TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

KHOA SINH HỌC

ÔNG VĨNH AN

®ỘNG VẬT HỌC

(Phần Động vật có xương sống)

Nghệ An, tháng 02 năm 2023

 Ch­¦¬ng XVIII.
Líp chim - Aves
18.1. §Æc ®iÓm chung
18.2.
Tæ chøc cÊu t¹o c¬ thÓ
18.3. Ph¸t triÓn ph«i
18.4. Ph©n lo¹i
18.5. TiÕn ho¸
18.6. Sinh häc sinh th¸i
 18.1. §Æc ®iÓm chung

Chim lµ §V CXS thuéc nhãm cã mµng èi, cã tæ chøc cao

vµ cã cÊu t¹o thÝch nghi víi sù bay l­în.
• §Æc ®iÓm gièng víi bß s¸t
• §Æc ®iÓm tiÕn bé
• §Æc ®iÓm chuyªn ho¸
§Æc ®iÓm gièng víi bß s¸t:

• ThiÕu tuyÕn da.

• Sä chØ cã mét låi cÇu chÈm.
• Cã khíp gian cæ tay vµ gian cæ
ch©n.
• ThËn sau (hËu thËn).
 §Æc ®iÓm tiÕn bé:

* ThÞ gi¸c, thÝnh gi¸c ph¸t triÓn cïng víi n·o bé.
* §éng vËt ®¼ng nhiÖt.
* Sinh s¶n hoµn thiÖn h¬n: hiÖn t­îng Êp trøng,
nu«i con.
 §Æc ®iÓm chuyªn ho¸ víi ®êi sèng bay:
* Chi tr­ưíc biÕn ®æi thµnh c¸nh.
* Bé l«ng cÊu t¹o phøc t¹p.
* X­ư¬ng rçng, r¨ng tiªu gi¶m, cã tói sõng
bao bäc t¹o thµnh má.
* Kh«ng cã bãng ®¸i…
 18.2. Tæ chøc cÊu t¹o c¬ thÓ

18.2.1. H×nh d¹ng

Th©n ng¾n, ®Çu nhá, cæ dµi vµ rÊt linh ho¹t, ®u«i ng¾n
kh«ng kÓ l«ng ®u«i.
• Chi tr­íc biÕn ®æi thµnh c¸nh.
• H×nh d¹ng, kÝch th­íc c¸c phÇn c¬ thÓ thay ®æi tuú theo
nhãm vµ tuú loµi chim:
– §Çu
– Má
– Vuèt
– C¸nh
18.2.2. Da vµ l«ng vò

- §Æc ®iÓm:
Da chim máng, kh« vµ thiÕu tuyÕn. ChØ cßn tuyÕn phao
c©u.
- S¶n phÈm cña da:
a. Bé l«ng:
• C¸ch nhiÖt.
• Gi¶m ma s¸t.
• Bay l­în: l«ng èng vµ l«ng c¸nh lµ thµnh phÇn quan träng.
• Vïng trôi l«ng: ®¶m b¶o cho sù co c¬ ngùc dÔ dµng.
- CÊu t¹o.
- C¸c lo¹i l«ng.
18.2.3. Bộ xương

a. Hép sä:
 §Æc ®iÓm:
Gièng nhiÒu víi bß s¸t nh­ưng sè xư­¬ng Ýt h¬n.
§Æc ®iÓm thÝch nghi víi ®êi sèng bay:
- Sä nhÑ, hép sä lín. Hai hèc m¾t rÊt lín chØ c¸ch
nhau b»ng mét tÊm xư­¬ng rÊt máng.
- C¸c x­¬ng sä g¾n liÒn víi nhau kh«ng thÊy vÕt nèi.
- Hµm kh«ng cã r¨ng.
- Sä khíp víi cét sèng b»ng mét låi cÇu chÈm như­ bß
s¸t.
Sä n·o

Vïng nãc sä:

- Xư­¬ng ®Ønh
- Xư­¬ng tr¸n (xư­¬ng trư­íc
tr¸n chØ cã ë chim non)
- Xư­¬ng mòi.

Sä chim (nh×n trªn)

- Vïng chÈm: 4 x­ư¬ng:
1 x­ư¬ng trªn chÈm
2 xư­¬ng bªn chÈm
1 xư­¬ng gèc chÈm.

Sä chim (nh×n dư­íi)

- Vïng ®¸y sä:
Xư­¬ng gèc b­ưím.
Xư­¬ng trư­íc bư­ím.
Xư­¬ng l¸ mÝa n»m lÎ phÝa
trưíc.

Sä chim (nh×n d­ưíi)

Vïng bªn:
Xư­¬ng v¶y (tham gia giíi
h¹n thµnh sau æ
m¾t),
V¸ch ng¨n gi÷a 2 æ m¾t
lµ x­ư¬ng æ m¾t bư­
ím vµ xư­¬ng sµng
gi÷a.
Tr­íc æ m¾t lµ x­ư¬ng lÖ. Sä chim (nh×n bªn)
Sä t¹ng:
- Hµm trªn s¬ cÊp: X. vu«ng khíp ®éng víi sä, X. khÈu c¸i
phÝa trưíc, xư­¬ng c¸nh ë gi÷a.
- Hµm trªn thø cÊp: X­ư¬ng hµm trªn vµ x­ư¬ng tr­ưíc hµm (má
sõng).
Cung th¸i d­ư¬ng dư­íi: x. m¸ + x. vu«ng - gß m¸ + x. vu«ng.
- Hµm d­ưíi s¬ cÊp: X­ư¬ng khíp.
- Hµm d­ưíi thø cÊp: X­ư¬ng r¨ng phÝa trư­íc, Xư­¬ng gãc phÝa
sau.
b. Cét sèng 4 phÇn: Cæ, ngùc, chËu vµ ®u«i.

S¬ ®å cét sèng ë chim

- PhÇn cæ: 11 - 25 ®èt sèng, kiÓu lâm kh¸c:
Cã mÆt khíp h×nh yªn ngùa võa låi võa lâm:
MÆt tr­íc th©n x­ư¬ng lâm ngang (chiÒu ph¶i - tr¸i) vµ
låi däc.
MÆt sau ngư­îc l¹i låi ngang vµ lâm däc (chiÒu trªn - dư­
íi).

§èt sèng lâm kh¸c ë chim

PhÇn ngùc:
- Mét sè ®èt ®Çu g¾n liÒn
víi nhau, c¸c ®èt sau g¾n
chÆt víi phÇn chËu.
- 5 ®èt ngùc ®Çu tiªn mang
sưên khíp víi xư­¬ng má ¸c
 lång ngùc.
• X­ư¬ng s­ưên:
Gåm khóc l­ng (mang mÊu X­¬ng vïng ngùc
sưên) vµ khóc bông.
 Nh×n bªn

 PhÇn chËu:
§èt ngùc sau + 2 ®èt chËu
chÝnh + mét sè ®èt trư­íc §ai chËu vµ Synsacrum
®u«i g¾n liÒn víi nhau
thµnh mét khèi (synsacrum),
t¹o thµnh chç dùa v÷ng ch¾c
cho c¸c chi.

Nh×n d­íi
 PhÇn ®u«i:
- Mét sè ®èt trư­íc tù do.
- C¸c ®èt cuèi g¾n liÒn
nhau  x­ư¬ng cïng
(pygostyle) hay xư­¬ng
phao c©u (chç cña c¸c l«ng
®u«i).
c. §ai vµ chi

§ai vai:
- 2 x­ư¬ng b¶ phÝa lư­ng, máng
vµ rÊt dµi (®Æc tr­ưng cho
chim).
- 2 x­ư¬ng qu¹ rÊt lín mét ®Çu
khíp víi x­ư¬ng c¸nh tay, mét
®Çu khíp víi x­ư¬ng má ¸c
dïng lµm trô cho hai vai. §ai vai chim bå c©u

- 2 x­¬ng ®ßn dµi m¶nh lµm

thµnh ch¹c ®ßn (furcula)
h×nh ch÷ V ®Æc trư­ng cho
chim.
§ai h«ng:
- X. chËu dµi g¾n liÒn víi c¸c
®èt sèng h«ng  vßm x­ư¬ng
réng vµ v÷ng ch¾c.
- X. h«ng: g¾n víi phÇn chËu cét
sèng.
- X. ngåi lín vµ còng g¾n liÒn víi
§ai h«ng chim bå c©u
xư¬ng h«ng.
- X. h¸ng m¶nh, dµi b¸m vµo c¹nh
ngoµi x­ư¬ng ngåi.
- Chç tiÕp gi¸p 3 xư­¬ng: hè khíp.
Chi tù do:

 Chi trư­íc:
- 1 xư­¬ng c¸nh tay lín,
- èng tay cã x­¬ng trô vµ x­ư¬ng quay.
- 2 xư­¬ng cæ tay nhá.
- 2 xư­¬ng bµn tay nhá dµi.
- 3 ngãn, ngãn 3 cã mét ®èt dµi.
- TÊt c¶ c¸c xư­¬ng chi trư­íc ¨n khíp
theo mÆt ph¼ng c¸nh.
X­ư¬ng chi tr­ưíc chim
bå c©u
• Chi sau:
- X­ư¬ng ®ïi Èn trong m×nh, ng¾n
h¬n xư­¬ng èng.
- X­ư¬ng èng gåm xư­¬ng m¸c nhá,
m¶nh g¾n víi xư­¬ng chµy lín.
X. chµy + mét sè X. cæ ch©n  xư­
¬ng èng-cæ.
- Xư­¬ng cæ-bµn: X. bµn + mét sè X.
cæ ch©n.
- Ngãn ch©n: tõ 2 ®Õn 4 ngãn, tËn
cïng cã mãng. Ngãn c¸i th­ưêng ë
phÝa sau. Xư­¬ng chi sau chim
bå c©u
18.2.4. Hệ cơ

 C¸c c¬ ph¸t triÓn:

- C¬ ngùc, c¬ vïng ®ai vai.
- C¬ ®ïi, c¬ èng ch©n.
- HÖ c¬ b¸m da.
 C¸c c¬ tiªu gi¶m:
- HÖ c¬ vïng lư­ng (c¬ lư­ng vµ
c¬ chÐo bông).
 C¬ gËp ngãn sau:
- Gióp chim cã thÓ ®Ëu v÷ng C¬ gËp ngãn sau ë Chim
trªn c©y trong thêi gian dµi.
18.2.5. Hệ tiêu hóa

 §Æc ®iÓm: cÊu t¹o theo hư­íng lµm gi¶m thÓ träng
Cã DiÒu vµ MÒ ®Æc trư­ng cho chim.
 CÊu t¹o:
- Khoang miÖng: cã tuyÕn nhên, tuyÕn n­ưíc bät (ë mét sè
loµi).
T¸c dông: ®Ó tÈm ư­ít thøc ¨n, dÝnh måi (gâ kiÕn) hay x©y
tæ (yÕn, Ðn).
- L­ưìi: cã h×nh d¹ng vµ cÊu t¹o kh¸c nhau tuú chÕ ®é ¨n.
- Thùc qu¶n: nhiÒu tuyÕn
nhên, mét phÇn ph×nh réng
thµnh diÒu.
- D¹ dµy :
D¹ dµy tuyÕn: máng, nhiÒu
tuyÕn tiÕt ra dÞch tiªu ho¸.
D¹ dµy c¬ (mÒ): c¬ dµy
(nhÊt lµ chim ¨n h¹t).
- Ruét: ng¾n.
Ruét t¸ h×nh ch÷ U - ruét
non - ruét giµ - ruét bÝt
(manh trµng). CÊu t¹o néi quan
chim bå c©u
18.2.6. Hệ hô hấp

- Khe häng: gåm sôn nhÉn

vµ 2 sôn h¹t cau
C¬ quan ph¸t thanh: minh
qu¶n
- Phæi: xèp, phÕ qu¶n
ph©n nh¸nh  èng khÝ Minh qu¶n:
nhá  hÖ thèng mao m¹ch Gåm Mµng ©m thanh, Vßng
khÝ, chung quanh cã hÖ sôn cuèi vµ C¬ phÕ thanh
thèng mao m¹ch huyÕt. qu¶n.
C¬ phÕ thanh qu¶n b¸m vµo
mµng ©m thanh.
C¬ co hoÆc duçi  c¨ng hay
chïng mµng ©m thanh vµ
ph¸t ra ©m thanh.
 S¬ ®å tói khÝ ë
chim

Nh×n mÆt bông

 Tói khÝ: Cã 9 tói khÝ:
- 1 tói gian ®ßn.
- 2 tói cæ th«ng. Nh×n bªn

- 2 tói ngùc tr­ưíc.

- 2 tói ngùc sau.
- 2 tói bông len vµo t¹ng
phñ, cã nh¸nh th«ng víi xư­
¬ng h«ng, xư­¬ng ®ïi.
• T¸c dông: gi¶m thÓ träng,
gi¶m ma s¸t, c¸ch nhiÖt.
HiÖn tư­îng thë kÐp:
• Khi chim vç, ®Ëp c¸nh, c¸c tói khÝ co gi·n:
- Khi c¸c tói khÝ gi·n: kh«ng khÝ tõ ngoµi qua khÝ
qu¶n, phÕ qu¶n vµo m¹ng èng khÝ trong phæi vµ trao
®æi khÝ ë ®ã råi vµo c¸c tói khÝ.
- Khi c¸c tói khÝ co, kh«ng khÝ l¹i tõ c¸c tói qua phæi
mét lÇn n÷a vµ trao ®æi khÝ lÇn thø 2 råi míi ra ngoµi.
Nhê ®ã chim tËn dông ®ư­îc hÕt nguån «xi cã trong kh«ng
khÝ.
18.2.7. Hệ tuần hoàn

• Tim 4 ng¨n, 2 vßng tuÇn hoµn.

a. Tim:
• 4 ng¨n: nöa tr¸i chøa m¸u ®éng
m¹ch, nöa ph¶i chøa m¸u tÜnh
m¹ch. CÊu t¹o tim vµ c¸c m¹ch gÇn tim
• Cã 2 cung ®éng m¹ch xuÊt
ph¸t tõ tim:
- Tõ t©m thÊt tr¸i: ph¸t ®i
cung chñ ®éng m¹ch.
- Tõ t©m thÊt ph¶i: Ph¸t ®i
®éng m¹ch phæi.

Tim vµ c¸c m¹ch gÇn tim chim bå c©u

b. HÖ m¹ch:

• HÖ ®éng m¹ch:
- §éng m¹ch phæi
- Cung chñ ®éng m¹ch
- §éng m¹ch chñ lư­ng
- §éng m¹ch kh«ng tªn
- §éng m¹ch c¶nh chung
- §éng m¹ch ngùc
- §éng m¹ch dư­íi ®ßn
HÖ ®éng m¹ch ë chim
- C¸c ®éng m¹ch néi quan.
HÖ tÜnh m¹ch:

- TM phæi.
- TM ®u«i, TM chËu, TM
thËn, TM ®ïi  TM chñ sau.
- TM m¹c treo ruét cïng (®Æc
trưng cho chim)  TM cöa
gan  theo TM gan  TM
chñ sau  t©m nhÜ ph¶i.
- TM c¶nh, TM dư­íi ®ßn, TM
ngùc mçi bªn  TM chñ trư­íc
 t©m nhÜ ph¶i.
HÖ tÜnh m¹ch ë chim
18.2.8. Hệ thần kinh

N·o gåm 5 phÇn:

- N·o tr­ưíc: gåm 2 b¸n cÇu
n·o lín, 2 thuú khøu gi¸c.
- N·o trung gian: bÞ che
khuÊt bëi b¸n cÇu n·o.
- N·o gi÷a lµ 2 thuú thÞ gi¸c
lín.
- TiÓu n·o: chia lµm 3 thuú, N·o bé chim bå c©u
thuú gi÷a lín, mÆt trªn cã
nhiÒu v©n ngang.
- Hµnh tuû: n»m ngay sau
tiÓu n·o.
18.2.9. Giác quan

• Xóc gi¸c:
Kh¾p biÓu b× da cã nh÷ng ®Çu thÇn kinh c¶m gi¸c, nhÊt
lµ ë nh÷ng vïng trôi.
• VÞ gi¸c: lµ nh÷ng chåi vÞ gi¸c ë mµng xoang miÖng vµ
mµng l­ưìi.
• Khøu gi¸c kÐm ph¸t triÓn vµ Ýt cã vai trß quan träng.
• ThÝnh gi¸c: tai gåm tai trong, tai gi÷a vµ tai ngoµi.
Tai trong: gièng bß s¸t, èc tai dµi h¬n vµ sè l­ưîng tÕ bµo
thÝnh gi¸c lín h¬n.
Tai ngoµi ®Æc trư­ng, èng tai ngoµi kh¸ s©u víi nÕp da næi
lªn vµ phñ l«ng. Chư­a cã vµnh tai.
• ThÞ gi¸c: ph¸t triÓn. M¾t
rÊt lín vµ con ngư­¬i réng.
• §iÒu tiÕt m¾t nhê c¸c c¬
v©n trong thÓ mi.
CÊu t¹o m¾t chim
• Lư­îc: cã vai trß dinh d­
ưìng vµ gi¶m bãng mê ë
®¸y m¾t.
18.2.10. Hệ niệu – Sinh dục
a. TiÕt niÖu
• ThËn: lµ hËu thËn, chia lµm 3
thuú.
• 2 èng dÉn niÖu ch¹y song song 2
bªn cét sèng råi ®æ ra huyÖt qua
lç niÖu.
• TuyÕn trªn thËn mµu vµng n»m ë
bê trong ®Çu thËn.
• Kh«ng cã bãng ®¸i.

NiÖu sinh dôc chim ®ùc

b. Sinh dôc:
C¬ quan sinh dôc ®ùc: ®«i tinh hoµn.
• Tõ mçi tinh hoµn ph¸t ra èng dÉn
tinh (t­ư¬ng øng víi èng V«nph¬).
Gèc èng ph×nh réng  tói tinh
th«ng ra víi huyÖt qua lç tinh qu¶n.

NiÖu sinh dôc chim ®ùc

C¬ quan sinh dôc c¸i:
• ChØ cã 1 buång trøng tr¸i,
buång trøng ph¶i tiªu
gi¶m.
• èng dÉn trøng (èng Mule)
cã ®Çu më réng thµnh
phÔu ë gÇn mÐp buång
trøng.
• Cuèi èng dÉn trøng ph×nh
thµnh tö cung råi ®æ vµo
huyÖt qua lç no·n tr¸i.

NiÖu sinh dôc chim c¸i

18.3. SỰ PHÁT TRIỂN PHÔI

• Trøng ph¸t triÓn ngay sau khi thô tinh, tiÕp tôc ph©n c¾t
thµnh ®Üa ph«i trong khi di chuyÓn trong vßi Phal«p.
• Sau khi ®Î trøng ngõng ph¸t triÓn vµ ®Üa ph«i chØ tiÕp
tôc ph¸t triÓn nÕu trøng ®ư­îc Êp.
• Thêi gian ph¸t triÓn dµi hay ng¾n tuú tõng loµi.
 VÝ dô: sù ph¸t triÓn ph«i gµ.

Ph«i gµ 2 ngµy

Sau 24 giê: ngo¹i ph«i b× sinh ra r·nh thÇn kinh. Quanh ph«i
xuÊt hiÖn nhiÒu m¹ch m¸u nhá.
Sau 40 giê: nh÷ng nÕp gÊp mµng èi b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trïm
lªn ph«i.
 Ph«i gµ 3 ngµy Ph«i gµ 8 ngµy

- Sau 3 ngµy: c¸c nÕp gÊp mµng èi gÆp nhau, trïm h¼n lªn
ph«i. MÇm 3 ®«i khe mang b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Tói niÖu ®­
ưîc h×nh thµnh.
- Sau 4 ngµy, mµng èi ®ư­îc h×nh thµnh h¼n. Tói niÖu b¾t
®Çu ph¸t triÓn. C¸c khe mang hiÖn râ. MÇm chi xuÊt hiÖn.
- Sù ph¸t triÓn c¸c c¬ quan trong ph«i:
• khe mang  má, mÇm l«ng  mãng ch©n, v¶y  tuÇn
hoµn, h« hÊp  má sõng (ngµy 20).
 Ngµy 21: gµ con dïng r¨ng sõng dïi thñng mµng ph«i vµ
vá trøng ra ngoµi.
§Çu:

Mµo da sau m¾t

(YÓng)

Chµo mµo §Çu r×u

Mµo l«ng trªn ®Çu
Má:

Má hång hoµng (¨n qu¶)

Má ®¹i bµng (¨n
thÞt)

Má hót mËt (hót mËt hoa) Chim má chÐo (¨n h¹t

th«ng)
Vuèt:

Vuèt khoÎ (gµ) Vuèt tiªu gi¶m (chim n­íc)

§µo bíi ®Êt

Vuèt dµi (chim manh) Vuèt cong s¾c (ch©n ã c¸)

Ch¹y trªn c©y thuû sinh QuÆp måi
C¸nh:
 Sîi l«ng

CÊu t¹o l«ng:

- Th©n l«ng (rachis)
Gåm phÇn trªn ®Æc
mang phiÕn l«ng vµ Sîi l«ng
phÇn d­íi rçng (phÇn gèc).

- PhiÕn l«ng (pogonium):

Do c¸c sîi l«ng xÕp song
song hai bªn th©n l«ng t¹o Phãng to mét phÇn phiÕn
thµnh. l«ng
C¸c lo¹i l«ng:
• L«ng bao (l«ng vò):
Phñ bªn ngoµi chim: L«ng
c¸nh, l«ng ®u«i vµ L«ng
m·.

• L«ng nÖm:
ChØ cã mét èng ng¾n,
®Çu cã nhiÒu sîi l«ng dµi
m¶nh kh«ng mãc vµo nhau.

• L«ng ®Æc biÖt (l«ng tãc):

L«ng cøng ë gèc má nh­ có
muçi, cu rèc...
Minh qu¶n ë chim:
CÊu t¹o:
• Mµng ©m thanh
• Vßng sôn cuèi
• C¬ phÕ thanh qu¶n.

C¬ phÕ thanh qu¶n ch¹y ra

phÝa sau vµ b¸m vµo mµng
©m thanh. Khi c¬ co hoÆc
duçi sÏ lµm c¨ng hay chïng
mµng ©m thanh cña minh
qu¶n lµm ph¸t ra ©m thanh.
Vïng trôi l«ng ë chim
 18.4. HÖ thèng Ph©n lo¹i

Toµn bé chim hiÖn ®¹i ngµy nay ®­ưîc xÕp trong 3

tæng bé:

18.4.1. Tæng bé chim b¬i (Natantes) 18.4.2.

Tæng bé chim ch¹y (Gradientes)
18.4.3. Tæng bé chim bay (Volantes)

Quan ®iÓm kh¸c:

- Tæng bé chim b¬i (Natates)
- Tæng bé chim ®iÓn h×nh (Neognathe)
 18.4.1. Tæng bé chim b¬i (Natates)

1 bé chim côt
(Sphenisciformes)
• §Æc ®iÓm:
Chuyªn ho¸:
- M×nh phñ l«ng ng¾n, dµy. X­
¬ng l­ìi h¸i cao, c¬ ngùc ph¸t
triÓn.
- Chi tr­íc biÕn thµnh m¸i chÌo.
- Chi sau lïi xa vÒ phÝa sau 
d¸ng ®øng th¼ng.
- Ch©n cã mµng b¬i nèi liÒn 3
ngãn tr­íc.
 §¹i diÖn:
• Chim côt (Spheniscus)
18.4. 2. Tæng bé chim ch¹y (Gradientes)

 §Æc ®iÓm:
- C¸nh kh«ng ph¸t triÓn.
- Xư­¬ng øc ph¼ng.
- Chi sau khoÎ vµ Ýt ngãn, ch¹y nhanh.
- Chim non khoÎ.
 Ph©n lo¹i:
2.1. Bé ®µ ®iÓu (Strathiones)
2.2. Bé chim kh«ng c¸nh (Apterygiformes)
18.4.2.1. Bé ®µ ®iÓu (Strathiones)
е ®iÓu
 ĐÆc ®iÓm:
ch©u phi
- C¸nh kh«ng ph¸t triÓn, thiÕu xư­¬ng
lưìi h¸i.
- Ch¹y nhanh, ch©n to khoÎ, chi 2 hoÆc
3 ngãn.
- Đa thª. Chim non khoÎ.

a. Hä ®µ ®iÓu phi (Struthionidae):

ChØ cßn 1 loµi ®µ ®iÓu ch©u phi
Struthio camelus.
b. Hä ®µ ®iÓu mÜ (Rheae): е ®iÓu mÜ
ChØ cã 1 gièng Rhea gåm 2 loµi.
c. Hä ®µ ®iÓu óc (Casuariidae):
Gåm 2 gièng Casuarius vµ Dromiceius

е ®iÓu óc
18.4.2.2. Bé Kh«ng c¸nh (Apterygiformes)

 §Æc ®iÓm:
Ch©n chim kivi
Kh«ng biÕt bay. Cæ ng¾n, má
rÊt dµi, h¬i cong. C¸nh ®Çy
®ñ nh­ng rÊt nhá. Kh«ng cã
l«ng ®u«i.
Ch©n ng¾n nh­ng to khoÎ, 4
ngãn.
 §¹i diÖn:
Chim kivi Apteryx australis

Chim kivi Apteryx

australis
 18.4.3. Tæng bé chim bay (Volantes)
 §Òu cã ®Æc ®iÓm liªn quan tíi kh¶ n¨ng bay:
C¸nh, x­ư¬ng øc, c¬ ngùc rÊt ph¸t triÓn.
Bé l«ng cã cÊu t¹o ®iÓn h×nh cña chim.
Ch©n 3 hay 4 ngãn.
 Gåm tÊt c¶ c¸c loµi chim cßn l¹i (kho¶ng 8500
loµi).
18.4.3.1. Bé chim lÆn (Podicipediformes)

 Ch©n ng¾n, n»m lïi xa vÒ

phÝa sau, cã 4 ngãn, mçi Ch©n le h«i
ngãn ch©n cã mµng b¬i riªng.

 ViÖt Nam chØ cã 1 hä Chim

lÆn (Podicipedidae) víi 2
loµi:
- Le h«i Podiceps ruficollis
- Le cæ ®en P. Nigricollis
18.4.3..2. Bé H¶i ©u Procellariiformes

 Ch©n cã mµng b¬i, mòi h×nh

èng.
- C¸nh dµi vµ hÑp.
- ChØ liªn hÖ víi ®Êt liÒn trong
thêi kú sinh s¶n.
 ViÖt Nam chØ gÆp 1 loµi H¶i
©u Procellaria leucomelaena
thuéc hä H¶i ©u Procellariidae.

H¶i ©u mÆt tr¾ng

Procellaria leucomelaena
18.4.3. 3. Bé Bå n«ng Pelecaniformes

 Mµng b¬i ph¸t triÓn nèi liÒn c¶ 4

ngãn.
Da c»m vµ häng kh«ng cã l«ng 
tói häng cã kh¶ n¨ng ®µn håi.
 Ph©n lo¹i:
Má bå n«ng ch©n hång
- Gåm 50 loµi thuéc 6 hä:
1/ Hä Chim nhiÖt ®íi
(Phaethontidae).
2/ Hä Bå n«ng (Pelecandidae).
3/ Hä Chim ®iªn (Sulidae).
4/ Hä Cèc (Phalacoracidae)
5/ Hä Cæ r¾n (Anhingidae)
6/ Hä Cèc biÓn (Fregatidae)
- ViÖt Nam cã 12 loµi thuéc c¶ 6 hä.
 Bå n«ng ch©n x¸m Pelecanus
 §¹i diÖn: philippensis
- Bå n«ng ch©n x¸m.
- Cèc ®Õ.

Cèc ®Õ Phalacrocorax carbo

 18.4.3..4. Bé H¹c Ciconiiformes

- Ch©n vµ ngãn dµi, cæ dµi, uèn

cong. §Çu diÖc x¸m
- Má th¼ng nhän, h×nh chãp.
- Chim non yÕu. Lµm tæ tËp
®oµn.
- §Þnh cư­vµ di cư­.
- N­ưíc ta cã 31 loµi thuéc 3 hä.
a. Hä DiÖc Ardeidae
b. Hä H¹c Ciconiidae
c. Hä Cß qu¨m
Threskiornithidae
- §¹i diÖn: diÖc x¸m, diÖc löa, v¹c,
h¹c, cß qu¨m,... DiÖc löa Adrea
purpurea
18.4.3..2 .5. Bé Ngçng Anseriformes

- §Çu ngçng
- Ch©n cã mµng b¬i ph¸t
triÓn nèi liÒn 3 ngãn tr­ưíc. - Ch©n le
n©u
- Chãp má trªn cã mãng sõng.
- TuyÕn phao c©u ph¸t triÓn.
- §¹i diÖn:
VÞt trêi, mßng kÐt
18.4.3.6. Bé C¾t Falconiformes

- Chãp má trªn nhän, s¾c, cong xuèng

vµ trïm lªn má dư­íi.
- Gèc má phñ da mÒm mang 2 lç mòi.
- Ch©n vµ mãng khoÎ, cong vµ nhän. Má ®¹i bµng biÓn
- C¸nh th­ưêng dµi, cã thÓ nhän hay
trßn vµ réng.
- ViÖt Nam cã 42 loµi thuéc 3 hä.
1- Hä ã c¸ (Pandionidae)
2. Hä ­Ưng (Accipitridae) cã 205 loµi
vµ
3- Hä C¾t (Falconidae) cã 58 loµi.

Ch©n ã c¸
Má c¾t Má ­ưng
18.4.3. 7. Bé Gµ Galliformes

- Ch©n ch¾c khoÎ, ngãn lín, ngãn

c¸i cao.
Ch©n
- Má ng¾n, khoÎ, cæ ng¾n (t×m gµ
kiÕm thøc ¨n trªn mÆt ®Êt).
- C¸nh ng¾n vµ réng.
- §¹i diÖn:
Gµ rõng hay gµ g«, C«ng, TrÜ Gµ l«i tr¾ng Lophura
sao,bGµ l«i... nycthemera

Gµ rõng
18.4.3.8. Bé SÕu Gruiformes

- C¸nh th­ưêng trßn, ng¾n vµ bay kÐm (trõ SÕu).

- Ch©n kh¸ cao, ngãn c¸i th­ưêng n»m cao h¬n c¸c ngãn
kh¸c.
- HÇu hÕt sèng ë c¸c b·i cá, ®Çm lÇy, chç cã c©y bôi
thÊp, c©y thuû sinh...
- ViÖt Nam cã 22 loµi thuéc 5 hä:
- Hä Cun cót (Turnicidae)
- Hä SÕu (Gruidae)
- Hä Gµ n­ưíc (Rallidae)
- Hä Ch©n b¬i (Heliornithidae)
- Hä ¤ t¸c (Otidae)
 Ch©n
sÕu

Ch©n cun Cun cót lư­ng n©u Turnix

cót suscitator
SÕu x¸m
Grus nigricollis Ch©n
gµ nư­íc

Ch©n
s©m cÇm
18.4.3. 9. Bé RÏ Charadriiformes

- HÇu hÕt cã ch©n dµi, ®«i khi rÊt dµi.

- Cã 4 hay 3 ngãn. Thư­êng cã mµng hÑp ë gèc gi÷a c¸c ngãn.
- KiÕm ¨n ë c¸c ®Çm lÇy, ®ång ruéng, bê s«ng...
- Gåm kho¶ng 189 loµi thuéc 9 hä:
Hä Gµ l«i n­íc; Hä Nh¸t hoa; Hä Cµ kheo; Hä Burin;
Hä D« n¸ch; Hä Choi choi; Hä RÏ; Hä Mßng bÓ; Hä Xóc
c¸.
Má te Má rÏ giun
vµng Ch©n gµ l«i nư­íc

Te vµng Vanellus cinerus Gµ l«i n­ưíc

18.4.3.10. Bé Mßng bÓ Lariformes

- Chim biÓn, c¸nh dµi nhän bay

giái. Ch©n mßng
bÓ
- Ch©n 3 ngãn tr­íc cã mµng b¬i,
ngãn c¸i nhá vµ cao h¬n.
- Giß ng¾n kh«ng phñ l«ng.
- ChØ cã 1 hä Mßng bÓ Laridae.
ViÖt Nam gÆp 16 loµi.
 §¹i diÖn:
Mßng bÓ viÔn ®«ng Larus
canus

Mßng bÓ viÔn ®«ng Larus

canus
18.4.3. 11. Bé Bå c©u Columbiformes

- §Çu nhá, cæ ng¾n, c¸nh kh¸ dµi

vµ nhän.
- Ch©n ng¾n, cã 4 ngãn kh¸ dµi Ch©n vµ ®Çu bå c©u
víi mãng ng¾n vµ khoÎ.
- Cã da gèc má mÒm.
- 1 hä Bå c©u (Columbidae).
ViÖt Nam: 22 loµi, phÇn lín
®Þnh cư­.
 §¹i diÖn: Bå c©u (gÇm gh× ®¸)
Columba livia

GÇm gh× ®¸ Columba

livia
18.4.3. 12. Bé VÑt Psittaciformes

- Cæ ng¾n, ®Çu lín. Má to khoÎ,

§Çu vµ má vÑt
ng¾n, quÆp.
- Má trªn cã chãp cong trïm lªn
má d­íi.
- Ch©n ng¾n khoÎ kiÓu trÌo.
- Bé l«ng sÆc sì nhiÒu m»u s¾c.
- 1 hä duy nhÊt: hä VÑt
(Psittacidae).
ViÖt Nam cã 8 loµi.
 §¹i diÖn: VÑt ngùc ®á
Psittacula alexandri

VÑt ngùc ®á
Psittacula
alexandri
18.4.3.13. Bé Cucu Cuculiformes

- Ch©n kiÓu trÌo 2 ngãn trư­íc 2

ngãn sau. Ch©n b×m bÞp
- TËp tÝnh ®Î nhê.
- Gåm kho¶ng 150 loµi thuéc 2
ph©n bé: B¾t c« trãi cét

Ph©n bé Cu cu (Cuculi) vµ
Ph©n bé Chim ¨n chuèi
(Murophagidae).
- §¹i diÖn:
B×m bÞp lín, B¾t c« trãi cét ®Î
nhê vµo tæ nhiÒu loµi kh­ưíu.
ChÌo chÑo, T×m vÞt th­ưêng ®Î
nhê vµo tæ chim chÝch. B×m bÞp lín Centropus sinensis
18.4.3.14. Bé Có Strigiformes

- §Çu to, cæ ng¾n.

- Hai m¾t rÊt lín hư­íng vÒ phÝa
trưíc. L«ng mÆt xÕp thµnh ®Üa
mÆt.
- Mét sè cã chïm l«ng dµi, dùng lªn
như­tai thó hai bªn ®Çu.
 §¹i diÖn:
Có vä, có mµo, có lîn...

Có vä Glaucidium cuculoides
18.4.3.15. Bé Có muçi Caprimulgiformes

§Çu có muçi

- Má ng¾n nh­ưng rÊt réng, ë mÐp

má cã nhiÒu l«ng t¬ dµi cøng.
- M¾t rÊt to vµ h¬i h­ưíng vÒ tr­
ưíc. C¸nh dµi vµ hÑp. Bé l«ng
rÊt mÒm vµ bë.
- §¹i diÖn: Có muçi Ên ®é Caprimulgus indicus
Có muçi Ên ®é, có muçi lưng
x¸m, có muçi má quÆp...

Có muçi l­ưng x¸m C. affinis.

18.4.3. 16. Bé YÕn Apodiformes

- Bay rÊt giái, kh«ng ®i ®­ưîc.

C¸nh rÊt dµi vµ hÑp. Ch©n yÕn cä
- Ch©n ng¾n khoÎ víi 4 ngãn hÇu
nh­®Òu h­íng vÒ tr­ưíc. Ngãn c¸i
cã kh¶ n¨ng xoay ®ư­îc vÒ trư­íc
hay sau.
- Lµm tæ trong hèc c©y, v¸ch ®¸
th¼ng ®øng.
- §¹i diÖn: YÕn cä, lµm tæ trªn l¸
cau, l¸ cä.
YÕn c»m tr¾ng gÆp phæ biÕn.

YÕn c»m tr¾ng Apus

affinis
18.4.3.17. Bé Cucuru Trogoniformes

- Ch©n kiÓu trÌo như­ng ngãn 1

vµ 2 hưíng vÒ tr­ưíc, ngãn 3 vµ 4
hưíng vÒ sau. Ch©n vµ ®Çu chim nuèc
- Má ng¾n, cong, khoÎ vµ réng.
Cæ ng¾n.
- §u«i dµi nhiÒu cÊp.
- Bé l«ng mÒm, mµu sÆc sì.
- ViÖt Nam gÆp 3 loµi thuéc
gièng Nuèc Harpactes:
Nuèc bông ®á, nuèc bông tr¾ng,
nuèc ®u«i hång.

Nuèc bông ®á
Harpactes erythrocephalus
18.4.3.3.18. Bé S¶ Coraciiformes

- HÇu hÕt c¸c loµi cã c¸c

ngãn ch©n tr­ưíc Ýt nhiÒu
Má bãi c¸
dÝnh víi nhau ë phÇn gèc.
- Má khoÎ vµ quan träng.
- TÊt c¶ ®Òu lµm tæ trong Ch©n S¶
Má tr¶u
hèc c©y hay hang ®Êt, kÏ
®¸.
- ViÖt Nam gÆp 30 loµi
thuéc 5 hä.

Má hång hoµng
18.4.3.3.18. Bé S¶ Coraciiformes

Bång chanh

Hång hoµng
Buceros bicornis
NiÖc n©u
Anorrhinus
ticketlli

Bãi c¸ nhá Ceryle rudis

18.4.3.19. Bé Gâ kiÕn Piciformes

- Ch©n 4 ngãn, kiÓu trÌo, ng¾n

nh­ng khoÎ. Mãng ch©n khoÎ vµ
cong. Ch©n gâ kiÕn
- Má to khoÎ.
- L«ng th­êng cã mµu sÆc sì.
- ViÖt Nam gÆp 35 loµi thuéc 2
hä:
Hä Curèc (Capitonidae)
Hä Gâ kiÕn (Picidae).
§Çu cu rèc
18.4.3.19. Bé Gâ kiÕn Piciformes

§Çu gâ kiÕn

Cu rèc lín
Megalaima virens Gâ kiÕn nhá ®Çu x¸m
Dendrocopus canicapillus
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

- Ch©n cã 4 ngãn, 3 ngãn tr­íc vµ

1 ngãn sau, c¶ 4 ngãn ®Òu n»m
trªn cïng mét mÆt ph¼ng.
- Mãng ngãn ch©n th­ưêng cong,
mãng ngãn c¸i lín h¬n mãng c¸c
ngãn kh¸c.
- TuyÕn phao c©u trÇn.
- Lµ nhãm chim ®«ng nhÊt, gåm Ch©n
kho¶ng h¬n 5000 loµi. s¸o
- ViÖt Nam cã kho¶ng 369 loµi,
24 hä.
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

Hä Má réng Eurylaimidae
- §Çu to, má ng¾n rÊt réng. C¸nh
trßn ng¾n. Bé l«ng cã mµu rùc rì. Má vµ ®Çu má réng
Th­êng sèng tõng ®«i.
- ViÖt Nam cã 6 loµi.
- §¹i diÖn:
Má réng xanh Psarisomus
dalhousine

Má réng xanh
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

Hä §u«i côt Pittidae

 C¸nh ng¾n, ®u«i rÊt ng¾n.
Ch©n cao khoÎ. Bé l«ng nhiÒu
mµu s¾c.
 ViÖt Nam cã 8 loµi.
 §¹i diÖn: §u«i côt bông v»n Pitta
elliotii...
§u«i côt bông v»n
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

Hä Chim chÝch Sylviidae

 Chim nhá, má m¶nh thư­êng
kh«ng cã l«ng ë gèc. ¡n s©u bä.
 ViÖt Nam cã 52 loµi. ChÝch b«ng bông vµng
Orthotomus cuculatus
 Phæ biÕn ë nư­íc ta lµ gièng
chÝch b«ng Orthotomus
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

Hä ChÝch choÌ Turdidae

 Má m¶nh, ch©n kh¸ dµi. §a sè
hãt hay. ¡n s©u bä vµ qu¶.
 Gåm c¸c loµi HoÐt, Oanh, ChÝch
choÌ, SÎ bôi...
ViÖt Nam cã 45 loµi.
 ChÝch choÌ than, chÝch choÌ
löa...
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

Hä Kh­ưíu Timaliidae
- Bé l«ng mÒm, dµy, xèp, th­êng
cã mµu xØn (rÊt Ýt loµi cã mµu
sÆc sì).
- ViÖt Nam cã 85 loµi.
- Kh­íu b¹c m¸, Kh­íu ®Çu tr¾ng,
Ho¹ mi...
Kh­íu ®Çu tr¾ng
G. leucolophus
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

Hä Chµo mµo Pycnonotidae

- Sau g¸y cã l«ng dµi hoÆc ng¾n nh­
tãc.
- MÐp má cã l«ng cøng.
- ViÖt Nam cã 20 loµi.
- Chµo mµo, B«ng lau ®Ýt ®á...
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

Hä ChÌo bÎo Dicruridae

- §u«i dµi chÎ ®«i hay 2 l«ng ®u«i
ngoµi cïng cã d¶i rÊt dµi, hay
mót phiÕn ngoµi cña 2 l«ng
ngoµi cïng uèn cong lªn.
- Má khoÎ, gèc má th­êng cã l«ng.
- ViÖt Nam cã 7 loµi.
- §¹i diÖn:
ChÌo bÎo, ChÌo bÎo x¸m, chÌo
b¶o má qu¹...
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

Hä Chim s©u Dicaeidae

- Chim nhá, má ng¾n h×nh tam
gi¸c, cã r¨ng c­a rÊt mÞn.
- ViÖt Nam cã 8 loµi.
- §¹i diÖn: Chim s©u vµng lôc...
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

Hä SÎ Ploceidae
- Má khoÎ, h×nh chãp nãn, mÐp
má tr¬n.
C¸nh th­ưêng ng¾n vµ trßn.
- ViÖt Nam cã 12 loµi thuéc 6
gièng.
- Chim sÎ Passer montatus, phæ
biÕn, sèng kh¾p n¬i, thư­êng
lµm tæ trªn m¸i nhµ.
18.4.3.20. Bé SÎ Passeriformes

Hä Qu¹ Corvidae
- Má dµy khoÎ, Ýt nhiÒu cã h×nh
nãn hay h¬i cong. Ch©n khoÎ.
- Lç mòi th­êng cã l«ng ng¾n che
lÊp.
- ViÖt Nam cã 15 loµi thuéc 5
gièng.
- Qu¹ khoang, Kh¸ch ®u«i cê...
 18.5 Nguån gèc vµ quan hÖ ph¸t sinh
18.5.1. Chim cæ

Chim cæ ®iÓu (Archaeornis)

Ph¸t hiÖn ë kû Jura trªn, mang
c¶ ®Æc ®iÓm cña chim vµ
bß s¸t:
§Æc ®iÓm cña chim: Xư­¬ng c¸nh chim cæ vµ chim bå
c©u
- Chi tr­ưíc biÕn thµnh c¸nh.
Xư¬ng b¶ h×nh kiÕm, xư­
¬ng ®ßn g¾n thµnh ch¹c
®ßn.
- H«ng vµ ch©n cã cÊu t¹o
theo kiÓu cña chim.
Ho¸ th¹ch chim cæ ®iÓu
18.5.1. Chim cæ

§Æc ®iÓm cña bß s¸t

- Xư­¬ng ®Æc kh«ng cã lç
hæng. §èt sèng lâm hai mÆt.
- §u«i dµi gåm kho¶ng 20 ®èt.
- Xư­¬ng øc kh«ng ph¸t triÓn.
S­ên chÝnh thøc kh«ng cã
mÊu má.
- Bµn tay cã 3 x­¬ng bµn riªng
biÖt vµ 3 ngãn cã mãng lín....
Chim cæ lµ ®éng vËt trung gian
gi÷a chim vµ bß s¸t. Chim cæ Archaeornis
18.5.2 Tæ tiªn cña chim

Tæ tiªn chim vµ th»n l»n khæng lå

(Dinosauria) ®Òu b¾t nguån tõ
nhãm Pseudosuchia.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh:
Pseudosuchia cã ®êi sèng trªn c©y, chØ
trÌo vµ nh¶y gi÷a c¸c cµnh c©y.
 Sau ®ã b­íc nh¶y cã thÓ xa h¬n nhê
mµng c¸nh ph¸t triÓn.
V¶y cña loµi th»n l»n nµy ph¸t triÓn
ë chi tr­íc vµ ®u«i lµm t¨ng bÒ mÆt
th©n.
 TiÕp ®ã v¶y cã thÓ dµi vµ réng ra
thµnh l«ng chim chÝnh thøc.
18.5.3. TiÕn ho¸ cña chim hiÖn ®¹i

 ĐiÒu kiÖn sèng ë ®Çu kû ®Ö tam:

Sù ph¸t triÓn m¹nh cña thùc vËt h¹t kÝn
vµ s©u bä thêi kú ®ã, lµ nguån thøc ¨n dåi
dµo cho chim, ®Æc biÖt lµ bé SÎ.
H­ưíng tiÕn ho¸:

Kû B¹ch phÊn: ph©n ho¸ thµnh 2

nhãm chim:
Nhãm chim ë n­ưíc (Hesperornis):
- Sèng ë nư­íc, thiÕu x­ư¬ng l­ưìi h¸i vµ
thiÕu c¸nh.
- Cã x­ư¬ng ®ßn th« s¬.
- Chi sau cã 4 ngãn h­ưíng vÒ tr­ưíc.
Nhãm chim ë c¹n (Ichthyornis):
- Bay ®­ưîc. C¸nh vµ x­ư¬ng l­ưìi h¸i
ph¸t triÓn như­chim hiÖn ®¹i.
Hai nhãm nµy ®­ưîc xÕp trong tæng bé
chim cã r¨ng (Odontornathae) tuyÖt
chñng ë cuèi B¹ch phÊn.
H­ưíng tiÕn ho¸:

§Õn §Ö tam: chim hiÖn ®¹i tiÕn ho¸ theo 3 hư­íng

chÝnh:
- H­ưíng chim ch¹y: gåm nhãm ®µ ®iÓu, ®ư­îc
coi như­hưíng cæ nhÊt
§· sím t¸ch khái giíi chim tõ cuèi kû B¹ch phÊn.
- Hư­íng chim b¬i: bé chim côt.
- H­ưíng chim bay: c¸c bé cßn l¹i.
C©y ph¸t sinh c¸c nhãm chim
Hóa thạch chim cổ đại
18.6.1. §iÒu kiÖn sèng vµ sù ph©n bè
18.6.2. ChuyÓn vËn cña chim
18.6.3. Ho¹t ®éng ngµy mïa
18.6.4. Thøc ¨n
18.6.5. Sinh s¶n
18.6.1. §iÒu kiÖn sèng vµ sù ph©n bè

• M«i trư­êng sèng lµ kh«ng trung: dÔ dµng t×m kiÕm thøc ¨n, dÔ b¾t
måi vµ tr¸nh kÎ thï…
• Cã thÓ bay rÊt xa ®Ó kiÕm ¨n (cã thÓ ®Õn hµng ngµn kil«met: c¸c
loµi di c­ư.
• Møc ®é trao ®æi chÊt cao  th©n nhiÖt æn ®Þnh, chÞu ®­ưîc nh÷ng
®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt…
=> Ph©n bè réng r·i trªn tr¸i ®Êt.
Ph©n bè cña chim còng thay ®æi tuú tõng khu vùc:
- N¬i cã ®iÒu kiÖn sèng thuËn lîi: sè loµi phong phó, nhiÒu loµi
hiÕm.
- N¬i kh«ng thuËn lîi cã Ýt loµi nh­ưng sè lư­îng c¸ thÓ nhiÒu.
VÝ dô: miÒn B¾c cùc chØ cã vµi loµi như­ng chñng quÇn chim rÊt
lín.
miÒn nhiÖt ®íi cã rÊt nhiÒu loµi vµ sè loµi hiÕm còng nhiÒu.
18.6.2. ChuyÓn vËn cña chim

• H×nh thøc
chuyÓn vËn c¬
b¶n lµ bay.
18.6.2. ChuyÓn vËn cña chim

• C¸c c¸ch chuyÓn vËn kh¸c:

Chim ë c©y: cã thÓ trÌo (gâ kiÕn, trÌo c©y).
Chim ë ®Êt: nh¶y vµ ch¹y.
Chim ë n­íc: b¬i vµ lÆn.
• KiÓu bay: cã 2 kiÓu
Bay chÌo
Bay l­ưít
18.6.2. ChuyÓn vËn cña chim

• KiÓu bay chÌo:

. Loµi ®Ëp c¸nh nhanh vµ kªu (gµ, vÞt)

. Bay chËm vµ ªm ¶ (qu¹, có vä)
. Bay vï vµ nhanh (Ðn, nh¹n)
. Nhµo th¼ng trong kh«ng trung (bãi c¸, bång chanh
)...

 KiÓu bay chÌo kh¸c nhau tuú thuéc vµo cì lín vµ h×nh
d¹ng c¸nh, hoµn toµn dùa vµo n¨ng lư­îng cña chim.
18.6.2. ChuyÓn vËn cña chim

• Bay l­ưít cã 2 kiÓu lµ lư­ít tÜnh vµ lư­ít ®éng:

- Lư­ít tÜnh lµ kiÓu bay th­ưêng thÊy ë mét sè chim ¨n thÞt
cã c¸nh réng vµ trßn nh­diÒu h©u, ­ưng....
- L­ít ®éng: lµ h×nh thøc thÊy ë c¸c loµi chim ®¹i d­ư¬ng cã
c¸nh dµi vµ nhän nh­h¶i ©u.

Chim bay l­ít thư­êng lîi dông n¨ng l­îng trong sù chuyÓn
vËn cña kh«ng khÝ, sù thay ®æi cña tèc ®é giã ®Ó bay.
8.6.3. Ho¹t ®éng ngµy mïa

• Phô thuéc chñ yÕu vµo kh¶ n¨ng t×m kiÕm thøc ¨n cña
chim vµ phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm con måi.
a. Ho¹t ®éng ngµy ®ªm:
- Chim ¨n ngµy:
Gåm c¸c loµi ¨n thùc vËt hay ®éng vËt ®i ăn ngµy:
. ®a sè loµi ¨n s©u bä (chim s©u, chÝch choÌ...),
. ¨n h¹t (gµ, sÎ...),
. mét sè chim ¨n thÞt (c¾t, diÒu...), chim ¨n c¸...
- Chim ¨n ®ªm: m¾t cã cÊu t¹o ®Æc biÖt thÝch nghi ®Ó
nh×n trong bãng tèi (m¾t lín, nhìn cÇu s©u...): chñ yÕu lµ
c¸c loµi có, vä.
- Mét sè loµi ho¹t ®éng hoµng h«n như­có muçi, cß löa...
8.6.3. Ho¹t ®éng ngµy mïa

• b. Ho¹t ®éng mïa:

ThÓ hiÖn ë hiÖn t­îng di c­cña chim.
- Chim ®Þnh c­: quanh n¨m gÇn nh­kh«ng di chuyÓn n¬i ë,
chóng chØ kiÕm ¨n trong mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh:
cèc ®en, cß bî, v¹c r¹, gµ g«...
8.6.3. Ho¹t ®éng ngµy mïa

• Chim di c­ư: mét sè chim sèng ë vïng hµn ®íi, «n ®íi, tíi mïa
l¹nh di chuyÓn tíi vïng Êm ¸p ®Ó kiÕm ¨n:
DiÒu h©u Milvue korchum, c¾t Falco tinniculus...
Mét sè chim n­íc: diÖc x¸m, mßng kÐt, vÞt mèc, ngçng trêi...
• Nguyªn nh©n: kh¶ n¨ng kiÕm ®­ưîc thøc ¨n ë n¬i tró ®«ng.
 Di cư­®· trë thµnh b¶n n¨ng cña chim, ®­ưîc thÓ hiÖn dư­íi
h×nh thøc ph¶n øng cña chim víi kÝch thÝch hay tÝn hiÖu
ngoµi (®é dµi ngµy, nhiÖt ®é… ).
• Ho¹t ®éng mïa sinh s¶n:
Di c­ư sinh s¶n: tõ ®ång b»ng lªn vïng trung du (le n©u, cun
cót, cu ngãi, chÌo bÎo...).
18.6.4. Thøc ¨n

• QuyÕt ®Þnh phÇn lín ®Æc ®iÓm sinh th¸i häc cña chim.
Lµ nguyªn nh©n ®Çu tiªn cña sù di cư­, t¸c ®éng tíi ph©n
bè ®Þa lý.
• Theo thµnh phÇn thøc ¨n:
- Chim ¨n t¹p: ¨n tÊt c¶ c¸c lo¹i ®éng, thùc vËt, c«n trïng...
VD: qu¹, ¸c lµ, giÎ cïi...
- Chim ¨n chuyªn: chØ ¨n mét hai lo¹i thøc ¨n chÝnh.
18.6.4. Thøc ¨n

• Tuú lo¹i thøc ¨n chñ yÕu:

- Chim ¨n thÞt : ¨n chñ yÕu c¸c loµi chim kh¸c vµ thó nhá
như­diÒu h©u, c¾t, có...
- Chim ¨n x¸c: chñ yÕu ¨n x¸c chÕt nh­kÒn kÒn.
- Chim ¨n c¸: bãi c¸, bång chanh...
- Chim ¨n s©u bä, chim ¨n h¹t: chñ yÕu thuéc hä sÎ, mÆc dï
nu«i con b»ng s©u bä.
- Chim ¨n qu¶: chµo mµo, chim lam, chim niÖc, vÑt..
18.6.5. Sinh s¶n

• §Æc ®iÓm:
§Î trøng, trøng ®ư­îc Êp, chim non ®ư­îc ch¨m sãc  TØ lÖ
tö vong gi¶m tèi thiÓu, ®Î Ýt trøng h¬n.
• Sai kh¸c ®ùc c¸i:
- Kh«ng sai kh¸c râ (bå c©u, ngçng, qu¹, có...).
- Sai kh¸c vÜnh viÔn (gµ, gµ l«i, trÜ, c«ng...): con ®ùc cã
bé l«ng sÆc sì vµ lín h¬n chim m¸i.
- Mét sè chØ sai kh¸c trong mïa sinh s¶n (vÞt, mßng kÐt...).
- TiÕng hãt: mét sè loµi chim m¸i kh«ng biÕt hãt như­
chim ®ùc: chÝch choÌ, vµnh khuyªn, cu g¸y...
18.6.5. Sinh s¶n

• Mïa sinh s¶n:

- Vïng «n ®íi: sinh s¶n vµo mïa xu©n
- Vïng nhiÖt ®íi: tõ mïa xu©n tíi mïa thu.
ë nư­íc ta: mïa sinh s¶n vµo cuèi xu©n vµ suèt mïa hÌ.
(phæ biÕn tõ th¸ng 4 – 7).
• Sè løa ®Î:
Thư­êng lµ 2 løa/mïa, h¹n h÷u lµ 3 løa.
Mét sè Ýt ®Î 1 løa (le, bãi c¸…).
18.6.5. Sinh s¶n

• KÕt ®«i:
§a sè c¸c loµi chØ kÕt ®«i vµo mïa sinh dôc.
Mét sè Ýt kÕt ®«i c¶ ®êi: ®µ ®iÓu phi, uyªn ư­¬ng, diÒu
h©u...
• Khoe mÏ:
Kªu, hãt, ho¹t ®éng khoe mÏ, ®¸nh nhau...
VÝ dô:
Gâ kiÕn mæ vµo th©n c©y m¹nh vµ dån dËp h¬n,
C«ng ®ùc xoÌ ®u«i, ho¹ mi, kh­ưíu ®ùc chäi nhau...
HiÖn t­îng khoe mÏ thÓ hiÖn râ rÖt ë c¸c loµi ®a thª (gµ,
trÜ...).
• Lµm tæ:
N¬i lµm tæ:
. NhiÒu loµi kh«ng lµm tæ (®µ ®iÓu, chim côt...).
. Lµm tæ lé thiªn ngay d­ưíi mÆt ®Êt (sÕu, cèc...).
. Lµm tæ trong hang ®¸ (s¸o, ®Çu r×u).
. Lµm tæ ë hang ®µo dư­íi ®Êt (bãi c¸, tr¶u...).
. Lµm tæ trong hèc c©y, trªn c©y (hång hoµng...).
• VËt liÖu lµm tæ:
Cã thÓ lµ cµnh c©y, l¸ c©y, rªu cá... Hång h¹c lµm tæ hoµn toµn
b»ng ®Êt bïn.
Nh¹n nhµo nư­íc bät víi ®Êt. YÕn dïng nư­íc bät ®Ó lµm tæ...
• Mét sè loµi sö dông tæ cña c¸c loµi kh¸c hoÆc ®Î nhê trøng vµo
tæ chim kh¸c, (tu hó, b¾t c« trãi cét, kh¸t nư­íc...).
18.6.5. Sinh s¶n

• Chim non:
- Chim non khoÎ:
Míi në ®· ph¸t triÓn ®Çy ®ñ: cã l«ng t¬, m¾t ®· më, ®i
®­ưîc hay b¬i ®ư­îc ngay.
VÝ dô: gµ, ngçng, vÞt, ®µ ®iÓu...
- Chim non yÕu:
Míi në ch­a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, thiÕu l«ng hoÆc Ýt l«ng
t¬, chư­a më m¾t, kh«ng thÓ tù kiÕm ¨n...
VÝ dô: con non cña bé sÎ, bå c©u, gâ kiÕn...
8.7. ý nghÜa kinh tÕ cña Chim

 Vai trß quan träng trong quÇn x· sinh vËt:

- NhiÒu loµi chim ¨n thÞt như­có, diÒu...
- Nh÷ng loµi chuyªn ¨n x¸c chÕt.
 MÆt kh¸c chóng l¹i lµ thøc ¨n cña c¸c nhãm ®éng vËt
kh¸c.
 Chim cã Ých vµ chim cã h¹i.
Chim ¨n s©u bä, gÆm nhÊm. Bãi c¸, bå n«ng, cèc...
 Chim lµm c¶nh.
 C¸c loµi gia cÇm ®­ưîc nu«i ®Ó lÊy thÞt, trøng...
Gµ: tæ tiªn lµ gµ rõng Gallus gallus.
VÞt: cã tæ tiªn tõ vÞt trêi Anas platyrhynchos.
Ngan, ngçng, bå c©u...
C¸nh lnhµo th¼ng trong kh«ng trung cña bãi c¸
Sai kh¸c sinh dôc
cè ®Þnh
Sai kh¸c ®ùc c¸i trong mïa sinh dôc
ë mét sè loµi chim
 Tæ yÕn cä dÝnh
Hång hoµng lµm tæ trong hèc s¸t vµo l¸ cau
c©y

Choi choi ®Î trøng trªn nÒn ®¸

cuéi