CZYNNIKI

KULTUROWE,
SPOŁECZNE I
ZWIĄZANE Z WIEDZĄ
W TURCJI
Bartłomiej Sobala
Katarzyna Sasak 217602
Aleksandra Zborowska 217598
Schematy kognitywno-epistemologiczne
• Dotyczą reguł myślenia, porządkowania wiedzy i wyciągania wniosków
• Typy schematów:
• Myślenie prelogiczne: Koncepcja wywodząca się z badań Luciena Levy-Bruhla „Czynności umysłowe
w społeczeństwach pierwotnych”. Dotyczyła ona społeczeństw tradycyjnych, skolonizowanych przez
Europejczyków. Według autora koncepcji społeczeństwa tego typu nie uwzględniają kanonów logiki
typowej dla myślenia logicznego czyli: brak respektowania prawa tożsamości, zasady niesprzeczności
oraz przyczynowości [1]
• Dzisiaj jednak takie wnioski uznane byłyby za rasizm poznawczy, który mógłby uzasadniać rasizm w
stosunku do pewnych grup, dlatego ze względu na wątpliwe podstawy naukowe tej teorii nie będzie ona
rozważana w ramach społeczeństwa Turcji
Trzy zasady logiki Arystotelesowskiej –
myślenie logiczne
• Podstawy logiki wykształcone już w Starożytnej Grecji stały się podstawą myślenia analitycznego
w kulturze Zachodniej. Dzięki jej zasadom kultura europejska stała się znana ze sceptycznego
podejścia do danych spraw i zgłębiania tajemnic:
• Prawo tożsamości: Obiekt jest sobą samym, a nie czymś innym
• Zasada niesprzeczności: Niemożność aby dane zdanie i jego zaprzeczenie były jednocześnie
prawdziwe
• Zasada przyczynowości: Dwie tautologie logiczne -> modus ponendo ponens: jeśli poprzednik (p)
prowadzi do wniosku = następnika, to p -> q; modus tolendo toles: założenie podobne, ale po
zaprzeczeniu następnika wnioskujemy, ze poprzednik nie mógł mieć miejsca [1]
Koncepcja myślenia holistycznego
• Szczególnie charakterystyczna dla społeczeństw Dalekiego Wschodu
• „Dynamiczna harmonia przeciwieństw jako podstawa filozofii taoistycznej
• Większa akceptacja sprzeczności w otaczającej rzeczywistości „ yin i yang”
• Zalecenie poszukiwania drogi środka
• Znaczenie kontekstu i kryterium doświadczenia w rozumowaniu przedstawicieli kultury
dalekowschodniej
• Kontekst w cywilizacji zachodniej służy by od niego abstrahować (pomijać, uogólniać), a
wschodniej: miara i sens rzeczy
Schematy kognitywno-
epistemologiczne w Turcji
• Ze względu na swoje położenie geograficzne
i zarówno wpływy otaczającego Zachodu jak
i Wschodu nie da się w jednoznaczny sposób
określić czy społeczeństwo tureckie myśli
bardziej w sposób analityczny czy
holistyczny. Jest to w praktyce mieszanka
obu tych stylów, w dalszych badaniach w
sposób przybliżony zostaną przedstawione
ich proporcje dzięki obserwacji środowiska
geopolitycznego, postrzegania wzajemnego
obywateli Turcji i innych wskaźników
pomagających wyjaśnić złożoność społeczną
w tym kraju.

[2]
Dwie wizje państwa
• W ramach społeczeństwa tureckiego ścierają się dwie przeciwstawne koncepcje.
Najważniejszą determinantą tego podziału jest relacja państwo – religia. Wedle części
społeczeństwa odwołującej się do dziedzictwa Kemala Atatürka państwo powinno być
świeckie i ściśle oddzielone od sfery religijnej. Z drugiej strony są poglądy
fundamentalistów religijnych chcących przekształcić Turcję w państwo oparte na prawie
szariatu i dominującej roli Islamu.
Wizja Kemala Atatürka
• Po upadku Imperium Osmańskiego stał się on twórcą nowego państwa tureckiego w 1923
roku.
• Wywodzi się ona z idei ruchu młodoturków, którzy chcieli wprowadzać idee i reformy na
wzór Zachodu
• W 1928 roku usunięto zapis świadczący o islamie jako religii państwowej – państwo
świeckie
• Zreformowane państwo oparto na sześciu elementach stanowiących podstawy kemalizmu:
republika, naród, laicyzm, etatyzm, demokracja oraz rewolucja
Sześć Strzał kemalizmu
• 1. Republika – Zaprzeczenie monarchii, zerwanie z tradycją sułtanów, państwo nie jest
własnością monarchy, lud jest skłonny do słuchania prawdziwego władcy, jednak tylko i
wyłącznie wtedy, gdy jego czyny będą go legitymizować
• 2. Naród – Zerwanie z kastowością i przywilejami związanymi ze „szlachetnym”
urodzeniem. Instytucje służą narodowi bez względu, czy ktoś jest rolnikiem, robotnikiem
czy pracownikiem umysłowym
• 3. Laicyzacja – Rozdzielenie sfery państwowej od religijnej (nie odrzucono religii,
wskazano jednak, iż nie powinna mieć bezpośredniego wpływu na państwo)
• 4. Demokracja: Naród legitymizuje działalność
polityków, świadomość wobec tradycji, stosunki
podobne jak w rodzinie, ale bez elementów
kształtowania się kast społecznych
• 5. Etatyzm: Szczególnie istotny element na
początku kształtowania się państwa, początkowo
jako sprzeciw wobec modelu przedstawionego
przez kapitalizm, jednak z biegiem czasu ulega
erozji, etatyzm jako rozwiązanie tymczasowe, aż
do czasu wykształcenia się silnych tureckich
instytucji gospodarczych.
• 6. Rewolucja: „Inkilap”, czyli przemiana osiągana
metodą skoków gwałtownie zmieniających
sytuację społeczną. [3],[4]

[5]
Zmiany epoki kemalizmu w praktyce
• Rewolucyjne reformy objęły zakaz haremów, wprowadzanie łacińskiego alfabetu, usunięcie
kalifatu, laicyzacja państwa [3]
• Realizm, który nie odrzuca religii, ale stara się z niej czerpać w zdrowy sposób z tradycji
religijnej
• Przybliżenie do sposobu myślenia i postępowania na Zachodzie, jednak na własnych
warunkach, a nie bezrefleksyjnej adaptacji rozwiązań z innych krajów
• Rozdzielenie religii od państwa w formie deklaratywnej spotyka się jednak ze ścisłym
połączeniem tych sfer w warstwie duchowej, stanowiącej podstawę tożsamości
narodowościowej. Rodzi to naturalnie tendencje zagrażające laickości Turcji.
Tendencje fundamentalistyczno – religijne w
społeczeństwie tureckim
• Turcja jest sukcesorką Imperium Osmańskiego, które było niezwykle liczącą się siłą w Europie przez wieleset
lat
• Imperium osiągało szczyt swojej potęgi podczas zdobycia Konstantynopola w 1453 r. oraz za czasów rządów
sułtana Sulejmana Wspaniałego (znanego również ze wspierania kultury)
• Istotnym znakiem erozji potęgi stała się przegrana bitwa pod Wiedniem w 1683 roku
• W kolejnych latach stawało się coraz bardziej niewydolne, a próba reform w XIX wieku (Tanzimat) okazywała
się nieskuteczna, ale stała się jednak pierwszym impulsem i sygnałem konieczności zmiany polityki
• Kres Imperium położyła I wojna światowa i niekorzystny traktat pokojowy z Serves z 1920 roku
• Niekorzystny traktat spowodował jednak do wojny o niepodległość Turcji i w konsekwencji powstania
Republiki Tureckiej – traktat pokojowy w Lozannie – 1924 r. [6], [7]
Niewydolność Imperium Osmańskiego
• Narastające problemy i nieskuteczność państwa można tłumaczyć odejściem od
eksplorowania nauki poza swoim kręgiem kulturowym – nauka mogła być prowadzona
tylko w ramach islamu
• Problemem nie jest sama religia a radykalny fundamentalizm uniemożliwiający rozwój
• Najbardziej charakterystycznym przykładem zastoju nauki w Imperium był zakaz
studiowania filozofii greckiej – tylko Koran miał być źródłem objawienia i prawdy [8]
Polityka Recepa Tayyipa Erdogana – odwrót
od państwa świeckiego?
Badania H
ofstede
Badania Hofstede
• DYSTANS WŁADZY - określa, jakie relacje panują między podwładnym a przełożonym oraz między
władzą, a obywatelem. Określa również stopień akceptacji dla nierówności społecznych i przekonania,
że władza przynależy niektórym osobom z racji jej posiadania
• Turcja osiąga wysokie wyniki w tym tym wymiarze (66 punktów), co oznacza, że styl turecki
charakteryzuje się: zależnością, hierarchią oraz przełożonymi, którzy często są niedostępni. Władza jest
scentralizowana, a menedżerowie polegają na swoich szefach i zasadach. Pracownicy oczekują, że
będą poinformowani, co mają robić. Oczekuje się kontroli, a stosunek do kierowników jest
sformalizowany. Komunikacja jest pośrednia, a przepływ informacji selektywny. Taką samą strukturę
można zaobserwować w jednostce rodzinnej, gdzie ojciec jest swego rodzaju patriarchą, któremu inni
się podporządkowują.
Badania Hofstede
• INDYWIDUALIZM - Zasadniczą kwestią, której dotyczy ten wymiar, jest stopień współzależności, jaki
społeczeństwo utrzymuje wśród swoich członków. Ma to związek z tym, czy obraz siebie ludzi jest
definiowany w kategoriach „ja” czy „my”. W społeczeństwach indywidualistycznych ludzie powinni
dbać tylko o siebie i swoją najbliższą rodzinę. W społeczeństwach kolektywistycznych ludzie należą do
„grup”, które opiekują się nimi w zamian za lojalność.
• Turcja, z wynikiem 37, jest społeczeństwem kolektywistycznym. Oznacza to, że ważne jest „my”, ludzie
należą do grup wewnętrznych (rodzin, klanów lub organizacji), które troszczą się o siebie nawzajem w
zamian za lojalność. Komunikacja jest pośrednia, należy zachować harmonię w grupie, unikać
otwartych konfliktów. Relacja ma podstawę moralną, która zawsze ma pierwszeństwo przed
wypełnianiem zadań. Najpierw trzeba zainwestować czas, aby nawiązać relację opartą na zaufaniu.
Częściej można spotkać nepotyzm. Informacja zwrotna jest zawsze pośrednia, także w środowisku
biznesowym.
Badania Hofstede
• MĘSKOŚĆ - wysoki wynik (męskość) w tym wymiarze wskazuje, że społeczeństwo będzie napędzane
współzawodnictwem, osiągnięciami i sukcesami, przy czym sukces będzie definiowany przez
zwycięzcę/najlepszego w danej dziedzinie – system wartości, który zaczyna się w szkole i trwa przez całe
życie organizacji.
• Niski wynik (kobiecość) w tym wymiarze oznacza, że dominującymi wartościami w społeczeństwie są troska
o innych i jakość życia. Kobiece społeczeństwo to takie, w którym jakość życia jest wyznacznikiem sukcesu, a
wyróżnianie się z tłumu nie jest czymś godnym podziwu. Podstawową kwestią jest tutaj to, co motywuje
ludzi, chęć bycia najlepszym (męskość) lub lubienie tego, co się robi (kobiecość).
• Turcja zdobywa 45 punktów i znajduje się po kobiecej stronie skali. Oznacza to, że bardziej miękkie aspekty
kultury, takie jak zrównywanie się z innymi, konsensus, współczucie dla słabszych, są cenione i wspierane.
Unika się konfliktów w życiu prywatnym i zawodowym i duże znaczenie ma końcowe porozumienie. Dla
Turków ważny jest czas wolny, to czas, kiedy cała rodzina, klan i przyjaciele spotykają się, by cieszyć się
życiem.
Badania Hofstede
• UNIKANIE NIEPEWNOŚCI - wymiar ten ma związek ze sposobem, w jaki społeczeństwo radzi sobie z
faktem, że przyszłość nigdy nie może być znana: czy powinniśmy próbować kontrolować przyszłość, czy
po prostu pozwolić jej się wydarzyć? Ta niejednoznaczność niesie ze sobą niepokój, a różne kultury
nauczyły się radzić sobie z tym lękiem na różne sposoby. Stopień, w jakim członkowie danej kultury
czują się zagrożeni przez niejednoznaczne lub nieznane sytuacje oraz stworzyli wierzenia i instytucje,
które starają się ich unikać, znajduje odzwierciedlenie w wyniku Unikania Niepewności.
• Turcja uzyskała w tym wymiarze 85 punktów, a zatem istnieje ogromne zapotrzebowanie na prawa i
zasady. Aby zminimalizować niepokój, ludzie stosują wiele rytuałów. Obcokrajowcom mogą wydawać
się religijne, z wieloma odniesieniami do „Allaha”, ale często są to po prostu tradycyjne wzorce
społeczne, stosowane w określonych sytuacjach w celu złagodzenia napięcia.
Badania Hofstede
• DŁUGOTERMINOWA ORIENTACJA - wymiar ten opisuje, w jaki sposób każde społeczeństwo musi
zachować pewne powiązania z własną przeszłością, radząc sobie z wyzwaniami teraźniejszości i
przyszłości, a społeczeństwa inaczej traktują te dwa cele egzystencjalne. Społeczeństwa
normatywne, które na przykład uzyskują niskie wyniki w tym wymiarze, wolą podtrzymywać
uświęcone tradycją tradycje i normy, jednocześnie podejrzliwie traktując zmiany społeczne. Z drugiej
strony ci, których kultura jest wysoko oceniana, przyjmują bardziej pragmatyczne podejście: zachęcają
do oszczędności i wysiłków we współczesnej edukacji jako sposobie przygotowania się na przyszłość.
• Średni wynik Turcji, wynoszący 46, znajduje się pośrodku skali, więc nie można wnioskować o żadnych
dominujących preferencjach kulturowych.
Badania Hofstede
• PRZYZWOLENIE - jednym z wyzwań, przed którymi stoi ludzkość, teraz iw przeszłości, jest
stopień uspołecznienia małych dzieci. Bez socjalizacji nie stajemy się „ludźmi”. Wymiar ten
definiuje się jako stopień, w jakim ludzie próbują kontrolować swoje pragnienia i impulsy, w
oparciu o sposób, w jaki zostali wychowani. Stosunkowo słaba kontrola nazywana jest
„Przyzwolenie”, a stosunkowo silna kontrola nazywana jest „Restryjcyjność”. Kultury można
zatem określić jako pobłażliwe lub powściągliwe.
• Przy pośrednim wyniku 49 nie można określić cechy odpowiadającej temu wymiarowi dla
Turcji.
• Za ojca współczesnej Turcji uznaje się
Mustafa Kemala Atatürka, który w 1923 roku
proklamował świecką Republikę Turcji.
Atatürk wprowadził wiele zasadniczych
reform: sekularyzm, laicyzm, system edukacji
oparty na modelu francuskim, zastąpienie
prawa islamskiego kodeksami cywilnym i
karnym wzorowanymi na prawie europejskim,
alfabet łaciński oraz obowiązek uczęszczania
do szkoły.
Struktura szkolnictwa
Turecki system edukacji obejmuje przedszkola, szkoły podstawowe i ogólnokształcące oraz szkolnictwo
wyższe. Dzieci od czwartego roku życia mogą uczęszczać do przedszkola. Następnie w wieku 7 lat
rozpoczynają naukę w ośmioletniej szkole podstawowej, którą kończą egzaminem. Po zdaniu egzaminu
młodzież może wybrać szkołę średnią lub zawodową. Ci, którzy chcą kontynuować naukę na uczelni
wyższej, muszą zdać egzaminy państwowe na studia (ÖSYS). Warto zaznaczyć, że Turcja posiada
restrykcyjny centralny system egzaminów do szkół średnich i wyższych oparty na egzaminach testowych.
Szkolnictwo podstawowe w Turcji jest obowiązkowe. Nieposłanie dziecka do szkoły grozi karami
pieniężnymi, a nawet odebraniem go rodzinie. Zarówno edukacja obowiązkowa podstawowa, jak i
dobrowolna średnia oraz wyższa jest bezpłatna. Darmowe są również wszystkie podręczniki dla uczniów.
Dzieci z zamożnych rodzin tureckich kształcą się w bardzo drogich szkołach prywatnych. Rodzice,
których nie stać na opłacenie nauki w tych placówkach, posyłają swoje dzieci do dershane. Są to prywatne
szkoły prowadzące kursy wyrównujące poziom i przygotowujące do egzaminów centralnych na studia.
Lekcje w nich zaczynają się po popołudniu i trwają do wieczora.

W Turcji rok szkolny liczy 180 dni. Rozpoczyna się w drugim tygodniu września, a kończy w połowie
czerwca następnego roku. Podzielony jest na dwa semestry. Po pierwszym semestrze, czyli w połowie roku
szkolnego, uczniowie mają dwutygodniowe ferie. W klasach IV-VIII z każdego przedmiotu obowiązkowo
przeprowadza się w ciągu semestru co najmniej dwa egzaminy. Osiągnięcia uczniów ocenia się w skali od
5 (wybitne) do 0 (niedostateczne). Stopnie od 2 do 5 stanowią oceny pozytywne, a 0 i 1- oceny
niedostateczne.
Struktura wykształcenia
W Turcji udział dzieci w edukacji wczesnoszkolnej według płci (dzieci w wieku 4 lat i więcej) osiągnął
poziom 57,7 %. Na przestrzeni 20 lat (2000-2020) zanotowano drastyczny wzrost o 46,1 punktu
procentowego. Pomimo delikatnych odchyleń, udział dzieci w edukacji wczesnoszkolnej w Turcji od
2013 roku utrzymuje się na poziomie powyżej 50%.
Szkolnictwo wyższe na uczelniach w Turcji obejmuje studia licencjackie, magisterskie,
doktoranckie stopni. Oprócz magistra, Dyplom studiów wyższych naliczany jest także
inżynieria które jest równoznaczne z tytułem magistra. Oba stopnie wymagają tezę być
wypełniony i bronił. Uniwersytety są podzielone na dwa rodzaje, z 104 państwowych
uniwersytetów i 62 uczelni prywatnych. Tureckie uniwersytety poważane, z 5 szkół w górę
400 światowej, zgodnie z 2012 Times Szkolnictwa Wyższego World University ocenami.
W Turcji odsetek osób posiadających wykształcenie wyższe wynosi 36,2%. Na przestrzeni lat
2006-2020 zaobserwowano wzrost o 23,4 punktów procentowych.
W Turcji liczba studentów wynosi 44,4% ludności w wieku 20-24 lat. Odsetek osób na
przestrzeni 7 lat nieustannie zwiększał się .
W Turcji istnieje 60 instytutów oraz organizacji badawczych. Działalność badawczo-rozwojowa dotyczy takich
dziedzin, jak biotechnologia, zdrowie, technologia nuklearna, IT, sektor zbrojeniowy. Poziom wydatków na B+R
zobrazowano na wykresie 1. Nakłady krajowe brutto na B+R (GERD) na poziomie krajowym i regionalnym
wynoszą 7 792 893 EUR. W latach 1996-2020 zanotowano tendencję wzrostową. W 2020 roku wydatki na B+R
stanowiły już 1,09 % PKB. Jest to najwyższy wynik uzyskany z badanego okresu. W roku 1996 wydatki B+R
stanowiły tylko 0,45 % PKB.

[
Migracja, zarówno wewnętrzna, jak i transgraniczna, nie jest dla Turcji niczym nowym. Występuje znacząca ilość
migracji ze wsi do miast, a ostatnio z miast do miast. Duża liczba dobrze wykształconych osób z Turcji decyduje się
na wyjazd za granicę jako potencjalne możliwości znalezienia zatrudnienia. Duża część z nich jest częścią zjawiska
tzw. brak powrotu studentów, co oznacza, że przeszli oni również okres szkolenia i edukacji w kraju docelowym.
Odzwierciedla to po części brak możliwości specjalistycznych studiów w ramach systemu szkolnictwa wyższego w
Turcji, a także nastawienie na zdobycie „zagranicznego” wykształcenia na krajowym rynku pracy.

Według indeksu mierzącego drenaż mózgów, Turcja osiągnęła wartość 3,9 pkt. w 2022 roku. Na przestrzeni lat 2015-
2022 średnia wartość Turcji wynosiła 4,33 pkt. Natomiast średnia światowa wynosiła 5,21pkt. przy analizie 177
krajów. Najwyższy wynik Turcja uzyskała w 2007 roku, który wynosił 5pkt.
Źródła
• [1] Paweł Boski „Kulturowe ramy zachowań społecznych”
• [2]https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv
%3D3k0KfTGuUt0&psig=AOvVaw1M08OX2boEg5AGf_alL7FQ&ust=1681664089794000&source=images&cd=vfe&ved=0CBEQjRxqFwoTCKjbw
YatrP4CFQAAAAAdAAAAABAR
• [3] https://prawo.uni.wroc.pl/sites/default/files/students-resources/Kemalizm%20-%20Przegl%C4%85d%20Powszechny%201939.01%20t.%20221.pdf
• [4]
https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwiHl9674a3-AhWzgf0HHUwaCfcQFnoECAgQAQ&url=https
%3A%2F%2Fojs.tnkul.pl%2Findex.php%2Frkult%2Farticle%2Fdownload%2F10985%2F10288%2F&usg=AOvVaw29226eN8UmoL_CcUeD3BKj
• [5] Autorstwa ThecentreCZ - Ten obraz wektorowy zawiera elementy, które zostały zaczerpnięte lub zaadaptowane z tego pliku:, Domena publiczna,
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=80431403
• [6] https://kronikidziejow.pl/porady/imperium-osmanskie-data-powstania-rozwoj-historia-osiagniecia-upadek/
• [7] https://pl.wikipedia.org/wiki/Tanzimat
• [8] Cywilizacja, Zachód i Reszta Świata, Niall Ferguson