KHOA ĐiỆN-ĐIỆN TỬ VIỄN THÔNG

BM. ĐIỆN CÔNG NGHIỆP

Chương 8:
TIẾT KIỆM ĐIỆN NĂNG VÀ NÂNG
CAO HỆ SỐ CÔNG SUẤT COSφ

Giảng viên: ThS. Phùng Đức Bảo Châu

Nội dung
1. Đặt vấn đề
2. Ý nghĩa của việc nâng cao hệ số công suất
Cosφ
3. Các biện pháp nâng cao hệ số công suất Cosφ
4. Tính toán bù công suất phản kháng
5. Phân phối dung lượng bù trong mạng điện
6. Chọn tụ điện và điều chỉnh dung lượng bù
1. Đặt vấn đề:
Nhu cÇu dïng ®iÖn ngµy mét cao  ngµy cµng
ph¶i tËn dông hÕt c¸c kh¶ n¨ng cña c¸c nhµ m¸y ®iÖn.
VÒ mÆt sö dông ph¶i hÕt søc tiÕt kiÖm, sö dông hîp
lý TB. ®iÖn, gi¶m tæn thÊt ®iÖn n¨ng ®Õn møc nhá
nhÊt, phÊn ®Êu ®Ó 1 kWh ®iÖn n¨ng ngµy cµng lµm
ra nhiÒu s¶n phÈm. Toµn bé hÖ thèng CC§. cã ®Õn 10
 15 % n¨ng l­îng ®iÖn bÞ tæn thÊt qua kh©u truyÒn
t¶i vµ ph©n phèi, trong ®ã m¹ng xÝ nghiÖp chiÕm
kho¶ng 60% l­îng tæn thÊt ®ã. V× vËy viÖc sö dông
hîp lý vµ khai th¸c hiÖu qu¶ TB. ®iÖn cã thÓ ®em l¹i
nh÷ng lîi Ých to lín.
 1.1. Trong m¹ng ®iÖn tån t¹i hai lo¹i c«ng suÊt:
+ C«ng suÊt t¸c dông: P “ §Æc tr­ng cho sù sinh ra c«ng, liªn quan
®Õn qu¸ tr×nh ®éng lùc. G©y ra moment qua cho c¸c ®éng c¬.
Mét phÇn nhá bï vµo c¸c tæn hao do ph¸t nong d©y dÉn, lâi
thÐp….ë nguån P trùc tiÕp liªn quan ®Õn tiªu hao n¨ng l­îng ®Çu
vµo nh­ Than, h¬i n­íc, l­îng n­íc .v.v… Tãm l¹i P ®Æc tr­ng cho qu¸
tr×nh chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng.
+ C«ng suÊt ph¶n kh¸ng: Q ng­îc l¹i kh«ng sinh ra c«ng. Nã ®Æc tr­
ng cho qu¸ tr×nh tÝch phãng n¨ng l­îng gi÷a nguån vµ t¶i, Nã liªn
quan ®Õn qu¸ tr×nh tõ ho¸ lâi thÐp BA., ®éng c¬, g©y biÕn ®æi
tõ th«ng ®Ó t¹o ra s®®. phÝa thø cÊp. Nã ®Æc tr­ng cho kh©u tæn
thÊt tõ t¶n trong m¹ng. ë nguån nã liªn quan ®Õn s®®. cña m¸y ph¸t
(liªn quan ®Õn dßng kÝch tõ m¸y ph¸t). Nh­vËy ®Ó chuyÓn ho¸ ®­
îc P cÇn ph¶i cã hiÖn diÖn cña Q. Giòa P & Q l¹i liªn hÖ trùc tiÕp
víi nhau, mµ ®Æc tr­ng cho mèi quan hÖ ®ã lµ hÖ sè c«ng suÊt.
 P P
Cos  
P2  Q2 S
C¸c ®¹i l­îng P; Q; S; cos liªn hÖ víi nhau b»ng tam gi¸c c«ng suÊt.
cos dùng để đánh giá mức độ sử dụng điện tiết kiệm và hợp lý của
XN
S2 = P2 + Q2
S
Q P = S.Cos

P Q = S. sin

 Cos dùng để đánh giá mức độ sử dụng điện tiết kiệm và

hợp lý của XN
1.2. Một số định nghĩa hệ số công suất:
a. Hệ số cos tức thời:
P
cos 
3UI
 Xác định được nhờ dụng cụ đo tại thời điểm nào đó
 Cos biến thiên theo thời gian nên không có ý nghĩa trong
tính toán

b. Hệ số công suất trung bình costb: Là hệ số cos trong

một khoảng thời gian nào đó (1 ca, 1 ngày đêm, 1
tháng,...): Q
cos tb  cos arctg tb

Ptb
costb dùng để đánh giá mức độ sử dụng điện tiết kiệm và
hợp lý của XN
c. Hệ số công suất cos tự nhiên:
Là hệ số công suất trung bình tính trong một
năm (8760h) khi không có thiết bị bù.
Hệ số công suất tự nhiên được dùng làm
căn cứ xác định phụ tải tính toán, nâng cao hệ
số công suất và bù công suất phản kháng.
Đối với ĐCKĐB có cos thấp (cos =
0,5÷0,7), do đó ĐCKĐB tiêu thụ công suất phản
kháng nhiều nhất, chiếm (65÷70)%, sau đó là
máy biến áp.
2. Ý nghĩa của việc nâng cao hệ số công suất Cosφ:
 Lµm gi¶m ®­îc tæn thÊt ®iÖn
¸p PR  Q X PR  Q X
U    U
1 2

U U
1 2

 Lµm gi¶m tæn thÊt c«ng suÊt

P Q 2
P Q 2 2 2

S  Z Z  S 1 2

U U
1 2 2 2

 Lµm gi¶m tæn thÊt ®iÖn n¨ng

P Q
2
P Q 2 2 2

A  R.  R.  A
1 2

U U
1 2 2 2

 T¨ng kh¶ n¨ng truyÒn t¶i P Q

2 2

I 
3U
TÓM LẠI:
Việc nâng cao cos có 2 lợi ích cơ bản:
1. Lợi ích to lớn về kinh tế cho
ngành điện và doanh nghiệp

2. Lợi ích về kỹ thuật: Nâng cao

chất lượng điện áp
3. Các biện pháp nâng cao hệ số công suất Cosφ
Có hai nhóm giải pháp để nâng cao cos
3.1. Nhóm các giải pháp nâng cao cos tự nhiên:
Là các giải pháp không dùng các thiết bị bù. Có các giải
pháp cơ bản sau:
1) Thay đổi và cải tiến quy trình công nghệ để các thiết bị
điện làm việc ở chế độ hợp lý nhất
2) Thay thế các ĐCKĐB làm việc non tải bằng ĐC có CS
nhỏ hơn
3) Giảm điện áp của những động cơ làm việc non tải
4) Hạn chế động cơ chạy không tải
5) Sử dụng ĐCĐB thay cho ĐCKĐB
6) Thường xuyên bảo dưỡng và nâng cao chất lượng sửa
chữa ĐC
7) Thay thế những máy biến áp làm việc non tải bằng những
máy biến áp có dung lượng nhỏ hơn
3.2. Nhóm các giải pháp nâng cao cos
nhân tạo:
Là giải pháp sử dụng các thiết bị bù (tụ
bù hoặc máy bù đồng bộ). Các thiết bị bù
phát ra Q để cung cấp 1 phần hoặc toàn
bộ nhu cầu Q trong XN. Làm như vậy gọi
là Bù công suất phản kháng.
+ Máy bù thường chỉ dùng ở các trung tâm
điện để duy trì ổn định cho hệ thống điện.
+ Tụ bù dùng cho lưới điện xí nghiệp, dịch
vụ và dân dụng. Tụ có thế nối tiếp hay
song song vào mạng điện.
 35110 kV

610 kV 610 kV

0,4 kV
 Bù dọc: mắc nối tiếp tụ vào đường dây,
biện pháp này nhằm cải thiện thông số
đường dây, giảm tổn hao điện áp. Lúc này
Z  R  j  X L  XC 
thông số đường dây

Bù ngang: mắc song song tụ vào đường

dây, có nhiệm vụ cung cấp Q vào hệ thống,
làm nâng cao điện áp cũng như cosφ.
Dễ thấy lúc này tổn thất điện áp giảm xuống:
P.R  Q  Qbù  . X
U 
U
 So s¸nh kinh tÕ - kü thuËt cña m¸y bï vµ tô bï
CÊu t¹o vËn hµnh söa CÊu t¹o vËn hµnh söa
ch÷a phøc t ¹p ch÷a ®¬n gi¶n
Gi¸ thµnh cao Gi¸ thµnh thÊp

Tiªu thô mét phÇn P Tiªu thô P Ýt

TiÕng ån Yªn tÜnh

§iÒu chØnh Q theo

§iÒu chØnh Q tr¬n
cÊp
05/11/24 14
4. Tính toán bù công suất phản kháng:
4.1. Xác định dung lượng bù:
Qbu = P( tg1 - tg2).α

P – c«ng suÊt t¸c dông trung b×nh cña hé tiªu thô.

tg1 t­¬ng øng víi cos1 hÖ sè tr­íc khi bï.
tg2 t­¬ng øng víi cos2 hÖ sè cÇn ®¹t tíi
α =0.91 : hệ số xét tới khả năng nâng cao hệ số
công suất Cosφ bằng những phương pháp không
đòi hỏi đặt thiết bị bù

Th­êng ®ối víi c¸c xÝ nghiÖp cÇn ph¶i bï ®Ó ®¹t ®­îc

hÖ sè cos qui ®Þnh cña ngµnh §iÖn (0,85  0,9)
 VÝ dô 1
Mét xÝ nghiÖp cã c«ng suÊt tæng nh­
sau:
S = 100 + j152 KVA.
TÝnh to¸n ®iÒu khiÓn dung l­îng bï ®Ó n©ng
hÖ sè c«ng suÊt lªn 0,65; 0,75 vµ 0,85.
 Lêi gi¶i
 Tõ c«ng suÊt phô t¶i ®· cho x¸c ®Þnh ®­îc hÖ sè
c«ng suÊt cña xÝ nghiÖp

P P 100
Cos     0,55
S P Q
2 2
100  152
2 2

 TÝnh ®­îc tg = 1,51

- Khi yªu cÇu cos1 = 0,65 tÝnh ®­îc tg 1 = 1,17
- Khi yªu cÇu cos2 = 0,75 tÝnh ®­îc tg 2 = 0,88
- Khi yªu cÇu cos3 = 0,85 tÝnh ®­îc tg 3 = 0,62
  §Ó n©ng hÖ sè c«ng suÊt lªn cos1 th× c«ng suÊt
ph¶n kh¸ng cÇn bï cña nhãm 1 lµ:
Qb1 = P( tg - tg1) = 100(1,51- 1,17) = 34 KVAr

 §Ó n©ng hÖ sè c«ng suÊt lªn cos2 th× c«ng suÊt

ph¶n kh¸ng cÇn bï cña nhãm 2 lµ:
Qb2 = P( tg1 - tg2) = 100( 1,17 – 0,88) = 29 KVAr
 §Ó n©ng hÖ sè c«ng suÊt lªn cos3 th× c«ng
suÊt ph¶n kh¸ng cÇn bï cña nhãm 3 lµ:
Qb3 = P( tg2 - tg3) = 100( 0,88- 0,62) = 26 KVAr

05/11/24 22
 S¬ ®å ®iÒu khiÓn dung l­îng bï ®Ó n©ng hÖ sè c«ng suÊt
XN lªn 0,65; 0,75 vµ 0,85.

AT

1C§ 1 2 3 2C§ 1 2 3 2C§ 1 2 3

1CT 2CT 3CT

1C C 2CC 3C C

Nhãm 1 Nhãm 2 Nhãm 3

05/11/24 23
 3. Automatic
return
1. Aux. poles 2. Main poles 4. Main poles
of aux. poles
make early make break
after main poles
have made

R R R R

A1 A1 A1 A1

A2 A2 A2 A2
R R R R
4.2. Xác định vị trí đặt tụ bù:

35110 kV

610 kV
§
0,4 kV
§

0,4 kV

§
 Về lý thuyết có thể đặt tụ phía cao áp hay hạ áp hay
bất cứ đâu của mạng XN.
 Đặt tụ bù phân tán tại các động cơ là có lợi nhất về
mặt tổn thất điện áp và điện năng. Tuy nhiên đặt tụ
kiểu này chi phí cao và khó khăn trong quản lý, vận
hành.
Vì vậy, đặt tụ bù phía điện áp cao hay hạ áp, tập trung
hay phân tán đến mức độ nào cần phải so sánh KT-
KT. Qua kinh nghiệm thực tế, nên đặt tụ bù như sau:
 Với máy bơm và xưởng cơ khí: Đặt tụ bù cạnh tủ phân
phối
 Với XN nhỏ: Đặt tập trung tại thanh cái hạ áp TBA.
Ngoài ra với các px có ĐC công suất lớn, đặt độc lập
nên đặt riêng 1 bộ tụ bù.
 Với XN lớn: Đặt tụ bù phân tán tại các phân xưởng.

Đặt tụ bù phía cao áp xí nghiệp:
tuy giá tụ cao áp rẽ nhưng chỉ giảm
tổn thất điện năng từ phía cao áp
ra lưới.

 Đặt tụ bù tại thanh cái hạ áp của

trạm biến áp xí nghiệp giúp giảm
điện năng trong trạm biến áp.
Đặt tụ bù tại các tủ động lực: làm
giảm được tổn thất điện áp trên đường
dây từ tủ đến trạm phân phối và trong
trạm.

 Đặt tụ bù cho tất cả các động cơ:

phương pháp này có lợi nhất về giảm
tổn thất điện năng nhưng tăng chi phí
đầu tư, vận hành và bảo dưỡng tụ.
 Trong thực tế việc tính toán phân bố bù tối ưu
cho xí nghiệp là phức tạp và tùy theo quy mô
và kết cấu lưới điện xí nghiệp có thể được
thực hiện theo kinh nghiệm như sau:
 Với một xưởng sản xuất hoặc xí nghiệp nhỏ
nên tập trung tụ bù tại thanh cái hạ áp của
trạm biến áp xí nghiệp.
 Với xí nghiệp loại vừa có 1 trạm biến áp và
một số phân xưởng công suất khá lớn cách
xa trạm nên đặt tụ bù tại các tủ phân phối
phân xưởng và tại cực các động cơ có công
suất lớn (vài chục kW).
 Đối với xí nghiệp có quy mô lớn
gồm nhiều phân xưởng lớn, có
trạm phân phối chính và các trạm
phân xưởng. Việc bù thường thực
hiện tại tất cả các thanh cái hạ áp
của trạm phân xưởng.
 Đôi khi có thể thực hiện bù cho cả

cao và hạ áp tùy vào giá thành

của tụ.
5. Phân bố tối ưu dung lượng bù:
5.1. Nếu mạng điện XN hình tia: Khi bù phân tán, áp dụng công thức
phân bố tối ưu công suất như sau:
R td
Q bi  Q i  (Q   Q b  ).
Ri
1
R1 Q1 – Qb1

R2 2
Q2 – Qb2
R3
3
Q3 – Qb + Qb1 + Qb2

HV
5.2. Nếu mạng điện XN phân nhánh:
Cần biến đổi các nhánh song song thành nhánh tương
đương rối áp dụng công thức .
n n
R tdm
Q bm  Q m  ( Q i   Q bi ).
i m i m Rm
 n n
R tdm
Q bm  Q m  ( Q i   Q bi ).
i m i m Rm
 VÝ dô
H·y ph©n phèi dung l­îng bï Q = 300 kVAr cho
1 b
m¹ng ®iÖn h¹ ¸p U=380 V . §iÖn trë c¸c nh¸nh
cho nh­h×nh vÏ. Phô t¶i c¸c hé cho trªn h×nh vÏ,
cho b»ng kVAr.
0,1  1
200 –Qb1

0,2  2
150 –Qb2

0,1  3
150 –Qb3

0,2  4
100 –Qb4
Lêi gi¶i
§iÖn trë t­¬ng ®­¬ng cña 4 nh¸nh:
1 1
R td  
1 1 1 1 30
  
0 ,2 0 ,1 0 ,2 0 ,1

Q = 200 + 150 + 150 + 100 = 600

R td
Thay sè vµo ta cã: Q b1  Q1  (Q   Q b  ).
R1

1
 200  (600  300 ).  100 kVAr
30 . 0 ,1
Dung l­îng bï t¹i c¸c tñ ®éng lùc cßn l¹i:

Qb2 = 150 – (600 – 300). 1/ 30.0,2 = 100 kVAr.

Qb3 = 150 – (600 – 300). 1/30. 0,1 = 50 kVAr.

Qb4 = 100 – (600 – 300). 1/30.0,2 = 50 kVAr.

 VÝ dô
H·y ph©n phèi dung l­îng bï Q = 300 kVAr cho
2 b
m¹ng ®iÖn h¹ ¸p víi R = R = R =0,04 ;
1 2 3
R12 = 0,02 ; Q1 = 200 kVAr; Q2 = 100 kVAr;
Q3 = 200 kVAr. Q1 – Qb1 Q2 – Qb2

R1 R2

Q3 – Qb3
N Rn1 1 R12 2 R3 3
Lêi gi¶i
Tr­íc tiªn tÝnh c¸c ®iÖn trë t­¬ng ®­¬ng:

Rtd2 = R2 song song R3

 Rtd2 = 0,04.0,04/(0,04+0,04)= 0,04/2=0,02 .

Rtd1 m¹ch giòa R1 song song R12+Rtd2

 Rtd1 = R1 .(R12+Rtd2) / (R1 + R12 + Rtd2)=

0,04.(0,02+0,02)/(0,04 + 0,02 + 0,02) = 0,02 

¸p dông c«ng thøc:

¸p dông c«ng thøc:
Qb1 = Q1 – [(Q1 + Q2 + Q3) - Qb]. Rtd1/R1

= 200 – [ 500 – 300 ]. 0,02/0,04 = 100 kVAr.

Qb2 = Q2 – [(Q2 + Q3) – (QB - Qb1)]. Rtd2 /R2

= 100 – [ 300 – (300-100)]. 0,02 /0,04 = 50 kVAr.

Qb3 = Q3 – [(Q2 + Q3) – (Qb - Qb1)].Rtd2/R3 =

= 200 – [300 – (300-100)]. 0,02/0,04 = 150 kVAr.

hoÆc ta cung cã thÓ suy ra ngay Qb3 = Qb - (Qb1 + Qb2)

Qb3 = 300 – (100 + 50) = 150 kVAr.

Tree Trimming: Before

Thank you for

your attention!

Saturday, May 11, 2024 45