Zt.

Gjokutaj, eshte mire qe kete material tja japesh per mendim edhe zt,Hysen Cela (tek IEKA) dhe zt.Artan Golemi.

Shnimet Industriale pr Ndrtimin

PRMBAJTJA KAPITULLI I Hyrje n Shnimet Industriale pr Ndrtimin Te Pergjithshme Kujt i nevojiten shnimet industriale? Sektori i ndrtimit si segment i ekonomis Pjesmarrsit e sektorit ndrtimor Kontraktort apo Siprmarresit e ndrtimit Nnkontraktort Kontraktort pr punt publike Investitort Pronart e tokave dhe ndrtimet pr qllime individuale Kontraktort pr ndrtimet e mdha dhe t vshtira Arkitekt/Inxhinier zbatues e profesionist t tjer Furnitort e matrialeve t ndrtimit Transportuesit dhe mekanika n proeset ndrtimore Huadhnsit n ndrtim Rolet e shumfishta n proesin ndrtimor Proesi i kontraktimit Nnkontraktort e planifikuar T ardhurat kontraktuale Tipet e kontratave Kontratat afatgjata Kontratat afatshkurtra mimet e fiksuara apo shumat e prcaktuara n kontrat Kosto shtes mbi vlern e shnuar n kontrat Kontratat pr materiale dhe afate Ndryshimi i projektit Marrveshjet e garancis n ndrtim Kompanit pr garantimin e ndrtimit Lejet nga institucionet nga fillimi deri n prfundim t proesit ndrtimor Regjistrimi si pasuri e paluajtshme e objekteve ndrtimore Noteria dhe ndrtimi KAPITULLI II Kontraktort e vegjl Kontratat afatgjata Qarkullimi me lek n dor Qarkullimi nprmjet llogaris bankare Qarkullimi i przier

Metoda e krahasimit t kostos Metoda e krahasimit t fuqis puntore Metoda e kompletimit t kushteve kontraktuale Qarkullimi me lek n dor duke tentuar drejt atij me bank Prshkrim i prgjithshm pr punn e inspektorit Orientimet kryesore pr kontrolluesin Kostot dhe fitimet minimale pr qllime fiskale (Marrveshja me SHNSH) shtje thelbsore dhe teknikat e kontrollit Sigurimi i informacionit pr kontroll Problematika lidhur me zbulimin e t ardhurave nga ndrtimi T ardhura t industris ndrtimore t prjashtuara nga tatimet T ardhura t padeklaruara KAPITULLI III Kontraktort e mdhenj Kontratat afagjata Prkufizimi i kontratave afagjata Subjektet q marrin pjes n kontrat Prjashtimet nga tatimet e taksat n kontrata Prova e t ardhurave nga kontrata Prcaktimi i nivelit t zbatimit t kontrats Metoda krahasimit t kostove T ardhurat e fituara sipas zbatimit t kontrates Kostot shtes n kontratat afatgjata Rregulla t veanta pr kostot shtes Kontratat afatgjata Copzimi i kontratave t ndrtimit apo furnizimeve t ndrtimit Kontratat e prfunduara Metoda e kthimit prapa n koh Informacioni i prgjithshm i nevojshm pr t kontrolluar nj shoqri Sugjerime t teknikave t kontrollit KAPITULLI IV Ndrtuesit e banesave Prkufizimi i Kontratave t Ndrtimit t Banesave Kategorit e Kontratave t Ndrtimit t Banesave Banesa t ndrtuara duke spekulluar Banesa te ndertuara duke kontraktuar me pronarin e truallit Banesa te ndertuara sipas kontrates me bleresin e truallit (investitorin) Ndertimi i banesave me siprmarrs Kostua e vlersuar e toks sipas kritereve t prgjithshme Kontrolli kontabel i tokave dhe ndrtimeve Kontrolli kontabl i detyrimeve tatimore Kontrolli kontabl i sigurimeve shoqrore Analiza e disa prej treguesve financiar t rndsishm t sektorit t ndrtimit Probleme t dala gjat kontrolleve nga ndrtimi

KAPITULLI V Mnyra e kontrollit t bilancit far sht nj mnyr kontrolli e bilancit? Ku konsiston kontrolli i aktivit t bilancit? Ku konsiston kontrolli i pasivit t bilancit? Tatimpaguesit nn vzhgimin e administrats sipas krkesave t Marrveshjes me SHNSH Konstatime dhe Orientime pr mnyrn e mbajtjes s llogarive pr ndrtimin Legjislacioni fiskal dhe veantit pr ndrtimin Falimentimi n ndrtim KAPITULLI VI Ortakrit n ndrtim N lidhje me ligjshmrin e ortakrive Ortakrit e investitorve dhe pronarve n ndrtim Ortakrit e siprmarrsve n ndrtim Kontrolli i ortakrive t investitorve Kontrolli i ortakrive t siprmarrsve Krkesat pr informacion nga ortakrit shtje pr tu patur n konsiderat n momentin e regjistrimit dhe regjistrimit shtje pr tu patur n konsiderat n proesin e veprimtaris shtje n lidhje me mardhniet brenda ortakrive dhe n lidhje me shprndarjen e fitimit SHTOJCA Shtojca A. Pyetjet m t rndsishme Shtojca B. Mnyra t llogaritjes s kostove dhe normativave n ndrtim Shtojca C. Statistika. Karakteristika t prbashkta pr sektorin e ndrtimit. Burime informacioni Shtojca D. Pyetsor e Formular pr ndrtimin FJALOR FISKAL Pr termat m t zakonshm fiskal KAPITULLI I HYRJE N SHNIMET INDUSTRIALE PR NDRTIMIN TE PERGJITHSHME Kujt i nevojiten shnimet industriale pr sektorin e ndrtimit? Keto shenime industriale te orientuara per sektorin e ndertimit synojne te ndihmojne ne punen e tyre inspektoret tatimore te kontrollit, te vleresimit, te mbledhjes, te menaxhimit te borxhit dhe perdorues te tjere te interesuar per to, si individe, po ashtu dhe grupe te interesuara, qe te zgjerojne njohurite ne lidhje me disa veprimtari apo sektorin ndertimor ne teresi. dhe vecanerisht lidhur me trajtimin tatimor te tij. Perdorimi i ketyre shenimeve eshte i rekomandueshem vecanerisht per gjithe ata qe do te kryejne nje konmtroll tatimor. Kontrolloret do te rritin efektshmerine e tyre dDuke u bazuar ne keto shenime industriale, te cilat jane pershkrim i detajuar i legjislacionit fiskal dhe me gjere, inspektoret e kontrollit marrin informacione shtese, qe i lejojne atyre kuptimin me te plote te transaksioneve ekonomike ne ndertim dhe gjykimin me te drejte e te bazuar ne ligj te konsekuencave tatimore.

Sektori i ndrtimit si segment i ekonomis Sektori i ndertimit perfshin nje segment te madh te ekonomise tone. Ne kete sektor numerohen me qindra biznese te renditura sipas qarkullimit te tyre, te cilat e bejne sektorin e ndertimeve nje nga me te medhenjte e gjithe ekonomise tone. Perqindja qe ze kKy sektor jep rreth eshte sa 12% e PBBse. Vec kesaj, Bbizneset e ndertimit bashkeveprojne me bizneset qe kryejne aktivitete te lidhura me funksionimin e tyre, te tilla si; furnizuesit me materiale, paisje, financime, transport dhe kontraktime me ta. Secili biznes eshte i ndervarur te tjetri per mbijetesen e tij. Ne vitin 2005, deklaruan...............tatimpaguese ne organet tatimore nga biznesi i ndertimit ne Shqiperi duke raportuar nje shume totale qarkullimi mbi 95 miliard leke. Nga keto: ........i perkasin investitoreve dhe pronareve;........... i perkasin kontraktoreve; ..............i perkasin nenkontraktoreve. Statistika dhe karakteristika me te detajuara gjenden te pjesa SHTOJCA C. PJESMARRSIT N SEKTORIN E NDRTIMIT Ne procesin e ndertimit ka mjaft pjesemarres, te cilet marrin pjese ne te. Sdhe secili prej tyre ka nje rol te qarte dhe te ndare ne kete proces. Pjesemarresit kryesore do te prezantohen shkurtimisht ne kete informacion te pergjithshem. Kontraktort apo Siprmarrsit e ndrtimit Kontraktoret kryejne punen e ndertimit ne zbatim te kontratave, preventivave dhe specifikimeve te pronarit te ndertimit. te perfunduar. Ne cdo rast, kontraktoret duhet te licensohen nga Ministria e Rregullimit te Territorit sipas kategorive te percaktuara te procesit ndertimor (projektues, arkitekt, inxhinier zbatimi per objekte civile, publike, hidro etj.). Kontraktori duhet te fitoje zotesine juridike per te vepruar nepermjet regjistrimit ne regjistrin tregtar te Gjykates se Shkalles se Pare sipas njeres nga format juridike te shoqerive te percaktuara ne Ligjin Per shoqerite tregtare ne Shqiperi. Kontaktori apo sipermarresi i ndertimit ka statusin e personit juridik dhe ne nje nga format juridike te percaktuara ne Ligjin Per shoqerite tregtare dhe ne formen e regjistrimit fiskal me TVSH. Ato pergjithesisht jane nen administrimin tatimor te Deges se Tatimpaguesve te Medhenj. Kontraktori mund te krijoje nje lidhje biznesi per nje kontrate te caktuar me shoqeri te tjera apo persona fizike, te quajtur ortakeri. Kjo lidhje mbaron me mbarimin e kontrates ndertimore. Kontraktori mund ta zbatoje projektin ndertimor vete apo mund te perdore nenkontraktore per zbatimin e disa pjeseve te kontrates qe ka marre persiper per zbatim. Ne cdo rast kontraktoret duhet te regjistrohen ne organet tatimore. Nnkontraktort Numri me i madh i tatimpaguesve ne segmentin e sektorit ekonomik ndertimor jane vecanerisht nenkontraktoret. Nenkontraktoret dallohen nga kontraktoret sipas qellimit te kufizuar te objektit te punes se tyre, e cila zakonisht perfshin zbatimin e pjeseve te vecanta apo punimeve te specializuara te projektit te ndertimit.nje aftesi, njohuri apo zotesi te caktuar. Nenkontraktoret kryejne ne pergjithesi punime te vecanta te nje projekti ndertimor. Ne kete kategori perfshihen specialitete te tilla si: punime hidro-sanitare, punime elektrike, punime murature apo shtrime dyshemeje e taracash, bojatisje, veshje muresh etj. Ata zakonisht, bejne kontrate me kontraktorin. Qellimi kryesor i nje nenkontraktori te sektorit te ndertimit eshte kryerja e punes ndertimore ne lidhje me planet dhe specifikat e pronarit te ndertimit te perfunduar. Nje

nenkontraktor ka pergjegjesine e plote perpara kontraktorit per kompletimin e punimit ndertimor. Pergjithesisht nje nenkontraktor kryen nje pjese te konsiderueshme te punimeve, duke pajtuar ne pune edhe punonjes te perkohshem me qellim qe te mbaje nen kontroll punimin qe ka marre per zbatim nga kontraktori dhe duke kontrolluar punimet e stafit te tij. Nenkontraktoret zakonisht paguhen nga kontraktori ne cdo muaj. Pagesa behet pas dorezimit te nje fature qe hartohet ne baze te nje situacioni punimesh, bashkelidhur fatures, qe perfshin zerat e punimeve situacionale te kryer. Kontraktori mund te caktoje nje pjestar te stafit te tij apo mund ta kontrolloje direkt vete volumin dhe cilesine e fazes ndertimore qe sipermarresi e ka deklaruar si te perfunduar. Nenkontraktori mund te jete i cfaredo statusi juridik (person juridik apo , person fizik, organizate jofitimprurese) dhe i cfaredo forme regjistrimi fiskal (me TVSH dhe pa TVSH). Kontraktort pr punimet publike Kontraktoret per punet publike jane sipermarres ose zbatues te specializuar ne projekteve qe lidhen me pune publike te financuara nga buxheti i shtetit apo edhe nga donatore apo financues te tjere, vendas ose te huaj. Kontraktore per punime publike mund te jene edhe te medhenj mund te jene dhe disa segmente te administrates publike qendrore dhe lokale, te cilet kane ne buxhetin vjetor te institucionit te tyre fonde te buxhetit, te cilat duhet ti perdorin per projektet e investimeve publike direkt me ndermarrjet qe jane nen strukturen e tyre organizative. Megjithate, tendenca e ekonomise se sotme eshte qe ne pergjithesi sherbimetpunimet per veprat publike per cdo sektor te jene objekt i konkurimit dhe kontraktimit me sektorin privat. Keto projekte punime perfshijne ndertimin e ndertesave, rrugeve, porteve, aeroporteve, parqeve industriale etj. Projektet e puneve publike perfshijne: * Projekte te pushtetit lokal: pika tregtimi, qendra per ushqimin e te varferve, njesi tregtimi per njerezit qe trajtohen me asistence etj. * Projekte per qeradhenie: ndertesa shteterore, parqe industriale, apartamente etj. * Investime publike: rruge, parqe, ura, vepra arti, hekurudha, porte, aeroporte etj. * Ndertesa publike: bashki, institucione, shkolla, spitale, qyteza nxenesish etj. * Projekte te vecanta: qendra per sigurine kombetare, qendra shkencore, qendra nderkombetare etj. Investitort Pronari (porositesi) i nje projekti (vepre) ndertimi mund te jete nje individ, person fizik, person juridik, ortakeri apo nje institucion publik qendror ose lokal. Investitoret publike (institucionet qendrore dhe vendore) jane nder me kategorite me te medha investitoret kryesore ne industrine e ndertimit. Ne rastin e tyre zotesia juridike per te kryer kete funksion eshte e percaktuar ne legjislacionin per funksionimin dhe ndarjen e pushteteveit qendrore me ate vendor. Keto institucione konsiderohen investitore ne kuptimin e gjere te ketij termi, pasi investitori apo pronari i investimit eshte shteti ne kuptimin e nocionit ekonomik dhe juridik te termit. Pronari vlereson se kur nje projekt eshte i realizueshem dhe do te jape fitimet e deshiruara. Pronari pasi arrin ne kete konkluzion angazhon nje arkitekt apo inxhinier per te hartuar dhe planifikuar specifikat e projektit. Normalisht, pronari siguron financimin per projektin per periudhen e ndertimit dhe ate pasi te jete ndertuar. Pronari do ta kete pronesine mbi projektin qe nga fillimi i zbatimit te tij. Kontraktori mund ose edhe nuk mund te kete interesa pronesie mbi projektin.

Nje investitor mund te zoteroje nje perqindje interesi ne nje nga format e meposhtme: 1. Duke patur pjese ne shoqerine qe zoteron projektin; 2. Duke qene partner ne nje ortakeri; 3. Duke zoteruar pronesine mbi projektin apo nje interes si nje individ. Pronart e tokave dhe ndrtimet pr qllime individuale Nga shqyrtimi i pozicionit te pronarit te tokes ne raport me kontraktorin qe nderton ne lidhje me nje kontrate me pronarin ka nje dallim te dukshem. Pronari i tokes eshte pergjithesisht pronari i nje projekti rezidencial, po aq sa dhe ndertuesi i saj ne rolin e sipermarresit. Kontraktori merr ne zoterim token, siguron lejen e ndertimit, siguron financimin per ndertimin dhe fillon ndertimin e nje ndertimi rezidencial duke kaluar neper gjithe fazat e ndertimit te tij. Zakonisht, pronari i tokes ka arritur nje marreveshje me kontraktorin per nje perfitim ne perfundim te fazes ndertimore ne perqindje te caktuar nga totali i projektit ndertimor te perfunduar. Pronari i tokes e ka shitur te drejten e tij te prones dhe procesi ndertimor fillon pas kesaj faze. Ky proces kerkon qe kontraktori te zbatoje nje cmim per njesi te shitur. Cmimi i cdo njesie (cmimi i tokes dhe materialeve e fuqise punetore dhe nje pjese fitimi dhe TVSH) mund te matet me cmimin e shitjes se saj. Cmimi i shitjes eshte i bazuar ne shumicen e rasteve ne ate cfare tregu mbart ne ambjentin ekonomik korrent. Megjithate, gjate periudhave te perqindjeve te ulta te interesit ndertimet rezidenciale rriten, ndersa e kunderta shkakton nje renie te tregut. Kontraktort pr ndrtimet e mdha dhe t vshtira (Te bashkohet me piken me lart Kontraktoret per veprat publike) Kontraktoret e ndertimeve te medha dhe te veshtira si kontraktoret e rrugeve, urave dhe hekurudhave kerkojne teknika dhe paisje speciale. Paisjet perfshijne buldozeret, kamionet, rulat, niveluesit. Shembuj te kesaj kategorie ndertimi jane rruget e qytetit, autostradat, rruget rurale, hekurudhat, urat dhe tunelet. Kontraktoret e ndertimeve te veshtira kerkojne paisje te mekanizuara komplekse dhe te medha si: vincat, buldozeret dhe mekanike qe lidhet me hapjen, zgjerimin dhe thellimin e kanaleve si dhe shtrimin dhe drejtimin e tubacioneve. Shembuj te projekteve te kesaj kategorie perfshijne urat, rafinerite, uzinat kimike, rafinerite e nxjerrjes dhe perpunimit te naftes, tubacionet dhe platformat e nxjerrjes se naftes. Shume uzina jane perfshire ne kete kategori per shkak te kompleksitetit te tyre. Shoqerite me te medha inxhinierike dhe te ndertimit jane te perfshira ne kete kategori ndertimi. Arkitekt/Inxhinier zbatues Arkitektet ose inxhinieret hartojne planet qe perdoren nga kontraktoret e ndertimit. Planet sigurojne detajet e nevojshme (permasat, materialet qe do te perdoren, vendndodhjen e instalimeve etj.) per kontraktoret. Kur projekti fillon arkitekti/inxhinieri monitoron ecurine e kontraktorit dhe shpesh mund te jete dhe miratuesi i ecurise se pagesave per kontraktorin. Arkitekti ben modifikimet (ndryshimi i projektit) ne planet nese eshte e nevojshme. Ndryshimet e projektit shkruhen si revizione ne kontrate, te cilat mund te rritin ose ulin cmimin total te kontrates per kontraktoret. Dokumenti i ndryshimit te projektit permban numrin rendor, daten, pershkrimin e ndryshimit dhe shumen e lidhur me ndryshimin. Ndryshimi i projektit mund te leshohet nga kontraktoret sipas kushteve te percaktuara ne kontrate.

Furnitort e materialeve t ndrtimit Furnitoret e materialeve te ndertimit garantojne me lende te para dhe materiale qe perdoren ne projektin ndertimor. Materialet e ndertimit mund te blihen nga furnitoret dhe te instaluara nga kontraktoret dhe ndertues te tjere ose mund te blihen nga nenkontraktoret dhe te instalohen nga ata ne zbatim me kushtet e kontrates qe kane me kontraktoret. Ne cdo rast nese furnitoret bejne furnizime ne vazhdimesi gjate ndertimit per kontraktoret zakonisht e bazojne kete mbi nje marreveshje te shkruar midis tyre. Kontraktoret shpesh sigurojne materialet perpara se ti paguajne ato nenkontraktoreve dhe furnitoreve me qellim qe te sigurohen qe gjithe palet jane paguar respektivisht. Materialet depozitohen zakonisht direkt ne vendin e ndertimit dhe per disa materiale ( beton i gatshem etj.) jane direkt kosto te punes dhe nuk magazinohen nga kontraktori. Ne mjaft situata kontraktori mban inventar te materialeve te ndryshme qe perdoren per ndertim. Ne disa raste pagesa e materialeve nga kontraktori behet bazuar mbi sisitemin e kembimit barter. Transportuesit dhe mekanika n proeset ndrtimore Transporti dhe mekanika ne ndertim jane elemente perberes te procesit ndertimor. Kontraktori zakonisht lidhet me kompani transportuese per te kryer nevojat e veta per transport. Ashtu si dhe ne rastin me furnitoret edhe transportuesit veprojne mbi bazen e nje kontrate pune ne rast te vazhdimesise se sherbimit te tyre, qe ne shumicen e rasteve jane ne rolin e nenkontraktorit. E njejta logjike funksionon dhe per rastet kur perdoret mekanike dhe paisje te vecanta, si: buldozeret, vincat apo skelat e ndertimit. Nje maredhenie e tille midis kontraktorit dhe transportuesit apo mekanikes ndodh ne rastin e kontraktoreve te vegjel. Ne rastin e kontraktoreve per ndertime te medha e te veshtira keto sherbime mund te kryhen nga punonjesit e vete kontraktorit. Transporti perfshin si transportin e shkarkimeve te mbetjeve gjate procesit ndertimor, po ashtu dhe transportin e materialeve dhe lendeve te para. Duhet patur kujdes, qe gjate kontrollit te furnizimeve te materialeve duhet pare dhe funksioni i transportit, pasi ne disa raste ky sherbim kryhet me mjetet e furnitorit deri ne vendin e punes. Gjithsesi per cdo rast sherbimi i transportit kryhet mbi nje cmim per njesi transporti dhe paguhet mbi bazen e fatures qe perpilon per kontraktorin. Huadhnsit n ndrtim Huadhenesit ne ndertim sigurojne fondet e nevojshme per te paguar kontraktoret mbiper sigurimin e nje ecurie normale te procesit te ndertimit te caktuar. Ne kembim te huas se dhene, huadhenesi merr interesin mbi nje grafik te percaktuar. Interesat e paguara nga kontraktori/pronari i ndertimit gjate procesit te ndertimit (te quajtura si kosto te buta) mund te kontabilizohen nga kontraktori/pronari si kosto biznesi, mjaft qe mos te bien ndesh me kerkesat e ligjit te tatimit mbi te ardhurat. Interesat dhe kostot e tjera te huase merren direkt nga institucionet e kreditit. Me ecurine e procesit te ndertimit, huadhenesi i ndertimit (banka, institute krediti etj.) do te bejne pagesat sipas grafikut te punes se kryer apo grafikut ta pagesave te rena dakort me pare. Huaja ne ndertim zakonisht sigurohet nga nje hipotekim i tokes apo nje prone te garantuar nga kontraktori. Kur ndertimi perfundon kontraktori/pronari do te siguroje financimin afat gjate. Huadhenesi ne ndertim nuk kryen asnjehere funksionet e qeradhenies financiare apo leasing-ut.

Rolet e shumfishta n proesin ndrtimor Secili nga pjesemarresit mund dhe ka role te shumefishta ne procesin ndertimor. P.sh. pronari i tokes mund te jete dhe kontraktor. Kontraktori mund te jete vete edhe ne rolin e pronarit te ndertimit, por dhe te kontraktorit. Kontraktori vete nga ana tjeter mund ti kryeje vete punimet e vecanta qe zakonisht behen me nenkontraktore (p.sh.dyshemete), apo mund te beje nje kontrate me nenkontraktore. Huadhenesit vazhdimisht mund te mbajne nje pozicion bashkepunimi me kontraktoret ne menyre qe te marrin pjese ne vendimet manaxheriale dhe te ndajne fitimet nga ndertimi. Te njejten gje mund ta thuash dhe per furnitoret qe ne kembim te materialeve te furnizuara mund te fitojne te drejta pronesie mbi nje pjese te projektit ndertimor. Kontrollori duhet te kuptoje dhe ndaje qartesisht rolin e secilit pjesemarres ne ndertim, ne menyre qe te percaktoje drejt faktin nese transaksionet jane trajtuar drejt ne zbatim te legjislacionit tatimor. pProcesi i kKontraktimit Zakonisht procesi i konkurimit per projekte ndertimore ndodh ne rastet e zbatimit te kontratave afatgjata, por ky nuk perben rregull. Konkurimi perdoret gjithnje per projektet ndertimore qe financohen me fonde publike. Ne rastet e projekteve ndertimore te financuara me fonde private zbatimi i konkurimit perdoret per projekte afatgjate dhe sipas kritereve qe kane pronaret. Kur pronari percakton qe projekti eshte i zbatueshem dhe financimi i projektit eshte i mundshem, atehere ai do mund te shpalle tender apo do te kerkoje nje konkurim per gjithe kategorite, qe nga kontraktori kryesor deri te nenkontraktoret per punime te vecanta. Pronaret munddo te perdorin median perkatese apo shtypin periodik per te ftuar kontraktoret ne kete konkurim per kontraten e ndertimit. Lajmerimi u prezanton kontraktoreve procedurat qe duhen ndjekur per te marre pjese ne konkurim. Kontraktori konkurues siguron nje kopje te palnit dhe specifikimeve te prezantuara nga pronari apo agjenti i tij qe pregatit kete konkurim. Kontraktori nga ana e tij zakonisht ben nje konkurim te ngjashem me nenkontraktoret, vlereson koston e fuqise punetore dhe materialeve dhe vlereson fitimin qe do ti mbetet nga zbatimi i kesaj kontrate. Shuma qe vihet ne dispozicion ne konkurim mbulon kostot e vleresuara dhe fitimin nga zbatimi i projektit ndertimor. Pronari vlereson pjesemarresit ne konkurim dhe me pas do te seleksionoje fituesin duke e shpallur publikisht. Dokumenti kontraktual permban shumen kontraktuale, daten e fillimit te projektit, procedurat e kryerjes se pagesave, kerkesat e sigurimit dhe informacione te tjera te lidhura drejtperdrejt me zbatimin e projektit ndertimor. Kontraktori, si referim ne perllogaritjen e kostove dhe prezantimin e tyre per konkurim perdor zakonisht kostot standarte per materialet, fuqine punetore dhe kosto te tjera te lidhura me projektin ndertimor. Keto referenca perfshijne llogaritjen e kostove te mesiperme ne cdo faze ndertimore. Eshte e rendesishme te kuptohet kostua e kontraktorit per te arritur ne marreveshje kontraktuale me nenkontraktoret apo punime specifike. Kjo kosto perfshin rishikimin edhe njehere te punes specifike qe do te realizoje nenkontraktori, kohen gjate kontaktimit deri ne fillimin e zbatimit te projektit, kostot operative te lidhura me pregatitjet per fillimin e punimeve dhe kosto te tjera pregatitore. Ne kontrollin qe mund te kryhet shqyrtimi i kostove per pjesmarrje ne konkurim apo dhe ato me pas qe konsiderohen si kosto pregatitore perbejne hapin e pare ne sistemin e kontrollit te ndertimit. Ky kontroll konsiston ne verifikimin e informacionit qe posedon kontraktori ne lidhje koston e projektit aktualisht ne raport me buxhetin e parashikuar.Keto krahasime kostosh i sherbejne si

kontraktorit, por dhe qellimeve te kontrollit fiskal. Gjate kontrollit Mmund te ndeshnien gjate kontrollit situata te tilla, ku kontraktoret vazhdojne vetem te hyjne ne konkurime, pa zbatuar asnje projekt ndertimor vetem me qellimin per te siguruar pagesen e punonjesve dhe nje fitim minimal per kryerjen e shpenzimeve operative qarkulluese. Por ky fakt eshte nje tregues se kontraktori eshte ne periudhen e renies ekonomike apo falimentimit te tij. Nnkontraktort e planifikuar Nje detyre e kontraktorit eshte dhe listimi i nenkotraktoreve me qellim zbatimin e projektit ndertimor normalisht dhe te kompletuar ne teresi. Ne rastin e projektit per ndertimin e nje objekti, lista e nenkontraktoreve perfshin pa u kufizuar vetem ne pikat e meposhtme: 1. Pastrimi i truallit, qe mund te perfshije shkaterrimin e strukturave egzistuese; 2. Germimi i tokes, i cili mund te perfshije hapjen e gropave dhe nivelimin; 3. Shkarkimin e transportimin e mbetjeve nga germimi dhe pastrimi i truallit; 4. Kanalizimet e ujrave te zeza dhe te bardha; 5. Vendosja e gardhit rrethues prej druri, tulle apo metali; 6. Ngritja e karabinase per objektet e ndertimit; 7. Vendosja e instalimeve elektrike; 8. Shtrimi i dyshemeve prej druri apo dyshemeje te ngurte (betoni, cimentoje) 9. Vendosja e catise apo tarraces; 10. Vendosja e sistemeve te ngrohje-ftohjes; 11. Instalimi i ashensoreve dhe/oseapo shkalleve; levizese 12. Vendosja e instalimeve te sigurise dhe aksesore te tjere per sigurine e objektit; 13. Vendosja e sistemeve elektrike te inkorporuara me muret; 14. Izolimi dhe mbrojtja e objektit nga kushtet atmosferike; 15. Vendosja e dritareve dhe kornizave te dyerve; 16. Vendosja e pllakave dhe mermerit; 17. Vendosja e tavaneve dhe punimeve te tjera te varura; 18. Vendosja e paisjeve hidrosanitare; 19. Lyerja e mureve branda dhe jashte; 20. Vendosja e mbulimeve per dyshemete; 21. Pastrimi Ndersa, ne rastin e projektit per ndertimin e sistemit rrugor, hekurudhor, aeorporteve, porteve dhe veprave te ndryshme te artit dhe qe ndertohen ne natyre te hapur lista e nenkontraktoreve perfshin pa u kufizuar vetem ne pikat e meposhtme: 1. Pastrimi i truallit, qe mund te perfshije shkaterrimin e strukturave egzistuese; 2. Germimi i tokes, i cili mund te perfshije hapjen e gropave dhe nivelimin; 3. Shkarkimin e transportimin e mbetjeve nga germimi dhe pastrimi i truallit; 4. Kanalizimet e ujrave te zeza dhe te bardha 5. Vendosja e gardhit rrethues me materiale te ndryshme 6. Ngritja e kantierit/eve te ndertimit; 7. Vendosja e instalimeve elektrike, kanalizimeve dhe shkarkimeve; 8. Shtrimi i trasese apo tokes ndertimore me materiale inerte; 9. Ngritja e objekteve ne funksion te shfrytezimit te vazhdueshem te tij (sipas hapave me siper); 10. Vendosja e kufizimeve per ndertimin; 11. Nivelimi dhe ngjeshja e terrenit ku ndertohet; 12. Instalimi dhe ngritja e sistemeve teknologjike sipas specifikes se tipit te ndertimit;

13. Shtrimi i terrenit me materiale te ndryshme; 14. Izolimi dhe mbrojtja e ndertimit me materiale bashkekohore nga kushtet atmosferike; 15. Vendosja e sistemeve sinjalistike dhe specifike per nderlidhje; 16. Pastrimi i ambjentit T ardhurat kontraktuale Mjaft shoqeri perdorin nje kontrate ndertimi standarte. Informacioni me i rendesishem qe permban kontrata eshte shuma e parave qe do te paguhet kontraktori dhe sa shpesh do te paguhet ai. Kontrata percakton rastet kur kontraktori do te paguhet per cdo muaj, me perfundimin e kontrates apo ne disa faza te caktuara te zbatimit te projektit. Faturimi i kontraktorit perfshin edhe vleren e fatures qe merr nga nenkontraktori ne kopjen e fatures qe ai pregatit dhe ia dergon per konfirmim pronarit. Pronari mund te kete nje supervizor per te konfirmuar faktin e kompletimit te punimeve prej kontraktorit, pune per te cilen ky i fundit kerkon te paguhet nepermjet prezantimit te fatures. Kontrata mund te perfshije edhe provizione per garancine, e cila zakonisht mbahet nga kontraktori deri sa projekti perfundon. Keto provizione zakonisht arrijne deri ne 10 perqind te shumes totale qe kontraktori u detyrohet nenkontraktoreve per punimet e kryera. TIPET E KONTRATAVE Kontratat afatgjata Kontratat afatgjata jane si cdo kontrate qe hartohet per materialet, punimet ndertimore afatshkurtra, instalimet apo ndertime te aseteve gjigandeveprave te medha, por duke patur ne konsiderate qe kjo kontrate nuk perfundon brenda nje viti fiskal, qe nga momenti i hyrjes ne fuqi te saj. Ne kete tip kontrate nje rol te rendesishem ka pronari i tokes, si perfituesi direkt ne industrine e ndertimit. Kontratat afatshkurtra Kontratat afatshkurtra fillojne dhe mbarojne brenda nje viti fiskal. Per kontratat afatshkurtra, kostot e materialeve dhe ne pergjithesi kostot e ndertimit trajtohen si kosto korente te periudhes. mimet e fiksuara apo shumat e prcaktuara n kontrat Nje cmim i fiksuar apo nje shume e percaktuar ne kontrate percakton faktin qe kontraktori do te kompletoje projektin ndertimor per nje cmim te rene dakort, pavaresisht kostove te paparashikuara qe mund te egzistojne gjate fazes ndertimore. Mjaft cmime te fiksuara kontraktuale ne realitet sherbejne si baze per modifikime te cmimeve. Nese keto modifikime kryhen mbi bazen e ndryshimeve te cmimeve te kontrates origjinale, atehere zakonisht do te rezultojne rritje apo ulje te shumes se kontrates. Kosto shtes mbi vlern e shnuar n kontrat Kostot shtese mbi vleren e shenuar ne kontrate e kushtezojne kontraktimin qe pervec kostos se percaktuar te punimit te ndertimit te shtohet dhe nje tarife fikse. Kjo tarife fikse mund te shenohet ne menyra te ndryshme dhe pergjithesisht eshte e shenuar ne kushtet e kontrates. Nje tarife ne perqindje zakonisht bazohet mbi shumen e kostos se zbatuar. Mjaft kontrata kane te percaktuar nje maksimum per koston shtese me qellim qe te mbrohen interesat e pronarit te ndertimit prej kostove shtese abuzive. Nga ana tjeter, keto kontrata e lejojne

kontraktorin te ndaje me pronarin pjesen e kursyer ne rast se projekti ndertimor zbatohet me kosto me te ulet se vlera e preventivit ndertimor. Kontratat pr matriale dhe afatet Kontratat per materialet dhe afatet e kryerjes se punimeve ndertimore jane kontrata qe sigurojne formen dhe menyren e pageses per kontraktorin bazuar ne vleren e fuqise punetore ne nje ore plus kostone e materialeve dhe kostove te tjera specifike sipas tipit te punimit. Ndryshimi i projektit Ndryshimi i projektit mund te iniciohet nga kontraktori ose pronari. Nje ndryshim projekti modifikon kontraten origjinale dhe mund te rrite apo ule koston kontraktuale dhe cmimin e kontrates. Marrveshjet e garancis n ndrtim Pronaret zakonisht kerkojne qe kontraktori te jape garanci. Ne keto raste kontraktorit i duhet te bleje nje garanci apo nje bono thesari.(ky term zakonisht perdoret per obligacionet qe emeton shteti kur merr hua nga privatet. Qellimi i kesaj bonoje eshte te garantoje pronarin dhe huadhenesin qe nese kontraktori deshton apo falimenton ne mbarimin e projektit, fondet do te jene te disponueshme per te garantuar kontraktimin me nje kontraktor tjeter. Mundesia e garantimit nga nje kontraktor bazohet ne gjendjen e tij financiare dhe performancen e tij. Nje bono per efekte garancie nuk jepet nese kerkesa kalon mundesine per ta mbuluar ate. Nje kontraktor mund te lere nje shume te madhe parash per te rritur garancine, megjithese mund te duket si e cuditshme. Kontratat shteterore zakonisht kerkojne garanci. Ne raste te tjera, kerkohet si garanci edhe garanci kolaterale, ne te cilen kontraktori ofron pasuri personale si kolateral ne vlere ekuivalente me cmimin e kontrates. Kompanit pr garantimin e ndrtimit Garante jane zakonisht kompanite e sigurimit qe japin garanci per kontraktorin. Bonot e garancise sigurojne nje forme te sigurimit per pronarin. Bonot mbrojne pronarin nese kontraktori deshton te plotesoje punen ndertimore. Keto bono pergjithesisht perfaqesojne nje perqindje te caktuar te shumes se kontrates. Kontraktori duhet te plotesoje detajet e nevojshme financiare me qellim qe te siguroje nje bono garancie nga kompania e sigurimit. Lejet nga institucionet nga fillimi deri n prfundim t proesit ndrtimor Perpara fillimit te ndertimit mbi nje projekt eshte e nevojshme qe pronari i projektit ndertimor (mund te jete nje apo disa pronare, disa prej te cileve jane ne rolin e investitorit) mbeshtetur ne Ligjin Per Urbanistiken duhet te paraqese disa dokumente qe kerkohen per te marre lejen e ndertimit. Keto dokumente duhet te depozitohen ne zyren e urbanistikes se pushtetit lokal sipas juridiksionit qe i perket vendi ku do te zbatohet projekti. Dokumentacioni qe kerkohet per nje shesh ndertimi konsiston ne: - Relievin topografik te zones te firmosur nga nje topograf i licensuar; - Studimin urbanistik per vendosjen e projektit ndertimor; - Planimetria e sheshit te ndertimit; - Dokumenti i pronesise se bashku me me harten kadastrale; - Projekt ideja e objektit qe do te ndertohet e firmosur nga arkitekti i licensuar;

- Projekti teknologjik per objektet industriale dhe prodhuese; - Relacioni teknik e firmosur nga drejtuesi teknik i sipermarresit; Nderkohe, pas paraqitjes se dokumenteve me siper, per te marre lejen per ndertimin kerkohet me tej: - Projekti i plote teknik i objektit i firmosur nga arkitekti dhe konstruktori i licensuar; - Grafiku i punimeve te ndertimit; - Studimi gjeologo-inxhinierik i sheshit te ndertimit i firmosur nga inxhinieri i licensuar; - Kontrata noteriale me kontraktorin, qe do te zbatoje projektin ndertimor e shoqeruar me licensen profesionale te shoqerise kontraktore dhe drejtuesit teknik te saj; - Preventivi gjithsej i punimeve te ndertimit Pas shqyrtimit te ketij dokumentacioni organi ligjor i pushtetit lokal, i quajtur Keshilli i Rregullimit te Territorit (K.RR.T) merr nje vendim qe miraton ose jo lejen per fillimin e zbatimit te projektit. Ne kete moment, sipermarresi ndertimor eshte i detyruar te paguaje nje tarife lokale sa 5% e vleres se preventivit, apo perafersisht ne vleren 30,000 leke/m. Organi kopetent qe kontrollon kushtet teknike te zabtimit te punimeve eshte Policia Ndertimore, e cila eshte nen kopetencen e Ministrise se rregullimit te Territorit. Ne cdo rast, kjo polici i kerkon kontraktorit dhe kontrollon pervec zbatimit fizik te projektit edhe dokumentet e meposhtme: 1. Vendimin e K.RR.T se pushtetit lokal per fillim punimesh; 2. Licensen e sipermarresit ndertimor; 3. Licensen e drejtuesit teknik te punimeve, i cili eshte ne stafin e sipermarresit. Licensa e drejtuesit teknik por dhe ajo e sipermarresit jepen nga Drejtoria e Licensimeve ne Ministrine e Rregullimit te Territorit. Natyrisht, qe per marrjen e saj plotesohen disa kritere tip; 4. Studimin sizmik per objekte mbi 8 kate; 5. Lejen teknologjike per objekte industriale dhe prodhuese; 6. Proces verbali i gjeologjise; 7. Plani arkitekturor; 8. Kontrata me supervizorin. Policia ndertimore pasi shikon vertetesine e ketyre dokumenteve jep vertetimin per fillim punimesh. Nje kontraktor per efekt kontrolli teknik nga policia nderimore duhet te mbaje: - ditarin e punimeve ndertimore; - sigurimin teknik te punonjesve; - proces-verbalin e punimeve te maskuara; - akt kontrollin ne kuoten qe kane arritur punimet; - flete analizat e hekurit dhe betonit; - proces-verbalin me inspektoriatin e punes; - projektin elektrik te kantierit te ndertimit; - rrethimin e kantierit te punimeve; - masat e sigurimit teknik gjate zbatimit te punimeve; - rrethimin sipas planit te organizimit te objektit;

tekniket qe duhet te drejtojne makineri duhet te kene deshmi drejtimi te tyre (betoniera, vinc), deshmi e cila rinovohet nje here ne vit nga kontrolli i paisjeve elektrike; kontrata me ndermarrjen e ujesjellesit dhe ate te elektrikut

M posht paraqitet nj matrial, i cili flet pr Koston e nj leje ndrtimi: Procedurat e investimeve q lidhen me tokn dhe ndrtimet jan nj fush tjetr shqetsuese pr biznesment shprehur n anketimin e kompanive. Koha dhe kosto e shpenzuar pr t marr licencn e ndrtimit n vende t ndryshme Emertimi Ditt pr t marr nj leje ndrtimi Kosto e ksaj leje ndrtimi Rumani 45 dit 475 Kroaci 50 dit 800 Maqedoni 90 dit 560 Bullgari 80 dit 500 Shqipri 90 dit 590

Shum investitor theksojn se kuadri rregullator dhe ligjor i dobt, i zbehur m tej nga korrupsioni ka inkurajuar zhvillimin kaotik mbi motive spekulative dhe afatshkurtra, n dm t investimeve afatgjata strategjike. Ndrkoh, qe shkalla e zhvillimit urban n 10 vitet e fundit n Shqipri ka qen e papar ka patur nj munges bashkpunimi midis agjencive kyce prgjegjse pr aspekte t ndryshme t ambjentit t ndrtimit. Shrbimet publike prfshir energjin, telefonia me linje fikse, uj dhe kanalizime, mbeten monopole shtetrore n nivel kombtar. Ato nuk komunikojn me nivelet bashkiake, t departamenteve t planifikimit urban. Shpesh vendimet q merren nga pal t ndryshme injorojn nevojat dhe krkesat reciproke dhe cojn n konflikte t terreneve t ndrtimit. Nqoftse do t lejohet q t vazhdoj kjo situat do t minohen prpjekjet e qeveris pr t zhvilluar nj tregti t shndetshme dhe fitimprurse t toks bazuar n pronsin private n prputhje me interesat publike q t mbshtes zhvillimin e ardhshm.

Regjistrimi si pasuri e paluajtshme e objekteve ndrtimore Me tu mbaruar ndertimi eshte e nevojshme qe ai te regjistrohet ne regjistrin qe plotesohet nga regjistruesit e Zyres se Regjistrimit te Pasurise se Paluajtshme. Perpara se ky ndertim te regjistrohet ne kete zyre, zyra e urbanistikes se pushtetit lokal harton nje relacion i cili quhet akt-kolaudimi. Ky akt-kolaudimi apo ndryshe e quajtur dhe Leja e shfrytezimit leshohet pasi jane permbushur pa kontestime kerkesat e mesiperme, te cilat konsiderohen te permbushura pas leshimit te relacioneve nga institucionet respektive. Pas leshimit edhe te vertetimeve nga Dega e Tatimeve per shlyerje te detyrimeve fiskale sipas parametrave te llogaritur, zyra e urbanistikes se pushtetit lokal e dergon dosjen e plotesuar me gjithe dokumentacionin ne Zyren e Regjistrimit te Pasurise se Paluajtshme. Kjo zyre nuk mund te beje asnje transferim te prones se regjistruar ne emer te investitorit per te trete, nese nuk merr nje vertetim tip nga Dega e Tatimeve per statusin fiskal te tij. Noteria dhe shitja e siprfaqeve t objekteve t ndrtuara Sipas ligjit Per noterine nder detyrat e noterit ato qe do te ishin me interes per shenimet tona industriale do te ishin si me poshte: - T kryej pr personat fizik e juridik ato veprime q synojn realizimin e t drejtave dhe mbrojtjen e interesave t tyre t ligjshme, t'i sqaroj ata pr t drejtat dhe detyrat q rrjedhin prej tyre, si dhe t paralajmroj pr pasojat q vijn nga kryerja e veprimeve noteriale, me qllim q t mos dmtohen interesat e tyre nga mosdijenia e ligjit. - T kshilloj palt q t paraqiten n organet e tatimit pr efekt t pagimit t tatimit, n rastet kur kryen veprimet noteriale q kan t bjn me tjetrsimin e pronsis. - T legalizoj nnshkrimet e shtetasve t vna n akte t ndryshme;

- T redaktoje procesverbale e bn inventare, duke prshkruar gjendjen e sendeve, sipas krkess s shtetasve dhe kur ngarkohen nga gjykata; - T redaktoje deklarata e dokumente t krkuara nga persona t interesuar, si dhe akte e veprime t tjera, q sipas ligjit duhet t bhen nga noteri. Nga sa shikojme ne detyrat e mesiperme insektori tatimor duhet te marre ne konsiderate se ne cdo rast qe palet nenshkruajne nje kontrate (sipermarrje, shitje siperfaqe) qe ka lidhje me objektin, keto kontrata nuk perbejne elementin e fundit per gjykimin e zbatimit te kostos dhe cmimit kontraktual. I vetmi moment qe e konfirmon kete fakt eshte verifikimi i zbatimit te kontratave ne vend, pas investigimeve dhe informacioneve paraprake. Pra, cmimi i kontrates qe firmoset dhe vuloset nga noteri ne asnje rast nuk eshte prove e cmimit te zbatuar ne praktike, por te asaj qe palet kane rene dakort me njeri-tjetrin. Per qellime fiskale, koston dhe cmimin real te zbatuar e verifikojme duke zbatuar parimet baze te kryerjes se kontrollit duke marre ne konsiderate elementet kryesore ne nje kontrate. KAPITULLI II KONTRAKTORT E VEGJL Cdo kontraktor me nje kontrate ndertimi: 1. qe vlereson se kontrata e tij do te kete nje afat zbatimi qe mbaron brenda dy vitesh fiskale, duke llogaritur kohen qe nga hyrja ne fuqi e zbatimit te saj dhe; 2. kur shuma e qarkullimit vjetor bruto per 3 vite fiskale paraardhes me vitin fiskal qe kontrata ka hyre ne fuqi eshte mbi 8 milion leke ne vit do te konsiderohet si nje kontraktor i vogel. Kontratat afatgjata Kontratat afagjata konsiderohen gjithe kontratat midis paleve ne lidhje me procese pune, furnizim materialesh, nese kjo kontrate hyn ne fuqi dhe zbatohet per nje periudhe kohore me te madhe se viti fiskal. Keto kontrata hartohen midis nenkontraktorit dhe kontraktorit apo sipermarresit. Ne keto maredhenie gjithsesi palet duhet te bazohen mbi dy kerkesa: Se pari, kontraktori duhet te vleresoje faktin e afatit te kontrates, per cilesimin e elementeve fiskale qe duhet te shenohen ne te, si: periudha e zbatimit, shuma e kontraktuar, forma e pageses, menyrat e zbatimit te kontrates si dhe kushtet e vecanta. Se dyti, shuma e kontraktuar per periudhen e punes duhet patjeter te shprehet dhe lidhur me shumen kufi qe lidhet me pragun e qarkullimit qe tatohet me TVSH. Diskutimi ne kete pjese lidhet vetem me nenkontraktoret e vegjel, te cilet duke u bazuar ne nivelin e qarkullimit konsiderohen te gjithe ata qe operojne poshte pragut te tatimit me TVSH. Kontratat individuale dhe kolektive t punsimit Kontratat e individuale dhe kolektive te punesimit jane gjithashtu kontrata qe lidhen midis paleve. Kontratat me te perhapura ne kete drejtim hartohen nga zyra ligjore apo juristi i kompanise dhe percaktojne kushtet dhe detyrimet midis paleve, ku punedhenesi eshte drejtuesi i shoqerise kontraktore, sipermarrese apo nenkontraktori dhe punemarresi eshte punonjesi me detyren konkrete qe do te kryeje, sipas aftesive te tij individuale dhe nevojave qe ka punedhenesi per ti perdorur keto

aftesi.Ne kete rast maredheniet midis paleve nuk shoqerohen me fature tatimore, por vetem me nje mandat pagese, qe plotesohet nga punedhenesi. Menyra e pageses mund te jete me leke ne dore apo duke kaluar vleren e pages nga numri i llogarise bankare te punedhenesit te numri i llogarise bankare te cdo punemarresi. Punemarresit i mbahet nga punedhenesi cdo kontribut i duhur ligjor per llogari te buxhetit te shtetit, lidhur me te ardhurat e fituara nga kjo maredhenie punesimi. Per cdo te ardhur tjeter, qe punemarresi e realizon jashte kesaj skeme eshte nje maredhenie e re dhe ka nevoje te asistohet nga nje specialist fiskal per te llogaritur detyrimet e tij fiskale dhe plotesimin e formulareve te nevojshem per deklarimin dhe pagesen e tatimit mbi te ardhurat personale dhe detyrimi per kontributet e sigurimeve qe lindin nga kjo maredhenie e re pune, ne zbatim te legjislacionit respektiv. Kontrata te tipeve te tjera jane dhe kontrata punesimi te lidhura midis paleve, ku pala qe prezantohet per funksionin e punemarresit eshte nje shoqeri qe ve ne dispozicion te kontraktorit fuqine punetore qe ajo disponon. Ne kete rast kontrata lidhet midis kontraktorit, sipermarresit apo nenkontraktorit dhe nje individi, personi fizik, personi juridik, organizate joqeveritare apo qeveritare, misioni apo asistence te huaj qe do te vere ne funksion te nevojave te procesit ndertimor. Ne kete rast maredhenie kontraktuale qe krijohet funksionon si nje furnizim sherbimi dhe si i tille trajtohet me fature tatimore, qe leshohet nga punemarresi ne adrese te punedhenesit per sherbimin qe ka kryer. Pagesat me lek n dor Nje kontraktor apo nenkontraktor, i cili perdor si menyre pagese formen me leke ne dore i raporton te ardhurat e tij ne momentin qe i merr ato. Te ardhurat qe duhen raportuar jane ose ne baze te nje fature tatimore te leshuar, ose ne baze te nje paradhenie te perfituar, per te cilen gjithashtu kontraktori/ nenkontraktori eshte i detyruar te leshoje fature tatimore. Kontraktoret/nenkontraktoret ne mjaft raste mund te mos i marrin parate, megjithese kane leshuar nje fature tatimore qe provon kryerje te transaksionit. Prova perfundimtare, qe transaksioni konsiderohet i kompletuar eshte plotesimi i mandat-arketimeve per cdo fature tatimore shitje te leshuar apo cdo paradhenie te marre. Ky dokument, sipas parimeve te mbajtjes se kontabilitetit sherben si justifikim per veprimin kontabel ne librin e arkes dhe ne ditar. Pagesat nprmjet llogaris bankare Pagesat nprmjet llogaris bankare jane synimi i nje ekonomie informale. Kanalizimi i maredhenieve financiare ne transaksionet monetare nepermjet llogarive bankare eshte nje nder detyrat e rendesishme te administrates tatimore. Ndjekja e kesaj detyre lidhet ngushtesisht me ndjekjen dhe qendrimin konsistent ne zbatimin e ligjit per pagesat nepermjet llogarise bankare. Nje ndihme ne kete proces do te ishin dhe paketa ligjore qe lidhet me luften ndaj pastrimit te parase. Megjithese ne ligjin e procedurave tatimore ka nje nen te caktuar qe percakton nivelin kufi te qarkullimit monetar midis paleve ne transaksionet midis tyre, nje kontraktor, sieprmarres apo nenkontraktor mund ta perdorin si menyre pagese masive formen me leke ne dore ne jeten e perditshme, nisur sidomos nga tipi i ekonomise qe egziston ne vend. Per sa kohe ekonomia bazohet en pjesen me te madhe te saj ne formen e pageses me leke ne dore, ateher dhe transaksionet qe lindin gjate procesit te ndertimit nuk bejne perjashtim. N rastin e kontraktoreve/sipermarresve t banesave dhe ndrtimeve civile, prodhuesve e tregtarve t matrialeve t ndrtimit, qarkullimin e lekve zakonisht, n praktik e kryejn nprmjet arks

dhe n m t shumtn e rasteve ato kalojn n llogarin e pronarit. Prjashtim ktu bjn ato kontraktore/ sipermarres ndrtimore dhe prodhuese e tregtare, q kan fituar t drejtn e kryerjes s punve me administratn publike dhe shoqri q qarkullojn lekun vetm nprmjet llogarive t tyre bankare. Pagesat e prziera Ne raste te ndryshme te funksionimit te maredhenieve financiare ne procesin ndertimor ndodh qe midis nenkontraktorit dhe furnizuesit te tij nuk realizohet pagese ne forme monetare, por ne forme kembimi mall me mall apo me sherbim (kembimet barter). Megjithate, kembimi ne thelb te tij duhet te kete konceptin e perfitimit ekonomik dhe mbeshtetur mbi nje maredhenie kontraktuale. Kjo forme kembimi zbatohet kryesisht ne mungese te likujditeteve. Por, maredheniet midis paleve mund te jene pjeserisht ne forme monetare dhe pjeserisht ne formen e kembimit barter. Cdo maredhenie e ketille gjithsesi mbeshtetet ne njohje dhe lidhje te ngushta midis paleve. Raste te tjera te funksionimit te maredhenieve financiare ne procesin ndertimor jane dheniet ne perdorim, kryesisht te aktiveve te qendrueshme te trupezuara. Ky parim zbatohet vetm aty ku nuk ka detyrim pr blersin pr t br nj pages n para ose n natyr, pr prdorimin e aktivit. Si kusht per kete trajtim nevojitet qe midis furnizuesit (pronari i aktivit) dhe klientit, te ekzistoje nje kontrate e lidhur, sipas se ciles furnizuesi kryen furnizime te vazhdueshme te atij lloji malli, i cili ruhet ne keto aktive. Ne te njejten kontrate duhet te sqarohet qe dhenia ne perdorim e ketyre aktiveve behet pa pagese. Metoda e krahasimit t kostos Metoda e krahasimit t kostos perfshin krahasimin brenda vitit fiskal midis kostos se zbatuar dhe kostos se planifikuar sipas projektit ndertimor. Keto vleresime bazohen mbi: - projektin fillestar, i cili depozitohet nga kontraktori per lejen ndertimore ne pushtetin lokal apo qendror, ne varesi te tipit te punes ndertimore qe do te kryhet; - situacionet ndertimore qe jane zbatuar ne punen ndertimore; - kontratat e hartuara per kryerjen e punes ndertimore. Kontraktori, duke perdorur metoden e krahasimit te kostos mund te krahasoje ne fakt elementet e meposhtem perberes te kostos gjithsej duke percaktuar ne kete menyre perqindjen e kompletimit te kontrates. Kjo metode vlen vetem nese perdoret ne menyre konsistente ne raport me percaktimet ne kontrate dhe e gjithe metoda reflekton qartesisht te ardhuren. Metodat me te zakonshme per elementet perberes te kostos gjithsej jane krahasimi i: - Kostos kontraktuale me koston e konstatuar ne zbatim; - Koston kontraktuale te fuqise punetore me koston e konstatuar ne zbatim; - Koston kontraktuale te transportit dhe mekanikes me koston e konstatuar ne zbatim; - Koston e oreve te punes te llogaritura ne projekt me koston e oreve te konsumuara te konstatuara nga zbatimi. Gjithe keto kosto jane shpenzime te zbritshme, nese jane zbatuar sipas ligjit te dokumentimit dhe mbejtjes se llogarive dhe pjese te legjislacionit qe flasin per faturat tatimore dhe shpenzimet e njohura per qellime fiskale. Materialet dhe lendet e para te bera hyrje, sipas faturave tatimore gjate vitit fiskal duhet te inventarizohen dhe te jene te bazuara mbi parimet e ligjit te kontabilitetit.

Metoda e krahasimit t fuqis puntore Metoda e krahasimit t fuqis puntore ka qellim krahasimin brenda vitit fiskal te vleres se punes se kryer ne fazat ndertimore me vleren e fuqise punetore te llogaritur ne projektin per ndertimin e planifikuar. Kjo metode gjen perdorim ne rastet kur puna eshte kryer, apo eshte mbaruar nje faze e caktuar e ndertimit duke reflektuar ne te dhe vleren e shtuar. Metoda e krahasimit te fuqise punetore reflekton ne fakt pjesen e vleres se shtuar qe eshte e perzier bashke me elemente te tjere te procesit ndertimor si materialet dhe lendet e para, elementi i mekanikes dhe transportit si dhe elemente te tjere plotesues qe jane te domosdoshem gjate procesit te ndertimit. Metoda e kompletimit t kushteve kontraktuale Ne kushtet e kompletimit te kushteve kontraktuale metoda e vlefshme ne kete rast do te ishte verifikimi i procesit ndertimor te deklaruar ne situacionet e punimeve, duke e krahasuar me kushtet kontraktuale te pershkruara ne kontraten midis porositesit dhe kontraktorit apo sipermarresit. Te ardhurat e deklaruara nga kontraktori ne bilancin vjetor duhet te krahasohen me kushtet dhe detyrimet qe ai duhet te permbushe sipas kontrates per te njejten periudhe. Keto kushte jane per tu marre ne konsiderate ne rastin qe eshte pranuar nga palet. Kontraktori apo sipermarresi nuk mund ta shtyje zbatimin e kushteve te kontrates per arsye te cfaredoshme, pervecse per shkaqe madhore dhe te cilat duhet te jene te arsyeshme. Nje kontrate gjithsesi nuk pranon logjiken e deklarimit me humbje nga ana e sipermarresit, pasi eshte planifikuar te jete e bazuar mbi parapagesa dhe pagesa per punen e kryer te procesit ndertimor apo materiale e lende te para qe ne kontrate pershkruhen qarte se kush do ti siguroje. Cdo element i te ardhurave apo i shpenzimeve qe i perkasin nje viti fiskal i pergjigjen nje zeri te caktuar ne situacionin ndertimor, i cili duhet te jete i zberthyeshem ne cdo rast verifikimi. Qarkullimi me lek n dor duke tentuar drejt qarkullimit me bank Kjo menyre e qarkullimit te parase ne industrine e ndertimit zakonisht ndeshet te nenkontraktoret, kontraktore te vegjel (elektriciste, hidraulike, buldozeriste, muratore, bojaxhinj, pllakaxhinj) profesionet e lira (arktitekte, inxhiniere, dizajnera, juriste) qe kane lidhje me procesin ndertimor dhe pergjithesisht individet, te cilet jane ne disa raste dhe porositesit per produkte ndertimore. Pavaresisht nga forma e regjistrimit qe ata kane ne organet tatimore, te gjithe duhet te perdorin nje menyre per kryerjen e maredhenieve financiare midis njeri-tjetrit. Megjithese legjislacioni fiskal shqiptar e denon qarkullimin e parase pa kaluar nepermjet rrugeve bankare nese eshte me shume se 300 000 leke qarkullimi i parase me leke ne dore eshte i perhapur dhe nje menyre qarkullimi e leverdisshme per qytetaret shqiptare. Cdo inspektor qe inspekton nje transaksion qe ka lidhje si me blerje materialesh, po ashtu dhe sherbimesh duhet ta krahasoje se sa ne rregull eshte me kerkesen ligjore dhe se pse eshte zgjedhur kjo menyre qarkullimi. Mos ndoshta transaksioni eshte kryer ne nje furnitor rastesor apo blerja eshte jashte parashikimit? Mos ndoshta ai qe ne kete rast shet eshte nje person i paregjistruar ne formen e duhur sipas legjislacionit? A perputhet shuma e qarkulluar nese behet testi i qarkullimit te parase? Natyrisht pyetje te tilla mund te vijojne ne menyre investigative per te dale tek pika finale, qe ka lidhje me vertetimin e hamendjes se kjo menyre qarkullimi e lehteson sipermarresin nga barra reale fiskale qe duhet te mbarte. Natyrisht, qe nje konkluzion i vertete nxirret pasi shikohet dhe llogaria/te e arkes, bankes dhe ato qe kane lidhje me to duke verifikuar saldon qe rezulton nga llogaria/te, qe kontrollohet si dhe duke e krahasuar ate me momentin kur kryhet inspektimi.

Nese gjendja e arkes rezulton me shume se nje nivel i zakonshem shpenzimesh ditore, atehere per inspektorin puna per investigimin dhe kontrollin e transaksioneve ka nisur me nje gjetje qe duhet te shtjellohet me tej. Nepermjet qarkullimit me arke ne zakonisht kuptojme se kemi te bejme me furnizime qe kane te bejne me qarkullimin me pakice dhe me kliente apo furnitore rastesore, qe zakonisht neper fatura paraqiten si kliente private apo konsumatore per nevoja personale. Shembuj te rasteve te tilla mund te gjenden nga kontrollet e kryera ne cdo rreth. Nese gjate inspektimit konstatohet se sipermarresi, nenkontraktori, kontraktori i vogel apo profesionisti mbi gjysmen e qarkullimeve te parase e realizon me leke ne dore, atehere kemi gjetur nje pike te forte mbi te cilen te ngreme investigimin e transaksioneve ne vijimesi. Natyrisht, mungesa e nje llogarie bankare rrjedhese apo nje qarkullim i paket i parase nepermjet bankes shton dyshimin per menyren e levizjes dhe ruajtjes se parase. Paraja qe leviz nga njeri pronar te tjetri duhet qe padyshim te shoqerohet me mall apo sherbim qe eshte kryer me pare, po kryhet apo do te kryhet. Nese mund ta shprehim me ndryshe paraja eshte e lidhur ne menyre te pazgjidhshme me vendin dhe kohen e kryerjes se furnizimit te mallit apo sherbimit ne funksion te fazes ndertimore. Prshkrim i prgjithshm pr punn e inspektorit Cdo individ apo tatimpagues duhet te jete i ndergjegjesuar per menyren dhe kushtet e kryerjes se transaksioneve financiare me palen tjeter. Procedurat tatimore pershkohen ne te gjithe hapat e tyre nga nxitja dhe inkurajimi per bashkepunim me tatimpaguesit ne pagesen e detyrimeve fiskale nisur nga parimi i vullnetarizmit, bazuar ne parimet e kontabilitetit. Sipas kesaj fryme bashkepunimi, nje tatimpagues paguan me pak detyrime tatimore nese tatimpaguesi do te jete me bashkepunues ne plotesimin e deklarimeve per administraten tatimore, si dhe plotesimin ne menyre korrekte te dokumentacionit kontabel. Kjo do te thote, se ky qendrim i tij korrekt ndaj administrates shmang kontrollet e shpeshta tatimore, te cilat ne nje numer te konsiderueshem te tyre shoqerohen dhe me penalitete, per egzaminimet qe kryejne per periudha te aktivitetit. Nje tatimpagues mund ti kerkoje vete administrates tatimore te egzaminohet, por kjo nuk do te thote se ai ne kete rast duhet te jete i penalizuar si rastet kur nje tatimpagues i egzaminuar kapet ne kundravajtje per deklarim jo real te aktivitetit te tij. Rasti i kerkeses per bashkepunim prej tatimpaguesit duhet pare prej punonjesve tatimore, si nje moment bashkepunues per te sherbyer ne korigjimin me sa me pak penalitete te mundshme te deformimit te konstatuar te situates financiare qe eshte objekt i egzaminimit. Prmbledhje e orientimeve kryesore pr inspektorin Ne permbledhje te punes se tij, inspektori duhet te beje nje perdorim sa me te mire te ketyre shenimeve te industrise ndertimore dhe te percaktoje nepermjet shqyrtimit te metodikave te perfshira ketu apo dhe ne manualet qe jane ne perdorim se cila prej metodave eshte me e pershtatshme per tu perdorur. Kjo logjike duhet te filloje te funksionoje pasi te jete njohur me: - menyren organizative te tatimpaguesit (statusin juridik, menyren e funksionimit te administrates, menyra e organizimit te punonjesve); - menyren e te punuarit (me kontrate, me nenkontrate etj.)

menyren e kryerjes se transaksioneve financiare (me leke ne dore apo me llogari bankare) menyren e realizimit te veprimtarise (me mjete te veta, me ndermjetesim, ne forme te perzier).

Ne asnje rast nuk duhet marre ne konsiderate vetem nje menyre per te percaktuar nje forme te vepruari prej punonjesit tatimor. Kjo do te ishte nje veprim qe do te kerkonte gjithsesi nje kohe per tu perdorur nga tatimpaguesi si nje periudhe per tu riorganizuar ne mbrojtje. Cdohere nje punonjes duhet te perdore gjykimin profesional bazuar ne disa kritere qe duhet ti kerkoje ne manualet apo shkresat e dala per objektin per te cilin ai po kryen detyren qe ka aktualisht. Por ne cdo rast gjykimi do te perdoret ne zbatim sa me korrekt me ligjet specifike fiskale, udhezimet dhe rregulloret, urdhrat dhe manualet e dala per zbatim nga eproret e punonjesit, sipas shkalles hierarkike administrative. Ne zbatimin korrekt ben pjese dhe zbatimi i cdo vendimi te formes se prere te sistemit apelues apo gjyqesor. Punonjesi duhet te jete i ndergjegjesuar se per cdo menyre qe do te perdori, ne radhe te pare duhet te jete pasqyrim i sakte i gjithe legjislacionit dhe akteve ne zbatim te tij, apo te vendimeve te sistemit apelues e gjyqesor. Kostot dhe fitimet minimale pr qllime fiskale
Me poshte prezantohet e plote Marreveshja per treguesit minimale: N kuadrin e thellimit t bashkpunimit dhe forcimit t partneritetit me tatimpaguesit e rregullt t prfaqsuar nga shoqatat dhe organizatat e njohura juridikisht; n zbatim dhe n prputhje me krkesat e nenit 36 t Ligjit Pr procedurat tatimore n Republikn e Shqipris; dhe me qllim rifreskimin e marrveshjes pr koston minimale fiskale dhe memorandumit mbi mimin minimal fiskal t shitjes pr 1 m2 (nj metr katror) siprfaqe ndertimi, Drejtoria e Prgjithshme e Tatimeve dhe Shoqata e Ndrtuesve t Shqipris, pas studimit t situats dhe me qllim reflektimin n kta tregues minimal t ndryshimeve t indeksit t mimeve, kushtimit n ndrtim, dhe ndryshimit t mimeve si rezultat i ndryshimit t krkes-oferts dakord vendosjen e: I. Kosto Minimale Fiskale (K.M.F) 1. Pr llogaritjen e treguesve minimal pr efekt t llogaritjes s detyrimeve tatimore, t prdoret indeksi i ndryshimit t kushtimit n ndrtim t shpallur nga INSTAT pr vitin 2003. Ky indeks ka psuar rritje 2.75%. Duke marr n konsiderat koston minimale fiskale t prcaktuar n vitin 2002 prej 26,526 Lek pr metr katror siprfaqe ndrtimi si dhe influencn q ka pasur rritja e mimeve q sht studiuar n mnyr t hollsishme analitike, Kosto Minimale Fiskale pr qytetin e Tirans, do t jet K.M.F. (Tirana) = 27,000 Lek pr m2 siprfaqe ndrtimi (njzet e shtat mij Lek) N kt kosto prfshihet edhe vlera e Tatimit mbi Vlern e Shtuar (TVSH) prej 20%, pra baraz me 4,500 Lek pr metr katror. 2. Kosto minimale fiskale pr rrethet e tjera t vendit llogaritet duke prdorur koeficientt e prcaktuar n baz t Udhzimit Nr. 5 t Kshillit t Ministrave, Dat 31.05.2001, dhe jan paraqitur n Tabeln 1 bashkngjitur. II. mimet Minimale te Shitjes se Siperfaqeve 1. Pr qytetin e Tirans, Durrsit, Vlores dhe Korces Cmimet Minimale t Shitjes pr metr katror siprfaqe ndrtimi apartament jane evidentuar sipas zonave dhe nnzonave t prcaktuara grafikisht n hartat bashkngjitur (Hartat nr: 1 pr Tirann, 2 pr Durrsin, 3 per Vloren dhe 4 per Korcen) Cmimet minimale t shitjes pr rrethet Tiran, Durrs, Vlore dhe Korce sipas zonave dhe nnzonave, pasqyrohen prkatsisht n Tabelat nr. 2, 3, 4 dhe 5 bashkngjitur. Cmimet e shitjes per 1 meter katror siperfaqe jane pasqyruar ne Euro. Per konvertimin e tyre ne leke, merret per baze kursi i shpallur nga Banka e Shqiperise per periudhen perkatese (fixing) 2. Pr rrethet e tjera, cmimet minimale t shitjes pr metr katror siprfaqe ndrtimi apartament llogariten mbi bazen e cmimit mesatar minimal fiskal per te gjitha zonat e Tiranes (i cili rezulton 330 Euro/m2 ose

42.900 leke/m2) dhe koeficientve te prcaktuar n baz t Udhzimit Nr. 5 t Kshillit t Ministrave, Dat 31.05.2001, paraqitur n Tabeln 1 bashkngjitur. Pra ky cmim minimal i percaktuar si mesatare e te gjithe zonave per Tiranen, shumezohet me koeficientin perkates. Pr efekt t llogaritjes s vlers s TVSH minimale t pagueshme dhe t kontributit t sigurimeve shoqrore, t dy palt bien dakord t dallojn dy raste: Rasti 1. Punimet kryhen plotsisht 100% nga vet subjekti ndrtues 1.Mbi bazn e llogaritjeve t bra pr t gjith elementt e prfshir n kosto, rezulton se TVSH q krijohet n procesin e ndrtimit (puna e gjall, shpenzimet plotsuese, ngritja e kantierit, lidhjet me rrjetin, etj) pr 1 m2 siprfaqe ndrtimi apartament prfaqson 27,4 % t TVSH s llogaritur prej 4,500 Lek/m 2. Pra, TVSH minimale e pagueshme do t jet: 4,500 x 27,4% = 1.233 Lek pr 1 m2 siprfaqe ndrtimi (Per Tiranen) 2. Pr efekt t llogaritjes s kontributit t sigurimeve shoqrore, pjesa q zen pagat dhe kontributi i sigurimeve shoqrore n koston minimale pr efekt fiskal do t jet 17.6% e kostos s ndrtimit pa TVSH, dmth. pagat dhe kontributet e sigurimeve shoqrore do t jet: 22,500 x 17.6% = 3,960 Lek pr 1 m2 siprfaqe ndrtimi (Per Tiranen) nga t cilat: -paga jane 3,041 Lek pr 1 m2 siprfaqe ndrtimi -kontributet e sigurimeve shoqrore q paguan shoqria 918 Lek pr 1 m2 siprfaqe ndrtimi Vlera e kontributit t sigurimeve shoqrore q paguan vet punonjsi sht 356 Lek pr 1 m 2 siprfaqe ndrtimi Kontributi i sigurimeve shoqrore q duhet t paguaj shoqria ndrtuese pr 1 m2 siprfaqe ndrtimi sht gjithsej 1,274 Lek (918+356=1,274) (pr Tirann). 3. Pr rrethet e tjera, kto parametra pr metr katror siprfaqe ndrtimi llogariten duke prdorur koeficientt e ndryshimit t kostos pr cdo qytet n lidhje me qytetin e Tirans, dhe jan paraqitur n Tabeln 6 bashkngjitur. Rasti 2. Punimet nuk kryhen plotsisht 100% nga vet subjekti ndrtues 1. N rastin kur disa nga punimet e ndrtimit kryhen me shoqeri nenkontraktore te regjistruara ne TVSH, vlera e TVSH-se minimale t pagueshme q duhet t paguaj shoqria ndrtuese llogaritet duke zbritur vlern n prqindje q zen ato zra pune t kryera nga nnkontraktuesit n totalin e vlers s TVSH minimale t pagueshme. Kto prqindje jan paraqitur n Tabeln 7 bashkngjitur. Shembull. Nse punimet elektrike dhe hidrosanitare kryhen me nnkontraktor, vlera e TVSH minimale t pagueshme pr 1 m2 siprfaqe ndrtimi do t llogaritet: 2. 27,4% - (27,4% x 9.4%) = 27,4% - 2.1% = 25,3% N rastet kur ndonje kategori e punimeve te ndertimit kryhen me grupe t nnkontraktuar individesh: - per efekt te kontributit te sigurimeve shoqerore, kjo kategori konsiderohen si te punesuar sezonale (per nje afat jo me te gjate se tre muaj) dhe shoqeria e ndertimit llogarit per ta kontributin e sigurimeve shoqerore sipas ligjit ne fuqi per te punesuarit sezonale. - per pagesat e bera kesaj kategorie individesh lidhur me punen e kryer, shoqeria eshte e detyruar te llogarise, te mbaje ne burim dhe te transferoje ne buxhetin e shtetit tatimin ne masen 10 perqind te pageses bruto.

A. Siprfaqet e prbashkta si shkalll, ashensor, stacionet e pompave etj t ktij karakteri q nuk jan objekt i nj kontrate shitjeje (pra nuk jane te specifikuara si zera me vehte ne kontraten e sipermarrjes dhe kontraten perfundimtare me klientet) nuk gjenerojn t ardhura dhe pr rrjedhoj nuk jan efekt i aplikimit t tatim fitimit. B. Pr t gjitha ndrtimet q jan prfunduar ose q jan n proces, si dhe pr t cilat deri n momentin e nnshkrimit t ksaj marrveshje jan lidhur kontratat e siprmarrjes , do t aplikohen t gjitha cmimet e shitjes

t ambjenteve sic jan prcaktuar n marrveshjet q jan n fuqi para nnshkrimit t ksaj marrveshje, me kushtin qe te ardhurat e arketuara (pjeserisht apo plotesisht) qe lidhen me keto kontrata, te jene deklaruar ne deklaraten vjetore (bilancin) e vitit perkates, apo te jene deklaruar si te ardhura gjate kontrollit te ketij bilanci. C. Ne rastet e hipotekimit ne karabina, cmimet dhe kostot minimale fiskale jane te aplikueshme deri ne perfundim te objektit dhe pergjegjes per derdhjen e detyrimeve fiskale do te jete aplikuesi i pare i specifikuar ne lejen fillestare te ndertimit. D. Pr kontratat e siprmarrjes, qofte me kontraktore, nenkontraktore apo me klientet perfundimtare, te cilat lidhen pas dats s nnshkrimit t ksaj marrveshje do t aplikohen t gjitha kostot dhe cmimet e shitjes t prcaktuara n kt marrveshje.

SHTJE THELBSORE DHE TEKNIKAT E KONTROLLIT Sigurimi i informacionit pr kontroll Ne pergjithesi eshte e nevojshme te inspektohen dokumente nga periudha qe jane nje vit me pare se viti qe jemi aktualisht. Natyrisht, kjo nuk eshte nje norme qe duhet zbatuar ne cdo rast. Regjistrimet kontabile dhe per qellime fiskale zakonisht jane jo te sistemuara apo te paorganizuara. Ky fakt eshte me i pranishem te nenkontraktori. Dokumentet e tij mund te jene te azhornuara per nevojat e perditshme te biznesit, por jo per kerkesat e kontrollit. Ne rastin e nje kontraktori apo sipermarresi mund te gjenden mjaft regjistrime kontabile dhe fiskale te cilat bazohen mbi dokumentacion justifikues. Nga sasia e dokumentacionit te gjetur varet dhe ndertimi i menyres se kontrollit. Menyra me e thjeshte per te percaktuar se cfare informacioni do te kerkohet nga kontraktori apo nenkontraktori eshte krijimi i nje mendimi te qarte rreth menyres se si e drejton aktivitetin e tij dhe si i mban dokumentacionin dhe regjistrimet bazuar mbi te. Nje kontraktor zakonisht mund te mbaje dokumentacionin e ngjashem me pikat e meposhtme: 1. Nje kopje te kontrates me pronarin apo porositesin e ndertimit dhe preventivin; 2. Nje kopje te kontrates se tenderit dhe preventivin; 3. Informacione ne lidhje me garancite bankare ne lidhje me ndertimin; 4. Kontrata me nenkontraktore dhe furnitore; 5. Mandate pagese bere nenkontraktoreve dhe pronareve; 6. Kontrata sipermarrje te regjistruara te noteri me kliente qe paguajne paradhenie kontraktorin; 7. Porosi te bera per nenkontraktoret sipas kontratave te punes me ta; 8. Fatura per materiale e sherbime te blera per nevoja te ndertimit; 9. Korespondence me pronarin, nenkontraktoret apo zyrtaret e pushtetit vendor dhe qendror; 10. Marreveshja per pagesen e kesteve mujore per hua te marra nga institucione dhe individe; 11. Kopje te lejeve te marra nga zyrat per ndertimin, shfrytezimin dhe regjistrimin e ndertimit te kryer bashke me tarifa dhe taksa lokale dhe nacionale; 12.Kontrata shitje me kliente te ndryshem te vertetuara ne zyra noteriale dhe te regjistrimit te pasurive te paluajtshme. Shume kontraktore mbajne regjistrime te shumta te lidhura me fuqine punetore. Dosja e punonjesit ne nje kontraktor ndertimi mund te permbaje dokumente qe lidhen me kryerjen e punes specifike te secilit punonjes. Ne cdo rast puna e secilit punonjes matet nepermjet nje koheshenuesi, i cili mbahet nga nje person i ngarkuar nga kontraktori dhe vlen per te regjistruar orarin normal te kohes se punes ditore si dhe oret jashte ketij orari. Problematika lidhur me zbulimin e t ardhurave nga ndrtimi

Perqendrimi kryesor i inspektorit duhet te jete ne percaktimin e menyres se duhur per kontrollin e llogarive. Intervista fillestare eshte thelbesore ne krijimin e pershtypjeve per tipin e aktivitetit ndertimor specifik, menyren e mbajtjes se llogarive, menyra e qarkullimit te parave, kostot e ndertimit, puna ne proces dhe detyrimet dhe pergjegjesite e personelit me te ngushte te lidhur me aktivitetin. Kryerja e testit te fluksit te parase dhe teknika te tjera qe jane ne shtojcat e Manualit te kontrollit tatimor vlejne si per kontraktoret, po ashtu dhe per nenkontraktoret. Keto teknika do tju drejtojne drejt menyres korrekte te kontrollit. Nga ana tjeter konkluzionet qe dalin nga zbatimi i ketyre teknikave ju vene ne dijeni te gabimeve qe ka aktiviteti dhe zbatimin e pjeses se legjislacionit qe kerkohet per korrigjimin e gabimit. Ne funksion te intervistes eshte dhe Pyetesori per ndertimin, qe gjendet ne shtojcen D. te ketyre shenimeve per industrine e Ndertimit. Gjate kontrollit te nje aktiviteti ndertimor problemet qe mund te ndeshen perfshijne nje numer te ndryshem rastesh. Ketu permenden raste qe jane te pergjitheshme apo kane karakteristika te ngjashme. Ne disa raste kontrollori ndeshet me mosperfshirje te te ardhurave qe vijne nga hua apo kreditime qe i behen biznesit nga paradhenie te perfituara nga porosi te klienteve apo huara. Ne disa raste te tjera mund te mos jene te perfshira te ardhura qe vijne prej aktivitetit ndertimor. Ne disa raste te tjera kemi te bejme me mosperfshirje ne te ardhura tatimore ato qe perfitohen pas vendimit te nje gjykate apo arbitrazhi. Ne disa raste mund te ndeshemi me te ardhura te padeklaruara, te zbuluara nga kontrolle fiskale dhe qe harrohen te perfshihen ne te ardhurat gjithsej te vitit. Nenkontraktoret apo kontraktoret e vegjel perbejne nje rrezik te vazhdueshem per raportim te te ardhurave te tyre me te ulta nga sa realizojne ne te vertete. Kjo ndodh pasi ata nuk perballen me zyra per leje ndertimi, shfrytezimi apo regjistrimi te produktit ndertimor, si dhe shpesh punojne me fonde qe i sigurojne jashte rrugeve bankare apo te formalizuara. Natyrisht, qe ky mosraportim lidhet me pjese te caktuara te proceseve te punes se tyre, te cilat lidhen me kohen e shkurter te kryerjes se tyre apo me mungese te kontratave me kontraktoret. T ardhura t industris ndrtimore t prjashtuara nga detyrimet tatimore Legjislacioni shqiptar permban dhe disa perjashtime nga tatimet direkte apo indirekte, te cilat kane per qellim favorizimi dhe stimulimin e kategorive te caktuara te biznesit, konsumatoreve apo perdoruesve te sektorit ndertimor. Keto perjashtime jane te parashikuara ne ligjet specifike dhe perfshijne: 1. Perjashtimet ne Ligjin Per tatimin mbi te ardhurat Prjashtohen nga tatimi mbi t ardhurat vetjake: - T ardhurat e prfituara, prfshir t ardhurat n form monetare ose n natyr, nga pronart si shprblim pr shpronsimet q i bhen nga shteti pr interesa publike. 2. Perjashtimet ne Ligjin Per Tatimin mbi vleren e shtuar

- Furnizimi i toks dhe i truallit ose dhnia me qira e tyre sht nj furnizim i prjashtuar, prve rasteve t shfrytzimit pr parking a magazinim t mjeteve t transportit dhe mjeteve t tjera lvizse. - Furnizimi i ndrtesave sht nj furnizim i prjashtuar. - Dhnia me qera e ndrtesave, pron publike, nga organet e pushtetit qendror ose vendor sht furnizim i prjashtuar. T ardhura t padeklaruara Kontraktoret e vegjel, sipermarresit mund te kryejne shpenzime, qe nuk lidhen drejtperdrejt me procesin ndertimor, por me shpenzime personale. Keto shpenzime shpesh pershihen ne kostot e ndertimit duke u perfshire si pjese te situacioneve ndertimore qe deklarohen ne zyrat e tatimeve. Nese tatimpaguesi eshte nje shoqeri dhe shpenzimet i ben per te rregulluar ambjentet e ortakut te shoqerise ne kete mes duhet te kerkojme menjehere probleme qe lidhen me pjese te dividentit te humbur ne formen e punimeve ndertimore. Ne kete rast ky shpenzim eshte i panjohur per kontrollin. Pagesat qe behen shpesh per sistemimin e pronareve te truallit ndertimor jane argumente qe duhet te shqetesojne nje inspektues ne kohen e kontrollit. Ky lloj shpenzimi eshte i padukshem nese nuk zbulohet nepermjet intervistes apo kontaktit direkt me pronaret, te cilet jane perfitues te te ardhures se padeklaruar nga kontraktori apo sipermarresi, qe i shpenzon keto leke, por ne fakt nuk i prezanton ne zerat e punimeve ndertimore. KAPITULLI III KONTRAKTORT E MDHENJ Kontratat afagjata Perpara se te regjistrohen ne organet tatimore, kontraktoret e ndertimit zgjedhin formen juridike qe ata mendojne se pershtatet me mire me aktivitetin qe do te kryejne. Natyrisht, qe regjistrimi ne administraten tatimore kryhet vetem njehere, ne fillimin e nje aktiviteti dhe pasi eshte fituar zotesia juridike per te kryer aktivitet sipas ligjit Per shoqerite tregtare. Ne varesi te nivelit te planit te biznesit, nepermjet te cilit administrata tatimore njihet dhe me nivelin e qarkullimit vjetor behet dhe percaktimi i statusit tatimor ( me TVSH ose pa TVSH). Pergjithesisht, kontraktoret e medhenj regjistrohen ne skemen e TVSH-se dhe tatimit mbi fitimin duke qene objekt i ligjeve respektive. Nen kete skeme tatimore, kontraktoret e medhenj jane te detyruar te zbatojne parimet standarte te kontabilitetit. Kontraktoret e medhenj zakonisht perfshijne me shume se nje numer prej 100 punonjesish, te cilet jane te punesuar me funksione te ndryshme ne shoqeri. Prkufizimi i kontratave afagjata Ne pergjithesi, kontrate afat-gjate eshte e ngjashme me cdo kontrate per prodhime materialesh, ndertim objekti, instalime apo ndertim te nje pune publike nese kontrata nuk perfundon brenda nje viti fiskal, qe nga data e hyrjes ne fuqi. Natyrisht, qe cdo kontrate ka kushtet dhe detyrimet e saj specifike, te cilat lidhen me vecorite e paleve qe marrin pjese ne nje kontrate.

Subjektet q marrin pjes n nj kontrat afatgjat Ne nje kontrate per zbatimin e nje projekti ndertimor palet qe marrin pjese jane pronari i projektit, arkitekti, kontraktori, huadhenesi, pronari i tokes. Pjesemarrja e te gjithe paleve te permendura nuk perben rregull te pergjithshem. Kjo pjesemarrje percaktohet nga palet kryesore, te cilat detyrimisht jane pronari i projektit (porositesi) dhe kontraktori (sipermarresi). Natyrisht, kontrata ka pjesen e saj hyrese qe prezanton palet pjesemarrese, percakton detyrat e kontraktorit dhe detyrimet e pronarit per kontraktorin, prezanton kushtet qe duhet te permbushe kontraktori qe merr persiper zbatimin e kesaj kontrate si dhe te drejtat qe atij i njihen nga pronari dhe ne fund te kontrates prezantohen dhe kushtet per mbylljen si dhe zgjidhja e mosmarreveshjeve. Ne cdo rast kontrata midis paleve i sherben punonjesit te tatimeve per te njohur ambjentin mbi te cilin duhet te zbatohet projekti, por asnjehere nuk perben nje fakt per tu perdorur per llogaritje detyrimesh. Detyrimet mund te kerkohen nga palet pasi shikohet se si jane zbatuar pikat e kontrates ne praktiken e perditshme. Prjashtimet nga tatimet e taksat n kontrata Kontratat midis paleve ne disa raste kane dhe perjashtime nga tatimet dhe taksat per pronarin. Perjashtimet nga detyrimet tatimore ndeshet ne kontratat per projekte te cilat jane pjese e marreveshjeve per projekte te ndryshme te miratuara ne parim nga Keshilli i Ministrave dhe te ratifikuara ne Kuvendin e Shqiperise. Eshte e nevojshme qe perjashtimet e paleve nga detyrimet tatimore dhe taksat lokale te lexohen me mjaft kujdes dhe ne raste paqartesi duhet kerkuar sqarim me shkrim nga organet eprore, duke filluar nga eprori direkt dhe deri me strkturen eprore ne Drejtorine e Pergjithshme te Tatimeve. Ne cdo rast perjashtimi nga tatimet dhe taksat duhet pare ne kuadrin e afatit qe fillon dhe mbaron projekti, shumes totale ne kontrate dhe asaj qe eshte zbatuar nga kontraktori, si dhe saktesine e llogaritjeve dhe kontabilitetin e mbajtur. Prova e t ardhurave nga kontrata Ne proven qe lidhet me te ardhurat qe ka perfituar kontraktori nga zbatimi i kontrates per periudhen qe shtrihet me shume se nje vit fiskal, qe nga data e hyrjes ne fuqi te saj duhet marre ne konsiderate: a. Te gjithe te ardhurat e tij nga afarizmi, te cilat kontraktori i deklaron ne te njejtin bilanc financiar per vitin kur ka hyre ne fuqi kontrata si dhe vitet ne vazhdim deri ne vitin qe i perket dates se mbylljes se kontrates; b. Treguesit e bilancit apo deklarates se te ardhurave te pornarit te projektit per te njejtat vite fiskale qe kerkohen dhe per kontraktorin; c. Bilancet financiare apo deklaratat e te ardhurave te pjesemarresve te tjere te mundshem ne kontrate. Krahasimi i treguesve financiare per secilin vit per cdonjerin qe eshte ne rolin e pjesemarresit ne kontrate do te jete njera ane e balances per verifikimin e te ardhurave qe rrjedhin nga kontrata. Njesimi ne nje tregues te perbashket i ketyre deklarimeve dhe krahasimi me treguesit e mbledhur dhe konstatuar nga punonjesi fiskal do te jete prova qe prezanton te ardhurat reale te rrjedhura nga zbatimi i kontrates.

Prcaktimi i nivelit t zbatimit t kontrats Ka disa menyra per percaktimin e nivelit te zbatimit te kontrates. Ne keto shenime po prezantohet vetem njera, qe eshte Metoda e krahasimit te kostove. Metoda krahasimit t kostove Metoda e krahasimit te kostove per percaktimin e nivelit te zbatimit te kontrates llogaritet duke ndare koston totale te zbatuar nga kostua totale e vleresuar ne kontrate. Duhet sqaruar se ne ato raste kur kontrata nuk permend kosto totale, atehere pike referimi do te jete vlera e preventivit te konfirmuar nga autoritetet qe paisin me lejen per zbatim apo autoritete te tjera te caktuara nga qeveria. Ne kete metode, kostua e zbatuar konsiderohet: - pjesa e shpenzimeve te materialeve direkte te perdorura ne zbatim; - vlera e fuqise punetore qe eshte perdorur ne zbatimin e projektit dhe fazave te punimeve; - pjesa e shpenzimeve te lidhura me amortizimet e aseteve dhe zhvleresime aktive qarkulluese; - vlerat e punimeve te blera nga nenkontraktoret per punimet e vecanta qe ata kane kryer; - vlera e fitimit te kontraktorit gjate zbatimit sipas vleres apo perqindjes se shenuar ne kontrate. Ne kosto nuk vendoset vlera e TVSH-se, pasi ajo eshte nje tatim mbi konsumin dhe si e tille nuk ndikon ne koston e zbatimit te projektit, por thjesht mbartet si vlere dhe mbledhet nga kontraktori per llogari te administrates tatimore. Pergjithesisht, nese nisemi nga shqyrtimi i kontabilitetit te kontraktorit, verehet se gjithe zerat e shpenzimeve direkte dhe ato qe jane perdorur ne kuadrin e shpenzimeve te njohura fiskalisht jane pjesa e kostos se zbatuar sipas periudhes. Ne kete kosto perfshihet edhe Kete metode e zbatojne gjithe tatimpaguesit qe jane kontraktore dhe raportojne sipas kushteve te kontrates te pronari i projektit ndertimor. Tatimpaguesit e regjistruar dhe qe ne kete rast kane rolin e nenkontraktorit perfshihen ne raportimet qe ben kontraktori, qe eshte bleresi i punimeve te tyre.
Prqindja e nivelit t zbatimit t kontrats = Kostua totale e zbatuar deri n nj periudh -------------------------------------------------------Kostua totale e vlersuar n kontrat

Shembull 1 Shoqeria A ka nenshkruar nje kontrate si kontraktore me pronarin B. Ne kontrate eshte shenuar se kostua totale e ndertimit do te jete 1 miliard leke. Kontrata do te zgjate per nje periudhe prej 25 muaj. Data e hyrjes ne fuqi kontrates eshte 8 Shtator 2005 dhe mbaron 8 Tetor 2007. Pronari i ndertimit eshte nje individ, qe ka rolin e investitorit. Per efekt thjeshtezimi vlera (kostua) e punimeve situacionale mujore eshte 40 milione leke ne muaj. Periudha qe duam te shikojme perqindjen e nivelit te zbatimit te kontrates eshte ne muajin Prill 2006. Atehere:
Kostua totale e zbatuar deri n Prill 2006 = 320 milion (40 milion x 8 muaj) Prqindja e nivelit t zbatimit t kontrats = 32% ----------------------------------------------------------------------------------------------Kostua totale e vlersuar n kontrat = 1 miliard lek

T ardhurat e fituara sipas zbatimit t kontrats Te ardhurat e fituara per cdo vit nga zbatimi i kontrates percaktohen duke shumezuar cmimin e vleresuar ne kontrate me perqindjen e nivelit te zbatimit te kontrates ne fund te vitit fiskal duke zbritur cdo shume te ardhurash te njohur nga viti i kaluar si te ardhura te fituara nga zbatimi i kontrates. Cmimi i vleresuar ne kontrate nuk eshte i njejte me koston e kontrates, pasi ne kete cmim perfshihet dhe fitimi i kontraktorit.

T ardhurat e fituara nga zbatimi i kontrats pr vitin .....= mimi sipas kontrats x prqindja e nivelit t zbatimit t kontrats t ardhurat e njohura dhe raportuara n vitin paraardhs Shembulli 2 Si ne shembullin 1, shoqeria A ka nenshkruar nje kontrate si kontraktore me pronarin B. Ne kontrate eshte shenuar se kostua totale e ndertimit do te jete 1 miliard leke, ndersa cmimi total i kontrates eshte 1.1 miliard leke. Kontrata do te zgjate per nje periudhe prej 25 muaj. Data e hyrjes ne fuqi kontrates eshte 8 Shtator 2005 dhe mbaron 8 Tetor 2007. Pronari i ndertimit eshte nje individ, qe ka rolin e investitorit. Perqindja e nivelit te zbatimit te kontrates per nje vit fiskal te plote (12 muaj), sipas raportit me siper eshte 40 perqind. Kontrata ka hyre ne fuqi ne Shtator 2005 dhe kostua totale e zbatuar deri ne Dhjetor 2005 eshte 100 milion leke. Ne vitin 2006 kjo kosto totale eshte 396 milion leke. Atehere, te ardhurat e fituara sipas zbatimit te kontrates per vitin 2006 = 1,1 miliard leke x 40% - 100 milion leke = 340 milion leke.

Kostot shtes n kontratat afatgjata Gjithe kostot, te cilat rezultojne per arsye te kontrates afatgjate apo perfitime direkte nga aktiviteti i kontrates afatgjate do te behen pjese e po kesaj kontrate ne te njejten menyre qe kostot u alokohen periudhave te zgjatura te kontratave afatgjata. Rregullat e alokimit te kostove per periudha te zgjatura afatgjata ka lidhje me koston e materialeve qe perdoren direkt, koston e fuqise punetore direkte dhe kostot indirekte, te cilat do te spjegohen me poshte. Kostua e materialeve direkte Gjithe materialet qe perdoren ne zbatimin e projektit ndertimor sipas nje kontrate afatgjate si ndertime, instalime apo prodhime te materialeve per efekt te projektit ndertimor do te konsiderohen pjese e kontrates. Elementet e kostos se materialeve direkte perfshijne cmimin e faturave tatimore minus skontot, duke shtuar dhe transportin dhe shpenzime te tjera qe lidhen me trajtimin e materialit deri ne momentin e perdorimit ne projekt. Kostua e fuqise punetore direkte Gjithe kostua direkte e fuqise punetore mund te identifikohet nese nje element i tille do te jete bashkelidhur kontrates afatgjate. Elementet e kostos direkte te fuqise punetore perfshijne pika te tilla si: kompensimet baze, pagesat per pune jashte orarit, pagesat per pushime dhe festa, pagesat per raporte, tatimi mbi pagat si dhe pagesat per sigurimet shoqerore dhe shendetesore, te cilat paguhen nga punedhenesi ne llogarine e administrates tatimore. Kostot indirekte Gjithe kostot indirekte qe kryhen per arsye te zbatimit te kontrates afatgjate duhet te jene pjese e kesaj kontrate, pervecse kur legjislacioni fiskal e ndalon kete. Kostot indirekte perfshijne gjithe kostot e tjera qe nuk jane kosto e materialeve dhe fuqise punetore. Disa kosto indirekte qe duhet te perfshihen ne koston totale perfshijne: - riparimin e mekanikes dhe paisjeve dhe mjeteve te transportit; - mirembajen e mekaniskes dhe mjeteve te transportit; - shpenzime per ngrohje, ndricim, energji, uje dhe shpenzime te natyres se ngjashme; - qerane e paisjeve teknologjike, mekanikes dhe mjeteve transportuese; - pagat e supervizoreve dhe mbikqyresve per ecurine dhe cilesine e zbatimit te projektit; - materialet indirekte dhe furnizime me aksesore; - taksat qe njihen si shpenzime te zbritshme;

- amortizimi, zhvleresimi dhe kostua e mbulimit per sistemime nga gabimet; - kostot administrative qe jane ne funksion te kontrates afatgjate, por nuk perfshihet ketu kostua e shitjes se kapitalit apo ndonje aktivi; - kostot e sigurimit, si per makinerite, paisjet dhe teknologji tjeter qe perdoret per zbatimin e kontrates afatgjate; - kosto per kerkime dhe eksperimente ne funksion te projektit; - riberja e pjeseve te projektit ndertimor;
Sqarime Shembuj te tipeve te aktiviteteve me te cilat keto kosto jane te lidhura dhe zbatohen gjate kontrates afatgjate jane: - administrimi dhe koordinimi i projekteve te ndertimit (pavaresisht nga vendi ku kryhet ky administrim) - operacionet e personelit qe perfshijne rekrutimin ne pune, pajtimin e perkohshem, rialokimin e burimeve, shenimin dhe regjistrimin e te dhenave te punonjesve; - operacionet e blerjes, te cilat perfshijne blerjen e materialeve dhe paisjeve, grafizimi dhe koordinimi i shperndarjes se materialeve dhe paisjeve nga dhe te ambjentet e prodhimit; - operacionet e magazinimit; - operacionet e kontabilitetit dhe plotesimit te bazes se te dhenave ne lidhje me aktivitetet e tjera; - sherbimet e sigurise dhe ruajtjes; - sherbimet per dokumentacionin e nevojshem per sherbimet kontraktuale.

Rregulla t veanta pr kostot shtes Kontraktori, i cili zbaton projektin e ndertimit mund te perfshije ne kosto shtese gjithe ato shpenzime te cilat jane te lejueshme nga ligji i tatimit mbi te ardhurat. Per te bere me te kuptueshme kete logjike le te shikojme shembullin 3 me poshte.
Shembull 3 Shpenzimet administrative te identifikuara si nje kosto shtese mbi ate te prezantuar ne kontrate mund te kontabilizohet sipas periudhes ne te cilen kjo kosto aplikohet, gjithnje ne zbatim te parimeve te kontabilitetit dhe ne pajtim me ligjin e tatimit mbi te ardhurat. Shembulli i aplikimit t kostos shtes nga ndryshimi i projektit Cmimi total i kontrates = 1,1 miliard leke; Kostua totale e vleresuar ne kontrate = 1 miliard leke Viti i par Kostua per vitin 2005 = 100 milion leke Kostua totale e vleresuar ne kontrate = 1 miliard leke Te ardhurat e fituara nga kontrata = 1.1 miliard leke x 10% = 110 milion leke te ardhura Viti i dyt Ndryshimi i projektit. Kosto shtese me 100 milion leke; Cmimi shtese eshte 110 milion leke. Kostua korente per vitin e dyte = 400 milion leke Kostua totale e vleresuar = 1.1 miliard leke ( 1 miliard leke + 100 milion leke kosto shtese) Te ardhurat e fituara plus cmimin shtese = 1,21 miliard leke x 40% = 484 milion leke 110 milion leke = 384 milion leke te ardhura Viti i tret Ndryshimi i projektit. Kosto shtese me 10 milion leke; Cmimi shtese eshte 11 milion leke. Kostua totale e vleresuar = 1.11 miliard leke Te ardhurat e fituara plus cmimin shtese = 1,22 miliard leke - 484 milion leke = 736 milion leke te ardhura

Copzimi i kontratave t ndrtimit

Per qellime te pasqyrimit real te te ardhurave eshte e nevojshme qe nje kontrate afatgjate te shikohet nese eshte zbatuar direkt nga kontraktori, apo pjese te caktuara te saj jane zbatuar nga nenkontraktore, te cilet duke shkelur kushtet kontraktuale mund te mbajne lidhje direkte me pronarin. Ne keto raste, duhet pare nese ky anashkalim i kontraktorit prej nenkontraktoreve ka prekur pikat e kontraktimit dhe nga ana tjeter, pavaresisht se organet tatimore nuk mund te nderhyjne ne sistemimin e qendrimeve te pjestareve ne raport me detyrimet kontraktuale, mund te investigojne per te pare se pse ka ndodhur nje devijim i tille. Pergjithesisht, cmimet e percaktuara ne kontrate jane cmime, per te cilat jane hartuar preventiva dhe jane fiksuar si te tille dhe per zbatimin e tyre ne procesin e ndertimit. Nese cmimi i percaktuar ne kontrate eshte me i ulet ne rastin kur e kryen nje nenkontraktor, atehere kjo perben nje anomali ne ecurine e maredhenieve midis paleve dhe eshte nje rast i mire per tu thelluar ne analizen e zerave te punimeve apo sherbimeve qe konsiderohen si te devijuara. Ne cdo rast, copezimi i kontratave nuk do te thote hartim kontrate te re, por vetem ndarje te proceseve te vecanta te punimeve te ndertimit. Metoda e kthimit prapa n koh Metoda e kthimit prapa garanton qe ne vitin fiskal ne te cilin kontrata perfundon te behet nje percaktim per tatimet e paguara ne raport me tatimet e llogaritura sipas kontrates per cdo vit qe kontrata ka qene ne fuqi duke llogaritur detyrimet e munguara, interesat dhe gjobat per pagesa me te ulta se fakti. Kjo metode zbatohet zakonisht per kontratat afatgjata dhe aty ku diferenca midis detyrimeve tatimore te llogaritura sipas kontrates ne raport me detyrimet e paguara sipas zbatimit jane me te medha se 1 perqind e te ardhurave mesatare te tatimpaguesit per tre vite fiskale qe jane pararendes te vitit kur kontrata perfundon. Metoda e kthimit prapa ne kohe llogaritet si me poshte: 1. Ne vitin fiskal kur kontrata afatgjate perfundon rillogaritja e te ardhurave sipas kushteve kontraktuale per gjithe vitet fiskale perpara vitit fiskal kur kontrata perfundon duhet marre ne konsiderate cmimi dhe kostua e zbatuar ne praktike ne vend te cmimit dhe kostos te percaktuar ne kontrate; 2. Percaktimin e mbipagesave apo nenpagesave te detyrimeve tatimore per cdo vit fiskal bazuar ne piken 1. me siper per te vetmin qellim te llogaritjes se interesit sipas metodes se kthimit prapa ne kohe; 3. Perdorimin e shumave te mbipaguara per kompensimin e detyrimeve, te cilat tatimpaguesit i rezultojne te nenpaguara per detyrime, qe edhe mund te mos kene lidhje me aktivitetin ndertimor, por dhe me aktivitete te tjera qe mund te kryeje tatimpaguesi. Nje inspektor tatimor ne rastin e kontrollit te nje kontrate te perfunduar duhet te perqendrohet ne: - periudhen kur ka perfunduar kontrata; - pagesat e detyrimeve tatimore, qe jane kryer nga zbatimi i kontrates dhe krahasimi me detyrimet tatimore te vleresuara ne kontrate; - rregullat e zbatuara ne lidhje me skontot dhe borxhet e keqia; - realizimi i te ardhurave nga kontrata dhe menyra e dokumentimit te tyre; - vonesat ne zbatimin e kushteve kontraktuale dhe pasojat nga kjo vonese; Per ta kuptuar me mire kete metode me poshte eshte prezantuar nje shembull.

Shembull 4 Shoqeria A perdor metoden e perqindjes se zbatimit te kontrates per llogaritjen e detyrimeve per kontratat afatgjata. Shoqeria A zbaton kontraten afatgjate dhe hyrja ne fuqi ne Gusht 2006 dhe perfundon ne Dhjetor 2007. Vlera totale e kostos se vleresuar ne perfundim eshte 40 milion leke dhe cmimi total i vleresuar sipas kontrates eshte 50 milione leke. Kostua e zbatuar dhe alokuar ne kontrate ishte 14 milion leke per vitin 2006 dhe 21 milion leke per vitin 2007. (asnje e ardhur apo shpenzim tjeter nuk beri shoqeria A ne 2006 apo 2007) Pr vitin Kostua e mbledhur Kostua totale Prqindja n prfundim Fitimi pr vitin T ardhurat e fituara: 50M x 35% = (50M x 100%) - 17.5M = Kostua e zbatuar 2006 14,000,000 ----------40,000,000 35% 2006 17,500,000 32,500,000 2007 35,000,000 ----------35,000,000 100% 2007

14,000,000 21,000,000 --------------------Fitimi bruto 3,500,000 11,500,000 --------------------Tatim fitimi (20%) 700,000 2,300,000 --------------------Hapi 1. Llogaritja e provizioneve sipas metods s kthimit prapa bazuar n koston aktuale totale Kostua aktuale e mbledhur Kostua aktuale totale Prqindja n prfundim 2006 14,000,000 ----------35,000,000 40% 2007 35,000,000 ----------35,000,000 100%

Hapi 2. Llogaritja e Nn(mbi) pagess s tatimit sipas metods s kthimit prapa 2006 T ardhurat e fituara (50M x 40%) Kostua e zbatuar Fitimi bruto Tatim fitimi sipas metods Tatim fitimi Nn(Mbi) Pagesa 20,000,000 14,000,000 ----------6,000,000 ----------300,000 700,000 ----------400,000 -----------

Nga perdorimi i kesaj metode inspektori tatimor, por dhe individe te tjere te interesuar per fatin e te ardhurave te fituara dhe detyrimeve qe rrjedhin nga zbatimi i kontrates mund te krahasojne dhe nxjerrin konkluzione per nivelin e llogaritjes dhe pageses se detyrimeve tatimore ne raport me llogaritjen e detyrimeve tatimore te vleresuara sipas kostos dhe cmimit total ne kontrate.

Nisur nga perdorimi i raportit te perqindjes se nivelit te zbatimit te kontrates dhe krahasimit te ketij treguesi me nivelet minimale te llogaritura te detyrimeve tatimore kerkohet atehere dhe perdorimi i metodes se kthimit prapa ne kohe per te verifikuar mbi apo nenpagesat ne vitin fiskal kur kontrata perfundon.

Kontratat e prfunduara Kontrata konsiderohet te jete perfunduar per qellimet e metodes se kthimit prapa ne kohe jo me vone sesa viti ne te cilin ndodh mbyllja perfundimtare e situacioneve ndertimore dhe te jete pranuar si e tille nga autoriteti qe ka detyren per supervizimin e objektit. Ne lidhje me kete percaktim te vitit kur perfundon kontrata afatgjate bazohemi ne analizat e gjithe fakteve dhe rrethanave te dukshme duke perfshire menyren ne te cilen palet ne kontrate bien dakort me njeri-tjetrin per objektin e kontrates dhe natyren e cdo punimi qe mbetet per tu permiresuar apo zbatuar sipas kontrates. Gjithsesi, metoda e kthimit prapa ne kohe mund te perdoret fillimisht jo me shpejt sesa viti fiskal kur objekti i kontrates eshte perfunduar dhe i gatshem per perdorim nga konsumatori.
Ne lidhje me vitin fiskal qe vjen pas vitit kur kontrata ka perfunduar, cdo pjese e paraportuar e cmimit total te kontrates (duke perfshire shumat qe tatimpaguesi pret ti marre ne te ardhmen) duhet te raportohet ne ate vit edhe pse perqindja e raportit te nivelit te zbatimit te kontrates eshte me pak se 100 perqind, pasi tatimpaguesi mund te prese qe te zbatoje kostot shtese qe i bashkelidhen kontrates ne vitin pasardhes. Ne kete periudhe, cdo pjese e cmimit te kontrates duhet perfshire ne te ardhurat sipas rregullave te kontabilitetit.

Informacioni i prgjithshm i nevojshm pr t kontrolluar nj shoqri ndrtimi Paraprakisht do te percaktohen burimet e informacionit dhe me tej do te zgjidhen format e kontaktimit se si mund te behet i disponueshem per inspektorin. Kontakti me keto burime informacioni eshte shume i rendesishem ne procesin parapregatitor per te kontrolluar nje shoqeri. Burime te mundshme te informacionit do te ishin: Ministria e Rregullimit te Territorit dhe Bashkite e Komunat; Deget e Thesarit; informacion nga bankat e nivelit te dyte per gjendjen e Llogarive bankare te paleve pjesemarrese ne nje kontrate per ndertimin; te dhenat nga doganat per importet e materialeve te ndertimit; zyrat e regjistrimit te pasurive te paluajtshme; gjykatat per ndryshime ne regjistrin tregtar; noterite per kontratat e firmosura te sipermarrjes dhe shitjes se siperfaqeve ne rastet e ndertimit te banesave, si dhe te kalimit te fondeve ne pergjithesi nga investitori te kontraktori; buletine te ndryshme informative; informacione te mediave te shkruara dhe elektronike; informacione dhe publikime nga shoqatat e ndryshme te ndertimit; informacion nga organizatat joqeveritare; shoqeri te specializuara anketimesh dhe sondazhesh; nga vete tatimpaguesi apo palet ne kontrate; materiale dhe metodika te asistencave te huaja dhe seminaret e bere nga ta; shkembimi i informacionit ne zbatim te detyrimeve qe lindin nga marreveshjet e eleminimit te taksimit te dyfishte; brenda strukturave te administrates tatimore.

Nje pjese e burimeve te mesiperme te informacionit eshte i detyrueshem per tu dhene ne menyre automatike sipas ligjit te procedurave. Nje pjese tjeter e informacionit mund te disponohet me korespondence midis strukturave te degeve tatimore. Pjesa tjeter e informacionit do te merret nepermjet kerkeses me shkrim. Sugjerime t teknikave t kontrollit Nepermjet metodave dhe teknikave te kontrollit, inspektori tatimor duhet te synoje zbulimin e parregullsive, gabimeve dhe mashtrimeve qe kane cenuar ligjshmerine e kryerjes se aktivitetit ndertimor si dhe informacionin financiar. do inspektor tatimor duhet te dije ku te perqendrohet dhe cfare te beje ne rastet e kontrollit te tatimpaguesve qe kryejne aktivitet ne industrine ndertimore dhe aktiviteteve qe jane te lidhura me kete fushe. Disa sugjerime te teknikave te kontrollit do te ishin: 1. Percaktimi i afateve te funksionimit, nese kontrata kualifikohet si afatgjate. a. Qellimin e punes qe do te behet, Nenet 2 ose 3 te kontrates dhe cmimi qe eshte perreth nenit 6 dhe 8 jane faktoret me te rendesishem; b. Kontratat per sherbime, Menaxhimin e ndertimit, Mirembajtja dhe garancite jane elemente per tu patur ne konsiderate. Pagesat paradhenie jane te tatueshme nese perfitohen nga tatimpaguesi. 2. Percaktimi nese tatimpaguesi i ka kryer punimet direkt apo me nenkontraktore. Identifkimi e listimi i tyre sipas sherbimeve qe kane ofruar te bejne. I rendesishem eshte cmimi qe ata kane rene dakort me tatimpaguesin per te kryer sherbimin. 3. Percaktimi nese cmimi i kontrates eshte korrekt. a. Ne percaktimin e cmimit te kontrates per nje kontrate me kosto shtese, cmimit bruto te kontrates kryesore i shtohet kostua e zbatuar sipas periudhave plus kostua e vleresuar me perfundimin e projektit plus tarifen e vleresuar. Puna dhe materialet jane ne perqindje te ndryshme ne punime te ndryshme. b. Afatet e kontrates duhet te shikohen per te identifikuar korigjimet ne lidhje me cmimin e kontrates te lidhura me ndryshimin e projektit, opsione dhe shtesa qe mund te ndodhin. c. Kerkesa e projekteve apo porosise se ndryshuar per kontratat e perzgjedhura. A jane perfshire keto ndryshime ne te ardhurat e pritshme nga kontrata ne vitin ne te cilin kane ndodhur? 4. Percaktimi i kostos se zbatuar ne raport me koston e vleresuar ne kontrate ne daten qe kryhet kontrolli nese eshte ne parametra korrekte. a. Percaktimi nese tatimpaguesi eshte duke ndjekur saktesisht rregullat e pasqyrimit te kostos reale sipas afateve te percaktuara ne kontrate. b. Materialet dhe furnizimet nga nenkontraktoret (ne vendin e punes) jane kosto per kontraktorin per vitin fiskal aktual . Ato nuk duhet te perfshihen ne inventar. 5. Kontrolli fizik dhe vezhgimi i zbatimit te projektit ndertimor duke patur qe me perpara informacion per volumet kryesore te punimeve dhe afatet per zbatimin e tyre. 6. Konfirmimi prane te treteve (nenkontraktoreve apo furnitoreve) per shitje qe ata i kane bere kontraktorit ne lidhje me projektin ndertimor. 7. Perdorimi i teknikave dhe metodave te kontrolleve te meparshem, si te brendshem dhe te institucioneve te ndryshme. 8. Informacionet verbale te marra nga drejtuesit dhe te punesuarit hidhen ne librin e intervistes dhe perdoren sipas periudhes qe i perkasin per te bere kontrollin e vleresimit.

9. Kontrolli i dokumentave justifikuese dhe krahasimi i tyre me elementet te cilet perbejne projektin ndertimor te zbatuar. 10. Perdorimi i teknikave specifike te permendura ne Manualin e Kontrollit, i cili eshte ne perdorim. Nje vend te rendesishem ne kete manual ze dhe shtojca e cila perfshin industrine e ndertimit. KAPITULLI IV NDRTUESIT E BANESAVE Prkufizimi i Kontratave t Ndrtimit t Banesave Nje kontrate quhet kontrate per ndertimin e baneses nese 80% e me shume e kostos totale te vleresuar se zbatueshme sipas kontrates eshte ne menyre te arsyeshme per banesen, rikonstruksionin apo rehabilitimin e permiresimin e prones ne menyre te drejtperdrejte dhe e vendosur mbi siperfaqe dhe vendndodhje te qendrueshme, e ndare ne hyrje brenda nje godine me 1 dhe me shume njesi te ngjashme. Per kete qellim, nje shtepi e vecuar apo varg shtepish te ndara nga njera-tjetra do te konsiderohen te ndara ne raport me shtepi te cilat perdorin murin e njera-tjteres per ndarje midis tyre. Kategorit e Kontratave t Ndrtimit t Banesave Ne kategorine e ndertimit te banesave ka ndryshim midis tyre sipas tipeve te kontratave dhe transaksioneve qe kryhen midis paleve. Fakti i pare qe duhet te interesohet nje kontrollor eshte verifikimi se kush e posedon lejen per ndertimin e baneses dhe kush do te jete pronari i baneses. Kategorite e kontratave ndertimore me fonde private jane kontratat e ndertimit, te cilat jane kontrata qe percaktojne detyrat dhe te drejtat e paleve gjate zbatimit te projektit ndertimor. Ndersa, ndertimet e banesave me fonde publike zakonisht bazohen mbi vetem nje tip kontrate, e cila ka te njesuar edhe zbatimin e projektit edhe shitjen. Kontrata e siprmarrjes Keto kontrata ne zhargonin e perditshem quhen kontratat e sipermarrjes, dhe zakonisht hartohen midis porositesit per ambjente (mund te jete individ, person fizik, juridik, institucion, OJF apo rezidence diplomatike) dhe sipermarresit qe zbaton ndertimin. Kontratat e sipermarrjes ndodhin vetem ne rastet kur banesa ndertohet me fonde paradhenie, qe zakonisht jane fondet qe ka secili porosites per ambjentin qe ai perzgjedh, sipas skices se prezantuar ne pushtetin lokal, ne momentin kur eshte dorezuar dokumentacioni per te marre lejen per ndertim. Keto kontrata hartohen zakonisht nga sipermarresi dhe i prezantohen porositesit duke e njohur me skicat e planit te ambjenteve, zerat e punimeve dhe paisjeve qe do te kryhen nga sipermarresi duke perfshire dhe cilesite respektive (e pllakave, dyerve te brendshme, mureve dhe veshjes se tyre, paisjeve hidrosanitare, dritareve etj.) si dhe ajo qe eshte cmimi i kontrates apo vlera toale e ambjentit. Nje element i rendesishem i kontrates se sipermarrjes eshte kapitulli per menyren e pageses. Ne kete pike te kontrates, percaktohen shumat e parave qe duhet te jape ne forme paradhenie porositesi. Zakonisht, kestet e shumave paradhenie variojne nga 3 5 keste. Kesti i fundit presupozon dhe dorezimin e ambjentit porositesit te saj. Por, kujdes pronesia eshte ende ne emer te sipermarresit, si dhe investitoreve dhe pronareve te tokes. Ketu eshte momenti qe shoqeria eshte

zakonisht ne fazen e majtjes se akt-kolaudimit nga zyra e urbanistikes se pushtetit lokal dhe momenti per te marre lejen e shfrytezimit. Kontratat e sipermarrjes mbyllen me kapitullin e detyrimeve te sipermarresit, ku moment qe duhet marre ne konsiderate eshte data e shenuar per mbylljen e punimeve dhe sanksionet ne rast moszbatimi te afatit. Ne kontraten e sipermarrjes ne mjaft raste eshte dhe menyra e pageses ne formen e qeradhenies financiare apo leasing-ut. Leasing financiar eshte nje mekanizem financiar qe perdoret per pervetesimin e nje aktivi. Ai eshte nje burim alternativ i kapitalit nepermjet kredise bankare, ku pervetesuesi merr ambjentin dhe jo leke ne dore. Leasingu financiar eshte nje marreveshje kontraktuale tre paleshe, ku palet jane: - Qeradhenesi, qe blen ambjentin dhe e kthen ate per aktivitet qeradhenieje; - Qeramarresi, qe zgjedh dhe perdor ambjentin per nevojat e tij; - Furnizuesi, qe i shet ambjnetin qeradhenesit. Qeramarresi i paguan keste te rregullta qeradhenesit per perdorimin e ambjnetit dhe nje pagese perfundimtare sipas kontrates me qeradhenesin. Ne fund te marreveshjes se qerase, ambjenti (aktivi) eshte paguar plotesisht dhe ka kaluar ne pronesi qeramarresit. Ne marreveshjen e qerase, ambjenti sherben si kolaterale (paralele, shtese). Kjo menyre pagese po gjen aplikim masiv ne vitet e fundit dhe zakonisht mbeshtetet ne fondet private qe porositesi ja kalon sipermarresit menjehere me perfitimin e fondit dhe kete fakt duhet ta shfrytezojne gjate inspektimeve te tyre edhe punonjesit e administrates tatimore ne vecanti dhe te administrates qe ka lidhje me kete segment te ekonomise ne pergjithesi. Kontrata e shitjes s ambjentit Nje kontrate e tille, hartohet ne logjiken e vazhdimesise se kontrates se sipermarrjes. Por, zakonisht keto kontrata mund te mos regjistrohen ne te njejten zyre noteriale, qe eshte mbajtur kontrata e sipermarrjes. Kontrata e shitjes eshte momenti kur sipermarresi kerkon te argumentoje dhe provoje cmimin perfundimtar te kontrates apo thene ndryshe vleren e shitjes se baneses. Ne realitet, nga praktika e ketyre 10 viteve te fundit, keto kontrata ne mjaft raste regjistrohen me vlera me te ulta se transaksioni real, qe eshte mbyllur me zbatimin e kushteve te kontrates se sipermarrjes. Ndersa, kontrata e sipermarrjes ka kuptimin juridik te nje kontrate per procesin ndertimor, ne praktiken shqiptare ajo ka marre de facto dhe kuptimin e kontrates se shitjes, perderisa porositesi nuk paguan me asnje shume tjeter parash, pervec disa detyrimeve per sherbimet noteriale. Kontrata e shitjes, zakonisht hartohet dhe nenshkruhet midis paleve pasi eshte marre leja e shfrytezimit (ose eshte ne mbyllje te procedurave te kolaudimit) dhe me pas kjo kontrate shkon ne zyren e regjistrimit te pasurive te paluajtshme per te kaluar ambjentin ne pronesi te porositesit. Ne kushtet aktuale, kur transparenca fiskale e cdo individi nuk kryhet egziston mundesia e modifikimit te cmimit real te kontrates (te percaktuar te kontrata e sipermarrjes). Ne kushtet kur cdo individ do te deklaroje te ardhurat dhe shpenzimet e tij ne Deklaraten Integrale te te Ardhurave, atehere kjo mundesi e marreveshjes per nenraportim te cmimit real do te minimizohet.

Megjithate, punonjesit tatimore per identifikimin e cmimit real duhet te perdore format dhe teknikat ligjore te percaktuara ne ligjin e procedurave tatgimore dhe Manualin e Kontrollit, duke filluar me praktika investiguese, intervistuese, metoda perllogaritese, krahasuese dhe analizuese per te kaluar ne nje konkluzion sa me te mbeshtetur ne legjislacion shqiptar, por ne menyre vizionare dhe me argumenta te lidhur me njeri-tjetrin ne trajtimin e situates financiare. Banesa t ndrtuara jo pr qllime tregtare Ne momentin kur aplikohet per leje ndertimi ne kerkesen qe ben shoqeria ndertimore ne rolin e sipermarresit shpreh dhe qellimin apo destinacionin e perdorimit te objektit.Pavaresisht, nese banesat apo objektet ndertohen per qellime jotregtare apo dhe ne rast se eshte e kunderta per llogaritjen e kostos se ndertimit dhe fitimit ne procesin ndertimor, ne cdo rast do te merren ne konsiderate shpenzimet ndertimore. Natyrisht, inspektori tatimor duhet te kerkoje dhe te perpiqet te argumentoje qe kjo kosto duhet te jete mbi koston minimale fiskale, te percaktuar ne zbatim te Marreveshjes me Shoqaten e Ndertuesve dhe derguar Degeve te Tatimeve me shkresen Drgohen sqarime mbi mnyrn e zbatimit t Marrveshjes s D.P. t Tatimeve me Shoqatn e Ndrtuesve t Shqipris. - Ne rastin, kur se bashku me shoqerine ndertuese ka edhe investitor (pronari truallit), shoqeria ndertuese qe ka vetem rolin e sipermarreses duhet te paguaje TVSH-ne minimalisht te detyrueshme pr tu paguar pr 1 m siprfaqe ndrtimi. Kjo TVSH mund t reduktohet vetm pr rastet kur ndonj punim sht realizuar me subjekte nenkotraktore t regjistruar n TVSH, t cilt kan lshuar fatur tatimore t shoqruar me situacionin prkats t punimeve e t pasqyruar edhe n situacionin dhe librin e blerjeve t subjektit ndrtues. - Fitimi i tatueshem per procesin ndertimor do te jete fitimi i ndertimit, i percaktuar gjithashtu sipas Marreveshjes, i cili nuk duhet te perfaqesoje jo me pak se 7 perqind te kostos minimale pa TVSH. Banesa t ndrtuara duke kontraktuar me pronarin e truallit Nese, pronari i truallit ka lidhur nje kontrate me nje sipermarres per ndertimin e baneses per qellime personale, atehere shoqeria ndertuese qe ka vetem rolin e sipermarreses kryen volumin e punimeve deri ne fazen e plote permbyllese. Sipas udhezimeve te Drejtorise se Pergjithshme ne lidhje me ndertimin, per cdo ndertim qe kryhet ne fushen e aprtamenteve per banim duhet te paguhet nga poseduesi i lejes se ndertimit dhe me pas edhe te shfrytezimit, nje TVSH minimalisht e detyrueshme pr 1 m siprfaqe ndrtimi sipas vlerave qe i takojne periudhes se situacionit perfundimtar. Kjo TVSH ne ndertim eshte konform pasqyrave qe disponohen ne Degen e Tatimeve, ndare sipas zonave. Deges se Tatimeve, ne rast se i rezultojne te papermbushura realizimet e parametrave te TVSH-se dhe tatimi fitimit per momentin ndertimor duhet te kerkoje nga shoqeria qe ka kryer ndertimin te derdhet diferenca midis TVSH-se minimalisht e detyrueshme pr 1 m me ate qe eshte deklaruar deri me sot per kete ndertim si dhe tatim fitimin perkates, sipas udhezimeve te derguara nga Drejtoria e Pergjithshme. Ne rast se pjesa e punimeve permbyllese ndertimore deklarohet nga pronari i truallit se eshte kryer nga ai, apo te trete, nderkohe qe shoqeria ndertimore nuk ka deklaruar me punime, duhet qe per

llogari te Deges se Tatimeve te derdhet diferenca midis TVSH-se minimalisht e detyrueshme pr 1 m me ate qe eshte deklaruar deri me sot per kete ndertim dhe kjo te paguhet nga pronari i truallit ne formen e tatimit ne burim. Nese punimet i vazhdon nje sipermarres tjeter, atehere ai duhet te paguaje diferencen e TVSH-se dhe tatimit mbi fitimin te fazes ndertimore ne vazhdim sipas parametrave per zonat e ndertimit. Banesa t ndrtuara sipas kontrats me pronarin e truallit dhe investitor Nese, pronari i truallit apo investitori/et ka lidhur nje kontrate me nje sipermarres per ndertimin e baneses per qellime personale, atehere shoqeria ndertuese qe ka vetem rolin e sipermarreses kryen volumin e punimeve deri ne fazen e plote permbyllese. Kostua fiskale e llogaritur dhe cmimi fiskal i sipermarresit interpretohen njesoj si ne rastin me siper. Ndrtimi i banesave me siprmarrs Shoqeria ndertuese qe ka vetem rolin e sipermarreses ne ndertimin e baneses duhet te paguaje TVSH-ne minimalisht te detyrueshme pr tu paguar pr 1 m siprfaqe ndrtimi. Kjo TVSH mund t reduktohet vetm pr rastet kur ndonj punim sht realizuar me nenkontraktore t regjistruar n TVSH, t cilt kan lshuar fatur tatimore t shoqruar me situacionin prkats t punimeve e t pasqyruar edhe n situacionin dhe librin e blerjeve t subjektit ndrtues. Sipas deklarimit te volumit te punimeve permbyllese te ndertimit ne masen qe eshte kryer nga a. pronari i truallit b. investitori apo; c. ndonje sipermarres tjeter qe ka deklaruar me punime, pergjegjesia e pageses se TVSH-se minimalisht te detyrueshme pr tu paguar pr 1 m siprfaqe ndrtimi nuk hiqet. Fitimi i tatueshem per procesin ndertimor do te jete fitimi i ndertimit, i percaktuar gjithashtu sipas Marreveshjes, i cili duhet te perfaqesoje jo me pak se 7 perqind te kostos minimale pa TVSH. Me te njejten logjike llogaritjesh do te veprohet dhe per kontributet e sigurimeve shoqerore e shendetesore. Shoqria ndrtimore, qe do te permbylle dhe do te marre lejen e shfrytezimit duhet te deklaroje e paguaj jo m pak se shuma e lekeve minimale si shpenzime pagash dhe shuma e lekeve minimale si kontribut sigurimesh pr do m2 siperfaqe ndrtimi. Kostua e vlersuar e toks sipas kritereve t prgjithshme Edhe pse toka mund te blihet e shitet, per efekte fiskale nuk njihet si shpenzim. Kete fakt e ndeshim ne Ligjin Per tatimin mbi te ardhurat, Neni 21 ku thuhet se Pr efekt t prcaktimit t fitimit t tatueshm, nuk njihen shpenzimet e kostos se blerjes dhe e prmirsimit t toks dhe t truallit. Vlera e saj behet e tregtueshme nese mbi te zbatohet nje projekt ndertimor. Ndertimi qe ngrihet mbi kete toke mbart mbi vete ne momentin e shitjes se tij edhe vleren e tokes, qe per pronarin e objektit eshte ne zerin e shpenzimeve te fillimit te ndertimit. Aktualisht, ne Shqiperi pronari i tokes ka te drejte te shese pronen e tij ne treg. Nisur nga kushtet aktuale, per rastet e shpronesimeve te tokes per arsye te investimeve me fonde publike, shteti e kompenson vleren e tokes sipas ligjeve ne fuqi, per rastin ne fjale.

Ne rastet, kur mbi nje toke private nje shoqeri ndertimore mendon te zbatoje nje projekt ndertimor per banesa, atehere forma me e perhapur eshte kompensimi i vleres se tokes me siperfaqe ambjentesh, sipas nje cmimi kontraktual, qe palet bien dakort. Ne kete transaksion te tipit barter, pronari i tokes nuk paguan asnje detyrim per shtetin deri ne nivelin 30% te siperfaqes se ndertimit te perfunduar. Ky eshte aktualisht, niveli maksimal i parashikuar ne marreveshje me ndertuesit, per te qene i perjashtuar nga zbatimi i tatimit mbi fitimin nga shitja e siperfaqeve te objektit te ndertuar. Ne percaktimin e siperfaqes se destinuar per shitje, do te kihen parasysh zbritjet qe do te behen per llogari te siperfaqes se pronarit te tokes. Ne varesi te viteve qe eshte kryer ndertimi, ne qarkoret e derguara degeve tatimore behet dhe nje zberthim i siperfaqes maksimale te njohur per te mos ju nenshtruar tatimit mbi fitimin nga shitja. Me poshte eshte nje shkrese per tu zbatuar per Tiranen, e cila flet per detyrimet tatimore te procesit ndertimor, si dhe detyrimet qe rezultojne nga shitja e ambjenteve ndertimore.
Shkresa Nr.2116/17 Prot., dat 15.12.2004 Lnda: Pr vjeljen e detyrimeve tatimore nga tatimpaguesit e ndrtimit. Me qellim saktesimin e situates per permbushjen e detyrimeve tatimore nga subjektet qe operojne ne fushen e ndertimit te apartamenteve lidhur me objektet qe kane ndertuar ne 4-5 vitet e fundit dhe ne kuadrin e zbatimit te Ligjit nr. 9209, date 23.03.2004 Per legalizimin e shtesave ne ndertime udhezojme: Per percaktimin e detyrimeve tatimore te subjekteve qe operojne ne fushen e ndertimit te apartamenteve te banimit apo te godinave per qellime sherbimi dhe tregtare, do te zbatohen udhezimet e derguara nga ana jone me shkresat nr. 2116/1, date 10.6.2004 dhe shkresen nr 2116/12, date 16.8.2004. Udhezimet e cituara me siper jane mbeshtetur ne dispozitat tatimore ne fuqi si dhe ne marreveshjet e lidhura me shoqaten perfaqesuese te ketij biznesi. Ne Marreveshje dhe ne Udhezimet e Drejtorit te Pergjithshem jane percaktuar nivelet minimale te kostos dhe cmimit te shitjes, te cilat mund te perdoren per efekt te llogaritjes se detyrimeve tatimore. Kemi theksuar gjithashtu se paresor do te jete gjithmone kontrolli i tatimpaguesit, identifikimi i sakte i cmimeve dhe kostove reale. Pra cmimet kostot dhe fitimet minimale te parashikuara ne Marreveshje nuk mund te perdoren per te gjitha rastet ne menyre empirike. Ato mund te jene te vlefshme vetem per raste te vecanta, kur kontrolli tatimor nuk ka provuar te kunderten, dhe kur cmimet e kontratave me klientet jane me te ulta se parametrat e parashikuar. 1. Per efekt te llogaritjes se tatimit mbi fitimin, ne Marreveshje dhe ne Udhezimet e derguara nga Drejtoria e Pergjithjshme e Tatimeve me shkresat nr. 2116/1, date 10.6.2004 dhe nr. 2116/12, date 16.8.2004 eshte theksuar se fitimi per nje objekt do te jete rezultat i diferences se te ardhurave me shpenzimet. te ardhurat llogariten si produkt i siperfaqes se destinuar per shitje me cmimin minimal te zones perkatese. Siperfaqja e destinuar per shitje eshte e barabarte me siperfaqen gjithsej minus siperfaqen qe i kalon pronarit te truallit dhe siperfaqen e perbashket, ne rastet kur kjo siperfaqe e perbashket nuk figuron e shitur ne kontratat e shitjes. ne shpenzimet e objektit hyjne te gjitha shpenzimet qe jane kryer per ndertimin e tij, perfshire edhe TVSH-ne e llogaritur per procesin e ndertimit. Ne cdo rast shpenzimet nuk mund te jene me te ulta se produkti i siperfaqes se ndertimit gjithsej, shumezuar me koston minimale fiskale (e cila perfshin edhe TVSH-ne e ndertimit). 2. Meqenese procesi i ndertimit dhe shitjes se godinave te banimit zgjat mesatarisht per nje periudhe 2-3 vjecare, per llogaritjen e detyrimeve tatimore te TVSH-se dhe Tatimit mbi Fitimin do te merren ne konsiderate kosto dhe cmimi minimal i periudhes perkatese si me poshte: a) Per godinat e banimit te situacionuara perfundimisht ne vitet 2000, 2001 dhe 2002, per Tiranen do te kihet parasysh fitimi minimal per m2 siperfaqe te destinuar per shitje sipas tabeles nr. 3 bashkengjitur. b) Per godinat e banimit te situacionuara perfundimisht ne vitin 2003, do te merret ne konsiderate kosto minimale prej 26.526 leke m2 (derguar nga ana jone me shkresen nr. 1147/5, date 14.6.2002). Per efekte minimale fiskale, do te kihen parasysh edhe cmimet minimale dhe fitimi minimal per m2 siperfaqe te destinuar per shitje sipas tabeles 1 bashkengjitur.

Per godinat e banimit te situacionuara perfundimisht ne vitin 2004 dhe ne vazhdim, do te merret ne konsiderate kosto minimale prej 27.000 leke m2 ( me TVSH dhe qe eshte derguar nga ana jone me shkresen nr. nr. 2116/1, date 10.6.2004). Per efekte minimale fiskale, do te kihen parasysh edhe cmimet minimale dhe fitimi minimal per m2 siperfaqe te destinuar per shitje sipas tabeles 2 bashkengjitur. 3. Ne percaktimin e siperfaqes se destinuar per shitje, do te kihen parasysh zbritjet qe do te behen per llogari te siperfaqes se pronarit dhe siperfaqes se perbashket qe nuk eshte shitur. Per qytetin e Tiranes, kufijte maksimale te ketyre siperfaqeve jane si me poshte: Kufijte maksimale te siperfaqeve te pashitshme: a. Per godinat e banimit qe jane situacionuar perfundimisht ne vitet 2000, 2001 dhe 2002, siperfaqja maksimale per pronaret e truallit (nese ka te tille) do te jete 25 perqind, ndersa siperfaqja e perbashket jo me shume se 8 perqind.. b. Per godinat e banimit qe jane situacionuar perfundimisht ne vitin 2003, siperfaqja maksimale e pashitshme do te jete: per zonat me cmime minimale shitje nga 260 400 usd/m2, siperfaqja maksimale per pronaret e truallit (nese ka te tille) do te jete 25 perqind, ndersa siperfaqja e perbashket jo me shume se 8 perqind.. per zonat me cmime minimale shitje nga 401 e lart usd/m2, siperfaqja maksimale per pronaret e truallit (nese ka te tille) do te jete 30 perqind, ndersa siperfaqja e perbashket jo me shume se 8 perqind.. c. Per godinat e banimit qe jane situacionuar perfundimisht ne vitin 2004 e ne vazhdim, siperfaqja maksimale e pashitshme do te jete: per zonat me cmime minimale shitje nga 300 370 euro/m2, siperfaqja maksimale per pronaret e truallit (nese ka te tille) do te jete 25 perqind, ndersa siperfaqja e perbashket jo me shume se 8 perqind. per zonat me cmime minimale shitje nga 371 - 500 e lart euro/m2, siperfaqja maksimale per pronaret e truallit (nese ka te tille) do te jete 30 perqind, ndersa siperfaqja e perbashket jo me shume se 8 perqind.. Per rastet kur ne kontratat e sipermarrjes midis shoqerive te ndertimit dhe pronarit te truallit, perqindja e perfitimit te ketij te fundit kalon kufirin prej 30 perqind, per cdo 1 perqind rritje te perfitimit te pronarit te truallit, cmimi i shitjes se siperfaqeve do te rritet 2 perqind. 4. Siperfaqja maksimale e perbashket prej 8 % do te llogaritet nga siperfaqja gjithsej minus siperfaqen e pronarit. Pra nese siperfaqja e ndertimit eshte 1000 m2 dhe siperfaqja e pronarit 25 perqind, apo 250 m2, kufiri maksimal i siperfaqes se perbashket do te llogaritet: 1000 250 = 750 x 8 % = 60 m2. 5. Meqenese sikurse theksuam procesi i ndertimit zgjat 2-3 vjet, si moment per vleresimin e detyrimeve tatimore do te merret parasysh momenti i deklarimit te situacionit perfundimtar te objektit ne Degen e Tatimeve. Pra nese ky situacion eshte deklaruar ne Degen e Tatimeve ne vitiet 2000, 2001 apo 2002, per llogaritjen e detyrimeve minimale tatimore do te perdoren kriteret e percaktuara ne piken 2.a me lart. Nese ky situacion eshte deklaruar ne Degen e Tatimeve ne vitin 2003, per llogaritjen e detyrimeve minimale tatimore do te perdoren kriteret e percaktuara ne piken 2.b me lart, ndersa etj. 6. Pasi te jete llogaritur detyrimi per tatimin mbi fitimin nga shitja e godines mbi bazen e kritereve te cituara me siper, do te shihet nese tatimpaguesi ka deklaruar dhe ka paguar tatim mbi fitimin nga shitja e baneses ne vitet e meparshme. Nese ai e ka bere nje gje te tille, shuma perkatese do te zbritet nga tatimi perfundimtar i llogaritur. Te kihet parasysh qe nga tatimi perfundimtar i llogaritur per shitjen e godines nuk do te zbritet tatimi mbi fitimin per procesin e ndertimit qe mund te kete paguar shoqeria e ndertimit qe eshte njekohesisht sipermarrese dhe investitore. Pra nuk do te zbritet 25 % i llogaritur mbi fitimin e situacionit prej 7 % (1575 x25 %) 7. Kriteret e mesiperme do te zbatohen per: godinat e banimit te cilat jane ndertuar ne vitet e meparshme dhe qe do te kerkohen te regjistrohen si pasuri nga shoqerite investitore ne Zyren e Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme godinat ekzistuese te cilat ne zbatim te Ligjit nr. 9209, date 23.03.2004 Per legalizimin e shtesave ne ndertime do te kerkohet te legalizohen. 8. Pra perfundimisht sqarojme se per nje godine banimi do te paguhet tatim mbi fitimin si me poshte: per procesin e ndertimit te godines, tatimi do te paguhet nga sipermarresi i ndertimit apo nga investitori (kur ky i fundit eshte njekohesisht edhe sipermarres). Per percaktimin e ketij fitimi do te merren ne konsiderate deklarimi i tatimpaguesit, dokumentacioni perkates dhe te dhenat e kontrollit tatimor, nderkohe qe ne asnje rast ky fitim nuk mund te jete me i ulet se 7 perqind e situacionit pa TVSH. P.sh. per Tiranen, tatimi mbi fitimin nga procesi i ndertimit nuk mund te rezultoje me i vogel se 1575 leke per m2 x 25 % = 393 leke per m2. per procesin e shitjes se godines, tatimi do te paguhet nga investitori i objektit (sipermarresi i ndertimit per rastin kur ky eshte njekohesisht edhe investitor). Per percaktimin e ketij fitimi do te merren ne konsiderate deklarimi i tatimpaguesit, dokumentacioni perkates mbi kontratat e shitjes dhe te dhenat e

c)

kontrollit tatimor, nderkohe qe ne asnje rast ky fitim nuk mund te jete me i ulet se parametrat e percaktuara ne kete shkrese.

Kontrolli kontabl i tokave dhe ndrtimeve Tokat, mund te ndahen ne llogari te vecanta: tokat e zhveshura (pa ndertime), tokat qe mbajne nje ndertim te vetin, tokat qe mbajne nje ndertim te te treteve, tokat me shtresa Ndertimet perfshijne ne thelb ndertesat, instalimet, rregullimet, adaptimet dhe veprat e infrastruktures. Kontrolli i rubrikave "Toka" dhe "Ndertime" ka si objektiva kryesore: - te sigurohet per ekzistencen materiale te ketyre aktiveve te qendrueshme; - te konfirmohet nese ndermarrja eshte vertet pronare e pasurive te saj; - te sigurohet nese jane vleresuar dhe regjistruar ne bilanc me vleren e tyre te drejte; - duke u nisur nga vezhgimi i gjendjes se tyre te mirembajtjes dhe te vjeterimit te nxirren konkluzionet perkatese: - lidhur me justifikimin e provizioneve per zhvleresim te krijuara, - me shumen dhe normen e amortizimit te aplikuar; - te sigurohet se blerjet dhe transferimet e aktiveve te qendrueshme jane pasqyruar ne kontabilitet nepermjet regjistrimeve perkatese; - te vleresohen rreziqet qe cenojne pronesine e aktiveve te qendrueshme (pikerisht zjarret) dhe te konfrontohen ato me policat e sigurimit te nenshkruar. Kontrolli konsiston ne thelb: - te sigurohet per ekzistencen materiale te aktiveve te qendrueshme perkatese; - te ekzaminohen metodat e vleresimit te mbajtura; - te konstatohet gjendja e pergjithshme dhe mirembajtja e aktiveve te qendrueshme ne fjale; - te ekzaminohen dokumentet kontabel per keto probleme: - bazen e llogaritjes se amortizimit, - zgjatjen e jetes ekonomike te elementit per t'u amortizuar, - normen e amortizimit te fiksuar ne funksion te kesaj kohezgjatje, - metoden e amortizimit te aplikuar (lineare, degresive,..), - modifikimet eventuate te normes se aplikuar use te metodes se perdorur, - regjistrimet e amortizimit qe duhet te jene kaluar efektivisht, - krijimin e provizioneve per zhvleresimet; - te ekzaminohen policat e sigurimit qe mbulojne rreziqet. Rekomandimet teknike e kontabl Kontrolli konsiston te pakten ne keto pika: - e konstatohet justifikimi i pronesise se tokave dhe te tjera te patundshme ne thelb nepermjet titujve te pronesise, nxjerrjeve te kadastres dhe nxjerrjeve te regjistrit te hipotekave ne daten e bilancit, te kontratave dhe te akteve te blerjes; - do aktiv i qendrueshem i kesaj rubrike duhet te jete objekt rakordimi midis: - kostos se blerjes, - vleresimit kadastral, - vleres se siguruar, - vleres kontabel, - vleres se tjetersimit hipotekar, - vleres se shitjes,

- vleres se prodhimit (real ose teorik sipas rastit), - vleres se zevendesimit, - vleres qe del nga raportet e ekspertizes, - vleres qe del nga raportet e taksimit. - te komentohet historiku i shifruar i ndryshimeve te ndryshme te ndodhura ne llogarite e ketyre investimeve; - te ekzaminohet cdo indikacion ose cdo element i nevojshem qe lidhet me llogarite e tokave dhe te ndertesave, dhe te gjykohet nese modifikimet e kryera eventualisht duhen konsideruar si investime ose si shpenzime shfrytezimi; - te procedohet duke vizituar ambjentet per te verejtur cdo instalim te ri me qellim kontrolli me shpenzimet e kontabilizuara, dhe cdo shkaterrim me qellim krahasimi me kontabilizimin qe rezulton prej tij; - te nxirren moszeniet eventuale te siperfaqeve; - te konstatohet gjendja e vjeterimit dhe e mirembajtjes se pergjithshme te ndertesave dhe te behet nje rakordim me amortizimet e kryera deri atehere; - te sigurohemi se amortizimet e nevojshme jane kryer mire, se ato jane konform rregullave ligjore pikerisht per sa u takon ritmit dhe normave te amortizimit, nese ato jane konstante dhe nese periudha per te cilen ato shtrihen eshte e mjaftueshme; te verifikohen llogaritjet qe lidhen me keto amortizime; - te ekzaminohen rimarrjet e kryera per amortizimet e krijuara gjate ushtrimeve te ndermjetme; - te merren ne konsiderate mundesite e mashtrimit ose te kontabilizimit tendencioz dhe pikerisht: - blerja e pajustifikuar ose me nje cmim te rritur (euforik); - shitja e pajustifikueshme ose me nje cmim qesharak; - perfshirja ne aktivet e qendrueshme e shpenzimeve te shfrytezimit ose e kunderta, me qellim influencimi te rezultateve; - kontratat e qiramarrjes falas ose veniet ne dispozicion te te treteve falas; - perdorimi vetiak i instalimeve te shoqerise; - shmangiet eventualisht te konstatuara midis cmimit te paguar, atij te kontabilizuar dhe atij qe permban akti autentik. - ne fushen e ndertimeve te reja, te kontrollohet kosto reale, shpenzimet e shkaterimit eventual dhe te verifikohet nese u jane permbajtur ofertave me te avancuara; - te ekzaminohet menyra e percaktimit te cmimit te ndertimeve te kryera nga vete shoqeria dhe pikerisht nese pagimi i personelit eshte kontabilizuar. - te sigurohemi nese vlerat e siguruara jane modifikuar rregullisht per te marre parasysh ndryshimet e cmimeve te zevendesimit; - te zbulohen fshehjet e cmimeve ne aktet noteriale; - te ekzaminohen rreziqet e ndryshme te mbuluara me polica sigurimi dhe te nxirret qe ketej nje liste duke permendur per cdo rrezik shoqerine e sigurimit, numrin dhe daten e polices dhe shumen e siguruar. Te gjykohet nese vlera e siguruar eshte e kenaqshme; - te ekzaminohet procedura e zhatuar ne menyre qe cdo blerje e re e tipit te investimeve te mbulohet menjehere nga nje police sigurimi; - te ekzaminohen komisionet dhe pagesat e ndryshme te derdhura ndermjetesve gjate blerjes se tokave ose te ndertesave; - te ekzaminohet menyra e kontabilizimit te demeve te arketuara pas nje demi qe ka prekur ndertesat. - te ekzaminohen masat e marra per mirembajtjen e aktiveve te qendrueshme ne gjendje

te mire qe te lejoje nje perdorim sa me te mire qe te jete e mundur (sherbimi i mirembajtjes, inspektimet periodike, etj.). - te kerkohet nese ekzistojne sigurime reale, me sakte hipoteka, te dhena nga shoqeria dhe qe prekin tokat dhe pasurite e paluajtshme. Ne rast se po, te ekzaminohen aktet me te cilat keto garanci jane pranuar si dhe te verifikohet te pakten: - natyra e sakte e garancive te dhena; - natyra dhe shuma e angazhimeve te garantuara; - perfituesit e garancive. - te permenden ne aneks ndryshimet e tokave dhe te pasurive te paluajtshme te ndodhura gjate ushtrimit te kontrollit. Eshte e nevojshme t' i kushtohet nje vemendje e vecante trajtimit kontabel te aktiveve te qendrueshme kesaj rubrike: a) trajtimi kontabel i operacioneve te blerjes dhe shitjes se tokave 1. Gjate hyrjes se tokave ne pasurine e ndermarrjes, llogaria 211 "Toka" debitohet: per vleren e kontributit, ose per cmimin e blerjes, ne kredi, sipas rastit, te llogarise "Kapitali themeltar (individual ose i grupit 1)" ose te llogarise "Ortake Llogari te kontributeve ne shoqeri", te llogarise "Furnitore per aktive te qendrueshme" . Llogaria 211 regjistron vleren e tokave, pronare e te cilave eshte shoqeria. Ka vend te dallohen midis llogarive te vecanta duke ndjekur kriterin e natyres elementare te aktiveve te qendrueshme: - tokat e zhveshura (pa ndertime); - tokat e rregulluara (me kanalizime, etj); - nentoka dhe mbitoka: terma qe perdoren kur shoqeria nuk eshte pronare e te tre elementeve qe i atakohen te njejtes pjese terreni: toka, nentoka dhe mbitoka; - tokat e shfrytezimit (te tilla si karrierat, shtresat minerare) qe jane te vetmit elemente te amortizueshem; - trojet e banesave, qe kane nje ose me shume ndertime. 2. Gjate shitjeve, vlera e origjines e elementeve te shitura dhe amortizimet, nese ka, dalin nga llogarite ku ato figurojne. Shuma neto qe rezulton prej tyre kalohet ne debi te llogarise 652 "Vlera kontabel e elementeve te aktivit te shitura"; njekohesisht, llogaria 752 "Te ardhura nga shitjet e elementeve te aktivit" kreditohet ne debi te llogarise 462 "Kerkesa per t'u arketuar nga shitja e aktiveve te qendrueshme". Provizionet mbyllen ne kredi te nenndarjes perkatese te llogarise 78 "Rimarrje te amortizimeve dhe provizioneve". b) Trajtimi kontabel i operacioneve te shitblerjes se ndertimeve: Ne rast blerjeje te nje konstruksioni per nje cmim te pandare ndermjet tokes dhe ndertimit, vetem pjesa e cmimit te blerjes qe i korrespondon ndertimit eshte e amortizueshme. Si rrjedhim, kur ndermarrja blen nje konstruksion, duhet te sigurohemi nese ajo e ka ndare koston globale te blerjes ne perqindje me vleren relative qe mund t' i atribuohet secilit prej te dy elementeve (llogarite 211 "Toka" dhe 212 "Ndertime") ne vleren totale te teresise se paluajtshme. 1. Gjate hyrjes se ndertesave ne pasurine e shoqerise, llogaria 212 "Ndertime" ose nenndarjet e saj debitohen: - per vleren e sjelljes, - per cmimin e blerjes, ose per koston reale te prodhimit te pasurise, ne kredi, sipas rastit:

- te llogarise 101 "Kapitali (themelues ose individual)" ose te llogarise 4561 "Ortake Llogari te kontributit ne shoqeri", - te llogarise 404 "Furnitore per aktive te qendrueshme ose te tjerave llogari perkatese, - te llogarise 72 "Prodhimi i aktiveve te qendrueshme". 2. Gjate shitjeve, vlera e hyrjes (e origjines) e ndertimeve te shitura dhe amortizimet korresponduese dalin nga llogarite ku ato figurojne. Diferenca e tyre kalon ne debi te llogarise 652 "Vlerat kontabel te elementeve te aktivit te shitura"; njekohesisht, llogaria 752 "Te ardhura nga shitjet e elementeve te aktivit" kreditohet ne debi te llogarise 462 "Kerkesa arketimi per shitjen e aktiveve te qendrueshme". Provizionet mbyllen ne kredi te nenndarjes perkatese te llogarise 78 "Rimarrje te amortizimeve dhe provizioneve" Kontrolli kontabl i detyrimeve tatimore Detyrimet tatimore jane shumat qe shoqeria i detyrohet shtetit ne formen e tatimeve dhe taksave, Kontrolli i detyrimeve tatimore ka ne thelb si objektiva te sigurohemi: - nese deklaratat tatimore jane bere ne konformitet me pershkrimet ligjore; - nese rreziqet fiskale jane vertet objekt provizionesh; - per saktesine e shumave per t'u derdhur ne buxhet si tatim mbi vleren e shtuar (TVSH). Kontrolli i rregullaritetit t tatimeve Pergjithesisht, duhet te sigurohemi per likuidimin e tatimeve te ushtrimit te meparshem nepermjet kontrollit te: llogaritjeve, afateve te rregullimit, urdherderdhjeve. - Te verifikohet llogaritja qe eshte bere per percaktimin e tatimeve per t'u derdhur ne menyren qe kjo llogaritje figuron ne aneks ne deklaraten e rezultateve; vecanerisht, te sigurohemi nese jane marre parasysh: - ne rast nevoje, korrigjimet qe duhet te kalohen ne rezultatin kontabel; - rregjimi i vecante i aplikueshem per te ardhurat qe rrjedhin nga filialet; - mbartjet deficitare - amortizimet e shtyra ne kohe; - plus-vlerat afatshkurter e afatgjate. - Nese nuk eshte bere kompensimi midis tatimeve te llogaritura dhe paradhenieve te derdhura, te sigurohemi nese teprica kreditore e llogarise paraget saktesisht taksat per t'u derdhur ashtu sic jane llogaritur me siper. Ne qofte se eshte bere ndonje kompensim ndermjet takses dhe paradhenies se derdhur, te sigurohemi nese ai eshte bere ne menyre korrekte. - Te verifikohet nese paradheniet e tatimit mbi shoqerine jane llogaritur ne menyre korrekte dhe nese jane kontabilizuar ne llogarine 444 " Shteti - Tatim mbi fitimin ". - Te verifikohet llogaritja e tatimit per t'u derdhur per ushtrimin duke i kushtuar nje vemendje te vecante perdorimit te humbjeve dhe minus-vlerave te meparshme dhe rimarrjeve te provizioneve per taksa te ushtrimeve te meparshme. - Te verifikohet nese te gjitha pasojat fiskale te nxjerra nga kontrollet (nga te cilat ato te kryera ne Rekomandimet e tjera) jane marre parasysh per llogaritjen e takses. - Te verifikohet konkordimi midis shumes se Llogarise Humbje Fitime dhe shumes se kaluar ne Bilanc. - Te sigurohemi per respektimin e rregullave formale ne perpilimin e deklarates tatimore. - Te kontrollohen detajet e shumave te reklamuara prej administrates pagimi i te cilave eshte kundershtuar dhe te shihet mundesia e krijimit te ndonje provizioni. Duke ndjekur gjendjen e shoqerise, te gjykohet per oportunitetin e kerkimit te mendimit nga nje specialist fiskal per rreziqet qe na kanosen.

Kontrolli i Tatimit mbi Vlern e Shtuar Do te behet pikerisht mbi TVSH per t'u paguar, TVSH e zbritshme, TVSH e mbledhur nga shoqeria, TVSH per t'u paguar. Duhet vene re nese kontrollet e bera mbi TVSH do te jene objekt i zhvillimeve perkatese qysh nga kontrolli i fundit dhe perdorimi efektiv i dispozitave perkatese. Kontrolli kontabl i sigurimeve shoqrore Kontrolli i sigurimeve shoqerore ka ne thelb si objektiva te sigurohemi: - per saktesine e shumes se shpenzimeve sociale te paguara ose para se te jene paguar nga shoqeria; - per shlyerjen e rregullt te shpenzimeve shoqerore prej shoqerise; - per rregjistrimin korrekt ne kontabilitet te operacioneve te cituara me lart. Per sa i perket verifikimit te tepricave te llogarive te sigurimeve shoqerore, ia vlen ne thelb t'u referohemi deklaratave te fundit, (te muajit, te tremujorit) dhe urdherderdhjeve permbledhese vjetore. Rekomandime teknike e kontabl Kontrolli duhet te konsistoje te pakten ne keto drejtime: - Te verifikohet nese nenndarjet e llogarise 43 " Organizma sociale dhe llogari te lidhura ", per dijeni nenllogarite 431 " Sigurime shoqerore ", 437 " Organizma te tjera shoqerore " dhe nenndarja " Organizma shoqerore - Shpenzime per t'u paguar " te nenllogarise 438, jane kaluar ne pasiv te Bilancit ne rubriken " Detyrime fiskale dhe shoqerore ". - Te verifikohet nese nenndarja " Organizma shoqerore - Te ardhura per t'u arketuar " e nenllogarise 438 figuron ne aktiv te Bilancit ne rubriken " Kredi te tjera ". - Te sigurohemi nese Aneksi jep detaje per te ardhurat per t'u arketuar dhe shpenzimet per t'u paguar qe u lidhen posteve te te drejtave dhe detyrimeve. - Te verifikohet saktesia e shumave respektive te kategorive te ndryshme te shpenzimeve sociale te rregjistruara ne kontabilitet si shpenzime per t'u paguar ne fund te ushtrimit. Pervec kesaj, te sigurohemi nese shpenzimet shoqerore per t'u rregulluar ne fund te ushtrimit u kane dhene vend: - ndonje rregjistrimi ne debi te llogarise se shpenzimeve 644 "Kuota te sigurimeve shoqerore dhe te asistences sociale " ose te llogarise 645" Kuota te organizmave te tjere shoqerore " ; - ndonje rregjistrimi ne kredi te llogarive te hapura per organizma te ndryshme shoqerore (nenndarjet e llogarive 431,437 dhe 438). - Te krahasohet rubrika " Detyrime shoqerore " e nenndarjeve perkatese te llogarise 64 " Shpenzime te personelit ", me qellim qe te sigurohemi per saktesine e shumave te quajturave detyrime shoqerore te kaluara ne teresine e shperblimeve per personelin e ndermarrjes. Duhet vene ne dukje se ky kontroll ka mundur te kryhet tashme gjate verifikimit te operacioneve te pageses. Analiza e disa prej treguesve financiare t rndsishm t sektorit t ndrtimit Nje analize e treguesve financiare eshte e vlefshme, pavaresisht nese kryhet aktiviteti ne sferen e sherbimit profesional, transportit, prodhimit apo zbatimit te projektit ndertimor. Nderkohe, me poshte pervec kesaj analize po prezantojme dhe disa orientime te tjera qe konsiderohen te rendesishme per mbajtjne e llogarive per ndertimin, por te pakufizuara vetem per kete aktivitet. 1. Analiza e kostos dhe fitimit Analiza e kostos dhe e fitimit eshte forma me kuptimplote e vleresimit ekonomik. Ajo synon te percaktoje sa me shume qe te jete e mundur sasine ne para te kostos (input-it) dhe te perfitimit

(output-it) te nje propozimi, duke perfshire dhe ato per te cilat tregu nuk ka nje mase te kenaqshme te vleres ekonomike. Per inspektoret qe perpunojne dhe verifikojne kete tregues mund te jete i vlefshem ekzaminimi dhe vleresimi i perfitimit te uljes se kostos ne raport me ate te parashikuar, per te pare nese kostoja aktuale ne krahasim me perfitimet e arritura, akoma paraqet vlere per para. Arsyet per deshtimin e kostos se parashikuar per te arritur perfitimet e parashikuara mund te jete nje tjeter pjese e analizes financiare si pjese e performances. 2. Drejtimi i parave Ky element ka per objekt te studjoje dhe te vlersoje per vendosjen e menaxhimin e parave perkohesisht te lira. Vecanerisht kjo eshte e domosdoshne te mbahet per investitoret, pronaret dhe individe te tjere, te cilet kane disponibilitete ne likujditete. Drejtimi i parave ka te beje me perdorimin e parave perkohesisht te lira, te rezervave me karakter ligjor dhe statutor, si dhe me perdorimin e fitimeve per investime etj. Ne kete drejtim inspektori duhet te jape vleresimet e veta te bazuara ne fate e analiza per saktesine e rezervave ligjore dhe statutore, per vendosjen e tyre ne depozita, ne bono thesari apo ne pasuri te palujtshme. Duhet te kihet parasysh se drejtimi i parave nuk eshte nje proces spontan, por nje operacion shume i kualifikuar dhe rrjedhoje e studimeve dhe analizave te hollesishme. Inspektori duhet te verifikoje nese drejtimi i parave eshte bere ne perputhje me autoritetin qe percakton statuti dhe ligjet perkatese apo eshte ne kundershtim me to. Eshte rrejedhoje e studimeve dhe e argumentave apo nje proces spontan dhe i pastudijuar. Per cdo rast, duhet te behet inventarizimi i tyre, (kontabel) dhe te shqyrtohen e te vleresohen me kujdes rreziqet dhe garancite qe paraqesin objektet ku jane vendosur parate. Ketu eshte e rendesishme te studjohen masat per diversifikimin e kapitaleve dhe rreziqet e mundshme, duke studjuar nje per nje objektet perkatese dhe treguesit e garancise se tyre. 3. Kontrollimi i investimeve publike dhe ndrtimit n prgjithsi Kjo fushe e inspektimit ka dy pamje. Njera ka te beje me ndermarrjet dhe institucionet qe financohen nga Buxheti i Shtetit, ndersa tjetra me financimin e sipermarresve apo kontraktoreve private, te cilet kryejne aktivitet ne zbatimin e puneve publike. Ne inspektimin e kesaj kategorie duhet te perqendrohemi ne: - Verifikimin e dokumentacionit teknik shoqerues te investimit (projekteve, preventivave, skicave, studimeve te tokes etj.). - Verifikimin e dokumentacionit justifikues fillestar me qellim improvizimin e situates se qarkullimit te parave, per elemente te tille si (plan studimi, skica, oponentit teknik, leje sheshi, leje ndertimi, dokumentacion shpronesimi, prishje objektesh, leje shfrytezimi etj.). - Verifikimin e dosjes se drejtuesit te punimeve lidhur me fazat e punimeve, sasise, cilesise se materialeve, grafikeve te punimeve, ndryshimet e mundshme te projekteve, specifikimeve teknike. - Krahasimi i ketij dokumentacioni justifikues me gjendjen reale ne objekt. - Verifikimi i dosjes se kolaudatorit (supervizorit), dokumentacionit dhe krahasimi me faktin duke bere testimet perkatese. - Verifikim per marrjen ne dorezim te objektit, duke kerkuar me raste edhe proces verbalin perkates etj. Nderkohe, procedurat e kryerjes kontrollit jane ato qe gjenden te Manuali i Kontrollit dhe ato qe permenden ne keto shenime industriale.

Probleme t dala gjat kontrolleve t industris s ndrtimit A. Nje nder problemet me te ndeshura ne kontrollet e ndertimit te objekteve ishte momenti i shitjes se tyre, nga investitore te cilet i shmangeshin detyrimeve tatimore duke paguar vetem tatimin mbi te ardhurat personale ne masen 10% mbi te ardhurat nga shitja. Nderkohe, administrata tatimore duke e konsideruar si nje pike ku individet e kishin shfrytezuar per shmangie tatimore nxorri nje qarkore per deget e tatimeve, per regjistrimin e tyre si tatimpaguese aktive. Me poshte po paraqesim kete shkrese te vitit 2003, qe eshte ende ne fuqi.
1. Regjistrimi i tatimpaguesve te kategorise investitore ne ndertim do te behet si tatimpagues te TVSH-se dhe Tatimit mbi Fitimin. Ne fakt kjo kategori tatimpaguesish do ti neneshtrohet pagimit te tatimit mbi fitimin pasi shitja e banesave eshte nje furnizim i perjashtuar nga TVSH-ja. Investitori e percakton vete statusin e tij, pra nese do te krijoje nje shoqeri dhe do te regjistrohet ne regjistrin tregtar, apo do te regjistrohet ne gjykaten e faktit si person fizik tregtar. Pavaresisht nga forma e regjistrimit sikurse theksuam, nga pikpamja e trajtimit tatimor ai do te jete tatimpagues i TVSH-se (nga e cila eshte e perjashtuar) dhe i tatimit mbi fitimin. Ne rast se investitori apo grupi i investitoreve i identifikuar dhe i njoftuar nga Dega e Tatimeve nuk deshiron te regjistrohet, por zgjedh nje person per ta perfaqesuar per ceshtjet tatimore, atehere tatimpaguesi apo grupi i tatimpaguesve duhet ta paise me prokure tatimpaguesin ne perputhje me nenin 12 Perfaqesuesi tatimor te Ligjit Per procedurat tatimore ne Republiken e Shqiperise. Per te mos krijuar mundesi vonesash dhe abuzimi, ne cdo rast investitori apo grupi i investitoreve (pjesemarresit e kontraktuar) do te detyrohen te regjistrohen si tatimpagues ne Degen e Tatimeve ku eshte regjistruar edhe shoqeria e ndertimit qe i deklaron keta investitore, dhe gjithe veprimtaria do te dokumentohet ne kete Dege. 2. Gjate periudhave tatimore do te ndiqet me kujdes shuma e detyrimit te tatimit mbi fitimin qe duhet te derdhin investitoret. Per kete te kihet parasysh siperfaqja qe ata disponojne mbi bazen e kontratave dhe fitimi qe realizohet nga shitja e apartamenteve te banimit, pra diferenca midis kostos dhe cmimit te shitjes. Per te dy keto elemente, pra edhe per koston mesatare edhe per cmimet e shitjes sipas zonave, jane percaktuar kufijte minimale te lejueshem per efekte fiskale.

B. Nder problematikat e ndeshura gjate kontrolleve te ndertimit te banesave momenti i furnizimeve me sherbime teknike nga specialiste jorezidente. Per kete rast u eshte kthyer pergjigje mjaft sipermarresve. Me poshte po prezantojme kete pergjigje tip per keto raste, ku shteti ku specialisti i huaj eshte rezident ne Itali.
Lidhur me furnizimin e sherbimeve teknike apo te projektimit te cilat kryhen nga sipermarres dhe shoqeri jorezidente, per rastet kur me shtetet ne te cilat jane rezidente keto shoqeri eshte perfunduar dhe eshte ne fuqi Marreveshja per eliminimin e tatimeve te dyfishta dhe parandalimin e evazionit fiskal lidhur me tatimin mbi te ardhurat dhe kapitalin, do te zbatohen dispozitat e kesaj marreveshjeje. Kushti i pare qe duhet te plotesohet per zbatimin e kesaj Marreveshjeje eshte qe shoqeria qe furnizon sherbimet teknike, te projektimit etj, te jete rezidente ne vendin me te cilin eshte perfunduar Marreveshja. Ne nje rast te tille dispozitat e Marreveshjes sqarojne te drejten e tatimit te sejcilit vend. Keshtu, te ardhurat nga biznesi tatohen ne vendin ku eshte rezidente shoqeria, pervec rastit kur shoqeria ushtron biznes ne shtetin tjeter nepermjet nje selie te perhershme, dhe vetem te ardhurat qe i atribuohen kesaj selie te perhershme mund te tatohen ne Shqiperi. Per rastin konkret qe ju kerkoni shpjegime dhe duke patur parasysh Marreveshjen qe eshte ne fuqi me Italine, sqarojme: Qe te mos u mbahet tatim ne Shqiperi shoqerive italiane qe kryejne sherbimin e projektimit per llogari te shoqerise tuaj (e cila eshte rezidente shqiptare) duhet qe te vertetoni me dokumenta qe shoqerite qe ju kryejne keto sherbime jane shoqeri rezidente italiane (psh vertetime te noterizuara te leshuara nga organet fiskale italiane) Duhet te provohet me fakte se sherbimi eshte kryer totalisht ne Itali, pra qe keto shoqeri italiane nuk kane pasur nje seli te perhershme ne shqiperi ne kuptim te Marreveshjes dhe te Ligjit Per tatimin mbi te ardhurat, dhe ne kete menyre nuk kane patur detyrimin per tu tatuar ne shqiperi per te ardhurat qe i atribuohen kesaj selie. Mbi bazen e ligjit te brendshem, por edhe te Marreveshjes, administrata tatimore shqiptare ka te drejte te beje korrektime per efekt tatimi ne masen e ketyre pagesave kur ato kryen midis personave te lidhur dhe jane rritur artificialisht me qellim shmangien e tatimit nga ana juaj. Kjo do te thote qe nese verehen transaksione mes personave

te lidhur, administrata tatimore te mos i njohe plotesisht, apo pjeserisht si shpenzime te zbritshme, pagesat qe ka bere shoqeria juaj per llogari te shoqerive italiane.

Nje problem tjeter qe ndeshet shpesh gjate kontrolleve eshte trajtimi i disa rasteve n lidhje me detyrimet n fazn ndrtimore si dhe tatim fitimin n ndrtimin e banesave dhe ambjenteve t biznesit t prfshira n to n momentin e shitjes nga investitort dhe pronart e truallit. Me poshte, prezantohet sqarimi n lidhje me interpretimin per pagesen e tatimit mbi fitimin, ne rastin e perdorimit te baneses dhe ambjenteve te biznesit te perfshira ne to per nevoja personale nga investitore apo pronare trualli.
1. Ne momentin e fazes ndertimore nga investitori apo pronari i truallit duhet te plotesohen keto kritere: Nese, pronari i truallit apo investitori ka lidhur nje kontrate me nje sipermarres per ndertimin e baneses per qellime personale, atehere shoqeria ndertuese qe ka vetem rolin e sipermarreses kryen volumin e punimeve deri ne fazen e plote permbyllese. Sipas udhezimeve te Drejtorise se Pergjithshme ne lidhje me ndertimin, per cdo ndertim qe kryhet ne fushen e aprtamenteve per banim duhet te paguhet nga poseduesi i lejes se ndertimit dhe me pas edhe te shfrytezimit, nje TVSH minimalisht e detyrueshme pr 1 m siprfaqe ndrtimi sipas vlerave qe i takojne periudhes se situacionit perfundimtar. Kjo TVSH ne ndertim eshte konform pasqyrave qe disponohen ne Degen e Tatimeve, ndare sipas zonave. - Deges se Tatimeve, ne rast se i rezultojne te papermbushura realizimet e parametrave te TVSH-se dhe tatimi fitimit per momentin ndertimor duhet te kerkoje nga shoqeria qe ka kryer ndertimin te derdhet diferenca midis TVSH-se minimalisht e detyrueshme pr 1 m me ate qe eshte deklaruar deri me sot per kete ndertim si dhe tatim fitimin perkates, sipas udhezimeve te derguara nga Drejtoria e Pergjithshme. Ne rast se pjesa e punimeve permbyllese ndertimore deklarohet nga pronari i truallit se eshte kryer nga ai, apo te trete, nderkohe qe shoqeria ndertimore nuk ka deklaruar me punime, duhet qe per llogari te Deges se Tatimeve te derdhet diferenca midis TVSH-se minimalisht e detyrueshme pr 1 m me ate qe eshte deklaruar deri me sot per kete ndertim dhe kjo te paguhet nga pronari i truallit ne formen e tatimit ne burim. Nese punimet i vazhdon nje sipermarres tjeter, atehere ai duhet te paguaje diferencen e TVSH-se dhe tatimit mbi fitimin te fazes ndertimore ne vazhdim sipas parametrave per zonat e ndertimit. Ne lidhje me tatimin mbi fitimin ne momentin e shitjes do te veprohet sipas rasteve te meposhtme. 2. N momentin e shitjes s objektit nga investitori apo pronari i truallit krkohet q: Nese investitoret jane te regjistruar ne Degen e Tatimeve me kete status, natyrisht qe eshte e drejta juaj ligjore te kerkoni dhe pagesen perkatese per tatimin mbi fitimin nga shitja e baneses dhe ambjenteve te biznesit te perfshira ne to. Megjithate, detyrimi per regjistrimin e investitoreve ne fushen e ndertimit te banesave dhe ambjenteve te biznesit te perfshira ne to lind vetem nese do te kryejne veprimtari ekonomike per shitje banesash. Nese investitoret kane lidhur nje kontrate me nje sipermarres per ndertimin e banesave te tyre personale, atehere shoqeria ndertuese qe ka vetem rolin e sipermarreses dhe ka kryer volumet e punimeve duhet te paguaje detyrimet perkatese te TVSH-se dhe tatim fitimit ne fazen ndertimore. Ne rast se leja e ndertimit dhe shfrytezimit jane me emer te pronareve te truallit, qe jane dhe investitore ata atehere jane dhe pergjegjes ne lidhje me detyrime te lindura (tatim fitimi) per momentin pas mbarimit te ndertimit dhe qe eshte gati per tu regjistruar ne Zyren e Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme. Me poshte po sqarojme disa raste, qe lidhen me pozicionin e investitoreve apo pronareve te truallit ne momentin qe objekti shtepi banimi duhet te regjistrohet ne Zyren e Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme. Rasti 1., kur nga investitoret (ose grup investitoresh) apo pronaret e truallit nuk do te shitet asnje m nga objekti dhe ambjenteve te biznesit te perfshira ne to dhe jane te paregjistruar - Persa i perket tatim fitimit ne shitje nga Dega e Tatimeve do ti kerkohet investitoreve apo pronareve te truallit, nje deklarim i noterizuar qe objekti shtepi banimi nuk do te shitet, por do te perdoret per nevoja personale.

- Dega e Tatimeve, ne vertetimin qe do te leshoje per efekt hipotekimi te ketij objekti ne Zyren e Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme, do ti kerkoje kesaj te fundit bllokimin e transferimit te kesaj pasurie per personat e trete. Rasti 2., kur nga investitori (ose grup investitoresh), pronaret e truallit do te shiten siperfaqe te pjesshme (m) te objektit dhe ambjenteve te biznesit te perfshira ne to dhe jane te paregjistruar. Ne zbatim te Ligjit Per tatimin mbi te ardhurat per llogaritjen e tatimit mbi fitimin e individeve ne statusin e investitorit apo pronarit te truallit, q ndrtojn dhe/ose shesin siprfaqe me destinacion banimi, tregtimi, prodhimi apo shrbimi, n do rast do t merren n konsiderat t ardhurat reale nga shitja e siprfaqeve. Me siperfaqe te shitura do te kuptohet siperfaqja e pasqyruar ne kontratat e shitjes me klientet (nuk konsiderohen shitje siperfaqet qe i kalojne si kompensim pronarit te truallit apo siperfaqet e perbashketa kur keto te fundit nuk jane objekt i specifikuar ne kontrate.) Fitimi i tatueshm n shitjen e siperfaqeve te pjesshme te ndertimit do t jet diferenca e t ardhurave nga shitja me shpenzimet e bera pr siperfaqen e pjesshme. Ne kete rast shitesi duhet te regjistrohet ne Degen e Tatimeve si investitor apo grup investitoresh. Fitimi per pjesen e shitur do te jete minimalisht i barabarte me siperfaqen e shitur, shumezuar me diferencen midis cmimit minimal te zones sipas tabelave dhe kostos minimale te parashikuar ne Marreveshje. Ne kete rast individet, te cilet kerkojne te regjistrojne banesat e tyre te ndertuara si vila apo shtepi banimi nuk jane te detyruar te regjistrohen ne organin tatimor, pasi ata nuk kryejne veprimtari ekonomike. Per objektet e ndertuara gjate ketyre viteve dhe qe kerkojne te hipotekohen ne vitin 2005, nese behet fjale per pallate te ndertuara nga persona fizike dhe juridike me qellim shitjen e tyre dhe realizimin e fitimit, nga personi perkates do te kerkohet qe per veprimtarine e zhvilluar te paguaje edhe detyrimet tatimore perkatese. Rasti 3., kur individi apo grupi i individeve qe pretendojne se financojne nje pjese te objektit dhe ambjenteve te biznesit te perfshira ne to jane te regjistruar ne organin tatimor si shoqeri tregtare (person juridik). Per sa i perket tatimit mbi fitimin ne keto raste do te veprohet sipas shkresave qe jane derguar ne Degen tuaj per zbatim, te cilat kane lidhje me tatimin mbi fitimin ne momentin e shitjes se objektit dhe ambjenteve te biznesit te perfshira ne to. Ne keto raste, Zyra e Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme mund te regjistroje pjesen perkatese te ndertimit ne emer te kesaj shoqerie (personi juridik). Per te gjitha kalimet e pronesise qe do te behen nga kjo shoqeri (investitori apo grupi i investitoreve qe kane krijuar shoqerine) Zyra e Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme do te llogarise taksen per kalimin e se drejtes se pronesise per cdo m. Per secilin nga rastet e mesiperme, kur nga Zyra e Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme ka njoftim se secili nga investitoret, nje pjese prej tyre apo te gjithe bashke kerkojne te transferojne pasurine qe disponojne, te tere apo pjese te objektit, atehere Dega e Tatimeve do te llogarise te gjitha detyrimet tatimore te munguara ne tatimin mbi fitimin, se bashku me penalitetet dhe do te autorizoje transferimin e kesaj pasurie vetem pasi me pare te jene paguar detyrimet tatimore.

KAPITULLI V MNYRA E KONTROLLIT T BILANCIT far sht nj mnyr kontrolli e bilancit? Bilanci eshte nje dokument kontabel vjetor i detyrueshem qe pershkruan vecmas elementet aktive e pasive te pasurise se ndermarrjes dhe qe paraqet ne menyre te dallueshme kapitalet e veta. Ai formon, se bashku me llogarine e humbje-fitimeve dhe aneksin, nje teresi te pandashme qe njihen me termin "llogarite vjetore". Lidhur me menyren e kontrollit te bilancit, duhet patjeter te perpilohet nje pasqyre krahasuese e bilancit qe behet objekt auditimi dhe e bilancit te meparshem, me qellim qe te duken, per secilen rubrike, ndryshimet ne vlere absolute dhe ne perqindje. Kjo pasqyre lejon te dallohen ne thelb, midis ndryshimeve ato qe, per nga rendesia e tyre, kane nje karakter perjashtimor ose anormal.

Konstatimi i ketyre ndryshimeve do te lejoje te orientohet me me efikasitet auditimi lidhur me objektin dhe shtrirjen e tyre. Keshtu, ndermjet procedurave te analizes qe mund te aplikohen per bilancin dhe per llogarite vjetore ne teresine e tyre, mund te citohen pikerisht: - vendosja e perqindjeve te zakonshme te analizes financiare dhe krahasimi i tyre me ato te ushtrimeve te meparshme dhe me ato te sektorit te aktivitetit perkates; - krahasimet midis te dhenave qe rezultojne nga llogarite vjetore dhe ato te meparshme, te mevonshme dhe parashikuese te ndermarrjes ose te te dhenave te ndermarrjeve te ngjashme; - krahasimi ne perqindje i posteve dhe i rubrikave te ndryshme. Ku konsiston kontrolli i aktivit t bilancit? Aktivi eshte ajo pjese e bilancit ku rigrupohen te gjitha elementet e pasurise qe kane nje vlere ekonomike pozitive per ndermarrjen. Ai perfaqeson perdorimin e burimeve te ndermarrjes, d.m.th. te kapitaleve te vena ne dispozicion te saj; keto kapitale investohen qofte ne tituj te perhershem (aktivet e qendrueshme), qofte ne te perkohshem (aktivet qarkulluese). Kontrolli i aktivit te bilancit duhet te pakten te krijoje bindjen: - nese jane paraqitur aty te gjithe aktivet dhe nese nuk ekzistojne te tjera qe, ndonese figurojne ne te, nuk ekzistojne me ne realitet; - nese keto aktive paraqiten ne bilanc per nje vlere te pranueshme, duke marre parasysh pozicionet korrigjuese korresponduese (amortizimet, provizionet). Ekzistenca materiale e inventarit dhe realiteti i te drejtave mbi te tretet duhet te behen objekt i konstatimeve personale nga ana e vete ekspertit kontabel te autorizuar, i vertetimeve ose i konfirmimeve nga te tretet perkates, ne menyre me shume ose me pak te thelluar sipas rastit. Pervec kesaj duhet te mund te vertetojme nese vlerat qe u atribuohen aktiveve jane percaktuar ne menyre te tille qe te mund t'u refererohen direkt atyre; ne rast dyshimi, duhet te zgjedhim sistematikisht per vleresimin me te kujdesshem (duke iu permbajtur parimit te kujdesit, i pasqyruar pikerisht ne nenin 56 te ligjit nr.7661 "Per kontabilitetin "). Pergjithesisht, preferohet te bazohemi ne nje vleresim te aktiveve sa me afer te jete e mundur me vleren e zevendesimit. Kur vleresimi ne bilanc shmanget mjaft nga vlera e zevendesimit, inspektori duhet te beje verejtje per kete ne raportin e vet. Ku konsiston kontrolli i pasivit t bilancit? Pasivi i bilancit rigrupon kapitalet e veta qe disponon ndermarrja dhe te gjitha elementet e pasurise qe kane nje vlere negative per ndermarrjen. Teresia e elementeve te pasivit perben burimet qe disponon ndermarrja. Kontrolli i pasivit duhet te krijoje te pakten bindjen nese bilanci, ashtu sic eshte paraqitur: - nuk permban asnje mangesi; - jane paraqitur te gjitha detyrimet dhe pasuria e vete tatimpaguesit (kapitali dhe rezervat) figuron atje ne menyre korrekte; - nese provizionet dhe rezervat e nevojshme ose te deshirueshme jane mbajtur ne nivel te mjaftueshem ne krahasim me pozicionet e aktivit te cilave u perkasin.

Ashtu si per kontrollin e aktivit nuk mjafton vetem konkordimi i persosur dhe i domosdoshem i llogarive me regjistrimet, duhen bere shume verifikime me metoda ekstrakontabel. Referimi ne konfirmimet e te treteve dhe ne deklaratat e shprehura te drejtuesve pergjegjes jane te domosdoshme, e sidomos per angazhimet e mara nga personat qe jane te autorizuar per kete nga statutet dhe per te cilat kontabiliteti nuk do te kishte bere ende, ne daten e ndalimit te llogarive, asnje fillim ekzekutimi. Tatimpaguesit nn vzhgimin e tatimorve sipas krkesave t Marrveshjes me SHNSH Administrata tatimore eshte e angazhuar ne ndjekjen e te ardhurave te krijuara nga sektori ndertimor. Ne kete kuader jane prezantuar disa paragrafe ne shkresen e meposhtme, e cila eshte ne fuqi dhe ka per qellim rritjen e administrimit tatimor per kete sektor.
Keshtu, ne shkresen Nr. 2116/1 Prot., dat 10.06.2004 jane percaktuar ne menyre te sakte detyrat per secilin funksion te administrates tatimore ne lidhje me ndjekjen e tatimpaguesve te sektorit ndertimor. ********************************************************************************************** Detyrat e sektorit t regjistrimit Sektori i regjistrimit ka keto detyra 1. Te paise me NIPT-e sekondare shoqerite e ndertimit per cdo objekt te ri ndertimi, duke kerkuar dokumentacionin e nevojshem. 2. Te paise me NIPT investitoret e objektit per te cilin kerkohet adresa sekondare nga shoqeria e ndertimit. Formen juridike te regjistrimit, investitoret kane te drejte ta zgjedhin vete, nderkohe qe regjistrimi i tyre do te behet si subjekt i Tatimit mbi Vleren e Shtuar (nga i cili jane te perjashtuar) dhe i Tatimit mbi Fitimin. Sektori i regjistrimit nuk do te beje paisjen e shoqerise me NIPT sekondar per objektin, nese nuk eshte bere regjistrimi si tatimpagues i investitoreve (nese ka te tille per objektin) 3. Te mbylle NIPT-et sekondare kur sipermarresi ka perfunduar procesin e ndertimit (nese eshte vetem ndertues) dhe te shitjeve (nese eshte edhe investitor) Detyrat e sektorit t vlersimit Inspektoret e vleresimit qe mbulojne subjekte ndertimi te apartamenteve kane per detyre 1- Te hapin kartele per cdo objekt qe nderton shoqeria dhe te evidentojne: siperfaqen, kohen e fillimit te objektit, TVSH-ne minimale qe duhet te derdhet nga ky objekt, tatimin mbi fitimin e llogaritur per objektin (nga ndertimi dhe nga shitja) periudhat vjetore kur do te derdhet tatimi mbi fitimin, kontributin minimal per sigurimet shoqerore per objektin; 2- Te ndjekin ne vijim ecurine e ndertimit dhe shitjeve si dhe derdhjen e detyrimeve tatimore ne kufijte e parametrave minimale te pranuar per objektin. 3- Te kontrollojne bilancet periodike dhe te verifikojne nese jane pasqyruar te ardhurat nga shitja per cdo objekt, dhe a eshte deklaruar fitimi minimalisht ne parametrat sipas marreveshjes. 4- Te kete te depozituara lejen e ndertimit dhe lejen e shfrytezimit te objektit 5- Te identifikoje, dhe te percaktoje detyrimin per rastet e investitoreve 6- Te kontrolloje shlyerjen e detyrimeve dhe te sigloje Vertetimin per ZRPP sipas procedurave te pikes 3.d me lart. Detyrat e sektorit t kontrollit Inspektoret e sektorit te kontrollit kane per detyre: 1- Te kontrollojne ne cdo rast shpenzimet dhe te ardhurat reale te shoqerise te cilat jane te dokumentuara ne: faturat e blerjes se materialeve, dokumentacionin e punes se gjalle te paguar, kontratat e sipermarrjes dhe kontratat perfundimtare te shitjes me klientet. 2- Duhet te analizohen shpenzimet e deklaruara dhe te krahasohen me preventivat e objekteve dhe normativat e harxhimit te materialeve. Te analizohet me sy kritik shuma e TVSH-se qe eshte kredituar, struktura e mallrave qe e perbejne kete kreditim dhe nese keto materiale jane perdorur realisht ne objekt.

3- Te verifikoje formen e likujdimit te kesteve nga ana e porositesve, duke kontrolluar zbatimin e kufirit per transaksionet e detyrueshme nepermjet llogarise likujduese. Per rastet e likujdimeve mbi kufirin e lejuar me ligj (500 mije leke per vitin 2004 dhe 300 mije leke per vitet ne vijim) jo nepermjet llogarise bankare, do te zbatohen sanksionet e parashikuara. 4- Te investigojne ne Zyrat e Noterise, Zyrat e Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme, Agjencite Imobiliare etj, per te gjetur cmimet reale te shitjes. Ne asnje rast nuk duhet te pajtohen symbyllur me parametrat minimale 5- Per rastet kur porositesi e paguan siperfaqen e prenotuar nepermjet kredise bankare, te verifikohen kontratat perkatese dhe cmimet e pasqyruara ne to. Nese keto cmime rezultojne me te larta se cmimet e aplikuara me kliente te tjere (te cilet nuk paguajne nepermjet kredise bankare), per llogaritjen e te ardhurave nga shitja do te merren ne konsiderate cmimet e shitjes per klientet te cilet kane operuar nepermjet kredise bankare. 6- Cmimet minimale dhe kostot minimale te pasqyruara ne Marreveshje duhet te merren ne konsiderate per rastet e ndertimeve me te dobeta dhe ne vende jo te preferuar. Verifikimi i t ardhurave t deklaruara n vitet e kaluara Ne lidhje me trajtimin e detyrimeve tatimore per objektet qe kane perfunduar apo jane ne proces, dhe per te cilat jane lidhur kontratat e sipermarrjes sqarojme: 1- Ne rastet kur tatimpaguesi i ka pasqyruar si te ardhura ne vitet 2000, 2001 dhe 2002 shumat qe ka arketuar nga kontratat e sipermarrjes me klientet, ato do te konsiderohen te mireqena, por me kushtin qe ato te jene pasqyruar ne rezultat. Pra tatimpaguesi duhet te kete alokuar ne rezultat (llogarine fitime dhe humbje) diferencen midis te ardhurave nga arketimet e klienteve ne ate vit dhe shpenzimeve (kostos) te kryera per objektin. 2- Per rastet kur subjekti eshte kontrolluar per veprimtarine e viteve 2000, 2001 apo 2002 dhe gjate kontrollit nuk ka deklaruar te ardhurat e arketuara nga klientet dhe kontratat perkatese te lidhura ne ate kohe (te cilat nuk i kishte pasqyruar ne bilancin e vitit qe kontrollohet) llogaritjet per tatimin mbi fitimin e ketyre periudhave do te behen duke marre ne konsiderate cmimet minimale fiskale te marreveshjeve te neneshkruara me shoqaten. Shkmbimi i informacionit ndrmjet Degve t Tatimeve Ne jo pak raste, shoqerite e ndertimit ndertojne objekte jo ne qytetin ku jane te regjistruara per qellime tatimore, por ne qytete te tjera. Ne keto raste, shoqerite e ndertimit jane paisur me NIPT sekondar nga Dega e Tatimeve ku ndertohet objekti. Keto shoqeri derdhin detyrimet per TVSH-ne ne Degen e Tatimeve ku ndertohet objekti (pra ne filial), nderkohe qe detyrimin per tatimin mbi fitimin e derdhin ne Degen e Tatimeve ku eshte e regjistruar shoqeria. **********************************************************************************************

Kostatime dhe Orientime pr mnyrn e mbajtjes s llogarive pr ndrtimin Informacioni, qe ka lidhje me aktivitetin si dhe mbarevajtja e tij mund te prezantohet nga sistemi i kontabilitetit, i cili i jep nje spjegim dhe sqarim financiar situates financiare te gjithe paleve qe lidhen me projektin ndertimor, ne nje forme apo tjeter. Mbajtjen e kontabilitetit e kane te detyrueshem sipas Ligjit Per kontabilitetin te gjitha subjektet pjesemarrese ne ekonomi. Keta jane: personat juridike a fizike, qe jane te regjistruar ne Republiken e Shqiperise, qofshin subjekte tregtare dhe jo tregtare, por qe ushtrojne veprimtari ekonomike. Ai vepron gjithashtu mbi institucionet dhe entet shteterore, qendrore e lokale, qe perfaqesojne njesi te pavarura buxhetore ose me natyre buxhetore, si dhe mbi njesite e krijuara prej tyre. Kush sht i interesuar pr informacionet e kontabilitetit? Informacionet e kontabilitetit jane te nevojshme ne menyre te vecante nga: - drejtuesit e shoqerive kontraktore, sipermarrese, nenkontraktore, me qellim per te kuptuar situaten aktuale te ecurise se biznesit te tyre si dhe per te bere planifikime per me tej; - Investitoret dhe huadhenesit, me qellim qe te njihen me ecurine e investimeve dhe huave qe kane dhene dhe per te njohur nivelin e rriskut te aktivitetit, si perpara se te investojne, po ashtu dhe per vazhdimesine e tyre;

- punonjesit tatimore, me qellim planifikimin sa me korrekt te detyrimeve tatimore, si dhe per te percaktuar kontributet e tjera qe kane lidhje me punonjesit e punesuar ne kete aktivitet; - punemarresit, te cilet jane te interesuar per nivelin e pagave te tyre, perfitimeve, rregullshmerise se derdhjeve te detyrimeve ne shtet per ato tatime e kontribute qe u mbahen nga paga e tyre; - institucionet licensuese dhe mbikqyrese te sektorit te ndertimit, te cilat duhet te monitorojne treguesit financiare per ti krahasuar me kerkesat qe ato kane sipas fushes qe kane nen juridiksion. Mnyra si mbahen aktualisht llogarit dhe disa orientime Llogarite mbeshteten ne dokumentacioni baze i cili perfshin mbledhjen, analizen dhe prezantimin e tij. Pr mbajtjen e llogarive (kontabilitetit) zbatohen dy menyra: manuale dhe informatike. Pavaresisht, nga menyra e zbatimit, per mbajtjen e llogarive perdoren libri ditar, libri i madh, libri inventar dhe do liber tjeter i detyrueshem. eljet dhe regjistrimet ne librat e kontabilitetit pershkruhen ne gjuhen e perdorimit te zakonshem, si dhe duhet te jene te plota, te sakta dhe te kryhen ne kohe e ne menyre te rregullt. Ato duhet te jene te kuptueshme nga origjina e veprimit e deri ne fund. Kur perdoren shkurtime, numra, kode ose simbole, kuptimi i tyre percaktohet qarte ne do rast te veante. Ne kushtet e mbajtjes se nje kontabiliteti te informatizuar duhet te sigurohet shtypja e te dhenave per tu pare ne menyre vizuale dhe kushtet e tjera qe garantojne mbajtjen e rregullt te kontabilitetit. Aktualisht, ne Shqiperi egzistojne mjaft lloje programesh informatike, qe jane pershtatur me rregullat dhe parimet e legjislacionit aktual. Me te ndeshurit gjate kontrolleve qe kryhen nga inspektoret tatimore jane versionet e programeve ALPHA dhe FINANCA, por ne asnje rast nuk mund te kufizohet mbajtja vetem ne keto tip programesh. Perpunimi i dokumentacionit baze do te thote nje numer mjaft i madh veprimesh, por me poshte renditen disa hapa te grupuar sipas dokumentacionit justifikues baze, regjistrave qe bejne nje perpunim te ketyre dokumenteve, si dhe librave te kontabilitetit. A. Dokumentacioni justifikues baze - faturat tatimore te shitjes, faturat e thjeshta tatimore, deftesat tatimore dhe faturat e shoqerimit sipas modeleve te miratuara nga Ministria e Financave; - mandat arketimet dhe mandat pagesat; - dokumentat e bankes; - flete hyrjet dhe flete daljet nga magazina; - liste pagesat; - flete doganimet; B. Regjistrat dhe deklarimet per administraten - libri i shitjes dhe blerjes; - libri i arkes dhe bankes; - libri i magazines; - ditarin e punimeve ndertimore dhe librin e masave; - kartat e sigurimit teknik dhe proces-verbalet me administraten; - regjistri i aktiveve te qendrueshme dhe nomrat e amortizimit; - FDP per TVSH, Tatimit mbi te ardhurat dhe kontributeve; C. Librat e kontabilitetit - Libri ditar; - libri i madh;

- kartelat e llogarive; - inventari i magazines dhe aktiveve te qendrueshme. Ne fund te cdo viti, llogarite e librit te madh, pasi plotesohen me vlerat qe perfaqesojne transaksionet e aktivitetit rezultojne ne mbyllje me nje gjendje vlere te caktuar. Grupimi dhe raportet e ketyre llogarive me njera-tjetren pasqyrojne situaten financiare te aktivitetit. Llogarite vjetore, individuale dhe te konsoliduara pergatiten ne tekse te shkruara ne gjuhen shqipe dhe ne shifra te shprehura ne leke shqiptare. do forme i organizimit te kontabilitetit duhet te mundesoje kryerjen e kontrollit te jashtem ne menyre te tille qe, nje ekspert te nxjerre nga librat kontabel, brenda nje kohe te arsyeshme, nje pamje te pergjithshme te veprimeve te kryera dhe te gjendjes se subjektit. Ne kohen e krijimit pergatitet nje inventar te elementeve te aktivit dhe te pasivit te pasurise. Inventari pergatitet gjithashtu ne mbyllje te do ushtrimi kontabel ne funksion te pergatitjes se llogarive vjetore si dhe ne raste te tjera te nevojshme. Inventari fizik i sendeve te luajtshme kryhet te pakten nje here ne 12 muaj dhe, si rregull, ne nje date te afert me daten e mbylljes se ushtrimit kontabel. Inventari fizik i sendeve te paluajtshme kryhet te pakten nje here ne do 3 vjet, por efektet e zhvleresimit te tyre nga perdorimi ose nga shkaqe te tjera vleresohen e merren ne llogari per do ushtrim kontabel. Inventari kontabel kryhet te pakten nje here ne do 12 muaj dhe, si rregull, ne kohen e mbylljes se llogarive vjetore. Diferencat e zbuluara me ane te inventarit dhe do sistemin tjeter i te dhenave te kontabilitetit, qe rezulton prej tij regjistrohen per llogari te ushtrimit kontabel, per te cilin eshte kryer inventari. Dokumentet kontabel ruhen ne formen e tyre origjinale dhe te lexueshme per te gjithe periudhen e ruajtjes per 10 vjet rresht nga mbyllja e vitit kalendarik te cilit i perkasin. Analiza e raporteve financiar pr matjen e temperaturs fiskale t ndrtimit eshtja kyce n analizen e raporteve financiare nuk sht vetem gjetja e nj pergjigje dhe kaq. Kjo analize sherben mbi t gjitha pr tu njohur me temperaturen fiskale q t marrim vesh gjithashtu se kur nj biznes:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. eshte fitimprures ka mjaftueshem para per te paguar faturat mundet te paguaje pagat dhe kontributet e punonjesve mund te paguaje pjesen e tatimeve po i perdor aktivet efektivisht ka probleme teknologjie eshte kandidat per t falimentuar

Raportet financiare me kryesore paraqiten si me poshte:

1. 2. 3. 4. 5. 6. Perfitimi: eshte realizuar nje fitim i mire nga biznesi ne raport me qarkullimin ? Raportet e Kthimit: Krahasuar me aktivet dhe kapitalin e futur ne pune, a i ka sjelle nje fitim te mire kjo biznesit? Likujditetet: ka biznesi para te mjeftueshme per te paguar gjithe faturat e tij ? Perdorimi i Aktiveve ose Aktiviteti: si i ka perdorur biznesi aktivet e qendrueshme dhe ato qarkulluese ? Mekanizmi: a ka kompania shume borxhe apo eshte e financuar nga ortaket e vet ? Investitoret ose ortaket

Sipas grupit te interesuarve eshte dhe raporti qe ai kerkon Grupet e Interesuar

Investitort
Fitime per aksion Dividente per aksion Te ardhurat nga dividentet Interesat e mbuluar Detyrimet

Raporte pr tu par nga ta

Rikthim i kapitalit te vene ne pune

Huadhnsit

Interesat e mbuluar Raporti i pagueshmerise se dividenteve Dividentet e mbuluar Te ardhurat nga dividentet

Administratort e aktiviteteve

Raporti i fitimeve Raporti i qarkullimit te aktiveve Raporti i qarkullimit te inventarit, debitoreve dhe kreditoreve Raporti i detyrimeve Raporti i investimeve

Punonjsit dhe administrata Rikthimi i kapitalit te vene ne pune

Perfitimi Treguesit e qarkullimit te parase Raporti i investimeve

Furnitoret dhe kreditor t tjer

Perfitimi Likujditetet Qarkullimi i kreditoreve Menaxhimi i kapitalit te vene ne pune

Klientt

Perfitimi Likujditetet Rikthimi i kapitalit te vene ne pune

Qeveria dhe institucionet e saj

Perfitimi Likujditetet Rikthimi i kapitalit te vene ne pune

Legjislacioni fiskal dhe veantit pr ndrtimin 1. Ligji Per TVSH-ne Sektori ndertimor dhe sidomos ai qe lidhet me ndertesat spjegohet ne menyre te thelluar ne Udhezimin per TVSH ne piken 7.1. Ne kete pjese te udhezimit njihemi me: - perkufizimet per proceset dhe punimet ndertimore;

vleren minimale te tatueshme dhe cmimi minimal fiskal orientues, te cilat duke filluar nga viti 2006 percaktohen me Vendim te Keshillit te Ministrave; menyra e zbatimit te TVSH-se ne ndertim sipas disa rasteve te destinacionit te ndertimit.

2. Ligji Per tatimin mbi te ardhurat Legjislacioni fiskal ne lidhje me ndertimin prononcohet dhe ne ligjin Per tatimin mbi te ardhurat. Ne kete ligj perfshihen pjesa per amortizimin e ndertesave dhe rikonstruksioneve, shpenzimet e njohura dhe te panjohura per ndertimin si dhe pagesat e tatimit mbi te ardhurat personale ne rastin e perfitimit kur shitet nje pasuri e paluajtshme. 3. Ligji Per sistemin e taksave vendore Ky ligj perfshin disa taksa vendore, te cilat lidhen sipas emrit qe mbajne me pagesa te ndryshme qe duhen kryer per llogari te pushtetit lokal. Keto taksa jane: - Taksa nga ndikimet ne infrastrukture nga ndertimet e reja. Per efekte te perllogaritjes se kesaj takse sherben preventivi i investimit. Niveli i takses shprehet ne perqindje ndaj vleres se investimit. Keshilli bashkiak ose komunal ka te drejte te miratoje kategori dhe nenkategori per klasifikimin e investimeve te cilat mund te perdoren per vendosjen e nivelit te takses. Detyrimi per taksen i takon investitorit dhe te ardhurat nga kjo takse mblidhen nga organi qe leshon lejen e ndertimit per llogari te bashkise ose komunes, ku perfshihet territori ne te cilet behet investimi. - Taksa mbi pasurit e paluajtshme n t ciln prfshihen taksa mbi ndrtesat dhe taksa mbi tokn bujqsore eshte vlera ne leke qe paguhet sipas rastit nga pronari ose bashkpronari, sipas pjess q zotron. Taksn mbi pasurin e paluajtshme e paguajne t gjith personat fizik ose juridik, vendas ose t huaj, q jan pronar t pasurive t msiprme n territorin e Republiks s Shqipris, pavarsisht nga niveli i shfrytzimit t tyre. Falimentimi n ndrtim Procedurat e falimentimit fillojn kur nj person fizik a juridik ose nj shoqri tregtare, sipas dispozitave t ligjit nr.7638, dat 19.11.1992 "Pr shoqrit tregtare" ose t nj shoqrie shtetrore, n baz t ligjit nr.7926, dat 20.4.1995 "Pr transformimin e ndrmarrjeve shtetrore n shoqri tregtare", sht n gjendjen e paaftsis paguese. Te personat juridik procedurat e falimentimit fillojn edhe kur ato gjenden t mbingarkuara me borxhe. Procedura e falimentimit fillon vetm n baz t nj krkes padie. T drejtn pr paraqitjen e saj e ka debitori dhe do kreditor i tij, t cilt n kohn e fillimit t ksaj procedure kan nj pretendim t motivuar kundrejt pasuris s debitorit. Kreditori duhet t paraqes n mnyr bindse dhe t argumentuar paaftsin paguese ose mbinarkesn me borxhe t debitorit. Debitori ka t drejt ta kundrshtoj kt krkes padi n mnyrn e parashikuar nga Kodi i Procedurs Civile pr kundrshtimin e padive. N rastet e personave juridik ose t shoqrive tregtare, sipas ligjit nr.7638, dat 19.11.1992 "Pr shoqrit tregtare", detyrimin pr paraqitjen e krkess pr fillimin e procedurs s falimentimit e kan edhe organet drejtuese t tyre. Administratori i falimentimit, i caktuar nga Gjykata e Rrethit per te kryer proceduren e falimentimit eshte pergjegjes perpara organeve tatimore per procedurat e cregjistrimit. Sipas ligjit Per procedurat tatimore, tatimpaguesit kan t drejt t krkojn t regjistrohen me vendim gjykate, vetm pasi t ken paguar t gjith detyrimet tatimore t papaguara dhe pasi t ken paraqitur bilancin e mbylljes.

Nese sipermarresi ndertimor nuk ka paguar detyrimet e tij tatimore edhe pas marrjes s masave t zakonshme t nxjerrjes s detyrimeve tatimore, atehere organi tatimor mund t krkoj fillimin e proedurave t falimentimit si kreditor i interesuar, n mbshtetje t ligjit nr. 8901, dat 23.5.2002 Pr falimentimin. KAPITULLI VI ORTAKRIT N NDRTIM N lidhje me ligjshmrin e ortakrive Ortakeria, e cila eshte nje forme e bashkimit te personave, fizik dhe juridik, pr t kryer nj veprimtari t prkohshme, t prbashkt me qllim fitimi eshte e detyruar te njohe, zbatoje dhe veproje ne perputhje me kerkesat e ligjit Per TVSH-ne, te Ligjit Per tatimin mbi te ardhurat, te Ligjit Per mbledhjen e kontributeve te sigurimeve shoqerore dhe shendetesore, te Ligjit Per procedurat tatimore dhe Ligjit Per dokumentimin e mbajtjen e llogarive per tatimet, si dhe Ligjit Per sistemin e taksave vendore. Nese kerkohet nje shtjellim me i gjere i kerkesave ligjore, ato funksionojne ne te njeten menyre si per gjithe ata tatimpaguese te tjere qe jane objekte te ligjeve te mesiperme, pa qene te perjashtuar per aq kohe sa ky perjashtim i ortakerive nuk eshte bere me marreveshje te vecante nderqeveritare dhe e ratifikuar nga paralamenti per secilen prej tyre. Ortakrit e investitorve dhe pronarve n ndrtim Investitoret apo pronari i nje projekti ndertimor ne disa raste gjendet ne pozita te veshtira per te financuar projektin ndertimor, duke qene ne pozita te mungeses se kapitalit te majftueshem per zbatimin e projektit ndertimor, mungese ne burime njerezore, paisje dhe mekanike te majftueshme. Duke formuar ortakerine (joint-venture) si nje bashkim personash, fizik dhe juridik, pr t kryer nj veprimtari t prkohshme, t prbashkt fitimprurese, si investitoret, po ashtu dhe pronaret e projekteve te ndertimit shpesh arrijne te kalojne pengesat qe kane duke realizuar keshtu secili prej tyre qellimin e tyre. Megjithese keto forma nuk krijohen si persona juridike me vete keto lloj bashkimesh kane avantazhet dhe disavantazhet e tyre. Por, gjithsesi ato jane mjaft te nevojshme ne disa raste per investitoret e sektorit ndertimore dhe rritjen dhe permiresimin e cilesise se tyre. Ortakrit e siprmarrsve ndrtimor Projektet ndertimore mund te zbatohen nga bashkime sipermarresish, te cilet ne kuptimin e ligjit Per tatimin mbi te ardhurat, konsiderohen si ortakeri. Ortakerite, zakonisht krijohen per nje qellim specifik (nje projekt, nje kontrate, nje punim) dhe me nje afat veprimtarie te perkoshme (te kufizuar ne kohe). Ortakerite, qe krijohen per te zbatuar projekte te tilla ndertimore regjistrohen dhe zbatojne te njejtat ligje si ne rastin e ortakerive te investitoreve dhe pronareve. Ministria e Financave ne bashkepunim me grupet e interesit dhe institucione te tjera te administrates publike prezanton cdo fund viti udhezime dhe rregulla, te cilat kane te bejne me modifikime te tatimeve qe admnistrohen nga strukturat tatimore. Nje ortakeri, qe eshte e organizuar nga dy ose me shume persona fizike apo juridike, e cila regjistrohet ne administraten tatimore pa qene nevoja per te marre nje vendim ne Gjykaten e

Rrethit, Tirane per te fituar zotesine jurdike, por thjesht plotesohen hapat e nevojshem te percaktuar ne ligjin Per procedurat tatimore. Ortakerite jane te detyruara te hartojne bilance financiare per prezantimin e treguesve financiare te aktivitetit te tyre. Gjthashtu, pavaresisht se ato nuk regjistrohen si persona me zotesi juridike te vacante, sipas kerkesave te legjislacionit tatimor jane te detyruar te deklarojne ne Degen e Tatimeve ku kane marre certifikaten per ushtrim veprimtarie mbylljen e veprimtarise se tyre dhe plotesimin e perocedurave tatimore per rastet e mbylljes. Kontrolli i ortakrive t investitorve Gjate kontrollit te ortakerive qe jane krijuar per financimin e projekteve ndertimore duhet te mbahen parasysh ceshtje qe kane lidhje me krijimin, veprimtarine dhe likujdimin e ortakerive. Cdo ortak sjell burimet individuale ne nje ortakeri dhe mund te kompensohet ne menyra te ndryshme. Nje kinspektor duhet te njihet me nje numer informacionesh specifike, nga te cilat vecanerisht ato qe u behen te njohura ortakeve prej Keshillit administrativ. Keto informacione specifike lidhen pikerisht me: - sinqeritetin e informacioneve te dhena ortakeve; - raportin e drejtimit; - projektin e ndertimit qe eshte kontraktuar; - respektimin e parimit te barazise midis ortakeve, sipas kontributit te secilit; - levizjet e pjesemarrjeve ne ortakeri; - modifikimet e metodave te paraqitjes dhe te vleresimit te llogarive te ortakerise; - parregullsite, pasaktesite dhe shkeljet e nxjerra; - shumen bruto dhe neto te shperblimeve te ortakeve; Shqyrtimi i sinqeritetit te informacioneve te dhena ortakeve kryhet: - nga njera ane, duke shqyrtuar raportin e drejtimit te Keshillit administrativ dhe anekset e tij, qofshin keto te detyrueshme ose jo dhe; - nga ana tjeter duke verifikuar te gjitha dokumentat adresuar ortakeve mbi gjendjen financiare dhe llogarite e ortakerise. Kontrolli i bilancit ndaj ortakerise, pavaresisht nga objekti i veprimtarise se saj kryhet njesoj si eshte permendur dhe me lart. Kontrolli i ortakrive t siprmarrsve Inspektori tatimor qe kontrollojne ortakerite qe jane krijuar per zbatimin e projekteve ndertimore duhet te jene te ndergjegjesuar per ceshtjet specifike qe kane lidhje me krijimin, veprimtarine dhe likujdimin e ortakerive. Cdo ortak sjell burimet individuale ne nje ortakeri dhe mund te kompensohet ne menyra te ndryshme. Cdo pale duhet te shikohet ne menyre te pavarur. Nje kendveshtrim i tille shpesh na nxit per te ngritur pyejte dhe problematika potenciale, te tilla si: Cfare burmiesh (aktive, kapitale, sherbime etj.) ka kontribuar secila pale pjesemarrese ne ortakeri? Cila eshte vlera dhe baza e pronesise qe ka kontribuar secili? Kush nga pjestaret e ortakerise ka kontribuar me aktive?

 Cilat jane raportet e fitimit, humbjes dhe ndarjes se kapitalit ne ortakeri? A ka patur ndryshime ne strukturen e pronesise brenda ortakerise? A jane bere shperndarje te likujditeteve nga ortakeria? Cfare tip pronesie u eshte shperndare dhe kush ka perfituar? Si eshte kompensuar shoqeria ndertimore per punen e saj (ne leke, rritje kapitali etj.)? Si i alokon shoqeria ndertimore shpenzimet indirekte ne projektin e ortakerise? Cfare efekti ka ne kontraten midis paleve zbatimi i projektit? Kontrolli i bilancit dhe deklarimeve te aktivitetit te tij eshte i njllojte me kontrollin ndaj formave te tjera juridike qe kryejne aktivitet te ngjashem, pra pavaresisht nga forma e organizimit. Krkesat pr informacion nga ortakrit Te ardhurat qe ka realizuar ortakerite ne menyre historike sipas shenimeve industriale per ndertimin kane rendesi te madhe ne perllogaritjen e detyrimeve tatimore dhe kryerjen e kontrolleve dhe vleresimeve tatimore sa me transparente dhe ne zbatimin korrekt te legjislacionit per kete sektor ekonomik. Keto te ardhura jane treguesi se ku jane te orientuara levizjet e transaksioneve ne pergjithesi dhe kujt i gjenerohen ato. - Shpenzimet e kryera (si te zbritshme dhe te pazbritshme) jane nje tjeter faktor i rendesishem. Keto shpenzime tashme jane te shprehura qarte ne legjislacionin fiskal se cfare perfshijne dhe sa rendesi kane ne kuadrimin e situates se aktiviteteve ekonomike. - Fuqia punetore duhet kuptuar ne lidhje me perhapjen e saj sipas llojit te aktiviteteve, rolin e saj ne krijimin e produkteve, evazioni qe ajo paraqet sipas matjeve ne aktivitete ekonomike te ndryshme, zonat dhe niveli i punesimit dhe vecori te tjera qe lidhen me kete kriter. - Aktivet e veprimtarise ekonomike jane nje kriter mjaft domethenes ne lidhje me kryerjen e veprimtarise se ortakerise. - Huate dhe detyrimet qe ka nje veprimtari ekonomike e konstatuar ne kontrollet e kryera nga deget tatimore eshte treguesi i qenesishem persa i perket vleresimit te menyres sesi eshte ecuria e aktivitetit ekonomik dhe mundesite per te abuzuar me detyrimet qe duhet te derdhin. Sidomos, zberthimi i brendshem i ketij grupi (llogari ortakesh, hua deri 1 vit etj.) jane tregues me analitike se sa i rendesishem eshte kriteri i mesiperm. Gjithe sa permenden nuk jane te mjaftueshme per te plotesuar kuadrin e informacionit per ortakerite. Ne cdo rast, duke studiuar qe me pare situaten, krijohen dhe pyejet qe duam tu dime pergjigjet. shtje pr tu patur n konsiderat n momentin e regjistrimit dhe regjistrimit Ortakerite jane forma te vecanta te organizimi te personave fizike dhe juridike, qe bien dakort per te kryer se bashku veprimtari te perkoheshme, me qellime fitimi. Ortakerite nuk krijohen si persona juridike me vete, ne format e parashikuara nga ligji Per shoqerite tregtare, nga Kodi Civil apo nga ligje te tjera te veanta. Kjo do te thote, se ortakerite nuk krijohen me Vendim Gjykate dhe as nuk regjistrohen ne Gjykate. Per regjistrimin e tyre si tatimpagues ne organet tatimore, ortakerite nuk jane te detyruara te fitojne me pare personalitet juridik (te drejte juridike per te ushtruar veprimtari) dhe as te detyruara te paraqesin vendimin perkates te gjykates ne keto organe.

Nga ana tjeter, ato jane te detyruara te respektojne do kerkese tjeter te percaktuar me lart lidhur me regjistrimin ne organet tatimore si dhe do tatimpagues tjeter. Ortakerite regjistrohen vetem njehere ne Degen e Tatimeve, ku ato kane adresen e selise qendrore te tyre. Ortakerite, pasi kane vendosur te mbyllin veprimtarine e tyre (te cregjistrohen), kan t drejt t kerkojne t rregjistrohen, vetm pasi t ken paguar te gjitha detyrimet tatimore t papaguara dhe bashk me pagesat t ken paraqitur n sektort e vleresimmbledhjes bilancin e mbylljes. Dega tatimore, kur ortakeria nuk ka paguar te gjitha detyrimet tatimore (perfshire ketu dhe denimet administrative e interesat eventuale) sht e detyruar brenda 30 ditesh nga marrja e kerkeses prej ortakerise t verifikoj situatn tatimore dhe kur sht e nevojshme t ushtroj kontroll n vend t aktivitetit t ortakerise q ka krkuar t regjistrohet. Kur ortakeria e kontrolluar rezulton te jete pa detyrime te papaguara, Dega e Tatimeve ben konfirmin e statusit brenda 15 diteve nga data e mbarimit te kontrollit tatimor. Nse pas 30 ditsh nga data e njoftimit prej Deges se Tatimeve, sipas afateve te percaktuara ne ligjin Per procedurat tatimore keshilli administrative i ortakerise nuk ka paraqitur ndonj kundrshtim me shkrim, atehere Dega e Tatimeve vendos pr regjistrimin e saj. shtje pr tu patur n konsiderat n proesin e veprimtaris Gjate kryerjes se aktivitetit per te cilen ortakeria eshte krijuar, si ortakeri investitoresh e pronaresh, po ashtu dhe ortakeria e sipermarresve ndertimore duhet te kete parasysh format dhe menyrat e dekalrimit, llogaritjes dhe pagimit te detyrimeve tatimore dhe shoqerore. Format dhe menyrat e dekalrimit dhe pagimit te detyrimeve jane si me poshte: - Vetvlersimi dhe vetdeklarimi i detyrimit tatimor. Kjo menyre perdoret ne pergjithesi per TVSH, per tatimin mbi fitimin, si dhe pr nj kategori t ardhurash personale, si t ardhurat nga qerat, t ardhurat nga emfiteoza, si dhe ato nga punsimi dhe kontributet e sigurimeve shoqrore dhe shndetsore. - Parapagimi i detyrimit tatimor. Kjo menyre te paguari perdoret vetem ne rastin e parapagimit te tatimit mbi fitimin gjate vitit ushtrimor. Llogaritja e kesteve paraprake te tatimit mbi fitimin bazohet ne menyren e parashikuar ne ligjin Per tatimin mbi te ardhurat, ndersa pagesa e tyre behet brenda dates 15 te cdo muaji te vitit. Vleresimi perfundimtar i detyrimit tatimor, behet ne momentin e paraqitjes se deklarates vjetore te te ardhurave te tatueshme (te fitimit dhe humbjes). - Mbajtja e tatimit n burim. Kjo mnyr zbatohet pr tatimin mbi t ardhurat personale si: nga pagat dhe shprblimet e stafit, pr interesat bankare apo ato t prfituara nga letrat me vler, dividentt, huat dhe qerat, kalimin e pronsis, t ardhurat e realizuara nga diferenca ndrmjet mimit t shitjes dhe mimit t blerjes s kuotave ose aksioneve, sipas prcaktimit n Ligjin Nr. 8438, dat 28.12.1998 Pr tatimin mbi t ardhurat. Inspektoret tatimore kane per detyre te kontrollojne saktesine e percaktimit te te gjithe detyrimeve tatimore, pavaresisht nga menyra e vleresimit te perdorur. Nepermjet kontrolleve, mund te kryhet verifikimi i saktesise se deklarimeve tatimore per tatimin mbi fitimin, per TVSH-ne dhe per te

gjitha llojet e tjera te detyrimeve tatimore si dhe t ardhurat nga punsimi dhe kontributet e sigurimeve shoqrore dhe shndetsore. Nese, gjate kontrollit te ushtruar per tatimin mbi fitimin, rezulton se fitimi i deklaruar nga tatimpaguesi mbi bazen e deklarates vjetore te te ardhurave te vitit ose viteve paraardhes nuk eshte i vertete, inspektoret tatimore korigjojne jo vetem detyrimin tatimor te vitit ose viteve paraardhese por, mbi bazen e ketyre detyrimeve te korigjuara, ndryshojne edhe kestet e parapagimit te tatimit mbi fitimin per vitin korent. Per kete qellim, ato respektojne te gjithe standartet e njohura te kontrollit, duke njoftuar njekohesisht ne menyre zyrtare ortakerine e kontrolluar. shtje n lidhje me mardhniet brenda ortakrive dhe n lidhje me shprndarjen e fitimit Ortakrit jan t lira t ushtrojn veprimtarin e tyre dhe t marrin vendime prkatse, brenda kuadrit t akteve ligjore e nnligjore. Ortakria ka kapitalin e saj, i cili prbhet nga shuma e prgjithshme e pjesve (kontributeve) q derdhin antart e ortakris. Pjest e kapitalit t ortakris mund t jepen n lek ose n natyr. Ato shlyhen plotsisht, kur paguhen lekt ose kur kontributi n natyr vlersohet nga ekspertt prkats dhe vihet n dispozicion t ortakris. Kapitali i ortakris mund t ndryshoj n rritje a n zbritje, n baz t numrit t antarve t ortakris dhe t pjesve t kapitalit q ka do antar n kapitalin ortakris. Asnj e ardhur nga veprimtaria e ortakris nuk u shtohet pjesve t kapitalit t saj. N mbylljen e periudhes se perkohshme te funksionimit te ortakerise apo ne mbyllje te vitit financiar Keshilli administrative autorizon brjen e inventarit dhe llogarit vjetore, n prputhje me dispozitat e legjislacionit n fuqi pr kontabilitetin, si dhe hartojn nj raport me shkrim pr administrimin. Raporti i administrimit pasqyron gjendjen e ortakris gjat periudhes se perkohshme apo vitit financiar t kaluar, ndryshimet e parashikuara t saj, veprimtarit e rndesishme q jan zhvilluar gjat periudhs, si dhe veprimtarit e shoqris n fushn krkimore shkencore. Dokumentet e prmendura m lart, vihen n dispozicion t ekspertve kontabl t autorizuar n selin e ortakris t paktn nj muaj prpara mbledhjes s asambles s ortakve, t thirruar pr t vendosur mbi llogarit e ortakris. Me krkes t tyre nje kopje e dokumenteve u jepet ktyre ekspertve. Ndryshimet q bhen n mnyrn e paraqitjes s llogarive vjetore dhe n metodat e vlersimit t prdorura, prmenden si shtes n raportin e administrimit dhe, po t jete nevoja, n raportin e ekspertve kontabl t autorizuar. Fitimi q do t shprndahet, prbhet nga fitimi i vitit financiar apo periudhes se perkohshme brenda vitit financiar, t cilit i jan zbritur shumat e lna mnjan pr rezervn sipas ligjit. Keshilli i Asamblese se ortakeve mund t marr vendim q t shprndahen shumat e lna mnjan pr rezervn q ajo ka n dispozicion. N kt rast vendimi tregon shprehimisht llojet e rezervs ku jan marr kto shuma.

Pas miratimit t llogarive vjetore dhe evidentimit t ekzistencs s shumave q do t shprndahen, Keshilli i asamblese se ortakeve prcakton pjesn q u takon ortakve ne form dividentesh.

SHTOJCAT Shtojca A. Pyetjet m t rndsishme I. Pyetje t lidhura me momentin e regjistrimit pr t marr ertifikat pr kryerje veprimtarie ekonomike n sektorin e ndrtimit. Pyetja 1: Pyetja 2: Pyetja 3: Pyetja 4: Pyetja 5: II. Pyetje t lidhura me veprimtarin ekonomike dhe detyrimet n sektorin e ndrtimit. Pyetja: Cfare detyrimesh tatimore paguan nje kontraktor ne ndertim? Pergjigje: Nje kontraktor, per aktivitetin e tatueshme qe kryen detyrohet te paguaje per llogari te buxhetit te shtetit: - TVSH ne masen 20% - Tatim fitimi ne masen 20% - Tatim mbi te ardhurat personale, sipas listepageses - Kontribute te sigurimeve shoqerore dhe shendetesore - Tatim qe u mbahet ne burim per te ardhura qe u jepet punonjesve, specialisteve dhe gjithe ata qe kryejne punime per llogari te nje projekti ndertimor dhe qe nuk jane te regjistruar ne organet tatimore. - Taksa lokale Kur shoqria e ndrtimit e liencuar profesionalisht ndrton objekte pr prdorim n biznesin e vet t liencuar nuk paguhet TVSH, pasi situacioni i punimeve regjistrohet dhe si shitje e tatueshme dhe si blerje e tatueshme. Per kete rast lejohet kreditimi i TVSH s paguar n blerjet e bra pr kt qllim. Kete te drejte e perfitojne te gjithe ata qe kane nje license profesionale per te bere ndertimin qe kerkojne. Ne rast te ndryshem ndertimi nuk konsiderohet vetefurnizim. Ndrtesat duhet t jen t nj tipi q prdoret n industrin e ndrtimit dhe qllimi i prdorimit t tyre duhet t jet i shpallur dhe aprovuar n lejen e ndrtimit t Bashkis. III. Pyetje t lidhura me proedurat e kontrollit n sektorin e ndrtimit. IV. Pyetje t lidhura me situatn e borxhit tatimor n sektorin e ndrtimit. V. Pyetje t lidhura me situata t ndryshme, mnyrat e llogaritjes s detyrimeve, metodat e zbatuara dhe probleme t tjera t sektorit t ndrtimit

Pyetja: Cfare procedure ndiqet per zhvendosjen e pageses se tatimeve paguar teper me nje tatim tjeter qe ka biznesi per te paguar? Prgjigje: Sipas legjislacionit fiskal ajo qe ju e quani zhvendosje nuk eshte gje tjeter vecse ajo qe ne ligj eshte kthimi i tatimeve te paguara me teper. Keshtu, nqoftse shuma e paguar e nj tatimi sht m e madhe se shuma e tatimit q tatimpaguesi duhet t paguaje, Dega e tatimeve ku eshte regjistruar ndjek nje nga keto rruge pasi ka komunikuar me tatimpaguesin. - Shumn e paguar m tepr e kalojn pr llogari t detyrimeve t tjera tatimore t papaguara t tatimpaguesit; - Me plqimin e tatimpaguesit, shumn e paguar m tepr e kalojn pr llogari t detyrimeve t mvonshme t tatimpaguesit; - Shumn e paguar tepr ia kthejn tatimpaguesit brenda 30 ditve nga data e paraqitjes s krkess s tij me shkrim. Nse nuk respektohet ky afat, administrata tatimore sht e detyruar ti paguaj tatimpaguesit interesat prkatse. Por gjithnje, n qoft se shuma e tatimit e paguar tepr nga tatimpaguesi sht prdorur pr kompensimin e detyrimeve t tjera tatimore t tatimpaguesit, administrata tatimore duhet ta njoftoj at.

Shtojca B. Mnyra t llogaritjes s kostove dhe normativave n ndrtim Metodika te lidhura me analizen e kostos dhe te cmimit. Ne lidhje me zberthimin e kostove dhe normativave ne ndertim, zakonisht sipermarresit ndertimore mbeshteten ne normat e percaktuara per njesi. Keshtu, si cdo krijim produkti dhe sektori i ndertimit eshte i detyruar te zbatoje disa standarte te ndertimit (per gjithe kategorite e tij) ne lidhje me: - strukturen ndertimore ( bazamenti, kolonat, dyshemete e kateve apo truallit, muri rrethues) - punimet e rifinitures (suvatimi, vendosja e paisjeve dhe materialeve, shtrimi i dyshemeve, vendosja e sistemeve, sinjalistikes etj.) - punimet perfundimtare (rehabilitime dhe sistemime, zbatimi i projektit dekorativ, fasada etj.) Per secilin nga keta zera punimesh zberthimi i tyre analitik gjendet ne librin e masave apo normave teknike qe mban cdo shoqeri ndertimore. Megjithese, egzistojne disa studime te instituteve qe kryejne studime ne fushen e ndertimit, duke marre ne konsiderate liberalizimin e normativave ne raport me a. cilesine e lendes se pare dhe materialeve; b. teknologjise se perdorur dhe c. nivelit te pjesemarrjes se fuqise punetore ne zerat situacionale, gjithsesi do te mbahet parasysh normativa standarte per realizimin e nje njesie te caktuar volumi ndertimor ( per m, per m etj.). Kjo mase standarte per njesi llogaritet duke shumezuar permasat e materialit me sasine e nevojshme qe duhet per te plotesuar njesine.
Shembull 5 1. Per zbatimin e 1 m mur tulle, nga zberthimi situacional i materialeve nevojitet: - ..... tulla me permasa .... x ..... x ..... cm - ..... m llac - materiale e lende te para te tjera te nevojshme, ne sasi te vogla

2. Per gatimin e 1 m beton M-300, nga zberthimi situacional i materialeve nevojitet: - ....... ...... kg cimento; - ....... ...... rere; - ....... ...... gelqere; - ....... ...... uje; - ....... ......perberes bashkohore per fortesi. 3. Per ndertimin e 1 m kolona, nga zberthimi situacional i materialeve nevojitet: - ............m beton; - ............kg hekur .....-......; - ............kg stafa; - ............m derrasa per kallep; - ............materiale te tjera. 4. Per ndertimin e 1 m rruge, nga zberthimi situacional i materialeve nevojitet: - ............m asfalto-beton; - ............kg hekur .....-......; - ............kg stafa; - ............m cakull; - ............materiale te tjera.

Duke marre ne konsiderate zberthimin situacional sipas materialeve, sipas modelit ne shembullin me siper, mund te kerkojme nga drejtuesi teknik per te shpjeguar krahasimin qe ne bejme me bilancin e levizjes se materialeve, ne raport me normativat e konsumit te lendeve te para dhe materialeve te blera nga sipermarresi ndertimor per zbatimin e projektit. Nderkohe, nese keto normativa te materialeve te harxhuara do te duhet ti zberthejme apo analizojme sipas vleres qe ato kane mund te shikojme ne shembullin me poshte
Shembull 6 Per zbatimin e 1 m mur tulle, sipas zberthimit situacional i materialeve kushton: ..... tulla me permasa .... x ..... x ..... cm; = ....... cope tulla x .......leke/tulle =................leke ..... m llac; =......... m llac x .....leke/ m llac = ................leke materiale te tjera e lende te para te nevojshme ne sasi te vogla; = ................leke punetori + stafi teknik & inxh.; .......ore pune/ m mur tulle x ........leke/ore =.................leke sig. Shoqerore per ta; ......dite pune x ..... leke paga x ....sig.shoq/dite pune = .................leke kosto administrative; 1 m mur tulle x .........leke/ m mur tulle =..................leke mekanike, transport me mjete te veta etj.; 1 m mur tulle x ...leke 1 m mur =..................leke norme fitimi e shoqerise ( minimale 7% e vleres 1 m mur tulle ); = .................leke Vlera e tatueshme e 1 m mur tulle = .................leke TVSH (Vlera e tatueshme x 20%) = ..................leke Gjithsej cmimi i kontrates (vlera e tatueshme + TVSH) = ....................LEKE

Analiza e mesiperme eshte per njesi, per te nxjerre vlerat qe prezantohen ne situacion duhet te shumezojme volumin e m te murit te tulles se realizuar me vleren ne leke per cdo element te mesiperm. Ne kete menyre, nese situacioni i kontrolluar nuk eshte pjesor, por total, atehere kemi arritur te vleresojme cmimin e kontrates per kete ze ndertimor. Nese duam cmimin e zbatuar te kontrates per gjithe projektin ne total, atehere e njejta logjike zbatohet kur analizojme situacionin ndertimor dhe per analizen qe u behet zerave te tjere te situacionit (1 m kolona, beton, traversa, 1m rruge, vetem se per secilin prej tyre ndryshon emertimi i materialit apo punimit, por ne cdo rast zerat me siper dhe ndonje tjeter qe lidhet specifikisht me tipin e projektit ndertimor duhet te jene pjese e analizes gjate situacionit ndertimor.

Shtojca C.

1. Statistika t sektorit ekonomik ndrtimor (Taku) Lista me cmimet e ndertimit, fitimet minimale fiskale dhe tatim fitimet minimale ne vite (edi). 2. Informacione q lidhen me t dhnat q jan marr nga pyetsoret n lidhje me: - Pershkrimin e sektorit ekonomik (sa me banesa, sa me fonde publike) - Sa jane Shpenzimet e kryera ne raport me te ardhurat - Kapitali - Detyrimet ne raport me totalin; - Fuqia punetore - Huate - Likujditetet; - Llogaria e ortakeve; - Fitimi i pashperndare; - Shoqerite qe punojne me fonde te te treteve (publike, donatore etj) - Raportet financiare dhe krahasimi i tyre me vendet fqinje; - Rrjedhjet fiskale qe vijne prej lehtesive; - Informaliteti i perhapur ne ndertim; - Forma e realizimit te transaksioneve ne ndertim deri me sot; 3. Burime t mundshme informacioni Informacion ne lidhje me sektorin ekonomik te ndertimit, mund te gjejme ne: buletinet e perhershem statistikore qe botohen nga Instituti i Statistikave (INSTAT). Keto buletine janpin te dhena ne lidhje me indeksin e kushtimit ne ndertim, koston e elementeve qe perbejne koston e ndertimit, tendencen e cmimeve te shitjes se banesave dhe te qeradhenies se tyre etj; te dhenat e INSTAT mund ti gjeni po te hapni faqen e saj te internetit www.instat.gov.al materialet e ndryshme statistikore qe gjenden ne kete liber ne lidhje me raportet e detyrimeve tatimore ne raport me qarkullimin, furnizimet e tatueshme ne raport me qarkullimin apo raporte qe tregojne rentabilitetin e tyre ne periudhat e kaluara te tatimpaguesve qe kryejne aktivitet ne sektorin e ndertimit; materialet qe boton Shoqata e Ndertuesve te Shqiperise ne revisten e saj te permuajshme NDERTUESI apo te hapni faqen e internetit www.shnsh.org ; nga Dega e Thesarit te cdo rrethi, vecanerisht ne rastet e dhenies se vertetimeve per shoqerite qe operojne me fonde publike; nga Ministria e Rregullimit te Territorit dhe Transporteve ne lidhje listen periodike te licensave personale qe u jep drejtuesve teknike te shoqerive, si dhe licensat qe u jep shoqerive; te dhenat e pushtetit lokal, ne lidhje me lejet per sheshe ndertimi dhe leje ndertimi, si dhe akt-kolaudimet qe nevojiten per tu konsideruar projekti ndertimor i gatshem per tu regjistruar ne Zyren e Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme; te dhenat e regjistrit tregtar te Gjykates per regjistrimet e reja me objekt veprimtarie ne sektorin e ndertimit, si dhe te dhenat per cregjistrimin e tatimpaguesve egzistuese nga ky regjister; te dhenat nga Zyra e Regjistrimit te Pasurive te Paluajtshme ne lidhje me kerkesat per regjistrime te pasurive te paluajtshme dhe regjistrimin e tyre ne regjister; informacionet publicitare te sipermarresve ndertimore ne lidhje me ndertimet e perfunduara te tyre dhe ofertat qe ata bejne ne median e shkruar dhe elektronike, si dhe ne faqet e

ndryshme te internetit, qe mund te gjenden duke kerkuar nepermjet kerkuesve motorrike me emrin apo marken tregtare te tatimpaguesit; kontratat e sipermarrjes me individe ne regjistrat noteriale te cdo noteri ne cdo rreth, ne lidhje me identifikimin e cmimit real te kontrates midis paleve (gjendet ne kontraten e sipermarrjes), si dhe kontrata e shitjes, qe nga praktika e viteve te kaluar eshte nen cmimin real te tregut te ndertesave; kryerjen e anketimeve nga vete administrata nepermjet pyetesorit qe eshte ne Shtojca D., po ashtu dhe me formularet qe jane ne po kete shtojce ne lidhje me punimet ne proces dhe ato te perfunduara; shfrytezimin e te dhenave te kontrolleve te periudhave te meparshme ne lidhje me tatimet duke ndjekur historikun e deklarimit dhe korigjimit te tyre nga kontrollet. Te dhenat qe jane ne shoqeri, te cilat kane parametrat me te larta per aktivitetin ndertimor duhet te perdoren si pike referimi per aktivitetin ndertimor te ngjashem; shfrytezimin e materialeve te ndryshme per aktivitetin ndertimor dhe rezultate nga kontrolle nga pervoja te administratave te huaja tatimore. Ne keto materiale duhet te gjenden teknika te ngjashme qe mund te perdoren nga inspektoret, sipas nje logjike qe pershtatet me kerkesat e legjislacionit tone tatimor.

Shtojca D. Pyetsort e Formulart tip pr ndrtimin Kto Pyetsore do ti bashkngjiten ksaj pike sipas formatit n origjinal aty ku jan. FJALOR FISKAL (FISCAL GLOSSARY) Pr termat m t zakonshm fiskal -AAktiviteti i kontrollit (Control activity) - Aktivitetet e kontrollit jane politikat, procedurat, teknikat dhe mekanizmat qe ndihmojne per te siguruar se direktivat e menaxhimit po zbatohen. Aktivet (active) jane pasurite e nje kompanie qe ndahen ne grupe e poste te veanta si: aktivet e qendrueshme, aktivet qarkulluese dhe aktivet e tjera (llogarite rregulluese). Analiza e rriskut (risk analyse) - Procesi sipas te ciles behet identifikimi, vleresimi dhe analiza e dukurive qe paraqesin rrezik lidhur me arritjen e objektivave. -BBilanci (balance sheet) eshte dokumenti baze qe pershkruan ve e ve elementet e aktiviteteve dhe te pasiveve te pasurise qe jane gjendje ne mbyllje te ushtrimeve kontabel dhe ve ne dukje ne menyre te dalluar shumen e kapitaleve te veta. -DDeklarata financiare (Financial statement) - Llogarite e hartuara nga nje person juridik, fizik apo entitet tjeter per te raportuar eshtjet e saj financiare.

Deklaratat e pasakta (Misstatement) - Nje gabim ne informacionin financiar i cili lind nga gabimet dhe mashtrimet. Detyrimet pr tu paguar (payment of dues) jane pjesa e pasivit te bilancit qe perfshin: huate e marra nga bankat dhe institutet e tjera te kreditit; huate dhe detyrimet e tjera financiare; detyrimet tatimore e shoqerore; detyrimet per blerje e shejbime te kryera nga te tretet si dhe detyrimet per paradhenie ose pagesa te pjesshme te marra per porosi. Dokumentimi (Documentation) - Dokumentimi eshte materiali (letrat e puns) i pergatitur dhe i marre apo mbajtur nga inspektori ne lidhje me kryerjen e vleresimeve tatimore. -EEfienca (Efficiency) - Nenkupton lidhjen ndermjet rezultatit, ne kuptimin e mallrave, sherbimeve ose prodhimeve te tjera (rezultateve) dhe burimeve te perdorura per t'i prodhuar ato. Efektiviteti (effectiveness) - Nenkupton nivelin e realizimit te objektivave dhe marredheniet ndermjet rezultatit te pritur dhe rezultatit faktik te veprimtarise. -FFatura t papaguara Zakonisht ndodh ne rastet, kur furnitoret kreditojne per nje kohe te caktuar me materialet e tyre kontraktorin per nje pagese qe duhet ta marrin zakonisht brenda viti fiskal ne te cilin kryhet furnizimi. Falimentimi - Procedurat e falimentimit fillojn kur nj person fizik a juridik ose nj shoqri tregtare, sipas dispozitave t ligjit nr.7638, dat 19.11.1992 "Pr shoqrit tregtare" ose t nj shoqrie shtetrore, n baz t ligjit nr.7926, dat 20.4.1995 "Pr transformimin e ndrmarrjeve shtetrore n shoqri tregtare", sht n gjendjen e paaftsis paguese. Te personat juridik procedurat e falimentimit fillojn edhe kur ato gjenden t mbingarkuara me borxhe. Fatura tatimore (tax invoice) sht dokumenti fiskal qe verteton shitjen e sendeve a kryerjen e punimeve e t shrbimeve, t cilat jan objekt i krkimit t nj tatimi. do blerje sendesh ose do kryerje punimi e shrbimi q destinohet pr nj veprimtari profesionale sht objekt faturimi. Fitimi (profit) eshte diferenca pozitive midis te ardhurave dhe shpenzimeve te nje periudhe kalendarike fiskale. Furnizim matriali (material supply) quhet transferimi i s drejts pr t zotruar si pronar pasurin e luajtshme ose te paluajtshme. Furnizim shrbimi (service supply) quhet do furnizim q nuk sht furnizim mallrash.

Furnizim i przier (mixed supply) quhet kur furnizimi i shrbimeve eshte i prfshir n furnizimin e mallrave dhe ansjelltas kur furnizimi i mallrave eshte i prfshir n furnizimin e shrbimeve Furnizim i tatueshm (taxable supply) quhet furnizimi i mallrave a shrbimeve, prve furnizimeve t prjashtuara. Furnizim i prjashtuar (exempted supply) quhet furnizimi i furnizimi i toks dhe i truallit ose dhnia me qira e tyre, furnizimi i ndrtesave, dhenia me qera e ndertesave prone publike, furnizimi i shrbimeve financiare, furnizimet e arit, banknotave a monedhave, furnizimi i pullave te posts si dhe furnizime te tjera te parashikuara ne ligjin per TVSH-ne. -GGabim (Error) - Gabimi eshte nje veprim qe pasqyron nje shmangie nga rregullat e vendosura te kryera nga personeli ne menyre te pavetedijshme per pasojat qe rrjedhin prej tij. -HHumbja (loss) eshte diferenca negative midis te ardhurave dhe shpenzimeve te nje periudhe kalendarike fiskale. -IIndivid (individual) per qellime fiskale eshte nje person fizik jotregtar sipas Kodit Civil. Inventari (inventory) eshte verifikimi i hollesishem fizik e dokumentar (kontabel) i elementeve te pasurise, regjistrimi i tyre ne dokumente te posame dhe ne librin e inventarit, si dhe vleresimi i elementeve te aktivit e te pasivit per tu dhene ketyre elementeve vlerat aktuale ne daten e kryerjes se inventarit. -KKontabiliteti (accountability) eshte nje funksion nepermjet te cilit cdo subjekt regjistron, sipas rregullave, metodave dhe teknikave kontabel, veprimet qe kryhen dhe ngjarjet qe ndodhin gjate ushtrimit te veprimtarise, te cilat sjellin ndryshime ne pasurine ose ne gjendjen financiare te tij. Kontabiliteti mbahet ne gjuhen shqipe dhe ne leke shqiptare. Kontratat afatshkurtra (short-term contracts) fillojne dhe mbarojne brenda nje viti fiskal. Per kontratat afatshkurtra, kostot e materialeve dhe ne pergjithesi kostot e ndertimit trajtohen si kosto korente te periudhes. Kontratat afatgjata (long-term contracts) jane si cdo kontrate qe hartohet per materialet, punimet ndertimore afatshkurtra, instalimet apo ndertime te aseteve gjigande, por duke patur ne konsiderate qe kjo kontrate nuk perfundon brenda nje viti fiskal, qe nga momenti i hyrjes ne fuqi te

saj. Ne kete tip kontrate nje rol te rendesishem ka pronari i tokes, si perfituesi direkt ne industrine e ndertimit. Kontrata pr ndrtimin e baness (building contract) konsiderohet nese 80% e me shume e kostos totale te vleresuar se zbatueshme sipas kontrates eshte ne menyre te arsyeshme per banesen, rikonstruksionin apo rehabilitimin e permiresimin e prones ne menyre te drejtperdrejte dhe e vendosur mbi siperfaqe dhe vendndodhje te qendrueshme, e ndare ne hyrje brenda nje godine me 1 dhe me shume njesi te ngjashme. Kontraktor i vogl (small contractor) do te konsiderohet do kontraktor me nje kontrate ndertimi: 1. qe vlereson se kontrata e tij do te kete nje afat zbatimi qe mbaron brenda dy vitesh fiskale, duke llogaritur kohen qe nga hyrja ne fuqi e zbatimit te saj dhe; 2. kur shuma e qarkullimit vjetor bruto per 3 vite fiskale paraardhes me vitin fiskal qe kontrata ka hyre ne fuqi eshte mbi 8 milion leke ne vit. Kontributet e sigurimeve shoqrore (social security contribut) jan pagesat e detyrueshme t sigurimeve shoqrore dhe pagesat e detyrueshme t sigurimeve shndetsore. Kontributet mblidhen nga organet tatimore pr llogari t Institutit t Sigurimeve Shoqrore dhe t Institutit t Sigurimeve t Kujdesit Shndetsor, n prputhje me dispozitat ligjore dhe t akteve t tjera nnligjore perkatese. Kontroll (Control) - Ka dy kuptime lidhur me menaxhimin dhe administrimin: 1. Mekanizma dhe mjete per drejtimin, veterregullim apo shtrengim, me qellim parandalimin e prapesive, si nje pilot qe kontrollon nje aeroplan. Shume gjuhe nuk kane fjale direkte ekuivalente me kete kuptim te "kontrollit". 2. Veprim sipas te cilit kontrollohet (check), verifikohet. Kontrolli parandalues (Preventive control) - Ka kuptimin edhe te kontrollit paraprak dhe te vete kontrollit. Ky kontroll eshte i projektuar qe te pengoje ndodhjen e ngjarjeve te padeshirueshme ose te dobesoje gabimet dhe parregullsite. Kontrolli Financiar (Financial control) - Jane kontrollet e projektuara per te rregulluar perdorimin me efektivitet dhe eficence te burimeve financiare dhe materiale, si dhe per te garantuar ruajtjen e aseteve. Kontrollet e llogarive (Accounting control) - Procedurat dhe dokumentacioni qe ka te beje me ruajtjen e aseteve, sjelljen dhe regjistrimin e transaksioneve financiare dhe besueshmerine e regjistrave financiare. Ato bazohen mbi standardet e emetuara nga Ministri i Financave apo ligji perkates per te siguruar krahasueshmerine e praktikave te llogaritjes permes gjithe ministrive dhe konformitet me konventat nacionale dhe/ose internacionale. Kontrolli i prshtatshm (Adequate Control) - Eshte i pranishem nese menaxhimi ka planifikuar dhe organizuar (hartuar) ne nje menyre te tille qe jep siguri te arsyeshme, qe risku i subjekteve eshte menaxhuar ne menyre efektive dhe se qellimet dhe objektivat e organizates do te arrihen ne menyre eficente dhe ekonomike.

Kostua e matrialeve direkte (direct material cost). Gjithe materialet qe perdoren ne zbatimin e projektit ndertimor sipas nje kontrate afatgjate si ndertime, instalime apo prodhime te materialeve per efekt te projektit ndertimor do te konsiderohen pjese e kontrates. Elementet e kostos se materialeve direkte perfshijne cmimin e faturave tatimore minus skontot, duke shtuar dhe transportin dhe shpenzime te tjera qe lidhen me trajtimin e materialit deri ne momentin e perdorimit ne projekt. Kostua e fuqis puntore direkte (direct labor cost). Elementet e kostos direkte te fuqise punetore perfshijne pika te tilla si: kompensimet baze, pagesat per pune jashte orarit, pagesat per pushime dhe festa, pagesat per raporte, tatimi mbi pagat si dhe pagesat per sigurimet shoqerore dhe shendetesore, te cilat paguhen nga punedhenesi ne llogarine e administrates tatimore. Kostot indirekte (indirect costs) perfshijne gjithe kostot e tjera qe nuk jane kosto e materialeve dhe fuqise punetore. -LLeje ndrtimi (buliding permit) Leje e dhene nga pushteti lokal per te ndertuar nje ndertese apo veper tjeter publike apo berjen e permiresimeve te prones. Ligjshmria (Legality) - Parim i ndertimit te sistemeve i cili kerkon marrjen ne konsiderate te Kushtetutes dhe legjislacionit vendas, si dhe te marreveshjeve nderkombetare te ratifikuara e standardeve te pranuara. -MMetoda e krahasimit t fuqis puntore (labor comparison method) ka qellim krahasimin brenda vitit fiskal te vleres se punes se kryer ne fazat ndertimore me vleren e fuqise punetore te llogaritur ne projektin per ndertimin e planifikuar. Metoda e krahasimit t kostove (cost comparison method) per percaktimin e nivelit te zbatimit te kontrates llogaritet duke ndare koston totale te zbatuar nga kostua totale e vleresuar ne kontrate. Metoda e kthimit prapa (look back method) garanton qe ne vitin fiskal ne te cilin kontrata perfundon te behet nje percaktim per tatimet e paguara ne raport me tatimet e llogaritura sipas kontrates per cdo vit qe kontrata ka qene ne fuqi duke llogaritur detyrimet e munguara, interesat dhe gjobat per pagesa me te ulta se fakti. Monitorimi (monitoring) - Procesi dhe procedurat qe projekton menaxhimi per t'u siguruar se kontrolli eshte ndertuar dhe po punon ne te gjithe komponentet e tij sipas objektivave (ambienti i kontrollit, vleresimi i rrezikut, aktiviteti i kontrollit dhe informacioni e komunikimi). -OOpinion (Opinion) - Shprehja e mendimeve dhe e pikepamjeve qe nje person ka per nje ceshtje te caktuar.

Ortakria (partnership) eshte nje forme e bashkimit te personave, fizik dhe juridik, pr t kryer nj veprimtari t prkohshme, t prbashkt me qllim fitimi dhe eshte e detyruar te njohe, zbatoje dhe veproje ne perputhje me kerkesat e legjislacionit fiskal njesoj si format e tjera juridike sipas te drejtes shqiptare. -PPages paradhnie Pagesa qe pergjithesisht behen per kontraktorin per kryerjen e nje pune sipas kontrates. Keto pagesa ndihmojne kontraktorin te mbuloje zhvillimet dhe kostot e fillimit qe kryhen para dhe gjate zbatimit te projektit ndertimor. Kjo pagese behet si per punime te medha, publike dhe private, po ashtu dhe ne ndertimin e banesave, ku ne kete rast pronare te ardhshem do te jene banoret, te cilet kreditojne kontraktorin. Pajtueshmri (Compliance) - Veprimet e kryera nga subjekti konform ligjeve, rregullave dhe rregulloreve te aplikueshme. Papajtueshmri (Noncompliance) - Ky term perdoret per t'iu referuar akteve te shkarkimit apo te ngarkimit nga njesia qe kontrollohet, te qellimshme apo te paqellimshme, te cilat jane ne kundershtim me ligjet ekzistuese apo rregulloret. Parregullsi (Irregularity) - Parregullsi do me thene cdo shkelje e nje klauzole te nje ligji qe rrjedh nga nje akt apo mangesi nga nje operator ekonomik, qe ka apo do te kete, efektin ne buxhetin e pergjithshem te komuniteteve apo buxheteve te menaxhuara nga to ose duke ulur apo humbur te ardhurat nga burimet e veta te mbledhura direkt ne emer te komunitetit, ose nga nje artikull i pajustifikuar i shpenzimeve, ose veprime te tjera administrative qe nuk jane ne perputhje me nje rregull te vendosur nga menaxhimi. Pasive t bilancit (passive) jane pjesa kunderbalancuese e aktiveve te kompanise ku perfshihen kapitalet e veta, shumat e parashikuara per rreziqe e shpenzime, detyrimet e kapitale e veta. Person (person) nnkupton nj Individ (person fizik jotregtar sipas Kodit Civil): - nj person fizik (person fizik tregtar) ; - nj person juridik (shoqri tregtare e themeluar sipas ligjit nr.7638, dat 19.11.1992 Pr shoqrit tregtare; - personat e tjer juridike t themeluar sipas Kodit Civil, t cilt ushtrojn veprimtari fitimprurse n Republikn e Shqipris, si dhe; - personat e tjer juridike t themeluar ose t njohur si t till me ligje t veanta ; Prgjegjsi tatimore (tax responsibility) e nj personi ka te beje me faktin kur personi sht i prfshir n veprimtari ose fiton pasuri t cilat kan element t tatueshme sipas dispozitave t legjislacionit tatimor. Proedura (Procedure) - Nje veprim ose teresi veprimesh per te zbatuar nje politike. Proedurat e kontrollit (control procedures) - Procedurat e kontrollit jane ato politika dhe procedura, si dhe mjedisi i kontrollit, menaxhimi i te cilit ka vendosur te arrije objektivat specifike te njesise.

Proesi (Process) - Disa detyra te lidhura logjikisht, qe perfshijne njerez, makineri dhe metoda; te perdorura per te ndryshuar materiale, burime apo te dhena (inpute) ne mallra apo sherbime (output). Proesi i qeverisjes (Governance Process) - Procedurat e perdorura nga perfaqesuesit e subjektit apo aksionareve, per te siguruar nje mbikeqyrje te riskut dhe proceset e kontrollit te administruara nga menaxhimi. Pronari i nj projekti ndrtimi (owner of construction) mund te jete nje individ, person fizik, person juridik, ortakeri apo shteteror. Pronari vlereson se kur nje projekt eshte i realizueshem dhe do te jape fitimet e deshiruara. -QQeverisje (Governance) - Termi qeverisje pershkruan rolin e personave qe jane te autorizuar per mbikeqyrje, kontroll dhe drejtimin e nje subjekti. Ata qe jane te ngarkuar me qeverisje zakonisht jane pergjegjes per te siguruar qe subjekti i arrin objektivat e tij, raportimin financiar dhe raportimin ne palet e interesuara. Ata qe jane te ngarkuar me qeverisje perfshijne menaxhimin vetem kur ai kryen funksione te tilla. Qeraja (rent) prfshin gjith t ardhurat q i vijn qeradhenesit nga dhnia n prdorim tokave, shtpive, ndrtesave etj. -RRezervat (reserves) paraqitin fitimet e caktuara te subjektit per tu lene per nje kohe te gjate te ndermarrje, ne zbatim te dispozitave ligjore, te dispozitave statutore ose te vendimeve te organeve kompetente te ndermarrjes. Rrezik (Risk) - Eshte pasiguria per nje ngjarje qe mund te ndodhe, e cila parashikohet te kete nje impakt te rendesishem ne arritjen e objektivave. -SSektori publik (public sector) - Do te perfshihen: ministrite dhe institucionet e tjera qe jane ne varesi te Keshillit te Ministrave apo te ministrive; organet e pushtetit vendor dhe subjektet publike ne varesi te tyre; shoqerite tregtare, me kapital teresisht shteteror ose ato ku pjesemarrja e shtetit ne kapitalin e tyre eshte mbi 50 per qind; bankat e nivelit te dyte, shoqerite e sigurimeve dhe institucionet financiare ne te cilat pjesemarrja e shtetit ne kapitalin e tyre eshte mbi 50 per qind. Sistem (System) - Teresia e veprimtarive dhe masave te ndermarra nga subjekti dhe te lidhura midis tyre te projektuara per te vepruar se bashku ne arritjen e objektivit te planifikuar. Sistemi kontabl (accountability system) eshte menyra per mbajtjen e kontabilitetit dhe publikimin e informacionit qe nxirret prej tij, nga te gjitha subjektet.

Sistem financiar (Financial system) - Procedurat per pergatitjen, regjistrimin dhe raportimin e informacionit te besueshem per sa u takon transaksioneve financiare dhe ngjarjeve ekonomike. Sistemi i kontrollit t kontabilitetit (accounting control system) - Nje sere veprimesh te cilat konsiderohen te jene pjese e sistemit total te kontrollit te brendshem lidhur me realizimin e qellimeve te kontabilitetit te entitetit. Kjo perfshim perputhjen me politikat dhe procedurat financiare dhe te kontabilitetit, sigurimin e burimeve te entitetit dhe pergatitjen e raporteve financiare te besueshme. Sistemi i kontrollit t brendshm (Internal control system) - Nje proces i ndikuar nga drejtori, menaxhimi dhe stafit mbeshtetes te secilit njesi te subjektit, i hartuar per te dhene nje siguri te arsyeshme drejt permbushjes se secilit mision kryesor te departamentit, objektivave dhe qellimeve. Kontrolli i brendshem, sistemi i kontrollit te brendshem, struktura e kontrollit te brendshem, sistemi i menaxhimit te kontrollit dhe kontrollet e brendshme te kontabilitetit dhe administrative i referohen ne menyre te kembyeshme gjate gjithe ketij punimi kuadrit te pergjithshem te kontrollit te brendshem. Standardet e prgjithshme (General Standarts) - Kualifikimet dhe kompetenca, pavaresia e nevojshme dhe objektiviteti, dhe ushtrimi i kujdesit te duhur, qe do t'i kerkohet auditorit per realizimin e detyrave te lidhura me standardet e fushes dhe raportimit ne nje menyre kompetente, eficente dhe efektive. Shrbime (services) konsiderohen gjithe veprimtarite e tilla si: riparimi i artikujve elektroshtepiake, veprimtarite e sherbimit te fotokopjimit, sallon bukurie, autoservise, kurse per makina (autoshkolla ), per kompjuter e per parukeri, konsulencat, agjensite doganore, agjensi kembimi valute, agjensi turizmi, ushqimi social, autoserviset, parkimi i makinave, lavanterite, pastrimi kimik, sherbime te rojeve civile, sallat e lojrave te ndryshme ( gjimnastike, aerobie, cirqe, kende lojrash per femije, ping pong, etj. ) e te tjera sherbime te ngjashme me sherbimet e lartpermendura. Shprblimi kontraktual (bonus) Nje vlere e paguar mbi cmimin e kontrates per kontraktorin ne rastet kur arrihet realizimi i kontrates perpara afateve te percaktuara dhe arritja e elementeve kontraktuale sipas kushteve te rena dakort nga palet. -TTatimi (taxation) sht nj pages n Buxhetin e Shtetit me natyr t detyrueshme dhe t pakthyeshme, i cili prfshin edhe dnimet administrative si dhe interesat pr pages t vonuar t prcaktuara n ligj. Taksa (tax, fee) sht nj kontribut i krkuar pr tu paguar nga do person i cili drejtprdrejt prfiton nj shrbim publik. Taksa nga ndikimet n infrastruktur (tax on new construction projects) nga ndertimet e reja eshte vlera ne leke e investimit te ri. Per efekte te perllogaritjes se kesaj takse sherben preventivi i investimit. Niveli i takses shprehet ne perqindje ndaj vleres se investimit. Keshilli bashkiak ose komunal ka te drejte te miratoje kategori dhe nenkategori per klasifikimin e investimeve te cilat mund te perdoren per vendosjen e nivelit te takses. Detyrimi per taksen i takon investitorit dhe te

ardhurat nga kjo takse mblidhen nga organi qe leshon lejen e ndertimit per llogari te bashkise ose komunes, ku perfshihet territori ne te cilet behet investimi. Taksa mbi pasurit e paluajtshme (tax on real estates) n t ciln prfshihen taksa mbi ndrtesat dhe taksa mbi tokn bujqsore eshte vlera ne leke qe paguhet sipas rastit nga pronari ose bashkpronari, sipas pjess q zotron. Taksn mbi pasurin e paluajtshme e paguajne t gjith personat fizik ose juridik, vendas ose t huaj, q jan pronar t pasurive t msiprme n territorin e Republiks s Shqipris, pavarsisht nga niveli i shfrytzimit t tyre. Tatimpaguesi (taxpayer) sht nj person i cili sht subjekt i tatimeve dhe/ose taksave. Tatimi mbi t ardhurat personale (personal income tax) quhet tatimi qe aplikohet ndaj do t ardhure t fardolloj forme, nga do burim, i realizuar nga do individ. Tatimi mbi vlern e shtuar (TVSH) (value added tax) (VAT) eshte vlera qe i shtohet nje malli apo sherbimi prej shitesit dhe qe mbartet ne ciklin e qarkullimit deri te konsumtaori i fundit. TVSH i pagueshm (payable VAT) nga nj person i tatueshm pr nj periudh tatimore sht diferenca ndrmjet TVSH t zbatuar pr periudhn tatimore mbi vlern totale t tatueshme t t gjitha furnizimeve t tatueshme t bra gjat periudhs nga ky person minus do kreditim tatimi t lejuar pr kt person pr at periudh. Tender (bid) Nje oferte ligjore nga nje kontraktor, i cili specifikon cmimin e projektit qe duhet zbatuar per kryerjen e nje projekti te specifikuar dhe kerkesave kontraktuale. T ardhura nga dividenti (income from dividend) quhen gjithe t ardhurat q prfitojn individt, n formn e ndarjes s fitimit nga ortakrit, apo t dividentit nga shoqrit tregtare e subjekte t tjera. T ardhura nga pagat (income from salary) quhen gjithe te ardhurat qe prfshihen paga baz si dhe t gjitha shtesat mbi pagn baz q kan karakter t prhershm si shtesat pr vjetrsi, vshtirsi, largsi vendbanimi, natyr t veant pune apo shrbimi, si dhe shtesa t tjera page e shprblimi t bra me akte t tjera ligjore e nnligjore. T ardhura nga zbatimi i kontrats (contracts income) percaktohen duke shumezuar cmimin e vleresuar ne kontrate me perqindjen e nivelit te zbatimit te kontrates ne fund te vitit fiskal duke zbritur cdo shume te ardhurash te njohur nga viti i kaluar si te ardhura te fituara nga zbatimi i kontrates. Transaksion (transaction) - Veprime me ane te te cilave sigurohet kalimi i te drejtave dhe i detyrimeve pronesore nga njeri pronar tek tjetri. -VVlera e tatueshme (taxable value) e furnizimit t tatueshm sht shuma totale e paguar pr at furnizim.

PR INFORMACION Keto shenime industriale sherbejne si nje prononcim administrativ ne kuptim te ligjeve, te cilave ato u referohen, si dhe udhezimeve, shkresave dhe akteve te tjera nenligjore dhe mund te sherbejne per administraten dhe pjestare te tjere te jetes ekonomike, si orientime te nevojshme ne funksionin per vleresime tatimore dhe mbledhjen e te ardhurave tatimore. Shenimet industriale per industrine e ndertimit synojne te efekti parandalues si dhe ne shkurtimin e kohes se investigimit. Nderkohe duke e nderthurur kete metodike me elementet e analizes se riskut behet e mundur ndikimi ne efektshmerine dhe rritjen e cilesise se punes. Njohja e vecorive teknike standarte te sektorit ekonomik ndertimor ndihmon gjithashtu ne detajimin dhe specifikimin e detyrimeve tatimore ne pershtatje me standartet. ____________________________
Pr informacione t mtejshme n lidhje me Shnimet Industriale pr Industrin e Ndrtimit, ju mund t kontaktoni Eduart Gjokutaj n numrin e telefonit 04 374 157 ose n numrat jeshile 0800 (t cilt jan falas pr ju) Gjithashtu ju mund t shkruani n adresn elektronike eduart.gjokutaj@tatime.gov.al Ju mirpresim!

TIRAN, SHKURT 2006 DREJTORIA E PRGJITHSHME E TATIMEVE