Menaxhimi i incidenteve kritike

Plani msimor (Seanca): 1

Kohzgjatja e msimit: 1 or: 30 minuta

Mjetet e konkretizimit:
Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e prezentimeve n Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit

Hyrje:
Hapja e programit trajnues nga prfaqsuesit e caktuar. Prezentimi i instruktorit dhe pjesmarrsve para klass. Vnia e qllimit dhe e synimeve t programit msimorzhvillimor mbi menaxhimin e incidenteve kritike. Arritja e marrveshjes rreth kontrats s klass. Shpjegimi rreth t msuarit tek t rriturit. Dhnia e informatave rreth kohs, shndetit dhe siguris.

Qllimi i msimit:
Paraqitja e qllimit t programit prmes dhnies s sqarimeve rreth qllimit dhe synimeve t programit.

 Synimi i msimit #1:

Q pjesmarrsit t kuptojn n trsi qllimin e programit.

 Synimi i msimit #2:

Q pjesmarrsit t kuptojn 21 synimet e programit.

 Synimi i msimit #3:

Ushtrim pr thyerjen e akullit Q t kuptojm se far krkojn pjesmarrsit nga ky program trajnues, duke respektuar nevojn pr zhvillimin e shkathtsive, t njohurive dhe t t msuarit n lidhje me mangsit midis praktiks aktuale dhe piksynimit t ardhshm pr arritjen e standardeve evropiane rreth shtjes s menaxhimit t incidenteve kritike.

Prmbledhje
Hapja e programit prezentimi i synimeve t programit. Kryerja e ushtrimit pr thyerjen e akullit me tem rreth asaj q pjesmarrsit presin nga ky program sa i prket nevojave pr trajnim, por gjithashtu edhe pr identifikimin e mangsive (zbraztirs) q mund t ken ata rreth menaxhimit t incidenteve kritike.

Paur-Pointi Qllimi i trajnimit

Q tiu ofroj eprorve policor t przgjedhur njohuri, shkathtsi dhe aftsi komanduese pr t siguruar zbatimin e intervenimit (reagimit) m adekuat strategjik, taktik dhe operativ pr menaxhimin efektiv t ngjarjeve t mundshme katastrofike n mnyr q t kemi sa m pak jet t hunbura, dme t prons dhe rregullime t jets shoqrore n nivel shtetror, regjional apo lokal

Paurr-Pointi Synimet e trajnimit

T definojn kuptimin e incidentit kritik duke dhn shembuj t ndonj ngjarje e mundshme n Kosov; T kuptojn rndsin e aplikimit t strukturs komanduese t art, t argjendt dhe t bronzt; T respektojn nevojn pr formimin e partneriteteve t bashkpunimit n pun midis agjencive t ndryshme; T respektojn modelet dhe procedurat ekzistuese t BE-s pr intervenim n rastet e paparashikuara; T respektojn vlern e mekanizmave pr planet e veprimit n rastet e paparashikuara; T respektojn nevojn pr ruajtjen e kanaleve t komunikimit, s bashku me shkmbimin e informatave; T kuptojn vlern e zbatimit t koncepteve t menaxhimit t projekteve n operacionet ekstreme; T prdorin komandn dhe planifikimin e kontrollit pr t pasur nj reagim t menaxhuar; T bjn analizn pr menaxhimin e rrezikut; Vlersojn nevojn pr mbledhjen informatave dhe t dhnave t efektshme; T respektojn nevojn pr plotsimin e sakt t lists s veprimeve t ndrmarra dhe t lists s parimeve (udhzimeve); T menaxhojn deprtimet e palejuara dhe interesimin e mediave; T zbatojn doktrinn themelore t hetimeve; T kuptojn nevojn pr trajtimin e incidentit si vend t mundshm t krimit; T zbatojn praktikn e monitorimit dhe vlersimit; T zbatojn analizn strategjike pr formulimin e parimeve; T prdorin teknikat pr zgjidhjen e problemeve n mbshtetje t vendimmarrjes efektive; T vlersojn se sa sht duke ndihmuar modeli i veprimit; T praktikojn gatishmri pr t vlersuar intervenimin e br; T gjejn elemente pr t marr parasysh intervenimin alternativ;

T identifikojn dhe t prcaktojn mnyrn m adekuate t veprimit n incidentet kritike.

Plani msimor (Seanca): 2 Kohzgjatja e msimit: Nj (1) or

Mjetet e konkretizimit:

Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e Paur-pointit

Hyrje: Ky msim ka t bj me identifikimin e elementeve t prbashkta (tipike) q kan t bjn me incidentet kritike prkufizimi i asaj se ka nnkuptojm me incident kritik, njohja e tri niveleve t emergjencs, diskutim i hapur pr ta br paraprakisht t qart se far burimesh, procesesh, strukturash, nivelesh t autoritetit dhe prvojash mund t numrojn pjesmarrsit n lidhje me incidentet kritike. Qllimi i msimit: Q t japin prkufizimin mbi incidentin kritik.

 Synimi i msimit #1:

T shpjegojn 4 elementet t cilat shfaqen ose vemas ose t kombinuara pr t shkaktuar nj incident kritik.

 Synimi i msimit #2:

Q t jen n gjendje t japin prkufiziin e sakt t incidentit kritik.

 Synimi i msimit #3:

T cekin se far nnkuptojn shkallt prej 3 nivelesh t emergjencs.

 Synimi i msimit #4:

T ket nj diskutim t hapur n klas n mnyr q pjesmarrsit t shkmbejn prvojat n lidhje me ballafaqimin me incidentet kritike, s bashku me shtjet tjera q ndrlidhen, si jan burimet, strukturat, proceset, nivelet e autoritetit etj. e q kan t bjn me ngjarjet e tilla.

 Synimi i msimit #5:

Q prmes prezentimit t ngjarjeve t incidenteve kritike t viteve t fundit t demonstrojn q incidentet e tilla mund t ndodhin n do koh, n do vend, mund t prekin do shoqri, dhe t cekin pasojat q mund ti shkaktojn incidentet kritike.

Prmbledhje
Incidentet kritike mund t definohen si incidente me prmasa t mdha, Prishje e rnd e rendit publik apo katastrofa natyrore. Elementet e prbashkta tipike jan:
Rreziku ose krcnimi serioz pr lndime Numri i madh i t prekurve (viktimave) Rreziku ose krcnimi serioz pr jett e njerzve Rrezik i madh pr dmtimin ose humbjen e prons.

Pr m tepr, definicioni q sht shkruar n doracakun e shoqats t shefave t policis mbi procedurat emergjente sht si n vijim: Incident i prmasave t mdha quhet do situat emergjente e cila krkon implementimin e veprimeve t veanta nga nj apo m tepr shrbime apo agjenci t shrbimeve emergjente, t shrbimeve shndetsore ose t autoriteteve lokale pr: Trajtimin fillestar, shptimin dhe transportimin e nj numri t madh t viktimave Prfshirjen e drejtprdrejt ose t trthort t nj numri t madh t njerzve; Ballafaqimi me nj numr t madh t pyetjeve si nga ana e qytetarve, ashtu Nevoja pr burime t mdha t kombinuara nga dy apo m tepr shrbime

(t t prekurve);

edhe nga mediat, zakonisht t drejtuara n adres t policis; emergjente;

Mobilizimi dhe organizimi i shrbimeve emergjente dhe organizatave

mbshtetse, si p.sh. autoritetet lokale t ofrojn furnizimet e nevojshme pr tiu kundrvyer krcnimit nga vdekja, lndimeve t rnda apo strehimin e nj numri t madh t njerzve q kan humbur shtpit." Ekzistojn shum shkaktar ose burime t mundshme t incidenteve kritike, qoft nga faktori njeri apo ato natyrore. N vija t gjra, ato mund t kategorizohen n tri nivele sipas intervenimit i cili duhet t ndrmerret. Niveli i 1-r: Emergjenc e rndsishme incident ose ngjarje me karakter lokal i cili mund t menaxhohet me resurset lokale shrbimet emergjente mund t qndrojn relativisht autonome. Niveli i 2-t: Emergjenc serioze incident ose ngjarje me karakter regjional q krkon nj bashkpunim m t gjer dhe t kontrolluar ndrmjet dy e m tepr shrbimeve emergjente. Niveli i 3-t: Incident ose ngjarje serioze, kritike me prmasa katastrofike i cili krkon bashkpunim dhe partneritet ndr-regjional (apo edhe shtetror).

Diskutim i udhhequr
A ka ndonj struktur ekuivalente ose t ngjashme n Kosov? far nnkuptoni me termin incident kritik? A ka infrastruktur pr prkrahjen e bashkpunimit t mirfillt? far prvojash kemi nga partneriteti n pun gjat incidenteve me prmasa t mdha? far prvoje keni n pozitn e udhheqsit t bronzt, t argjendt apo t art gjat ndonj incidenti me prmasa t mdha (ose t ndonj incidenti kritik)? Prezantimi i disa ngjarjeve t incidenteve me prmasa t mdha n vitet e fundit: Tregon q mund t ndodhin do kund, n do koh, n do vend; Papritmas apo me prshkallzim; Mund t jen aksidental, t qllimshm, nga ngathtsia ose pakujdesia ose shkaqet natyrore; Si t veprohet duke qen nn vshtrim t theksuar Rndom do t rezultojn/prfundoj me pasoja: sociale civile kriminale

Paur-Pointat
Prezentoni definicionet dhe nivelet t prcjellura me shembuj t incidenteve kritike gjat viteve t fundit jepni komente dhe diskutoni

Plani msimor (Seanca): 3 Kohzgjatja e msimit: Tri (3) or

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor material pr ushtrime Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: Ushtrim grupor pr t identifikuar planet emergjente ekzistuese, modelet e kontrollit de intervenimet (reagimet) n incidentet kritike, duke prfshir ligjin mbi planet emergjente dhe autoritetin qndror, rregulloret dhe protokollet udhzuese. Qllimi i msimit: Q pjesmarrsit t punojn n grupe n detyrat t cilat do tu jepen, si jan dhn faqen 10 t doracakut kryesor dhe n gjetjet e tanishme.

 Synimi i msimit #1:

Q t kuptohet se cilat jan mundsit ekzistuese t vendit pr t intervenuar n rastet e incidenteve kritike.

 Synimi i msimit #2: Pajtimi rreth ekzistimit t mangsive (zbraztirs) ndrmjet situats n t ciln gjendet PK dhe asaj se ku duhet t jet ajo sa i prket kapaciteteve t prgjithshme pr ballafaqimin me incidentet kritike

Prmbledhje
Pas hulumtimeve, diskutimeve dhe prgatitjeve, bni nj prezentim 10 minutsh rreth t gjeturave nga detyra juaj prkatse. Jini t gatshm q t prgjigjeni n pyetje dhe t sillni burimet e nxjerra nga hulumtimet e bra.
Grupi 1 T hulumtoni dhe t identifikoni planet ekzistuese emergjente pr veprim, modelet e kontrollit dhe intervenimet n rastet e incidenteve kritike t cilat ekzistojn n Kosov. Grupi 2 Cilat burime jan n dispozicion pr intervenime n rastet e incidenteve kritike? Grupi 3 T hulumtoni dhe identifikoni legjislacionin dhe bazn ligjore n lidhje me planet emergjente civile. Grupi 4 Identifikoni autoritetet e centralizuara dhe t kontrollit, dhe rregulloren dhe udhzimet n lidhje me menaxhimin e incidenteve kritike.

Plani msimor (Seanca): 4 Kohzgjatja e msimit: Nj (1) or e tridhjet (30) minuta

Mjetet e konkretizimit: Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: Kjo pjes sht me gjas m e rndsishmja nga tr programi trajnues sa i prket gjrave q krkohet q pjesmarrsit ti msojn: pr t qen n gjendje q ta menaxhojn n mnyr profesionale nj incident kritik, pjesmarrsit duhet t t aft q t implementojn nj struktur efektive komanduese. Qllimi i msimit: Q pjesmarrsit t jen n gjendje q t definojn strukturn komanduese t art, t argjendt dhe t bronzt.

 Synimi i msimit #1: Q pjesmarrsit t jen n gjendje q t shpjegojn se si komandanti i art nga radht e policis merr prsipr udhheqjen strategjike pr t punuar n koordinim me komandantt e art nga radht e partnerve t tjer pr t menaxhuar intervenimin e prgjithshm n nj incident kritik.  Synimi i msimit #2: Q pjesmarrsit t jen n gjendje t shpjegojn se si komandanti i argjendt formulon taktikat pr t implementuar strategjit e hartuara nga komandanti i art gjat ballafaqimit me incidentet kritike.

10

 Synimi i msimit #3: Q pjesmarrsit t jen n gjendje t shpjegojn se si komandanti i bronzt zbaton taktikat e komandantit t argjendt sipas strategjis s komandantit t art gjat ballafaqimit me incidentet kritike.

 Synimi i msimit #4:

Q pjesmarrsit t pranojn ekzistimin e nevojs pr nj grup koordinues strategjik efektiv, qoft pr ngritjen n maksimum t resurseve, qoft pr minimizimin e pasojave nga incidenti kritik.

Prmbledhje
Nivelet e kontrollit t Operimit t Incidentit Kritik mund t ndahet n tri kategori apo nivele komanduese. Kto ndrlidhen me: Bronz: Operativ Argjend: Taktik Art: Strategjik
Ne do ti prdorim kto terme n Program dhe mund t jen njjta me Policin e Kosovs. Megjithat, rekomandohet shum prdoren kto terme t cilat jan t njohura ndrkombtarishte si praktik e mir. 2.

Interpretimi

do nivel i komandimit ka prgjegjsi dhe vshtirsi. sht thelbsore q t ekziston nj komunikimi i mir n mes t niveleve t ndryshme dhe q secili kupton dhe pranon zinxhirin komandues. Secili rol prkatse sht shpjeguar m posht . 3.

Operativ (Bronz)

3.1 Me t arritur n vendin e ngjarjes shrbimet e emergjencs do t marrin masa t menjhershme t duhura dhe t vlersojn nivelin e problemit. Ata do t koncentrohen n detyrat e tyre specifike n zonn e tyre t prgjegjsis, p.sh. pr policin, kordon, pr siguri menaxhimin e trafikut, evakuim etj. A sht e nevojshme q t vihet n konsiderat q t caktohet nj zyrtar kontrolli pr nj detyr apo fush specifike t shrbimeve emergjente apo ndonj agjencie t veant q thirret tek vendi i ngjarjes? Komanda e burimeve q i prket cils do agjenci dhe sht aplikuar prbrenda fushs gjeografike, apo q sht prdorur pr qllim t caktuar do t ruhet po n at agjenci. Secila agjenci duhet t mbaj lidhje t plot dhe t vazhdueshme me puntort e tjer prbrenda fushs s njjt pr t siguruar nj prpjekje t mjaftuar dhe t kombinuar. Nse sht e prshtatshme, policia do t reagoj normalisht si koordinator i ksaj prgjegjsie n vendin e

11

ngjarjes. 3.2 Nse angazhimi i burimeve prej cils do agjenci sht i vogl pr shkak t natyrs s incidentit, nuk sht e nevojshme t caktohet nj zyrtar i incidentit, policia normalisht do t reagoj si nj pik lidhse pr at agjenci. 3.3 Kto marrveshje (aranzhime) zakonisht do t jen adekuate pr nj zgjedhje efektive t m shum incidenteve. Megjithat, pr m shum incidente serioze mund t jet e nevojshme q t krkojn burime me kuptim m t madh q t zbatohet nj nivel shtes i menaxhmentit. 3.4 Pr t lehtsuar kt nivel t komands dhe pr t kontrolluar kalimin e postit t kontrollit, normalisht kontrolli i par policor q do t ngrihet do t jet ngritur pran vendit t incidentit, prve n rastin kur dyshojm pr nj pajisje shprthyese t improvizuar apo substanca t rrezikshme toksike. Komandantt Bronz pastaj do ti prcaktojn prgjegjsit e tyre.

4. Taktik (Argjend)
4.1 Niveli taktik i komands ekziston pr t prcaktuar prparsit n shprndarjen e burimeve, t planifikoj dhe t koordinoj se kur duhet t ndrmerret detyra, si dhe pr t marr burimet e tjera si krkohet. 4.2 Shumica e funksioneve taktike por jo t gjitha do t lirohen nga vendi i incidentit. Disa agjenci, veanrisht autoritetet lokale, do t preferojn t operojn prej zyrave t tyre administrative dhe normalisht do t drgojn nj prfaqsues q t jen n lidhje me oficert e incidentit. Duhet t kemi parasysh se n planifikim mund t ket nj numr t rasteve individuale t cilat krkojn nj Komandant Taktik ( Argjend). 4.3 Kur m shum se nj agjenci punon n nivelin taktik duhet t ket konsultime n mes t oficerve t incidentit t agjencive t ndryshme Komandantt Taktik (Argjend) nuk duhet t prfshihen me aktivitete n vendin e ngjarjes i cili sht lshuar nga Komandantt Operativ (Bronz), por koncentrohuni n prgjithsi n vendin e ngjarjes n koordinim dhe menaxhment. N mnyr q t ndikoj n koordinim, duhet t mbahen mbledhje t rregullat t prbashkta ndrmjet agjencive duke marr pjes secili komandant taktik. Krijimi i shrbimit t brendshm komunikues do t mbshtes drejtimin e incidentit n vendin e ngjarjes. Policia do t mbaj t regjistruara me shkrim diskutimet q jan mbajtur n mbledhje. 4.4 Kalimi i piks s kontrollit zakonisht do t zvendsohet me Postin e Kontrollit t Incidentit (Kontrolle e Argjend) nga Oficeri Policor i incidentit (Argjend) i cili do t drejtoj operacionet policore taktike dhe koordinoj shrbimet emergjente q jan prgjegjse n vendin e ngjarjes. Kjo struktur do t jet prgjegjsi e Koordinatorit t Incidentit, nn komand t Oficerit t Incidentit (Argjend). Kur sht i prshir me shum se nj shrbim sht me rndsi se pikat e tyre t kontrollit jan t bashk-vendosura, lokacion i cili duhet t prcaktohet n konsultim me shrbimet tjera, veanrisht me Shrbim t Zjarrfiksve t cilt mund t ken vlersim m t mir lidhur me shtjet e siguris. Gjithmon sht e kshillueshme t identifikohen alternativat n t cilat ky kontroll mund t ri-organizohet q t do ta bj t mundshm veprimin n rast t ndryshimit t rrethanave. 4.5 Nse bhet e qart se nevojiten burimet dhe ekspertiza m tej nivelit t komandantit taktik , apo duhet t koordinohet lidhur me m shum se nj incident/vend t ngjarjes (ku sht themeluar komanda taktike) mund t jet e nevojshme q t zbatohet nj shkall e

12

menaxhimit strategjik.

Ky me siguri do t jet rast i nivelit t 3 Emergjenc katastrofe 5. Strategjik (Art)

5.1 Qllimi i komands s prgjithshme Strategjike sht t ndrmerr prgjegjsi t prgjithshme pr menaxhimin e incidentit dhe krijimin e kornizs s rregullores: n t ciln Komandantt Taktik do t punojn ti jepet prkrahje Komandantit Taktik duke i siguruar burime t merret parasysh dhnia e prioritetit t krkesave prej Komandantit Taktik. pr t caktuar planet pr kthim n normalitet ather kur incidenti sht sjell dhe sht n kontroll.

5.2

Grupi Strategjik Koordinues

5.2.1. Krkesat pr menaxhim strategjik duhet t jen konfidenciale pr agjenci t veanta. Sidoqoft, incidentet t caktuara krkojn reagimin e agjencive t ndryshme n nivelin strategjik n mnyr q t ket ndikim n zgjedhje. N incidente t tilla Grupi Strategjik Koordinues (GSK) duhet t formohet. Rekomandohet se ky grup duhet t jet n nivelin komandues i cili ka prgjegjsi t vazhdueshme pr t siguruar q plani i prgjegjsis sht zbatuar. 5.2.2. N prputhje me procedurat e arritura n mes t shrbimeve emergjente n nivelin kombtar, normalisht duhet t jet prgjegjsi e policis t themeloj dhe kryesoj Grupin Strategjik Koordinues (GSK). Grupi do t prbhet nga antart e emruar q jan prfshir nga secila agjenci. Secili antar i GSK duhet t jet n gjendje t marr vendime ekzekutive nga burimet q posedon brenda agjencive t tyre dhe t ken autoritet pr t krkuar ndihmn e agjencive tjera q ti prkrahin n rolin e tyre. 5.2.3. Prfaqsuesi i Policis n kt Grup mund t prfshij oficerin e Incidentit (Argjend) nse sht e nevojshme, Zyrtarin e Lart t Hetimeve (ku vendi shnohet si nj vendngjarje e mundshme krimit) dhe t tjert me njohuri relevante t specializuar, p.sh. terrorizm, armt e zjarrit, negociatort, nukleare etj. Prbrja aktuale gjithmon do t varet nga natyra e incidentit. 5.2.4. Vendimet taktike nuk jan prgjegjsi e ktij grupi. Ata duhet t jen t mbshtetura nga nj numr i stafit nga agjencit e ndryshme q jan t prfshira. Me zhvillimin e incidentit duhet t ket vlersime t rregullta rreth nevojave dhe qllimeve t grupit. Rndom sht prgjegjsi e policis q t n fazn fillestare t nj incidenti t koordinoj rolin strategjik t agjencive t prfshira. Megjithat, sht e pranueshme q pr shkak t natyrs s disa incidenteve t mdha kt rol mund ta ket apo mund ti kalohet n ndonj faz t caktuar t incidentit nj agjencie tjetr, p.sh. n rast t ndonj katastrofe natyrore ai rol mund ti kalohet autoriteteve lokale pr t menaxhuar gjat fazs s rimkmbjes (rindrtimit). Sido q t jet, gjat gjith kohs personeli dhe burimet e secils organizat statusore do t qndrojn nn komandn e udhheqsve t tyre, sa i prket rolit t tyre si specialist n detyrat prkatse. 5.2.5. Pr lirimin/lshimin e rolit koordinues, duhet t merren parasysh karakteristikat e

13

incidentit t caktuar, s bashku me ekspertizn e secils prej agjencive dhe detyrave t tyre n baz t statutit. Mund t paraqitet e nevojshme q kontrolli mbi disa funksione specifike ti caktohet nj ose m tepr agjencive. N rrethana ekstreme, p.sh. n rast t incidentit terrorist, mund t jet e nevojshme q policia t merr veprime ekzekutive mbi tr incidentin. 5.2.6. Komandanti strategjik policor duhet t jet n pozit q t kryesoj takimet e rregullta t grupit koordinues strategjik. sht parim fundamental i ktij sistemi q zyrtart ekzekutiv t agjencive t ndryshme t konsultohen rregullisht. Ata duhet po ashtu q t konsultohen me agjencit t cilat ofrojn burime shtes t cilat nevojiten n vendin e ngjarjes, dhe njkohsisht t mbikqyrin nga kndvshtrimi strategjik. Kto shtje t organizimit t menaxhimit duhet ti prshtaten detyrave me t cilat duhet ballafaquar dhe duhet t jen fleksibile n at mas q t pasqyrojn ndryshimin e rrethanave, por sht mir q qasja ndaj ktyre shtjeve t jet e prbashkt, duke mbajtur shnime nga secili takim dhe duke marr nnshkrimet e t gjith t pranishmve. 5.2.. Grupi koordinues strategjik duhet t jet i vetdijshm pr rolin e tij t gjer i cili mund t prfshij edhe interesat shtetrore, kur merret me krkesat pr dhnien e kshillave shrbimeve dhe agjencive t caktuara dhe me krkesat e mediave. Grupi duhet t siguroj q strategjia pr bashkpunim me media t jet n funksion, t caktoj nj qendr pr dhnien e informatave pr media dhe t caktoj udhheqsin e ksaj qendre (rndom zyrtar policor pr media). 5.2.8. Rekomandohet fuqimisht q antart e grupit koordinues strategjik t mos dalin n vendin e ngjarjes. Ata duhet t qndrojn prkrah grupit pr tu kujdesur q t ket nj lidhje t fort ndrmjet antarve t grupit dhe q ata t kuptojn qart objektivat strategjike t njritjetrit, dhe nganjher pr mbarvajtjen e negociatave t vshtira pr arritjen e rezultateve t caktuara. Nse ndonjri nga ta mungon pr ndonj arsye, ata duhet t caktojn zvendsuesin nga agjencia e tyre me autoritet t plot pr t kryer funksionin strategjik. N incidentet q zgjasin shum, do t ket nevoj q disa nga personeli tia kalojn detyrn kolegut tjetr. Preferohet q agjencit ti aranzhojn mir kto kalime t detyrave n mnyr q t ruhet niveli i ekspertizs kur antart e ri t kyen n rrjedhn e ngjarjeve. 5.2.9. Grupi koordinues strategjik duhet t vendoset n nj vend t prshtatshm t planifikuar m hert, rndom larg nga zhurma dhe hutia q mund t shkaktojn skenat e incidentit. N disa vende ekzistojn lokale t ndrtuara pikrisht pr kt qllim, si p.sh. qendra emergjente lokale n rast t incidenteve nukleare, ndrkaq q pr rastet e tjera ato duhet t parashihen n planet emergjente. Pr shkak t rolit t policis q t kryesoj me grupin n fazat e para t incidentit mund t konsiderohet si e prshtatshme q pr kt qllim t shfrytzohet qendra policore e kontrollit.

14

Plani msimor (Seanca): 5 Kohzgjatja e msimit: Nj (1) or e tridhjet (30) minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Material pr ushtrime Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: Ushtrim grupor Hyrje n tri rastet kryesore pr studim t cilat do t prdoren n vazhdimsi gjat programit t trajnimit 1. Termocentrali Kosova A n Obiliq 2. Mjeti shprthyes i improvizuar Aeroporti Ndrkombtar i Prishtins 3. Trmeti Lugina e Preshevs Qllimi i msimit: Q t caktohen rolet prkatse t komandantve t bronzt, t argjendt dhe t art, sipas rasteve t dhna pr studim.

 Synimi i msimit #1:

Q pjesmarrsit t kuptojn se cilat duhet t jen prorotetet strategjike t komandantit t art n fazn e par t incidentit kritik dhe se se duhet ti komunikohen komandantit t argjendt.

 Synimi i msimit #2: Q pjesmarrsit t kuptojn se cila do t duhej t ishte taktika e komandantit t argjendt n fazn e par t incidentit kritik dhe si duhet ti jepen kto taktika komandantve t bronzt pr implementim.

15

 Synimi i msimit #3: Q pjesmarrsit t kuptojn se si duhet komandantt e bronzt ti zbatojn taktikat e komandantve t argjendt n mnyr q t minimizojn humbjet e jetve t njerzve, t viktimave n prgjithsi dhe dmet n pron.

 Synimi i msimit #4: Q pjesmrrsit t sigurojn se zinxhiri komandues nga lart posht, dhe nga posht lart sht i informuar dhe funksionon n mnyr efikase.

 Synimi i msimit #5: Q pjesmarrsit t kuptojn se duhet t angazhohen kshilltar specialist apo me ekspertiz pr t kshilluar grupin koordinues strategjik n hapat e mtutjeshm.

Prmbledhje Detyr grupore

Diskutoni n grupin tuaj rastin e caktuar pr studim dhe prcaktoni rolet prkatse t komandantve operacional (t bronzt), taktik (t argjendt) dhe atyre strategjik (t art). Duke pasur parasysh se kjo mund t jet nj ngjarje me prkeqsim t shkallzuar (prkeqsim i situats me kalimin e kohs), far veprimesh fillestare do t rekomandonte grupi juaj n rolin e kshilltarit t art.

Rast pr studim 1 (Faza e 1-r: Intervenimi (reagimi))

Nga termocentrali Kosova A n Obiliq sapo kan lajmruar komandantin e stacionit lokal t policis se ka ndodhur nj incident i cili mund t shkaktoj kontaminim me prmasa t mdha t ujit t pijshm n qytet.

Rast pr studim 2 (Faza e 1-r: Intervenimi (reagimi))

Udhheqsi (mbikqyrsi) i kontrollit t trafikut ajror n Aeroportin Ndrkombtar t Prishtins sapo ka lajmruar komandantin e stacionit lokal t policis pr nj krcnim me bomb q sht n terminalin qendror. Dy vetura t dyshuara jan identifikuar n zonn e zbritjes s pasagjerve. Me tu afruar, sht vrejtur se n ato

16

vetura jan gjendur disa kontejner t mbushur me karburant.

Rast pr studim 3 (Faza e 1-r: Intervenimi (reagimi))

sht raportuar pr nj trmet t fuqishm (7.4 ball) n luginn e Preshevs me epiqendr n Vranje. Thuhet t jen shkaktuar dme t konsiderueshme n Kosovn lindore, n Novo Brd dhe n Kamenic edhe pse raportet jan t pjesshme dhe niveli i ksaj fatkeqsie natyrore sht vshtir t prcaktohet akoma.

Pr detajet e plota t skenarit referojuni doracakut kryesor (faqe 20 dhe 21)

Plani msimor (Seanca): 6 Kohzgjatja e msimit: Tridhjet (30) minuta

Mjetet e konkretizimit: Laptopi Projektori Doracaku kryesor Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

Hyrje: Q t theksohet rndsia e bashkpunimit dhe e partneritetit bashkpunues gjat ballafaqimit me incidentet kritike, pa t cilin intervenimi adekuat do t ishte pothuajse i kufizuar. Qllimi i msimit: Q pjesmarrsit t identifikojn vargun e autoriteteve dhe shrbimeve t cilat mund t ndihmpjn brenda grupit mbshtets strategjik t art.

17

 Synimi i msimit #1: Q prmes nj diskutimi t udhhequr t identifikojn se cilat autoritete dhe shrbime mund t ofrojn ndihm n intervenimin e gjithmbarshm ndaj nj incidenti kritik.  Synimi i msimit #2: T pranojn ekzistimin e nevojs pr minimizimin e rivalitetit ndrmjet agjencive t ndryshme profesionale dhe si t tejkalohet kjo.

 Synimi i msimit #3: Q pjesmarrsit t kuptojn se sa i prket grupit mbshtets t art, nuk sht me rndsi numri i antarve brenda grupit por funksionet adekuate t antarve pr dhnien e kontributit t tyre n menaxhimin e incidentit kritik.

Prmbledhje
Do t ishte e vshtir q t mbitheksohej rndsia e bashkpunimit dhe partneritetit efektiv kur kemi t bjm me operacionet emergjente. Roli i policis, pavarsisht se sa i rndsishm sht, mund t jet shum i kufizuar pa mbshtetjen e shrbimit mjeksor dhe atij t zjarrfiksve. Poashtu, autoritetet lokale mund t ofrojn prkrahje shtes shum t rndsishme duke ofruar shrbime pr tiu ndihmuar t evakuarve apo t pastrehve, p.sh. me an t qendrave t pranimit, akomodim t prkohshm, qendrat pr pushim etj. Llojet e operacioneve ekstreme, t incidenteve kritike dhe atyre t rnda jan pothuaj t panumrta, kshtu q planet emergjente duhet t parashohin dhe t prfshijn numr t madh t autoriteteve dhe shrbimeve q mund t ndihmojn, duke punuar brenda grupit mbshtets t art (GMA).

Forcat e armatosura ; Kontrolli i komunikacionit ajror; Shrbimet publike t shndetsis; Transporti (autoritetet e transportit rrugor dhe atij hekurudhor);

18

Shrbimet publike (ujsjellsi, t rryms elektrike, furnizimit me gaz etj.)

Si sht prmendur n seancn e 4-t, n Britani t Madhe dhe n disa pjes t Evrops grupi mbshtets i art kryesohet nga nj epror policor. Ata kan autorizim t vendosin se a bhet fjal pr operacion emergjent dhe t formojn procedurat rreth komands, kontrollit dhe koordinimit pr t menaxhuar nj ngjarje t till apo incident. Theks i konsiderueshm sht vn mbi planet emergjente dhe ushtrimet e vogla me simulim pr t testuar zinxhirin e komunikimit, bashkpunimin dhe partneritetin. Autoriteti i drejtprdrejt nuk ushtrohet mbi partnert individual; pr kt do t nevojitej intervenim t drejtprdrejt nga qeveria. Pra, sht m e rruges q grupi mbshtets i art t prpiqet q t punoj n harmoni dhe q n mnyr t prbashkt t gjejn mjetet dhe burimet pr t minimizuar rrezikun dhe humbjet. Menaxhimi nga ana e kshillit ka rreziqet dhe mangsit e veta. Mund t ket rivalitet, xhelozi dhe mbizotrim t personaliteteve/egos (reputacionet). Pr kt, kryesuesi duhet t ket qllim t qart strategjik, t ket qndrim t prer dhe korrekt; t ket prvoj n diplomaci dhe t ket shkathtsi shum t mira t komunikimit dhe t marrdhnieve ndrnjerzore. Pjestart e grupit duhet t jen t hapur dhe t ken nj qllim t qart, ku informatat dhe inteligjenca duhet t ndahen mes tyre nse dshirojn q t arrihet efekti i sinergjis grupore. Forumi i grupit mbshtets t art mund t filloj me s paku tre antar, dhe me zhvillimin e situats, zgjerimin apo prkeqsimin e saj, numri i antarve duhet t rishikohet dhe me gjas t rritet. Pr kt do t nevojitet q t ket brifingje t vazhdueshme dhe t kualitetit t lart pr t siguruar q t gjith antart e grupit t jen n dijeni mbi ngjarjet m t fundit. Kryesuesi do t duhet t ket besim pr tu mbshtetur n ekspertizn, specializimin dhe autoritetin e antarve t grupit mbshtets t art pr t siguruar q t ndrmerren veprimet pr t cilat jan dakorduar monitorimi dhe prshtatja sipas zhvillimit t incidentit. Parashihet q shumica e antarve t grupit mbshtets t art do t jen menaxher me prvoj (epror) dhe oficer n pozita relevante vendimmarrse. Kryesuesi duhet t pranoj dhe respektoj pozitn e pjesmarrsve dhe t krijoj besimin dhe mbshtetjen n aftsit e tyre pr t kryer punt prkatse.

Paur -pointi
Menaxhimi i kaosit Dy ort e para Katr ort e ardhshme Vendimet e grupit koordinues strategjik

19

Kryesuesi (epror policor) duhet t mbaj prqendrimin Mbajtja e rregullit egot / reputationi Madhsia e grupit koordinues strategjik Udhhequr nga kshilli - rreziqet Shumica e eprorve udhheqs n grupin koordinues strategjik prkrahin mendimet e tyre Antart e grupit koordinues strategjik Autoritet ekzekutiv?

Plani msimor (Seanca): 7 Kohzgjatja e msimit: 1 or: 30 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Material pr ushtrim Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: Ushtrim grupor Zhvillimi i Studijimit t Rastit-secili grup duhet ta ket n konsideriat zhvillimin e informats s arritur dhe ta prcaktoj parneritetin e Grupit Mbshtets Strategjik dhe vazhdimsin e tij: Mbaje nj preazantim prej 10 minutave n lidhje me diskutimet e tyre. Qllimi i msimit: Njohtohu si ta strukturosh nj Grup Bashkrendits Strategjik sipas reethanave t posame t nj skenari t incidentit kritik.

20

 Synimi i msimit #1:

Diskutoni n grupe dhe merruni vesh rreth ndrlikimeve t skenarit t dhn.

 Synimi i msimit #2:

Prcaktoje prbrjen e partneritetit t Grupit Bashkrendits Strategjik dhe si ishte arritur ai prcaktim?

 Synimi i msimit #3:

Si nj grup, mbaji 10 minuta prezantimrreth arsyetimit t gjetjweve n raport me synimin e msimit 1 dhe 2.

Prmbledhje
Ushtrim gruopor Zhvillimi i tri studimeve t rasteve (1) Detyra Mbajtja e e grupeve t njjta ( jo e detyrueshme) t studimeve t rasteve nga seanca e 5 tani m do t zhvillohet dhe prqndrimi i juaj sht n krkesat fillestare pr krijimin e Grupit Mbshtets s t Arts. Kjo duhet t bazohet mbi shrbimin e aktual mbshtets dhe mekanizmave n dispozicion n Kosov. Nga ju krkohet ta mbani nj prezantiom 10 minutash n lidhje me tubimin e Grupit Mbshtets s t Arts (GMS) n baz t informats q sht n dispozicion. Si grup ju do t keni nevoj t: Identifikoni vendosjen e dhoms s kontrollit; Keni parasysh se cilat burime t informatave dhe t t dhnave do tju duhet t filloni ti prdorni apo t keni qasje n to.; Identifikoni antart e mundshm t GMA dhe rangun e tyre, dhe Caktoni prioritetet e menjhershme (brenda kufijve t resurseve q keni n dispozicion).

Rasti pr studim 1 (Faza 1: Intervenimi - zhvillimi)

Nga termocentrali Kosova A n Obiliq sapo kan lajmruar komandantin e stacionit lokal t policis se ka ndodhur nj incident i cili mund t shkaktoj kontaminim me prmasa t mdha

21

t ujit t pijshm n qytet. Ai dyshon se vjedhja e filtruesve nga njsit e ftohsve dhe kullimit ka mundsuar se prdorimi i ujit t pijshm t jet margjinalisht t komprementohet me kadmiumin dhe mercurin e mundshm-dhe ai ka deklaruar se ai nuk beson se niveli i toksitetit do t shkaktoj jo m shum se pshtirosje (nauze). Komandanti i stacionit lokal e ka br kordonimin e kompleksit kemikal; ndalimin e hyrjes pr vizitort dhe nuk e lejon personelin t dal nga vendnjarja. Ai ka krkuar njsi shtes dhe mbshtetje nga ushtria; ai deklaroi se disponimi i forcs punuese-pr momentin sht i kufizuar me qndrim n zyret dhe vendet e puns s tyre, sht shqetsues dhe i paqndrueshm. Brenda 3 orve t fundit, Spital Univerzitar i Prishtin ka rapotuar pr 94 raste t helmimit me ushqim- ku simptomat jan me shtrngime n stomak dhe me vjellje dhe marramendje. Ata kan hapur edhe nj Njsi pr personat e prekur nga rasti dhe kan kaluar n nivelin e 2 t reagimit (ndrhyrjet e zakonshme kirurgjike jan shtyer pr m von dhe t gjitha pavijonet e lshimit t pacientve jan mbyllur). Profesor Kurkes nga Njsia e Toksokologjis ka dhn informacionin n vazhdim: Testet preliminare t gjakut dhe urin s marrur prej 53 pacientve t pranuar pohojn pasojn e glltitjes toksike- me gjasa nga ushqimi dhe uji. T gjith pacientt jan nga Veriu i qyteti t Prishtins dhe po shfaqin shenja t helmimit; gjurmt e nivelit t pranis s merkurit n sistemin e tyre paraqitet mjaft i lart dhe zakonisht kjo sasi e merkurit paraqitet prmes burimeve t ushqimit si sht mishi i peshkut dhe ujit. Metalet e rnda, si sht zinku, hekuri dhe bakri jan substanca natyrisht q gjinden n siprfaqrn e kores s Toks. Disa prej tyre jan t nevojshme pr funksionimin e trupit t njeriut, kurse t tjert si sht merkuri, arseni dhe kadmiumi mund t jen t dmshm. T gjitha elementet mund t jen toksike nse niveli i paraqitjes s tyre sht i lart.

Rasti pr studim 2 (Faza 1: Intervenimi)

Kan kaluar afr 90 minuta q nga raportimi i par mbi incidentin. Kordoni (shiriti mbrojts) sht vendosur dhe terminali sht duke u evakuuar nga policia dhe stafi i aeroportit n prputhje me protokollet standarde t Autoritetit Shtetror t Aviacionit. Nj njsi e ushtris pr aktivizimin/shkatrrimin e bombave ka arritur n vendin e ngjarjes. Drejtori i aeroportit sht duke krkuar udhzimet nga GMA i juaj dhe ka nevoj ta dij se a duhet ta mbyll aeroportin dhe t aranzhoj ndrrimin e vendit t aterimit pr fluturimet q do t duhej t arrinin. Vetura e dyt e dyshuar tashm sht identifikuar si HONDA SV e zez, q sht raportuar t jet vjedhur n qendr t Prishtins dy dit m par. Asgj nuk mund t shihet nga jasht, por duket t jet i ngarkuar rnd dhe pjesa e pasme e veturs sht relativisht ult.

22

T dy veturat jan t parkuara n distance brenda 200 metrash me njra tjetrn dhe jan t vendosura n t dy ant e hyrjes n terminalin kryesor ndrkombtar. Komandanti i stacionit lokal policor ka krkuar forca shtes policore dhe ndihm nga shrbimet emergjente. Ai sht i bindur se n t dy veturat ndodhen mjete t improvizuara shprthyese dhe beson se nse kto mjete nuk aktivizohen, mund t shkaktohet dm i madh n tr zonn prreth. Ai krkon udhzime t qarta rreth evakuimit, vendet e pranimit, kufijt e kordoneve dhe nse do t duhej t caktonte nj pik takimi brenda terminalit kryesor. Udhheqsi ka ofruar hapsirn n zyrat e policis. Statusi aktual i nivelit t gatishmris sht i verdh dhe kjo tregon se ka mundsi t madhe q t ndodh ndonj aktivitet terrorist ku shnjestra mund t jen ndrtesat e qeveris, linjat e transportit, dhe ngastrat publike. Nuk ka ndonj informat t drejtprdrejt n lidhje me ndonj qelul aktive terroriste q operon n Kosov pr momentin.

Rasti pr studim 3 (Faza 1: Intervenimi)

Informatat mbesin t pjesshme dhe jo t besueshme edhe pse komandanti i stacionit lokal policor ka vendosur nj lidhje telefonike mobile me dhomn tuaj t kontrollit. Nuk sht raportuar pr trmete t tjera. Ka pasur dme t konsiderueshme n infrastrukturn rrugore n lindje t Kosovs. Komandanti i stacionit policor n Ferizaj ka spekuluar se numri i viktimave do t arrij mbi 300, me prafrsisht 40% t vdekur nga ai numr, edhe pse kjo sht e vshtir t parashikohet. Ai krkon udhzime dhe resurse shtes, duke prfshir edhe ndihm nga ajri pr t larguar viktimat. Radioja lokale ka raportuar pr trmetin duke thn se numri i viktimave mund t ket arritur n 1000 sish. Raportet e para nga Drejtori i Transportit Hekurudhor n Kaanik pohon se ka dme siprfaqsore n linjat e hekurudhs dhe se ndalesa pr qarkullim do t zgjat pr s paku 3 ditt e ardhshme. Nj prfaqsues i lart i qeveris ka krkuar takim informues n lidhje me rastin emergjent dhe detaje n lidhje me veprimet e ndrmarra nga ana e policis. Raportet e mhershme t shembjes s shkolls paraqiten t jen t pagjetshme, ndonse Novo Brda ka vuajtur shum nga shkatrrimet strukturale. Kryetari i komuns ju ka kontaktuar juve dhe ka krkuar mbshtetje shtes pasi frikohet se plakitja mund t ndodh n raport me ngjarjen e ndodhur. Ai pohoi se ekziston nj numr i t lnduarve dhe sigurimi i shrbimeve shndetsore jan t pamjaftueshme. Reuters-i ka konfirmuar pr goditjen e trmetit n luginn e Preshevs. Epiqendra ka qen 11 milje (17.6 km) n perndim t Vranjes, dhe ka shnuar 7.4 ball t Richter-it.

23

Plani msimor (Seanca): 8 Kohzgjatja e msimit: 1 or: 30 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Laptopi Projektori Doracaku kryesor Materiali me detyra pr ushtrime Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: Formimi i partneriteteve sht thelbsore n menaxhimin e incidenteve kritike, madhore dhe ndodhive kritike. Bashkpunimi n mes t policis, shrbimeve emergjente dhe autoriteteve mund rrnjsisht ti prmirsoj etapat e operacionit t intervenimit, shptimit, dhe regjenerimit Qllimi i msimit: Ta vlersosh asjen e bashkpunimit n mes t shrbimeve emergjente dhe shrbimeve tjera relevante n menaxhimin e prgjithshm t nj incidenti kritik.

24

 Synimi i msimit #1: Vlersoje vlern e 9 komponentave pr arritjen e bashkpunimit t vlefshm.

 Synimi i msimit #2: Ta kuptosh se kur nuk sht e prshtatshme ta krijosh partneritetin pr bashkpunim.

 Synimi i msimit #3:

Aplikoni 9 komponentat pr arritjen e partneritetit bashkpunues t suksesshm n raport me aranzhimet e akktuale; t idendifikuarit e fushave pr zhvillim.

Prmbledhje
Bashkpunimi nuk sht leht gjithmon pr ta arritur.Meqense, komponentat dhe koncepteve e bashkpunimit t suksesshm mund t paraqiten si themelore, zbatimi i ktyre koncepteve shpesh sht sfidues. sht e mundshme q t identifikohen 9 komponenta t nj bashkpunimi t suksesshm:
P-Pointi 1. 1.) Palt bashk-pjesmarrse me t drejtn e interesit t dhn rreth rezultateve 2. Besimi prkrah dhe n mes t partnerve 3. 5. Vizioni dhe qllimet e prbashkta Strategjit e puns n ekip 4. Ekspertiza n mes t partnerve n zgjidhjen e problemeve t komunitetit

25

6.

Komunikim i hapur t mjaftueshme pr ta implementuar dhe mbshtetur prpjekjen

7. Partner t motivuar 8. Mjete bashkpunuese 9. Plani i qart i veprimit, i drejtimit dhe lidershipit Gjersa bashkpunimi zhvillohet dhe forcohet, partnert duhet t rishikojn vazhdimisht do komponent pr t vlersuar gjendjen e bashkpunimit dhe t prcaktojn se far veprimesh t mtutjeshme nevojiten pr ta avancuar at m tutje. Jo t gjitha marrdhniet n praktikn e zbatimit t ligjit duhet t jen n korniza t bashkpunimit, e as q duhet br prpjekje pr t arritur at. Marrdhniet prcjellin vazhdimsin, dhe marrdhniet e mirfillta t puns mund t ndryshojn varsisht nga detyrat me t cilat prballemi. Megjithat, kur organet e zbatimit t ligjit formojn grupin mbshtets t art si reagim ndaj nj incidenti kritik, partneriteti edhe bashkpunimi i mirfillt kan rndsi kye.

Ushtrim grupor - Detyr

N grup diskutoni se cilat dispozuta ekzistojn aktualisht pr t punn n partneritet. Konsideroni dhe raportin prsri n formn e nj prezantimi prej 10 minutave pr shtjet n vijim: Identifikoni mekanizmat dhe proceset ekzistuese q do t mundsonin bashkimin e grupit mbshtets t art. far marrveshjesh mund t jen t nevojshme pr t mundsuar punn e prbashkt dhe operacionet prmes bashkpunimit? Identifikoni problemet ose shtjet e mundshme dhe diskutoni n lidhje me at se si kto mund t tejkalohen. A sht e domosdoshme q n rast t nj incidenti kritik t dilet me nj memorandum mirkuptimi/bashkpunimi ndrmjet partnerve prkats?

Plani i msimit (Seanca): 9

26

Kohzgjatje e msimit:

1 or: 30 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor - Ushtrimet Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje:

Ushtrim grupor
T konsiderosh nnt komponentat n Seancn 8 pr nj reagim efektiv ndaj nj incidenti kritik t Grupit Mbshtets t s Arts (GMA) Prdorimi i informats q gjindet n Seancn 8 pr identifikimin e disa sfidave, shtjeve dhe problemeve q mund t ballafaqohet formula e GMA. Qllimi i msimit: Pr t qen n gjendje pr identifikimin e Grupeve Mbshtetse t s Arts, t varur nga lloji i incidentit kritik.

 Synimi i msimit #1: Pr ti aplikuar 9 komponentat n arritjen e bashkpunimit t suksesshm partnerirteve nga nj grup me skenar t prcaktuar (jo programi i rastit pr studijim) t marrjes n konsiderat t minimumit rregulloi kriteret e dhna n materialin pr ushtrime.

 Synimi i msimit #2:

N raport me Synimin e msimit 1 jep nj prezantim prej 10 minutave t dikutimit pr grup.

27

Prmbledhje
N Evrop shpesh bhen ushtrime praktike pr t testuar forcn e lidhjes, fuqin dhe bashkpunimin ndrmjet partnerve n grupet mbshtetse t arta potenciale. Mund t bhen ushtrime me simulim si dhe t testohen planet emergjente pr nj numr t madh t skenarve t mundshm, si p.sh. katastrofat natyrore, aksidentet n transport, etj. me qllim t identifikimit dhe zgjidhjes s problemeve t mundshme q mund t shfaqen n punn e prbashkt. Mund t jet e qlluar q t shqyrtohet se a do do t ishin ushtrimet rreth partneritetit brenda kornizave ekzistuese t praktiks policore dhe t siguris n Kosov t prshtatshme. Sa i prket ushtrimit, ju duhet t zhvilloni nj t atill i cili do t shrbente si test pr partneritetin dhe bashkpunimi brenda kontekstit t menaxhimit t incidenteve kritike. N lidhje me kt, ju duhet t keni parasysh nnt komponentt e bashkpunimit t suksesshm dhe t theksoni se si do t duhej t shtroheshin kto:
1.) Palt e interesit t cilat drejtprdrejt jan t interesuara n rezultatet q do t arrihen; 2.) 3.) 4.) 5.) 6.) Besimi n mesin e partnerve dhe ndrmjet tyre; Vizioni dhe qllimet e prbashkta Ekspertiza n mesin e partnerve pr zgjidhen e problemeve t komunitetit Strategjit ekipore Komunikimi i hapur

7.) Partnert e motivuar 8.) Mjete t mjaftueshme pr zbatimin dhe ruajtjen e prpjekjeve t prbashkta 9.) Plani i qart i veprimit, udhzimet dhe udhheqja.

Ushtrim grupor
Prgatitni nj brifing 10 minutash si ushtrim rreth partneritetit i cili prfshin s paku gjasht antar t grupit mbshtets t art dhe i cili adreson nnt komponentt e cekura m lart. Prezantimi do t duhej t prfshinte: Objektet dhe burimet e nevojshme Skenarin e duhur (n rastin m t mir ngjarja me prkeqsim t shkallzuar)

28

 Kornizat e komunikimit (duke prfshir brifingun dhe informatn kthyese - debrifingun) Rrjeti i inteligjencs Faktort e rrezikut dhe gjasave (duke prfshir vlersimin e rrezikut) Monitorimi dhe identifikimi i faktorve t suksesit Mos prdorni skenart e rasteve pr studim pr kt ushtrim. Mendoni pr nj lloj tjetr t incidentit kritik, p.sh. pr ndonj aksident treni, shembja e ndonj ndrtese etj. Nse ekziston ndonj plan emergjent, mekanizm apo korniz, ather prfshini edhe ato. Prqendrohuni n adresimin, arritjen apo mundsimin e nnt komponentve sht e mundur q kjo do t prdoret n pun praktike n t ardhmen.

Plani msimit (Seanca): 10 Kohzgjatja e msimit: 1 or: 30 minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesort Material me ushtrime Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje:

Ushtrim grupor
Duke iu referuar n mnyr specifike tri rasteve pr studim, ushtrojeni si t reagoni si Kshilltar i Komands s Art, prcaktimi i prbrjes s Grupit Mbshtets t s Arts n raport me 3 rastet pr studijim: Rasti pr studim 1: Termocentrali Kosova A n Obiliq kontaminimi Rasti pr studim 2: Aeroporti Ndrkombtar i Prishtins vendosja e mjetit shprthyes Rasti pr studim 3: Trmeti Novo Brd dhe Kamenic

29

Qllimi i msimit: T jesh n gjendje t mbash nj brifing si Kshilltar i Komands s Art.

 Synimi i msimit #1:

Punoni n grup dhe mbaje nj brifing prej 10 minutave si Kshilltar i Komands s Art.

Prmbledhje
Prgatitni nj brifing 20 minutash si ushtrim rreth partneritetit i cili prfshin s paku gjasht antar t Grupit Mbshtets t s Arts dhe i cili adreson nnt komponentt e cekura m lart. Prezantimi do t duhej t prfshinte:
Objektet dhe burimet e nevojshme Skenarin e duhur (n rastin m t mir Ngjarja me prkeqsim t shkallzuar) Kornizat e komunikimit (duke prfshir brifingun dhe informatn kthyese - debrifingun) Rrjeti i inteligjencs Faktort e rrezikut dhe gjasave (duke prfshir vlersimin e rrezikut) Monitorimi dhe identifikimi i faktorve t suksesit Mos prdorni skenart e rasteve pr studim pr kt ushtrim. Mendoni pr nj lloj tjetr t incidentit kritik, p.sh. pr ndonj aksident treni, shembja e ndonj ndrtese etj. Nse ekziston ndonj plan emergjent, mekanizm apo korniz, ather prfshini edhe ato. Prqendrohuni n adresimin, arritjen apo mundsimin e nnt komponentve sht e mundur q kjo do t prdoret n pun praktike n t ardhmen.

Plani i msimit (Seanca): 11

30

Kohzgjatja e msimit:

1 or: 30 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e Paur-pointit Hyrje: Ndrsa, secili incident kritik sht unik, reagimi i policis dhe shrbimeve tjera emergjente mund t ndahet n faza pr ta lehtsuar t kuptuarit e prioriteteve t ndryshme prmes kozzgjatjes s operacionit apo incidentit- kjo seanc i gjurmon ato faza. Qllimi i msimit: T shpjeguarit e funksionimit t Procesit t prgjitshm dhe modelin e Fazave dhe prfshirjen e komponentave.

 Synimi i msimit #1: Prcaktimi i dy llojeve t incidenteve kritike.

 Synimi i msimit #2: Shpjego pr Procesin dhe modelin e fazave prkrah aplikimit t tij.

31

 Synimi i msimit #3:

Mso pr kriteret vendimtare q duhet t konsiderohen n fazn e Intervenimit, prkatsisht Reagimit.

 Synimi i msimit #4:

Vlerso se ka duhet t konsiderohet n fazn e Rimkmbjes n aspektin e Relaksimit, Prmirsimit t situats dhe Regjenerimit.

Prmbledhje
N thelb, ekzistojn dy lloje t incidentit kritik.

P-Pointat
Incidenti me ndikim t papritur Incidentet me ndikim t papritura ndodhin me nj paralajmrim minimal. Ndikimi i ktyre incidenteve pr policin sht i menjhershm dhe ngritet menjher. Shembuj t ktij lloji t incidenteve prfshijn sulmet terroriste, aksidentet ajrore dhe aksidentet ne hekurudha. Incidentet me prkeqsim t shkallzuar Incidentet me prkeqsim t shkallzuar zhvillohen nga gjendja e qet ose gjendja e zakonshme pr tu shndrruar n incidente kritike me kalimin e kohs, dhe kjo mund t ndodh brenda disa orve, ditve apo javve. Shembuj t ktij lloji t incidenteve mund t jen incidentet e rnda klimatike ose smundjet epidemike.

Ecuria e intervenimit n incidentet kritike

Ndonse do incident kritik sht i veant, intervenimi nga ana e policis dhe shrbimeve t tjera emergjente mund t ndahet n faza, n mnyr q t kuptojm m mir prioritetet e ndryshme gjat kohzgjatjes s operacioneve emergjente ose incidentit madhor.

P-Pointi - Procesi i reagimit

Procesi i reagimit sht termi i cili prdoret pr reagimin e gjithmbarshm n nj incident kritik nga shrbimet emergjente. Kjo prfshin aktivitetin e vlersimit, ndalimin e prhapjes dhe zvoglimin e ndikimit t incidentit tek njerzit, kafsht dhe ambienti. Veprimet e shpjeguara n seciln faz kan t bjn me t gjitha shrbimet reaguese, gjat t gjitha fazave t reagimit.

32

Marr n prgjithsi, autoriteti i par koordinues n procesin e reagimit sht policia.

P-Pointi - Faza e intervenimit

Faza e par n nj incident kritik fillon me pranimin e njoftimit se nj incident do t ndodh s shpejti, sht duke ndodhur, apo ka ndodhur para pak kohsh. Prioritet n kt faz sht q t vlersohen prmasat dhe natyra e incidentit dhe prcaktimi i intervenimit adekuat. sht me rndsi esenciale q t mblidhen sa m tepr informata q t jet e mundur n lidhje me incidentin, t inkorporohen dhe tiu shprndahen personave apo organizatave relevante. Njerzit t cilt jan t prekur n mnyr t drejtprdrejt nga incidenti duhet t identifikohen. N kt faz duhet t merren masa t menjhershme pr shptimin e jetve, lehtsimin e vuajtjeve, duke prfshir strehimin, evakuimin dhe/ose dekontaminimin. Veprimet kye n kt faz mund t prfshijn: Sistemimin e raporteve fillestare; Drgimin e njoftimit n adres t nj mori personave relevant; Vnien n pun t planeve relevante vepruese emergjente; Krijimin e hershm t strukturs s komands dhe kontrollit t incidentit Identifikimin dhe drgimin e burimeve q potencialisht mund t nevojiten n vendet prkatse; Identifikimin e vendeve t sigurta dhe t prshtatshme pr takime t personelit; Dhnien e udhzimeve fillestare pr ruajtjen e shndetit dhe siguris t personelit reagues; Krijimin e funksioneve mbshtetse t komands; Marrjen parasysh e shpalljes s mobilizimit pr parandalimin e eskalimit t incidentit; Zbatimin e planeve pr menaxhimin e vazhdimsis s puns edhe jasht orarit nse sht e nevojshme; Kujdesin ndaj shndetit publik;

Ekzistojn disa modele t cilat e ilustrojn ecurin e puns n kuadr t intervenimit n incidentet kritike. Modeli nga figura 1 i ndan dy proceset (Reagimit dhe Rimkmbjes) n tri faza.

33

Figura 1: Ecuria e puns n kuadr t intervenimit n incidentet kritike,operacionet emergjente ose incidentin madhor PROCESI FAZA

Intervenimi
Reagimi

Shptimi Nxjerrja/trheqja (dhe hetimi) Relaksimi P-Pointi Procesi i reagimit

Procesi sht i termi reagimit i cili

Rimkmbja

Prmirsimi i situats Rigjenerimi

prdoret pr reagimin e gjithmbarshm n nj incident kritik nga shrbimet emergjente. Kjo prfshin aktivitetin e vlersimit, ndalimin e prhapjes dhe zvoglimin e ndikimit t incidentit tek njerzit, kafsht dhe ambienti. Veprimet e shpjeguara n seciln faz kan t bjn me t gjitha shrbimet reaguese, gjat t gjitha fazave t reagimit. Marr n prgjithsi, autoriteti i par koordinues n procesin e reagimit sht policia.

P-Pointi - Faza e intervenimit

Faza e par n nj incident kritik fillon me pranimin e njoftimit se nj incident do t ndodh s shpejti, sht duke ndodhur, apo ka ndodhur para pak kohsh. Prioritet n kt faz sht q t vlersohen prmasat dhe natyra e incidentit dhe prcaktimi i intervenimit adekuat. sht me rndsi esenciale q t mblidhen sa m tepr informata q t jet e mundur n lidhje me incidentin, t inkorporohen dhe tiu shprndahen personave apo organizatave relevante. Njerzit t cilt jan t prekur n mnyr t drejtprdrejt nga incidenti duhet t identifikohen. N kt faz duhet t merren masa t menjhershme pr shptimin e jetve, lehtsimin e vuajtjeve, duke prfshir strehimin, evakuimin dhe/ose dekontaminimin. Veprimet kye n kt faz mund t prfshijn: Sistemimin e raporteve fillestare; Drgimin e njoftimit n adres t nj mori personave relevant; Vnien n pun t planeve relevante vepruese emergjente; Krijimin e hershm t strukturs s komands dhe kontrollit t incidentit Identifikimin dhe drgimin e burimeve q potencialisht mund t nevojiten n vendet prkatse; Identifikimin e vendeve t sigurta dhe t prshtatshme pr takime t personelit;

34

Dhnien e udhzimeve fillestare pr ruajtjen e shndetit dhe siguris t personelit reagues; Krijimin e funksioneve mbshtetse t komands; Marrjen parasysh e shpalljes s mobilizimit pr parandalimin e eskalimit t incidentit; Zbatimin e planeve pr menaxhimin e vazhdimsis s puns edhe jasht orarit nse sht e nevojshme; Kujdesin ndaj shndetit publik;

P-Pointi - Faza e shptimit

Prioritet gjat ksaj faze pr shrbimet emergjente sht q ti shptoj t mbijetuarit dhe ti sigurojn ata q kan nevoj pr ndihm mjeksore sa m shpejt q t jet e mundshme. Kjo mund t nnkuptoj dekontaminimin e t mbijetuarve n apo afr vendit t ngjarjes, apo n ndonj spital. Gjat ksaj faze, shrbimi i zjarrfiksve dhe i shptimit mund t mbajn prgjegjsin brenda kordonit t brendshm t vendit t incidentit. N rastet me incidente kimike, biologjike, radiologjike apo nukleare, ose ato t terrorizmit, policia do t ket prgjegjsin brenda kordonit t brendshm t incidentit. Kontrollimi dhe ruajtja e kordonit t brendshm duhet t jet prgjegjsi e prbashkt e policis dhe e shrbimit t zjarrfiksve dhe t shptimit.

Veprimet kye n kt faz mund t prfshijn:

Shptimin e t prekurve dhe t mbijetuarve nga incidenti; Dekontaminimin e t mbijetuarve (nse sht e nevojshme); Implementimin e rregullave pr kontrollimin e kordonit; Triazhn (procesi i trajtimit t t lnduarve sipas prioritetit), trajtimi, stabilizimi dhe transportimi adekuat pr drgimin e t lnduarve n spitale; Identifikimin dhe grumbullimin e t mbijetuarve n pikat e takimit; Ngritjen e qendrs pr pranimin e t mbijetuarve; Vendosjen e qendrs pr media; Mundsimi i asjes pr agjencit partnere n intervenim.

P-Pointi - Faza e nxjerrjes (trheqjes se viktimave) dhe e hetimeve

Kur faza e shptimit t ket prfunduar, ather vendi i ngjarjes konsiderohet si i sigurt, zona brenda kordonit t brendshm kalon nn prgjegjsin e policis (nse nuk ka qen deri n at moment) dhe prqendrimi kalon nga shrbimi i zjarrfiksve dhe t shptimit dhe ai i ndihms s shpejt tek mbledhja e provave dhe dshmive t udhhequra nga policia. Gjat ksaj faze, do t bhet nxjerrja ose trheqja e t vdekurve, e gjsendeve t vlefshme, si dhe ajo e dshmive. Veprimet kye n kt faz mund t prfshijn: Nxjerrjen e t vdekurve (nse ka) dhe mbetjeve trupore t njerzve; Vendosjen e vendeve pr regjistrimin dhe kontrollimin e prons nevojshme); s viktimave (nse sht e

35

Mbledhjen e gjrave personale; Marrjen e provave/dshmive nga vendi i ngjarjes; Hartimin e nj vlersimi mbi ndikimin q ka pasur n bashksi; Prgatitjet pr kalimin e prgjegjsis s koordinimit t agjencis udhheqse.

P-Pointi - Procesi i rimkmbjes/rindrtimit

Prqendrimi i procesit t rimkmbjes sht tek rimkmbja dhe rikthimi i gjendjes normale n bashksi (qoft n mnyr t drejtprdrejt apo jo t drejtprdrejt) pas nj incidenti kritik. Procesi i rimkmbjes duhet t jet pjes integrale e procesit t intervenimit pr arsye se veprimet e ndrmarra n fazat fillestare t incidentit mund t ndikojn n procesin e rimkmbjes. Procesi i rimkmbjes, marr n prgjithsi koordinohet nga nj autoritet i caktuar lokal (sq. komunal). Duhet t ket nj kalim formal t kompetencave nga policia tek autoritetet lokale pr t shnuar qart kalimin e prgjegjsive tek autoritetet prkatse.

P-Pointi - Synimet e prbashkta

Ekzistojn disa synime t prbashkta t cilat vlejn pr t gjitha shrbimet emergjente dhe organizatat tjera t cilat intervenojn n nj incident kritik. Prioriteti fillestar i policis sht q t punoj s bashku me shrbimet emergjente pr t shptuar jett dhe pr t parandaluar humbjet e mtutjeshme t jetve. Synimet primare pr policin dhe shrbimet tjera emergjente sa i prket incidenteve kritike jan: Shptimi dhe mbrojtja e jetve t njerzve; Lehtsimi i vuajtjeve; Pengimi i prhapjes, kufizimi i eskalimit apo prhapjes s incidentit; Paralajmrimi publikut dhe i bizneseve, dhnia e kshillave dhe informatave; Ruajtja e shndetit dhe siguris s personelit reagues; Ruajtja e ambientit; Ruajtja e prons pr aq sa sht e mundur; Ruajtja apo rivendosja e aktiviteteve t nevojshme pr veprim; Mbajtja e shrbimeve t rndomta n nivel t duhur; Promovimi dhe mundsimi i hetimeve (p.sh. duke ruajtur vendin e incidentit dhe duke menaxhuar efektshm shnimet); Ndihma pr rimkmbjen e popullats (prfshir ndihmat humanitare, ekonomike, infrastrukturore dhe ato me ndikim ambiental); Vlersimi i prpjekjeve t reagimit dhe i atyreve t rimkmbjes; Identifikimi dhe ndrmarrja e veprimeve pr implementimin e tr asaj q sht msuar nga rasti i incidentit.

36

Plani msimor (Msimi): 12 Kohzgjatja e msimit: 1 Or: 30 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e Paur-pointit

Hyrje: Do t ishte e vshtir pr ta ekzagjeruar rndsin e komunikimit t mir n menaxhimin e incidenteve kritike. Marrja e vendimit efektiv dhe zgjidhja e problemit krkon informata dhe pasazhe, ridrgimin dhe pranimin e informats dhe inteligjencs q nevojitet t zhvillohet shpejt dhe lehtas n trsin e prgjithshme, n strukturn e bashkrenditjes dhe kontrolls. Prve ksaj, grumbullimi dhe shkmbimi i informatave (lidhur me incidentin ose ngjarjen) nevojitet pa vones t vlersohet dhe t prdoret bashk me partnert prkats brenda Grupit Mbshtets t s Arts dhe me palt e tjera t rndsishme, p.sh. qeverin qendrore. Kjo krkon struktur t raportimit ose, prgjithsisht shkathtsi t brifingut.

37

Qllimi i msimit: Vlera e nevojs pr nj struktur t brifingut efektiv sht prkrah nevojs pr shkathtsit pr mbajtjen e brifingjeve cilsore.

 Synimi i msimit #1:

T qenurit n gjendje t shpjegimit t modelit t brifingut t MARCH II.

 Synimi i msimit #2: Prfshije nevojn e konsiderimit t t Drejtave t Njeriut dhe Marrdhnieve t Komunitetit n raport me modelin e brifingut t MARCH II. `

 Synimi i msimit #3: T vlersohet kujtesa JAPAN n raport me t Drejtat e Njeriut.

 Synimi i msimit #4:

T vlersohet nevoja pr asjen n Detyrn e Kujdesit pr mirqenien e personelit prgjegjs.

 Synimi i msimit #5:

Pr ta vlersuar se debrifingu sht po aq i rndsishm sa edhe brifingu.

38

Prmbledhje Europoli e bonifikon modelin n vijim pr planifikimin dhe mbajtjen e brifingjeve. P-Pointat- Shkmbimi i informatave M.A.R.C.H. I.I. Modeli i Planifikimit Operativ Informata Qllimi Metoda Administrata Rreziku Komunikimet

T Drejtat e Njeriut/Komuniteti dhe Marrdhniet racore

Modeli M.A.R.C.H. I.I. sht shtjelluar pr t siguruar nj vegl efektive pr t ndihmuar n planifikimin dhe mbajtjen e brifungut pr operacionin policor. I merr parasysh obligimet ligjore dhe e furnizon prdoruesin me nj metod sistematike t regjistrimit sesi operacioni do t udhhiqet. Qllimi i ktij udhzuesi planifikues sht q ti siguroj pikat pr marrje n konsiderim, me rastin e prpilimit t urdhrave operacional t ktill.

P-Pointi Informata
Me ka ka t bj operacioni? ka jemi duke br? Ku do t ndodh? Kur do t ndodh? Kush do t jet i prfshir?

Konsidero n vijim:: Data (e operacionit) Koha Vendi Kohzgjatja T dhnat historike q mund t ken ndikim mbi operacionin Inteligjenca deri m tani (specifikoje datn e inteligjencs m t fundit) Caku i informats/fotografit Numri q pritet t jet (madhsia e turms, t dyshimtit, etj)

39

Rrugt pr n vendngjarje Mnyrat e transportit Planet e vendit / hartat Shtypi & Publiciteti Numri dhe vendi se ku t vendoset stafi

Informata duhet t siguroj se audienca e synuar sht e vetdijshme rreth pasqyrimit s plot, duke e pasur parasysh ndjeshmrin e informatave t prmbajtura.

P-Pointi Qllimi
Kjo duhet t prfshij dy elemente: Qllimin e prgjithshm t operacionit Synimet specifike, t cilat do t sigurojn se qllimi sht realizuar

Pr sqarim, sht m prfituese t renditen synimet sipas rendit q t mund t arrihen. Aty ku synime t caktuara lidhen jashtzakonisht me grupet specifike t njerzve, (p.sh., zyrtart policor t bjn hyrje t sigurt dhe t arrestojn personat e dyshimt) duhet t mblidhen s bashku.

Shembull i qllimeve dhe synimeve jan:

1) Qllimi Ta bj me efekt hyrjen me forc n ndrtes, t bj lirimin e pengjeve, t armatos dhe arrestoj terroristt. 2) Synimet T siguroj pikat e daljes t godins s mbuluar T bj hyrje energjike n godinat e cakut T zbuloj t gjith banort pr qllime t rimkmbjes ose t arrestimit Ta kryej kontrollimin e trsishm t godinave.

P-Pointi- Metoda
Metoda duhet t jap hollsira pr at si e kemi pr qllim ti arrijm synimet tona dhe parasegjithash qllimin e prgjithshm. Mund t prmbaj informata t prgjithshme rreth faktorve si jan vendosja, por kurdoher q t jet e mundshme, metoda duhet t jap hollsi si do t arrihet secili synim i veant: Disa shtje t sugjeruara pr prfshirjen n Metod: Struktura e Komands

40

Detajet e brifingut Metodat e Hyrjes Mbulimi i Daljeve Post Kontrolli i avancuar-Vendi dhe roli Ofrimi i Ndihms s par Detajet e vendosjes Marrveshjet pr procedimin dhe transportimin e t burgosurve Planet emergjente (niveli i papritur i armiqsis, turmat e mdha, etj,) Rrugt pr hyrje Shrbimet emergjente Trajtimi i pasuris Pajisjet e specialistit

Metoda duhet ti referohet legjislacionit, kompetencave dhe autoritetit q mund t jet relevant n arritjen e synimeve. Nj analiz e detajuar e kompetencave t policis duhet t futet n Administrat ose n shtojcat shoqruese. Listat e detajuara, hartat dhe planet duhet t futen n shtojcat dhe duhet t vendosen sipas letrs referuese.

P-Pointi Administrata
Sektori i administrats prfshin informatat ndihmse pr operacionin, e cila nuk sht esenciale pr ekzekutimin aktual. Elementet e sugjeruara mund t prfshijn: Legjislacionin relevant dhe rastet e deklaruara Brifingun pr zyrtart policor operativ, t s Bronzts dhe t s Argjendts Aranzhimet n lidhje me publikun Pajisjet pr tualet Honorarin dhe burimet e financimit Furnizimin me pije freskuese Transportin Dokumentet dhe deklaratat

41

Mbarshtrimet pr debrifing

P-Pointi Rreziku
Shndeti dhe legjislacioni i siguris urdhron se detyra e kujdesit i dedikohen punonjsve. Kjo duhet t zgjerohet deri n prfshirjen e antarve t publikut dhe ata t cilt jan caktuar me detyr n pjesmarrje t operacionit. Detyra bie mbi t gjith planifikuesit q t jen syel n urdhrimet e forcave operacionale n mbulimin e vendosjes. Identifiko rrezikun e mundshm dhe kategorizoje operacionin ose elementet e tij brenda rrezikut t Ult, Mesm dhe t Lart. Listat e formuara i drejton hapat q krkohen pr eliminimin ose reduktimin e rrezikut sa m larg, bazuar sipas praktiks. Rreziku duhet t merret parasysh ndaj punonjsve, publikut dhe atyre q marrin pjes n operacion sht prgjegjsi e zyrtarit policor t planifikimit q ta bj vendimin rreth vlersimin real bazuar n informatat m t mira q i ka n dispozicion, si dhe t faktorve t rrezikut t cilt kan ndikim n qllimin e tyre t prgjithshm. Zyrtari i lart policor prgjegjs pr operacionin duhet t vendos nse rreziku sht i atill sa operacioni nuk duhet t vazhdoj ose t ndrpritet. Vlersimi i rrezikut sht proces i vazhdueshm dhe ndryshimet pr rrethanat e papritura q nuk jan parashikuar nga planifikuesi duhet t merren n konsiderim nga zyrtar i lart policor duke e shqyrtuar at nga perspektiva e shndetit dhe siguris.

P-Pointi Komunikimi
Kjo do tu referohet marrveshjeve t komunikimit q jan arritur pr mbulimin e operacionit dhe mund t prmbajn faktort si n vijim: Shifrat e thirrjes/numrat e telefonave mobil t zyrtarve mbikqyrs Marrveshjet e posame Akordimin e radio kanaleve n valt UHF dhe VHF (telekomunikimet) Vendosjen e rrjetit nntoksor dhe telefonave mobil Radio pikat statike Strukturn e komands (funksionet dhe prgjegjsit)

P-Pointi T drejtat e njeriut / popullata/bashksit dhe marrdhniet e racs

42

T drejtat e njeriut dhe sektori i rendit pr marrdhnie racore sht n fuqi t gjyqit pr regjistrim. Kur planifikoni ndonj operacion, ai mund t jet i dobishm nse e merrni konsiderimin e kujtess: P-Pointi - JAPAN/AAPPD A - Arsyetimi A Autoriteti P Proporcionaliteti P Prgjegjsia D Domosdoshmria Pr tu konsideruar: A mundet t arsyetohet operacioni, pr shembull, n aspektin e ndikimit t tij mbi komunitetin kundrejt kostove financiare? A ka qen zgjedhur autoriteti pr operacion, pr shembull, n aspektin e miratimit nga organizata e prshtatshme? A sht veprimi n proporcion me shkalln e problemit/nivelin e krcnimit, etj? (Shih m posht). A e pasqyron mnyra operative se kush sht prgjegjs dhe pr cilin aspekt? A ekziston aty prcaktimi i zinxhirit komandues? A sht i nevojshm operacioni n shoqrin demokratike? (Shih m posht). Secili veprimi, i cili mund t ket ndikim n t drejtat e njeriut duhet t konsiderohet t jet i izoluar. Veprimi duhet t jet Proporcional, i Arsyeshm dhe i Domosdoshm. Shablloni i siguruar pr regjistrimin e Auditimit t t Drejtave t Njeriut i asiston n kt aspekt.

Parimet proporcionale
Gjykata Evropiane e interpreton testin e proporcionalitetit n katr pjes: 1. A ekziston ndonj nevoj shoqrore e ngutshme pr ta vn nn kufizim? 2. Kufizimi n fjal, a korrespondon me at nevoj? 3. Nse sht ashtu, a sht reagim proporcional me at nevoj? 4. N ndonj ngjarje, a ekziston dshmia/inteligjenca q ne mbshtetemi n t pr ti arsyetuar veprimet tona si t prshtatshme dhe t mjaftueshme?

43

Parimet e ligjshmris
A sht qllimi i prgjithshm i ligjshm pr at q ne dshirojm ta arrijm? A jan synimet tona t ligjshme pr arritjen e atij qllimi? A jan plotsisht t vetdijshm zyrtart dhe stafi mbshtets pr legjislacionin n fjal? A duhet ne, si zyrtar policor ta potencojm, se at q e kemi pr qllim ta bjm n mnyr operative t ket shum mundsi t ndeshet me t drejtat e njeriut? Duhet t jemi n gjendje t dshmojm se veprimet tona jan sipas ligjit (Neni 8 (2) dhe t prshkruara nga ligji (Neni 9 (2), 10 (2). Ligjin q ne e synojm ta prdorim si baz pr veprimin ton duhet t identifikohet dhe t caktohet, q do t thot t jet n fuqi n legjislacionin ton t brendshm. Ai legjislacion, duhet t jet i kapshm pr ata t cilat jan ndikuar nga ai, dhe vetligji duhet t formulohet me aq qartsi q tua mundsoj atyre- t ndikuar nga ai, q ta kuptojn at.

Parimi i domosdoshmris
A sht qllimi dhe synimet e operacionit i domosdoshme n nj shoqri demokratike? A jan arsyet pr veprimet tona t prshtatshme dhe t mjaftueshme? Gjykata Evropiane ka qasje pluraliste, t tolerancs dhe at t mendje-gjersis. Arsyeshmria mund t arrihet, nse veprimi sht n interes t siguris kombtare, siguris s publikut, mbrojtjes s shndetit, parandalimit t rregullimeve morale ose t krimit dhe mbrojtjes s t drejtave t tjerve. Procesi i mendimit, prfshir aty edhe veprimet alternative duhet t evidentohen.

Bashksit dhe marrdhniet e racs

A ka qen marr parasysh n lidhje me respektimin e operacionit (baraspesha e prshtatshme dhe proporcionale n promovimin e barazis racore)? Cili sht potenciali pr operacion q shkakton ndikim t kundrt te komunitetit, dhe n veanti n raport me komunitetet etnike? A mundet ndikimi t lehtsohet n ndonj far mnyre, ose a sht e mundshme q komuniteti t angazhohet n diskutime para operacionit n mnyr q t parandalohet ndonj ndikim i ktill? (Taktikat e policis domosdoshmrisht nuk sht e nevojshme t vihen n pah).

44

Mbaj mend, se nj auditim i qart i proceseve t vendim-marrjes s bashku me ndonj konsultim sht krkes q krkohet t prmbushet sipas ligjit, pasi q i monitoron efektet e operacionit pasues.

P-Pointi - Mirqenia sociale, morali dhe stresi

Mirqenia, morali dhe stresi jan t ndrlidhura n mes veti. N prgjithsi, mbikqyrsit jan t vetdijshm pr lidhjen e rndsishme midis mirqenies dhe moralit; ndrgjegjsimi n lidhje me rritjen e stresit i cili sht i lidhur me smundjet, s bashku me simptomat e saj mjeksore dhe psikologjike, ka uar n nj theksim t shtuar n parandalimin e stresit dhe programeve t trajnimit pr menaxhimin e zyrtarve t policis. Zyrtart policor jan m s shumti nn rrezikun e stresit kur ballafaqohen me situata t panjohura. Stresi mund tua minoj vetbesimin dhe performancn e tyre. Prderisa do t ekzistoj frika e natyrshme n fytyrat e paparashikuara, prvoja tregon se komunikimi i pamjaftueshm rreth informatave, mungesa e gatishmris dhe trajnimit, si dhe mungesa e prvojs do t ndikoj ndjeshm nivelet e stresit. Me rastin e ndonj ngjarje me shkatrrime m t mdha, t gjitha kto kushte edhe m shum theksohen. Ndrlikimet e shtjeve t lidhura me stresin jan t dokumentuara mir dhe Shefat e zyrtarve policor, n prgjithsi duhet t ken br marrveshje t prshtatshme pr tu marr me situata individuale. Ky nen prpiqet ti nnvizoj disa shtje q jan t njohura, pr t identifikuar disa fusha pr marrjen e tyre n shqyrtim dhe pr theksimin e lidhjeve t mirqenies, gjendjes morale dhe stresit, n kontekstin e reagimit policor n incidentet e mdha.

Konsideratat/Kompetenca
Antart tjer t publikut, presin q policia t marr prgjegjsin dhe menaxhimin e situatave emergjente. Zyrtart policor e pranojn kt detyr t besuar dhe do paaftsi pr ti trajtuar ashtu si duhet situatat e vshtira gjat nj krize, ndonse t rnda, mund t sjellin ndjenjn e fajit dhe t dshtimit n dy kahje, at personale dhe profesionale. N kt drejtim, personeli mund t jet gjithmon shum m mir i aftsuar pr tu marr me situata emergjente me prgatitjen dhe trajnimin e prmirsuar.

Reagimet ndaj incidentit

Ata t cilt jan t prfshir n trajtimin n nj fatkeqsi t madhe mund t vuajn nga trauma e shkaktuar nga masiviteti i incidentit dhe stresi pr shkak t prfshirjes me viktima, t afrmit e tyre apo t vdekurit. Kto reaksione post traumatike t stresit mund t ken efekte t konsiderueshme goditse, madje edhe ndaj atyre q nuk jan t lidhur drejtprdrejt me skenn e fatkeqsis ose me pasojat e saj. Intervenimi i hershm dhe vetdija personale pr simptomat mund t jen jashtzakonisht

45

efektive n kufizimin e ndikimit t mundshm t traumave t tilla. Ai po ashtu mund ta zvogloj rrezikun e ktyre reagimeve normale n zhvillimin e rregullimit post traumatik t stresit, dhe t gjendjes s smundjes serioze mjeksore. Pikat n vijim duhet gjithmon t merren n konsiderim nga mbikqyrsit n t gjitha nivelet:-

Udhzimi
Nj burimi i madh i stresit sht i pasigurt. Njerzit bhen t shqetsuar dhe tensionuar kur ata nuk kan ndonj njohuri ose jan t pasigurt n detyrn q krkohet t kryhet nga ata, apo kur ata t ken qen udhzuar jo-mjaftueshm gjat prezantimit. Para se gjithash, cilsia e udhzimeve sht e rndsishme, sikurse q paraqitet nevoja pr ta freskuar personelin n lidhje me shkakun se situata zhvillohet mtutje. Kjo duhet t jet konsiderat parsore pr mbikqyrsit.

Trajnimi
Zyrtart policor duhet t ken besim se trajnimi i tyre, pajisjet dhe mjetet jan t barazvlefshme me detyrn prej t cilve sht krkuar t kryhet. Aty ku sht e mundshme personeli i trajnuar duhet t prdoret n pozitat kye. Mbikqyrsit duhet t trajnohen n funksionet q priten t ndrmerren nga ata n mnyr q ta marrin besimin e stafit t tyre.

Simptomat e stresit
Mbikqyrsit duhet ta monitorojn kryerjen e puns t zyrtarve t tyre policor dhe t jen syel pr simptomat e stresit tek ndonj individ. Zyrtart policor q kan sjellje ose kryerja e puns e t cilve sht n shtrembrim e sipr duhet t ndihmohen ose t trhiqen pr interesin e vet atyre dhe t kolegve tjer. Disa shenja t prbashkta t stresit jan: shenja t ngazllimit, djersitjes, ngacmueshmris ose t kruarjes, t jo-efikasitetit, tepr t vrullshme, humbje e vetbesimit ose interesimit, ose t ndonj kombinacionit prej ktyre faktorve. Me rastin kur, sipas mendimeve t vartsve, edhe vet mbikqyrsi shfaq simptoma t stresit q e dmtojn performancn e tij/asaj, kjo shtje duhet t sillet n vmendjen e mbikqyrsit tjetr.

Mirqenia
46

Periudhat e gjata kohore t mbylljes n dhom ose n gjendjet tjera mund t priren n rritjen e stresit, prandaj, pushimet e rregullta duhet t sigurohen nse sht e mundshme. Ushtrimi po ashtu sht i rndsishm n luftimin e stresit. Ushtrimet e qeta dhe ushtrimet n frymmarrje do t ndihmojn n reduktimin e tendosjes. Prparsi duhet ti jepet qetsimit sipas krkess pr reagimin e policis, n mnyr q rifreskimet dhe lodhjet e prshtatshme mund t merren. Nse sht e praktikueshme, duhet t bhen sigurime pr t kaluar perioda kohe t pushimit dhe rifreskimit larg skens s fatkeqsis t asaj zone n t ciln polici zyrtar punon. Furnizimi i shpesht me pije sht veanrisht i rndsishm pr tiu shmangur dehidrimit q mund t dmtoj efikasitetin dhe t nxis stresin. Kto gjra duhet t jen n dispozicion t puntorve n vendndodhje. Sigurimi i tualetit adekuat dhe me pajisje pr larje duhet po ashtu t konsiderohen; si dhe njsit transferuese t jen n dispozicion nse sht e nevojshme. Dieta sht nj faktor i rndsishm n kontrollimin e stresit. Konsumimit t tepruar t stimuluesve, si sht ; kafeja, aji dhe alkooli duhet shmangur me balancimin e lngjeve q jan deponuara nga uji, qumshti lngjet e frutave, t cilat pa problem duhet t jen n dispozicion. Pr shkak t ndryshimeve kimike t nxitura nga stresi, tretja ndikohet. Pr shembull, erzat tepr t larta ose ushqimet e yndyrshme; e nse kto nuk jan pr nj diet normale, jan t paprshtatshme; dhe n raste t ktilla ushqimi duhet realisht t prmbaj mish t bardh apo mish peshku, perime t freskt apo sallat dhe fruta.

P-Pointi - Debrifingu
Debriefingu mund t marr dy format, operative dhe psikologjike, t dyja jan t vlefshme barabarsisht dhe e kan vendin e tyre n mbshtetje t post- incidentit dhe analizs s performimit. Debrifingu operativ ofron mundsin pr t : Identifikuar fushat pr prmirsim Grumbulluar inteligjencn; Prcaktuar praktikn m t mir; Furnizuar me raporte t freskta pr gjendjen; Dhn lvdata.

Debrifingu psikologjik i drejton nevojat emocionale t ndonj zyrtari policor dhe ua mundson rastin individve dhe grupeve pr shqyrtimin e incidentit dhe pr at si i ka ndikuar ata, dhe po n t njjtn koh edhe pjesmarrsit: Shfryje do emocion rreth incidentit; Identifiko stresin n lidhje me problemet;

47

Mso pr teknikat pr mbijetimin e stresit; Identifiko dhe mobilizoi t dyja, grupin dhe strategjit mbshtetse individuale;

Nj debrifing i shkurtr operativ duhet, realisht t mbahet paraprakisht para brifingut psikologjik. Kjo do t jet n prputhje me prpikrin e shkalls s rekomanduar t kohs pr m von, i cili duhet t mbahet n mes t 24 dhe 72 orve pas ngjarjes. Rekomandohet se t gjith ato pjesmarrje n reagim ndaj fatkeqsis ose incidentit t rnd -fuqishm krkohen t marrin pjes n debrifingun e shkurt psikologjik, n lidhje me kt duhet nj prkrahje e qasjes pozitive ndaj stresit dhe menaxhimit t traumave. Takimet e shkurtra informale ekipore nuk duhet t dekurajohen pasi q ato shpesh sigurojn valvula t siguris pr lirimin e stresit. Mbikqyrsit megjithat nuk duhet ta konsiderojn kt si nj alternativ ose pr takimet e shkurtra operative ose pr ato psikologjike. Duhet t mbahet n mendje se shtja e fushs t debrifigjeve ka mundsi t shfaqen n ndonj procedim pasues gjyqsor ose gjat hetimeve (civile apo penale) ku ndonj regjistrim i br bazohet n prova. Ajo gjithmon sht e hapur pr kshillim dhe pr t argumentuar suksesshm se deklaratat e shfaqura n publik e peshojn shum m mir at dhe jan n dobi t individve apo shrbimeve q ndrlidhen.

Kshillimi (jo i detyrueshm)

Fatkeqsit e kohs s fundit kan identifikuar nevojn pr kshillim. sht e rekomanduar q forcat publikojn kshillim n dispozicion t stresit dhe mbshtetjes s mirqenies sociale. Besueshmria e lehtsimit t kshillimit n pajtim me procedurat e mirqenies s forcs ofrojn nj mundsi pr zyrtarin policor pr t krijuar qasje t pavarur nse konsiderohet e preferuar. Stafi mbshtets, pr shembull, daktilografistt, shofert dhe operatort komunikues nuk duhet t mbikqyrin pr shrbimet e kshillimit. Kontakti mund t bhet me autoritetet lokale dhe shrbimet sociale t cilat normalisht do t jen n gjendje t aranzhojn kshillim dhe objekte sociale. Kleri dhe organizatat tjera vullnetare po ashtu mund t jen burime n dispozicion.

Ekipet fetare ((jo t detyrueshme)

Konsiderat duhet kushtuar formacionit t ekipeve t shum-besimeve fetare dhe prfshirjen e tyre n planet emergjente. Ata mund t thirren nga policia n rast t ndonj fatkeqsie pr t ndihmuar me: Rehatimin e personave t tronditur dhe t lnduar; Shrbimin me t vdekurit;

48

Ngushllimin e t afrmve; Sigurimin e secilit me pranin e tyre; Tejkalimin e problemeve n lidhje me besimet e ndryshme fetare;

Kleriku dhe figurat tjera fetare mund t jen n gjendje t sigurojn shum informata pr zakonet dhe praktikat, e posarisht n lidhje me vdekjen, kuptimi i s cils mund t dshmoj jashtzakonisht vlefshm n planifikim dhe reagim n fatkeqsi

Plani msimor (msimi): 13 Kohzgjatja e msimit: 2 Or : 30 minuta

Mjetet e konkretizimit: Laptopi Projektori Doracaku kryesor Materiali pr ushtrime Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

Hyrje:

49

Ushtrim grupor
Modeli SWOT-i sht shkurtes pr prparsit, dobsit, mundsit dhe krcnimet. Analiza e SWOT-it ka pr qllim q t siguroj nj metod sistematike pr t menduarit me shkalln n t ciln nj organizat, ose pjes e nj organizats mund t reagoj n mjedisin e saj. sht shum i dobishm n t aplikuarit e tij pr adresimin e problemeve n zinxhirin komandues pr menaxhimin e incidenteve kritike.

Qllimi i msimit: T msosh si ta aplikosh modelin SWOT.

 Synimi i msimit #1:

Shpjegoje modelin SWOT.

 Synimi i msimit #2:

T aplikuarit e modelit SWOT.

 Synimi i msimit #3: T aplikuarit e modelit SWOT n nj ushtrim pr mbajtjen e brifingut n lidhje me tubimin e ardhshm publik dhe skenarin e marshimit.

 Synimi i msimit #4:

Ofro nj prezantim t brifingut prej 10 minutave n lidhje me Synimin e msimit 3.

50

Prmbledhje P-Pointat SWOT-i . Mbshtetja me fliparta Prparsit

Kto jan burimet dhe kapacitetet q pr momentin ekzistojn dhe shfrytzohen pr t mirn e organizats. Ato prfshijn burimet fizike, njerzore, financiare dhe burimet e paprekshme. do analiz, prve numrimit bazik, duhet t prfshij- moshn dhe kushtet e burimeve fizike, shkathtsit dhe prshtatshmrin e burimeve njerzore, burimet financiare, etj., ku t gjitha kto kan nevoj pr konsiderat. Shfrytzimi i burimeve duhet t merret n konsiderim n t dy aspektet, aspektin e efikasitetit dhe efektivitetit.

Dobsit
Kto jan burimet dhe kapacitetet q pr momentin ekzistojn dhe punojn n mnyr t kundrt ndaj qllimeve t organizats. N mnyr t qart, lmit q kan nevoj pr konsiderat jan t ngjashme si te ant e prparsive.

Mundsit
Kto jan ngjarjet q mund t parashihen n t ardhmen dhe mund t kthehen n prparsi t organizats. Ngjarjet e tilla mund t jen politike, ekonomike, shoqroro kulturore, teknologjike, apo t ligjshme pr nga natyra. Shpenzimet e qeveris, shkalla e interesit, furnizimi me para, demografia e popullsis dhe ligji pr punsim jan q t gjitha kto shembuj t faktorve q duhet t merren n konsiderat. Mundsit po ashtu do t prfshijn faktort tjer q do t ishin t dobishm- p.sh., shrbimi i konsumatorve t rinj apo msimi i shkathtsive t reja.

Krcnimet
Kto jan ngjarjet q mund t parashihen n t ardhmen dhe mund t jen t padshirueshme ose t kushtueshme pr organizatn. Faktort q duhet pasur n konsiderat jan t njjt sikurse mundsit m lart. Krcnimet po ashtu mund jen ngjarjet q kan nevoj t ndodhin, por mund t sjellin rreziqe. Modeli SWOT (sq.PDMK) sht i vlefshm n mbshtetjen e vendimmarrjes, e posarisht n t dy nivelet, nivelin strategjik t s Arts-, dhe nivelin e s Argjendts- q sht pr konsideratat taktike. Me renditjen e prparsive, dobsive, mundsive dhe krcnimeve dhe peshimi i atyre n mnyr krahasimtare, ajo mundson mnyrn e vlersimin n t drejtuarit e kursit m t mir t veprimit.

51

Detyr grupore
Ky ushtrim do t jet n dy pjes, sot me fazn prgatitse dhe pak m von n programin e fazs s hapjes. Pjesa 1: N lidhje me dhe prdorimin e udhzuesit n modelin MARCH II dhe t modelit SWOT n mnyr sa m t prshtatshme konsideroje pr baz skenarin n vijim dhe mbajee nj prezantim prej 10 minutave pr konsideratat tuaja pr secilin element t MARCH II. Nj marsh publik ka marr t lejen dhe sht lejuar t mbahet prgjat Bulevardit Nna Terez, n Prishtin prej ors 2 pasdite deri n 4 pasdite (1400 1600 or), me 21 qershor, pr ta manifestuar solidaritetin dhe Pavarsin e Kosovs dhe shprehjen e unitetit me Bashksin Evropiane. Organizatort kan parashikuar nj tubim paqsor prej 10 - 15,000 njerzve duke e prmbyllur tubimin me fjalime; bashkimi pr ta treguar unitetin. Qeveria sht mbshtetse e ktij grumbullimi, por dshiron garancion sigurie nga policia q demonstrata t mbetet paqsore dhe q t mos ket prishje pasuese t rendit. Nj grup politik minoritar (KIP/PPK) ka protestuar n takimin e propozuar dhe kan deklaruar se ta do t mbajn nj kundr demonstrat n t njjtn dit dhe koh brenda Prishtins me qllimin e prarjes s tubimit dhe ceremonive. KIP ka nj histori t shkurt, por i organizuar mir dhe me demonstrata potencialisht t dhunshme. Ata jan mir t financuar dhe relativisht armiqsor kundr do bashkimi t mtejm dhe antarsimit me Bashksin Evropiane. Inteligjenca e policis lokale kshillon se nj automjet sht ndalur dje n pjesn jugore t Prishtins. Katr udhtar qen arrestuar n baz t informacioneve, pasi q ishin antar t KIP. Automjeti prmbante 3 bidon teneqeje me karburante n bagazh, por pas marrjes n pyetje rreth qllimit t atyre personave, nuk pat dshmi t mjaftueshme pr procedim t mtejm thuhet n raportin e dorzuar t inteligjencs t komisionit pr kundrvajtje.

Si kshilltar t Grupit Mbshtets t Art, ju do ta prgatitni nj brifing paraprak pr nivelin e s Argjendts dhe t Bronzts me respektimin e shtjeve specifike t prfshira n modelin MARCH II: Informatat (cilat jan krcnimet e mundshme dhe rreziqet q ekzistojn n zgjidhjen e ksaj ngjarje) Qllimi (t jesh i prgatitur pr t diskutuar nj gam t zgjidhjeve dhe konsiderimin e analizs s SWOT-it n lidhje me standardin dhe reagimin e policis lokale) Metoda (cilat aspekte t kontrolls, bashkrenditjes dhe komands nevojiten t merren n konsiderim, a duhet kto t zhvillohen n operacionet ekstreme) Komunikimi (zgjidhja e ndonj problemi t mundshm n zinxhirin e komunikimit)

52

T jesh i prgatitur pr ta zbuluar dhe arsyetuar procesin e vendimmarrjes tnde.

Plani msmor (Msimi): 14 Kohzgjatja e msimit: 2 or: 30 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

Hyrje: Katr elementet thelbsore t Menaxhimit t projektit jan: Prcakto(imi): Organizo(imi): Planifiko(imi) dhe Kontrollo(imi); q prejse, kto elemente jan kryesore pr menaxhimin e incidenteve kritike, ky msim prpiqet t demonstroj sesi nj koncept i menaxhimit t programit mundet suksesshm t aplikohet pr prcaktimin e shkalls s shtrirjes s nj incidenti kritik, pastaj organizimi pr at se ka duhet t kryhet, planifikimi pr ndodhit e mundshme q ka gjasa t sjellin disa domethnie t kontrollimit n menaxhimin e saj t prgjithshm, si dhe rikthimin e normalitetit n mnyr sa m praktike. Qllimi i msimit: T jesh n gjendje ti shpjegosh elementet e Menaxhimit t projektit t PrcaktimitOrganizimit-Planifikimit dhe Kontrollit.

53

 Synimi i msimit #1:

Si ta parashtrosh nj qllim strategjik

 Synimi i msimit #2:

Shpjego si shrbejn modelet Analiza e zbraztirs, SWOT-i dhe STEEPLE pr zhvillimin e nj qllimi strategjik t prshtatshm pr rrethanat e caktuara.

 Synimi i msimit #3:

Mso si ti parashtrosh synimet me prdorimin e modeleve SMART dhe Trekndshit.

 Synimi i msimit #4: Vlersoje vlern ose strukturn e organizative

 Synimi i msimit #5:

Shpjego parimet e Planit t produktit dhe Planin e burimeve n menaxhimin e incidentit kritik.

 Synimi i msimit #6:

Si ta aplikoni kontrollimin gjat menaxhimit t incidentit kritik me prdorimin e modelit t Trekndshit dhe prve ksaj, si pr shembull, n fushat tjera t policis.

54

Prmbledhje Prcaktimi i Projektit

Fillimi i ndonj projekti paraqet mundsin pr ta arritur/mbrthyer at q nevojitet t bhet. Nj prcaktim i qart i nj projekti n aspektin pse ai nevojitet dhe ka do t arrihet me t, do ta ndihmoj e gjith punn e mtejme dhe mbshtetjen e vendimmarrjes. Prcaktimi i projektit sht nj proces vendimtar dhe projektet mund ta humbin drejtimin, pr shkak se komponenta e prcaktimit t Menaxhimit t projektit neglizhohet. Prve ksaj, prcaktimi i projektit do ta caktoj nse projekti sht mas e duhur pr problemin. Thjesht, posedimi i prkufizimit nuk sht garancion pr sukses; ai duhet mir t prcaktohet. sht e rndsishme se mendimi i duhur ti jepet prcaktimit, dhe kjo sht miratuar nga t gjith ata t cilt do t ndrmarrin vendime. Menaxhimi i projektit e prcakton projektin duke e specifikuar: Arsyen pr projektin Rezultatet q priten prej projektit Kufizimet e projektit

Tri temat e msiprme, zakonisht jan shpallur si pjes e pikave t referencs formale pr nj projekt. sht praktik e mir pr tri elementet e Prcaktimit t projektit q t shpjegohen hollsisht me nj Qllim t qart. Qllimi prcaktohet si: Koniz, i sakt, deklaratat e matshme e veprimit t qllimshm......Prdore flipartn Kjo do t ta: Kjo d Bj m t leht pr poseduesit e projektit pr identifikimin e fushave t marrveshjes. Bj m t vshtir pr poseduesit e projektit pr t refuzuar. Ndaloj projektin nga keqprdorimi pr arsye t ndryshme. Nnvizoj se cili tip i puns nevojitet t kryhet. Tregoj nivelin e duhur t burimeve t prfshira pr projektin. Ndihmoj projektin ti prmbush synimet e tij aktuale.

Prdore Doracakun e Analizs s zbraztirs-Flipart-Ku jemi ne dhe ku nevojitet t jemi ne?! Pr ta provuar qllimin dhe shpjeguar 'STEEPLE prdore flipartn pr aspektin e NDIKIMIT t mundshm/Ndrlikimeve Sociale Teknologjike

55

Ekonomike Mjedisore Politike Ligjore Etike Poashu mund t plotsohen me modelin SWOT si n msimin 13- Fliparta

Arsyeja pr projektin
N prgjithsi, projekti do t nevojitet pr ta zgjidhur nj problem, ta prmbush nj krkes apo ta zgjedhe ndonj shtje. far do qoft rasti, duhet t qartsohet se far problemi, krkese ose shtje po shkakton brengosje. Prcaktimi i arsyes pr nj projekt shpjegon pse sht ndrmarr iniciativa pr at projekt.

Rezultatet e projektit
Rezultati i nj projekti shpesh sht i shprehur si qllim ose si cak i tij, i cili i referohet atij si rezultat i nivelit t lart. Synimet, dhe zakonisht aty do t jen disa t futura n projekt, jan t nivelit m t ult, dhe t kombinuara, q sjellin te fundi i cakut apo qllimit. Pr shembull, Qllimi i ktij projekti sht t zvogloj shpenzimet e stafit duke i prmbushur tri synime N kt rast, synimet do t prshkruanin n hollsi si t arrihet qllimi i prgjithshm. Synimet do t prdoren m von q t vendosin se far pune krkohet. Formulimi i synimeve duhet t jet i qart dhe kuptimplot. Nj nga mnyrat e garantimit t synimeve se jan t shkruara n at mnyr q i bn ata t dobishm, sht t prdorurit e metods SMART: Fliparta Specifik sht e qart se ka nnkuptohet me synimin.

I matshm - do t jet e mundshme pr tu vlersuar shtrirja se deri n ciln I arritshm - synimi pasqyron dika q mund t zbatohet n vendin e puns. Real - synimi mund t plotsohet me burimet n dispozicion dhe prvojn e Koha e bazuar - shprndarja e synimit sht i lidhur me muajin kalendarik.

shkall sht prmbushur synimi.

stafit.

Prfitimet
Pasi njher projekti t jet prcaktuar ai duhet t jet n gjendje t pohoj se cilat prfitime

56

do ta shoqrojn. Prfitimet mund t shprehen n mnyr cilsore dhe sasiore. Prfitimi cilsor sht ajo q nuk mund t matet drejtprdrejt. Megjithat, nj prfitim cilsor zakonisht mund t matet apo t vlersohet n disa mnyra tjera, p.sh., duke i pyetur menaxhert nse ata e kan gjetur rezultatin e projektit t vlefshm. Prfitimi sasior sht ai q mund t matet drejtprdrejt, p.sh., prfitimi nga posedimi i

gjasht antarve t stafit q ta bjn punn q paraprakisht sht dashur tet antar pr at, pra, lirimi i dy antarve tjer t stafit pr kryerjen e detyrave tjera.

Kufijt e projektit
sht m leht t vendosen kufijt e nj projekti n projekte m t vogla. Kurse, pr projektet m madhore ose m t ndrlikuara kufizimet nuk mund t jen t qarta, prderisa t merret kujdesi i shtuar i sqarimit t shtjeve n fillim. Prcaktimi i kufijve t nj projekti ndihmon pr t sqaruar at se far do t drejtohet dhe far nuk do t drejtohet n mnyr q t prmbushen synimet n sjelljen e qllimit t prgjithshm t projektit. Kufijt e nj projekti mund po ashtu t prmenden si fushveprim i projektit.

Organizimi i projektit
Organizimi i nj projekti sipas aspekteve t strukturs, roleve dhe prgjegjsive sht nj veori vendimtare e Menaxhimit t projektit q shpesh sht i mbingarkuar. Kush sht prgjegjs apo llogaridhns, pr far, duhet t mbahet parasysh gjat gjith jets s projektit ose, prndryshe: Procesi, cilsia dhe shtjet burimore mund t shihen si probleme t dikujt do munges e prkushtimit nga ana e ndonj individi ose departamenti Puna n pjest e ndryshme t projektit mund t sjell konflikt ose t dyfishohet Linjat e komunikimit mund t bhen t ngatrrueshme. Nevojat e trajnimit dhe mbikqyrjes mund t mos identifikohen. tjetr. mund t kaloj pa u vlersuar. si kopje e panevojshme.

Prgjegjsit
Pr shumicn e projekteve do t paraqitet nevoja pr t deklaruar se kush sht prgjegjs pr: Udhheqjen e projektit

57

Menaxhimin e projektit Ndrmarrjen e puns prej dits n dit Ndrmarrjen e puns s specialistit

Mnyra e udhheqjes s projektit

Projekti duhet t drejtohet nga ai q sht emruar si Bord i projektit, i

prbr nga menaxhert polic senior. Bordi i projektit sht tregues i angazhimit dhe ka prgjegjsi pr: Akordimin e prcaktimit t projektit. Caktimin e burimeve. Miratimin e planeve dhe konsiderimin e zgjidhjeve. Miratimin e rekomandimeve q dalin nga puna e projektit.

Suksesi dhe dshtimi i nj projektit mbetet te Bordi i Projektit dhe nuk mund t t jet prgjegjsi q i ngarkohet dikujt.

Menaxhimi i projektit
T gjitha projektet kan nevoj q t menaxhohen, prandaj Menaxheri i projektit duhet t caktohet po n t njjtn koh edhe si antar i Bordit t projektit. Bordi i projektit mund ta caktoj drejtprdrejt Menaxherin e projektit. N rastin tjetr, Menaxheri i projektit vepron n emr t Bordit t projektit dhe sht llogaridhns pr t. Fakti se Bordi i projektit mbetet prgjegjs pr suksesin e projektit domethn se Bordi duhet t jet i siguruar, se Menaxheri i projektit ka koh, shkathtsit dhe prvojn pr ta menaxhuar projektin. Shkathtsit dhe prvoja q krkohet nga Menaxheri i projektit do t varet n pjesn, gjegjsisht n natyrn specifike t projektit. Pr shembull, pr projektin q lidhet me natyrn e krimit do t ishte mir t caktohet Menaxheri i Departamenti t Hetimeve Kriminale (sq. DHK). Kushdo q t jet ai individ, ai duhet t jet i aft t tregoj nivel t lart t aftsis pr fushat n vijim: Shkathtsit teknike Njohuria n Menaxhimin e projektit

Shkathtsi ndr-personale - entuziazm dhe prkushtim n mbshtetjen e projektit - aftsi pr dhnien e detyrave, ti menaxhoj dhe ti motivoj njerzit - objektivitet dhe ndershmri n prshkrimin e problemeve - i aft q t merret me pengesat dhe problemet

58

Shkathtsit pr vendimmarrje - t posedoj aftsi organizuese - aftsin q t sheh tutje/largpams - aftsin q t merr vendime prej t informatave t pakta Shkathtsit e komunikimit shkathtsi t qarta t prezantimit gojor dhe me shkrim

Ndrmarrja e puns prej dite n dit

sht prgjegjsia e menaxherit t projektit pr t menaxhuar burimet e projektit n mnyr q ti prmbush synimet e akorduara brenda shpenzimeve t aranzhuara dhe prmbushjes s afateve kohore. Prgjegjsit kye t nj Menaxheri t projektit jan q t: Planifikoj projektin dhe ta marr pajtimin e Bordit t projektit Monitoroj progresin e prgjithshm Raportoj pr progresin te Bordi i projektit dhe t rekomandoj veprim sa m t Menaxhoj njerzit e punsuar n lidhje me projektin

prshtatshm

Ndrlikueshmria e nj projekti do t ndihmoj pr t vendosur nse nj Menaxher i projektit duhet t punsohet me orar t plot. Nse projekti sht posarisht i ndrlikuar, Menaxheri i projektit mund t caktoj menaxher varts ose bashkpuntor pr pjest e ndryshme t projektit.

Ndrmarrja e puns specialistike

Puna specialistike i referohet puns q nuk sht kryer nga ana e antarve t projektit. Pr shembull, mund t jet vendosur se nj pyetsor nevojitet dhe se departamenti tjetr brenda organizats sht i ngarkuar me detyrn e krijimit t tij.

PLANIFIKIMI i PROJEKTIT
N kuptim t shtrirjes s tij, planifikimi mund ti referohet e gjith puns n vendosjen e projektit (prfshir Prcaktimin dhe Organizimin e projektit). Mirpo, n kt pjese, termi planifikim prdoret pr tiu referuar puns e cila rezulton n llojet specifike t planeve. Planifikimi m i zakonshm q prdoret n plan sht Plani i projektit. Plani i projektit sht

59

nj prmbledhje e kombinuar e nj: Plani t produktit..nj list e detyrave t dakorduara pr tu ndrmarrur, rendi sipas i t cilit ato nevojiten dhe aktivitetet e krkuara pr prmbushjen e secils detyr.
DHE

Plani i burimeve ndonj vlersim i burimeve q krkohen pr ta paraqitur seciln detyr.

Plan i produktit
Ekzistojn dy qasje themelore pr planifikimin: nga teposhte s larti dhe nga larte teposht. Nga teposhte s larti sht se ku sht e nevojshme t ofrohen burimet e krkuara pr projektin., p.sh., kjo sht ajo ka sht krkuar dhe kjo sht ajo q do t kushtoj. Nga larte teposht fillon me kufizimet n burime, p.sh., kjo sht e tra n dispozicion. Dy qasjet jan rrall t skajshme, pr shkak se synimet e projektit do ta drejtojn procesin e planifikimit. fardo qoft qasja, aty do t ekzistoj nevoja pr krijimin q njihet si Plani i produktit. Pr tu thjeshtsuar kjo, do pjes specifike e puns brenda projektit t prgjithshm sht shprehur si produkt. Fakti se puna sht quajtur si produkt sht i vlefshm gjat tr jets s projektit, pr shkak se vmendja gjithmon sht e prqendruar se far produkte krkohen dhe ka nevojitet t bhet pr sjelljen e tyre. Prparsit kryesore t Planit t produktit jan: Produktet/qllimet kye n projekt mund t identifikohen Shkathtsit q nevojiten pr arritjet e qllimit/produktit mund t identifikohen sht m leht pr ta vlersuar kohn dhe prpjekjet e krkuara sht m leht pr ta matur progresin Cilsia shum m leht vlersohet sepse produktet jan n dispozicion pr rishikim Specifikimi i nj pjese t puns si produkt e bn punn m t leht pr t parashikuar dhe komunikuar Aspak ose sa m pak koh e shpenzuar pr aktivitetet qllimmira, por jo t kota Produktet gjithmon duhet ti kontribuojn synimeve. Nse n mnyr t qart, nuk ka ndonj lidhje n mes t produktit dhe synimit, ather produkti nuk krkohet ose synimi duhet t prmirsohet.

60

Krijimi i planit t produktit

Identifiko produktet kye

Kto zakonisht jan produktet q krkohen n fund t projektit. Prderisa produktet t jen t dukshme, kjo sht faza pr mbajtjen e diskutimeve pr t konsideruar se ka mund t krijohet para se t vendoset se pikrisht ka do t krijohet. Pr projektet e ndrlikuara me shum produkte/qllime, mund t paraqitet nevoja q t numrohet secili prej tyre pr qllime t identifikimit. Identifikoj vartsit

Pasi njher lista e produkteve t jet krijuar, duhet t bhet rishikimi pr t par nse ndonj prej tyre varet veanrisht nga secila pjes me qllim t plotsimit t tyre individual. Mund t jet e nevojshme pr prioritizimin e produkteve, sepse disa nuk mund t jen n gjendje t prfundohen prderisa t tjert t jen prfunduar para tyre. Lista e produkteve kye duhet pastaj t radhitet pr t treguar renditjen e prgjithshme pr prfundimin-plotsimin e tyre. Identifikoj etapat e projektit

Etapat e bjn projektin m leht pr tu parashikuar dhe menaxhuar. Etapat mund t bazohen n grupet e posame t produkteve, p.sh., produktet q lidhen me gjetjen e fakteve, analizn e t dhnave, shkrimin e raportit, e kshtu me radh. Shumica e etapave/fazave duhet t prfundojn me ofrimin e synimit specifik. Prshkruaj produktet

Nse produkti nuk sht i dallueshm prkrah emri do t paraqitet nevoja q t jepet prshkrimi pr t, n mnyr q t ndihmohet diskutimi me t tjert. N varsi t produktit mund t ket nevoj t jepet prshkrimi tejet n detaje, por zakonisht nj ose dy fjali jan t mjaftueshme.

Identifikoj aktivitetet

Prsri, nse produkti nuk sht i dallueshm prkrah emrit, do t paraqitet nevoja q t jepet prshkrimi se cilat aktivitete krkohen pr prfundimin e tij t plot. Identifikimi i aktiviteteve ndihmon n vlersimin e burimeve dhe, m von, n kontrollimin e projektit. Jan aktivitetet ato q e ofrojn produktin, dhe produktet t cilat e sigurojn arritjen e

61

synimeve. Synimet e kombinuara krijojn prfundimin (sq. prmbushjen) e projektit.

Krijimi i Planit t burimeve

Pasi q njher produktet dhe aktivitetet t jen identifikuar, burimet dhe koha q krkohet pr ta prfunduar secilin mund t vlersohet. Vlersimi n vetvete sht detyr e vshtir. Sidoqoft, sht m leht t vlersohen burimet dhe koha e krijuar, nse vlersimet jan t bazuara n prshkrimin e nj produkti e jo disa shnime t kota me qllim kinse po bj dika. N t vrtet, pa e ditur se ka duhet br, sht e pamundshme t jepet ndonj vlersim i kohs dhe burimeve q krkohen pr prmbushjen e produktit. Pasi q njher vlersimet t jen prgatitur, ato mund t prdoren pr t: Vlersuar shpenzimet kundra prfitimeve Aranzhuar burimet para fillimit t puns Shpallur se kur produktet do t jen n dispozicion Monitoruar shfrytzimin e burimeve

Plani i burimit e prdor planin e produktit si pik t tij t piknisjes, dhe pr at pothuajse i ka identifikuar se cilat aktivitete krkohen pr ta krijuar nj produkt. N krijimin e Planit t burimit, secili projekt duhet t konsiderohet nga aspekti i: Shkathtsive t avancuara q krkohen pr stafin e ngarkuar me detyrn e prmbushjes t nj aktivitetit Numrit t ditve t krkuara pr t gjith stafin e angazhuar n projekt. Prafrsimit t prafrt me afatin kohor t prmbushjes s projektit Prafrsimit t prafrt me shpenzimet financiare pr prmbushjen e projektit, prfshir aty edhe stafin, mundimin, punn jasht orarin, udhtimin, etj. Plani i burimit zakonisht krijohet para se burimet e krkuara aktualisht t jen n dispozicion, kshtu q vlersimet mund t ken nevoj pr rifreskim, pasi q njher vendimi t jet marrur nga Bordi i projektit pr ndarjen e burimeve pr projekt. Nuk sht mir q Menaxhimi i projektit rreth burimeve t jet shum optimist, pasi q ka t ngjar t shkaktoj vshtirsi dhe ta minoj projektin. Para se gjithash, ekziston nevoja pr t qen real rreth burimeve, dhe kohs q nevojitet pr prfundimin e projektit pr afatet e aranzhuara. Nj gam e gabimeve n caktimin e kohs dhe burimeve diku rreth 15% llogaritet si toleranc e pranueshme.

KONTROLLA e PROJEKTIT

62

T gjitha projektet nevojiten pr tu kontrolluar. Kjo sht pr shkakun se madje edhe planet m t mira jan t bazuara n ndodh n pjesn bile praktike. jasht rezultojn afatet smuret Fakti se e edhe

Cilsia QUALITY

supozime dhe vlersime, kjo mund t mos Fragmentet e kohs mund t kontrolls s drejtprdrejt t projektit kundrt n Projekt, p.sh., kohore ndryshohen, stafi synime t reja i shtohen. projektit mund t ndryshoj, krkim faljeje pr t plan apo pa e ndrmarr planifikimit. Plani i projektit reflektoj kndvshtrimet e ndonj koh, por kto mund t ndryshojn me

duke pasur efekt t fundit ose Plani i

nuk sht ndonj vazhduar pa ndonj procesin e mundet vetm t vendimmarrsve n kndvshtrime KONTROLLA E NDONJ SYNIMI

AFATET KOHORE

BURIMET

prvoj dhe sipas rrethanave, pra, gjithashtu duhet edhe Plani i projektit.

Pasi q njher t jet vendosur se nj synim duhet t prmbushet, ather sht e vlefshme pr ta vlersuar shkalln e kontrolls n raport me tre faktor: Cilsia, Afatet kohore dhe Burimet sht joreale t planifikosh projektet pa i pasur parasysh shtrngesat/detyrimet. Pasi q dy, prej tre faktorve: CILSIA, AFATET KOHORE dhe BURIMET- t jen vendosur, faktori tjetr i mbetur nuk mund t kontrollohet. Planet dhe vendimet duhet qart ta reflektojn kt fakt nse sht i lidhur me ta. Ky dimension jo gjithmon nuk sht i muar nga vendimmarrsit, i cili mund t imponoj afate kohore joreale dhe pak burime. Mnyra m e mir e mirmbajtjes s kontrolls s nj projekti sht t krijohet Dokumenti Fillestar i Projektit (PID/DFP) si pjes e aranzhimit t procesit. Lloji i informats q prmban brenda DFP sht si n vijim (Shih Seksionin 9): Historiku dhe nevoja Synimi dhe fushveprimi Shtrngimet/detyrimet Supozimet Organizimi Produktet

63

Burimet Plani i projektit Shpenzimet dhe prfitimet Rreziqet

Vlersimi i rrezikut
Nj mnyr tjetr e vendosjes s kontrolls n fillim t projektit sht t ndrmarrja e Vlersimit t rrezikut si pjes e aranzhimit t procesit. Vlersimi i rrezikut mund t jet proces i ndrlikuar, por n nivelin e tij baz procesi prfshin thjesht identifikimin e faktorve q mund t ken efekt t kundrte t cilsis, afateve kohore dhe burimeve. Pasi q njher faktort e rrezikut t jen identifikuar, secili duhet t vlersohet pr t vendosur nse niveli i rrezikut sht i Lart, i Mesm, ose i Ult.

Kontrolli gjat projektit

Nj projekt duhet t monitorohet e nse sht ashtu edhe t kontrollohet. Nse projekti ka qen specifikuar sipas tipareve t produkteve ather monitorimi duhet t jet si n vijim: Progresi i br ... (sjellja e produkteve/qllimeve)

Cilsia e arritjeve/produkteve (prshtatshmria dhe qllimi) Burimet e prdorura (prpjekjet gjat ditve; koha; t hollat)

do ndryshim n projekt do t nevojitet po ashtu edhe t monitorohet dhe kontrollohet, sepse, pr shembull, synimet mund t ndryshojn ose nj kufizim i ri i kohs sht vendosur. Monitorimi i t gjitha ktyre aspekteve sht prgjegjsi e Menaxherit t projektit.

Kontrollimi i progresit
N baza ditore Plani i projektit sht dokumenti m i rndsishm, sepse ai duhet t prmbledh ka sht menduar t ndodh dhe ka ka ndodhur, duke i kontrolluar n varg produktet ashtu si jan ofruar. Freskimi i Planit t projektit dhe kontrollimi i progresit mund t arrihet duke mbajtur takime t rregullta n mes t Menaxherit t projektit dhe Stafit t projektit. Regjistrimi i veprimeve dhe vendimeve t ndrmarra n kto takime duhet t bhen referenc e s ardhmes. Bordi i projektit duhet t takohet q t menaxhoj drejtimin e prgjithshm t projektit ose kur vendimet vendimtare duhet t bhen nga antar e Bordit. Nse nj projekt do t vazhdohet pr nj koh t gjat (me muaj), ather Menaxheri i projektit duhet t siguroj nj shkrim t

64

rifreskuar rreth progresit, n mes t takimeve t Bordit t projektit dhe pr informimin e Bordit. Bordi i projektit duhet po ashtu t takohet nse projekti nuk shkon sipas planit. Nse aty paraqitet m shum se 15% e shtimit t kohs t burimeve, kjo duhet t sillet n vmendjen e Bordit t projektit nga Menaxheri i projektit. Bordi i projektit ather duhet t mbaj takim, n t cilin Menaxheri i projektit duhet t siguroj zgjidhje pr korrigjimin e veprimit.

Kontrollimi i Cilsis
Cilsia e produkteve nevojitet t vlersohet dhe nj procedur e rishikimit duhet t krijohet n t dy planet e Burimeve dhe Projektit. Jo t gjitha produktet do t krkojn t njjtin nivel t rishikimit dhe nj vendim duhet t bhet gjat procesit t planifikimit, pr at se cilat do t rishikohen, dhe prej kujt. Rishikimet zakonisht do t zbatohen nga: Bordi i projektit Menaxheri i projektit Ekipi i projektit Grupit punues (nj grup i personave i aranzhuar pr shikimin e shtjeve t Specialistt e pavarur

veanta, t cilt domosdoshmrish nuk jan specialist)

Kontrollimi i burimeve
Prdorimi i burimeve t Projektit duhet t monitorohet dhe t kontrollohet, nse projekti duhet t jet i mbuluar me buxhet. Ekziston nevoja e sigurimit se projekti sjell ate q quhet Vlera pr para. Aty paraqitet vetm nj shtje e vogl n projekt q i prmbush synimet e tij, nse bhet ashtu, kjo do t thot se ka m shum shpenzime sesa q mund t arsyetohen nga prfitimet. Duhet t mbahet n mendje, se ju nuk mund ta kontrolloni at q pothuajse ka qen harxhuar. Prandaj, Menaxheri i projektit duhet ta di se ka sht harxhuar gjat ndonj kohe, n mnyr q ta prcaktoj se ka ka mbetur pr tu kontrolluar. Pikrisht marrja vesh pr at se burimet e projektit jan prdorur m shpejt sesa sht parashikuar, kjo vetvetiu nuk do ta kontrolloj projektin. Nse prdorimi i burimeve t projektit bhet i tepruar zgjidhjet e kontrolle prfshijn: Nxjerrjen e m shum burimeve nse sht e mundshme dhe t nnshtruara prfitimeve t pritura M pak pun mund t ndrmerret por pa e minuar realizueshmrin themelore t projektit

65

Cilsia e produktit mund t zvoglohet-prsri pa e minuar realizueshmrin themelore t projektit Norma e puns s projektit mund t rritet n baz t asaj se ekziston hapsir pr prmirsim

Kontrollimi i ndryshimeve n projekt

Rreziku m i madh n lidhje me prfundimin e projektit me koh, pr ta prmbledhur dhe cilsuar, ngritt nga ndryshimet q ndodhin gjat ciklit t projektit. Ndryshimi nuk domethn t jet i madh pr t pasur ndikim, dhe efekti grumbullues i shum ndryshimeve t vogla mund t jet i konsiderueshm. T gjitha ndryshimet domethnse duhet t vlersohen prkundr Prcaktimi t projektit n caktimin e asaj se ka mund dhe ka duhet t bhet. Nse sht e nevojshme, Prcaktimi i Projektit duhet t ndryshohet pr prshtatjen e krkesave t reja. Nse Prcaktimi i Projektit ndryshon, ather ndrlikimet pr krkesat e burimeve duhet t identifikohen q t rifreskohet n mnyr t prpikt ne Planin e projektit.

Kontrolli gjat fundit t projektit

Ashtu si prfundon nj projekt po ashtu edhe duhet t kontrollohet, por shpesh kjo nuk ndodh. Projekti duhet t prmbyllet me vazhdimin e nj vendimi formal nga Bordi pr projekt. N ndonj koh m t prshtatshme, nj Post Rishikim i Zbatueshmris (PRZ) duhet t zbatohet, n mnyr q t sigurohet se projekti ka arritur qllimet dhe synimet e tij n sjelljen e prfitimeve. Konsiderat duhet ti jepet edhe brjes s nj Rishikim pr Vlersimin e projektit (RVP) pr shqyrtimin sesi ishte menaxhuar projekti n trsi. Projekti mund ti jepet fund m hert sesa q sht propozuar, vetm nse nuk ka arsye m pr brjen e projektit. Megjithat, prfundimi i projektit para kohe duket mas drastike, ai sht zgjidhje legjitime e hapur pr Bordin e projektit nse paraqiten rrethanat pr arsyetimin e kursit t till t veprimit. Dhnia fund e projektit po ashtu duhet t jet tem pr rishikim, sepse rishikimi ofron mundsin e t msuarit t msimeve nga prvoja pr t ardhmen.

Plani msimor (Seanca): 15 Kohzgjatja e msimit: 1 Or: 30 Minuta

66

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Materiali ushtrues Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

Hyrje:

Ushtrim grupor
Qllimi i ktij sesioni sht pr ti rishikuar prparsit dhe dobsit e tanishme t masave ekzistuese t marrjes me incidentet kritike. Do t jet e nevojshme pr identifikimin e ndonj Procedure Standarde Operative (PSO) dhe planet emergjente q e mbshtesin menaxhimin e incidenteve madhore. Prve ksaj, si zyrtar policor senior, duhet t jemi t vetdijshm pr fuqit tuaja ekzekutuese dhe autoritetin pr sigurimin e burimeve.

Qllimi i msimit: Bni nj shqyrtim kritik t procedurave aktuale dhe mekanizmave q ekzistojn n Kosov pr menaxhim t incidentit kritik.

 Synimi i msimit #1:

Identifikoni ka jan rregulloret e brendshme SOP-t n lidhje me ekzistimin e masave emergjente.

 Synimi i msimit #2: Vlersoni, nse ekziston ndonj plan i veprimit i shtetit aktual.

67

 Synimi i msimit #3: Identifikoni burimet shtes, policine dhe DME

 Synimi i msimit #4: Kuptoni se si t kujdeseni pr SOT-n n lidhje me objektivat e t msuarit 1- 3 dhe t jeni t gatshm t njoftoni zyrtart e lart qeveritar.

Prmbledhje
Diskutimi i udhhequr (mundsisht me ndjekjen e rishikimit t ushtrimit t shkurt) far jan masat emergjente ekzistuese? far SOP/PSO(sq. Procedure Standarde Operative) ekzistojn? A ekzistojn pr momentin planet emergjente te veprimit- kur jan shkruar ato, ku jan ruajtur, kur jan rishikuar pr her t fundit? Cilat burime shtes (kapacitete) mund policia t krkoj ose te llogarise n?

Detyra- Ushtrim grupor

N mnyr kritike rishikoj procedurat e tanishme dhe mekanizmat q ekzistojn brenda Kosovs pr menaxhimin e incidenteve kritike ose madhore. Me prdorimin e dituris dhe prvojn tnde (prfshij aty ku sht e mundshme teknikat e SOT-in/PDMK-in) krijo zgjidhje dhe rekomandime pr prmirsim duke prdorur metodologjin e Menaxhimit t projektit. Prgatite nj brifing pr zyrtart senior qeveritar pr shitjen e rekomandimeve tuaja duke siguruar detaje pr zbatim, monitorim dhe vlersim.

68

Plani msimor (Seanca):16 Kohzgjatja e msimit: 1 Or: 45 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Materiali ushtrues Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: Ky ushtrim sht pjesa e dyt q prin nga sesioni 13 dhe ka mbarvajtur tek reagimi apo faza hyrse- informatat shtes jan siguruar m posht. Duke u referuar n futjen n funksion t nj udhheqjeje t modelit MARCH II, keni n konsiderat skenarin n vazhdim nga puna q ju e keni kompletuar n sesionin 13

Qllimi i msimit: T prgatitet nj brifing duke prdorur formatin IIMARCH n nj asamble publike dhe marshim. Nj marshim publik sht autorizuar dhe lejuar prgjat Bulevardit Nn Tereza n Prishtin, ndrmjet ors 14:  Synimi00, m datn 21 Qershor pr t shprehur 00- 16: i msimit #1: T dini se si t prgatisni nj letr dhe propozimin solidaritetin dhe pavarsin e Kosovsinformuese IIMARCH n dhnjen e nj scenarioje q ka t bj me rend publik. Organizatort pr bashkimin me Bashkimin Evropian. parashikojn nj tubim paqsor me ndrmjet 10 15, 000 njerz, t mbledhur pr ti dgjuar fjalimet dhe pr t demonstruar bashkim. Qeveria sht n mbshtetje t ktij tubimi, por dshiron siguri nga policia q demonstrimi t mbetet i qet dhe se nuk do t ket asnj rregullim t mvonshm. Nj grup politik minoritar ( KIP/PPK) ka protestuar lidhur me takimin e propozuar dhe ka deklaruar se ata do t mbajn nj kundr- demonstrim n t njjtn dit dhe koh brenda n Prishtin me qllim t pengimit t ktij Prmbledhje tubimi dhe fardo procedure tjetr. KIP ka nj histori t vogl, por mir t organizuar dhe demonstrim potencial t dhunshm. Ata jan mir t financuar dhe relativisht armiqsor ndaj do organizate dhe pjestar me Bashkimin Evropian. Inteligjenca policore lokale kshillon q nj automjet u ndalua dje n pjesn Jugore t Prishtinn. T katr banort jan kontrolluar dhe identifikuar, nga ngjashmria si antar t KIP-t. Vetura mbante kanae prplot me benzin dhe 30 shishe t zbrazt. Zyrtart lokal nuk kan 69 zbuluar ndonj kundrvajtje dhe personat u liruan q t vazhdojn udhtimin e tyre. .

Informacione shtes:
Radioja kombtare ka pranuar nj telefonat anonime me sa duket nga prfaqsuesi i lart i KIP. Telefonuesi i gjinis mashkullore ka deklaruar se asambleja solidarizuese duhet t vazhdoj, policia dhe shteti duhet t parashikoj dhun dhe rregullime shprehse, pengesa n sistemin transportues dhe shkelje t ligjit. KIP mendohet t jen grup radikal paraushtarak me ndjenja t forta t pavarura politike, lideri i tyre Veton Krasniqi aktualisht sht n paraburgim n pritje t gjykimit pr vepra t prdorimit te armve t zjarrit, si dhe i dyshuar t jet i prfshir n tentativ pr korrupsion dhe grabitje.

Si kshilltar n Grupin Mbshtets t Art, paraprgatitni nj takim t shkurtr informativ pr t Argjendtin dhe t Bronzte lidhur me shtje t veanta t prshkuara n modelin MARCH II. Administrimin Rreziku

70

T drejtat e njeriut

Shih faqet 36-44 Komunikimi (ri- vizitoni komunikimin nn dritn e tij t ktij informacioni shtes dhe supozoni se far ndikimi mund t ken rregullimet publike n operimin e policis. ka tjetr duhet t merret n konsiderat lidhur me ruajtjen e zinxhirit t komunikimit ndrmjet komandave t s (Art, Argjendt dhe Bronzt)?

Plani msimor (Seanca): 17 Kohzgjatja e msimit: 2 Or: 30 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Laptopi

71

Projektori Doracaku kryesor Kopjet Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: Vetdijen e asaj se ka duhet t merret parasysh n aspektin e veprimeve fillestare nga zyrtari i par n vendin e ngjarjes- pa marr parasysh gradn e zyrtarit q arrin n vendin e ngjarjes n nj incident madhor t ngjarjes. Qllimi i msimit: Shpjegoni se ka duhet t ndoh n lidhje me veprimet fillestare me rrastin e arritjes s nj incidetni kritik. ku ai veprim fillestar luan rol n vlersimin e situats q sht shum i rndsishm dhe kritik n menaxhimin efektiv

 Synimi i msimit #1:

T jeni n gjenjde t shpjegoni mnemonic SAD CHALET

 Synimi i msimit #2: T identifikoni renditjet kye t kritereve pr t priturat pr t dya, qendrn lokale dhe rajonale.

 Synimi i msimit #3:

T jeni ne gjendje t krijoni nj qendr te kontrrollit rajonal n lidhje me scenarion e dhn mbi prpasjen ajrore.

72

Prmbledhje
P-Pointi Prgjegjsi e menjhershme sht marrja e prkohshme e komands si dhe t sigurohet q shrbimet tjera t emergjencs t informohen nse nuk jan n vendin e ngjarjes. OFICERI i PAR N VENDNGJARJE NUK DUHET T PRFSHIHET N PUNT E SHPTIMIT. Pavarsisht shkalls se incidentit, prioritet jan VLERSIMI, INFORMIMI dhe MBAJTJA E KONTAKTEVE. Informatat n vijim duhet t`i prcillen dhoms s kontrollit pa kurrfar vonese: Viktimat prafrsisht numri i viktimave, t lnduarve dhe jo t lnduarve Rrezikshmria prezent duhet t prfshij derdhjen e karburanteve, mbeturinat, kushtet atmosferike, terreni dhe prezenca potenciale e gazrave, kemikaleve, zjarrit ose rreziku nga eksplodimi Qasja rrugt m t mira pr automjetet emergjente, parking, pikat kthyese, rrugt e bllokuara, vendtakimet e prshtatshme Lokacioni i incidentit nse nuk identifikohet leht si p.sh n zona t izoluara, duhet t prdoren pika t referimit, udhkryqe etj. pr t treguar vendin Shrbimet Emergjente prezent dhe q nevojiten Lloji i incidentit shkurtimisht detaje pr llojin dhe numrin e automjeteve, ndrtesave, urave, aeroplanve etj. t prfshir. Pasi t`i ket prcjell gjitha informatat qe ka n dispozicion, oficeri duhet t mbaj radio kontakt me dhomn e kontrollit, koordinoj reagimin e shrbimeve emergjente n vendngjarje dhe t luaj rolin e oficerit t incidentit derisa t lirohet nga kjo detyr nga ndonj oficer i rangut m t lart (ky mund t jet oficeri i caktuar si i Bronzt komandant operativ). Duhet t mbahet nj regjistr me shkrim.

P-Pointi Dhoma lokale e kontrollit (nse sht e aplikueshme)

Dhoma lokale e kontrollit, pr pranimin e informatave q ka ndodhur nj incident madhor, duhet t:

73

Informoj Kontrollin Regjional / Kombtar pa vones; Urdhroj oficerin q sht m s afrmi m vendngjarjen q t vlersoje situatn Informoj oficerin e lart n detyr, ai q do t marr pjes dhe do t marr rolin e oficerit t incidentit Informoj oficert e lart komandues Drgoj personelin sipas direktivave t oficerit t incidentit Mbaj regjistrin dhe t koordinoj vendosjen e personelit Mbaj ndrlidhje me dhomn e forcave operative

P-Pointi Kontrolli Regjional

Me marrjen e informacionit se nj incident ka ndodhur i cili m von mund t klasifikohet si nj Incident madhor, oficeri n detyr n Kontrollin regjional (cilido shrbim emergjent t ket pranuar s pari njoftimin) sht prgjegjs pr nxitjen e mobilizimit t shrbimeve emergjente dhe personelit t policis, dhe pr krijimin e komunikimit me oficerin e par n vendngjarje. sht e pamundur q nj person t mbaj mend t gjitha llojet e detyrave q duhet t bhen n kt faz mobilizimi dhe rekomandohet q t prgatiten paraprakisht procedurat standarde te veprimit aide momoire qofshin ato n form elektronike apo t shtypur, n baz t planeve pr mobilizimin e forcave dhe t prdoren menjher n rrethana t tilla. Kto udhzime procedurale duhet t prfshijn instruksionet pr rolin e oficerit t par n vendngjarje, q duhet t prforcohet si i nevojshm pr oficert pasues. Udhzuesi i procedurave duhet t prfshij informata pr njoftim, mobilizim ose pr implementim dhe duhet t jet n dispozicion pr referenc t shpejt dhe t leht nse krkohet nga: Shrbimet tjera t emergjencs Pikat e vendosura t kontrollit Kontrolli i trafikut Komandantt e zons Personeli i zons Autoritete lokale Oficeri pr planifikim emergjent Komandantt n zona specifike t prgjegjsis Automjetet dhe pajisjet pr kontrollin e incidenteve madhore Ekipet pr dokumentacionin e spitalit Fotografuesit e vendngjarjes/ prpiluesit e planit

74

Ekipet e morgut Zyra pr informacione rreth viktimave Koordinatori Ante-mortem Dhoma e kontrollit pr incidente madhore Ekipet pr pranimin e t mbijetuarve/ ekipet e qendrave mbshtetse Ekipet pr pranimin e miqve dhe t afrmeve Zyrtari mjeksor pr shndetin publik Zyra ndrlidhse pr media Prokurori Sistemi pr regjistrim gjithprfshirs nga fillimi. Oficeri pr shndetsi dhe siguri Oficeri pr mirqenie

Qendra e kontrollit zakonisht vepron si qendr pr burime dhe komunikime deri sa posti i kontrollit dhe/ose dhoma e kontrollit pr incidente madhore t jen funksionale n komandn e Komandantit t s Art.

Ushtrim detyr grupore

sht e zakonshme, n raportimin fillestar t nj operacioni ekstrem q komunikimi, informimi dhe inteligjenca jan t pjesshme/fragmentare dhe t pa kompletuara. Edhe pas emrimit dhe drgimit t nj komandanti t Bronzt ka gjasa q t kaloj nj periudh kohore n fazn fillestare dhe fazn reaguese t nj incidenti madhor kur nuk dihen shum gjra. N nivelin e komandantit t s Argjendt, sht me rndsi t sqarohen dhe t dallohen faktet nga spekulimet dhe supozimet. Si komandant taktik komandanti i s Argjendt do t ket nj rol t pa lakmueshm pr tu ofruar udhzime dhe direktiva t qarta komandantit/tve operativ dhe t ofroj informata kritike, inteligjenc dhe raporte t situats pr komandantin e s Art (pr shqyrtim dhe reagim nga grupi i s Art/ mbshtets).

Detyra
N grupe, ju duhet t shqyrtoni dhe diskutoni vlersimin e ndikimit fillestar; grumbullimin, vlersimin dhe analizimin e informatave pr tu siguruar q burimet jan ndar n baz t prioritetit pr t pasur nj efekt optimal. N lidhje me skenarin n vijim n faqen tjetr: Kush duhet t ndrmarr vlersimin e ndikimit fillestar t ktij incidenti madhor dhe si mund t arrihet kjo?

75

far mekanizma dhe procese (prfshir ato fizike p.sh. IT, tabelat e bardha

dhe hartat; dhe personeli p.sh. specialistt, oficert e inteligjencs, analistt etj) duhet t vendosen n nivelin e s Argjendt dhe t Art pr tu siguruar q vendimmarrja dhe zgjidhja e problemit jan shtje t gjykimit t shndosh? far teknika t grumbullimit dhe vlersimit t inteligjencs mund t prdoren

pr t zvogluar rrezikun e reagimit ndaj spekulimeve?

Kemi raporte q nj aeroplan komercial rus sht prplasur gjat aterrimit rreth 4 km n lindje t Istogut dhe se pjest e tij jan prhapur gjithandej duke shkaktuar dme dhe viktima. Komunikimet jan ndrprer, ka frik q dmet e shkaktuara prfshijn edhe burgun e Dubravs ku nj numr i madh i t burgosurve kan ikur npr fshatrat pr rreth. Kryetari i komuns dhe komuna kan deklaruar nj gjendje t jashtzakonshme lokale dhe jan duke krkuar prezencn e prforcimeve t ushtris dhe policis. Momentalisht nuk ka raporte pr trazira. Komuna ka nj popullsi prej afrsisht 65, 000 (edhe pse nuk ekzistojn t dhna t sakta t regjistrimit). Burgu i Dubravs sht njri nga burgjet m t mdha t Europs dhe mban t burgosur t kategoris A (kundrvajtsit e veprave m t rnda) dhe se fundit ka hapur Njsin e Sigurt t Psikiatris pr t akomoduar kriminelt e smur mental.

Plani msimor (Seanca): 18 Kohzgjatja e msimit: 2 Or: 15 Minuta

76

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Materiali ushtrues Kopjet e Poer-point Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: N ngjarjet e nj incidenti kritik mund t ekzistojn nevoja substanciale pr burimeshum prej tyre prtej mundsive t menjhershme t shrbiit policor dhe DME. sht e nevojshme q t kihet qasje n mjetet lehtsuese dhe t mirren masat e reagimit kritik kur t ballafaqohemi me shkall t incidentit ky msim i shpjegon kto kapacitete. Qllimi i msimit: T dihet se far mundsish t burimeve ekzistojn prtej mundsive t menjhershme t policis dhe DME.

 Synimi i msimit #1: T prcaktohet se far burimesh mund t ftohen pr t ndihmuar policin dhe DME pr tu arritur menaxhim m efektiv I incidentit kritik.  Synimi i msimit #2: T kuptohet nevoja pr njohje t hershme t mbshtetjes s agjencive t tjera sa u prket burimeve.

Prmbledhje Diskutim - i udhhequr

Nga eksperienca dhe njohurit brenda grupit, tregoni informatat n vijim (ky ushtrim do t pasohet nga nj ushtrim ift pr t hulumtuar masat aktuale t rasteve t paparashikuara pr t pasur qasje n burimet pr reagime n raste). A ekzistojn masat kritike t reagimit, p.sh nj reagim i shrbimit urgjent kombetare n nj operacion urgjent?

77

Cilat jan nivelet e autoritetit pr t mobilizuar burime shtes? N far rrethana mund t krkohet ndihm dhe mbshtetje prej shrbimeve ushtarake?

A ekziston plan veprimi prgjigje e shndetit publik ndaj rreziqeve kimike, biologjike ose radioaktive?

Cili

sht

mekanizmi

pr

ndrprerjen

ose

devijimin

sistemeve/rrugve

transportuese? far prvoje kemi brenda grupit, pr bashkpunim n rast t reagimit kritik? A jan ndrmarr ushtrime t reagimeve n raste kritike duke prdorur skenarin e nj operacioni ekstrem?

Ushtrim
Hulumtoni dhe identifikoni aftsit e reagimeve n raste kritike dhe qasuni mekanizmave t shrbimit, t burimeve ose objekteve t emruar nga trajneri juaj. Prgatitni nj konferenc 15 minutshe pr gjetjet tuaja; prfshini fuqin dhe dobsin e cilitdo mekanizmi dhe procesi ekzistues, dhe ku sht e duhur jepni rekomandime pr prmirsime. Nuk gjuhet me zagar t lidhur-Barat

Plani msimor (Seanca): 19 Kohzgjatja e msimit:

Mjetet e konkretizimit: Laptopi Projektori Doracaku kryesor

1 Or: 15 Minuta

78

Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: sht rol themelor i policis q t angazhohet n nj incident pr t vlersuar rrezikun. Ku sht e mundur faktort lehtsues duhet t identifikohen dhe duhet t ndrmerren veprime t prshtatshme dhe proporcionale q t zvoglohet rrezikshmria. Proceset kye jan t shnuara m posht dhe kan rndsi t barabart n komandat operacionale (Bronzt), taktike (Argjendt), dhe strategjike(Art) Qllimi i msimit: T jemi n gjenjde ti definojm principet e menaxhimit efektiv t rrezikut.

 Synimi i msimit #1: T sqarojm prmbajtjen e t 5 hapave t menaxhimit efektiv t rrezikut:

Identifikoni rreziqet Vendosni kush mund t lndohet dhe si Vlersoni rreziqet dhe vendosni pr masat parandaluese Regjistroni gjetjet tuaja dhe zbatoni ato Rishikoni vlersimin tuaj dhe freskojeni nse sht e nevojshme.

Prmbledhje
S pari ju duhet t punoni n lidhje me at se n far rrethanash njerzit mund t lndohen. Pr ta br kt sugjerohet se ne duhet:

P-Pointi
1. 2. 3. Lidhje me organizatat e plqyera dhe t themeluara ( UNDP/ OSCE) pr t mbledhur informacionet q jan t freskta t aktiviteteve dhe ngjarjeve n shtet/ rajon. Monitorimi I mediave dhe vpersimi I aferave aktuale n t dyat shtet dhe rajon pr t vlersuar gjasat e rrezikut dhe ndikimin potencial n stafin apo operimet tona. Pyesni stafin ton sa ka ata mendojn. Ata mund t kena vrejtur gjra pr t cilat ne nuk jemi ne dijeni.

79

4.

Kontrolloni prodhuesit instruksionet apo fletat e t dhnave pr kemikale dhe pajisje pasi q mund t jen shum ndihmse n kontrollimin e rrezikshmris dhe vendosjes s tyre n perspektivn e tyre t vrtet.

5. 6. 7.

Kontrolloni prsri aksidentin ton dhe shnimet mbi smundjet- shndetsin- kto shpesh ndihmojn n identifikimin rreziqet m pak t dukshme. Mbani mend t mendoni pr rreziqet afatgjata pr shndetin, ( p.sh., nivelet e larta t zhurms, apo ekspozimet ndaj substancave t dmshme). Kjo list nuk sht aspak e lodhshme. I tr stafi duhet t mbesin vigjilent lidhur me ndryshimin dhe zhvillimin e situatave dhe dhe pr t sjell n vmendjen e udhheqsve t tyre kur ata ndjejn se situata e tyre personale apo kur kompania sht duke u vn n rrezik.

Tregoni por- pointt n tr 5 hapat

Hapi 1 - Kriteret e rrezikut

80

E LART Ka gjasa t ket t vdekur, lndime t smundje serioze.

renda/madhore apo

MESATAR

Ka gjasa t ndodh lndim serioz apo prkeqsim i shndetit,

p.sh. njerzit mund t mungojn nga puna m tepr se tri dit si rezultat i ksaj (por jo t shtrir n spital apo t mjekohen)
E ULT Kur mund t shfaqen m pak lndime tjera serioze pr shembull kur pr shkake t lndimeve nuk krkohet t mungohet nga puna apo mund t prshij nj munges deri n tri dit nga puna.

Kriteret e mundshme t rrezikut

I LART Kur ka m shum gjasa apo sht e sigurte q dmi do t ndodh.

81

MESATAR Kur dmi sht i mundur/ka gjasa t ndodh. I ULT Kur dmi nuk ka gjasa t ndodh/ ka tepr gjasa q t mos ndodh dhe rrall do t ndodh.

Duke br nj vlersim t rrezikshmris dhe rrezikut t mundshm sugjerohet si na vazhdim: RREZIKSHMR IA E ULT (Pak dmshme) e (Mesatarisht dmshme) POTENCIALI I ULT I RREZIKUT Shum pa gjasa /nuk ka gjasa POTENCIALI MESATAR I RREZIKUT Ka gjasa/ i mundshm (I pranueshm) POTENCIALI I LART I RREZIKUT Shum ka gjasa/ ka gjasa RREZIKU MESATAR (Mesatar) (Mesatar) RREZIKU I LART RREZIKU ULT (I vogl) RREZIKU ULT I (I pranueshm) RREZIKU MESATAR I RREZIKU I ULT RREZIKU MESATAR (Mesatar) RREZIKU I LART (I konsiderueshm) RREZIKU I LART e RREZIKSHMRI A
MESATARE RREZIKSHMRIA E LART

(Ekstrem e dmshme)

(I konsideruesh m)

(I

pa-

tolerueshm)

Hapi i 2-t Vendos kush mund t lndohet dhe si

Pr do rrezikshmri ne duhet ta kemi t qart n lidhje me at se kush mund t dmtohet. Kjo nuk do t thot se do kush duhet t ceket me emr, por kishte me qen m mir apo e

82

mjaftueshme t identifikojm grupet e njerzve apo shtetin ose fushat e veanta t operacionit. N secilin rast, identifiko se si ata mund t lndohen, p.sh. cili sht rreziku, cila lloje t lndimeve apo smundje mund t ndodhin. Do t nevojitet mendimi shtes pr disa rrethana kur kemi t bjm me ndrtesat industriale apo komerciale. Konsideroni pastruesit, vizitort, kontraktort, puntort e mirmbajtjes etj. t cilt mund t ndodh q t mos jen n vendin e puns tr kohn; antart e jashtm publiku (kalimtart e rastit), t cilt do t mund t lndoheshin nga incidentit.

Hapi i 3-t Vlersoni rreziqet dhe vendosni pr masat paraprake

Duke vlersuar rreziqet dhe kush mund t preket nga ato, ne duhet t vendosim se far t bjm n lidhje me ta. Ligji krkon nga ne t bjm do gj t zbatohet arsyeshm pr t mbrojtur njerzit nga dmi. Ne mund ta bjm kt pr veten ton, por mnyra m e leht sht q t krahasojm se ka jemi duke br me praktikn t mir. Kshtu q s pari, shiko n at se ka ne jemi duke br; mendoni far kontrolle ne kemi n at vend dhe si sht organizuar puna. Pastaj krahasoni kt me praktikn e mir dhe ka sht m me rndsi, aplikoni logjikn. Shikoni nse ka dika q ne duhet t bjm m shum pr t sjell arritjen e standardit. Duke pyetur veten, konsidero: 1. A mund ta largoj rrezikun trsisht? 2. Nse jo, si mund ti kontrolloj rreziqet ashtu q lndimi ka gjasa t mos ndodh apo s paku t minimizohet ? 3. Kur kontrollojm rreziqet, apliko parimet m posht, nse sht e mundur t prcjellt renditja si m posht : Provoni nj alternative m pak t rrezikshme (p.sh. kalimi n metodat Parandaloni qasjen tek rrezikshmria (p.sh. duke siguruar, ruajtur); Organizo shptimin dhe kontrollin pr t zvogluar ekspozimin ndaj Dhnia e pajisjeve personale mbrojtse (p.sh. rrobat, kpuct, syze alternative t kontrollit);

rrezikshmris etj); t ndihmojm me mirqenie sociale (p.sh. ndihma e par dhe objekte pr pastrim pr largimin e papastrtis - infektimit). Prmirsimi i shndetit dhe siguris operacionale dhe taktike nuk duhet t kushtoj shum, por thjesht dshtimi pr t marr masa mund t kushtoj m shum jo vetm n kuptimin e lndimit personal por edhe n dme organizative.

83

Hapi i 4-t Regjistro t prfundimin dhe zbato ato

Duke i dhn rezultatet, n vazhdim t vlersimit t rrezikut n praktik sht e rndsishme n do debrifing pas incidentit t bhet rishikimi apo hetimit q pason. Duke shnuar rezultatet e vlersimit t rrezikut, dhe duke i ndar ato me partnert ton, inkurajon diskutimin dhe mund t jap nj kreativitet t lart dhe ndryshime n reduktimin e rrezikut operacional dhe taktik. N situata dinamike si nj Prplasje e papritur dhe Rritja e batics incidentet q ju duhet ti rishikoni, q t dyja rrezikshmrin dhe rrezikun rregullisht jan t shpeshta pasi q situata ndryshon krkohet nga ju t rishikoni dhe ti modifikoni. Kjo krkon informat dhe inteligjenc mir t zhvilluar duke grumbulluar sistemet dhe aftsit pr t vlersuar kualitetin e t dhnave dhe volumin e krcnimit. Kur i regjistroni vendimet e juaja dhe gjykimet n lidhje me rrezikun, mbani ato sa m thjesht.

Hapi i 5-t Rishikoni vlersimin ton t rrezikut dhe domosdoshme ri-freskoje at

nse sht e

Do t na ndihmoj t krijojm disa plane emergjente veprimi, modele dhe procese pr t reduktuar rrezikshmrin dhe rrezikun tek publiku (shoqria) dhe stafi i emergjencs kur kemi t bjm me lloje t ndryshme (t paparashikueshme) t operacioneve ekstreme, p.sh. aksidentet industriale, aksidentet e transportit, etj. Sidoqoft, kto modele dhe plane duhet t datohen dhe sht e nevojshm q rregullisht t rishikohen pr t siguruar shpjegimin e ndryshimeve n shoqri, demografi, burime dhe teknologji. Pr nj rishikim t till duhet kontrolluar: A ka pas aty ndryshime? A ka prmirsime q ne ende duhet br? A e ka identifikuar personeli yn nj problem? A kemi msuar ne dika nga incidentet e fundit, aksidentet apo afr shmangies? Sigurohuni q vlersimi yn i rrezikut t rishikohet .

84

Plani msimor (Seanca): 20 Kohzgjatja e msimit: 2 or: 45 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Materiali ushtrues Kopjet e Poer-point Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

Hyrje

N ushtrim ne do t vazhdojm ushtrimin si hyrje n sesionin 17 lidhur me prplasjen e avionit komercial Rus. Duke vepruar si Komandant i Art ju jeni q ti rishikoni informacionet dhe t ndrmerrni vlersimet preliminare t rrezikut. Informacionet fillestare tregojn n vazhdim, kjo prcjellt nga informacione shtes q vijn nga vendi i ngjarjes ( burimet tregojn). Qllimi i msimit: Ti praktikojm t msuarat nga sesioni 19

 Synimi i msimit #1: Si komandant I art ndrmerrni vlersimin e plot t rrzikut n lidhje me prplasjen ajror si incident kritik.

 Synimi i msimit #2:

T jeni n gjenjde t justifikoni t gjeturat me rastin e vlersimit t rrezikut tek ndonj autoritet q krkon sigurim lidhur me at se si sherbimet emergjente prmes veprimeve t tyre do t minimizojn ndikimin e pasojave t nj incidenti kritik.

85

 Synimi i msimit #3:

T jeni n gjendje ti dorzoni t gjeturat t vlersimit t rrezikut me nj prezantim koherent.

Prmbledhje
Aktualisht nuk sht emruar asnj komande Bonz edhe pse mund t ket nevoj pr m shum se nj, duke marr n konsiderat dmtimet n burg dhe pasojat potenciale t incidentit q mund t rezultojn n Istog. Prkohsisht, zyrtart e lart policor lokal (Kapiten) sht duke vepruar si Bronz dhe ka krijuar nj RV n perimetrin e vendit t prplasjes jasht kufijve t murit kryesor t burgut t Dubravs. Argjend ( komanda taktike ende nuk sht emruar, apo krijuar dhe kjo krkon ndikimin tuaj fillestar dhe vlersimin e rrezikut.

Ekzistojn raporte se nj avion komercial Rus sht prplasur gjat aterrimit afrsisht 4 km n lindje t Istogut duke shkaktuar shkatrrim t pasuris dhe viktimave. Komunikimet jan ndrprer, ka frik q shkatrrimet prfshijn edhe burgun e Dubravs ku numr I madh I t burgosurve jan arratisur n fshat. Kryetari I komus ka deklaruar gjendje te jashtezakonshme lokal dhe ka krkuar prezencn e ushtris dhe prforcime policore. Aktualisht nuk ka raporte pr trazira. Komuna prbhet afrsisht prej 65, 000 banorve (edhe pse nuk ekzistojn detaje t sakta t regjistrimit). Qyteti i Istogut prbhet prafrsisht pre 44, 000 banorve ( shifrat nga 2006). Burgu I Dubravs sht nj nga burgjet t mdha n Evrop dhe prmban t burgosur t kategoris A (kundrvajtsit te denuar per vepra te renda) dhh kohve t fundit ka hapur pavionin e personave t mendur t dnuar penalisht.

86

Informacione nga Kontrollimi i Trafikut Ajror (KTA)

Fluturimi AF233 nga Moskva ka pasur 287 pasagjer dhe 8 ekuipazh; piloti ka raportuar dshtim t motorit n 11: 55 duke prcjellur n vazhdim rrugn e fluturimit t dakorduar brenda hapsirs ajrore t Kosovs, sht vlersuar se prplasja sht paraqitur rreth ors 12: 00 sot. KTA raporton se avioni ka rn nga radari n orn 11: 59 23 milje VERI LINDJE t Istogut. Raportet nga zyrtari i lart policor n vendin e ngjarjes, sugjerojn q Drejtori i burgut sht i vdekur; edhe pse trupi i tij ende nuk dihet ku ndodhet. Asnj pjestar i stafit t lart t burgut ende nuk jan t vendosur edhe operacional.

Plani msimor (Seanca): 21 Kohzgjatja e msimit: 30 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Materiali ushtrues Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

Hyrje: Dhoma e kontrollit t incidentit madhor (pr dallim nga dhoma pr krime madhore)mund t krkohet q t parashikoj Komandantin Strategjik apo Komandantin e prgjithshm t Incidentit (Komandanti i Art) n mbshtetjen e pajisjeve (objekteve). Poste t caktuara mund t nevojitet q t prcaktohen n dhom, si Logjistika, Personeli dhe Oficert pr Pajisje. Duhet t jet nn komand t

87

Komandantit t Prgjithshm t Incidentit dhe nn mbikqyrjen e Koordinatorit n kt mnyr duke i lejuar Oficerit t Incidentit (Komandantit t Argjendt) t plotsoj funksionin primar t menaxhimit t operacioneve n terren, duke krkuar pr burime q jan vr n veprim brenda Dhoms s Kontrollit t Incidentit Madhor Qllimi i msimit: T sqarohet qllimi s bashku me funksionin e tij ky, t Dhoms s Kontrollit t Incidentit Madhor.

 Synimi i msimit #1: T prshkruhen t priturat pr rregullimin/ vendosjen e Dhoms s Kontrollimit t Incidentit Madhor.  Synimi i msimit #2: T spjegohet qllimi I komands/ funskionet e Dhoms s Kontrollit t Incidentit Madhor.

 Synimi i msimit #3:

T vlersohet rndsia e komands s Art dhe t Argjend t nj Dhome efikase dhe efektive t Kontrollit n nj Incident Madhor b mbshtetje t menaxhimit t prjgithshm t nj incidenti kritik.

Prmbledhje Funksionet e Komands

Prderisa rangu i oficerve t punsuar n funksione komanduese mund t ndryshoj varsisht nga shkalla e incidentit, n vijim nevojshme: Komandanti i Incidentit t prgjithshm Oficeri i Incidentit Zyrtari i Lart Hetues Koordinatori i Dhoms s Kontrollit t Incidenteve Madhore Koordinatori i pjess se Incidentit pas ngjarjes se ti funksionet q nuk ndryshojn do t jen t

Pasi q kto funksione t komands dhe kontrollit jan krijuar, nj mori detyrash t lidhura me seciln mund t zbatohen n mnyr progresive pr t siguruar se prgjegjsit e t gjithve sa i prket operacionit jan kryer n mnyr efektive.

88

E pashmangshme, sidoqoft, prgjegjsit do t bien oficerit t par q arrin n vendin e ngjarjes, t cilt fillimisht do t veprojn si Oficer i Incidentit (Argjendt) derisa t zvendsohen nga m shum Oficer t Lart, Dhomat Lokale dhe t Kontrollit t Forcs t ndrmarrin mobilizim t menjhershm t burimeve.

Qllimet dhe synimet fillestare

Argjendt Oficeri fillestar (i par) i incidentit (Argjendt) shpejt duhet t krijoj dhe t regjistroj synimet dhe qllimet e tij/saj pr incidentin. Kjo do t formoj bazn pr prgjegjsit e policis. Dy incidente madhore nuk jan t njjta, por kan prioritete t prbashkta, t cilat normalisht mund t aplikohen tek m shum incidente. Kjo duhet t reflektoj n prgjegjsit e policis (sic jan prcaktuar m lart) dhe shrbimeve tjera emergjente. Art me rastin e marrjes s rolit t Komandantit t Art, ky oficer duhet t rishikoj qllimet dhe synimet e Komandantit t Argjendt, t rregulloj kur sht e nevojshme dhe t regjistroj strategjin e tij/saj. sht me rndsi se kur nj sistem efektiv komunikues z vend n mes t atij t Art dhe t Argjendt pr t komunikuar strategjin. sht e mundur se mund t caktohet nj oficer q t veproj si nj ndrlidhje direkte n mes t dyve. Strategjia duhet rregullisht t rishikohet dhe prshtatjet duhen br kur sht e nevojshme.

Prioritetet
Q t dyt Komandanti i Argjendt dhe Komandanti i Art mund ti shfrytzojn kto n vijim si nj udhzues pr zhvillimin e synimeve /qllimeve dhe strategjis. Lista nuk sht e komplikuar dhe ka pr qllim t arrij qllimet dhe synimet e atyre q jan t prfshir n t t cilt reagojn ndaj incidentit. Ruaj dhe parandalo humbjet e mtutjeshme t jets s bashku me shrbimet tjera emergjente apo ndonj organizat tjetr relevante. Sigurohu pr sigurin e puntorve q jan caktuar pr tu marr me incident. Koordino reagimin e prgjithshm. Deri m tani ruani jetn e njerzve, siguro, ruaj dhe mbroj vendin e ngjarjes. Hetoni incidentin, marrja dhe sigurimi i dshmive q kemi n dispozicion n lidhje me trupat tjer hetues q kan qen zbatues (Komandanti i Art duhet t caktoj nj Oficer t Lart t Hetimeve dhe t caktoj Menaxherin e Lart). Kujdesuni pr trupat e vdekur me m dinjitet, ka siguron integritetin e identifikimit t tyre. Pa vones t panevojshme, ndihmoni mjekut ligjor pr t identifikuar viktimat dhe lajmroni t afrmit sa m shpejt q sht e mundur. Qetso t shptuarit dhe familjart e tyre, duke krijuar nj sistem prkrahs. N fazn e hershme krijo nj strategji ndrlidhse familjare.

89

Sigurohu pr nj reagim t duhur me media, i cili sht i hapur, i bazuar n fakte, i sakt dhe prpiquni pr ti siguruar ata t cilt jan direkt t prfshir dhe publikun n prgjithsi. Prpiqu pr t minimizuar ndikimin e komunitetit t tr, duke punuar me t gjitha agjencit relevante pr t ju kthyer normalitetit sa m shpejt q sht e mundur.

Shnime

Msimi (Sesioni): 22 Kohzgjatja e msimit: 30 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Materiali ushtrues Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

Hyrje: N sesionin e 4-t, ne mbuluam rolin e Komandantit t Argjendt dhe kjo mund t prmblidhet si: Nj nivel taktik i komands pr t prcaktuar prioritetin n shprndarjen e burimeve, t planifikoj dhe t koordinoj, kur duhet t
90

ndrmerret detyra, dhe t marr burime t tjera t nevojshme. Ktu ne shqyrtojm nevojat e e Postit Komandues t Argjend nga i cili argjendi mund ti drejtoj aplikimet taktike n menaxhimin e operimeve n vendin e ngjarjes.

Qllimi i msimit: T shpjegpjm rolin dhe prgjegjsit incidentit kritik.

e t Argjends n vendin e ngjarjes s

 Synimi i msimit #1:

T definohet frejtimi nn t ciln i Argjendi duhet t kujdeset pr rolin e tij dhe prgjegjsit shoqruese.

 Synimi i msimit #2:

T konsiderohet rndsia e asaj se ku sht przgjedhur t vendoset Posti Komandues i Argjend.

 Synimi i msimit #3:

Prcaktimi i rregullimeve aktuale, protokoleve dhe procedurave t shfrytzuara n Policia e Kosovs n formimin e ( Komands taktike) t Argjend dhe dhe ather kur ka pajtim apo ngjashmri n udhzime.

Prmbledhje
sht parashikuar se shum prej funksioneve taktike do t shkarkohen n vendin e ngjarjes s nj incidenti kritik, mgjithat kjo nuk do t thot gjithsesi se Posti Komandues i Argjend aktualisht do t jet n vendin e ngjarjes . sht e mundshme q t ekzistoj nj numr i vendeve individuale t ngjarjes q krkojn Komandant Taktik (Argjend). Udhheqja sht shum e qart bazuar n rolin e komandantve taktik.

Paur- pointi
Komandantt taktikues (E argjendta) nuk duhet t prfshihen me aktivitete

91

n vendngjarje kur ajo rehabilitohet nga komandantt operativ (E bronzta),por t prqndrohen n trsi n menagjmentin e pergjithshm. N mnyr q t ken efekt n bashkveprim, nj takim midis agjensive duhet t mbahet n intervale t rregullta, t vijuara nga secili komandant i taktiks. Themelimi i lidhjeve t shrbimit ndr komunikues do ta mbshtes zhvillimin e incidentit n vendngjarje. Policia duhet t mbaj shnime me shkrim pr takimet e mbajtura.

Vendi i Postit t Kontrollit t Incidentit (Kontrolla e Argjendt)

Si sht thn n udhzim, kalimi i piks s kontrollit zakonisht do t zvendsohet nga nj Post i Incidentit t Kontrollit (Kontrolla e Argjendt) prej nga oficeri Policor i Incidentit (Argjendt) i cili do t drejtoj operacionet taktike policore dhe do t koordinoj shrbimet emergjente pr t reaguar n vendin e ngjarjes. Kto shrbime do t jen prgjegjsi t nj Koordinatori t Incidentit, nn komandn e oficerit t Incidentit (Argjendt). Kur sht i prfshire m shum se nj shrbim sht me rndsi se pikat prkatse kontrolluese jan t bashk-vendosura, lokacioni i t cilave duhet t prcaktohet n konsultim me shrbimet tjera veanrisht me Shrbimin e Zjarrfiksve t cilt mund t ken vlera m t mira sa i prket shtjeve t siguris. Gjithmon sht e kshillueshme t identifikojm nj vend qndrim alternativ tek i cili kto kontrolli mund ti ri-vejm n funksion kt e bn t nse ndryshohen rrethanat. Nse bhet e qart q burimet apo ekspertiza prtej nivelit t komandantit taktik sht e nevojshme, apo paraqitet nevoja pr t koordinuar m shum se nj incident /vend t ngjarjes (aty ku komanda taktike sht themeluar) mund t jet e nevojshme pr t zbatuar nj nivel strategjik t menaxhimit.

Udhheqja diskutimi
Vendi dhe angazhimi i nga dhoma e kontrollit pas incidentit mund t ket lidhje kritike me menaxhimin e incidentit kritik dhe krkon q m hert t merren vendimet (zakonisht nga .Komandanti i Art i prkohshm) i cili prcakton aranzhimet e tanishme, protokolet dhe procedurat q funksionojn pr Policin e Kosovs n themelimin e Komandantit t Argjendt (komandantit taktik)edhe nse jan n pajtueshmri (ose ka ngjashmri) me udhzimet.

92

Plani msimor (Seanca): 23 Kohzgjatja e msimit: 2 Or: 15 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Materiali ushtrues Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

Hyrje: Ushtrim grupor (QVK) Posti i Kontrollimit t Incidentit (PKI) sht dhom kontrolluese pr Komandn e Argjend ( taktike). Varsisht nga incidenti kritik kjo mund t mos jet permanente. Zakonisht, nuk sht ndrtes e policis. Duke prdorur rastin e prplasjes s avionit komercial Rus si baz pr krkimet e juaja, konsiderimet dhe diskutimet, siguroni prgjigjeje pr pyetjet n vazhdim. Kjo do t jet nj form pr takim informativ/ prezantim ( me prkrahje t prshtatshme t mediave) tek zyrtart e lart qeveritar Qllimi i msimit: T shqyrtoj dhe shpjegoj gjendjen aktuale t gadishmris dhe t bihet n gjendje q t formohet nj Post i plot Komandues n tri or gjat incidentit kritik.

 Synimi i msimit #1: T definohen ndihmsit, burimet, personelin dhe strukturn komunikuese q do t jen t nevojshme.

93

 Synimi i msimit #2:

T identifikohet s far plansh aktuale t veprimit kemi n vend pr formimin e postit komandues taktik ( Argjend).

 Synimi i msimit #3:

T jeni n gjenjde t identifikoni zbraztirat n reagimet aktuale rekomandime q t prmirsohet gjenjda e gadishmris. dhe t bni

Prmbledhje Detyr ushtruese

far burime, ndihme, personel dhe struktura komunikuese jan t nevojshme pr t formuar nj QVK efektive t Argjend? far planesh t veprimit jan t nevojshm pr tu siguruar se, kur sht e nevojshme Posti Komandues Argjend ( taktik) mund t vendos, operues dhe qe funksionon plotsisht brenda 3 orve duke prcjellur identifikimet t nj operimi ekstrem? far prgjigjesh dhe reagime nevojiten t jen t mundshme n nj ngjarje ku krkohet m shume se nj QVK e argjend? N rishikimin e aranzhimeve aktuale ( t prmbledhura nga diskutimet rrjedhse t m hershme) far rekomandimesh do ti bnit tek prfaqsuesit e lart qeveritar, pr t siguruar gatishmrin nga policia ( veanrisht bazuar n rolin dhe prgjegjsin e Argjendit) pr t menaxhuar operimet ekstreme dhe incidentet kritike? Vazhdim ..

Pr m shum, t jeni t prgatitur pr t diskutuar zinxhirin komandues me lidhmni specifike pr prgjegjsi pr aspekte t ndryshme t operimit n: :

Strategjik Taktik Operacional

Kush mban prgjegjsi pr aktivitetet n terren, veanrisht kur direktivat nga Ari dhe

94

Argjend nuk jan t mundura, p.sh., burime t pamjaftueshme apo lokacion i paprshtatshm. Kur ekzistojn planet pr ngjarje t mdha ( si jan; demonstratat, ngjarjet sportive apo vizitat shtetrore far niveli t liris s veprimit do t ishte i prshtatshm pr komandantt e Argjend?

Plani Msimor (Seanca): 24 Kohzgjatja e msimit: 1 Or: 30 minutes

Mjetet e konkretizimit: Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e Paur-Pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: Pasi q shumica e incidenteve kritike duhet t trajtohen si vend I ngjarjes, mbledhja e informatave dhe inteligjencs sht e lart. Por sht e rndsishme t jemi n gjendje t bjm dallimin se cila sht informat dhe cila sht inteligjenca. Lidhur me inteligjencn kjo duhet t analizohet dhe vlersohet pr t prcaktuar vlerat e saj, apo ndryshe t ndonj hetimi t krimit.

95

Qllimi i msimit: Pr t vlersuar se si informata, por n thelb Inteligjenca shrben pr t ndihmuar n menaxhimin e nj incidenti kritik e veanrisht n lidhje me hetimin e krimit.

 Synimi i msimit #1: T definojm ka sht: - Informacioni - Inteligjenca Dhe t shpjegojm dallimet n mes ktyre dyjave.  Synimi I msimit #2: Pr t prcaktuar 4 parimet e Europolit pr Inteligjenc

 Synimi i msimit #3:

T shpjegoj se si modeli i ciklit t Inteligjencs s Europilit shrben pr t zhvilluar hetimin.

 Synimi i msimit #4:

Pr t definuar modelin 5x5x5 t Europolit pr vlersimin e inteligjencs

 Synimi i msimit #5: Pr t qen n gjendje pr t dhn nj shpjegim prmbledhs t 3 formave strategjike t analizimit dhe 5 format taktike t analizimit.

Prmbledhje
Gjat nj incidentit kritik nj pjes e madhe e informatave do t arrihet nga nje shumllojshmri e burimeve. Disa nga kto informata mund t shkaktojn ndrlikime serioze n menaxhim. Kur t mbledhim informata nuk ka nevoj t jemi selektiv, t disiplinuar apo pro-aktiv. A jan dy gjra t njjta informata dhe inteligjenca?

Paur-pointi- Informata mund t merret nga burimet e ndryshme mund t thuhet, t

96

shihet apo t lexohet. Informata Informon shpesh duke dhn detale pr ndonj ngjarje, individ apo pr prshkrime. Mund t jet shum interesante, me mundsi stimulimi por jo e domosdoshme mund t jet si inteligjenc.

Paur-pointi- Inteligjenca sht definuar nga Europoli si: Informata q sht

marr, shfrytzuar dhe e cila mbrohet nga institucionet pr zbatim t ligjit apo agjencive pr hetime, q vendos dhe prkrah hetimet e krimit. N thelb, sht informat e procesuar e dizajnuar pr veprim. Inteligjenca sht produkt i procesit t analizimit prej t cilit proces informata sht komponent ky Pr informatn q t bhet inteligjenc, dikush duhet ta procedoj at dhe ti jap kuptim. Kjo mund t prfshij edhe vendosjen e saj n t apo duke e shoqruar at me nj informat apo inteligjenc tjetr njohse. Strategjik - Inteligjenca duhet t jet pjes kryesore e cila i ndihmon Komandantit t Art pr t caktuar qllimet dhe prioritetet. Taktik - Inteligjenca i mbshtet detyrat (veprimet operative) duke i caktuar qllimet taktike dhe e mbshtet koordinimin e funksioneve.

Paur-pointi - Jan katr principe themelore t Inteligjencs:

Informata nuk mund t bhet inteligjenc prderisa ajo t mos jet e procesuar. Inteligjenca ka kuptimin pr nj fund por nuk sht vet fundi Inteligjenca nuk sht vetm fakt Inteligjenca sht orientuar n qllime

Paur-pointi - Cikli i Inteligjencs

Cikli I Inteligjencs sht nj metod e procedimit t materialit n mnyr q t mund t mbshtes dhe t informoj marrjen e vendimeve. Cikli i Inteligjencs dhe procesi i vijueshm lejon informatn q t zhvillohet n inteligjenc. Modeli Kombtar i Inteligjencs: ky proces prdoret n udhheqjen e burimeve policore prej perspektivs s parandalimit, inteligjencs dhe zbatimit. Ky proces gjithashtu mund t aplikohet duke mbshtetur koordinimin dhe kontrollin e komandantve apo t Zyrtarve t Lart t hetimit n incidente madhore. N kt kuptim t incidenteve madhore, elementet e Ciklit t Inteligjencs mund t definohen: Drejtimi Mbledhja Detyrat fillestare apo qllimi ka duhet t arrihet Mbledhja e informats prej t gjitha burimeve t materialeve pr t mbshtetur detyrn apo qllimin.

97

Krahasimi Vlersimi

Organizimi i materialit n nj format t kuptueshm Konsiderimi i materialit t prshtatshm; caktimi i vlers s informats; prfshirja e materialit pr t mbshtetur nj detyr fillestare apo qllimi.

Analizimi

Trheqja e konkluzioneve me rekomandimet dhe theksimi i zbratsirave t inteligjencs

Shprndarja Drejtimi

Metod e komunikimit t rezultateve t procesit t inteligjencs Ndryshimi / vazhdimi i nj linje t nj krkimi t t dhnave, strategji etj, varet prej rezultateve t procesi t vazhdueshm t inteligjencs

Pasi q sht proces i vazhdueshm, disa elemente mund t shfaqen jasht pasojave. Pr shembull, mbledhja e materialit ngjan t jet nj proces i vazhdueshm dhe pr kt vazhdimisht mund t pengoj ciklin. Nj pjes e re e t dhnave mund t krkojn krahasim dhe vlersim t menjhershm. Renditja e fazs s ciklit t vazhdueshm t inteligjencs nuk do t ndryshoj nga kjo. Nevoja pr t vazhduar pr t mbledhur dhe krahasuar cek rndsin e rolit t studiuesit (krkuesit). Kur studiuesi (krkuesi) mund t mbshtes analistin prmes mbledhjes dhe krahasimit t vazhdueshme, analisti mund ta drgoj prpara fazn e vlersimit dhe analizimit, duke i prdorur informatat pr t informuar me koh pr punn e tyre. Prve ksaj, faza e Vlersimit mund t shfaqet e pavarur. Gjenerata e hipotezave prmes proceseve t mendimeve mund t jen katalizator pr fillim t nj cikli t ri. Studiuesi (krkuesi) dhe analisti mund ti shnojn vlera procesit t hipotezave t testimit. Duke aplikuar procesin e inteligjencs t orientuar n qllime tek incidentet madhore do t rezultohet n to duke qen m shum i fokusuar dhe efektiv. Seksionet e ardhshme prezantojn elementet e ciklit t inteligjencs prbrenda hetimeve madhore dhe udhheqja jepet pr rolet e detajizuara t analistit dhe studiuesit (krkuesit) prbrenda secils faz. Sistemimi i materialit sht faz fundamentale pr komandantt operacional dhe analistt. Sistemimi i materialit prfshin organizimin e materialit n formate t ndryshme t cilat m s miri ndihmojn pr analizim. Shembulli i ksaj prfshin: Diagramet

98

Listat Tabelat Bazat e t dhnave Hartat Rrjedha e komunikimit dhe skemat e frekuencave

sht e rndsishme se produktet e tilla mos t konsiderohen q jen produkte finale dhe analitike. Vlersimi dhe interpretimi i vazhdueshm i materialit t krahasuar sht proces kryesor q materialin do ta ndryshojn n analiz. Faza fillestare e procesit t sistemimit sht leximi i tr materialit. Studiuesi (krkuesi) apo analisti duhet t zhvillojn proceset pr shnim t materialit dhe mund t krkohet q t kategorizohet ky material n mnyr t strukturuar. Sistemimi i sasis s materialit mund t diktoj apo t krkoj kategorizimin e materialit. Nse kategorizimi sht br n mnyr t duhur, sht e rekomandueshme q t jepen kshillat rreth temave t asaj fushe. Analisti apo studiuesi (krkuesi) duhet t mbaj n mend se kategorit ka gjasa t bhen n form t temave, kshtu q duhet t ket lidhje n mes tyre. Pr shembull, kategorit prfshin:

Vzhgimi i viktims/ lvizjet E kaluara e viktims Lvizjet e t dyshimtit E kaluara e t dyshimtit Vzhgimi i t dyshimtit

Faza e dyt e procesit t krahasimit sht q t rregulloj materialin n nj format sa m t thjesht dhe t qart. Duhet ti kushtohet vmendje metods m t prshtatshme e cila varet nga madhsia dhe kompleksiteti i hetimeve, t cilave do tu nevojiten qasjet n produkt dhe pr prdorimin e tyre n t ardhmen. Prandaj, aftsia pr tu br inovativ dhe fleksibil sht thelbsore. Faza e krahasimit mund t prfshij prmbledhjen e materialit si deklaratat apo intervistat. sht me rndsi q t mbahet saktsisht dhe se analisti dhe studiuesi (krkuesi) t mos interpretojn apo ndryshojn natyrn e dokumentit origjinal. Fjalt e sakta dhe mnyra

99

e t folurit duhet t prdoret aty ku sht e mundur. Gjat fazs s krahasimit, analisti mund t bj vlersimin e materialit q sht para tij. Kur studiuesi (krkuesi) apo analisti i inteligjencs sht n dispozicion, ai duhet t formoj mjete pr krahasim n mnyr q t ndihmoj regjistrimin e procesit fillestar t vlersimit. sht m rndsi q t gjitha elementet t jen t etiketuar saktsisht. Kjo nuk prfshin vetm etiketimin (LINK-u trajton dokumentin) por gjithashtu edhe versionet e dokumenteve, detajet e autorit, data, emri i operacionit dhe nse dokumenti sht i natyrs s inteligjencs apo dshmues.

Sistemi 5 x 5 x 5
Sistemi 5 x 5 x 5 sht nj zhvillim i sistemit dhe 4 x 4 pr vlersimin e inteligjencs sht Standard. Prpiqet pr t vlersuar seriozitetin e regjistrimit t t dhnave n sistemin e inteligjencs. Reagimi jo i duhur ndaj pranimit t inteligjencs mund t ndihmoj t menaxhoj rrezikun dhe informon sa i prket drejtimit. Nuk sht i dizajnuar pr bartjen e informats n mes t departamenteve t qeveris. Sistemi sht i bazuar n 3 fusha kryesore: Burimet e Vlersimit: Sa sht i besueshm personi q e jep at informat. Vlersimi i Inteligjencs: Si e din burimet q kto mund t jen t vrteta. Trajtimi i Kodit: Kush mund t ket qasje n kt inteligjenc. Nj pjes e informats do t klasifikohet duke shfrytzuar letrn e duhur dhe numrat m posht:

Paur- pointi - Burimet e Vlersimit

Gjithmon t besueshme (Policia / zyrtart qeveritar etj.) B C D E Kryesisht i besueshm Nganjher i besueshm Jo i besueshm Burime jo t testuar-(prfshir burimet anonime)

100

Paur- pointi - Vlersimi i Inteligjencs

1 2 3 4 5 Duke ditur se sht e vrtet pa kurrfar rezervimi E ditur personalisht pr burimin por jo edhe pr oficerin Jo i njohur personalisht pr burimin por i vrtetuar Nuk mund t gjykohet Dyshohet t jen fals apo me qllim t keq

Paur- pointi - Trajtimi i Kodit

Mund t shprndahen tek agjencit tjera t zbatimit t ligjit dhe pr ndjekje penale, duke prfshir agjencit pr zbatimin e ligjit brenda Zons Ekonomike Evropiane (ZEE) dhe n pajtueshmri me BE (nuk ka kushte t veanta)

2 3 4 5

Mund t shprndahen n Britani t Madhe tek agjencit pr zbatim ligji (nevojitet autorizimi dhe regjistrimet) Mund t shprndahen tek agjencit pr zbatimin e ligjit q nuk jan pjes e EEA (aplikohen kushte t veanta) Mund t shprndahen vetm brenda agjencive ekzistuese Nuk ka shprndarje t mtutjeshme: referohu atyre ekzistuese. Trajtim special i krkesave t imponuara nga zyrtari i cili autorizoj mbledhjen (grumbullimin)

Pas nj konference ndrkombtare, standardet e prbashkta Evropiane jan aplikuar te definicionet e llojeve t ndryshme pr analizimin e inteligjencs. Kto definicione quhen TREVI duke br dallimin n mes t analizimit strategjik dhe ati taktik. Analizat e shfrytzuara pr t prkrahur formimin n polici jan quajtur strategjike, dhe ato t cilat jan dizajnuar pr t prkrahur hetimet specifike jan quajtur taktike. Jan 3 aplikacione strategjike dhe 5 aplikacione taktike pason nj shpjegim i shkurt i ktyre definicioneve :

101

Paur-pointi - Analiza Strategjike ka pr qllim t jap informata lidhur me figure t

prgjithshmen me an t s cils menaxhmenti mund ti bazoj vendimet e tyre. Lejon menaxhert t planifikojn se si ata trajtojn ngjarjet m t mdha dhe t organizojn burimet e tyre pr t plotsuar nevojat e tyre. Ato prfshijn: Analizn e dshmive- formon nj fotografi t natyrs dhe shkalls s faktorve lidhur me ngjarjen. Analizn e prgjithshme e Profilit- identifikon karakteristikat tipike. Analizn e metodave t kontrollit t krimit- ka pr qllim t prmirsoje efikasitetin e reagimit nga ekzaminimi i teknikave dhe taktikave t shfrytzuara gjat incidenteve t mparshme t ngjashme.

Paur-pointi-Analizn e rastit prcakton menjher rrjedhjen e ngjarjeve

para,gjat dhe pas ngjarjes ekstreme. Kjo prfshin ndrtimin e nj tabele pr ti paraqitur informatat n mnyr kronologjike. Paraqitja e informats n grafik lejon zbraztirat n njohuri q m leht t identifikohen

Analizn krahasuese zbulon ngjashmrit n mes t ngjarjeve q i drejtojn

kah lidhjet e dobishme.

Analizn grupore siguron t gjitha informatat e mundshme pr kontaktet n mes

t individve t caktuar t prfshir n regjistrim dhe i lidh ato me nj lidhje t mundshme t rasteve.

Analizn specifike t profilit prfshin ndrtimin e nj figure hipotetike me

rezultate t mundshme n baz t t dhnave nga vendit i ngjarjes

Analizn e hetimeve prfshin vlersimin e aktiviteteve me qllim pr t siguruar

se t gjitha hetimet jan br dhe identifikon rrjedhn e veprimeve t cilat mund t konsiderohen pr implementim.

Plani msimor (Seanca): 25

102

Kohzgjatja e msimit:

1 Or: 30 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Doracacaku kryesor - Materiali pr ushtrime Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: Marrja efektive e vendimit duhet t prfshij nj vlersim t t gjith materialit q sht n dispozicion. produktet analitike q jan t njohura pr tr materialin hetues n thelb do t jen me t meta; ashtu q komandantt operativ (veanrisht i Argjendt dhe i Art) duhet t siguroj q menaxheri i Qendrs s Kontrollit ti lejohet qasja pr t gjitha materialet. Ka shum avantazhe t prdorimit t studiuesve dhe personelit analitik.

Qllimi i msimit: Pr t ditur dhe vlersuar far krkesa ka Komandanti t Argjendt pr cilsin e inteligjencs pr t prkrahur SIO q t drejtoj hetimin e krimit.

 Synimi i msimit #1: T definohet kapaciteti i inteligjencs s SHSHPK.

 Synimi i msimit #2:

Pr t shpjeguar se n far niveli brenda SHPK mund t shrbej modeli i Inteligjencs s Europolit pr t udhhequr hetimin e krimit n nj incident kritik.

103

 Synimi i msimit #3:

Pr t vlersuar prfitimet kye duke i prdorur studiuesit dhe personelin analitik.

 Synimi i msimit #4:

Pr t pasur nj pasqyr t kritereve t Komandantit t Art dhe t Argjendt ne duhet t sigurojm se kapacitete e inteligjencs jan plotsuar.

Prmbledhje
Ushtrim grupor Avantazhet e prdorimit t hulumtimeve dhe stafi analitik Informoni raportet lidhur me burimet Maksimizimi i burimeve ekzistuese apo t kufizuara Fokusim n reagim operacional Fokusim n mbledhjen e inteligjencs nprmjet identifikimit t gabimeve t inteligjencs Dhnia e lists se prparsis me t dhnat e krkuara Parashikimi i aktiviteteve operative Parandalimi i humbjeve dhe rrezikut kriminal) Siguroni nj prmbledhje objektive t situats aktuale Siguroni prputhshmri ndrmjet legjislacionit dhe udhzimeve Rrisni inteligjencn n rrjedhn e vendim- marrjes dhe zgjedhjes s problemit Minimizoni koston e prgjegjs operacionale t mtutjeshm ( duke prfshir aktivitetin

Afatet kohore t zyrtarit prkrahs t inteligjencs (duke prfshir hulumtimet, analizat dhe krahasimet) sht me rndsi t veant pr vlern e saj, prandaj personeli i shrbimit t inteligjencs duhet konsideroj marrjen e materialit prioritar.

Prgjegjsit
Stafi prgjegjs pr mbledhjen e informatave duhet t ket aftsit dhe shkathtsit e nevojshme pr t: siguruar t gjitha dokumentet q duhet lexuar dhe analizuar (duke pasur parasysh q

104

shpesh pranohet materiali me vllim t madh, veanrisht para fillimit t hetimeve, mund t konsiderohet si e qlluar prfshirja e analistit edhe zyrtarisht brenda zinxhirit qarkullues t informats). krijuar lidhjet dhe asocimet ndrmjet detajeve nga materiali q posedoni (informatat, deklaratat, raportet e policve, shnimeve nga intervistat, thirrjeve telefonike etj.). identifikuar mangsit dhe detajet q nuk prputhen n at material. shikoni prtej fakteve pr t nxjerr prfundime dhe hipoteza n lidhje me shtjet prkatse. prdorur programe softuerike analitike dhe po ashtu sisteme pr informata gjeografike aty ku sht e mundur, pr t br skema analitike relevante dhe n koh t duhur t prcjellura me raporte verbale apo t shkruara dhe t prezantuara n format t atill q do t jet i thukt dhe i kuptueshm pr t tjert (Veni re: brifingjet verbale duhet t jen t mbshtetura n raporte me shkrim). br rekomandime t nxjerra nga analizat pr tiu ndihmuar komandantve operativ pr t avancuar n pistn aktuale t hetimeve, ose pr t identifikuar pistat e reja t mundshme t hetimeve. siguruar q tr analizat t jen br n prputhje me tr legjislacionin relevant dhe sipas standardeve ose udhzimeve shtetrore. marr pjes n takimet informuese (brifingje) dhe ato pr shqyrtime operative sipas krkess, duke prezantuar analizat e nevojshme. mbajtur dinamikn e puns dhe pr t punuar n mnyr fleksibile n ofrimin e mbshtetjes n aspektin analitik rreth nj morie incidentesh t rnda n t njjtn koh. qen n do koh t vetdijshm rreth krkesave momentale pr informata dhe zhvillimeve aktuale gjat hetimeve dhe pr t siguruar q ato analiza t bhen duke u bazuar n kto informata dhe t zhvillohen prkrah tyre. mbajtur lidhje t ngushta me ekspertt hulumtues dhe me cilindo shrbim t jashtm analitik (sikurse ata t cilt jan angazhuar nga agjencit e tyre). vepruar n cilsi t kshilltarit profesional t komandantve operativ n marrjen e vendimeve praktike (t duhura), afatet kohore dhe rezultatet e mundshme nga puna analitike rreth shtjeve t ndryshme, ofrimi i ndihms pr komandantt q t vn n prioritet drejtimin m t dobishm analitik pr ndrmarrjen e veprimeve. t siguruar q t merren t gjitha shnimet n lidhje me procesin e mendimeve dhe t vendimeve t marra pr t mbshtetur proceset analitike. t identifikuar trendt dhe/ose mundsit strategjike n lidhje me operacionet ose incidentet e rnda me prshkallzim (prkeqsim) me qllim q t kshillojn komandantt n zvoglimin e shkalls s rrezikut, n parandalimin e prhapjes,

105

dmeve dhe n zvoglimin e humbjeve.

Detyr pr ushtrim grupor

Me vmendje t posame tek stafi prgjegjs pr mbledhjen e informatave dhe prgjegjsive t cekura m lart, diskutoni dhe zgjidhni prbrjen m t mir (ideale) t qendrs s kontrollit t argjendt dhe t art. Pr m tepr, keni parasysh gjrat n vijim: far burime/resurse specifike do t nevojiteshin pr t mbshtetur funksionimin e mirfillt t mbledhjes s informatave (inteligjencs); far stafi do t thrrisnit; far udhzimesh pr qasjen/hyrjen dhe trheqjen ekzistojn aktualisht (a ka plane emergjente me t cilat sigurohet stafi kryesor i dhoms s kontrollit), dhe far strukture e hierarkis dhe e komands do t ishte e prshtatshme pr njsitin e inteligjencs?

Plani msimor (Seanca): 26 Kohzgjatja e msimit: 45 Minuta

Mjetet e konkretizimit: Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e Paur-pointit

106

Hyrje: Rndsia bashkkohore e marrjes s shnimeve, regjistrimit, shnimit t veprimit dhe rregullave shum shpesh sht e njohur kur nj rishikim m pas apo puna e krkuara z vend. Regjistrimi dhe marrja e shnimeve duhet t mirmbahet nga personeli i Kontrollit dhe kjo praktik dhe kualiteti i regjistrimit sht prgjegjsi e q i prcaktuar Menaxherit t Kontrollit t Dhoms (ky individ normalisht nuk do t ishte antar I Grupit Mbshtets t Art).

Qllimi i msimit:
Pr t vlersuar regjistrimin e sakt t veprimi apo rregulloreve t dhna pr nj mbikqyrje efektive dhe pr t kontrolluar rrjedhn e vendim marrjeve

 Synimi i msimit #1:

Pr t prcaktuar 8 fushat kryesore ku duhet t mirmbahen shnimet pr veprimet dhe t rregulloreve.

 Synimi i msimit #2:

T shpjegoj kriteret pr mirmbajtjen e shnimeve t nj problemi apo marrjes s vendimit

 Synimi i msimit #3:

Pr t vlersuar sakt shnimet mbi provat materiale.

Prmbledhje
Paur-pointat .. sipas nevojs

Marrja e shnimeve
sht praktik themelore e personelit t Dhoms s Kontrollit t mirmbaj fletoret (shnimet). Ata duhet t regjistrojn gjith procesin, vendimet, rekomandimet aktivitetet (veprimet) dhe prfundimet (rezultatet). Menaxheri i Dhoms s Kontrollit duhet t kontrolloj ambientin punues q t vrtetohet se a ka fletore pr shnime dhe kjo marrje e shnimeve t jet nj

107

praktik e zakonshme.

Shnimet e veprimeve dhe shnimet e vendimeve

Duhet t mbahen dhe t kontrollohen regjistrimet pr arsyet e marrjes s nj veprimi operacional. Kjo do t jap informata jo t vlefshme pr fillim dhe mund t pasoj si rrjedhoj pr cilindo hetues dhe pr organizatn. Gjithashtu do t jap nj pasqyr pr hetime dhe mund t prdoret pr t regjistruar fushat si: Veprimet hetimore (opsionet e preferuara dhe t konsideruara); do prgjigje, reagim apo strategji e shfrytzuar pr shptim; Vlersimet e rrezikut; Konsideratat pr burime; Konsideratat pr shndet dhe siguri.

Regjistrimet mbahen n formate t ndryshme varsisht nga serioziteti dhe kompleksiteti i krimit i cili sht duke u hetuar. Formatet e zakonshme prfshijn: Raportet operacionale pr m shum lloje t incidenteve madhore apo t operacioneve ekstreme; Regjistrat e prkohshm (kohn e ngjarjeve) Listat e veprimeve

Trajtimi i provave materiale

sht me rndsi q t konsiderohen se fardo prove materiale mund t jet pjes themelore e dshmis n incidentet madhore. Kshtu q secila prov materiale duhet t trajtohet me shum kujdes. Provat materiale mund t jen grup i gjerave nga vrtetimet, fotografi apo dokumente si nga telefonat mobil, kompjutert apo veturat. Kshilla duhet krkuar nga Oficeri i emruar pr prova materiale q me kujdes ti trajtoj kto prova materiale; sidoqoft, ekzistojn rregullat q duhet prcjell kur t trajtohen ato prova materiale: T gjitha provat materiale do t ken emrtim (etiket) me prshkrime kye dhe vazhdimsi t informatave n to. Nse personeli i Dhoms s kontrollit sht caktuar pr prova materiale ather sht prgjegjsi e Menaxherit t Dhoms s Kontrollit t siguroj q provat materiale jan vendosur n nj vend t sigurt dhe se nuk u jan dhn dikujt tjetr. Nse prova materiale ka nj vler forenzike pr hetimin, analistt apo studiuesi nuk duhet t merren me kt. Oficeri i provs materiale sht i vetmi q merret me kt. Mund t jet m e prshtatshme pr personin q merret me prova materiale t bj

108

kopje t cilat analisti apo studiuesi mund ti shfrytzoj. Provat materiale mund t ken vlera forenzike dhe analisti gjithmon duhet t mbaj dorza dhe t t marr sendet me kujdes. Nse nuk mund t beht kopja, vendimi se si analisti apo studiuesi do t ken qasje n provat materiale duhet t merret nga menaxheri i vendit t ngjarjes apo oficeri pr prova materiale. N rrethanat kur nj prov materiale nuk ka vlera forenzike, e identifikuar nga komandanti apo Menaxheri i Dhoms s Kontrollit, provat materiale origjinale mund t shikohen, duke prdorur dorzat nga personeli i inteligjencs. Kur nj send nevojitet t referohet pr vazhdimsi (p.sh. prova materiale n nj dokument t shkruar me dor) kopja punuese duhet t krijohet kshtu q mund t merret dokumentin origjinal pa u dmtuar. Kur nj video apo audio kaset e provave materiale nevojitet t shikohet apo dgjohet nga analisti, kopja punuese duhet t jet n dispozicion. Zakonisht sht prgjegjsi e Oficerit t provave materiale t bj kt kopje. N mnyr pr t siguruar vazhdimsin e provave materiale, ato nuk duhet t dorzohen te dikush tjetr prderisa jan nn posedimin tuaj, ose t kthehen prapa tek oficeri i provave materiale. Dorzimet e pazakonshme dhe t panevojshme t provave materiale do t prezantoje mundsin pr mbrojtje. Shumica e provave materiale duhet vulosur, nse sht br vendimi q Menaxheri i Dhoms s Kontrollit apo studiuesi mund t shikoj provat materiale origjinale, oficeri i provave materiale duhet ta thyej vuln (plumbimin) apo t jet nn prezencn e Menaxherit t Dhoms s Kontrollit kur thyhet vula (plumbimi). Gjithmon merr shnime t cils do prov materiale e cila sht dorzuar dhe qllimin e ksaj shnoni n fletoren tuaj, duke prfshir kohn dhe datn dhe te kush dhe prej kujt sht dorzuar prova materiale.

Plani msimor (Seanca): 27 Kohzgjatja e msimit: 45 Minuta

Mjetet konkretizuese:

109

Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e Paur-pointit

Hyrje: Komunikimi i dobt sht ndarje e shum ambicieve t menaxhmentit dhe shpesh dshtojn pr shkak t garimit t prioriteteve dhe metodologjive n t cilat ato jan t kanalizuara. sht e nevojshme t mbahen shum parti legjitime t informuara, q t dyja brenda organizats dhe jasht veanrisht jasht me qasje t partneriteti pr t menaxhuar nj incident kritik. S paku edhe mediat do t ken etje pr informata dhe si, far informata u jan dhn mediave kan prirje t prkrahin apo pengojn marrdhniet, gjithashtu edhe influencn tek publiku. Qllimi i msimit: Pr t vlersuar format e komunikimit dhe sa sht komunikimi efektiv sht e rndsishme pr efikasitetin e menaxhimit t incidentit kritik.

 Synimi i msimit #1:

T shpjegoj dallimin n t brifingjeve dhe mbledhjeve n kontekstin e komunikimit.

 Synimi i msimit #2:

T definoj 5 llojet e mbledhjeve dhe karakteristikat e tyre lidhur me incidentin kritik.

 Synimi i msimit #3:

T vlersoj shnimet pr rregullat n lidhje me: Brifingu me media Prezantimet Brifingjet

110

 Synimi i msimit #4: T shpjeguarit e marrjes m t mir me menaxhimin e mediave.

Prmbledhje Brifingjet efektive

Kto nuk jan mbledhje; fusha pr t diskutuar; ushtrime pr t zgjedhur problemet apo pr t marr vendime, por nj form e komunikimit oral dhe t hapur. T bra mir mund t jen t pavlera dhe si komunikime t paplqyera n t shkruar, duhet t jet nj mundsi pr audiencn q ti shikojn m qart dhe ti kuptojn. Sa i prket numrit t personelit q keni, brifingjet e rregullta mund t jen t pamueshme. Kto nuk jan platforma pr diskutime dhe ende ju duhet t inkurajoni pr pyetje dhe t jepni prgjigje t qarta (kur sht e mundur). Ato nuk duhet t jen t gjata (brifingjet m t mira jan ato q zgjasin disa minuta) dhe duhet t jen t prqendruara dhe t prdorin rregullat retorike t tregoju atyre se ka do t thuash

Paur-pointi - Mbledhjet
Mbledhjet jan dukuri t zakonshme n jetn ton profesionale dhe mund t jet nj medium i dobishm pr komunikim, jan t qllimshme, t hapura dhe prfundimi i mbledhjes sht transparent. Jan dia lloje t mbledhjeve dhe secili lloj do t ket dobi prej strukturs s ndryshme. Kto lloje prfshijn: Zgjedhjen e problemit Marrjen e vendimit Planifikimin Raporti pr gjendjen dhe prezantimin e informatave t reja Fidbeku (kombinim i mbledhjes dhe vlersimit)

Karakteristikat e mbledhjes efektive prfshijn: pritjet pr rezultatet (duke cekur qllimin dhe synimin e ngjarjes) agjenda me orare t dits (koha kur fillon dhe mbaron) nj numr t kufizuar t pjesmarrsve regjistrimi i publikuar i marrjes s shnimeve dhe prmbledhja e rezultateve.

111

Paur-pointi Komunikimi n t shkruar

Komunikimi n t shkruar ka nj gjersi dramatike gjat ktyre dy dekadave me nj prezantim t prgjithshm t ICT (Teknologjia e Komunikimit Ndrkombtar) megjithse, volumi i letrave dhe raporteve mbetet relativisht konstant, e-mailat tani t rndsishm t gjat puns s mbikqyrsve. E-mail e mir sht metod e rndsishme e komunikimit.

Pikat kye
e-mailat e shkruar n mnyr t varfr reflektojn keq tek drguesi nse jan shkruar me fjal t varfra sht leht q e-mailat t ju shkaktojn ofendime e-mailat e paqart mund t mos hapen apo t lexohen shum e-maila kan prmbajtje jo t duhur apo konfidenciale (ai person mund t jeni ju!)

Mbani n mend, para se t shkruani nj e-mail, parashtroni vetes dy pyetje: 1) Pse po e shkruaj un kt? 2) far rezultati dua t kem un saktsisht nga ky mesazh? Duhet t jen vetm tri arsye themelore pr t shkruar nj e-mail lidhur me pun:

Dhnia e informats Krkimi pr informat Krkim pr veprime

Shkurtesa ( sa m shkurt) sht shpirti i .. marrjes s prgjigjes

Brifingjet dhe prezantimet

Shpesh n incidentet madhore, brifingjet mund t krkojn disa forma t prezantimeve sikur ky t jet nj format i rndsishm. Si prezantues potencial gjithmon duhet t jeni t vetdijshm pr ambientin n t cilin ata do t prezantojn dhe prgatit performancn e tyre saktsisht. Prdorimi i teknologjis (p.sh. MS PowerPoint) do t rris shprndarjen dhe mundson prcjelljen e regjistrimeve t prfunduara dhe rekomandimet. sht e domosdoshme se prfundimet (konkluzionet) dhe rekomandimet jan t regjistruara me shkresa apo jan subjekte t regjistrimeve audio/vizuale. Prmbajtja e prezantimit nevojitet ti prshtatet nevojave t audiencs. Mund t jet e domosdoshme q t diskutohet pak m prpara pr

112

kt me antart e grupi punues, deri tek niveli i kuptueshmris dhe sht e duhur q t sigurohesh pr t liruar materialin e ndjeshm/sensitiv. sht e kshillueshme q t konsiderohet pr nj para-brifing me komandantin e lart (dhe kryesuesin q e udhheq brifingun) pr prmbajtjen e prezantimit. Kjo do t shrbej q t rris marrdhniet punuese n mes t partnerve kryesor,dhe pr tu siguruar q shprndarja e materialit potencialisht t diskutueshm t menaxhohet n mnyr t duhur. Shpesh sht e dobishme pr t miratuar nj qasje t thjesht pr prezantimet pr t ndaluar hutimin tek audienca. Pr shembull, prdorimi i nj animacioni hollsisht t punuar dhe zri me prezantimet MS PowerPoint mund t largoj produktin n prgjithsi. Mund t krkohet q materiali mbshtets ti jepet audiencs. Sidoqoft, duhet konsideruar q nuk duhet mbingarkuar njerzit me material dhe instruksione t qarta pr mbajtjen e ktij materiali duhet t jepet pr audiencn prej analistit. P.sh. skemat e rrjetit duhet t mblidhen dhe kur kan nj version t ri ato duhen t prodhohen. sht me rndsi q komunikimi sht ndr nj komand t unifikuar dhe kjo n prgjithsi merret nga menaxheri i Dhoms s Kontrollit. Kjo sht individuale (dhe grada sht e parndsishme) pr t dhn urdhra dhe t struktoroj pr t tendosur qendrn e operimit, sht e kshillueshme q t dy Komandanti i Art dhe ai i Argjendet t vn n funksion nj person t zgjedhur nga personeli i tyre n kt rol. Autoriteti q ata bartin sht se oficeri i lart i cili i ka caktuar ata nuk jan vendim marrs apo zgjedhs t problemeve ata luajn rolin e udhheqsit dhe t atyre q bashkojn, duke siguruar prkrahje pr funksionet, pajisje, kanale pr informata dhe q Dhoma e Kontrollit t punoj me efikasitet.

Paur-pointi Kontrolli i mediave dhe balancimi i raportimit

sht shum e mundur se nse nuk kontrollohet rrjedhja e informats tek media ata mund t prfundojn duke ndikuar fuqishm n veprimet e policis dhe reagimit t emergjencs, civil dhe shrbimit ushtarak. Pr t qen sekret dhe /apo pr t mos thn asgj kur lajmrohet nj operaracion ekstrem, fatkeqsi apo emergjenc e cila tani m ka arritur tek mediat publike nuk do ti ndihmoj situats, prkundrazi mund t duket si nj mundsi pr shtyp pr t ekzagjeruar apo spekuluar. Njlloj, sht e rndsishme t mos jepen informata t cilat do t shkaktojn alarm t panevojshm apo t dshmoj se ka munges t kontrollit, prmbajtjes apo reagimit t balancuar .

113

Marrja e vendimit n lidhje se cila informat duhet t lshohet dhe n far formati duhet t jet bhet nga Grupi i Art Komandues. Do t ishte nj praktike e mir e prgjithshme pr Komandantin e Bronzt (komandantin operativ q t mos bj komente direkt pr shtyp, vetm prve nse sht i autorizuar ta bj kt ai mund ta bj. Ngjashm, Komandantin Argjendt (taktik) mund t shmanget nga do deklarat apo intervist pa e pasqyruar autoritetin e Grupit t Art Punues dhe n kto rrethana jepet udhzimi se ka duhet shfaqur (zbuluar). N mungesn t Oficerve me prvoj pr Shtyp q japin udhzime (dhe kjo do t jet n dispozicion t Qeveris Qendrore) deklarata me shkrim pr shtyp n prgjithsi sht m e sigurte dhe m pak e hapur pr keqinterpretim se sa nj intervist. Keni vmendje, se gazetart e shtypit dhe t televizionit mund t jen m t aft n sigurimin-gjetjen e prgjigjeve q ata i dshirojn nga ju , pra ju duhet t keni prvoj kur intervistoheni nga gazetart Shpesh ekziston konflikti n mes t synimeve n mes t intervistuarit policor dhe gazetarit. Intervistuesi policor mund t krkoj pr t dhn nj siguri, t kthej qetsin dhe rregullin dhe t jap q t dyja nj element t kontrollit dhe drejtimit. Kjo nuk do t bj veanrisht lajm t mira pr shtyp dhe industrin TV! Gazetari sht aty pr nj ngjarje t mir (nse sht kopje e mir pr shtyp t vendi t caktuar t lajmeve n radio apo TV). n nj mas t caktuar sa m sensacionale q t jet ngjarja aq m mir do t pranohet nga redaktori - kur mos harroni, trishtimi, katastrofa, fatkeqsit, vdekja dhe rrnimet jan t prira sa m shum pr shitjen e shtypit dhe rritjen e pamjes s figurave. S paku t kufizoj ndonj deklarat t shtypit se ka sht e njohur shmangu spekulimit, veanrisht lidhur me fatkeqsit, shkatrrimit dhe shkaqeve. Prqendrohu pr t reaguar dhe fazn e shptimit t operimit dhe merru me vendimin e fakteve. Kurdo q sht e mundur, jep sigurim t kuptimt lidhur me burimet (edhe nse nuk sht n dispozicion) dhe prpiqu pr t transmetuar ndjenjn e qetsis dhe riaktivitetin e kontrolluar. N shembullin e ardhshm, duke vazhduar ta fusim n pun aeroplanin komercial Rus i cili rrzohet , do t krkohet nga ju t prgatitni nj lajm t hershm. Grupi i juaj operon si Kshilltar Special pr shtyp pr Grupin prkrahs t Art; dhe kt cilsi ju nevojitet t prcaktoni se cila informat duhet t epet pr shtyp. Ta keni parasysh shtypin, gazetart e TV dhe radios se mund t prdoren si burime shtes - por atyre ju nevojitet informata pr raport

114

Plani msimor (Seanca): 28 Kohzgjatja e msimit: 3 Or:

Mjetet konkretizuese: Doracaku kryesor Kopjet e Pouer-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje:

Ushtrim grupor
Informatat jan dhn n sesionin 20 n lidhje me rrzimin e aeroplanit komercial rus afr Istogut duke prekur edhe burgun e Dubravs. Duke pasur parasysh informatat e mposhtme, duke qen n rolin e kshilltarve special pr shtyp t grupit mbshtets t art (GMA) i cili sht vendosur prkohsisht n shtabin e policis n Prishtin, prgatitni nj shkrim pr publikim pr gazetart nga gazetat, radio dhe televizioni n lidhje me situatn ekzistuese. Qllimi i msimit: T jen n gjendje t prgatitin nj publikim pr lajme efektiv t prdorimit nga mediat

 Synimi i msimit #1: T shpjegoj: Kush jan mediat? ka dshirojn ata? ka do t pyesin ata? far krkojn ata?

115

 Synimi i msimit #2:

T dijm sa m mir t menaxhojm me media

 Synimi i msimit #3:

T dij se si t prgatitemi kur ndrhyjn mediat

 Synimi i msimit #4:

Tu jap kufizim kohor t panjohur q ju t mund t operoni pr t njohur: ka ju mund t thoni? ka ju duhet t thoni? ka ju do t mund t thoni?

 Synimi i msimit #5: Pr t ditur se si t pregaditet pr publikim t lajmeve

Prmbledhje
Informatat jan dhn n sesionin 20 n lidhje me rrzimin e aeroplanit komercial rus afr Istogut duke prekur edhe burgun e Dubravs. Duke pasur parasysh informatat e mposhtme, duke qen n rolin e kshilltarve special pr shtyp t grupit mbshtets t art (GMA) i cili sht vendosur prkohsisht n shtabin e policis n Prishtin, prgatitni nj shkrim pr publikim pr gazetart nga gazetat, radio dhe televizioni n lidhje me situatn ekzistuese.
Nj pik takimi sht vendosur n burgun e Dubravs dhe komandanti i stacionit policor lokal sht caktuar si komandant i bronzt (operativ) Dubrava. Ai brenda 10 minutave t fundit ka lajmruar se burgu tashm sht i sigurt dhe asnj i burgosur tjetr nuk do t mund t ik. Pika e dyt e takimit do t vendoset n Istog n zyrat e kryetarit t komuns brenda 1 ore dhe komandanti i stacionit policor lokal n Gjurakovc i cili ka arritur n qytet me 12 polic t tjer sht caktuar pr komandant t bronzt (operativ) Istog.

116

Raportet e fundit nga Istogu thon se situata atje tani paraqitet m e qet dhe se zjarret n pjesn perndimore t qytetit tani jan nn kontroll. Nuk sht raportuar m pr ndonj rast t grabitjes apo t dhuns. Nj numr i t burgosurve t arratisur jan kapur nga policia dhe qytetart dhe po mbahen n paraburgim n nj shkoll lokale ku jan t mbikqyrur nga roja t armatosura. Ju keni pranuar nj porosi prmes radios nga shefi i policis n Rozhaj t Malit t Zi, i cili ofron ndihm policore, mjeksore dhe ushtarake po q se e krkoni. Nga mesazhet e telefonit q kan ardhur nga brenda burgut t Dubravs kuptohet q sektori i psikiatris ka mbetur i padmtuar dhe ngelet i sigurt - kjo duhet t konfirmohet nga komandanti juaj i bronzt i caktuar m par. Burgu i Dubravs sht i pajisur me armatim t kufizuar i cili sht akoma i prdorshm. Komandanti i bronzt ka krkuar q t armatosen vullnetart civil n mnyr q ata t mund tiu ndihmojn patrullave kundr grabitjeve (plakitjeve) dhe t ofrojn roja t armatosura dhe prcjells pr t burgosurit e arratisur q jan kapur prsri Komandanti i prkohshm i argjendt (taktik) kolonel Kruja dhe stafi i tij, jan duke udhtuar pr n Sknderaj pr t kontaktuar me policin lokale dhe pr t vendosur nj pik t kontrollit t incidentit; koha prafrt e arritje s tij sht 30 minuta.

Plani msimor (Seanca): 29 Kohzgjatja e msimit: 5 Or

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor Materiali ushtrimor Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

117

Hyrje:
Ju lutem shikoni pjesn e shkputur m posht. Pjesa e hulumtimit policor fleta 122; zyrtari efektiv policor: identifikimi i shkathtsive Pastaj, n ifte diskutoni me partnerin prmbajtjen e saj dhe angazhimin tuaj q parashihet aty si Komandant Operativ t PK-s dhe/ose n mnyr kolektive pr PK-n si trsi (dhe jo t veant) pr t qen n gjendje q t ofroj epror hetues policor kompetent posarisht n nivel pr t hetuar fajsin penale n lidhje me ngjarjen e incidentit kritik.

Shnoni Prfundimet t cilat i keni nxjerra nga hulumtimi i bere Pr diskutim n grupe

Qllimi i msimit: T jen n gjendje t ndrmarrin hulumtime lidhur me temat mbi hetimin e incidenteve kritike dhe t prezantoj t arriturat dhe rekomandimet.

 Synimi i msimit #1: Pr t shfrytzuar aftsit hulumtuese

 Synimi i msimit #2:

N lidhje me kapacitetin e SHPK t drejtoj hetimet e krimit deri te niveli i 3 i incidenteve kritike duke i prkufizuar si: Aftsit e hetim Nivelet e njohuris Aftsit e menaxhimit

118

 Synimi i msimit #3:

N lidhje me synimin e 3 t msimit: Llogaritni t gjeturat e juaja Paraqit rekomandimet pr prmirsim

Prmbledhje
Ju lutemi lexoni pjesn e mposhtme: Fleta 122 mbi serin e hulumtimeve t policis; Detektivi efektiv: Identifikimi i shkathtsive t nj eprori hetues policor. Pastaj, n ifte diskutoni me partnerin prmbajtjen e saj dhe angazhimin tuaj q parashihet aty si Komandant Operativ t PK-s dhe/ose n mnyr kolektive pr PK-n si trsi (dhe jo t veant) pr t qen n gjendje q t ofroj epror hetues policor kompetent posarisht n nivel pr t hetuar fajsin penale n lidhje me ngjarjen e incidentit kritik.
Shnoni Prfundimet t cilat i keni nxjerra nga hulumtimi i bere Pr diskutim n grupe

Definicion Incidenti i prmasave t mdha sht nj ngjarje emergjente (duke prfshir edhe aktet terroriste) e cila krkon implementimin e procedurave t veanta nga nj ose m tepr shrbime emergjente dhe n prgjithsi do t prfshij angazhimin qoft n mnyr t drejtprdrejt ose t trthort t nj numri t madh t njerzve p.sh.

shptimi dhe transportimi i nj numri t madh t viktimave; burime t mdha t kombinuara t policis, zjarrfiksve dhe t ndihms s shpet; mobilizimi dhe organizimi i shrbimeve emergjente dhe i shrbimeve mbshtetse, p.sh. autorittet komunale, pr ofrimin ndihms s nevojshme pr ata t cilve u kanoset jeta, ata me lndime t rnda dhe nj numr t madh t t pastrehve;

ballafaqimi me nj numr t madh t pyetjeve q mund t vijn nga qytetart dhe mediat e q zakonisht i drejtohen policis

119

Hyrje
Teksti i mposhtm paraqet nj pjes t nxjerr nga fleta 122 e seris s hulumtimeve nga ana e policis; Detektivi efektiv: identifikimi i shkathtsive t nj eprori hetues policor (Smith & Flanagan, 2000). Trajnimi pr komandant operativ vazhdon t zhvillohet dhe aktualisht sht duke u rishikuar. Ju ftojm q t lexoni prmbledhjen m posht dhe q t keni vmendjen tek tri grupet e shkathtsive dhe t gjetjeve t prgjithsuara n lidhje me efektivitetin e komandantit operativ ose t eprorit hetues policor.

Prmbledhje
Komandanti operativ ose eprori hetues policor luan rolin ky n t gjitha operacionet serioze prkatsisht n hetimet e krimeve t rnda. Megjithat, shfaqet brengoss fakti se nuk ka numr t mjaftueshm t hetuesve me kualitetet e krkuara pr ta kryer kt pun me efikasitet t plot. Pasojat e nj mungese t ktill mund t jen t rnda. Kjo jo vetm q do t shkaktonte probleme n efikasitetin e puns s gjyqsorit, por edhe do t shpenzonte mjetet, do ta rrezikonte integritetin dhe do t zvoglonte besueshmrin e qytetarve ndaj policis. Roli parsor i hulumtimeve ka qen q t prcaktohet se far shkathtsi, aftsi dhe karakteristika personale duhet t posedoj nj epror hetues policor pr t qen efektiv. Nga nj anket gjithprfshirse e br me polic, jan identifikuar tri fushat n vijim:

Aftsit hetuese: kjo prfshin shkathtsit n lidhje me zbrthimin dhe vlersimin e

informatave n nj hetim dhe procesin me an t t cilit pistat e hetimeve identifikohen dhe nxirren prioritetet n lidhje me to;

Niveli i njohurive: kjo ka t bj me njohurit e gjithanshme mbshtetse t cilat duhet ti

posedoj nj epror hetues policor, dhe

Shkathtsit udhheqse (menaxheriale): kto ngrthejn nj spektr t gjer t

shkathtsive t cilat m tej jan ndar n udhheqjen nga njerzit, udhheqjen e prgjithshme dhe udhheqjen tek hetimet. Hulumtimet kan zbuluar se komandantt efektiv operacional dhe eprori hetues policor varet nga kombinimi n mes t shkathtsive udhheqse, aftsive hetuese, dhe njohurive

120

relevante prgjat tr procesit operativ dhe atij t hetimeve, prej vlersimit t par t vendit t ngjarjes apo vlersimit operativ e m tutje prgjat fazave prkatse t nj hetimi apo operacioni. N rastin m t mir, nj komandant operativ do t duhej t posedonte kompetenc t lart gjat t gjitha fazave. N realitet, nj gj e till nuk sht gjithher e mundur, dhe kur kjo ndodh, ather ekziston rrezik i shtuar se operacioni nuk do t jet efikas, apo n rastin m t keq do t dshtoj. Hulumtimet sugjerojn q disa (por jo t gjitha) defektet ose mangsit n bagazhin e shkathtsive t nj komandanti operativ apo t nj eprori t lart hetues mund t kompensohen duke u prqendruar tek shkathtsit dhe aftsit e m tepr policve me grada m t ulta n ekipin e tij hetues. Megjithat, sht vrtetuar se edhe kjo strategji bart m vete nj rrezik t lart dhe sht afatshkurt. Duke ditur vllimin e nevojshm dhe kompleksitetin e ktyre shkathtsive, kjo do t ket ndikim t rndsishm n trajnimet e ardhshme dhe n przgjedhjen e komandantve operativ. Ekzistojn disa udhzime t mundshme pr eprort policor rreth przgjedhjes s personave me kapacitetin e nevojshm pr arritjen e shkathtsive t krkuara. Kto jan identifikuar m sa vijon: Przgjedhja e individve t duhur pr tu br komandant operativ n momentin e duhur t karriers s tyre. Identifikimi i hershm i individve me kapacitet t duhur pr t kryer me sukses punn e komandantit operacional do t mundsonte nj qasje m t strukturuar dhe m t menduar pr zhvillimin e karriers s komandantve operativ efektiv. Prkujdesja ndaj komandantve t ardhshm operativ. Shum t intervistuar kan potencuar rndsin e prkujdesjes ndaj hetuesve t mundshm t s ardhmes. Kjo mund t arrihet me nj sistem formal t mentorimit dhe t prcjelljes nga afr t zhvillimit t tyre. Krijimi i baraspeshs ndrmjet trajnimit dhe prvojs s duhur. Ekzistojn nj sr dshmish q theksojn nevojn q trajnimi dhe prvoja n fushn e hetimeve q duhet t fitohet duke punuar duhet t ecin prkrah njra-tjetrs; vetm trajnimi nuk sht i mjaftueshm. Hulumtimet kan identifikuar nj zbraztir n trajnimin e deritashm t eprorve policor.

Inkurajimi i vet-zhvillimit t hetuesve. Komandantt operativ kan prgjegjsi profesionale q t sigurojn se do t qndrojn gjithmon n hap me zhvillimet aktuale n terren.

121

Informata kthyese (De-brifingu). Informata kthyese sht identifikuar si nj mekanizm i dobishm pr kalimin e ekspertizs dhe duhet t bhet n t dy mnyrat, formale dhe joformale. Pr t qen efektive, informata kthyese duhet t jepet n nj ambient t hapur dhe konstruktiv ku polict jan t inkurajuar q t diskutojn pr gabimet e tyre. Zhvillimi i komandantve efektiv operativ pr t ardhmen gjithashtu do t varet pjesrisht edhe nga parashikimi i ndryshimeve brenda kontekstit t puns s hetuesve. T intervistuarit kan identifikuar nj sr shtjesh t cilat mund t ndikojn n bazn e shkathtsive t komandantve t ardhshm operativ, duke prfshir ktu kohzgjatjen e qndrimit n pozit, ndryshimi i natyrs s llojeve t krimeve dhe rritja e llogaridhnies.

Rekomandimet
Shrbimet policore duhet t jen t vmendshme rreth humbjes s shkathtsive t duhura brenda ekipeve operative dhe pr ndikimin afatgjat q kjo mund t shkaktoj n kualitetin e hetimeve t krimeve t rnda, sikurse edhe n efikasitetin e prgjithshm dhe n integritetin e organizats. Duhet t zhvillohen procese t duhura pr t siguruar numr t mjaftueshm t komandantve efektiv operativ n t ardhmen. Pr ta sfiduar kt, duhet pranuar rekomandimet n vijim: roli i trajnimit, zhvillimi i vazhdueshm profesional krahas prvojs s duhur jan treguar faktor ky n zhvillimin e komandantve operativ efektiv. S kndejmi, sht e nevojshme q t koordinohen trajnimi dhe prvoja gjat avancimit n karriern e eprorve policor. Organizatat policore duhet t zhvillojn dhe t implementojn sisteme formale pr identifikimin e hershm t komandantve t mundshm operativ n t tri nivelet: operativ, taktik dhe strategjik, dhe pr zhvillimin e mtutjeshm t karriers s tyre. Nj gj e till do t duhej t mbshtetej prmes hulumtimeve me qllim q t prcaktohet se si dhe n cilin moment identifikohet m s miri nj individ me kapacitet pr tu br komandant operativ. Eprort policor duhet t iu japin rastin e duhur komandantve t ardhshm operativ pr t siguruar q mangsit n bagazhin e tyre t shkathtsive t plotsohen prmes prvojs prkatse. T gjitha organizatat policore duhet t zbatojn nj sistem formal t mentorimit n fazat e hershme t karriers s komandantve t mundshm operativ t ardhshm. Ato duhet t krijojn programe formale t informats kthyese pr komandantt operativ. Informata kthyese duhet t jepet n ambiente ku nuk ka ndonj rrezik dhe ku mund t prvetsohen msime konstruktive.

122

Plani msimor (Seanca): 30 Kohzgjatja e msimit: 2 Or

Mjetet e konkretizimit: Doracaku kryesor - materiali pr ushtrime Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje Duke pasur parasysh t gjeturat e nga sesioni 29 n lidhje me rndsin e trajnimit dhe zhvillimin n karrier pr mbikqyrsit policor n mnyr q t mund t kryejn me kompetenc punn e komandantit operativ, ku qndron Policia e Kosovs n kt kontekst?

Qllimi i msimit: Pr t identifikuar gjendjen e tanishme t menaxhimit t nj incidenti kritik n Kosov pr nga perspektiva e t dyve pra komandantit t Art (strategjik) dhe komandanti t Argjendt (taktik).

123

 Synimi i msimit #1:

Pr t identifikuar prparsit dhe mangsit e modelit t tanishm-far do t ndodh tani n rastin e nj incidenti kritik.

 Synimi i msimit #2: Identifikimi i nj modeli ideal q do t mund t implementohen pr t prmirsuar

situatn e tanishme dhe t rrisin efikasitetin e policis, veanrisht procesit t fazs s Reagimit dhe Rimkmbjes.  Synimi i msimit #3: Lidhur me synimet e msimit 1 dhe 2 identifiko ka duhet br pr t prmirsuar reagimin 1. Menjher 2. N aftat mesatar 3. N afat t gjat

Prmbledhje
N prgatitjen e prezantimit tuaj prej 15 minutave prfshij konsideratat n vijim:

Objektet (t prdoret t VKI (sq. Vendi i kontrollit t Incidentit ose Shtabi Qendror i nivelit t s Arts)

T dy burimet plotsuese (kolaterale) dhe personelit Nivelet e kompetencs Komandn, bashkrenditjen dhe modelet e kontrolls q pr momentin mund t ekzistojn

Koht e reagimit (prfshir aty marrveshjet e thirrjes pr dalje; prcaktimet e roleve dhe prgjegjsive si dhe partneritetin dhe mekanizmat e bashkpunimit

Plani msimor (Seanca): 31

124

Kohzgjatja e msimit:

45 Minuta

Mjetet e konkretizimit:
Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e Paur-Pointit Hyrje: Ora e Art sht nj term pr periudhn menjher pas ngjarjes apo dukuri q ojn menjher tek nj incident kritik apo kryerjen e nj vepre penale kur ka material t bollshm dhe i cili sht n dispoziocion pr polici. Veprim pozitiv n periudhn menjher pas ngjarjes aopo incidentit mund t minimizoj tretjen e materialit dhe t rris sigurimin e materialit t cilt mund t zvoglojn rrezikun apo dmet e mtutjeshme apo humbjet. Qllimi i msimit: Pr t qen t vetdijshm pr konsiderimin ky pr tu adresuar n Orn e Art

 Synimi i msimit #1: Pr t prshkruar 10 konsderimet kye q aplikohen n Orn e Art

 Synimi i msimit #2: Pr t kuptuar lidhjen e burimieve materiale n mny q t kryhet nj hetim efektiv apo: 1. Re-aktive 2. Pro-aktive

125

 Synimi i msimit #3: Pr t definuar lidhur me viktimat, dshmitart dhe t dyshimtit t natyr s: Llogaris Sqarimit Sfids

 Synimi i msimit #4: Pr t definuar nevojn pr t vendosur synime t qarta lidhur burimin e materialeve pr hetim

Prmbledhje
Lista m posht thekson disa konsiderata t Ors s Art pr hetuesit:
Paur-pointi Viktimat: Identifiko, mbshtetni dhe me ndjeshmri ruaj dshmit; Vendi i ngjarjes: Identifiko, mbroj, vlerso dhe fillo me shnime; T dyshimtit: Identifiko, arresto dhe mbroj; Dshmitart: Identifiko, mbshtet dhe renditni sipas rndsis ato q jan (themelore dhe t rndsishme), regjistro llogarin e par dhe prshkrimin e t dyshuarit; Shno: Vendimet dhe arsyetimet, rrethanat, buriemt dhe kushtet; Familja/bashksia : Identifiko, informo, prkrahja primare (nevojat, shqetsimet e pritura e ndjeshme ); Dshmit fizike: Ruajtja (CCTV, transporti publik, rruga e arratisjes, ambulancat, spitalet); Inteligjenca: Identifiko, rendisni n baz t proritetit, zvoglo, shfrytzo, konsidero, bashksia dhe burimet e hapura ; Parandalimi i ndotjes: Viktimat, vendet e ngjarjes, dshmitart, personat e dyshimte. Linjat e prgjegjsis: Identifikoni, informoni, njoftoni, koordinoni dhe rishikoni; Kur incidenti kritik prfshin kryerjen e krimit, ekzistojn dy metoda t hetimit t krimitreagues dhe proaktive. Metoda proaktive n disa raste njihet si inteligjenc e drejtuar apo inteligjenc e mbuluar. Dallimi kryesor ndrmjet ktyre dy metodave sht ajo se metoda reaktive fillon me zbulimin e krimit dhe krkon q kundrvajtsit t sillen para drejtsis

126

duke zbuluar materialet q identifikojn personin e dyshuar

dhe ofrojn dshmi ta

mjaftueshme q ta mundsojn gjykatn q t vendosi pr fajsin e tyre. Teknika e hetimit reagues fokusohet n intervistimin e viktimave, dshmitarve dhe personave t dyshuar dhe kundrvajtsve- dhe kjo sht forma m e shpesht kur krimi simulon nj incident madhor, p.sh., bombardimet terroriste. Metoda proaktive zakonisht fillon me analizimin e inteligjencs q individ t veant apo grupe jan t prfshire n iniciativn e krimit. Kto teknika shpesh preferohen nga hetuesit financiar dhe teknikat e forenziks. Dy si pjes e

metodat e hetimit mund t prfshijn, veanrisht pasi q t sht arrestuar personi i dyshuar. Nj hetim reagues gjithashtu prfshijn teknikat e mbuluara t policis si trsisht diskrete apo reciprokisht ekskluzive Aplikimi i nj mendimi hetues do t sjell renditje lidhur me mnyrn n t ciln hetuesit ekzaminojn materialet dhe marrin vendime. Nuk ekziston ndonj hart e ktij procesi q do t ndihmoj hetuesit q t zhvillojn vendosjen, sht nja mnyr e t menduari apo qndrim q hetuesit e adoptojn dhe q mund t zhvillohet gjat kohs gjat prdorimit t vazhdueshm. Kjo prfshin vendosjen e principeve n procesin e hetimit. Kjo do t ju mundsoj hetuesve q t zhvillojn nj disiplin qasse q siguron se vendimet q ata marrin jan t prshtatshme me rastin, jan prgjegjs dhe duhet t ju shpjegojn t tjerve. Trsia e aftsive dhe shkathtsive hetuese, mund t ndahet n pes principe, e kto jan: prgjithshme e strategjis dhe anasjelltas. Dy metodat e hetimin nuk duhet, t konsiderohen

Paur-pointi ndr secilin titull

T kuptuarit e burimit t materialit; Planifikimi dhe prgatitja; Ekzaminimi; Regjistrimi dhe mbledhja; Vlersimi.

T kuptuarit e burimit t materialeve

Nj kuptim t prejardhjes dhe karakteristikave t burimit t materialeve sht esenciale n mnyr q t zhvillohet nj shqyrtim efektiv i saj. Kjo do t ju mundsoj hetuesve t identifikojn ndonj karakteristik t veant t burimeve q do t prcaktoj mnyrn se si sht ekzaminuar. P.sh., Nse masa speciale jan n dispozicion pr t ndihmuar viktimat dhe dshmitart. T kuptuarit e natyrs s burimit do t ndihmoj hetuesit q t prcaktojn

127

se far burimesh mund t ndihmojn n hetim dhe ti shpjegojn karakteristikat e tyre dhe lidhjen t tjerve. Shembull: Kur shqyrton imazhet CCTV, hetuesit duhet t din kamern nga i cili fotografia sht marr, llojin e pajisjes q sht prdorur dhe shkalln kohore t fotografis ( si, intervalet kohore apo lakimet e vazhdueshme). Ata duhet t dijn se lokacioni i treguar n fotografi dhe hapsirn menjher prreth, kshtu q ata ta mund t prcaktojn nse njerzit n fotografi vijn nga dhe shkojn ku. Ata duhet t identifikojn ndonj zone n hapsirat e mbuluara nga kamera ( p.sh., mbrapa veturave, anash dyerve), t din kohn kur sht br fotografia dhe si ndikojn kta faktor n kundrvajtjen e hetuar nga policia. Kjo informat do ti mundsoj hetuesve q ta interpretojn materialin e treguar n fotografi n mnyr t sakt, tua shpjegojn fotografin t tjerve dhe t arsyetojn interpretimin e tyre lidhur me to. Zakonisht mundsia e par pr ekzaminimin e burimit t materialit sht edhe mundsia e vetme. Procesi i ekzaminimit t vendit t ngjarjes do t alarmoj pa ndryshueshm vendin e ngjarjes, dhe sht e rndsishme q hern e par t bhet n mnyrn e drejt. Mendimet e dshmitarve dhe viktimat q kan pr ngjarjen ata m von i dgjojn nga t tjert dhe pr kt sht me rndsi q i tr materiali q ata mund t sigurojn t mblidhet sa m hert q sht e mundur. Principet e njjta aplikohen pr burime t ndryshme t materialeve.

Planifikimi dhe prgatitjet

Krkohet planifikim i kujdesshm pr tu siguruar se informacionet zbulojn tr materialin n dispozicion q burimet mund t ofrojn. Kjo i sjell fitim t vazhdueshm procesit t hetimit, veanrisht pr intervistimin e viktimave, dshmitarve dhe t dyshuarve duke prdorur teknikat e intervistimit njohs ( referohuni burimit t materialeve) e cila ballafaqohet n proces n t 3 fazat, 1. Para ngjarjes 2. Gjat ngjarjes 3. Pas ngjarjes

Ekzaminimi
Procesi i ekzaminimit mund t ndahet n tri hapsira t ndara. Shkalln n t ciln do zon sht e rndsishme pr nj ekzaminim t veant sht i vendosur nga burimet dhe karakteristikat e tij. Ekzaminimi zakonisht do t prfshij: Deklaratn Qartsimin

128

 Sfidimin

Deklaratn
Nj situat intervistuese, kur intervistohen viktimat, dshmitart dhe personat e dyshuar inkurajohen t sigurojn nj deklarate/llogari t njohurive t tyre, apo prfshirje n incident. Kur ekzaminohen burime t tjera t materialeve llogaria do t interpretohet nga personi i cili kujdeset pr ekzaminimin. P.sh., Hetuesi mund t prfundoj se kundrvajtsi ka hyr n vendin e ngjarjes se vjedhjes me thyerje nga dritarja sepse ajo sht hapur me forca nga jasht, apo personi i par n fotografit e CCTV mund t jet kundrvajts sepse ata jan t veshur me nj mnyr t veant t shpjeguar nga dshmitart. Kto ekzaminime t bra duhet t jen n pozit q ti shpjegojn t gjeturat e tyre apo interpretimet tek t tjert. Shkalla e vshtirsis e prfshir n konkludimin e llogaris nga burimet, shum varet nga natyra e burimeve. Ndonj konsiderate ligjore apo procedurale lidhur trajtimin e materialeve, dhe shkalln e materialeve q hetuesit vetm se i posedojn. Sa m shum material q hetuesit kan lidhur me krimin, aq m leht do t jet q t vihet n prfundim se si do t ndihmojn dhe do t kontribuojn kto burime me rastin e hetimeve.

Qartsimi
Duke marr nj deklarate nga burimi, hetuesit duhet t qartsojn ndonj mosprputhje apo paqartsi q ajo prmban. Kjo mund t prfshij testimin kundr materialeve t tjera q vetm se jan mbledhur apo identifikimin e veprimeve pr t siguruar materiale t tjera pr t qartsuar at. P.sh., Kur shikojm nj fotografi t CCTV, ngjarjet e treguara mund t mos prputhen me kohn e incidentit e cila sht dhn nga dshmitart. Testimi i saktsis s ors ne CCTV ( sistemin e ksaj kamere vzhguese) i cili ka krijuar fotografin do t drejtoj tek materiali i cili mund t konfirmoj apo e hedh posht besueshmrin e dshmitarit.

Sfidimi
Prvoja tregon se edhe n rastet kur kto materiale fillimisht paraqiten si t padiskutueshme besueshmria e tyre mund t jet e gabuar, dhe ai material i cili paraqitet t tregoj nj gj, m von gjinden t prkrah nj interpretim plotsisht t kundrt. Hetuesit, vazhdimisht duhet t sfidojn t dyja kuptimin dhe besueshmrin t fardo materiali q ata mbledhin. Hetuesit duhet ti trajtojn t gjitha materialet si potencialisht t gabueshm dhe si jo materiale q qojn n drejtimin e duhur. Kjo sht prmbledhur me qasjen ABC: Nuk supozojm asgj;

129

Nuk besojm asgj; Sfidojm do gj. do deklarat duhet t kontrollohet pr mosprputhshmri apo kundrshtime me materialet tjera. Hetuesit kan m shum gjasa t mashtrohen sepse nuk u kushtojn kujdes ktyre detaleve. Supozimet primare kur nuk duhet t bhen dhe materialet kurr nuk duhet t pranohen pa pyetje. Hetuesit vazhdimisht duhet t hulumtojn pr bashkpunim.

Ekzaminimi i materialeve
Vendosni qllime t qarta pr kthimin e materialit nga burimet. Identifikoni metodat m t prshtatshme pr qllime t ekzaminimit. N disa raste do t ket krkime ligjore apo rregulla nga metodat e ekzaminimit. N raste t tjera do t paraqitn nevoja teknike q duhet t njihen. Identifikimi i nevojave speciale apo ekspertizave. Disa ekzaminime, t tilla si intervistimet video dhe shikimi i kasetave t CCTV krkojn pajisje speciale q duhet t rezervohen paraprakisht. N raste t tjera ekzaminimi i materialeve mund t krkoj prdorimin e ekspertve si specialistt e forenziks apo patologt. Qasja tek pajisjet speciale dhe prkrahja e ekspertve sht zakonisht t qeverisura nga forcat politike dhe hetuesit duhet t familjarizohen me kt kur t planifikohet ekzaminimi. Identifikimi i lokacionit m t prshtatshm pr ekzaminim. N rastet e intervistimit t viktimave apo dshmitarve kjo do t prfshij konsiderimin e asaj nse lokacioni sht i prshtatshm dhe prshtatet me t krkuarat dhe legjislacionin relevant. Ekzaminimi i burimeve t tjera mund vetm t krkoj se lokacioni sht adekuat n aspektin e volumit t materialit q do t ekzaminohet, nivelin e siguris q krkohet dhe nevojn pr t sistemuar ndonj pajisje speciale. Nse hetuesit nuk e kan njohurin e nevojshme q ti mundsojn ata q t vijn n prfundim nga materialet, ata duhet t identifikojn dhe aranzhojn qasje t fardo pajisjeje shtes. Shpesh, dhe veanrisht ne hapat e hershm t nj operimi ekstrem, hetimi nuk duhet t jet prioriteti m dominues. Fokusimi dhe t prqendrohet n shptim dhe sigurim, veanrisht ku viktimat kan mundur t rezultojn dhe kjo mund t prfshij restaurim t menjhershm t rendit. Sidoqoft, prfundohet m rikthim dhe hetim. N kt aspekt t gjith komandantt ( I Arte, Argjend dhe Bronz) duhet t jet i ndrgjegjshm dhe ata duhet t krkojn q t prfshijn n shkathtsit dhe njohurit e tyre sa m shpejt q sht e mundur. sht e vlefshme q t kemi n mendje kur ti kemi n konsiderat operacionet ekstreme t paharrueshme q jan paraqitur, p.sh., rastet 9/11, Lockerbie, Oklahoma dhe Madrid ku t gjitha kto incidentet madhore kan rezultuar si rrjedhoj e aktiviteteve kriminale. Do t ishte e prshtatshme q reagimi i menjhershm t bhej pr tu marr menjher m viktimat,

130

vendosja e rendit, dituris dhe sigurimit t ndihms - megjithat hetimet penale t prcjellura dhe prgjegjsit pr t dy reagimet emergjente ( policis) dhe hetimet t br n mnyr t barabart nga komandantt operativ. Zakonisht mundsia e par pr ekzaminimin e burimit t materialit sht edhe mundsia e vetme. Procesi i ekzaminimit t vendit t ngjarjes do t alarmoj pa ndryshueshm vendin e ngjarjes, dhe sht e rndsishme q hern e par t bhet n mnyrn e drejt. Mendimet e dshmitarve dhe viktimat q kan pr ngjarjen ata m von i dgjojn nga t tjert dhe pr kt sht me rndsi q i tr materiali q ata mund t sigurojn t mblidhet sa m hert q sht e mundur. Principet e njjta aplikohen pr burime t ndryshme t materialeve. Shpesh, dhe veanrisht ne hapat e hershm t nj operimi ekstrem, hetimi nuk duhet t jet prioriteti m dominues. Fokusimi dhe t prqendrohet n shptim dhe sigurim, veanrisht ku viktimat kan mundur t rezultojn dhe kjo mund t prfshij restaurim t menjhershm t rendit. Sidoqoft, prfundohet m rikthim dhe hetim. N kt aspekt t gjith komandantt ( I Arte, Argjend dhe Bronz) duhet t jet i ndrgjegjshm dhe ata duhet t krkojn q t prfshijn n shkathtsit dhe njohurit e tyre sa m shpejt q sht e mundur. sht e vlefshme q t kemi n mendje kur ti kemi n konsiderat operacionet ekstreme t paharrueshme q jan paraqitur, p.sh., rastet 9/11, Lockerbie, Oklahoma dhe Madrid ku t gjitha kto incidentet madhore kan rezultuar si rrjedhoj e aktiviteteve kriminale. Do t ishte e prshtatshme q reagimi i menjhershm t bhej pr tu marr menjher m viktimat, vendosja e rendit, dituris dhe sigurimit t ndihms - megjithat hetimet penale t prcjellura dhe prgjegjsit pr t dy reagimet emergjente ( policis) dhe hetimet t br n mnyr t barabart nga komandantt operativ.

Diskutim i drejtuar
Sa do t mund t sigurohej nj balanc i prshtatshm ndrmjet nevojs pr ruajtjen e dshmive dhe pr t siguruar reagim adekuat dhe kuptimplot n nj operim ekstrem? ka do t duhet t ishte primare- sht gati si disa reagime emergjente mund t ndrhyjn, humbasin apo ndotin dshmit kritike? N ciln faz n menaxhimin e nj operacioni ekstrem duhet t ju ipet prioritet hetimit dhe mbledhjes s dshmive? A mund t tjert n Ort e arta t ruhen n nj operacion ekstrem apo incident madhor?

131

A duhen komandantt e Art ( apo t Argjendt) t veprojn gjithashtu edhe si zyrtar t lart t hetimit n nj operacion ekstrem i cili sht iniciuar si rezultat i sjelljeve kriminale?

Plani msimor (Seanca) : 32 Kohzgjatja e msimit: 1 or: 30 minuta

Mjetet e konkretizimit:
Doracaku kryesor

Hyrje:
Prfaqsuesit nga organizatat/ agjencit n vazhdim do t marrin pjes n programin, ku pr 1 or e 30 minuta do t ken mundsi t parashtrojn pyetje t hapura n lidhje me menaxhimin e incidentit kritik:
Pjesmarrsit e nevojshm do t jen:

Zyrtari kryesor i zjarrfiksve Aeroporti Ndrkombtar i Prishtins Shefi i trajnimeve pr Departamentin pr Menaxhimin e Emergjencave Shefi i trajnimeve pr FSK Departamenti i Planifikimit Operativ PK

Qllimi i msimit: Fitimi i njohurive pr qasjen e agjencioneve tjera kur kemi t bjm me incidente kritike

132

 Synimi i msimit #1: T prforcohet domosdoshmria e nj qasje partneriteti pr tu marr me incidentet kritike

 Synimi i msimit #2: T fitohet prshtypja se si e shohin t tjert profesionalizmin e KP-s

 Synimi i msimit #3: T ofrohet mundsia e mtutjeshme pr t prmirsuar marrdhniet dhe partneritetin me agjencionet tjera

 Synimi i msimit #4: T krkohet njohuri dhe qartsi se si operojn agjencionet tjera kur kan t bjn me incidente kritike

Prmbledhje
Nga studentt krkohet q s paku ti kan t gatshme 2 pyetje pr panel. Prderisa nuk ekziston ndonj pengese pr pyetjet q do t parashtrohen, ju kshilloheni q fokusoheni n temat lidhur me fushat n vazhdim:
1. Si munden t gjitha agjencit emergjente dhe mbshtetse t arrijn strukturn komanduese t Art (strategjik), Argjend (taktik) dhe Bonz (operativ) drejt Modelit Evropian 2. ka duhet t bhet pr t zhvilluar nj partneritet gjith-veprues bashkpunues n qasjet gjat ballafaqimit me incidentin kritik 3. Si mund ta prmirsojm procesin e Menaxhimit t rrezikut 4. Si mund t prmirsojm komunikimin m efektiv prmes zinxhirit komandues 5. Sa jemi ne t gatshm pr t prballuar Orn e art 6. Si mund ti prmirsojm ne teknikat e informimit dhe mbledhjes s inteligjencs n vendet e krimit t Incidentit kritik 7. Si mund t prmirsojm ne marrdhniet me media dhe n t njjtn koh menaxhojm bashkpunimin mediat /shtyp 8. Si mund t prmirsojm ne prgjigjen ton n lidhje me qasjen, rrugdalje dhe menaxhimin me kordon njerzish

133

9. Si mund t prgjigjemi ne m mir tek shqetsimet/ pritjet e familjeve dhe shokve 10. Pse ne duhet t adoptojm Modelin Evropian t Menaxhimit t Incidentit Kritik.

Plani msimor (Seanca): 33 Kohzgjatja e msimit: 45 minuta

Mjetet e konkretizimit:
Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e Paur-pointit

Hyrje:
Menaxhimi i suksesshm i nj hetimi krkon planifikim, organizim, kontrollim dhe motivim.

Qllimi i msimit: T definohet se si duhet t performoj komandanti i Art n nj operacion bashkpunues dhe t partneritetit duke prfshir hetimin penal

134

 Synimi i msimit #1: T prshkruhen 8 funksionet bashkpunuese t cilat duhet ti ket parasysh komandanti i Art, n interes t mbrojtjes s integritetit t nj hetimi penal

 Synimi i msimit #2: T njihen me legjislacionin e t drejtave t njeriut dhe t shndetsis dhe siguris, ne zvoglimin e ndikimit t dmeve

 Synimi i msimit #3: T definohen termet e nj hetimi penal

Prmbledhje
Nj hetim mund t detyroj menaxhimin e ndonjrs apo t gjitha ktyre n vazhdim:
Paur-pointi Burimet Njerzit Rrezikun Sigurimi i kualitetit Veprimet Mbajtje t shnimeve Vendim-marrja Komunikimi els n menaxhimin efektiv t burimeve sht planifikimi dhe parashikimi. Hetuesit duhet, n mundsit e hershme, identifikojn burimet e nevojshme pr nj hetim. Kjo shum do t varet nga lloji i krimit dhe nse sht krim voluminoz apo hetim madhor. Kur vendoset pr burimet e nevojshme hetuesit duhet pastaj t ken n konsiderat nivelin e duhur t prgjigjes sa i prket hetimit, dispozicionin q kan n baz t mimit lidhur me burimet e nevojshme dhe nse prdorimi i tyre sht i prshtatshm. Disa vendime lidhur me burimet n krimet voluminoze do t jen jasht kontrollit t policis dhe prdorimi i specialistit dhe burimeve teknologjike do t jet i shtyre kryesisht nga politikat e forcave vendore dhe buxheti. Procesi detyrave taktike dhe koordinuese shpesh do t dikton nivelin e prgjigjes dhe burimeve t

135

cilat do t jen mbledhur tek hetimet e krimeve voluminoze n prputhje me prioritetet vendore policore.

Paur-pointi
Legjislacioni mbi Shndetin dhe Sigurin dhe T Drejtat e Njeriut krkon q rreziku t jet vlersuar dhe menaxhuar, n mnyr q t parandalohet dhe ulet lndimit, dmtimit t pasuris apo reputacioni : Viktimat; Dshmitart T dyshuarit Publiku n trsi Shrbyesit policor dhe Shrbimi Policor Shrbimet Emergjente Komunitetet lokale Bizneset lokale Nj numr i zonave t hetimit jan t ndjeshme ndaj rrezikut dhe do hetues sht prgjegjs pr menaxhimin e ktyre rreziqeve potenciale Lndimin e nj individi apo grupe t individve Dmtimit t dshmive Dshtimi q viktima apo nj dshmitar t paraqitet n gjykat Masat e marra q t ballafaqohemi me rrezikun mund t renditen duke filluar nga ajo relativisht m thjeshta, t tilla si kshilla pr parandalimin e krimit, n kompleksin p.sh., Sigurimi i mbrojtjes s dshmitarve, hetuesit duhet t jen n gjendje q: Njohin do rrezik q mund t ndodh gjat nj hetimi dhe ndikimin e tyre n individ, hetim apo n vet organizatn; Marrja e vendimeve t duhura pr menaxhimin e ktij rreziku; Mbajtja e shnimeve n mnyr t detajuar duke demonstruar hapat e ndrmarr pr t menaxhuar dhe monitoruar rrezikun; Komunikimi t tjerve i detaleve t rrezikut, apo lidhur me strategjit e krijuara pr tu ballafaquar me t ( p.sh., viktimat apo dshmitart). Aranzhimi i partneritetit sido q sht e nevojshme NUK MUND t rrezikojn procesin e hetimit. Kjo nuk do t thot se komandantet e Arte nuk duhet t jet perceptues i brengave t agjencive partnere, shqyrtimet, rekomandimet n aspektet e ngjarjeve ekstreme q lidhen duke ndrmarr vlersime t duhura t rrezikut. Zonat e hetimit t cilat jan t ndjeshme ndaj rrezikut prfshijn: gjasat apo ndikimi I

136

m nevojat e hetimit.

Paur-pointi
Prderisa jemi t hapur ndaj kshillave t agjencive duhet t pranohet q ai t kryej nj hetim kriminal q sht prgjegjsi e policis. Hetimi kriminal definohet si : Hetim i br nga zyrtart policor me qllim q t konstatohet se nj person duhet t akuzohet pr shkelje, apo personi i cili akuzohet pr shkelje sht fajtor pr t. Kjo do t prfshij: Hetimet pr krimet q jan kryer Hetimet q kan pr qllim t verifikojn nse sht kryer krimi, me kndvshtrim t institucionit t mundshm t procedurave penale Hetimet q fillojn e besimin se nj krim mund t jet kryer, p.sh., kur policia lokale dhe individ t caktuar t mbajtur nn vzhgim pr nj koh t caktuar, me qllim t institucioneve t mundshme pr procedur penale Akuzimi i nj personi pr nj shkelje

Hetues sht do zyrtar policor i prfshir n hetimin e nja rasti kriminal. T gjith hetuesit kan prgjegjsin q t kujdesen pr mbarvajtjen e detyrave q atyre u jan caktuar, prfshir mbajtjen n veanti t shnimeve lidhur me informacionet dhe t dhnat lidhur me informacionet dhe materialet tjera. Termi hetues sidoqoft, nuk sht i aplikueshm vetm pr zyrtart policor.

Plani msimor (Seanca): 34 Kohzgjatja e msimit: 2 or: 30 minuta

137

Mjetet e konkretizimit:
Laptopi Projektori Doracaku kryesor materiali pr ushtrime Kopjet e Pau-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Hyrje: Drejtim specifik n lidhje me prgjegjsit e nivelit t s Arts (komanda strategjike) jan t siguruara n Shoqata e Policis Drejtimi i procedurave emergjente. M hert n kt program sht eksploruar nj rishikim prmbledhs i rolit dhe prgjegjsis s komandantve koordinues dhe atyre t kontrollit. Tani sht dhn mundsia pr t ndrmarr nj rol n formimin e nj Grupi Mbshtets t Art.

Qllimi i msimit: T fitohet prvoj se si mund t operoj nj Grup Mbshtets i Art n Kosov, n reagim pr t kontribuar n menaxhimin e nj incidenti kritik

 Synimi i msimit #1: T definohen shtjet kye t cilat duhej t`i marrin parasysh Grupi Mbshtets i Art

 Synimi i msimit #2: T adresohen gjrat q duhet t merren parasysh nga synimi i msimit 1, duke ndrmarr aktivitete t luajtjeve t roleve

138

Prmbledhje
Grupi pr bashkrenditje strategjike

Komandanti i nivelit t s Arts duhet ta krijoj e pastaj ta kryesoj Grupin pr bashkrenditje strategjike (GBS) n mnyr q ti bashkrendis incidentet emergjente apo madhore. Qllimi parsor i GBS sht q ta rishikoj situatn nga perspektiva strategjike dhe t krijoj lidership strategjik gjat kursit t incidentit madhor apo emergjent. Krkohet t qndroj i prqendruar n pasqyrimin e trsishm, dhe nuk duhet t bhet t aloj si n balt me detajet taktike ose me vendimet operative.
shtjet kye pr tu marr n konsiderat nga ana e Grupi pr bashkrenditje strategjike, jan: T akordoj synimet strategjike dhe qllimet t reagimit ndaj incidentit T prcaktoj politikn e implementimit pr Komandantt e nivelit t s Argjendts Ti vlersoj dhe ti rregulloj burimet e duhura T prioritizoj caktimin e burimeve pr Komandantt e nivelit t s Argjendts T zbatoj kontroll adekuate financiare T veproj si ndrmjetsues me Qeverin kombtare T veproj s bashku me forcat policin m t afrt ose me agjencit partnere regjionale T bashkrendis komunikimet prbrenda dhe me qytetar T siguroj ndrlidhje me mediat n nivelin strategjik

Antarsimi i ndonj Grupi pr bashkrenditje strategjike do t ndryshoj sipas shkalls dhe natyrs s shtrirjes s incidentit, por n prgjithsi do t jet forum me shum agjenci. Nse formohet si forum me shum agjenci, t antarsia e saj duhet t trhiqet nga t gjitha shrbimet e duhura, prfshir aty edhe prfaqsuesit e mbrojtjes. Antarsimi mund t jet i ngjashm me Grupin Lokal pr Rindrtim (sq. M tutje, GLR), por prderisa fokusimi n nj GLR sht n parashikim dhe planifikim, ather fokusimi i ndonj GBS duhet t jet pr reagim. Konsiderim i kujdesshm duhet ti jepet numrit t njerzve dhe roleve t cilt vijojn GBS. Duhet t jet nj trup strategjik pr vendimmarrje dhe njerzit q marrin pjes duhet ta ekzekutojn nivelin e vendimmarrjes prej autoriteteve n emr t organizats s tyre. GBS duhet t jet pjes e nj mase drejtuese me pjesmarrjen e kufizuar t atyre, prania e t cilve sht e nevojshme pr procesin e vendimmarrjes strategjike. Pjesmarrja q preferohet sht diku pesmbdhjet deri n njzet persona.

139

Minutat, kohzgjatja dhe drejtimi i takimeve t GBS duhet t drejtohet nga Komandanti i nivelit t Art. Shpeshtsia e takimeve mund t ndryshoj n mnyr t konsiderueshme gjat kohzgjatjes s ndonj emergjence ose incidentit madhor. Sipas dinamiks, incidentet q prhapen shpejt, GBS mund t rregullisht t takohet, pr shembull, njher n do dy or. Meqense ritmi i incidentit ngadalsohet, GBS mund t takohet nj her apo dy her n dit pr t pranuar raportet e freskta dhe t konfirmoj strategjin ekzistuese dhe vendimet politike. Kohzgjatja e takimeve duhet t jet e shkurtr pr tu mundsuar pjesmarrsve t jen n dispozicion t prgjegjsive tjera t tyre. Maksimumi prej tridhjet minutash sugjerohet pr nj takim. Minutat e takimit mund t prmblidhen pr vendimet kye dhe veprimet pr tu shmangur burokracis s panevojshme q do ta ngadalsonte procesin e vendimmarrjes strategjike. Nj agjend standarde mund t prdoret. Nj format i sugjeruar i agjends sht dhn m posht. Kjo agjend mund t ndryshoj pakz n mes takimeve. Pr shembull, n takimin e par t GBS mund t jet e prshtatshme ku secila agjenci ta prezantojn veten e tyre dhe t japin nj fjalim t prmbledhur t rolit dhe prgjegjsive. Megjithat, nse pjesmarrsit e njohin njri tjetrin mir si rezultat e t punuarit s bashku brenda GLR dhe prmes trajnimeve dhe ushtrimeve, kto prezantime mund t jen t panevojshme. N takimin e par, do t jet e nevojshme t pajtoheni dhe t parashtroni synimin dhe qllimet, si dhe ta vendosni strategjin pr mediat. N takimet pasuese, synimi dhe qllimet strategjike mund t rishikohen dhe t rinovohen aq sa duhet.

Ushtrime n grupe
(Grupet nga 3) Secilit prej t deleguarve do ti caktohet nga nj rol: ushtrimi krkon: Nj komandant i nivelit t Art Nj kshilltar i Komands i nivelit t Art Dy komandat t s Argjendts (nj komandant taktik pr Njsin marshuese dhe tubim dhe nj komandant taktik pr PPK demonstrim i protests). Ky ushtrim krkon nga ju t prgatitni nj draft agjend dhe t merrni pjes n nj takim para operativ pr t diskutuar pr burimet, vendosjen dhe mirmbajtjen e rendit lidhur me ushtrimin e rendit publik q ishte prmendur n seancn e 16 n lidhje me marshimin, tubimin dhe kundr demonstrimit (shih, m posht). Kjo duhet t protokollohet.

140

Agjenda e Grupit pr Bashkrenditje Strategjike Sen det Nr. 1 Prezantimi i pjesmarrsve, rolet dhe prgjegjsit 2 Deklarata pr gjerat q duhet kushtuar Vmendje Emergjente 2a Vendimi pr gjerat q duhet kushtuar Vmendje Emergjente Koha e reagimit pr sendet urgjente sipas marrveshjes s msiprme 3 Protokolli i rishikuar dhe i pajtuar i Takimit paraprak 4 Freskimi mbi Situatn strategjike (Ideja e informatave t pranuara e t prbashkta) 5 6 7 8 1. 9 Data dhe Koha e Takimit t ardhshm. Mbyllja e takimit Diskutoni pajtohuni rreth Vendimeve strategjike 2. Miratimi dhe Caktimi i veprimeve q krkohen Rishikimi i synimeve dhe pajtimi Qllimit strategjik Rishikimi i veprimeve t shquara Freskimi prej Grupit punues/Elementet/ Pjesmarrsit (me an t prjashtimit) Prshkrimi

Personi udhheqs Kryesuesi Kryesuesi Kryesuesi

Kryesuesi Shefi i stafit

Kryesuesi Kryesuesi T gjith

antart T gjith antart Kryesuesi

Nj marsh publik ka marr t drejtn dhe sht lejuar t mbahet prgjat Bulevardit Nna Terez, n Prishtin prej ors 2 pasdite deri n 4 pasdite (1400 1700 or) me 21 qershor pr ta manifestuar solidaritetin dhe Pavarsin e Kosovs dhe shprehja e unitetit me Bashksin Evropiane. Organizatort kan parashikuar nj tubim paqsor prej 10 15,000 njerzve duke e prmbyllur tubimin me fjalime, bashkimi pr ta treguar unitetin. Qeveria sht mbshtetse e ktij grumbullimi, por dshiron garanci sigurie nga policia q demonstrata t mbetet paqsore dhe q t mos ket rregullime pasuese.

141

Nj grup politik minoritar (KIP) ka protestuar n takimin e propozuar dhe kan deklaruar se ta do t mbajn nj kundr demonstrat n t njjtn dit dhe koh brenda Prishtins me qllimin e prarjes s mbledhjes dhe ceremonive .PPK ka nj histori t vogl, por i organizuar mir dhe me demonstrata potencialisht t dhunshme. Ata jan mir t financuar dhe relativisht armiqsor kundr do bashkimi t mtejm dhe antarsimit me bashksin Evropiane. Inteligjenca e policis lokale kshillon se nj automjet sht ndalur dje n pjesn jugore t Prishtins. Katr udhtar qen arrestuar nga prputhja, pasi q ishin antar t PPK. Automjeti prmbante 3 bidon teneqeje me karburante dhe prafrsisht 30 shishe t zbrazta. Polict e policis lokale nuk gjetn ndonj element t kundrvajtjes dhe personat n fjal qen liruar pr vazhdimin e rrugtimit t tyre. Radio kombtare ka pranuar nj numr t madh t thirrjeve telefonike me sa duket nga prfaqsuesi i lart i PPK. Thirrs i gjinis mashkullore deklaroi se nse tubimi pr solidaritet do t shkoj prpara, policia dhe shteti duhet t presin dhun t madhe dhe prishje t rendit, tollovi n sistemet e transportit dhe prmbysjen e ligjit. PPK supozohet t jet nj grup radikal para ushtarak, me ndikim t fort t ndjenjave t pavarura politike, Udhheqsi I tyre Veton Krasniqi momentalisht sht nn arrest duke pritur gjyqin pr sulmin me arm dhe me dyshimin se sht i prfshir n korrupsion dhe zhvatje.

Plani msimor (Seanca): 35 Kohzgjatja e msimit: 2 or: 30 minuta

Mjetet e konkretizimit:
Laptopi Projektori Doracaku kryesor materiali pr ushtrime

142

Kopjet e Paur-pointit Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

Hyrje:
Vendimmarrja dhe zgjidhja e problemit n t tri nivelet e incidenteve kritike (e Art, e argjendt dhe e Bronzt) jan shum t rndsishme dhe kan ndikim t drejtprdrejt prmbi rrezikun, rivendosjen dhe shptimin. Ekzistojn nj numr i teknikave q mund t prfshihen dhe t gjitha kto mbshteten mbi saktsin dhe vlefshmrin e informats n dispozicion pr at koh. Mbani n mend, se vendimi i juaj pr post ngjarjen ka t ngjar t vzhgohet me kujdes qoft n kontekstin e msimeve t msuara (si t prmirsohet reagimi madhor operativ ) ose si krkes pr t dhna. Zgjidhja e problemit dhe vendimmarrja duhet t jen efektive dhe procesi (prfshir aty kornizn kohore faktort dhe synimet) duhet t regjistrohen. Qllimi i msimit: T jeni n gjendje aplikoni modelet/teknikat efektive t zgjidhjes s problemit dhe vendimmarrjes

 Synimi i msimit #1: T prshkruani Matricn e zgjidhjes s problemit 5W&H

 Synimi i msimit #2: T definohen: 1. Zgjidhja e problemit 2. Vendimmarrja

 Synimi i msimit #3: T jeni n gjendje t aplikoni modelin prej 4 fazave pr zgjidhjen e problemit dhe vendimmarrjen

143

 Synimi i msimit #4: T prshkruani elementet e: 1. Modelit prej 7 fazave t zgjidhjes s problemit 2. Modelin shkencor

Prmbledhje
Matrica 5W&H sht nj teknik e cila prdor nj korniz t thjesht pune pr shtjet materiale. E prdor terminologjin analitike bazike t Kush, Ku, ka, Kur, Pse dhe Si pr ti grupuar faktort q mund t vendosen kundr kritereve specifike si: ka dim ne/ka nuk dim ne ose n lidhje me zbraztirat n inteligjenc dhe
n paradokset tjera. ka dim ne Kush Ku ka Kur Pse Si ka nuk dim ne

Kjo tabel pune mund t zbatohet pr: Krkesat operative t ndodhis Materialin pr hetimin e krkesave Konsideratat dshmuese Megjithat, n mes t tri niveleve duhet t ekzistoj nj dallim i qart. Kjo do t ndihmoj nse nj qllim fillestar i Matrics sht krijuar. Kjo mund t prfshij vlersimin e tr rastit ose aspektet e veanta apo temat. Gjithashtu mund t aplikohet n t dyja, n nivelin e lart dhe n informatn e detajuar mir. Testimi i hipotezs (lidhur me Doktrinn hetuese) Hipoteza sht prcaktuar si nj shpjegimi i sugjeruar pr nj grup t fakteve ose e pranuar

144

si baz pr verifikim t mtutjeshm apo e pranuar me gjasa t jet e vrtet Nj hipotez mund t krijohet brenda suazave t aranzhimit t ndodhis madhore. Kjo prfshin vlersimin e vlefshmris t hipotezs, mbledhjes dhe sistemimit t materialit relevant n dispozicion; vlersimi i mjediseve t informatave me prqendrim n testimin ose mos testimin e hipotezs. Kjo mund t oj n zhvillimin e konkluzioneve t mtejme.

Metoda shkencore pr testimin e hipotezs

Krijo hipoteza Prpiqu t krijosh lidhje ose raporte me gjrat q tashm ve pothuajse i Zhvillo nj parim, teori ose model rreth asaj se ka studioni ju Prej modelit tuaj, krijo hipotezat, parashikimet ose pyetjet pr tu prgjigjur. njeh. Mos e kufizo t menduarit tnd n kt faz

Testimi i hipotezave Krijo nj procedur q do t drejtoj hetimet tuaja pr hipotezn tnde, parashikimin ose pyetjen. T jesh syel rreth supozimeve q je duke i br Kryeje hetimin dhe mbledh informata

Konstato konkluzionet Organizoje dhe analizoje informatn, n lidhje me hipotezn tuaj t mparshme, parashikimin ose pyetjen. Kontrolloji pr t par sa t qndrueshme jan gjetjet tuaja me at ka ti din rreth fenomenit Prcakto shtrirjen se deri n ciln shkall mund t prdoren gjetjet tuaja pr parashikimin e fenomeneve tjera duke krijuar procedura t reja Prcakto far vzhgime mund ti de-konfirmojn (sq. ti hedhin posht konfirmimet) hipotezat tuaja dhe krijimin e procedurave t reja si test i mtejm

Metoda shkencore
Krijo hipoteza Prpiqu t krijosh lidhje ose raporte me gjrat q tashm ve pothuajse i njeh. Mos e kufizo t menduarit tnd n kt faz Zhvillo nj parim, teori ose model rreth asaj se ka studioni ju Prej modelit tuaj, krijo hipotezat, parashikimet ose pyetjet pr tu prgjigjur.

145

Testimi i hipotezave Krijo nj procedur q do t drejtoj hetimet tuaja pr hipotezn tnde, parashikimin ose pyetjen. T jesh syel rreth supozimeve q je duke i br Kryeje hetimin dhe mbledh informata

Konstato konkluzionet Organizoje dhe analizoje informatn, n lidhje me hipotezn tuaj t mparshme, parashikimin ose pyetjen. Kontrolloji pr t par sa t qndrueshme jan gjetjet tuaja me at ka ti e din rreth fenomenit Prcakto shtrirjen se deri n ciln shkall mund t prdoren gjetjet tuaja pr parashikimin e fenomeneve tjera duke krijuar procedura t reja Prcakto far vzhgime mund ti de-konfirmojn (sq. ti hedhin posht konfirmimet) hipotezat tuaja dhe krijimin e procedurave t reja si test i mtejm

Modeli i zgjidhjes s problemit me shtat etapa - Metoda e drejtprdrejt

Prcaktoje problemin saktsisht aranzhoje nj deklarat pr problemin Analizoji shkaqet e problemit Krijo zgjidhje q do ta zgjidhnin problemin Krijo nj kriter vendimi dhe vlersoji zgjidhjet Zbato vendimet Rishikoje progresin (sq. prparimin)

Detyr grupore
Pr t konsideruar dhe diskutuar se cili proces i zgjidhjes s problemit dhe vendimmarrjes do t ishte i vlers s duhur n nj mjedis operativ ekstrem. Si mundet procesi i ktyre vendimeve dhe zgjidhjeve t ngrthehet dhe t reflektohet saktsisht n t dyja, n Regjistrin e veprimit dhe Regjistrin e politiks? Ofroje produktin e diskutimit tuaj dhe marrveshjen e prgjithshme n nj prezantim prej 10 minutash.

146

Plani msimor (Seanca): 36 Kohzgjatja e msimit: 45 minuta

147

Mjetet e konkretizimit:
Laptopi Projektori Doracaku kryesor Kopjet e Paur-pointit Hyrje: Reagimi pozitiv pr t br ndryshime n menaxhimin e incidenteve kritike sht me rndsi jasht zakonisht t madhe. Definicioni i par e i cili duket m s qarti pr menaxhimin e ndryshimeve sht ai i cili i referohet detyrs pr menaxhimin e ndryshimeve. Ajo q duket qart nuk do t thot q sht pa kurrfar mdyshje. Menaxhimi i ndryshimeve sht nj term i cili ka s paku dy kuptime. Nj prej kuptimeve t menaxhimit t ndryshimeve i referohet realizimit t ndryshimeve n mnyr t planifikuar dhe t menaxhuar apo sistematike. Qllimi sht q t bhet zbatimit m efikas i metodave dhe sistemeve t reja n nj situat q sht duke ndodhur. Ndryshimet mund t jen nxitur nga ngjarjet q kan ndodhur jasht kontrollit t grupit strategjik koordinues, (dhe do t ndodh gati me siguri n fazat e para t menaxhimit t incidentit kritik) n at q zakonisht quhet ambient. S kndejmi, kuptimi i dyt i menaxhimit t ndryshimeve do t ishte: prgjigja (reagimi) ndaj ndryshimeve mbi t cilat grupi strategjik koordinues ka fare pak apo aspak kontroll. Hulumtuesit dhe praktikantt bjn dallime tipike n mes t reagimit (ndrmarrjes s masave pasi t ket ndodhur dika) dhe ndrmarrjes s masave proaktive. Pashmangshm, kjo paraqet nj sfid t madhe n menaxhimin e incidenteve kritike dhe t njerzve t prfshir n t.

Qllimi i msimit: T zbatohen teknikat/modelet e msuara t cilat ndihmojn t menaxhojm ndryshimet efektive, efikase dhe t nevojshme me an t kontrollit

148

 Synimi i msimit #1: T definohet modeli pr menaxhimin e ndryshimeve ADKAR

Synimi i msimit #2: T prshkruhet modeli i proceseve t ndryshimeve Kotter

Prmbledhje
"ADKAR" Modeli pr menaxhimin e ndryshimeve

Awareness T qent i vetdijshm pr nevojn pr t br ndryshime Desire Dshira pr t marr pjes n ndryshime dhe pr ti mbshtetur ato Knowledge Njohurit rreth asaj se si duhet br ndryshimet (dhe si duken ndryshimet) Ability Aftsit pr t zbatuar ndryshimet Reinforcement R-zbatimi pr t ruajtur zbatimin e ndryshimeve
ADKAR (VDNJAR) sht nj model i menaxhimit t ndryshimeve q shikon drejt qllimit, sipas t cilit ekipet pr menaxhimin e ndryshimeve (grupet strategjike koordinuese) prqendrojn aktivitetet e tyre n nevojn pr arritjen e rezultateve specifike. Ky model n fillim sht prdorur si mjet pr t prcaktuar se a kan treguar aktivitetet pr menaxhimin e ndryshimeve rezultatet e dshiruara gjat ndryshimeve n sfern organizative. Ky model e ka origjinn n bashkrendimin e aktiviteteve tradicionale pr menaxhimin e ndryshimeve karshi rezultateve apo qllimit t caktuar. Qllimet apo rezultatet e definuara sipas ADKAR (VDNJAR) jan t ndara n sekuenca dhe me rritje n vazhdimsi t shkalls s realizueshmris. do element i nj sekuence duhet t vihet n vendin e duhur n mnyr q t realizohet ndryshimi dhe q ai t jet njkohsisht i qndrueshm. Si menaxher, ju mund ta shfrytzoni kt model pr t identifikuar t mangsit n procesin tuaj pr menaxhimin e ndryshimeve. Ky model mund t prdoret pr t: Diagnostikuar elementet rezistuese ndaj ndryshimeve Ndihmuar tranzicionin gjat procesit t ndryshimeve Hartuar nj plan t suksesshm t veprimit

149

 Hartuar nj plan pr menaxhimin e ndryshimeve pr personelin tuaj Pr m tepr, ky model ofron mundsin pr t gjetur arsyet se pse ndryshimet nuk japin efektin e duhur dhe ju ndihmon q t ndrmerrni hapat e nevojshm pr t br q ndryshimet t jen t suksesshme. Do t keni mundsin q t ndani procesin e ndryshimeve n pjes, t gjeni se ku ka dshtuar realizimi i ndryshimit dhe t trajtoni at shtje n mnyrn prkatse. Modeli ADKAR sht publikuar nga Prosci m 1998 pas hulumtimeve t bra me m se 300 kompani t cilat u ishin nnshtruar projekteve pr ndryshime t mdha. Ky model ka pr qllim q t shrbej si udhzues pr tiu ndihmuar punonjsve gjat kalimit npr procesin e ndryshimeve. Pr t prdorur modelin ADKAR n mnyr efektive, duhet t kuptoni skemn q qndron n prapavij pr iniciativat pr ndryshime: dimensioni i puns (boshti vertikal) dhe dimensioni i njerzve (boshti horizontal). Ndryshimi arrihet me sukses kur t dy dimensionet e ndryshimeve ndodhin njkohsisht.

Fuqia e modelit ADKAR pr menaxhimin e ndryshimeve

Fuqia e modelit ADKAR qndron n at se ky model kanalizon prqendrimin n elementin e par q paraqet shkaktarin kryesor t dshtimit. Kur i qaseni ndryshimeve duke e prdorur kt model, menjher do t jeni n gjendje q t identifikoni se ku ka ngecje apo ndrprerje t procesit dhe se cilat elemente jan anashkaluar. Kjo shmang bisedimet me karakter t prgjithshm rreth ndryshimeve nga t cilat shum rrall dalin hapa konkret pr ndrmarrjen e veprimeve. Kjo qasje e orientuar kah rezultatet ndihmon q prqendrimi i energjis t bhet n ato fusha t cilat ofrojn gjasat m t mdha pr t arritur sukses. Modeli ADKAR mund t ju ndihmoj q t bni plane efektive pr ndryshime t reja, ose pr t gjetur shkakun se pse ndryshimet aktuale jan duke dshtuar.

Prdorimi i modelit tet-fazshe t Kotterit pr ndryshime

Ngitni nivelin e urgjencs inspironi njerzit, bni synimet reale dhe relevante Krijoni ekipin udhzues gjeni njerzit e duhur me nivel t lart t prkushtimit dhe me przierje t duhur t shkathtsive Krijoni vizionin e duhur krkoni nga grupi q t krijojn nj vizion dhe strategji t thjesht

150

Komunikoni pr angazhimin e t gjith njerzve q mund t keni angazhoni sa m shum njerz q t jet e nevojshme, komunikoni rreth gjrave thelbsore, thjesht, dhe t apeloni dhe tiu prgjigjeni nevojave t njerzve. komunikimet Thjeshtsoni (pastroni)

Vini n fuqi veprimet largoni pengesat, mundsoni dhnien e informatave kthyese konstruktive dhe sa m shum mbshtetje nga udhheqsit pranoni progresin dhe arritjet Vendosni para jush qllime t arritshme numr t arritshm t ndryshimeve Mos lshoni pe kujdesuni dhe inkurajoni prcaktimin dhe kmbngulsin, inkurajoni progresin q sht duke ndodhur, nnvizoni arritjet Bni q ndryshimet t jen t qndrueshme ritheksoni vlern e ndryshimeve t suksesshme

Plani msimor (Seanca): 37 Kohzgjatja e msimit: 4 or: 30 minuta

Mjetet e konkretizimit:
Doracaku kryesor Materiali i ndar nga doracaku

151

Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat

Hyrje:
3 grupet t caktuara njrn prej tri rasteve t studimit: Lockerbie, MB (Sulmi terrorist (IED) dhe shkatrrimi i aeroplanit komercial pr udhtar) Madrid, Spanj (Sulmi terrorist (IED) ndaj rrjetit t transportit publik) Oklahoma, SHBA (Sulmi terrorist (IED) ndaj ndrtesave federale) Qllimi i msimit: Duke prdorur modelet pr menaxhimin e ndryshimeve ADKAR dhe Kotter, ekzaminoni materialin n rastet e studimit dhe bni rekomandime pr ndryshimet q duhen br n reagimet n t ardhmen kur mirremi me incidente t ngjashme kritike

 Synimi i msimit #1: T vlersohet ndikimi dhe dinamika i nj incidenti t vrtet kritik, derisa sht duke u zhvilluar  Synimi i msimit #2: T prdoren dhe zbatohen: ADKAR Modeli i procesit t ndryshimeve Kotter n nj incident kritik aktual

 Synimi i msimit #3: T bhen rekomandime pr nj reagim t prbashkt t prmirsuar t shum agjencioneve n incidente kritike t ngjashme

152

Prmbledhje
Detyra (n dy pjes) - referojuni materialit t ndar t doracakut

Pjesa 1
Prdoreni nj prej tri rasteve t studimit t caktuara pr grupin tuaj: Lockerbie, MB (Sulmi terrorist (IED) dhe shkatrrimi i aeroplanit komercial pr udhtar) Madrid, Spanj (Sulmi terrorist (IED) ndaj rrjetit t transportit publik) Oklahoma, SHBA (Sulmi terrorist (IED) ndaj ndrtesave federale)

1. Ju jeni rreth konsiderimit t incidentit si komand (strategjike) e Art dhe pr konsiderimin dhe rishikimin e reagimit ndaj ktij incidenti kritik. 2. N mnyr specifike, cilat ishin sukseset dhe dshtimet e reagimit emergjent?

Pjesa 2
Duke prdorur rastin e juaj t caktuar pr studim, parashihe nj ndodhi t ngjashme emergjente brenda Kosovs. far reagimi do t ishte i mundshm? Duke vepruar si kshilltar t komands (strategjike) t s Arts, cilin reagim do ta inicionit si prgjigje pr raportin fillestar t ktij operacioni emergjent? Diskutojeni dhe prgatiteni nj brifing pr ta prshkruar fazn e reagimit dhe shptimin t ndr-marr nga policia si dhe n bashkrenditjen e shrbimeve emergjente.

Plani msimor (Seanca): 38 Kohzgjatja e msimit: 5 or: 30 minuta

Mjetet e konkretizimit:
153

Doracaku kryesor materiali pr ushtrime Flett e mdha t prezentimit dhe lapsat Dhoma (ushtrimi n tavolin) e simulimeve t incidenteve

Hyrje:
Gjat ktij sesioni jo do t veproni n dy grupe t ndara dhe sht detyr e juaja ta veproni si Komand e Argjend n nj ushtrim Incident kritik madhor ( fillimisht i nivelit t 2-t), i cili ka prekur nj qytet t vogl t quajtur Dardania. Dardania shtrihet prafrsisht 21 shkall deri n 42 shkall 30 ( 30- 40 km ne Juglindje t Prishtins) Jug t Bellaqevcit dhe Lindje t Komoranit, me prafrsisht 6000 banor. Qllimi i msimit: T aplikohet njohuria e fituar nga ky program n nj ushtrim final t drejtprdrejt (t shpejt) t nj situate t incidentit kritik n dhomn e simulimit (ushtrimi prmbi tavolin).

 Synimi i msimit #1: T aplikohet procesi i prgjigjes s Reagimit Shptimit dhe Rikthimit (hetimi q merret me incidentin)  Synimi i msimit #2: T aplikohet struktura komanduese e Art Argjendt Bronzt n menaxhimin e nivelit 2 (fillestar) t ksaj ngjarjeje t fatkeqsis

 Synimi i msimit #3:

T prdoren teknikat e menaxhimit t rrezikut dhe zgjidhjes s problemit pr t minimizuar humbjen e jetve, lndimet serioze dhe dmet e pronave duke prfshir menaxhimin e rrezikut t personelit emergjent t cilt reagojn n incident.

154

 Synimi i msimit #4:

T jeni n gjendje t arsyetoni vendimet e marra

 Synimi i msimit #5: T mbeteni t prgatitur pr gjat ushtrimit duke demonstruar aftsit menaxhuese dhe udhheqse pr tu prball n mnyr t efektshme dhe efikase me t pritjet nga ana e policis pr t siguruar qytetart q ngjarja sht duke u trajtuar n mnyr profesionale  Synimi i msimit #6: T prdoret njohuria e msuar nga ky kurs pr t menaxhuar kaosin me referenca t veanta pr Orn e Art

 Synimi i msimit #7:

T jeni n gjendje t aplikoni n mnyr efikase strategjin komunikuese q sht e favorshme pr t mbshtetur strukturat komanduese t Art, Argjendt dhe Bronzt

 Synimi i msimit #8: T arsyetohen veprimet e komandantit t Argjendt prmes nj debrifingu t strukturuar

155

Prmbledhje Oraret pr grupe

Grupi 1 Brifing i prbashkt (klas) Dhoma pr ushtrime me Dhoma e grupit Dhoma pr ushtrime me Grupi 2 Koha 09:00 09:15 09:30 09:40 09:45 09:55 10:30 10:40 -10:50 me 10:55 -11:05 11:40 11:50 -12:00 me 12:05 -12:15 13:15 13:20 13:30 me 13:35 13:45 14:15 14:45 -15:15

simulim Dhoma e grupit Fleta e par e ushtrimit Dhoma pr ushtrime me

simulim Fleta e par e ushtrimit Dhoma e grupit Dhoma pr ushtrime

simulim Dhoma e grupit Fleta e dyt e ushtrimit Dhoma pr ushtrime me

simulim Fleta e dyt e ushtrimit Dhoma e grupit Dhoma pr ushtrime

simulim Dhoma e grupit Fleta e tret e ushtrimit Dhoma pr ushtrime me

simulim Fleta e tret e ushtrimit Dhoma e grupit Dhoma simulim pr ushtrime

simulim Klasa pr ushtrim Prfundimi i ushtrimit

Debriefing, Rezyme, Komentet Plenare

Secili pjestar i grupit do t njoftohet dhe do t pajisen me kopje t fletave lidhur me ushtrimin t cilat do t ofrohen n intervale gjat incidentit. T gjitha informacionet e pranuara jan nga Grupi Mbshtets i Art me baz n Komoran derisa nuk deklarohet ndryshe. Pr t ju ndihmuar juve lidhur me ushtrimin do ta keni n dispozicion nj tavolin topografike ( miniatur) t qytetit t prekur nga ky incident, por qasja n kt model do t jet e kufizuar. Fotografit topografike t Dardanis dhe harta e Kosovs jan n dispozicion gjate tr kohs. Ky ushtrim sht dizajnuar pr t simuluar nj Incident Kritik apo Madhor m t cilin ju veproni si Komandant t Argjend, informacionet do t ju sigurohen juve n intervale gjat ushtrimit, direkt nga Grupi Mbshtets i Art derisa nuk deklarohet ndryshe. N rast kto t

156

dhna ndoshta shoqrohen me ndonj krkes apo detyr pr juve q t prgjigjeni apo t kryer.

Informacionet fillestare pranuar n Shtabin Kryesor t Policis Dardani n ora 09:16

Tog. Mandic sht ushtrues detyre i Komandantit t Bronzt ( Op) n Dardani dhe raporton se nj aeroplan i vogl q besohet t jet komercial ( Avion operues ek) zbarkoi n Shkolln e Mesme n Dardani me lokacion n Rr. Adem Jashari n veri t qytetit, afrsisht rreth ors 09 : 00. Aeroplani ishte duke udhtuar nga Shkupi ( Maqedoni) drejt Sarajevs ( Bosnje). Shrbimi i zjarrfiksve sht n vendin e ngjarjes dhe sht duke u marr me, afrsisht 60 t plagosur dhe 7 viktima deri tani, duke prfshir pilotin dhe ko-pilotin t aeroplanit t vogl (ngarkesa nuk dihet).

Raportet e informacioneve fillestare n koht e cekura m posht:

09:25 Komandanti i zjarrfiksve raporton pr nj zjarr t lokalizuar n pjesn jug-

lindore t shkolls; dme t mdha n struktur besohet se disa viktima mund t ken mbetur nn grmadhat e mureve t pjess jugore dhe lindore duke krkuar kshtu makinerit ngritse dhe ekipet e shptimit, preferohen t ken edhe njsitin e qenve. 09:43 Komandanti i Bronzt ka ngritur prkohsisht nj morg dhe nj hapsir

pr viktima n kishn Nna Terez e cila sht dmtuar leht dhe gjendet n pjesn jugore t shkolls n udhkryqin Nn Tereza me rrugn Eqrem abej. Forca policore momentalisht prbhet prej 1 toger, 4 rreshter dhe 23 polic patrullues. 4 zyrtar policor jan n mesin e t lnduarve pr shkak t tymit q kan thithur. Kordont prkohsisht jan 250 metra larg. Rr. Adem Jashari sht e mbyllur nga udhkryqi Eqrem abej deri te bulevardi Bill Klinton, dhe Rr. Eqrem abej sht e mbyllur nga udhkryqi Nna Terez deri te udhkryqi me rrugn Adem Jashari. Rrugt jan t mbyllura pr komunikacion prve pr automjete emergjente - zjarri vazhdon t pengoj punn e shptimit. 10:10 Pjesa jug-lindore e shkolls shembet / Pompa e benzins merr flakt dhe

eksplodon duke shkatrruar kshtu supermarketin rrugt bllokohen / 3 zjarrfiks t vdekur; 6 t lnduar; 3 makina pr zjarr fikje shkatrrohen/ Kisha pson dme tjera.

157

10:10

Erra t forta/ Numr i madh i familjarve dhe prindrve t grumbulluar

rreth kishs/ kordont nuk respektohen/ disa trupa t gjetur jan djegur pa u identifikuar/ komunikacioni i rnduar n bulevardin Bill Klinton dhe Nna Terez. 10:14 Spitali raporton q hapsirat e spitalit jan t ngarkuara tepr, dhe se

kan munges t gjakut, veanrisht t gjakut t grupit O. Konfirmohen 56 t plagosur - 4 t rritur ; 52 fmij dhe 21 prej n gjendje kritike. 10:21 Komandanti lokal i ushtris n Aeroportin regjional Dardania ka ofruar 2

helikopter pr t ndihmuar procesin e kthimit t normalitetit. 10:22 Menaxheri i stacionit hekurudhor sht informuar se disa pajisje

sinjalizuese t hekurudhs jan dmtuar dhe se disa copza t aeroplanit kan rn n hekurudh - ai ka urdhruar anulim t prkohshm t qarkullimit t komunikacionit n mes t stacionit t Lipjanit dhe Obiliqit. 10:24 Kryetari i komuns ka krkuar burime shtes t policis dhe t

shrbimeve mjeksore. 10:26 Radiot lokale kan raportuar pr aksidentin ajror dhe kan deklaruar pr

m shum se 100 viktima me zjarrin q sht jasht kontrollit. Msuesi i shkolls sht cituar t ket thn stafi dhe nxnsit jan n shok dhe mbajn zie pr vdekjen e shum shokve dhe kolegve. Raportuesi nga vendi i ngjarjes ka deklaruar shrbimet emergjente nuk jan duke menaxhuar mir me zjarret, dmet dhe me tragjedin e ndodhur. Shum viktima dhe trupa kan mbetur t ngujuar dhe t varrosur nn rrnoja. shtjet q duhet marr n konsiderat: Vlersimi i rrezikut; burimet; reagimi i koordinuar; marrja n konsiderat e mediave; rendi publik; trajtimi i t lnduarve.

10:30 Dhnia e par e fletve pasuese

10:39 Tani sht krijuar radio komunikimi me Komandantin e Bronzt i cili sht duke

krkuar instruksione pr prpjekjet e shptimit dhe trajtimit t personave t lnduar.

158

10:45

Komandanti i Bronzt raporton q pjesa jug-lindore e shkolls sht rrnuar 3

zjarrfiks t vdekur; 6 t tjer t lnduar; 3 makina pr fikje t zjarrit t shkatrruara. 10:47 Komandanti i brigads zjarrfikse raporton drejtprdrejt Komandantin e Argjendt q zjarri tani sht duke u prhapur; 10:48 Komandanti i Bronzt i raporton Komandantit t Argjendt q nj numr i madh i prindrve dhe familjarve kan kaluar kordonin dhe jan duke u mbledhur para kishs Nna Terez. 10:49 Komandanti i Argjendt tregon q disa trupa jan djegur pa u identifikuar dhe q

kryetari i komuns krkon nj lokacion alternativ pr morg. 10:55 Komandanti i Bronzt raporton pr komunikacion shum t rnduar n bulevardin Bill Klinton; Bedri Pejani; Sami Frashri; dhe Hasan Prishtina; nj aksident trafiku me 3 t lnduar sht raportuar n udhkryqin e rrugve Bedri Pejani dhe Faik Konica. 11:01 Komandanti i Argjendt sht kontaktuar nga radio stacioni lokal dhe kan

krkuar nga ai t jap nj intervist ose deklarat lidhur me incidentin. 11:05 Menaxheri i Aeroportit prmes Komandantit t Bronzt ka raportuar q errat e

forta dhe tymi i madh kan shkaktuar vshtirsi t mdha pr nj pamje t qart dhe ka krkuar q t mbyllet aeroporti pr t gjitha fluturimet. 11:11 Drejtori i burgut prmes Grupit t Art Mbshtets raporton q kan filluar trazirat n burgun e Dardanis ( n lindje t rr. Hasan Prishtina) t burgosurit jan n dijeni pr incidentin dhe e shohin kt si nj mundsi t mir pr ta shfrytzuar situatn; ai krkon mbshtetje shtes t policis. 11:16 Komandanti lokal i ushtris krkon nga autoritetet e Komandantit t Argjendt q t aterroj n aeroportin e Dardanis pr tu ri-furnizuar me benzin pr t mbshtetur prpjekjet pr shptim. 11:22 Koordinatori regjional i hekurudhave ka informuar q pr shkak t afrsis s zjarrit dhe eksplodimit t fundit, ai ka ndrmend q t mbyll stacionin hekurudhor t Dardanis dhe i gjith komunikacioni hekurudhor do t devijohet derisa t prfundoj incidenti.

159

11:26

Qendra mjeksore e Dardanis raporton q nuk kan m hapsir dhe kapacitet

pr emergjenca dhe krkojn q t gjith t lnduarit e tjer t ri-drejtohen n Komoran. Ata nuk kan furnizime t mjaftueshme mjeksore e veanrisht nuk kan gjak, antibiotik dhe anestetik t mjaftueshm. 11:31 Afrisht 250 vullnetar lokal, ushtar dhe 35 polic kan arritur n periferi n

jug t Dardanis ( rreth 3 km nga vendi i incidentit); ata tani pr tani nuk jan n gjendje t shkojn n vendin e incidentit pr shkak se nuk mund t kalojn nprmes trafikut t rnduar. 11:34 Kryetari i komuns prmes Komandantit t Argjendt ka krkuar t evakuoj

ndrtesat q gjinden afr incidentit.

11:40

Dhnia e dyt e fletve pasuese

11:56 Komandanti i Bronzt raporton q tani zjarri sht nn kontroll. 12:09 Qendra mjeksore e Dardanis raporton q tani kan 72 t lnduar dhe 4 raste me fatalitet. 12:21 Zyra pr informacione pr t lnduarit raporton q ata tani kan 25 t lnduar

q mund t ecin, shumica prej tyre vuajn nga disa lndime t lehta, nga thithja e teprt e tymit apo nga shoku; morgu i prkohshm (i vendosur n bodrum t kishs) raporton pr 11 raste me fatalitet duke prfshir ktu 3 zjarrfiksit dhe 1 polic. 12:34 Komandanti i Bronzt prmes Grupit t Art Mbshtets raporton q ai beson se

struktura e kishs tani sht e pasigurt dhe krkon q zyra pr informacione pr t lnduarit, vend takimi pr Komandantin e Bronzt dhe morgu i prkohshm t ri-vendosen n qendrn tregtare.

12:30

Komandanti i brigads s zjarrfiksve i raporton drejtprdrejt Komandantit t

Argjendt se zjarret jan jasht kontrollit dhe q ekziston rreziku i nj eksplodimi tjetr nga rezervuart q gjinden n pompn e benzins e cila gjendet (n pjesn perndimore

160

t shkolls). 12:30 Grupi i Art Mbshtets ka krkuar menjher informata t reja; rezultatin e

vlersimit m t fundit t rrezikut dhe drgimin e oficerve zjarrfiks (me trajnim ELS ) pr t ndihmuar lvizjen e t plagosurve n qendrn mjeksore. 12:44 Drejtori i burgut krkon polic shtes; trazira ka shprthyer n burg dhe 2 roje

jan marr peng nga krahu C i burgut (prafrsisht 35 t burgosur t cilt jan duke protestuar pr kushtet n burg). 12:58 Menaxheri i Korporats Energjetike raporton q sht duke hasur n probleme

pr shkak t mungess s fuqis puntore, puntort e ndrrimit t pasdites nuk kan mundur t vijn n pun (komunikacioni i bllokuar). Ai po ashtu raporton se pr shkak t kapaciteteve t zvogluara dhe mungess s personelit do t ket reduktim t energjis dhe rrezik pr ndrprerje t energjis nga ora 18:00 e sotme. 13:08 Kryetari i komuns ka krkuar kshilln tuaj nse ai duhet t deklaroj gjendje

t jashtzakonshme dhe t fus n fuqi orn policore. Numri i prindrve dhe i familjarve sht duke u rritur para zyrs s ICITAP (OJQ) duke krkuar informata pr personat e lnduar dhe personat e vdekur. Ai krkon nj prezenc shtes t policis dhe ka frik pr rendin dhe qetsin publike. 13:08 Nga Grupi i Art Mbshtets raportohet q aeroplani i leht mund t ket qen duke

bart nitro-metan si dhe piloti dhe ndihms piloti jan t lidhur me nj organizat terroriste e cila vepron nga Bosnja.

13:30
13:36 13:47

Dhnia e tret e fletve pasuese

Errat shtohen dhe nj shi i madh pritet hert pasdite. Tog. Mandic ka krkuar q t lirohet si Komandant i Bronzt pr ti dhn leje atij q ti

vizitoj polict e tij t lnduar dhe t bisedoj me familjet e tyre.

13:54

Stacioni policor tani krcnohet nga zjarri nga supermarketi dhe aty gjendet nj

vend pr mbajtjen e armve t vogla si dhe disa automjete t cilat duket se aktualisht nuk jan t mbikqyrura; Komandanti i Bronzt sht duke krkuar direktivat tuaja.

161

14:02

Menaxheri i hotelit Dardania n pjesn lindore t rr. Sami Frashri dhe n jug t rr.

Azem Bejta ka ofruar objektin e tij pr shrbimet e shptimit; ai ka nj restorant dhe bife n lokalet e tij. Ushtrimi do t prfundoj n ora 14:15. Bni prgatitjet pr de-brifing. Duhet t ktheheni n klasn 219 n ora 14:45

162