Asepsa dhe Antisepsa

Nocionin pr antisepsis (anti qelbzues) e ka

sjell nga anglishtja kirurgu Pringl J. (1750), n
baz t vzhgimeve t tij. Ai ka studiuar efektin
anti-qelbzues t acideve minerale, t cilat jan
prdorur pr dezinfektimin e ujrave t zeza. N
fillim t shekullit XIX N.I.Pirogov, ka prdorur pr
trajtimin e plagve tretjen e acidit karbolik,
nitratin e argjendit, sulfatin e zingut, alkoolin
dhe jodin. Ai e ka konsideruar prpunimin e
plags si nj infeksion dhe ka besuar n
mundsin e luftimit kundr tij.

Obstetriku-gjinekologu hungarez Zemmelvase

ka vn re se duart e kirurgut jan burim i etheve
puerperale n mesin e femrave gjat lindjes. Ai ka
qen mjeku i par q ka prdorur ujin e klorizuar
pr pastrimin e duarve t kirurgut, rrugve t
lindjes, instrumenteve dhe materialeve. Rritja e
sekretimit purulent nga mitra e femrave q vuajn
nga ethet puerperale, sht prov e pranis s
infeksionit n kt sekretim. Ai e bri t mundur
zvoglimin e sepss s lindjes pr 10 her.

M 1882 Trendelenburgu konstruktoi nj aparat

pr sterilizim t materialeve dhe instrumenteve
kirurgjike me avull t that. M 1886 Bloodgoodu
shpiku dorezat prej gome pr mbrojtjen e duarve t
kirurgut nga infeksioni. Q nga 1890 Holoted Y. dhe
Isege (nga 1897) bn q t prdorin dorezat pr
mbrojtjen e plags nga duart e kirurgut.
Bergman E. dhe Shimelbus K. Konstruktuan
makinn pr sterilizim pr zierjen e instrumentve; ata
ndrtuan tupana (dobosha) metalik pr sterilizimin e
rrobave, t prsosur pr autoklav.

Masat pr parandalimin e infektimit t plags jan referuar si

asepsis (aseps), ndrsa ato q prjashtojn ose shkatrrojn
mikrobet e dmshme jan quajtur prgjithsisht antiseps.
Dy parime paraqesin nj trsi t bashkuar n profilaksn e
infeksioneve kirurgjike. Ato duhet t marrin parasysh lidhjet
reciproke ndrmjet burimit t infeksionit, mnyrn e prhapjes s
tij dhe ndjeshmrin e trupit.
Burim konsiderohet vendi i banimit, rritjes dhe i proliferimit t
mikroorganizmave. N raport me pacientin, burim i infeksionit
mund t jet egzogjen (nga jasht) ose endogjen (nga brendia e
trupit).
Burimi kryesor i infeksioneve egzogjene prfshin pacientt me
inflamacione purulente ose bartsit e shndetshm t mikrrobeve
dhe ndonjher edhe shtazt.
Rrugt e prhapjes nga burimet egzogjene zakonisht jan kto:
aerogjene, me kontakt t drejtprdrejt dhe implantimi.

Burimet kryesore t infeksioneve endogjene

prbjn infeksionet kronike jasht fushs s
operimit (p.sh. Smundjet e lkurs, smundjet e
tonzillave dhe dhmbve) ose organet q
operohen (p.sh. Apendiciti, holecistiti,
osteomieliti), po ashtu edhe ato t saprofiteve nga
goja, zorrt dhe rrrugt e frymmarrjes.
N mesin e mnyrave t prhapjes s
infeksioneve endogjene jan kontakti i
drejtprdrejt, prhapja limfatike ose
hematogjene.

Llojet e antisepss
Fizike krijimi i kushteve t pa favorshme pr zhvillimin
e mikroorganizmave n plag dhe pr thithjen e toksinave
mikrobiale dhe prodhimeve t indeve t shkatrruara.
Drenimi ofron kullimin e prmbajtjes s plags dhe
ndihmon largimin e toksinave, mikrobeve dhe produkteve
t indeve t dmtuara. Lagia e gazave me tretje
hipertonike e rrit shum kualitetin hidroskopik
(lagshtithiths), mirpo tampont me eksudat nga plagt
e pengojn kullimin nga plaga, dhe kjo sht arsyeja se
pse nuk jan t mir pr kullim.
Metoda e hapur mund t prdoret. Plagt jan t
teruna; si rezultat i ksaj, krijohen kushte t pa favorshme
pr zhvillimin e mikroorganizmave.

 Antisepsa mekanike: banjot higjenike, rruarja dhe asgjsimi i indeve ua

zvoglon mundsin pr jet. M 1898 Fridrih P. Propozoi prpunimin
primar t plags, q nkupton prerjen e buzve t plafs, mureve dhe
fundit t saj gjer n ind t shndosh.
Kimike prdorimi i substancave kimike t ndryshme me efekt
bakterial dhe bakteriostatike. Kto substanca duhet t jen t pa
dmshme pr organizmin e njeriut dhe qelizat e tij. Ato prdoren pr
trajtimin e fushs operative, duarve t kirurgut, sterilizim t dorezave,
instrumetave kirurgjik, materialeve pr qepje dhe dezinfektimin e
dhoms.
Biologjik sht procedur q ka pr qllim rritjen e imunitetit dhe t
forcoj fuqit mbrojtse t organizmit. Prfshin vaksinat specifike,
serumet-imunologjike, globulinat, transuzionet e gjakut dhe t plazms
si dhe anatoksinat.
Mikste- aplikimi simultan i disa llojeve t antisepss. P.sh. Pr trajtimin
e plagve: trajtimi kirurgjik primar i plags sht mekanik, larja e
plags dhe lkurs pr rreth sht kimik, aplikimi i antibiotikve sht
bilogjik, vendosja e fashave sht fizike.

Substancat Kimike
1.

2.

3.

4.
5.

Grupi i haloideve derivateve t klorit dhe jodit. Intereaksioni i

tyre me hidrogjenin e qelizave t mikrrobeve shkakton
koagulimin e proteinave t protoplazms. Pr kt prdoren
chloramin B (0,5 2% tretje), jodonati (1% tretje ujore) dhe
jodophormi.
Oksidantt, duke rn n kontakt me indet, lirojn oksigjenin
me efekt t fuqishm oksidues, kshtu formohen kushte t pa
favorshme pr mikrobet anaerobe dhe kalbzuese. sht n
prdorim: tretja e peroksidit t hidrogjenit (tretsir ujore 3%),
permanganat t kaliumit (tretsir ujore 0,1-2%).
Acidet dhe bazat m shpesh prdoren acidi salicilik, acidi
borik dhe hidrokarbonati i natriumit.
Aldehidet jan preparate t fuqishme baktericide: formaldehidi,
glutaldehide, dhe heksametilenetetramina. Shum toksik.
Alkoolet jan mjete t fuqishme desinfektues. Zakonisht
prdoret alkooli etilik (tretje 70-96%).

6.

Tretjet hipertonike- jan antiseptik t dobt q posedojn efekt

irritues. Pr kt qllim prdoren tretjet hipertonike t NaCl
(10%) dhe tretjet e glukozs (tretsir 10% dhe 40%).
7. Kriprat e metaleve t rnda - jan antiseptik t fort q
prmbajn grupet sulfhidrike t cilat shkaktojn koagulimin e
proteinave t mikroorganizmave. Shum substanca nga ky lloj
nuk prdoren m, pr shkak t efekteve toksike t tyre. Jan n
prdorim preparatet e argjendit.
8. Fenolet jan produkte t fituara nga katrani i qymyrit, nafta dhe
rrshira. Ato bjn denatyrimin dhe koagulimin e proteinave n
protoplazmn e bakterieve. Ktu bjn pjes acidi fenokarbolik,
katrani i mshtekns, ihtioli dhe vaji i naftalenit.
9. Ngjyrat jan kombinime organike t indeve t vdekura q
manifestojn efekt baktericid: metileni i kaltrt, methylene blue,
e gjelbrt shklqyese dhe laktati akridinik (rivanoli).
10. Detergjentet jan kombinime me aktivitet siprfaqsor, jan
grupe me baz amonit. Jan n prdorim t gjr bazat e amonit.
Ato kan gjet prdorim t gjr n kirurgji dhe n fushn
operative. Kan aplikim t gjr n kirurgji pr trajtim. Ktu bjn
pjes cerigeli, degmicida, hexidin kloridi, rokali etj.

Alexander Fleming bri zbulimin e mykut t

penicilins n vitin 1928

Grupi i Penicilins
Grupi i cefalosporineve
Makrolidet
Grupi i levomycetins
Tetraciklinet
Rifampicinat
Antibiotik t grupeve t ndryshme
Antibiotik t gjenerats s fundit
Antibiotik antimykotik

Preparatet e Sulfonilamidit
sht nj grup i madh me efekt antimikrobial.
Ato ndrpresin proceset metabolike n qeliza dhe
shkaktojn efekt bakteriostatik. Ato ndahen n
sulfoniamide me aktivitet t shkurts: streptocidi,
etazoli, sulfadimezina dhe n sulfonilamide me
aktivitet t zgjatur: sulfapiridazina,
sulfadimetoksina, sulfaleni dhe t tjert. Pr shkak
t tretshmris s dobt t tyre, mund t
sedimentohen dhe kshtu t bllokojn dhe t
bllokojn kanalet e mlis.

Zonat n bllokun kirurgjik:

1. Zona sterile, p.sh. dhoma operative (pr operimin e
pacientve), dhoma e pastrimit (pr pastrim
preoperativ t duarve dhe krahve t kirurgut) dhe
dhoma pr sterilizim (pr sterilizimin e instrumenteve
q duhet t prdoren gjat operimit).
2. Zona e pastr, p.sh. dhoma pr higjien personale dhe
ndrrim t rrobave t personelit.
3. Zona teknike, p.sh. dhomat ku jan t vendosur aparati
pr ajr t kondicionuar soe pr furnizim me oksigjen
dhe mjetet pr vakum.
4. Zona e ndotur, p.sh. Dhoma e infermierve, dhoma e
prgjegjsit t kirurgjis dhe ajo e rrobave t ndotura
etj.

Pastrimi i dhoms operative

Pastrimi i dhoms bhet me leck t lagur (1 % kloramin, 3 % oksid
hidrogjeni, 0,5 % detergjente).
Pastrimi momental mbledhja e topthave t pambukut nga
dyshemeja; fshirja e gjakut nga dyshemeja.
Pastrohet dhoma operative pas prfundimit t operimit dhe para
fillimit t operacionit t rradhs.
Pastrim pr do dit n fund t dits operative dhe pas disa
operimeve shtes.
Pastrim gjeneral nj her n jav sipas planifikimit, n ditn e lir
dhe pa operime- duhet prdorur uj t ngroht me sapun, 3-6 %
tretje t peroksidit t hidrogjenit, 0,5 % tretje t detergjentit.
N mngjes para fillimit t puns t gjitha siprfaqet horizontale
duhet fshir me leck t lagur. Lampat baktericide ultravjollc
prdoren pr dezinfektimin e ajrit. Ventilatort jan t pajisur me
mjete, filteri i t cilave i asgjson mikroorganizmat. Temperaturat
nuk jan m t larta se 24 C, lagshtia nuk sht m e lart se 50 %.
Pr operaciene q krkojn pastrti speciale duhet prdorur dhomat
operative me qarkullim laminar t ajrit.

Preventive measures of contact and implantation infections.

Sterilizimi realizohet me mjete fizike dhe metoda kimike.

Fizike sterilizimi termik dhe me rrezstim me vlim, sterilizimi me avull nn
presion, sterilizimi i ngroht dhe i that, me rrezatim - gama.
Kimik sterilizimi me oksid etileni, trajtimi me acid acetik, trajtimi kimioterapeutik. Sterilizimi n autoklav (avull uji) sht prmbushur me 120132 C, presion 1.1 atm/cm2 gjat 45 min. Sterilizimi me rreze sht
me rreze jonizuese me fuqi energjetike t lart. Prdoren rrezet beta dhe
gama. Sterilizimi ultr-jonizues sht gjithashtu i mundur sterilizator
mbushet me me pak antiseptik, i cili nn ndikimin e valve ultrasonike i
sterilizon instrumentet kirurgjike.
Sterilizimi kimik: oksidi etilenit ka efekt baktericid. Me metodn e sterilizimit
me gas trajtohen instrumentt q nuk mund t trajtohen n autoklav dhe
sterilizator me ajr. Oksidi i etilenit prdoret pr sterilizimin e
kateterve, dorezave, endoskopve, aparateve pr qarkullimin artificial t
gjakut.
Sterilizimi kontrollohet me metodat e termo indikatorve me ngjyra ose
hidrokinon. N letr vendoset ngjyra e termo indikatorit dhe ngangjyra e
gjelbrt e zbeht; nn temperatur prej 175-180C ajo bhet ngjyr kafe
e errt.
Prpos kontrolleve ditore ato kan kontroll bakteriologjike nj her n jav
ose pr do 10 dit.

Sterilizimi i instrumenteve
N procedurat e sterilizimit me ajr ai kryhet pr 60 min n
t - 180C.
Instrumentt nga metalet korozion-rrezistente ose nga
plastika sterilizohen n tretsir 6%t peroksidit t
hidrogjenit me temperatur 180C pr 360 min.
Instrumentt gjithashtu sterilizohen n tretsir prej 3
prbrsve (2 % formaline, 0,3 % fenol, 1,5 % sod
bikarbone) pr 45 min.
Shiringat sterilizohen n ajr t ngroht dhe t that me
temperatur - 180C pr 60 min.
Endoskopt, katetert, cistoskopt sterilizohen me
glutardialdehid dhe hipoklorid natriumi, n kohzgjatje prej
45-180 min.

Sterilizimi i veshjeve dhe i arafve

pr operacion
Para paketimit, dobosht duhet t jen t terur.
Kapaku duhet mbyllur dhe t lidhet, ndrsa grilat
t jen t hapura. T gjith dobosht jo-steril, si
rregull, duhet mbajtur larg dobshve q
prmbajn material steril.
Rrobat dhe araft sterilizohen n autoklave, n
presion 1.1 atm, t - 120C, gjat 45 min, ose 2,0
atm, t -132C gjat 20 min. araft mund t
ruhen pr 3 dit.

Dezinfektimi i duarve t kirurgut

Dezinfektimi i duarve sht largues i mir i
mikroorganizmave nga duart. Principi i pastrimit kirurgjik:
kujdesi pr duar, kujdesi p thonjt, pastrimi mekanik me
sapun dhe brush pr 2- 5 min, pastaj dezinfektimi.
Dezinfektanti duhet t jet:
1. Asgjsues i shpejt i mikro flors;
2. Asgjsues i mikrrobeve n lngjet e dorezave;
3. T ket efekt kumulativ duart duhet t jen pa
mikroorganizma edhe n intervalet e dezinfektimit;
4. Mos t iritoi lkurn.

Prgatitja e fushs operative

Fillon me banjo higjienike, rruarjen e qimeve. Pr
pastrimin e fushs s operimit prdoret jodonati,
jodopironi, klorheksidina para prdorimit t zbutet 4.5=5
her n uj t valuar ose t sterilizuar. Prdoren edhe
antiseptik t tjer pr pastrimin e fushs operative 1%
tretje degmicidi, 1% tretje roccali ose katamine A-B, 2.4
% tretje pervomuri. Pr dezinfektimin e mukozave
prdoren 1 % tretje t dijamantit t gjelbrt, 3 % tretje t
peroksidit t hidrogjenit, 1 % tretje t jodonatit ose
jodopironit, 0.5 % tretsir alkooli t hibitanit.