BI 1

I TNG V NHIM V CA O C HC MC - LNIN

I. O C V CU TRC CA O C.
1. Khi nim o c.
Vi t cch l mt b phn ca tri thc trit hc, nhng t tng o c hc xut hin hn 26 th k trc y trong trit hc Trung Quc, n , Hy Lp c i. Danh t o c bt ngun t ting La tinh l mos (moris) - l thi, (moralis ngha l c lin quan n l thi, o ngha). Cn lun l thng xem nh ng ngha vi o c th gc ch Hy Lp l thicos ngha l l thi; tp tc. Hai danh t chng t rng, khi ta ni n o c, tc l ni n nhng l thi tp tc v biu hin mi quan h nht nh gia ngi v ngi trong s giao tip vi nhau hng ngy. Sau ny ngi ta thng phn bit hai khi nim, moral l o c, cn Ethicos l o c hc. phng ng, cc hc thuyt v o c ca ngi Trung Quc c i bt ngun t cch hiu v o v c ca h. o l mt trong nhng phm tr quan trng nht ca trit hc trung Quc c i. o c ngha l con ng, ng i, v sau khi nim o c vn dng trong trit hc ch con ng ca t nhin. o cn c ngha l con ng sng ca con ngi trong x hi. Khi nim o c u tin xut hin trong kinh vn i nh Chu v t tr i n c ngi Trung Quc c i s dng nhiu. c dng ni n nhn c, c tnh v nhn chung c l biu hin ca o, l o ngha, l nguyn tc lun l. Nh vy c th ni o c ca ngi Trung Quc c i chnh l nhng yu cu, nhng nguyn tc do cuc sng t ra m mi ngi phi tun theo. Ngy nay, o c c nh ngha nh sau: o c l mt hnh thi thc x hi, l tp hp nhng nguyn tc, qui tc, chun mc x hi, nhm iu chnh cch nh gi v cch ng x ca con ngi trong quan h vi nhau v quan h vi x hi, chng c thc hin bi nim tin c nhn, bi sc mnh ca truyn thng v sc mnh ca d lun x hi. Trong nh ngha ny c my im cn ch sau:

o c vi t cch l mt hnh thi thc x hi phn nh tn ti x hi, phn nh hin thc i sng o c x hi. X hi hc trc Mc khng th gii quyt mt cch khoa hc vn ngun gc v thc cht ca o c. N xut pht t mnh lnh ca thng , nim tuyt i, l tnh tru tng, bn tnh bt bin ca loi ngi,ch khng xut pht t iu kin sinh hot vt cht ca x hi, t quan nim x hi hin thc x hi suy ra ton b lnh vc t tng trong c t tng o c. Theo Mc v ngghen, trc khi sng lp cc th l lun v nguyn tc bao gm c trit hc v lun l hc, con ngi hot ng, tc l sn xut ra cc t liu vt cht cn thit cho i sng. thc x hi ca con ngi l phn nh tn ti x hi ca con ngi. Cc hnh thi thc x hi khc nhau tu theo phng thc phn nh tn ti x hi v tc ng ring bit i vi i sng x hi. o c cng vy, n l hnh thi thc x hi phn nh mt lnh vc ring bit trong tn ti x hi ca con ngi. V cng nh cc quan im trit hc, chnh tr, ngh thut, tn gio iu mang tnh cht ca kin trc thng tng. Ch kinh t x hi l ngun gc ca quan im ny thay i theo c s ra n. V d: Thch ng vi ch phong kin, da trn c s bc lt nhng ngi nng n b ct cht vo rung t l o c ch nng n. Thch ng vi ch t bn, da trn c s bc lt ngi cng nhn lm thu l o c t sn. Ch x hi ch ngha to ra mt nn o c biu hin mi quan h hp tc trn tnh ng ch v quan h tng tr x hi ch ngha ca nhng ngi lao ng c gii phng khi ch bc lt. Nh vy, s pht sinh v pht trin ca o c, xt n cng l mt qu trnh do s pht trin ca phng thc sn xut quyt nh. - o c l mt phng thc iu chnh hnh vi ca con ngi. Loi ngi sng to ra nhiu phng thc iu chnh hnh vi con ngi: phong tc, tp qun, tn gio, php lut, o ci vi o c, s nh gi hnh vi con ngi theo khun khp chun mc v qui tc o c biu hin thnh nhng khi nim v thin v c, vinh v nhc, chnh ngha v phi ngha. Bt k trong thi i lch s no, ngi ta cng u c nh gi nh vy. Cc khi nim thin c, khun khp v qui tc hnh vi ca con ngi thay i t th k ny sang th k khc, t dn tc ny sang dn tc khc. V trong x hi c giai cp th bao gi cng biu hin li ch ca mt giai cp nht nh. Nhng khun khp (chun mc) v qui tc o c l yu cu ca x hi hoc ca mt giai cp nht nh ra cho hnh vi mi c nhn. N bao gm hnh vi ca c nhn i vi x hi (i vi t quc, nh nc, giai cp mnh v giai cp i ch) v i vi ngi khc. Nhng chun mc v quy tc o c nht nh c cng lun ca x hi, hay mt giai cp, dn tc tha nhn. y quan nim ca c nhn v ngha v ca mnh i vi x hi v i vi ngi khc (khun khp hnh vi) l tin ca hnh vi o c ca c nhn.
2

 l mt thnh vin ca x hi, con ngi phi chu s gio dc nht nh v thc o c, mt s nh gi i vi hnh vi ca mnh v trong hon cnh no cn chu s khin trch ca lng tmC nhn phi chuyn ha nhng i hi ca x hi v nhng biu hin ca chng thnh nhu cu, mc ch v hng th trong hot ng ca mnh. Biu hin ca s chuyn ha ny l hnh vi c nhn tun th nhng ngn cm, nhng khuyn khch, nhng chun mc ph hp vi nhng i hi ca x hiDo vy s iu chnh o c mang tnh t nguyn, v xt v bn cht, o c l s la chn ca con ngi. - o c l mt h thng cc gi tr. Gi tr l i tng ca gi tr hc (gi tr hc phn loi cc hin tng gi tr theo quan nim c xy dng nn mt cch truyn thng v cc lnh vc ca i sng x hi, cc gi tr vt cht v tinh thn, cc gi tr sn xut, tiu dng, cc gi tr x hi chnh tr, nhn thc, o c, thm m, tn gio)(1). o c l mt hin tng x hi, mang tnh chun mc: mnh lnh, nh gi r rt. Cc hin tng o c thng biu hin di hnh thc khng nh, hoc l ph nh mt hnh thc chnh ng, hoc khng chnh ng no . Ngha l n bi t s tn thnh hay phn i trc thi hoc hnh vi ng x ca cc c nhn, gia c nhn vi cng ng trong mt x hi nht nh. V vy, o c l mt ni dung hp l thng tr x hi. S hnh thnh pht trin v hon thin h thng tr o c khng tch ri s pht trin v hon thin ca thc o c v s iu chnh o c. Nu h thng gi tr o c ph hp vi s pht trin, tin b, th h thng y c tnh tch cc, mang tnh nhn o. Ngc li, th h thng y mang tnh tiu cc, phn ng, phn nhn o.

2. Cu trc ca o c.
o c vn hnh nh l mt h thng tng i c lp ca x hi. C ch vn hnh ca n c hnh thnh trn c s lin h v tc ng ln nhau ca nhng yu t hp thnh o c. Khi phn tch cu trc ca o c ngi ta xem xt n di nhiu gc . Mi gc cho php chng ta nhn ra mt lp cu trc xc nh. Chng hn: xt o c theo mi quan h gia thc v hot ng th h thng o c hp thnh t hai yu t thc o c v thc tin o c. Nu xt n trong mi quan h gia ngi v ngi th ngi ta nhn ra quan h o c. Nu xt theo quan im v mi quan h gia ci chung v ci ring, ci ph bin ci c th vi ci n cht th o c c to nn t o c x hi v o c c nhn. a. thc o c v thc tin o c. o c l s thng nht bin chng gia thc v h thng nhng nguyn tc, chun mc, hnh vi ph hp vi nhng quan h o c u c nhng ranh gii ca hnh
3

vi v nhng quan h o c ang tn ti. Mt khc, n cn bao trm c nhng cm xc, nhng tnh cm o c con ngi. Trong quan h gia ngi v ngi v mt o c u c nhng ranh gii ca hnh vi v gi tr o c. l ranh gii gia ci thin v ci c, gia ch ngha c nhn ch k v tinh thn tp th. V mt gi tr ca hnh vi o c cng c ranh gii: lao ng l hnh vi thin. n bm bc lt l v nhn o. Ngay c trong mt hnh vi thin mc gi tr ca n khng phi lc no cng ngang nhau, m c nhng thang bc nht nh (cao c, tt, c). thc o c l s th hin thi nhn thc ca con ngi trc hnh vi ca mnh trong s i chiu vi h thng chun mc hnh vi v nhng qui tc o c x hi t ra; n gip con ngi t gic iu chnh hnh vi v hon thnh mt cch t gic, t nguyn nhng ngha v o c. Trong thc o c cn bao hm cm xc, tnh cm o c ca con ngi. Tm li, thc o c (v mt cu trc) gm tri thc o c. Thc tin o c l hot ng ca con ngi do nh hng ca nim tin, thc o c, l qu trnh hin thc ho thc o c trong cuc sng. thc v thc tin o c lun c quan h bin chng vi nhau, b sung cho nhau to nn bn cht o c con ngi, ca mt giai cp, ca mt ch x hi v ca mt thi i lch s. thc o c phi c th hin bng hnh ng th mi em li nhng li ch x hi v ngn nga ci c. Nu khng c thc tin o c th thc o c khng t ti gi tr, s ri vo tru tng theo kiu cc gio l ca tn gio. Thc tin o c c biu hin nh s tng tr, gip , c ch ngha hip, hnh ng ngha vThc tin o c l h thng cc hnh vi o c ca con ngi c ny sinh trn c s ca thc o c. b. Quan h o c. Quan h o c l h thng nhng quan h xc nh gia con ngi v con ngi, gia c nhn v x hi v mt o c. Quan h o c l mt dng quan h x hi, l yu t to nn tn hiu thc ca bn cht x hi ca con ngi. Cc quan h o c khng ch hnh thnh nn gia cc c nhn, m cn gia c nhn vi x hi, vi nhng mt ring bit ca x hi (chng hn: vi lao ng, vi vn ho tinh thn) trong chng mc nhng mt ny lin quan n cc li ch cha ng trong cc mi quan h ny.

Quan h o c c hnh thnh v pht trin nh nhng qui lut tt yu ca x hi, n xc nh nhng nhu cu khch quan ca x hi, n tim n trong cc quan h x hi. Quan h o c tn ti mt cch khch quan v lun lun bin i qua cc thi i lch s v chnh n l mt trong nhg c s hnh thnh nn thc o c. Tm li, thc o c, thc tin o c v quan h o c l mt yu t to nn cu trc o c. Mi yu t khng tn ti c lp, m lin h tc ng nhau, to nn s vn ng, pht trin v chuyn ha bn trong ca h thng o c. c. o c x hi v o c c nhn. o c x hi l s phn nh tn ti x hi ca cng ng ngi xc nh, v l phng thc iu chnh hnh vi ca cc c nhn thuc cng ng nhm hnh thnh; pht trin hon thin tn ti x hi y. o c x hi c hnh thnh trn c s cng ng v li ch v hot ng ca c nhn thuc cng ng. N tn ti nh l mt h thng kinh nghim x hi mang tnh ph bin ca i sng o c ca cng ng. o c c nhn l o c ca nhng c nhn ring l ca cng ng, phn nh v khng nh tn ti x hi ca cc c nhn y nh l th hin ring l ca tn ti x hi ca cng ng v li ch v hot ng ca cc c nhn. Trong hot ng thc tin v nhn thc ca mnh, cc c nhn thu nhn o c x hi nh l h thng kinh nghim x hi, nhng l tng, chun mc, t tng, nh gi o c c hnh thnh nn trong lch s cng ng, bin kinh nghim x hi thnh kinh nghim bn thn Trc mt c nhn o c x hi tn ti mt cch khch quan m trong cuc sng ca mnh, c nhn tt yu phi nhn thc, tip thu v thc hin. o c x hi hay o c c nhn l s thng nht bin chng gia ci chung v ci ring, gia ci ph bin, ci c th v ci n nht. o c c nhn l s biu hin c o ca o c x hi, nhng khng bao hm ht thy mi ni dung, c im ca o c x hi. Mi c nhn tip thu lnh hi o c x hi khc nhau v nh hng n o c x hi cng khc nhau. o c x hi khng th l s cng ca o c c nhn m n tng hp nhng nhu cu ph bin c c kt thnh nhng tinh hoa ca o c c nhn. N tr thnh ci chung ca mt giai cp, mt cng ng x hi, mt thi i nht nh, n c duy tr v cng c bng nhng phong tc, tp qun, truyn thng, nhng di sn vn ha vt cht v tinh thn, c bin i pht trin thng qua hot ng sn xut tinh thn v giao tip x hi.
5

Quan h o c x hi v o c c nhn l quan h gia nhng chun mc chung mang tnh pht trin c th trong tng x hi vi nhng phm cht hnh vi nhng yu cu c th hng ngy, quan h gia l tng x hi v hin thc ca c nhn, gia tr tu, tri thc x hi vi tnh cm, ch v nng lc hot ng o c c th ca c nhn.

II. I TNG V NHIM V CA O C HC MC LNIN.

1. i tng.
o c hc l mt mn khoa hc nghin cu v o c, v nhng quy lut pht sinh, pht trin, tn ti ca i sng o c con ngi v x hi. N xc lp nn h thng nhng khi nim, phm tr, nhng chun mc o c c bn, lm c s cho thc o c v hnh vi o c ca con ngi. Gia o c v o c hc c s khc bit nhau. o c l tn ti x hi c thc nhng gi tr khch quan ca i sng o c ca con ngi, tri qua cc thi i lch s v cuc sng hin thc, n c phn nh thnh thc o c. Cn o c hc l khoa hc nghin cu v i sng o c, l tri thc khoa hc v o c (bao hm c nhng ci bit v nhng ci ang tm kim) ca con ngi. D chng c chung mt i tng phn nh tn ti khch quan v cc quan h o c v thc tin o c ca con ngi, nhng mi lnh vc c s phn nh khc nhau. S khc nhau gia o c hc v o c chnh l s khc nhau gia mt khoa hc vi i tng ca khoa hc ny. o c hc l mt khoa hc x hi. N phn nh nhng quan h x hi hin thc t bn thn cuc sng con ngi. Trong cuc sng con ngi phi thc c ngha hot ng ca mnh, cn bit c nhng iu , ang v s phi lm. o c hc thuc thc x hi, l mt b phn ca th gii quan con ngi, v vy o c hc l mt khoa hc trit hc, l trit hc ca i sng thc tin. o c hc l trnh pht trin cao ca cc t tng o c. Thng th nhng trng phi trit hc ln u hnh thnh nn mt l lun ring ca mnh v o c. Ngy nay o c hc c nhiu khoa hc nghin cu. Ngoi o c, cc khoa hc khc cng nghin cu nh: dn tc hc, tm l hc, x hi hc, gio dc hc, gi tr hc Tt nhin, cc khoa hc ny khng nghin cu bn cht qui lut vn ng v pht trin ca o c nh l mt h thng trn vn thuc kin trc thng tng x hi, m ch yu nghin cu o c nh l yu t hp thnh i tng ca chng, ph hp vi kh nng v nhim v m cc khoa hc ny nh ra.

o c hc Mc - Lnin nghin cu o c nh l mt h thng trn vn c logic vn ng v pht trin ca ring mnh, c cuc sng ring ca mnh vi nhng quy lut c th, vi nhng hnh thc v cht lng khc nhau ph thuc iu kin thi i v cc cng ng khc nhau. ng thi, n cn nghin cu o c cng sn ch ngha - o c ca giai cp cng nhn cch mng, lun chng cho vai tr ci to cch mng ca o c ny. o c hc Mc - Lnin l khoa hc v bn cht ca o c, v cc qui lut xut hin v pht trin lch s ca o c, c bit l ca o c cng sn, v chc nng c trng ca o c, v cc gi tr o c ca i sng x hi. y cc gi tr o c c sng to ra khng ch tn ti trong thc m iu quan trng phi c th hin trong i sng x hi. V vy, o c hc Mc - Lnin nghin cu khng ch thc o c, quan h o c m cn nghin cu c thc tin o c.

2. Nhim v.
Cng nh bt c mt khoa hc no khc, o c hc Mc - Lnin c nhim v nhn thc i tng v trn c s nhn thc y gp phn bin i, ci to i mi i tng ph hp vi nhu cu ca tin b x hi c th l: - Th nht, xc nh ranh gii gia s khc nhau v bn cht ca quan h o c so vi cc quan h x hi khc. Thc cht l lm r ni dung v yu cu ca nhng quan h o c cha ng trong cc quan h x hi khc. Trong hin thc, o c khng biu hin ra nh nhng quan h thun tu, m cha ng, tim n trong cc quan h x hi khc nh: quan h kinh t, chnh tr v nhng quan h trong nhng cng ng ngi khc nhau: dn tc, tp th, gia nh, V th o c hc Mc - Lnin cn lm sng t ni dung v yu cu o c trong cc quan h y. - Th hai, o c hc Mc - Lnin vch ra tnh tt yu ngun gc, bn cht c trng v chc nng ca o c trong i sng x hi, nu ln con ng hnh thnh v pht trin ca o c. ng thi n ti to li i sng o c di hnh thc l lun v t ti trnh nht nh. Vic t ra v gii quyt nhim v ny, xt n cng c qui nh bi thc tin x hi, bi nhng nhu cu ca tin b x hi v tin b o c. - Th ba, gp phn hnh thnh o c trong i sng x hi, n khng nh nhng gi tr ca o c cng sn ng thi ph phn, u tranh chng li nhng khuynh hng, tn d o c c, nhng biu hin o c khng lnh mnh, i ngc li li ch chn chnh ca con ngi. p ng nhu cu nghin cu ca mnh, o c hc phn ra nhng chuyn ngnh nh: o c hc chun mc, o c hc ngh nghip, lch s o
7

c hc, trit hc o c. Khi gii quyt nhim v trn, o c hc Mc - Lnin mang bn cht khoa hc v cch mng. Bi v nhng tri thc ca n l chn l, n l cng c khng th thiu trong s nghip gio dc o c ni ring v gio dc con ngi mi ni chung.

III. PHNG PHP NGHIN CU CA O C HC MC LNIN.

Mi khoa hc u c khch th v i tng nghin cu ca n, nn chng u c phng php nghin cu nht nh. - Trc ht, o c hc cng nh cc khoa hc khc, phi ly t phng php duy vt bin chng v phng php duy vt lch s lm phng php nghin cu ca mnh. Ngha l, trong qu trnh tm hiu, nghin cu o c hc, phi vn dng trit , nht qun nhng nguyn l, qui lut ca trit hc Mc - Lnin, c bit l phng php lun ca ch ngha duy vt lch s mi khc phc c nhng hn ch, nhng sai lm ca o c hc trc Mc. l nhng sai lm cc oan ca ch ngha kinh nghim, ch ngha duy l, duy tm thn hc. o c hc l mn khoa hc x hi v th nghin cu n phi t trong mi quan h bin chng vi nhng thnh tu ca cc b mn khoa hc x hi khc nh: Lut hc, M hc, Chnh tr hc, c bit l gio dc hc, tm l hc. Bi v cc mn va l phng thc thc hin nhng chc nng thc hnh o c, va l ngn ngun, b phn ca o c hc. - Hai l, phng php lch s, so snh. o c hc l mt phm tr lch s, n pht sinh, tn ti, pht trin trong tng giai on lch s x hi nht nh. Do , quan nim v o c trong lch s phi c xem nh nhng nc thang gi tr nht nh ca x hi loi ngi. N lun lun b ph nh, lc b, k tha pht trin khng ngng vi s tin b x hi ni chung. Mi hin tng o c hin thc c ci ngun t c s ca qu kh, ca mt nn truyn thng lch s, ng thi o c hin ti l tin pht trin trong tng lai, nh l mt qu trnh ph nh bin chng. V th phng php lch s, so snh gip ta thy c ci logic bn cht ca hin tng o c. Tip tc v c th ho t tng ca Mc v tnh quy nh ca c s kinh t i vi thc x hi ni chung v o c ni ring, nghen lun chng cho bn cht x hi ca o c bng cch ch ra tnh thi i, tnh dn tc v tnh giai cp ca o c.

Trong tc phm Chng uy- Rinh, nghen ch ra mi quan h ca cc thi i i vi cc nguyn tc, cc chun mc o c vi tnh cch l biu hin v mt o c ca cc thi i kinh t . Ph phn quan nim ca uy- Rinh v nhng chn l o c vnh cu, nghen khng nh rng, thc cht v xt n cng, cc nguyn tc, cc chun mc, cc quan im o c chng qua ch l sn phm ca cc ch kinh t, cc thi i kinh t m thi. Ly v d v nguyn tc khng c n cp, nghen cho rng khng phi l mt nguyn tc, mt chn l vnh cu gn lin vi bn cht tru tng ca con ngi. Nguyn tc ny c c s kinh t ca n v n s mt ngha khi c s kinh t ca n khng cn na. ng vit: T khi s hu t nhn v ng sn pht trin th tt c cc x hi c ch s hu t nhn y, tt phi c mt li rn chung v o c: khng c trm cp(1). Vy l ch t khi c s hu t nhn, ngi ta mi yu cu bo v n. Trc khi c s hu t nhn, khng th c nguyn tc o c khng c trm cp. Cng nh vy, trong mt x hi m mi ng c trm cp b loi tr ngha l trong x hi cng sn ch ngha, li rn o c s khng c ngha na. Tnh quy nh ca thi i i vi o c cho ta quan nim khoa hc v loi hnh o c. Mc d o c c quy lut vn ng ni ti, c s k tha, c s lch pha no i vi c s sn sinh ra n nhng v cn bn, tng ng vi mi ch kinh t, mi phng thc sn xut v do mi hnh thi kinh t - x hi l mt hnh thi o c nht nh. o c nguyn thu, o c chim hu n l, o c phong kin, o c t sn v sau , o c cng sn ch ngha l nhng thi i tin trin dn dn ca o c nhn loi. Cng vi tnh thi i, tnh dn tc l mt trong nhng biu hin bn cht x hi ca o c. C th nhn nhn tnh dn tc nh l s biu hin c th tnh thi i ca o c trong cc dn tc khc nhau. Khng phi cc hc thuyt o c trc Mc khng thy s khc bit trong i sng o c ca cc dn tc. C iu, vic gii thch s khc bit y, hoc l da trn c s tn gio hoc l da trn cc quan nim duy tm trit hc nn khng ng n Coi o c nh l mt hnh thi thc x hi, cc nh kinh in ca ch ngha Mc t c s khoa hc cho vic lun chng tnh dn tc ca o c. L mt hnh thi thc x hi, thc o c va b quy nh bi tn ti x hi, va chu nh hng ca cc hnh thi thc x hi khc (chnh tr, trit hc, tn gio, ngh thut). Tng th nhng nhn t y trong mi dn tc l s khc bit nhau lm thnh ci m ngy nay chng ta gi l bn sc dn tc. Bn sc y c phn nh vo o c to nn tnh c o ca cc quan nim, cc chun mc, cch ng x o c, ngha l to nn tnh c
9

o trong i sng o c ca mi dn tc, nhn nhn tnh c o v s khc bit y v mt dn tc trong cp khi nim c bn ca o c, cp khi nim thin c, nghen ch ra s bin i ca chng qua cc thi i v dn tc. ng vit: T dn tc ny sang dn tc khc, t thi i ny sang thi i khc, nhng quan nim v thin v c bin i nhiu n mc chng thng tri ngc hn nhau(1). Lun chng cho bn cht x hi ca o c, Mc v nghen c bit ch n tnh giai cp ca o c. Trong Chng uy - Rinh, nghen nhn xt rng: Cho ti nay, x hi vn ng trong nhng s i lp giai cp, cho nn o c cng lun lun l o c ca giai cp(2). Trong x hi c giai cp v i khng giai cp, mi giai cp c vai tr, a v khc nhau trong h thng kinh t, x hi, v do m h c cc li ch khc nhau v i nghch nhau. o c vi t cch l hnh thi thc x hi phn nh v khng nh li ch ca mi giai cp. thc o c gip mi giai cp hiu c li ch ca n, hiu c nhng cch thc, bin php bo v v khng nh li ch giai cp. Mt khc, mi giai cp u s dng o c ca mnh nh l cng c bo v li ch ca mnh. Nh vy, tnh giai cp ca o c l s phn nh v th hin li ch ca cc giai cp. Tnh giai cp ca o c l biu hin c trng ca bn cht x hi ca o c trong x hi c giai cp v i khng giai cp. (V x hi l quan h ngi - ngi, nhng quan h ngi ngi khng tru tng m gn vi nhng quan h kinh t - x hi). Mi giai cp c nhng li ch ring do cng c nhng quan nim o c, h thng o c ring. Nhng h thng o c ny c s tc ng khc nhau, trit tiu nhau (nu i khng), do m tc ng hoc tch cc hoc tiu cc n s pht trin v tin b x hi. Tuy nhin, h thng o c c p t cho ton x hi bao gi cng l h thng o c ca giai cp thng tr, mc d, trong cuc sng hng ngy, mi giai cp vn ng x theo nhng li ch trc tip ca mnh. Do chim c a v thng tr trong i sng x hi, giai cp thng tr lm cho o c ca mnh tr thnh yu t thng tr trong i sng x hi. Giai cp thng tr nm khu tuyn truyn, iu khin ton b qu trnh sn xut tinh thn, trong c sn xut cc gi tr o c ph hp vi li ch giai cp ca n v buc mi thnh vin trong x hi phi tun th nhng chun mc o c ny. T , n tr thnh ci ph bin trong x hi v c cng c thnh thi quen, phong tc, tm l. V vy, n c sc sng dai dng trong tm l x hi v c nhn. Cn giai cp b tr, do b tc ot mt nhng iu kin v t liu sn xut tinh thn, cc giai cp b thng tr khng th pht trin o c ca mnh ngang tm vi o c ca giai cp thng tr. H thng ny lun b chn p v do km pht trin. o c
10

ca giai cp b tr khng iu kin nh hng n ton b cc thnh vin ca giai cp mnh. N tn ti nh ci khng chnh thng, khng ph bin bng o c ca giai cp thng tr. V cc giai cp b thng tr khng c iu kin sn xut, tuyn truyn v s dng o c ca mnh trn phm vi ton x hi. Trong x hi c giai cp, o c mang tnh giai cp nhng khng phi v vy m ph nhn tnh nhn loi chung ca o c. Khng nn thi phng tnh nhn loi chung ca o c i n nhng quan nim sai lch v o c tru tng, v o c ph bin phi lch s, chng c tc dng g trong thc tin. Nhng cng khng c ph nh tnh nhn loi ca o c. Tnh nhn loi ca o c tn ti hnh thc thp l biu hin nhng quy tc n gin, thng thng nhng li cn thit bo m trt t bnh thng cho cuc sng hng ngy ca con ngi. Biu hin cao hn trong tnh nhn loi ca o c li nhng gi tr o c tin b nht trong tng giai on pht trin lch s nhng gi tr o c ny thng thng l nhng gi tr t c cc giai cp tin b nht trong tng giai on pht trin ca lch s nhn loi. i n tt nh cc gi tr o c ca cc giai cp tin b ca tng thi k lch s, nhn loi s bt gp o c ca mnh tng ng vi cc thi k lch s .

11

BI 2
NGUN GC, BN CHT, CHC NNG V VAI TR CA O C

I. NGUN GC CA O C.
1. Cc quan nim trc Mc v ngun gc ca o c.
Trc Mc, ngghen, nhng nh trit hc (k c duy tm v duy vt) u ri vo quan nim duy tm khi xem xt vn x hi v o c. H khng thy c tnh quy nh ca nhn t kinh t i vi s vn ng ca x hi ni chung v o c ni ring. Do vy, o c vi tnh cch l mt lnh vc hot ng c th ca con ngi, ca x hi c nhn nhn mt cch tch ri c s kinh t - x hi sinh ra v quy nh n. Cc nh trit hc, o c trc Mc tm ngun gc, bn cht ca o c hoc ngay chnh bn tnh ca con ngi, hoc mt bn th siu nhin bn ngoi con ngi, bn ngoi x hi. Nt chung ca cc l thuyt ny l khng coi o c phn nh c s x hi, hin thc khch quan. Cc nh trit hc thn hc coi con ngi v x hi chng qua ch l nhng hnh thi biu hin c th khc nhau ca mt ng siu nhin no . Nhng chun mc o c, do vy l nhng chun mc do thn thnh to ra rn dy con ngi. Mi biu hin o c ca con ngi do vy u l s th hin ci thin ti cao t ng siu nhin; v tiu chun ti cao thm nh thin c chnh l s phn xt ca ng siu nhin . Nhng nh duy tm khch quan tiu biu nh Platon, sau l Hghen tuy khng mn ti thn linh, nhng li nh ti nim hoc nim tuyt i, v cc l gii ngun gc v bn cht o c suy cho cng, cng tng t nh vy. Nhng nh duy tm ch quan nhn nhn o c nh l nhng nng lc tin thin ca l tr con ngi. ch o c hay l thin theo cch gi ca Cant, l mt nng lc c tnh nht thnh bt bin, c trc kinh nghim, ngha l c trc v c lp vi nhng hot ng vi nhng hot ng mang tnh x hi ca con ngi. Nhng nh duy vt trc Mc, m tiu biu l L.Phoi--bc nhn thy o c trong quan h con ngi, ngi vi ngi. Nhng vi ng, con ngi ch l mt thc th tru tng, bt bin, ngha l con ngi bn ngoi lch s, ng trn giai cp, dn tc v thi i.
12

Nhng ngi theo quan im c-Uyn x hi tm thng ha ch ngha duy vt bng cch cho rng nhng phm cht o c ca con ngi l ng nht vi nhng bn nng by n ca ng vt. i vi h, o c v thc cht cng ch l nhng nng lc c em li t bn ngoi con ngi, t x hi.

2. Quan nim mcxt v ngun gc ca o c.

Quan nim khoa hc v ngun gc ca o c l quan nim ca ch ngha Mc - Lnin. Khc vi tt c cc quan nim trn, Mc, ngghen quan nim o c ny sinh do nhu cu ca i sng x hi, l kt qu ca s pht trin lch s. Theo Mc, ngghen, con ngi khi sng phi c quan h song trng. Mt mt, con ngi quan h vi t nhin, tc ng vo t nhin tha mn cuc sng ca mnh. T nhin khng tha mn con ngi, iu buc con ngi phi xng vo t nhin tha mn mnh. Mt khc, khi tc ng vo t nhin, con ngi khng th n c, con ngi phi quan h vi con ngi tc ng vo t nhin. S tc ng ln nhau gia ngi v ngi l h qu ca hot ng vt cht v hot ng tinh thn m c bn l hot ng thc tin v hot ng nhn thc. Khi bn v vai tr ca lao ng i vi s hnh thnh, tn ti v pht trin ca x hi loi ngi, Mc, ngghen cho rng lao ng l iu kin c bn u tin ca ton b i sng loi ngi (Mc, ngghen, ton tp, T 20, NXB CTQG. H 1994, tr 641). Rng ngi ta phi n, , mc, i li trc khi lm chnh tr, khoa hc, ngh thut. Xut pht t con ngi thc tin, ch khng phi con ngi thun ty thc hay con ngi sinh hc, hai ng i n quan nim v phng thc sn xut quyt nh i vi ton b cc hot ng ca con ngi, x hi loi ngi. Trong Li ta ca tc phm Gp phn ph phn chnh tr - kinh t hc, Mc vit: Phng thc sn xut i sng vt cht quyt nh qu trnh sinh hot x hi, chnh tr v tinh thn ni chung. Khng phi thc ca con ngi quyt nh s tn ti ca h; tri li chnh s tn ti x hi ca h quyt nh thc ca h (Mc, ngghen ton tp, T13, NXBCTQG H1993, tr 15). Lun im ny chnh l cha kha khm ph tt c cc hin tng x hi trong c o c. Nh vy, o c khng l s biu hin ca mt sc mnh no bn ngoi x hi, bn ngoi cc quan h con ngi; cng khng phi l s biu hin ca nhng nng lc tin thin, nht thnh bt bin ca con ngi. Vi t cch l s phn nh tn ti x hi, o c l sn phm ca nhng iu kin sinh hot vt cht ca x hi, ca c s kinh t. Xt cho cng, mi hc thuyt v o c c t trc n nay u l sn phm ca tnh hnh kinh t ca x hi lc by gi (Mc, ngghen ton tp, T20, NXBCTQG, H1994, tr 137).

13

Nhng phong tc o c ca ngi nguyn thy, i sng ca x hi vn minh l sn phm ca hot ng thc tin v cc hot ng nhn thc ca x hi . S pht trin t phong tc o c ca ngi nguyn thy n thc o c ca x hi vn minh l kt qu ca s pht trin t thp n cao ca hot ng thc tin v hot ng nhn thc ca con ngi. X hi Cng sn nguyn thy l bc u tin con ngi thot khi trng thi ng vt. Hot ng thc tin ca x hi ht sc thp km, cha to nn sn phm thng d, v do , t hu v ch t hu cha c tin khch quan xut hin. Trong x hi cha c hin tng p bc x hi, nhng con ngi vn b n dch bi nhng lc lng t pht ca t nhin. Tuy nhin, x hi nguyn thy em li ni dung ngy th thun phc nhng tt p th mng cho o c ngi nguyn thu. o c ny cha bit ni n thi xu, ci c trong x hi vn minh. y l thc by n n thun ca bn nng c thc. thc o c cha tch ra thnh hnh thi c lp. o c ca con ngi nguyn thu l hnh thi sinh thnh tru tng ca o c. Hnh thi ca n cng tru tng v khng c tnh duy l. Nhng hnh thi kinh t - x hi c i khng giai cp to nn nhng c s kinh t, x hi v tinh thn cho s pht trin thc o c. Nhng h thng o c ca cc giai cp khc nhau v i nghch nhau u ly nhng quan nim o c ca mnh t nhng quan h thc tin ang lm c s cho v tr giai cp ca mnh, tc l t nhng quan h kinh t trong ngi ta sn xut v trao i (Mc, ngghen ton tp T 20, CTQA H 1994 tr136) Nhng h thng o c phn nh v iu chnh nhng quan h x hi a dng, phong ph v phc tp, trong khi thc ni chung v o c ni ring ca ngi nguyn thy ch phn nh hon cnh gn nht c th cm gic c. o c t khng nh mnh l mt hnh thi thc x hi, l lnh vc sn xut tinh thn ca x hi. y l mt bc tin, lm o c pht trin so vi x hi nguyn thy. Tuy nhin, bc pht trin ny cng lm ny sinh nhng ci c, tham lam, ch k, la di m loi ngi phi u tranh hng ngn nm nay chng li n. V mt hnh thc, o c ca x hi vn minh pht trin vt bc. Do nhn thc ca loi ngi vt b t duy c th, chuyn sang xy dng l lun Ni dung o c c th hin di hnh thc kinh nghim, khi nim, l tng, chun mc v nh gi o c, do o c ngy cng pht trin v cu trc. V n lt mnh, s hon thin cu trc lm cho phn nh v iu chnh o c tr nn su sc, t gic. Ni dung ca o c c th hin di nhng hnh thc c th. Tuy nhin, trong x hi c giai cp, ni dung v hnh thc ca o c pht trin nhng cha tht nhn o, cha hon thin. S hon thin ca ni dung o c (tht s
14

nhn o) ch c th t c khi con ngi chin thng c tnh trng i khng giai cp v to ra nhng iu kin c th qun c tnh trng i khng giai cp. iu kin ch c th bt u c c bng o c cng sn trong x hi cng sn m giai on u l x hi x hi ch ngha. S hon thin o c c bt u t o c ca giai cp cng nhn c nhiu nhn t ha hn dn ti mt kiu o c tht s c tnh nhn o. Nh vy, x hi cng sn nguyn thy vi trnh bt u lm ny sinh o c do hot ng thc tin v nhn thc pht trin o c. X hi cng sn ch ngha trong tng lai m hin thc hm nay ang bt u xy dng s hon thin o c c v ni dung ln hnh thc. Nh vy, theo quan im ca ch ngha Mc - Lnin, o c sinh ra trc ht l t nhu cu phi hp hnh ng trong lao ng sn xut vt cht, trong u tranh x hi, trong phn phi sn phm con ngi tn ti v pht trin. Cng vi s pht trin ca sn xut, cc quan h x hi, h thng cc quan h o c, thc o c, hnh vi o c cng theo m ngy cng pht trin, ngy cng nng cao, phong ph, a dng v phc tp. o c l sn phm tng hp ca cc yu t khch quan v ch quan, l sn phm ca hot ng thc tin v nhn thc ca con ngi. Nhng quan h ngi ngi, c nhn - x hi cng c thc, t gic, ngha v hiu qu ca chng cng c tnh cht x hi rng ln th hot ng ca con ngi cng c o c. o c l mt sn phm x hi, v vn l nh vy chng no con ngi cn tn ti (Mc, ngghen ton t T3, CTQG, H 1995, tr 43)

II. BN CHT CA O C.
Nh phn trn trnh by, quan nim ca ch ngha Mc - Lnin v ngun gc ca o c khng o c khng phi t s tin nghim cng khng phi l lc lng t bn ngoi n vo x hi, o c l sn phm ca x hi. o c l lnh vc ca quan h tht s con ngi. Trong khi pht trin vi tnh cch l thc th x hi, con ngi la chn v chu trch nhim vi s la chn, vi hu qu ca nhng s la chn i vi hnh vi ng x ngi - ngi. T do la chn v s la chn c trch nhim ny sinh trong quan h ngi - ngi, trong quan h c nhn v x hi. Mi ngi chp nhn kim tra nhng yu cu ca x hi nhn c s nh gi, s ng h ca x hi. Cn x hi th vi nhng chun mc ca n, yu cu cc c nhn iu chnh cc hnh vi ph hp vi li ch ca x hi. Vi tnh cch l s phn nh tn ti x hi, o c mang bn cht x hi. Bn cht x hi ca o c c hiu theo ngha:
15

- Ni dung ca o c l do hot ng thc tin v tn ti x hi quyt nh. - Nhn thc x hi em li cc hnh thc c th ca phn nh o c, lm cho o c, tn ti nh mt lnh vc c lp v sn xut tinh thn ca x hi . - S hnh thnh, pht trin, hon thnh bn cht x hi ca o c c qui nh bi trnh pht trin v hon thin ca thc tin v nhn thc x hi ca con ngi. Ni cch khc, ni dung khch quan ca cc quan nim, quan im, cc nguyn tc, cc chun mc o c chnh l biu hin cu trng thi, mt trnh pht trin nht nh ca nhng iu kin sinh hot vt cht ca x hi, ca c s kinh t. Vic khng nh tnh qui nh ca c s kinh t i vi o c cho php nhn nhn s bin i ca o c theo s bin i ca c s kinh t. Phn tch mi quan h gia c s kinh t vi kin trc thng tng m trong o c l mt yu t ca n, Mc vit: C s kinh t thay i th ton b ci kin trc thng tng s cng b o ln t nhiu nhanh chng Tip tc v c th ho t tng ca Mc v tnh qui nh ca c s kinh t i vi thc x hi ni chung v o c ni ring, ngghen lun chng cho bn cht x hi ca o c bng cch c ch ra tnh thi i, tnh dn tc v tnh giai cp ca o c. Trong tc phm Chng uy- Rinh ngghen ch ra mi quan h ca cc thi i i vi cc nguyn tc, cc chun mc o c vi tnh cch l biu hin v mt o c ca cc thi i kinh t . Ph phn quan im ca uyrinh v nhng chn l o c vnh cu, ngghen khng nh rng, thc cht v xt n cng, cc nguyn tc, cc chun mc, cc quan im o c chng qua l sn phm ca cc ch kinh t, cc thi i kinh t m thi. Ly v d v nguyn tc khng c n cp, ngghen cho rng khng phi l mt nguyn tc, mt chn l vnh cu gn lin vi bn cht tru tng ca con ngi. Nguyn tc ny c c s kinh t ca n v n s mt ngha khi c s kinh t ca n khng cn na. ng vit: T khi s hu t nhn v ng sn pht trin th tt c cc x hi c ch s hu t nhn y, tt phi c mt li rn chung v o c: khng c trm cp. Vy, l ch t khi c s hu t nhn, ngi ta mi yu cu bo v n. Trc khi c s hu t nhn, khng th c nguyn tc o c khng c trm cp. Cng nh vy, trong mt x hi m mi ng c trm cp b loi tr ngha l trong x hi cng sn ch ngha, li rn o c s khng c ngha na. Tnh qui nh ca thi i i vi o c cho ta quan nim khoa hc v loi hnh o c. Mc d o c c qui lut vn ng ni ti, c s k tha, c s lch pha no i vi c s sn sinh ra n nhng v cn bn, tng ng vi mt ch kinh t, mi
16

phng thc sn xut v do mi hnh thi kinh t - x hi l mt hnh thi o c nht nh. o c nguyn thy, o c chim hu n l, o c phong kin, o c t sn v sau , o c Cng sn ch ngha l nhng thi i tin trin dn dn ca o c nhn loi. Cng vi tnh thi i, tnh dn tc l mt trong nhng biu hin bn cht x hi ca o c. C th nhn nhn tnh dn tc nh l s biu hin c th tnh thi i ca o c trong cc dn tc khc nhau. Khng phi cc hc thuyt o c trc Mc khng thy s khc bit trong i sng o c ca cc dn tc. C iu, vic gii thch s khc bit y hoc l da trn c s tn gio hoc l da trn cc quan nim duy tm trit hc nn khng ng n Coi o c nh l mt hnh thi thc x hi, cc nh kinh in ca Ch ngha Mc dt c s khoa hc cho vic lun chng tnh dn tc ca o c. L mt hnh thi thc x hi, thc o c va b qui nh bi tn ti x hi, va chu nh hng ca cc hnh thi thc x hi khc (chnh tr, trit hc, ngh thut, tn gio ). Tng th nhng nhn t y trong mi dn tc l s khc bit nhau, lm thnh ci m ngy nay chng ta gi l bn sc dn tc. Bn sc y c phn nh vo o c nn tnh c o ca cc quan nim, cc chun mc, cch ng x o c, ngha l to nn tnh c o trong i sng o c ca mi dn tc. Nhn nhn tnh c o v s khc bit y v mt dn tc trong cp khi nim c bn ca o c, cp khi nim thin-c, Ph. Angghen ch ra s bin i ca chng qua cc thi i v dn tc. ng vit: T dn tc ny sang dn tc khch, t thi i ny sang thi i khc, nhng quan nim v thin v c bin i nhiu n mc chng thng tri ngc hn nhau. Trong x hi c giai cp v i khng giai cp, mi giai cp c vai tr, a v khc nhau trong h thng kinh t, x hi v do m h c cc li ch khc v i nghch nhau. o c vi t cch l hnh thi thc x hi phn nh v khng nh li ch ca mi giai cp. thc o c gip mi giai cp hiu c li ch ca n, hiu c nhng cch thc, bin php bo v v khng nh li ch giai cp. Mt khc, mi giai cp u s dng o c ca mnh nh l cng c bo v li ch ca mnh. Nh vy, tnh giai cp ca o c l s phn nh v s th hin li ch ca cc giai cp. Tnh giai cp ca o c l biu hin c trng ca bn cht x hi ca o c trong x hi c giai cp. (v x hi l quan h ngi ngi, quan h ngi ngi khng tru tng m gn vi nhng quan h kinh t - x hi). Mi giai cp c nhng li ch ring n cng c nhng quan nim o c, h thng o c ring. Nhng h thng o c ny c s tc ng khc nhau, trit tiu nhau (nu i khng), do m tc ng hoc tch cc hoc tiu cc n s pht trin v
17

tin b x hi. Tuy nhin, h thng o c c p t cho ton x hi bao gi cng l h thng o c ca giai cp thng tr, mc d, trong cuc sng hng ngy, mi giai cp vn ng x theo nhng li ch trc tip ca mnh. Do chim c a v thng tr trong i sng x hi, giai cp thng tr lm cho o c ca mnh tr thnh yu t thng tr trong i sng x hi. Giai cp thng tr nm khu tuyn truyn iu khin ton b qu trnh sn xut tinh thn, trong c sn xut cc gi tr o c ph hp vi li ch giai cp ca n, v buc mi thnh vin trong x hi phi tun th nhng chun mc o c ny. T , n tr thnh ci ph bin trong x hi v c cng c thnh thi quen, phong tc, tm l. V vy, n c sc sng dai dng trong tm l x hi v c nhn. Cn giai cp b tr, do b tc ot mt nhng iu kin v t liu sn xut tinh thn cc giai cp b thng tr khng th pht trin o c ca mnh ngang tm vi o c ca giai cp thng tr. H thng ny lun b chn p v do km pht trin. o c ca giai cp b tr khng iu kin nh hng n ton b cc thnh vin ca giai cp mnh. N tn ti nh ci khng chnh thng, khng ph bin bng o c ca giai cp thng tr. V cc giai cp thng tr khng c iu kin sn xut, tuyn truyn v s dng o c ca mnh trn phm vi ton x hi. Trong x hi c giai cp, o c mng tnh giai cp nhng khng phi v vy m ph nhn tnh nhn loi chung ca o c. Khng th thi phng tnh nhn loi chung ca o c i n nhng quan nim sai lch v o c tru tng, v o c ph bin phi lch s, chng c tc dng g trong thc tin. Nhng cng khng c ph nhn tnh nhn loi ca o c. Tnh nhn loi ca o c tn ti hnh thc thp l biu hin ca nhng quy tc n gin, thng thng nhng li cn thit bo m trt t bnh thng cho cuc sng hng ngy ca con ngi. Biu hin cao hn trong tnh nhn loi ca o c li nhng gi tr o c tin b nht trong tng giai on pht trin ca lch s nhng gi tr o c ny thng thng l nhng gi tr t c giai cp tin b nht trong tng giai on pht trin ca lch s nhn loi. i n tt nh cc gi tr o c ca giai cp tin b ca tng thi k lch s, nhn loi s bt gp o c ca mnh tng ng vi cc thi k lch s .

III. CHC NNG CA O C.

1.Chc nng iu chnh hnh vi.
- o c l mt phng thc iu chnh hnh vi. S iu chnh hnh vi lm c nhn v x hi cng tn ti v pht trin, bo m quan h li ch c nhn v cng ng.
18

Loi ngi sng to ra nhiu phng thc iu chnh hnh vi, trong c chnh tr, php quyn v o c - Chnh tr iu chnh hnh vi gia cc giai cp, cc dn tc, cc quc gia bng cc bin php c trng nh ngoi giao, kinh t, hnh chnh, bo lc - Php quyn v o c iu chnh hnh vi trong quan h gia cc c nhn vi cng ng bng cc bin php c trng l php lut v d lun x hi, lng tm. S iu chnh ny, c th thun chiu, c th ngc chiu. - iu chnh hnh vi ca o c v php quyn khc nhau mc i hi v phng thc iu chnh. Php quyn th hin ra php lut, l ch ca giai cp thng tr buc mi ngi phi tun theo. Nhng chun mc ca php lut c thc hin bng ngn cm v cng bc (quyn lc cng cng cng vi i v trang c bit, qun i, cnh st, to n, nh t). Php quyn l o c ti thiu ca mi c nhn sng trong cng ng. o c i hi t ti thiu n ti a i vi cc hnh vi c nhn. Phng thc iu chnh l bng d lun x hi v lng tm. Nhng chun mc o c bao gm c chun mc ngn cm v c chun mc khuyn khch. Chc nng iu chnh hnh vi ca o c bng d lun x hi v lng tm i hi t ti thiu ti ti a hnh vi con ngi tr thnh c trng ring phn bit o c vi cc hnh thi thc khc, cc hin tng x hi khc v lm thnh ci khng th thay th ca o c. - Mc ch iu chnh: bo m s tn ti v pht trin x hi bng to nn quan h li ch cng ng v c nhn theo nguyn tc hi ha li ch cng ng v c nhn (v khi cn phi u tin li ch cng ng). - i tng iu chnh: Hnh vi c nhn (trc tip) qua iu chnh quan h c nhn vi cng ng (gin tip). - Cch thc iu chnh c biu hin: La chn gi tr o c; xc nh chng trnh ca hnh vi bi l tng o c; xc nh phng n cho hnh vi bi chun mc o c; to nn ng c ca hnh vi bi nim tin, l tng, tnh cm ca o c, kim sot un nn hnh vi bi d lun x hi. Chc nng iu chnh hnh vi c thc hin bi hai hnh thc ch yu. - X hi v tp th to d lun khen ngi khuyn khch ci thin, ph phn mnh m ci c.

19

- Bn thn ch th o c t gic iu chnh hnh vi c s nhng chun mc o c x hi.

2. Chc nng gio dc.

Con ngi vn ln chn - thin - m. Con ngi l sn phm ca lch s, ng thi l ch th ca lch s. Con ngi to ra hon cnh n mc no th hon cnh cng to ra con ngi n mc y. Con ngi sinh ra bt gp h thng o c ca x hi. H thng y tc ng n con ngi v con ngi tc ng li h thng. H thng o c do con ngi to ra, nhng sau khi ra i h thng o c tn ti nh l ci khch quan ho tc ng, chi phi con ngi. X hi c giai cp hnh thnh v tn ti nhiu h thng o c m cc c nhn chu s tc ng. y, mi trng o c: tc ng n o c c nhn bng nhn thc o c v thc tin o c. Nhn thc o c chuyn ho o c x hi thnh thc o c c nhn. Thc tin o c l hin thc ho ni dung gio dc bng hnh vi o c. Cc hnh vi o c lp i lp li trong i sng x hi v c nhn lm c o c c nhn v x hi c cng c, pht trin thnh thi quen, truyn thng, tp qun o c. Hiu qu gio dc o c ph thuc vo iu kin kinh t - x hi, cch thc t chc, gio dc mc t gic ca ch th v i tng gio dc trong qu trnh gio dc. - Gio dc o c gn vi tin b o c: Nhn o ha cc quan h x hi v mc ph bin nhn o ha cc quan h x hi; s hon thin ca cu trc o c v mc ph bin ca ns gip ch th la chn, nh gi ng cc hin tng x hi, nh gi ng t cch ca ngi khc hay ca cng ng cng nh t nh gi ng thng qua mc ch, yu cu, nhim v, ni dung, phng thc, hnh thc v cc bc i ca qu trnh gio dc s gip mi c nhn v c cng ng to ra cc hnh vi v thc tin o c ng. Nh vy, chc nng gio dc ca o c cn c hiu mt mt gio dc ln nhau trong cng ng, gia c nhn v c nhn, gia c nhn v cng ng;mt khc, l s t gio dc cc cp c nhn ln cp c nhn ln cp cng ng.

3. Chc nng nhn thc.

Vi t cch l mt hnh thi thc x hi, o c c chc nng nhn thc thng qua s phn nh tn ti x hi.

20

S phn nh ca o c vi hin thc c c im ring khc vi cc hnh thi thc khc. o c l phng thc c bit ca s chim lnh th gii con ngi. Nu xt di gc bn th lun, o c l h thng tinh thn, c quy nh bi tn ti x hi. Nhng xt di gc x hi hc th h thng tinh thn (nhn thc o c) khng tch ri thc tin hnh ng ca con ngi. Do vy, o c l hin tng x hi va mang tnh tinh thn va mang tnh hnh ng hin thc. S nhn thc ca o c c c im: - Hnh ng o c tip lin sau nhn thc gi tr o c. V a s trng hp c s ha quyn thc o c vi hnh ng o c. (Khc nhng khoa hc v ng dng nghin cu thnh tu khoa hc c khong cch v khng gian v thi gian). - Nhn thc ca o c l qu trnh va hng ngoi (hng ra ngoi) v hng ni (t nhn thc hng vo chnh mnh, chnh ch th). Nhn thc hng ngoi ly chun mc, gi tr, i sng o c ca x hi lm i tng. l h thng gi tr thin v c, trch nhim v ngha v, hnh phc v ngha cuc sng, nhng cch thc v phng tin to ra cc gi tr o c. Nh s nhn thc ny m ch th nhn thc chuyn ha o c ca x hi nh l ci chung thnh thc o c ca c nhn nh l ci ring. Nhn thc hng ni (t nhn thc), ly bn thn mnh ch th o c lm i tng nhn thc. y l qu trnh t nh gi, t thm nh, t i chiu nhng nhn thc, hnh vi, o c ca mnh vi nhng chun mc gi tr chung ca cng ng. T cch nhn thc ny m ch th hnh thnh pht trin thnh cc quan im v nguyn tc sng: sng to hay ch ng, hy sinh hay hng th, v tha hay v k, hng thin hay sa vo ci c Trong t nhn thc, vai tr ca d lun x hi v lng tm l to ln. D lun x hi l s bnh phm, nh gi t pha x hi i vi ch th, cn lng tm l s ph bnh. C hai u gip ch th ti to li gi tr o c ca mnh gi tr m x hi mong mun. T nhn thc gip ch th thc c trch nhim ca mnh v sn sng ho thnh trch nhim . Trong cuc sng c v s nhng trch nhim nh vy. N lun t ra trong quan h phong ph gia ch th o c vi x hi, gia nh, bn b, ng ch, ng i, tp th, dn tc, gia cp, t quc. Nhn thc o c (o c phn nh hin thc) hai trnh : trnh thng thng v trnh l lun.
21

Nhn thc o c trnh thng thng l thc thng thng, nhng gi tr ring l. N p ng nhu cu o c thng thng ch th x l kp thi trong cuc sng v s pht trin bnh thng ca x hi. Mi c nhn u c th v cn phi nh nh o c trnh ny. Nhn thc o c trnh l lun l nhng nhn thc c tnh nguyn tc c ch o bi nhng gi tr o c c tnh tng qut. Trnh ny ng ng nhng i hi ca s pht trin o c v tin b x hi. y l yu t khng th thiu c trong h t tng v hnh vi ca cc gia cp cm quyn. - Nhn thc o c a li tri thc o c, thc o c. Cc c nhn, nh tri thc o c, thc o c x hi nhn thc (tr thnh o c c nhn). C nhn hiu v tin cc chun mc, l tng gi tr o c x hi tr thnh c s c nhn iu chnh hnh vi, thc hin o c (hin thc ha o c).

IV. VAI TR CA O C.
o c c vai tr rt ln trong i sng x hi, trong i sng ca con ngi, o c l vn thng xuyn c t ra v gii quyt nhm m bo cho c nhn v cng ng tn ti pht trin. Sng trong x hi, ngi ta ai cng phi suy ngh v nhng vn o c tm ra nhng con ng, cch thc v phng tin hot ng nhm kt hp li ch ca mnh v cng ng, t bo m cho s tn ti, pht trin ca chnh mnh v cng ng. Trong s vn ng pht trin ca x hi loi ngi suy cho cng nhn t kinh t l ci ch yu quyt nh. Tuy nhin, nu tuyt i ha ci ch yu ny thnh ci duy nht th s dn t duy v hnh ng n nhng lm lc ng tic. S tin b ca x hi, s pht trin ca x hi khng th thiu vai tr ca o c. V khi x hi loi ngi c giai cp, c p bc, c bt cng, chin u cho ci thin y li ci c tr thnh c m, kht vng, tr thnh cht men, thnh ng lc kch thch, c v nhn loi vt ln, xc ln. o c tr thnh mc tiu ng thi cng l ng lc pht trin x hi. Vai tr ca o c cn c biu hin thng qua cc chc nng c bn ca o c: Chc nng iu chnh hnh vi, chc nng gio dc, chc nng nhn thc nh trnh by phn trn. Ngy nay xy dng x hi mi, chng ta ang cn c nhng con ngi mi. Nhng con ngi pht trin ton din c c v ti. Tuy nhin, cn ch trong quan h gia c v ti hm nay, Ch tch H Ch Minh lun lun lu , nhc nh chng ta phi

22

coi trng c ti v c nhng phi ly c l gc. Bi l ti nng ch c th pht trin lu bn trn nn ca c v ti nng ch c th hng thin trn gc ca c.

23

BI 3
CC KIU O C TRONG LCH S, QUAN H GIA O C VI CC HNH THI THC X HI KHC

I. CC KIU O C TRONG LCH S, TNH K THA CA S PHT TRIN O C.

o c l hnh thi thc x hi, l tng hp nhng nguyn tc, qui nh, chun mc nhm nh hng con ngi ti ci chn, ci thin, ci m, chng li ci gi, ci c, ci xu o c ny sinh do nhu cu i sng x hi, l sn phm ca lch s x hi, do c s kinh t - x hi quyt nh. Ngay t ch cng sn nguyn thy thc ca con ngi mong mun c hnh thnh, t c pht trin hon thin dn trn c s pht trin ca hnh thi kinh t - x hi ni tip nhau t thp n cao.

1. o c trong x hi cng sn nguyn thy.

thc o c ph thuc vo nhng iu kin sinh hot vt cht, phng thc tm kim v phn phi nhng phc li cn thit n trnh tha mn nhu cu sinh hot ca con ngi. Di ch cng x nguyn thy, da trn ch cng hu v t liu sn xut. Ti sn c nhn ca ngi nguyn thy ch l mt s cng c v tiu dng ca mi ngi ch to ly. Trong x hi khng c s phn chia giai cp, khng c hin tng ngi bc lt ngi, khng c u c lm giu. H cng nhau hi qu, nh bt c, lm nh, k lut v quy tc lao ng c duy tr bng sc mnh ca phong tc, tp qun, ca d lun x hi, bng uy tn v s tn knh i vi ngi tc trng hay ngi ph n. Gn lin vi i sng tinh thn l tn gio nguyn thy, c sinh ra t nhng hiu bit ht sc mng mui, ti tm v nguyn thy ca con ngi v bn thn h v v t nhin bao quanh h.

24

Tn gio nguyn thy can thip vo ton b hot ng ca cng x th tc v tr thnh yu t cu thnh hot ng thc tin v thc ca ngi nguyn thy. Trong nhng iu kin , cc du hiu o c xut hin. V d: cc qui nh trong sn bn (do kinh nghim tch ly c) khng nhng c ngha i vi nhu cu sinh sng, cn i vi cc yu cu tng tr, on kt cng ng cng nh vic gi gn tnh rut tht trong th tc. Nh vy, o c ra i rt sm, xut pht t chnh cc hot ng chung ca th tc vi nhng ch t nhin ca chng. N c nhng c im sau: - Tnh c th - cm tnh, trc quan v kinh nghim ca o c nguyn thy. Vic coi trng, tun th cc hnh vi giao tip, ng x v hot ng c th ca cng ng l biu hin thc o c ca ngi nguyn thy. Mi thnh vin thc hin bt k mt hnh vi o no bao gi cng theo thi quan, i vi h vic bt chc cc mu hot ng o c l mt yu cu bt buc. Nh cc tp qun, phong tc, cc iu cm k, l nghi, cc nh kin, d lun x hi tn ti rt dai dng trong cc hin tng c th cm tnh. - Cc b lc cn li n nay Chu M, Chu Phi cn gi nguyn truyn thng khng ci c nhau, bit nghe li ngi ln tui v xem l ci thin. Ngc li bt k hnh vi no khng theo ng phong tc, tp qun u b xem l c. - Trnh pht trin rt thp v kinh t - x hi v vn ha ca con ngi nguyn thy lm cho h c mt s c im gn ging nh mt loi ng vt nh hot ng n tht ngi thi k u ca ch cng x nguyn thy, hot ng ch mt khi nn kinh t v vn ha ca x hi pht trin cao hn, v ch n n mi tr thnh mt vic tht c. - Tnh hp tc, tnh cng bng, thng cm, tng tr ca o c nguyn thy. Trong iu kin sn xut thp km, s hp tc l yu t hng u to nn hiu qu trong lao ng tp th. S hp tc y l hp tc gin n trong iu kin kinh t t nhin cha c s khc bit gia li ch c nhn vi c nhn, c nhn vi cng ng. Tnh cng bng bng nhau khng ch trong hng th m cn trong tt c quan h khc. Tt c nhng g c ch cho b lc c coi l iu thin, c hi b coi l iu c.

25

iu ny to ra s n nh hp l v bnh ng x hi trong iu kin con ngi cha sn xut ra sn phm d tha, i sng cn qu thp. Kh nng tn ti ca o c giai cp cng nh ca o c c ngha nhn loi ph bin c c s nguyn tc ny.

2. o c trong x hi chim hu n l
S xut hin ca giai cp dn ti s tan v ca thc o c thng nht trong ni b cng ng x hi. Nhng so vi ch cng x nguyn thy, th x hi chim hu n l tin hn mt bc. Ph hp vi sc sn xut tin b hn ca ch chim hu n l l quan h sn xut mi, m c s l ch n chim hu t liu sn xut v ngi n l. Loi ngi bt u hnh thnh mt nn o c mi. C th l: - Tnh cht i khng o c: l o c ca n l v o c ca ch n, hai nn o c ny i lp vi nhau v c bn. Nhng t tng ca giai cp thng tr l nhng t tng thng tr, giai cp no l lc lng vt cht thng tr trong x hi th cng l lc lng tinh thn thng tr. Tng lp ngi c c quyn, c li cho php mnh c l ngi c c hnh, ngi thng lu, qu tc cn nhng ngi n l l nhng ngi khng c phm hnh, ngi thp hn, h ng. S n dch ca s t (do giu c m tr thnh mnh) i vi s ng (do ngho kh m tr thnh yu) gi y c bo m bi mt lc lng x hi mi nh nc, tnh trng bnh ng nhng ch cho ng cp. N quy nh ni dung c bn ca o c, y ti hai cc i lp gay gt: ch - t, trn di, mnh lnh phc tng. Tnh cht quy nh cc ni dung khc nhau ca quan nim v tt xu trong giai cp ny hay giai cp kia. Cuc sng ti t ch c nh gi ngang vi gi tr ca cc vt dng, cc con vt. Ch n l dy ngi n l phi phc tng tuyt i. Nhng o c cao c ca ngi n l nh: lng dng cm, ch kh, nhn phm b ch n xem nh li thch thc, s bt knh. Tnh mu thun ca phm hnh trong o c chim hu n l:

Trong x hi chim hu n l o c ca k chim hu n l v o c ca ngi b n l to thnh hai mt ca mt mu thun ln nht, tp trung nht u tin trong vn ha tinh thn nhn loi.

26

+ Ch chim hu n l, vic phn cng lao ng, pht trin sn xut v ra mt nn vn ha v i ca th gii c i nn vn ha Hy Lp ng v pha bn thn ngi n l, nghen ni ch n l vi ngha nht nh vn l s tin b, t binh chin tranh tr thnh ngun ln nhng n l, h c bo tn khng b git, khng b n tht nh trc na. + Mt tri ca s tin b l ng o qun chng nhn dn cha h bit p bc v bc lt giai cp l g, gi h bng nhin tr nn b p bc. Bn ch n c quyn mua bn, quyn sinh st, e da n l bng roi vt, chng thng xch n l vo ni lm vic hoc cng c lao ng. Php lut v o c ca ch n tha h hnh h, git chc n l. Chng gy chin tranh chim thm t ai, bt t binh tng thm n l, cnh gic v thng tay n p i vi s phn khng chng i ca n l. + Cng vi s xut hin giai cp, ph n cng mt quyn bnh ng trc kia v tr thnh n l ca ngi chng. Ch mt v mt chng l mt bc tin ca lch s, n ra i trn c s ch t hu chin thng ch cng hu, nhng n mang theo mt iu khng th trnh khi: s n dch ph n, nn mi dm

3. o c trong x hi phong kin

Ch phong kin da trn c s s hu rung t ln. Khc vi n l, ngi nng dn c cng c sn xut ring v c nn kinh t ring da vo lao ng c nhn v em li cho h nhng iu kin sinh sng cn thit. Bn a ch vn c quyn iu nng dn ra khi lnh i ca mnh, nhng khng c quyn git h. l mt bc tin ca o c x hi, tht ra a v ngi nng dn cng chng hn bao nhiu so vi n l. S ph thuc v kinh t v s cng p trc tip buc h phi cy cy rung t ca a ch v lm trm nghn cng vic c li cho giai cp phong kin. y, tn ti nhiu kiu o o c, c c o c ca chnh giai cp phong kin li c o c ca giai cp nng dn v nhn dn lao ng. o c thng tr trong x hi phong kin trc ht v o c hc ca gai cp phong kin. Tuy nhin, t tng o c hc phng Ty thng xut pht t nhng tn iu ca tn gio. phng ng o c hc khng hon ton l thuc vo tn gio m thng xut pht t quan h gia ngi v ngi c nhn qua lng knh ca hc thuyt nho

27

gio. Yu cu chung ca o c thng tr l by ti phi trung vi vua, ch hu phi trung vi thin t, nng dn phi trung vi a ch.

4. o c trong x hi t bn:
Ch t bn l mt bc tin ca x hi, v n p tan xing xch ca ch nng n, xa b tnh trng ct c ca phong kin, m ra th trng trong nc v th gii, pht trin sn xut, thc y khoa hc k thut tin ln. S thay th quan h sn xut phong kin bng quan h sn xut t bn dn n bin i c h thng o c x hi. Ch ngha c nhn t sn l nguyn tc c bn ca o c t sn. quan h s hu t nhn t bn ch ngha kch thch cc nh t bn lm giu v nh hng trong thc v hnh vi o c ca h. H coi vic lm giu vi mi cch v mi gi l hot ng chnh, l mc ch cao nht ca cuc sng. Trong qu trnh tch ly t bn, vi mu v m hi s bc lt lao ng lm thu, ch ngha c nhn chin thng quan h cht hp ng cp phong kin di khu hiu cch mng t sn l t do, bnh ng, bc i. S hot ng tch cc ca nn kinh t cng nghip c tc ng mnh m n tnh cch c nhn con ngi. Lnin nhn xt, trong thi k thit lp t bn ch ngha, con ngi c gii phng v pht trin, l mt tin b v i. Nhng s bnh ng y ch l s bnh ng hnh thc ch khng phi l bnh ng trong thc t cuc sng x hi. Nh t bn bc lt ngi cng nhn trn c s bc lt gi tr thng d bng nhiu th on khc nhau. S che y mi quan h bn cht ca x hi t bn bng nhng hnh mu o c tt yu ca gia cp t sn mi ngi noi theo l ht sc l liu, lm sao c s bnh ng trong quan h v thc tin o c khi m x hi cn tn ti v tha nhn quan h bc lt gi tr thng d v bng nhng th on hn, tn bo. Vn trch nhim o c c nhn ch l s bt buc t pha x hi ch khng l t mun bn trong ca c nhn, nn trch nhim o c cng tr thnh thun ty hnh thc ph trng bn ngoi nhm che y s gi di bn trong. l l do dn n tnh trng bit lp nhn cch, mt trng thi tm l lnh lo, xa lnh nhau, thm ch tr nn th ght nhau. Tm li, x hi t bn lm cho lc lng sn xut pht trin nhanh, cng nn sn xut nh phn tn c x hi ha ngy cng cao, phn cng lao ng pht trin, nng sut lao ng c hiu qu r rt. Ngoi nhng mt tch cc , giai cp t sn li cho x hi khng t nhng hu qu tiu cc: vn cng l v nn o c trong x
28

hi khng c m bo bnh thng, con ngi tr nn ch k, o l trong x hi ngy cng suy gim.

5. o c cng sn ch ngha.
o c trong x hi t bn bao gm nhiu kiu o c khc nhau. o c ca giai cp t sn, o c ca giai cp cng nhn, o c ca nhng lc lng x hi khc cc kiu o c ny thng xm nhp vo nhau, an xen v khng ngng u tranh vi nhau, to nn con ng pht trin x hi trn c s khng nh mt tch cc, tin b, trit tiu mt lc hu, m rng kh nng pht trin o c trong tng lai ca mt x hi mi x hi x hi ch ngha. Khi ch ngha x hi thng li v cc giai cp bc lt trong x hi b tiu dit, th o c cng sn cng c ton dn tha nhn, n tr thnh o c thng tr. o c cng sn l giai on cao nht trn con ng tin ln ca o c loi ngi. So vi o c tin tin trc y, o c cng sn l mt th cht mi. N biu hin nhng c im mi v b mt tinh thn ca nhng con ngi tiu dit th gii bc lt v lp nn ch ngha cng sn.

II. MI QUAN H GIA O C VI MT S HNH THI THC X HI KHC.

o c l mt hnh thi tha x hi c th, l s phn nh tn ti x hi, l mt b phn ca kin trc thng tng nh chnh tr, php lut, tn gio, khoa hc, ngh thut.

1. Mi quan h gia o c v chnh tr.

Chnh tr l mi quan h gia cc giai cp i vi vn nh nc, ng v mt lch s chnh tr ch xut hin khi c nh nc cn o c xut hin rt sm cng vi s xut hin x hi loi ngi. Trong x hi c giai cp, o c cng nh chnh tr u l sn phm ca mt c s kinh t x hi nht nh. Do gia o c v chnh tr c quan h cht ch vi nhau, di nhng hnh thc khc nhau, o c l chnh tr biu hin li ch kinh t ca mt giai cp nht nh v phc v mc ch ca n. Nhiu khi cc quan h o c thng ln vo chnh tr, ngc li c nhng quan im chnh tr phn nh nhng gi tr o c. i vi giai cp v nh nc tin tin th n thng gn lin vi nhng quan im o c tin b, ngc li giai cp suy tn th gn lin vi quan im o c lc hu, bo th kim hm s pht trin ca x hi.
29

o c chng ta ngy nay, o c tin tin l o c ca giai cp v sn, o c phc v cho s nghip thng li ca ch ngha x hi v ch ngha cng sn. S thng nht bin chng gia chnh tr v o c cn c th hin c th trong vic xy dng con ngi mi, trong ti v c phi kt hp cht ch v ly c lm gc.

2. Mi quan h gia o c v php lut.

thc o c v thc php lut c mi quan h bin chng vi nhau v c chc nng chung l iu chnh cc mi quan h x hi nhm bo ton v pht trin x hi. Tuy nhin gia chng c nhng im khc nhau Php lut thng c thc hin thng qua nh nc, do nh nc son tho, ph bin v thi hnh trong ton x hi. Cn o c c bo m do lng tm con ngi do s ph phn ca d lun x hi. Phm vi o c c ni dung bao qut v rng hn php lut. Lut php iu chnh mt s mt ca i sng x hi, o c xm nhp vo tt c cc hot ng x hi, trong mi quan h k c i vi chnh bn thn mi ngi. Trong thc t c nhng hin tng php lut trng tr nhng o c khng ln n v c hin tng o c ln n nhng php lut khng trng tr. Lut php cn c vo kt qu hnh vi cn o c cn c vo ng c hnh vi. m bo cho lut php c chp hnh nh nc p dng ch yu cc hnh thc cng bc hnh pht, cn o c th c bo m bng gio dc, thuyt phc, ng h hoc ln n ca d lut x hi v s kim sot ca lng tm con ngi. - Quan h gia o c vi lut php: o c v php lut ph hp vi nhau khi ch ca giai cp thng tr ph hp vi li ch x hi v cng ng dn c. Trong x hi c giai cp i khng th o c v php lut thng c mu thun vi nhau v o c phn nh quan h li ch ca qun chng nhn dn lao ng cn php lut bo v li ch ca giai cp thng tr m li ch ca hai giai cp i khng lun mu thun vi nhau.

4. Quan h gia o c v tn gio.

- Tn gio l mt khi nim huyn o v sai lch ca con ngi v hin thc, trong khi nim lc lng ngoi gii (lc u l lc lng siu t nhin v sau li thm lc lng x hi) chi phi i sng hng ngy ca con ngi bng hnh thc siu trn th, siu t nhin.
30

- Tn gio v o c u hng con ngi ti nhng l tng sng thin, nhn o, trnh ci c. Tuy nhin chng khc nhau v bn cht. - V mt lch s, o c xut hin cng vi s xut hin x hi loi ngi, trc rt lu so vi s ra i ca cc tn gio. Nh vy, c mt giai on lch s rt di, o c tn ti khng c tn gio. iu cho thy o c khng th bt ngun t tn gio v n tn ti nh mt i sng tinh thn khc vi nim tin tn gio. - o c phn nh chn thc nhng nhu cu khch quan, hin thc cn tn gio li phn nh th gii mt cch h o vi nhng kht vng t gii thot trong th gii tinh thn m hin thc t ra hon ton bt lc. - o c v tn gio u thy c ni au kh ca con ngi v hng ti vic phn u lm gim ni au kh y con ngi i n hnh phc. Nhng o c xem ni au kh ca con ngi trong tnh lch s hin thc ca n v tin tng chc rng chnh con ngi l ng lc duy nht gii thot con ngi khi ni au kh v t xy dng hnh phc ca mnh trong i sng hin thc thng qua hot ng lao ng ca mnh. Cn tn gio tin rng, ch c nhng lc lng siu nhin, thn linh, thng mi c kh nng cu vt con ngi ra khi ni au kh v iu ch c th xy ra trong th gii khc, th gii sau ci cht (ph nhn vai tr ca con ngi trong vic sng to ra gi tr o c ca mnh). - Trong iu kin nc ta ng v Nh nc ta lun tn trng t do tn ngng ca nhn dn. Mi cng dn u c quyn tham gia hoc khng tham gia thc hin tn ngng ca mnh, u c quyn tham gia hoc khng tham gia vo bt c tn gio no. Cc hot ng tn gio u c php lut bo v v hot ng theo hin php. m bo cho cc tn gio thc hin c nhng l tng tn gio chn chnh ca mnh, phc v s nghip xy dng t nc v phng s tn ngng tn gio, php lut nc ta nghim cm vic li dng tn gio kch ng nhn dn gy ri lon trt t x hi nhm thc hin cc mu chnh tr en ti.

5. Mi quan h gia o c v ngh thut.

Ngh thut l mt hnh thi thc x hi, n phn nh tn ti x hi. Trung tm m ngh thut phn nh l phn nh ci p, ngh thut l ni hi t ci p. Ngh thut em li cho con ngi nhng khoi cm thm m, nhng gi tr tinh thn. Do vy, gia o c v ngh thut c mi quan h cht ch nhau. Ci p l hin tng ca ci thin v ch c ci thin mi c th p. Thm ch, khi ngh thut miu t ci c, ci xu xa cng nhm mc ch t n ci p, ci thin.

31

Ngh thut l phng thc tn ti ca thc, mt hot ng sng to c o, mt hnh thc giao tip c bit ca con ngi, n c tc dng nh hng, thay i, t im lm p cho bn thn con ngi, cc chun mc o c x hi to nn th hiu thm m ca con ngi. V d: tt g hn tt nc sn. Xu ngi, p nt cn hn p ngi, Chng ln, v b th xinh, chng nh v ln ra tnh ch em. - Ngh thut gn lin vi tm t, tnh cm, khi dy nhng c m, kht vng tt p, trang phc, giao tip. - Ngh thut l hot ng sng to, tc gi khng ch m hi, cng sc m cn th hin c: t tng tnh cm, s nghin ngm v cuc i, l phng tin giao tip lm p cho quan h ngi - ngi ngy cng p hn. Ngh thut c tc dng gio dc su sc v ngh ngi gii tr c o. - o c t ra cho ngh thut mt nhim v: Ngh thut c nhim v quan trng l gio dc v hon thin nhn cch con ngi. Ngh thut s d sng c, ng vng c l do nhiu yu t nhng yu t quan trng nht l hng thin, cao ci thin. Ci thin l khao kht ca nhn dn lao ng. Do tc phm ngh thut no lm tt gio dc o c th s tn ti mi. - Ngh thut c tc dng tr li o c: Ngh thut cung cp cho con ngi tnh cm o c tt p. Ngh thut c li th l phn nh bng hnh tng ngh thut, do vy n s d i vo lng ngi. i tng v mc ch phn nh ca ngh thut l con ngi, nn n rt gn vi o c, nh hng n o c. o c v ngh thut gip cho con ngi trnh ci xu, hc hi hng ti ci p v lm theo ci p, tin ti t gic lm iu tt. Tng quan gia o c v ngh thut l mi tng quan gia ci thin v ci p. Ci ny lm tin cho ci kia v b sung cho nhau cng pht trin. Ngh thut cn lm chc nng gio dc chn chnh, gio dc v hon thin nhn cch con ngi, ngc li i sng o c l ngun cht liu lm nn mng cho sng tc ngh thut. Ngh thut chn chnh phi ly cuc sng, ly o c lm im xut pht v n l c s, l ngun cm hng ca ngh thut pht trin. - Lch s cho thy, nhng tc phm ngh thut tiu biu, bt t vi con ngi c v khng gian v thi gian l nhng tc phm cha ng cc gi tr cao c v con ngi.
32

N l biu tng kit xut v con ngi, v l tng, lng nhn i, v s phn, v sc mnh tinh thn v phm cht ca con ngi v x hi con ngi ca tng thi i c th. Trong iu kin ca t nc, ng ta ch trng lnh o nhn dn ta xy dng mt nn vn ha tin tin m bn sc dn tc l hon ton ph hp vi iu kin v nguyn vng tha thit ca nhn dn. Trong nn vn ha y gia truyn thng v hin i c kt hp vi nhau mt cch hi ha trn c s gn lin o c cch mng v ngh thut cch mng. Ch c o c cch mng v ngh thut cch mng mi sc bao cha trong mnh nhng gi tr tin tin ca thi i v nhng gi tr qu bu mang m bn sc dn tc. ng thi nng cao gi tr , ng gp vo cng cuc xy dng t nc theo mc tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng vn minh.

6. Mi quan h gia o c vi khoa hc.

Vn o c v khoa hc c mi quan h gn b nhau, khng th tch ri nhau, v khoa hc lun l c s cho nn o c thc s ca con ngi. Mc ch ca khoa hc v o c c s thng nht hi ha. Khoa hc v o c l iu kin con ngi ci bin x hi, xy dng cuc sng hnh phc. Thc t lch s chng t nhng thnh qu ca khoa hc v cng ngh ngy cng gi vai tr c bn, ch o nng cao cuc sng ca con ngi cng nh nhng thnh tu v i m con ngi ngy cng xy dng c nhng quy lut t nhin, quy lut x hi thc hin nhng c m, kht vng ca mnh. Nh vy khoa hc chng nhng cha ng trong bn thn n nhng l tng o c m cn l mt phng thc m nh con ngi bin nhng l tng, c m ca mnh thnh hin thc i sng. Chnh nhng l tng o c ng vai tr khng nh lm thnh mt trong nhng ng lc ca s pht trin khoa hc. Nhiu pht minh khoa hc v i c sinh ra t chnh nhu cu ca cuc sng, nhu cu ci thin i sng con ngi, nhu cu bo v con ngi trc thin nhin khc nghit, nhu cu hnh phc ca con ngi. So vi thc o c, thc khoa hc thng mang tnh vt trc v mang tnh bin i, tnh cch mng mau l hn. Khoa hc cn lm cho nhng l tng, c m o c bin i ngy cng gn vi cuc sng v gp phn loi b nhng nhn t lc hu, bo th trong o c, lm cho ci thin trong o c ngy cng gn lin vi ci chn l trong khoa hc. Khoa hc cng ngh ng vai tr quyt nh nng cao lc lng sn xut v do nng cao lc lng sn xut dn ti thay i cc quan h sn xut. Nhng khi cc quan

33

h sn xut thay i s lm cho tt c cc quan h x hi u phi thay i, trong c cc quan h o c. S thay i khng phi din ra theo mt qu trnh gin n, trc tip m n din ra di nh hng ca nhng kt cu li ch x hi, c bit l li ch giai cp. Di ch ngha t bn, vi cuc cch mng khoa hc k thut, lc lng sn xut pht trin, l ra nhn loi bc vo vo mt cuc sng tt p hn, hnh phc hn nhng trong thc t, c mt bc tin ca khoa hc v cng nghip th nhn dn lao ng li y thm mt bc vo vng i kh v ngu ti, con ngi li lm vo cnh khn kh, bt hnh. V nhng li ch ch k ca mnh, giai cp t sn c chim ton b nhng thnh tu khoa hc k thut v cng nghip, bin chng thnh cng c bc lt nhn dn lao ng, n p con ngi, hy hoi mi gi tr ca x hi c c, phc v cho mc ch v mc ch li nhun ti a ca mnh. Theo quan im o c hc Mc-xt, gia o c v khoa hc lun c mi quan h bin chng khng kht. Nhng mu thun, nhng xung t gia tin b khoa hc cng ngh v tin b o c trong x hi t bn ang din ra ngy cng gay gt l s phn nh nhng mu thun ngy su sc gia giai cp t sn v giai cp v sn. Chnh trong cc x hi t sn, giai cp t sn mt mt s dng cc thnh qu ca khao hc cng ngh nh mt cng c xm lc, n p, bc lt, nhng mt khc h cng ang li dng nhng thnh qu mong iu ha lm gim bt nhng mu thun x hi nhm cng c a v thng tr ca mnh. Nh vy, vic gii quyt c bn v ton din nhng xung t gay gt gia tin b khoa hc cng ngh v tin b o c ch din ra trong iu kin mt x hi khng c giai cp i khng, khng c ch ngi bc lt ngi, ch s hu c nhn. nhng thnh qu ca khoa hc cng ngh s x hi s dng nh mt phng thc gii phng con ngi, nng cao cc gi tr nhn phm, lm cho con ngi c sng ngy cng t do, hnh phc hn, ng thi hn ch nhng tc ng bt li c cuc sng ca x hi con ngi mang tnh t pht t bn thn tin b khoa hc cng ngh. Trong iu kin nc ta, ng v Nh nc ta ch trng a nc ta bc vo mt thi k mi, thi k y nhanh qu trnh cng nghip ha, hin i ha. Trong thi k ny, khoa hc cng ngh ng vai tr ht sc c bn. pht huy nhng thnh qu ca khoa hc cng ngh trong iu kin mi, tt c cc tin b khoa hc cng ngh u c din ra trong phm vi ca chin lc chnh sch pht trin khoa hc cng ngh quc gia mt cch ton din.
34

Chin lc ny i t pht trin tim lc con ngi, s dng phn phi cc ngun lc ti nguyn quc gia, kt hp pht trin ton din vi la chn cc ngnh mi nhn, kt hp gia chnh sch pht trin cng nghip vi bo v ti nguyn, mi trng. Do , ngh thut mang chc nng gio dc, trong c c v tr ht sc quan trng trong gio dc o c, lm cho vic chuyn ti cc l tng, nguyn tc o c ti mi i tng mt cch nh nhng, nhng li ht sc su sc.

35

BI 4
MT S PHM TR C BN CA O C HC

I. MT S VN CHUNG QUANH PHM TR O C HC.

- Phm tr o c hc l nhng khi nim o c c bn phn nh nhng c tnh cn bn, nhng phng din v nhng quan h ph bin nht ca nhng hin tng o c trong i sng hin thc. - Nghin cu cc phm tr o c hc gip ngi nghin cu nm c mt cch h thng, c bn ni dung ca khoa hc o c hc. - H thng cc khi nim, phm tr o c hc cung cp phng tin v cng c cc ch th phn nh cc hin tng o c ht sc phc tp, a dng trong i sng hin thc, ng thi n cn lm pht trin kh nng t duy khoa hc mt cch h thng v c cn c. - Phm tr o c hc c lch s pht trin lu di. Trong tng thi i v x hi c th, cc phm tr o c hc l s khi qut ha nhng hin tng v nhu cu o c ca i sng hin thc gn lin vi s pht trin ca nhng iu kin kinh t - x hi tng ng. Cng vi s pht trin ca lch s, ni dung cc phm tr, khi nim o c hc li c b sung v pht trin. Qua , qua h thng cc phm tr v nhng ni dung ca n phn nh mt cch khi qut nht s hnh thnh v pht trin t tng o c qua cc thi i. Cc phm tr o c l s khi qut di hnh thc l lun cc hin tng o c trong i sng hin thc v nhng quan nin ca con ngi v nhng hin tng . V vy, phm tr o c ngoi ngha thng tin cc ni dung c bn, n cn bao hm s nh gi v nhn nh cc gi tr. Tnh phn cc l mt trong nhng im ng ch ca phm tr o c hc. l s phn cc gia thin v c, gia hnh phc v bt hnh, lng tm v v lng tm....

36

- Ni dung cc phm tr o c hc tuy l kt qu phn nh ca i sng hin thc, m cn cha ng nhng quan nim gi tr nh nim tin bn trong c thng hoa thnh nhng tnh cm thing ling cao c.

II. MT S PHM TR O C HC C BN.

1. Phm tr l sng ( ngha cuc sng):
L sng hay ngha cuc sng l mt trong nhng vn trung tm ca i sng con ngi. C th xem quan nim con ngi v l sng l nn tng tinh thn ca h. N chi phi v lin quan mt thit n nhng nh hng sng ca con ngi ht sc c bn nh l tng, nim tin, thi sng, cc quan nim v hnh phc, thin, c... Ngi c l sng tt p s c kh nng vt qua mi kh khn vn ln trong cuc sng. Ngc li, s khng hong v quan nim l sng s c th dn con ngi ti v nim tin, chao o tinh thn, lch hng trong cuc sng, ri lon trong hnh ng dn ti nhng hu qu kh lng. Do l sng l vn mang bn cht tinh thn su xa nht gn lin vi x hi v con ngi, nn nhiu nh trit hc, o c hc xem l sng l vn va c ngha trit hc, va c ngha o c hc v l trung tm khi nghin cu con ngi ca mi thi i. Ngay t thi c i, l sng ca con ngi tr thnh mt trong nhng vn thu ht s quan tm su sc ca cc nh trit hc. Ngi t vn l sng u tin l nh trit hc c i Epyquya. ng quan nim l sng ca con ngi l s hi ha vi t nhin, trong con ngi c mt cuc sng tinh thn thanh thn, yn tnh. Do , ng cho ngun gc ca l sng ng n ca mi ngi l tr thng minh ca h. Chnh tr thng minh gip con ngi la chn s hp l v loi b khi mnh nhng o tng, nhng tham vng khng c cn c. Epyquya t cu hi con ngi sng c ngha l g? Tr li cu hi ny c mt s quan nim khc nhau. - Quan im th nht cho rng con ngi sng khng c ngha g c. Tiu biu cho quan nim ny l cc trng phi tn gio, duy tm , ch ngha bi quan lch s. Theo h, con ngi ra i kh s, chng c ngha g. - Quan im th hai cho rng cuc sng con ngi c ngha, nhng ngha khc nhau ty thuc vo nhng quan im khc nhau.

37

Trung Quc thi c i: Theo Nho gio th mu ngi qun t v l sng tu thn, t gia, tr quc, bnh thin h, nhn, l, ngha, tr, tn. Mnh T: giu sang khng nh mt tm tnh, ngho nn khng i c kh tit, uy quyn, bo lc khng lm mnh nhc ch, nh th mi ng bc trng phu. Thi cn i th l sng l tm kim tri thc khoa hc, cao l tr con ngi. Thi hin i t bn ch ngha, l sng l tin bc. - ngha cuc sng? Mi con ngi trong cuc sng ca mnh u trc tip hay gin tip tr li cu hi ny. Thng thng tr li cu hi ny c hai thi . + Tch cc i vi cuc sng: tc thy c bn cht con ngi th bn cht x hi l quan trng,ch yu. cuc sng ch c ngha khi thm m ch ngha nhn o su sc, khi qun trit nguyn tc mnh v mi ngi v mi ngi v mnh. Do , nhn nhn trch nhim v hnh phc ca mnh trong mi quan h bin chng vi nhau. + Tiu cc vi cuc sng: Thy mi gi tr trn i u l h o, cuc sng c ngha khi thc hin ngha v ca mnh. Hay ch thy li ch ca mnh m khng thy li ch ca ngi khc v x hi, cuc sng ch c ngha khi c tha mn nhng nhu cu ham mun ca c nhn mnh nh giu c, danh li, v tin... T vic l gii ngha cuc sng ny m hnh thnh nn nhng c m, kht vng cn vn ti gi l l sng. L sng c hai loi: + L sng tm thng: c ny sinh v gii hn bi nhng ham mun c th v t lin quan n trch nhim ca mnh i vi ngi khc v x hi. + L sng o c: l mt quan nim sng ca con ngi m ni dung chnh l mi quan h gia hnh phc v ngha v. Ni cch khc, l sng o c l sng o c chnh l ngha cuc sng m con ngi t nhn thc c, t gic hnh ng v mt l tng o c cao p da trn mt quan nim nhn sinh tin b. - L sng o c khc l sng tm thng ch con ngi nhn ra ngha cuc sng ca mnh hng ti nhng gi tr ch thc, t nguyn, t gic lm iu li v hnh phc ca x hi, t gic sng v ngi khc d trong bt k hon cnh no u c thc gi gn nhn cch, phm gi ca mnh. giu sang khng quyn r, ngho kh khng chuyn lay, uy v khng khut phc. Vai tr ca l sng: L sng l phm tr trung tm ca o c hc v n quan trng v quyt nh ni dung, tnh cht ca cc phm tr khc.
38

- Xc nh l sng ng n: to thnh mt li sng, mt quan nim ng n. Sng cng hin cho x hi, sng v hnh phc ngi khc i yu ta ta phi hin cho i, n s thc y con ngi hnh ng tin ln. Nhn phm c nh gi cao, gi gn phm cht, danh d. Ngc nt cn hn gi ngi lnh, lm trai sng trong tri t phi xng danh g vi ni sng. - L sng o c s mang li hnh phc chn chnh cho x hi, c nhn. l sng ng n to nn tinh thn lc quan, yu i th lm qu nc Nam cn hn lm vng t Bc (Trn Bnh Trng). Cc v lnh t chn l sng cng hin, mang li hnh phc nhiu nht cho nhn dn nn trong kh khn vn lun lc quan yu i. Quan nim v l sng ca o c hc Mc-Lnin: - o c hc Mc xt khng nh ngha cuc sng ca con ngi trong i sng hin thc v xem nh nn tng tinh thn ca i sng con ngi. - c th gii quyt mt cch khoa hc ni dung ca ngha cuc sng con ngi cn phi xut pht t nhng tin hin thc, khch quan gn lin vi nhng hot ng c bn, hot ng sinh sng ca con ngi. - c th tn ti v pht trin, con ngi v x hi loi ngi phi da vo lao ng sn xut, lao ng l phng thc tn ti v pht trin x hi. Lao ng sn xut cn l ng lc, l phng thc hnh thnh v pht trin hon thin con ngi c v mt th cht ln tinh thn. Lao ng sn xut ca con ngi khng ch b hp torng mt mc ch duy nht l duy tr s tn ti th xc ca h, m cn bin bn thn hot ng y thnh i tng ca thc v ch khin cho hot ng y tr nn ch ng, sng to v theo quy lut ca ci p. Qu trnh lao ng sn xut khng ch l s sn xut cc gi tr vt cht, ng thi cn sn xut ra cc gi tr tinh thn thm m vo cc sn phm vt cht khin cho bn thn chng cng c th hin ra nh nhng gi tr tinh thn x hi. V vy, trong qu trnh lao ng sn xut v hng th x hi duy tr v pht trin i sng, con ngi tm i tng khng ch l vt cht m cn l tinh thn, vn ha. Cng vi s pht trin ca hot ng lao ng sn xut vi tnh x hi ha ngy cng cao, cha ng hm lng tr tu ngy cng ln th i sng tinh thn, vn ha cng c ngia ht sc quan trng i vi lao ng sn xut x hi. Chnh v vy, lao ng sn xut ca con ngi khng ch dng li trnh k thut, cng c m trn mt bnh din cao hn, n cn i hi tm cho mnh mt ngha cho ton b hot ng .

39

Nhng hot ng lao ng sn xut l ct li ca ton b hot ng ca con ngi, l bn cht su xa nht ca con ngi, cho nn ngha ca lao ng sn xut cng l ngha cuc sng con ngi. Nh vy, vn ngha cuc sng con ngi l mt qu trnh pht trin khng ngng bt ngun t hot ng sng ca con ngi, xt n cng l t lao ng sn xut x hi. Lao ng sn xut ca con ngi bao gi cng mang tnh cht x hi. Qu trnh cng l qu trnh pht trin v hon thin con ngi thng qua s pht trin cc quan h x hi. V th khi xem xt ngha cuc sng ca con ngi khng th xem xt n vi ngha l mt con ngi n c m phi t con ngi trong x hi v ch c nh vy, ngha cuc sng con ngi mi c tnh cht hin thc. - o c mc xt cho rng qu trnh hot ng sng m ct li l lao ng sn xut bao gi cng mang tnh x hi. Cc ch th tham gia vo lao ng sn xut x hi to nn nhng gi tr vt cht hoc tinh thn ng gp vo thnh qu chung ca x hi. Chnh nhng thnh qu lm cho cuc sng ca cc ch th hot ng mang mt ngha x hi. Vic cc ch th lao ng sn xut ng gp vo x hi nh vy cng l s i hi ca x hi i vi mi c nhn thnh vin trong qu trnh lao ng sng ca mnh. Qu trnh lao ng ng gp mang ngha cng hin cho x hi ca mi c nhn, mi ch th hot ng nh vy chnh l thc hin ngha v ca mnh. Mt khc, trong qu trnh hot ng sng, cc ch th khng ch thc hin vi ngha cng hin, ng gp cho x hi m cn lm cho cc hot ng sng tr nn c ngha vi bn thn ch th. l s hon thin nng lc hot ng, k nng, k xo nng cao phm cht tr tu, lm su sc v phong ph nhn thc, bi dng tnh cm tt p, cao thng, to ra nhng ngun thu nhp nhm bi dng, b p pht trin th cht, tinh thn v c nhng phng thc hng th nhng thnh qu do mnh v x hi sng to ra. Ton b nhng ngha i vi ch th hot ng chnh l hnh phc con ngi. Nh vy, ngha cuc sng hay l sng ca con ngi l s thng nht ngha v v hnh phc thng qua hot ng thc tin, hot ng x hi ca con ngi, cho nn l sng o c l sng ng n bit kt hp hi ha li ch c nhn v x hi. Mt iu ch l ngha cuc sng khng ph thuc vo thi gian sng m ph thuc vo cht lng sng, ph thuc vo gi tr x hi trong con ngi c lao ng t gic, sng to v t do, cng hin cho x hi v hng th sn phm m h to ra. Do
40

, con ngi c th nhn cuc sng ca mnh ln gp nhiu ln thng qua lao ng sng to.

2. Phm tr hnh phc:

Hnh phc l mi quan tm hng u ca nhn loi t thi c i n nay. Vy hnh phc l g? Quan nim v hnh phc ca con ngi c ngha ht sc quan trng trong i sng tinh thn ni chung v i sng o c ni ring. N l mt trongnhng nn tng tinh thn gip con ngi xy dng nhng l tng, mc tiu, thi sng. N cng l ht nhn, l thc o, nh hng con ngi thit lp cc khi nim thin, c, phm gi v hng lot cc khi nim nhn bn khc. - Cc quan nim khc nhau v hnh phc. + Thi c i: -m-crit: hnh phc l s yn tnh, s thanh thn ca tm hn. Mi dc vng, ham mun ca con ngi l nguyn ngn ca au kh. Arixtote: hnh phc con ngi c c l do hot ng l tr v do quan nim ca mi ngi. Khng T Mnh T: hnh phc l do mnh tri bt phong trn phi phong trn, cho thanh cao mi c phn thanh cao. Tn gio : hnh phc khng c cuc sng trn th m ch c th gii bn kia. Quan nim truyn thng dn gian Vit Nam: hnh phc gn lin vi tnh bn, tnh yu la i, gia nh l s tha mn cc nhu cu vt cht v tinh thn. Tm li, c th tm tt cc quan nim trc ch ngha Mc v hnh phc theo 3 xu hng sau: - Th nht, cho hnh phc ca con ngi l s tha mn thng xuyn nhng nhu cu vt cht nh n, , mc, kha mnh, sng lu... c s tha mn con ngi phi giu c, ca ci d tha. Xu hng ny c t thi c i Hy Lp v pht trin mnh torng TK XVII XVIII chu u gn lin vi s i ln ca giai cp t sn.

41

Tnh hp l trong cc quan nim gn vi xu hng ny l ch tnh trng nho i, khn kh khng th ni n hnh phc. Cho nn, nim sung sng, hnh phc ca con ngi khng th tch ri vic tha mn n mc nht nh cc nhu cu vt cht. Nhng torng thc t, s gu c v ca ci vt cht, s tha thi trong hng th cc nhu cu vt cht cha hn lm cho con ngi cm thy hnh phc. S d c thnh trng nh vy l do nhiu khi s tha mn mt cch ti a tha thi thng xuyn cc nhu cu vt cht nang tnh cht mt chiu nh vy khng nhng o nng cao hoc pht trin cc nhu cu m li lm cho cc nhu cu ngy cng tr nn hi ht, nhm chn, v v. Nhng nim vui ca s hng th ban u cng vi thi gian v s tha thi s ngy cng mt i v thay th vo y l cm gic chn chng ca k sng tha v mt i ci nhn thc qu gi lm ngi ca mnh. l l do v sao tnh trng khng hong tinh thn, tm l, nhiu thi h, tt xu, cc t nn x hi, ch ngha bi quan, chn i thng hay xut hin trong nhng hon cnh d tha ca ci, tin bc. Cng vi kiu chy theo s hng th mt chiu cn dn ti s tham lam v , ch k ca ch ngha c nhn cc oan tn bo v bc bo. Nh v6y, nu ch c s hng th, tha mn nhng nhu cu vt cht cng cha hn lm cho con ngi c c hnh phc chn chnh. - Xu hng th 2, ngc li vi xu hng trn, cho hnh phc ch thc ca con ngi l s tha mn cc nhu cu tinh thn m bn cht ca n l s thanh thn, yn tnh tm hn, trnh mi xc ng, lo u, suy ngh, trn tr, sng vi t nhin, v t hin ha, trnh xa mi m mu qu k v thi thm c ca ngi i. Nhng quan nim theo xu hng ny c tnh hp l ch, xem s thanh cao, yn tnh tinh thn con ngi l tiu chun hnh phc. Tht vy, tm hn gi c s yn tnh, thanh cao, trong sng, thanh thn s em li cho con ngi nhng nim vui nh nhng nhng su sc. Xu th ny dn n nhng mu thun c v l thuyt ln thc tin. Theo cc quan nim ca xu hng ny th mun c c hnh phc con ngi phi gi cho c s yn tnh ca tinh thn, lm cho tinh thn khng b quy ri bi cc nhu cu c mun khng hp l. Nhng torng thc t rt kh phn nh nhng nhu cu n2o l hp l cn nhu cu no l khng hp l, nu ly theo tiu chun ca s yn tnh. V th v thc cht l s km hm, gim bt cc nhu cu, lm cho cc nhu cu ngy cng thp n mc ti thiu, nu lm th l lm l ph b bn thn ci gc lm nn
42

khi nim hnh phc, khin cho khi nim ny ch cn li c ngha tiu cc i ngc li bn cht ca n. Trong thc t, xu th ny khuyn khch ch ngha khc k, giam hm con ngi vo ch ngha thy tu. Cui cng l mt xu hng xem ra c v hon b nhng li phn nh thi phn ng tht vng ca con ngi trc thc t y au kh khng c ch ng cho hnh phc. Cc quan nim hnh phc theo xu hng ny cho rng hnh phc ca con ngi l s tha mn thng xuyn cc nhu cu vt cht, tinh thn v loi tr mi ni au kh. Mt quan nim nh vy l khng th c c nht l khi xem xt con ngi vi ton b cuc i ca h. Vng i ca con ngi sinh, lo, bnh, t ai m thot c. - Biu hin s khng hong ca con ngi v quan nim hnh phc trong x hi t sn hin i l s xut hin ca ch ngha hin sinh, xem cuc i ch l s bi t v au kh. Theo cc i biu hin sinh th trong hin thc ch ton ni au kh, cn hnh phc ch c trong tr tng tng m thi. * hnh phc theo quan im o c hc Mc xt: Hnh phc theo ngha rng l s nh gi chung nht i sng ca con ngi l s tng hp nhng yu t x hi ca con ngi c tnh lch s x hi. hnh phc ch thc ca con ngi l sng v hot ng to ra nhiu gi tr vt cht, tinh thn nhm tha mn cc nhu cu x hi, l cm xc vui sng khi tha mn nhu cu o c cao c. Hnh phc ng ngha khng phi ch c ci do con ngi cm nhn c m bao hm c s nh gi, tha nhn ca x hi. Do , nhiu lc con ngi tha mn cc nhu cu ca mnh m khng coi l hnh phc thm ch c khi l s cn rt ca lng tm, c khi l bt hnh nu b x hi ln n. - Hnh phc theo ngha hp l cm xc vui sng khi tha mn cc nhu cu o c cao c. Do , hnh phc bao gm 2 yu t: + Mt khch quan ca hnh phc chnh l nhu cu pht trin ca x hi m ch th nhn thc bin thnh tnh cm, trch nhim. + Mt ch quan l n lc hng say hot ng ca con ngi vn ti nhng thnh qu ph hp nhu cu x hi. + Tha mn nhu cu o c cao c ngha l khi nhu cu tha mn mang li cho ch th s thanh thn ca lng tm, t ho v cuc sng, nng cao thc ngha v. Loi nhu cu ny tha mn mang li hnh phc.

43

Trong cuc sng khng phi bt c nhu cu no tha mn cng l hnh phc, c khi nhu cu tha mn mang li s cn rt lng tm. Hn na nhu cu lun ln ln, tc l nhu cu ny tha mn th xut hin nhu cu khc, cm gic v s tha mn nhu cu ny khng bn. - Hnh phc c tnh lch s x hi: Thi i khc nhau, hon cnh khc nhau th quan nim v hnh phc cng khc nhau. VD: khi nng sut lao ng thp th ngi ta cn tha mn nhu cu no tn ti. Khi nng sut pht trin th xut hin nhu cu n ngon, mc p. khi c tch ly th xut hin nhu cu du lch, thng thc vn ha, ngh thut. - Hnh phc c nhn l s thng nht lu bn gia khe mnh, p ng nhu cu v vt cht, s tha mn v i sng tinh thn. hnh phc gia nh l cm gic vui sng ca cuc sng do gia nh mang li, l s tin yu, quan tm, chm sc ln nhau v to iu kin cho tng thnh vin ca gia nh pht trin ph hp vi s tin b ca x hi. - hnh phc ch c c trong hot ng thc tin m ch yu nht l thc tin sn xut vt cht. Trong thc t, tha mn nhng nhu cu sng ca mnh con ngi phi lao ng sn xut ca ci vt cht x hi. Cng vi qu trnh sn xut ra ca ci vt cht duy tr v pht trin cuc sng x hi, con ngi cng ng thi sn xut ra cc gi tr tinh thn. Nh vy, con ngi khng nhng sn xut ra ca ci vt cht m cn nhn thc, suy ngh cm nhn v qu trnh sn xut v hng th cc gi tr x hi . Qua , con ngi nhn ra v suy ngh v nim sung sng hnh phc v ni bt hnh au kh ca mnh. - Qu trnh lao ng sn xut v hot ng x hi ca con ngi chng nhng l qu trnh con ngi sn xut ra gi tr vt cht v tinh thn nhm tha mn cc nhu cu ca bn thn con ngi v x hi, ng thi cng l qu trnh ny sinh, pht trin cc nhu cu. - Nh c lao ng, con ngi chng nhng c c nhng sn phm c th tha mn nhng nhu cu sng ca mnh m cn lm cho nhng nhu cu nguyn thy mang tnh ng vt tr thnh nhng nhu cu mang tnh ngi. Qu trnh c pht trin lm cho nhng nhu cu ca con ngi ngy cng phong ph, a dng, su sc c v vt cht ln tinh thn. Qu trnh lao ng sn xut v hot ng x hi khng nhng to ra cc gi tr vt cht v tinh thn, pht trin cc nhu cu m cn to nn nhng phng thc tha mn

44

cc nhu cu ngy cng phong ph, su sc, giu cm xc v nng cao tnh vn ha ca bn thn qu trnh hng th x hi. cng l qu trnh mi ch th hot ng hon thin th cht, nng cao nng lc hot ng, lm p[hong ph tri thc, tinh thn, t tng, cm xc, pht trin v lm giu cc quan h x hi mt cch tch cc. Kt qu a li cho con ngi nim vui, nim t ho sung sng, nng cao thc phm gi con ngi, tin tng vo x hi v con ngi, gn b mi c nhn vi cng ng trong tnh thng yu, qu trng ln nhau, chnh l hnh phc ca con ngi. Nh vy hnh phc o bao gi c t ra nh mc tiu trc tip, cui cng m n ch n vi con ngi nh mt tng thng km theo nhng gi tr vt cht, tinh thn m h to ra v x hi. Do , hnh phc khng phi l ci g c sn con ngi c th nhn ly mt cch th ng m phi do chnh bn thn h sng to ra. l l v sao, s li bing, thi li, tr tr, hng th mt chiu trong thc t l k thh ca hnh phc. Trong i sng x hi con ngi, v c bn c th phn ra 2 loi nhu cu: nhu cu vt cht v nhu cu tinh thn. Nhu cu vt cht thng cp bch nhng c tnh lp li cao, nhu cu tinh thn c tnh pht trin v su sc. Trong cc nhu cu tinh thn th nhu cu o c c th coi l nhu cu c tnh x hi cao, su sc nht v mang tnh gio dc cao nht. Chnh v th, nhng hot ng ca con ngi tha mn nhng nhu cu o c x hi lm cho con ngi t n hnh phc cao nht. hnh phc c quan nim nh vy khng loi tr hon ton mi ni au kh. Nhiu khi chnh ni au kh hay s kh no ca con ngi cng tham gia vo lm thnh mt mt ca hnh phc. Nhng ni au kh, au kh c tnh tch cc l nhng trn tr trong sng to, au kh v ni au kh ca ngi khc, nhng gian trun, kh i, vt qua kh khn trong lao ng v cuc sng. Nim vui, nim hnh phc m con ngi nhn c ph thuc rt nhiu vo nhng trn tr v au kh m h phi tri qua, au kh mc cng cao, mc ch trong sng, hng ti ci tt p, ci thin, ci cao c cng ln lao bao nhiu, th nim vui, nim hnh phc m h nhn c sau khi hon thnh cng vic cng ln by nhiu.

45

3/ Phm tr ngha v o c:
Ngha v o c chim mt v tr c bit quan trng trong i sng o c x hi. Vic thc hin ngha v o c tt hay xu l thc o c th ni ln tnh trng tin b hay thoi ha ca i sng o c trong mt x hi nht nh. Do , phm tr ngha v o c c nhiu nh t tng, nh hin trit ca cc thi i bn lun, quan tm su sc. a/ Quan nim khc nhau v ngha v o c trc Mc. - -m-crt l ngi u tin a phm tr ngha v vo o c. ng cho rng thc ngha v l ng c s kn bn trong ca con ngi, l ng lc thc y con ngi hnh ng. - Cc tn gio: ngha v l thc trch nhim trc thng . con ngi c ngha v hy sinh quyn li trc thc ti hng hnh phc th gii bn kia. - Kant: ngha v l mnh lnh tuyt i, l chn l tt yu con ngi cn phi lm d mun hay khng ngha v nh mt mnh lnh bt buc. - Cc nh duy vt Php TK XVII XVIII coi ngha v o c nh gn lin vi li ch c nhn, n l tt yu vi mi ngi v mi ngi phi thc hin. - Mt s khuynh hng trit hc t sn hin i, nht l ch ngha hin sinh, xem thc ngha v o c l hon ton khng c ngha, thm ch l nhng rng buc v b vi nhng hot ng ca con ngi. T h cho rng s tha nhn nhng chun mc ngha v o c l c hi cho cc c nhn hin sinh. Nhng l thuyt ny bin h v c v cho nhng hnh ng bt chp mi h chun o c x hi v m ng cho ti c. b/ Quan nim ngha v o c ca o c hc Mc xt: - Ngha v o c khng th l s p buc t bn ngoi, m gn b cht ch vi thc ca con ngi v l sng, l tng v hnh phc v v nhng quan nim mang tnh trit l ca cuc sng. Nhng quan nim ng n gip con ngi trc ht l nhn thc c s thng nht gia li ch c nhn v li ch x hi, thng nht hnh phc c nhn v hnh phc x hi v ngi khc. V th c th xem s trng thnh ca thc ngha v o c lin quan cht ch n mc trng thnh trong nhn thc ca con ngi v nhng vn l sng, hnh phc, thin, c... thc ngha v o c thng c nui dng, cng c pht trin trong mi trng ca mt nn gio dc tt, mi trng gia nh m m, x hi lnh mnh. Trong

46

nhng iu kin , mi thnh vin ca cng ng chng nhng c hng th mt bu khng kh o c trong sng, cao qu v cha chan tnh ngi m bn thn h cng ng thi l nhng c nhn trng thnh v o c, yu lao ng, c l tng hoi bo, knh ngi, yu i, lc quan tin tng vo x hi. Mt i thc ngha v o c cng chnh l nh mt thc v chnh bn thn mnh, mt i ngha lm ngi ca mnh. thc ngha v o c l qu trnh pht trin lu di t hng ngn, hng vn nm. Thng qua hot ng lao ng sn xut v hot ng x hi, bo v ci thin, chng ci c, x hi hnh thnh nn nhng quan h gia ngi v ngi ngy cng a dng phong ph, su sc nu thiu n th li ch x hi, li ch c nhn, li ch ca mi cng ng, mi x hi s b e da. Cc quan h c th l quan h chnh tr, quan h kinh t, quan h x hi, nhng bao trm ln tt c, thm su vo mi mi quan h x hi l quan h o c m c trng l ngha v o c ca con ngi. V th thc ngha v o c c tt c mi ngi trong x hi vun p, gi gn, pht trin tr thnh nim tin, thnh tnh cm thing ling m mi th h ngi k tip gi gn, k tha, b sung hon thin nh mt di sn qu bu th hin lng bit n, s qu trng i vi th h i trc v trch nhim cao qu vi th h i sau. Mi c nhn con ngi, khi sinh ra bt u c gio dc thc ngha v o c, trc ht bng con ng gio dc gia nh. Bng tnh thng yu, s chm sc ca gia nh, con ngi cm th v hnh thnh tnh thng yu i vi cha m, ng b, anh ch em v nhng ngi thn. Nhng cm th ban u y dn dn su sc thm, ln thm v c cng c lm thnh nhng yu t to nn ht nhn ban u ca thc ngha v o c sau ny. Cng vi qu trnh trng thnh, mi con ngi cn c hng mt nn gio dc ca nh trng, ca cng ng, on th x hi v nhng nhn t vn ha truyn thng, vn ha x hi. Qua mi c nhn, ty thuc vo c im v mc hot ng tch cc m dn dn hon thin thc ngha v o c ca mnh nh nim tin bn trong, nh tnh cm thing ling, nh thc v o c lm ngi. thc ngha v o c khng th c hnh thnh tht s ch bng con ng gio dc l thuyt. thc ngha v bao gi cng c cng c, pht trin bn vng bng con ng tri nghim. Thng qua hot ng lao ng sn xut, hot ng x hi vi tt c nhng kh khn tr ngi cng nh thch thc, con ngi ngy cng nhn thc, kim nghim trong thc tin nhng gi tr m ngha v o c mang li. thc ngha v o c mang tnh cht mt tnh cm thing ling cao c. N l nn tng tinh thn ca o trung, hi, nhn, ngha. Chnh thc ngha v o c cao qu

47

 hun c lnbg yu nc trung thnh vi t quc, tnh yu thng knh trng, chm sc cha m, li sng thu chung trong o v chng, tnh ngha anh em, bu bn. thc ngha v o c l ng lc tinh thn su sc thc y t ni tm con ngi sng to nn nhng gi tr o c cao c. V th, ngha v o c khng phi ch l nhng gi tr tinh thn m quan trng hn, n phi c th hin ra trong i sng thc tin, to nn nhng gi tr hin thc ng gp tch cc vo s pht trin, s tin b ca x hi. thc ngha v o c ca con ngi l qu trnh pht trin khng ngng cng vi qu trnh trng thnh ca x hi v con ngi. V th, vic hnh thnh thc ngha v o c v sng to n trong i sng thc tin phi l qu trnh tu dng bn b, rn luyn khng ngng trong sut c cuc i mt con ngi.

4. Phm tr lng tm.

Quan nim ca cc c nhn v ngha v ca mnh i vi x hi v vi ngi khc l tin ca hnh vi o c ca mnh. y cn chu s phn x ca lng tm. Vy lng tm l g? Lng l tt lnh. Tm l lng. Xu hng tiu biu ca con ngi l hnh ng hng thin, mong mun lm iu thin v t 1nh gi, phn x hnh vi ca mnh. C c nhng iu l nh c lng tm. lng tm l th gii ni tm su kn bn trong, n c tc dng iu chnh thc, hnh vi ca con ngi, nh c lng tm m o c x hi mi bo tn v pht trin. lng tm gip con ngi hi ci v iu chnh li lm. Ngi c lng tm d bt k u v trong bt k hon cnh no cng gi c nhn cch tt p ca mnh. Do lng tm hng con ngi n nhng iu tt p v u tranh chng li ci c. Nu ngi khng c lng tm th h khng th thc hin tt ngha v o c, ngc li h sn sng lm iu c, tn bo. a/Mt s quan nim v phm tr lng tm trong lch s. - Platon: lng tm l s mch bo ca thn linh thng do n tn ti vnh vin. - Locko: lng tm l kh nng khng ch nhng dc vng ca mnh, v tun theo s hng dn tuyt i ca l tr. ng rt coi trng gio dc lng tm khoa hc m khng c lng tm ch l s ph hoi tm hn. - Kant: lng tm l s thao thc ca tinh thn, gn vi con ngi nh l bm sinh.

48

- Heghen: lng tm l sn phm ca tinh thn, l thc c iu thin v l cng bng. Nhn chung, cc nh o c hc trc Mc u khng nh lng tm l mt phm tr ca o c hc, l yu t cu thnh o c nhng l gii v lng tm cha khoa hc. b/ Quan nim v lng tm ca o c hc Mc xt: - Khi nim: lng tm l thc trch nhim v tnh cm o c c nhn v s t nh gi hnh vi v cch c x ca mnh trong i sng x hi, hoc lng tm l nng lc t nh gi hnh vi o c ca tnh cm o c. Lng tm c xem nh mt loi cm xc c bit th hin ra nh thc o mc trng thnh o c c nhn v o c x hi. - Lng tm va l thc va l tnh cm con ngi, cng c thin tm, thin v cng hnh ng tt bao nhiu th lng tm cng yn n by nhiu v ngc li. do , lng tm l ngn ngun ca hnh phc. - Ngun gc ca lng tm: S hnh thnh lng tm l mt qu trnh pht trin lu di t thc n tnh cm o c. + Con ngi thc c ci cn phi lm v s xu h trc ngi khc v trc d lun x hi. + Con ngi thc c ci cn phi lm nu khng lm th khng ch s ngi khc v x hi ch ci m c bn l t xu h vi chnh mnh, t ti trnh t xu h s lm xut hin lng tm. + Lng tm xut hin khi thc, tnh cm, trch nhim trc iu thin v l cng bng. do lng tm c th xut hin t lc bt u d kin hnh vi cho n khi kt thc hnh vi. Nhng s thc tnh ca lng tm ty thuc vo iu kin, hon cnh c th ca mi ngi. - S hnh thnh cm xc lng tm gn lin vi nhn thc con ngi v l sng, l tng, hnh phc ca con ngi, c bit l vi thc ngha v o c. ngha v o c l thc trch nhim trc x hi v ngi khc, cn lng tm l thc trch nhim trc bn thn mnh. C th xem thc ngha v o c l nn tng, l c s hnh thnh lng tm ca con ngi. - Lng tm c biu hin hai trng thi khng nh v ph nh.

49

+ Trng thi khng nh l s th thi ca lng tm l cm gic trong sch ca lng tm. + Trng thi ph nh, con ngi cm thy s cn rt, s khng trong sch ca lng tm. - Trng thi khng nh ca lng tm c vai tr nng cao tnh tch cc ca con ngi, gip con ngi tin tng vo bn thn trong qu trnh hot ng. l nim tin bn trong c ngha thi thc con ngi vn ti ci thin, ci tt p, ng g`p tch cc vo s pht trin x hi. - o c hc Mc xt khng ng nht s th thi ca lng tm vi s yn tnh ca tinh thn mang tnh th ng n mc th vi mi gi tr o c, khng quan tm g n ci thin v c. S th thi ca lng tm gn lin vi hot ng tch cc ca con ngi v hnh phc ca x hi v ngi khc. - Trng thi ph nh ca lng tm gy cho con ngi cm gic au kh, lm suy gim hot ng tch cc ca con ngi, nhng trng thi ny cng c v tr quan trng trong hot ng ca con ngi. Bng s cn rt, au kh, trng thi ph nh ca lng tm nhc nh, gip cc ch th hnh ng suy ngh li v un nn nhng hnh vi sai tri ca mnh tr li con ng ng n. Lng tm l c trng ca c nhn nn n c tnh ch quan ngha l lng tm ph thuc bi nng lc, kh nng, tnh cm v tr tu ca mi con ngi. Nhng lng tm cn c tnh cht giai cp tc l do lp trng quan im giai cp chi phi thc o c v tnh cm o c ng thi lng tm cn c tnh nhn loi ph bin l s cng bng v cc gi tr ph qut... Do , c nhng k thuc giai cp thng tr vn t ra c lng tm. Vai tr ca lng tm: Lng tm trong sch khi hnh vi ph hp vi chun mc o c c x hi cng nhn, tc thc c s lng thin ca mnh v to ra cm gic vng tm v nhn phm, danh d, to ra s thanh thn cho tm hn. Nu cm gic lng tm khng trong sch khi ch th hnh ng khng ng chun mc c cng nhn, dn n cm gic lng tm khng trong sch chnh l s cn rt lng tm. Tnh cm lng tm l s hi ha gia kht vng hnh phc v tn tm vi ngha v. Thc hin ngha v mt cch trung thc l ngn ngun c bn ca nim vui hnh phc ca con ngi. Nu lng tm cn rt dn vt th bt hnh s ln hn nhiu. Kant cho rng s t nh gi ca lng tm nh l s xt x trc ta. Mn kch ni tm l u tranh gia nhn vt hnh ng v nhn vt phn x. Ngc li, k no o c
50

nng lc t nh gi hnh vi, km ch hnh vi v li ch ca mnh ch p ln tt c l nhng k v lng. S hnh thnh lng tm phi l mt qu trnh phn u rn luyn bn b, lu di. lng tm ht sc nhy cm, tinh t v thng trc gip con ngi cm nhn nn gi l gic quan th 6. Ngi ta cho rng lng tm thng khng mc sai lm, nhng ting ni ca n nhiu khi li ht sc yu t n ni con ngi c th dp tt n khng kh khn. V vy, vn rn luyn, gio dc lng tm phi l cng vic thng xuyn cho sut c cuc i.

5/ Phm tr thin v c.
Trong lch s nhn loi, phm tr thin, c c cp rt sm. Nhn loi bao gi cng m ti cuc sng thin, tt p, hnh phc. Trong i sng ca dn tc ta lun cao ci thin v u tranh loi tr ci c. c lai, c bo, gieo gi gp bo, hin gp lnh, ch tm kia mi bng ba ch ti, tu nhn tch c. Thin l li ch ca con ngi ph hp vi s tin b x hi. Thin cng l nhng hot ng phn u hy sinh v con ngi lm cho con ngi ngy cng sung sng hn, t do, hnh phc hn. x hi cng vn minh cng yu cu con ngi sng thin. a/ Mt s quan nim thin c trong lch s: - Cc xu hng duy tm tn gio, xem ci thin chnh l mun ca thng . + Abrelia cho rng mun ca thng l ci thin v gii thch cha l ngi duy nht sng to v mong ci thin. Xung quanh chng ta u l ci c v do con ngi sa ng v mt ht t do vn ti ci thin, nn cha phi cu vi con ngi ra khi ci c chnh l ci thin ca cha. +Platon: thng em li cho con ngi iu thin nn con ngi phi bit vng mnh thng sng thin v lm iu thin. + Mnh T: nhn chi s tnh bn thin. Cc quan nim thic, c trn c sai lm cho l phm tr tin thin, n nh l bn cht vn c, thm ch c ngi cho rng con ngi sinh ra mang theo mm mng ti c. H khng hiu c bn cht x hi v tnh lch s ca phm tr thin c. b/ Quan nim ca o c hc Mc xt: o c hc Mc xt cho rng quan nin thin, c ca con ngi l mt sn phm lch s. V th ni dung ca n khng phi l mt ci g vnh vin khng thay i. ngc
51

li, mi thi i, t nhng quan h kinh t, x hi v giai cp, con ngi hnh thnh nn nhng quan nim thin hay c khc nhau tng ng vi x hi trong thi i . VD: Yu cu ci thin trong ch phong kin l cm no, o m cho nng dn th ci thin trong x hi t bn l t do dn ch, bnh ng, bc i. Ngy xa, ci thin cao nht l trung vi vua, hiu vi cha m th ngy nay n mang thm ni dung mi trung vi ng, hiu vi dn. o c mang tnh giai cp do vy thin, c mang tnh giai cp. giai cp ny cho l thin th giai cp khc c khi cho l c. - Trong mt quan nim c th v ci thin bao gi cng hm xc nhiu l tng v o c ca con ngi, v li ch, s yu thng, knh trng i vi con ngi, v s tn vinh phm gi cao qu ca con ngi. Nhng gi tr cth hin ra thng qua gi tr tinh thn, vt cht m bng nhng n lc, hy sinh, phn u ca bn thn mnh, con ngi sng to nn trong nhng iu kin kinh t x hi c th. - Cu trc ni ti ca bn thn ci thin i hi c s tng hp gia l tng o c v hin thc o c. Nu nhng l tng o c ph hp th s thc y s pht trin ca hin thc o c. Nu l tng o c vt qu xa i sng hin thc th n ch c th dng li nhng l tng thun ty mc d con ngi ht sc ngng m v tn th nhng khng th ng to nn ci thin tng ng. Ngc li trong i sng hin thc, nu khng c hng dn, c thc y bng nhng l tng o c chn chnh th ci thin cng kh c iu kin hnh thnh v pht trin. - Ci thin bao gi cng phi l s sng to tch cc ca con ngi theo nhng l tng cao p, ng n. Trong mt x hi c th, ty theo nhng iu kin khch quan, ch quan nht nh, mi c nhn hay nhm thnh vin u c th v cn phi tham gia vo sng t5ao nn ci thin. iu ny lm cho ci thin trong mt x hi c th c th tn ti v th hin ra nhiu cp khc nhau, ty thuc vo s pht trin cc quan h x hi, s trng thnh v o c ca ch th v nhng hon cnh m trong ci thin c sng to. - V l sn phm ca hot ng sng to ca con ngi nn trong iu kin no ci thin cng gn b cht ch vi ci chn l v ci p. Ci thin trc ht phi l ci chn l, ci ng n. Thiu nhng iu kin khng th tr thnh ci thin, ci chn l cha ng trong ci thin chnh l li ch ca t quc, ca nhn dn, li ch chn chnh ca con ngi v x hi loi ngi.

52

Ci thin ng thi phi tha mn nhng quan nim thin, c khc nhau. Tuy nhin, nhng l thuyt o c ni chung v quan nim thin c ni ring gn vi cc giai cp tin b ca thi i th u l nhng l thuyt, nhng quan nim tin b. - i lp vi ci thin l ci c, ci m chng ta phi kin quyt gt b khi i sng x hi. Mc d phn i vic cao ci c hoc bin h cho ci c. Nhng o c hc Mc-Lnin khng i lp mt cch tuyt i gia ci thin v ci c. Do l sn phm ca lch s x hi nn quan nim v ci c cng thay i thm ch tri ngc nhau t x hi ny n x hi khc, t thi i ny n thi i khc. C trng hp mt hin tng no c mt thi i ny coi l ci bnh thng thm ch l ci thin, nhng n thi sau, do s tin b ca x hi li b coi l c, b x hi ln n.

53

BI 5
NHNG NGUYN TC CA O C MI V TNH QUY LUT CA S HNH THNH O C MI

I.VAI TR CA O C MI TRONG VIC XY DNG CH NGHA X HI.

1. Khi nim o c mi.
o c l mt phm tr lch s. Mi hnh thi kinh t x hi u c nhng chun mc o c ph hp. Khi hnh thi kinh t x hi thay i th nhng chun mc o c c cng dn dn mt i nhng ch cho nhng chun mc o mc mi. Trong thi i ngy nay, o c mi l o c cch mng ca giai cp cng nhn, o c cng sn ch ngha, nh cao ca o c trong lch s x hi loi ngi. u tranh xa b mi s khc bit giai cp mu thun giai cp, xy dng x hi cng bng dn ch, vn minh l t tng cao nht ca giai cp v sn. o c cng sn phn nh nhng li ch cn bn ca giai cp mnh trong cch mng v sn, n cng l v kh tinh thn mnh m ca giai cp ny s dng xa b x hi c, xy dng x hi mi. y l ln u tin v ln cui cng o c ca mt giai cp lao ng tr thnh o c cch mng v chim a v thng tr trong i sng o c ca x hi. N thc hin bc ph nh ca ph nh, hnh thnh mt vng khu pht trin lm nn bc tin b ton din ca o c. Chnh v khi nim o c cng sn hon ton mi trong lch s x hi, n i lp vi o c ca giai cp bc lt v cng khc vi o c ca nhng ngi sn xut nh khc. Xt v bn cht v theo Lnin, o c mi l nhng g gp phn on kt tt c nhng ngi lao ng xung quanh giai cp v sn ang sng to ra x hi mi x hi cng sn ch ngha.

2. Vai tr ca o c mi.
Vi thng li bc u ca vic ginh c chnh quyn, giai cp cng nhn xc lp a v thng tr v chnh tr ca mnh v dng a v xc lp thng tr v kinh t, vn ha v t tng.

54

Mi bc thng li ca s nghip xy dng x hi mi X hi x hi ch ngha l mi bc khng nh a v thng tr ca giai cp cng nhn v kinh t, chnh tr, t tng, vn ha, trong c o c mi. o c cng sn dn dn khng nh i v thng tr ca mnh trong i sng o c x hi v l v kh tinh thn ca giai cp cng nhn trong qu trnh xy dng x hi mi. Vai tr ca o c mi th hin nhng ni dung sau: Th nht, Cc l tng v nguyn tc o c cng sn l c s cc ng Macxit v chnh quyn nh nc v sn hoch nh chin lc, sch lc, chnh sch kinh t, chnh sch vn ha t tng. y o c v chnh tr u c chung mc ch l khng nh li ch ca giai cp cng nhn. Kt qu l o c cng sn theo mt ngha nht nh, n va mang tnh cht chnh tr va mang tnh php quyn. Th hai, o c cng sn nhn o ha mt cch ph bin mi quan h x hi nh tnh ph bin ca cc gi tr nhn o ca mnh. D trong thi k u tranh ginh chnh quyn, hay trong thi k xy dng x hi mi x hi x hi ch ngha, hnh vi ca giai cp v sn u nhm mc ch cao c l gii phng mnh v gii phng cc loi ngi. Bi v, giai cp v sn, mun gii phng mnh gii phng c nhn loi; mun mt ngi c t do th mi ngi phi c t do. y nn kinh t x hi ch ngha l s thng nht v chnh tr, tinh thn v o c trong cc giai cp v tng lp x hi l c s quy nh tnh ph bin ca cc gi tr nhn o trong x hi. Mt khc, ni dung nhn o ca o c cng sn cn l t tng v con ng v phng thc ca s khng nh s tn ti, hnh phc v pht trin t do ca con ngi. o c cng sn xm nhp vo cc tng lp x hi, cc lnh vc hot ng x hi to nn hai kt qu: + Th nht l s hon thin cu trc o c ca c nhn, cc tp th lao ng cng tc v chin u. + Th hai l s iu chnh, iu tit o c c tnh thng nht trn phm vi ton x hi. S phn nh iu chnh o c mng tnh t gic, t nguyn v t do. y ng v Nh nc ca giai cp v sn l ch th gio dc ng vin lnh o ton th nhn dn lao ng v cc tng lp tin b khc tham gia vo phong tro cch mng. o c mi bao gi cng mang tnh t gic c t chc, c k hoch v c tnh php lnh. iu bo m cho cc gi tr o c mi tn ti ph bin trong i sng x hi ang gp kh khn v th thch nghim trng. Th gii quan v o c t sn nh hng kh r nt trong i sng tinh v o c cc nc x hi ch ngha. nc ta, trong qu trnh i mi c ch hin nay, do tc ng ca kinh t th trng, bn cnh
55

mt tch cc xut hin nhng hin tng nh mt gi tr o c. o c mi va phi u tranh vi cc th h o c khc, va phi u tranh t i mi, t khng nh vai tr ca mnh trong iu kin mi.

II. NHNG NGUYN TC CA O C MI.

Cc nguyn tc ca o c mi mang tnh khch quan, c quy nh bi a v v vai tr v s mnh lch s ca giai cp v sn. y l nhng chun mc khuyn khch, nh hng cn bn cho o c cng sn, do chng nn cn c nhng i hi cao i vi ch th o c c trong nhn thc v thc tin. o c cng sn c nhng nguyn tc c bn sau:

1.Ch ngha tp th l c s ca o c mi.

Tp th l mt cng ng ngi c t chc trn c s phn cng v hp tc vi nhau, cng hot ng nhm mc ch chung, qua em li li ch cho cng ng, cho tng thnh vin trong cng ng trong x hi. Tp th chn chnh c mt s c trng sau: - Mc ch ng n, ngha l li ch tp th thng nht vi li ch x hi. - Phi c t chc nht nh v b my phi thc s hot ng. Nu b my t lit, cc thnh vin khng hot ng (hoc mnh ai ny lm) th thc cht khng cn tp th na. - Cc li ch ca tp th, c nhn, x hi phi c tn trng v phi c x l mt cch hi ha. Tnh tp th ca con ngi xut hin rt sm trong lch s do nhu cu lao ng to ra vt phm duy tr s tn ti v pht trin ca con ngi. Chnh lao ng v nh lao ng m con ngi cng pht trin, hot ng ca con ngi cng phong ph. Suy cho cng mi gi tr vt cht, tinh thn ca con ngi u bt ngun t hot ng lao ng. Tnh tp th ca con ngi khng ch biu hin nhng hot ng cng ng c tnh x hi trc tip m ngay c nhng hot ng c lp, c tnh cht c nhn. Tinh thn tp th nu c tha nhn l mt gi tr cao p, l mt trit l sng, mt nguyn tc sng th pht trin thnh ch ngha tp th. Ch ngha tp th l s thng nht t gic gia c nhn v nhng l tng cao qu ca con ngi. l s thng nht ca tnh ng ch, tinh thn trch nhim, thi tn trng v chm sc ln nhau, nhm bo m cho cc c nhn pht trin cao nht, phc v li ch x hi.
56

Ch ngha tp th l nguyn tc, l c s khoa hc v l trung tm ca o c mi. Trong , con ngi khng ch ngh v hnh ng v mnh m cn v ngi khc, c trch nhim v thi tn trng, chm sc ln nhau. Tp th y va l mc ch, va l phng tin, l hnh thc cho cc c nhn pht trin. Ch ngha tp th l kt qu ca s pht trin hp quy lut ca lch s loi ngi. Mi giai on lch s i hi phi c kiu tp th thch hp. Di ch ngha x hi, ch ngha tp th tr thnh quan h x hi ph bin, th hin trong mi quan h x hi v trong mi hnh thc ca i sng x hi. Vi nhng hnh thc thch hp, ch ngha tp th quy nh tnh cht hot ng ca ngi lao ng. Trong , con ngi khng ch ngh v mnh m cn v ngi khc vi mt tinh thn trch nhim, chm sc ln nhau, thc hin mc tiu chung ph hp vi s tin b ca x hi-, v vy n chnh l c s ca ch ngha nhn o cng sn. Ch ngha tp th khng dung np ch ngha c nhn, ch ngha phng hi v ch ngha phng hi chng qua l s bin tng ca ch ngha c nhn. Bin php chng ch ngha c nhn khng ch dng li vic gio dc c nhn m iu quan trng l phi xy dng nhng tp th thc s tt p. u tp th tt p th ch ngha c nhn t c iu kin ny n. Ch tch H Ch Minh lun lun nhc nh cn b v nhn dn ta phi nng cao tinh thn tp th, chng ch ngha c nhn. Theo Ngi ch ngha c nhn l k th nguy him m mi ngi chng ta phi lun lun tnh to phng v kin quyt tiu dit. Ngi cng nhn mnh, chng ch ngha c nhn l mt cuc u tranh lu di, kin quyt, phi kin quyt chng ch ngha c nhn di mi hnh thc, chng ch ngha c nhn nhng khng chng li li ch c nhn. Do nu qu nhn mnh n li ch c nhn con ngi d sa vo ch ngha c nhn, v ngc li chng ch ngha c nhn khng thn trng s giy xo ln li ch chnh ng ca c nhn. C hai khuynh hng trn u dn ti s i lp gia li ch c nhn v li ch tp th.

2. Lao ng t gic, sng to l ci ngun ca o c mi.

Lao ng l lc lng bn cht ca con ngi qu trnh con ngi tc ng vo gii t nhin ci bin t nhin, x hi v chnh mnh ph hp vi nhu cu li ch bn thn mnh v s pht trin v tin b ca x hi. C nhiu chun mc v phm gi ca con ngi nh: lng tm, ng c, hnh vi,thi i vi lao ng. Nhng thi i vi lao ng l thc o quan trng nht, bi v cn c vo m ta nh gi lao ng nghim tc, trung thc c trch nhim,

57

hay di tr, qua qut, tit kim hay hoang ph. Thi lao ng ng n, biu hin c th nhng ni dung sau: - Lao ng cn c, khoa hc sng to, lao ng nng sut, cht lng hiu qu. - Chm lo thc hnh tit kim, chng tham lng ph. - Coi trng lao ng tr c v lao ng chn tay. - Yu qu lao ng ca mnh, lao ng ca ngi khc. X hi x hi ch ngha i hi tha mn ngy cng cao nhu cu i sng ca con ngi. i hi hon ton ph thuc vo lao ng nhit tnh sng to vi nng sut cht lng cao ca ngi lao ng. Theo Lnin ch ngha x hi bt u t bt u t ch no m nhng cng nhn bnh thng bit quan tm vi mt tinh thn hy sinh v khng qun nng nhc n vic nng cao nng sut lao ng. y l vn m Lnin cho l quan trng nht, cn bn nht cho thng li ca ch mi so vi nhim v chin u nh ch . Thi lao ng t gic, c k lut, lao ng sng to th hin bn cht con ngi lao ng cho x hi, cho mnh m mnh lm ch. o c ca con ngi trc ht c thm nh bng thi lao ng, hiu qu lao ng ng gp ca h i vi x hi. o c mi hon ton xa l vi kiu lao ng hnh thc, tc trch, km hiu qu v v li. Ch ngha hnh thc, cm tnh ch quan trong vic nh gi o c nhn cch ca con ngi cn phi c ph phn v khc phc.

3. Ch ngha yu nc kt hp vi ch ngha quc t.

Lng yu nc l tnh cm t nhin mang tnh x hi ca con ngi vi t chc mnh. Mi con ngi sinh ra u c ci ngun, qu hng, t nc, dn tc v mi ngi u c quyn yu ci ngun, qu hng dn tc y. y l mt thuc tnh t nhin c ngha ph bin. Gn b vi ni chn rau ct rn ca mnh, ni ghi m nhng k nim vui bun ca tui u th l mt nt tnh cm v tm l ph bin m ai cng c. o , d chn qu hng l ng kh c chy, nng tri ma dm, n vn c sc gi nh sc lay ng nhng g n kn tn y tm hn ca chng ta. Ai cng tm thy nt t ho v qu hng mnh, song nim t ho chnh ng nht, cao c nht c sc c v mnh m nht l t ho v truyn thng dn tc. Chnh lng t ho em li cho tnh yu T Quc mt ni dung phong ph su sc mi con ngi. Mt khi lng yu nc pht trin thnh mt trit l nhn sinh, trit l x hi, mt li sng mt trnh nhn thc su sc v c h thng chi phi mt cch c thc mi hnh vi v ng x ca con ngi th tr thnh ch ngha yu nc.

58

Ch ngha yu nc l tnh yu i vi t nc, lng trung thnh vi T Quc v kht vng phc v nhng li ch ca T Quc v nhn dn. Ch ngha yu nc l mt trong nhng tnh cm su sc nht, c cng c qua hng trm nm hng nghn nm tn ti ca T Quc bit lp Nh Lnin tng nhn nh. Ch ngha yu nc c qu trnh pht trin c tnh lch s lu di v trong x hi c giai cp n mang tnh giai cp. Yu nc theo quan nim ca giai cp phong kin l trung qun tc l trung vi vua. Theo quan nim ca giai cp t sn l yu ch t sn. Ch ngha yu nc t sn cha ng trong lng n tnh bn v dn tc v tham vng thng tr cc dn tc khc, phc v cho li ch ca giai cp t sn. Ci gi l li ch dn tc m giai cp t sn vn thng tuyn truyn thc cht ch l li ch ring, ch k ca bn thn giai cp t sn. Yu nc trn lp trng giai cp cng nhn khc hn v cht vi quan nim ca giai cp bc lt. Ni dung ca n c th hin nh sau: - Yu nc l yu ch ngha x hi, yu nhn dn lao ng. T Quc x hi ch ngha l t quc ca nhn dn, ch khng phi l ti sn ca ring c nhn no. L tng x hi ch ngha v l tng ca dn tc l thng nht. Yu nc x hi ch ngha l lng t ho ca dn tc, lng t ho v sc sng to trong lao ng sn xut, lng t ho v nhng anh hng bt khut bo v li ch ca t quc, ca nhn dn, x thn v s nghip cch mng x hi ch ngha, v c lp t do ca T Quc. V vy, ch ngha yu nc ca giai cp cng nhn lun gn lin vi li ch ca nhn dn lao ng, gn lin vi mc ch gii phng nhn dn lao ng khi mi p bc bc lt, nng cao pht trin i sng vt cht, vn ha tinh thn, lm cho ngi lao ng lm ch t nc mnh. - Yu nc trn lp trng ch ngha quc t ca giai cp cng nhn. Ch ngha quc t ca giai cp cng nhn nhm on kt gip v gii phng nhn dn lao ng ton th gii khi mi xing xch p bc bc lt giai cp thng tr. Thc t lch s cho thy, vn dn tc v giai cp, dn tc v quc t quan h hu c khng th tch ri. Mun hon thnh nhim v cch mng dn tc phi lm tt nhim v quc t. ng thi lm nhim v quc t cng l gp phn thc y s nghip cch mng dn tc. S kt hp ch ngha yu nc v ch ngha quc t tr thnh mt nguyn tc ca xy dng o c mi c nhng yu cu sau: + Trong khi bo v c lp v lnh th, kinh t chnh tr v vn ha ca dn tc mnh phi trn trng dn tc khc v trn trng nn c lp ca h. i hi ny nhm chng ch ngha dn tc hp hi, ch ngha nc ln, ch ngha thc dn di mi hnh thc v to nn s bnh ng dn tc m thc cht l bnh ng gia nhng ngi lao ng sng nhng quc gia dn tc khc nhau.

59

+ Yu t quc nhn dn mnh ng thi yu nhn dn lao ng cc dn tc khc, chng li mi thnh kin dn tc, k th v phn bit chng tc. + Lao ng chin u hot ng vi tinh thn o c cng sn bo v, xy dng t quc mnh v tch cc on kt ng h v gip i vi phong tro cng nhn, phong tro cng sn v phong tro gii phng dn tc trn ton th gii. + Ch ngha quc t v sn v ch ngha dn tc t sn khng ch l hai th gii quan i lp m cn l hai chnh sch, hai nguyn tc i lp v vn dn tc. Nu nguyn tc dn tc ch ngha phn nh s th hn v ghen ght gia cc dn tc, th nguyn tc quc t ch ngha i hi gia ngi vi ngi hoc gia nhn dn cc dn tc ny vi dn tc khc u phi c quan h trong sng, hp nhn tnh. y l mt nguyn tc ni ln tnh cht o c chn chnh ca con ngi, l c trng khng th thiu c ca o c cng sn.

4. Ch ngha nhn o cng sn.

Ch ngha nhn o c gc Latinh (Humanus) c ngha l v con ngi, v tnh ngi, c hc thc. Theo ngha hp, ch ngha nhn o l mt tro lu t tng th tc ca thi i Phc hng, gn vi vic nghin cu cc di sn c i trong trit hc, lun l hc, ngh thut v m t c im ca nn vn ha thi k Phc hng. Theo ngha rng, ch ngha nhn o l mt tro lu x hi tin b, l tng hp nhng quan im nhm bo v phm gi v quyn ca con ngi, l s chm lo n hnh phc v s pht trin ton din ca con ngi. Ngay t xa xa nhng t tng nhn o ca nhn dn lao ng hnh thnh mt cch t pht trong cuc u tranh chng p bc bc lt v chng li nhng hnh vi vi phm o c. Ch ngha nhn o ch c hnh thnh r nt t phong tro Phc hng th k XV XVI Italia. Cc i biu t tng ca giai cp t sn ang ln, i gii phng con ngi, i t do, bnh ng, bc i cho con ngi, phn i ch ngha kh hnh tn gio. Nhng t tng nhn o ch ngha thi Phc hng c cc nh khai sng th k XVIII v sau l nhng t tng gia t sn tin b th k XIX tip thu. l nhng t tng tin b ph hp vi yu cu ca qun chng ng o, v th n tr thnh ngn c t tng ca cch mng t sn. Trc Mc, t tng nhn o ch ngha hnh thnh hai xu hng sau: - Th nht: ch ngha nhn o ca cc nh t tng t sn tin b th k XVII XVIII, da trn c s vt cht l ch t hu, c s o c l ch ngha c nhn. T tng ny biu hin li ch v h t tng phi tn gio ca giai cp t sn ang ln tin ti nm chnh quyn.
60

- Th hai: gn lin vi ch ngha x hi khng tng biu hin li ch ca nhng ngi lao ng, nhng ngi nng dn, cng nhn k c giai cp bnh dn thnh th. H chng li h t tng phong kin v gio quyn, bo v li ch c nhn m trng tm ch ca h l vn yu cu mi ngi bnh ng v ti sn, i lp mt ch x hi cng bng. Hai khuynh hng ny tuy c khc nhau nhng quan h vi nhau, u chng phong kin, chng gio hi. Nhng c nhc im chung l: + Tru tng, ku gi tnh thng chung chung. + Khng th thc hin trong thc t. Ch ngha nhn o cng sn l s k tha v pht trin trn quan im bin chng nhng tinh hoa l tng nhn o trong lch s nhn loi. y l ch ngha nhn o c tnh cht hin thc v trc tip nhm vo hnh ng, nhm gii phng con ngi ch khng phi l nhng cm nhn thng xt v thn phn con ngi. Trn ngha ch ngha nhn o cng sn l ni dung c bn ca o c mi, v ci gc ca o c, ca lun l v lng nhn i. L tng nhn o trit l to lp iu kin xa b tn gc mi iu kin p bc, bc lt v n dch con ngi. Ch ngha cng sn l ch ngha nhn o trit nht, hin thc nht. Cn ch l, ch ngha nhn o macxit cao tnh yu thng con ngi, th ng thi t r thi phn n i vi nhng th lc i ch th ght ngi. Ch ngha nhn o y mang tnh lch s c th, ngha l mi thi i, mi dn tc, mi giai cp u a vo ch ngha nhn o nhng ni dung ph hp vi mnh. Ch ngha nhn o cng sn khc hon ton v cht so vi ch ngha nhn o t sn v: Ch ngha nhn o cng sn c ni dung ton din, trit v su sc, n th tiu tt c mi p bc bc lt trong x hi, mi ngi u c t do, c thc hin y quyn lm ngi. y l ch ngha nhn o t do v y nht i vi nhn loi, l ch ngha nhn o hon b nht trong lch s loi ngi.

61

III. TNH QUY LUT CA S HNH THNH O C MI.

1. o c mi bt ngun t o c cch mng ca giai cp v sn hnh thnh trong cuc u tranh cch mng.
V mt lch s, o c mi tn ti v pht trin trc khi tn ti x hi x hi ch ngha, n c hnh thnh t cuc u tranh ca giai cp cng nhn chng li giai cp t sn, nhm xc lp a v thng tr chnh tr ca mnh. Chnh ni dung cuc u tranh ny quy nh ni dung ca o c cng sn. Khi xc lp c chnh quyn v nn chuyn chnh ca mnh, giai cp cng nhn lnh o x hi xy dng nn kinh t mi, mt c cu x hi giai cp mi, mt i sng vn ha tinh thn mi c tnh x hi ch ngha . y l c s tt yu cho s pht trin o c mi. o c mi hnh thnh v pht trin t o c cch mng ca giai cp v sn trn c s k tha nhng gi tr truyn thng c chn lc v ngy cng tr thnh o c chung ca nhn loi. - o c cng sn c hnh thnh v pht trin qua cc giai on sau:

o c cch mng ca giai cp v sn

o c x hi ch ngha

o c cng sn

o c cng sn (theo ngha rng).

Nh vy, o c x hi ch ngha ch l mt giai on trong s hnh thnh o c cng sn. Bn cht nhn o ca o c cng sn x hi ch ngha bt ngun t bn cht nhn o ca nn sn xut x hi ch ngha quy nh, tuyt nhin khng phi do mt u c uyn thm, thin ch ca mt ngi no ngh ra m b chi phi bi nn kinh t x hi x hi cng sn. Ch ngha nhn o x hi ch ngha ng thi l mt kt qu ca qu trnh hnh thnh v pht trin ca o c mi. y cng l giai on trin khai, ph bin ca o c cng sn trn quy m ton x hi. Do , qu trnh ny v cng kh khn v phc tp, tri qua mt cuc ph phn gay gt vi mi hnh thc, chun mc ca o c phi v sn khc.

62

o c cng sn, theo ngha hp l o c mi c pht trin mt giai on cao nht trong lch s x hi loi ngi.

2. o c mi l sn phm tng hp ca qu trnh xy dng x hi mi.

o c mi khng phi t trn tri ri xung m n xut pht t iu kin kinh t - x hi nht nh. i sng x hi sn sinh ra o c quyt nh ni dung v khuynh hng pht trin ca o c. Vi t cch l mt hnh thi thc x hi, mt b phn ca kin trc thng tng, n b quy nh bi mt tn ti x hi, mt c s h tng nht nh. Qu trnh xy dng x hi mi cng l qu trnh hnh thnh v pht trin ca o c mi. iu c th hin nh sau: - Nn sn xut x hi x hi ch ngha l c s kinh t ca o c mi. Khc vi mi nn sn xut khc, nn sn xut x hi x hi ch ngha c mc ch cao nht v li ch v hnh phc ca nhn dn lao ng. N to ra s cng bng trong hng th v s hi ha gia li ch c nhn v li ch x hi, theo ngha , n mang tnh cht nhn o cao c. Chnh v vy, o c cng sn phn nh v ly c s t nn kinh t x hi cng mang tnh nhn o. Nn sn xut x hi ch ngha cng pht trin bao nhiu th o c cng sn cng nhn o by nhiu. - Quan h bnh ng gia giai cp cng nhn, giai cp nng dn tp th, tng lp tr thc x hi ch ngha v cc tng lp lao ng khc l c s x hi giai cp ca o c cng sn. y, giai cp cng nhn, giai cp nng dn, tng lp tr thc v cc tng lp lao ng khc c gii phng khi iu kin kinh t v chnh tr, h tr thnh ch th ca mi qu trnh x hi, l ngun sng to chn chnh. l c s trc tip quyt nh s phn nh v iu chnh o c mi da trn s thng nht v li ch ca cc ch th trong x hi. C cu x hi giai cp l h thng quan h gia nhng ngi lao ng c quan h thn i, on kt, c chung li ch v mc ch. Chnh quan h ny trong x hi ch ngha l c s chnh tr - x hi ca o c cng sn. - Nn vn ha tinh thn ca x hi x hi ch ngha l c s tinh thn ca o c cng sn. S tc ng ca chnh tr n o c l ht sc to ln v mang ngha quyt nh i vi s pht trin ca o c, nht l i vi o c cng sn. iu c th hin trong ng li chnh sch v cc bin php gio dc ca con ngi mi ni chung, o c mi ni ring ca nh nc v sn. thc chnh tr c vai tr xc nh phng hng, phm vi, bin php pht trin ca o c cng sn. Khoa hc trong x hi x hi ch ngha lun tc ng tch cc n i sng o c bng cch lm phong ph ni dung o c mi, nng s phn nh, iu chnh ca o c mi ln trnh ngy cng cao hn. Khoa hc cn l phng tin hu hiu gio dc o c cng sn trong x hi x hi ch ngha.
63

Ngh thut c vai tr to ln trong i sng tinh thn ni chung, i sng o c ni ring, khi n thc hin chc nng gio dc ca mnh. Trong x hi x hi ch ngha, s pht trin hon thin nn ngh thut khng v mc ch t thn, m l nhm xy ng con ngi mi, o c mi. V n tr thnh phng tin c hiu qu gio dc o c cng sn. Tm li: c s kinh t - x hi giai cp quyt nh ni dung ca o c mi, bo m s tn ti vng chc ca n. C s tinh thn lm phong ph ni dung v hon thin cu trc ca o c cng sn. N c ngha nh l cng c phng tin gio dc v hon thin o c cng sn.

3. o c mi khng l sn phm t pht m c hnh thnh mt cch t gic (ni cch khc n l kt qu ca gio dc v t gio dc).
Gio dc c vai tr quan trng hng u trong qu trnh hnh thnh, pht trin v hon thin nhn cch. Nh c gio dc m o c mi dn dn c pht trin v hon thin trong thc c nhn v thc x hi, tr thnh yu t ph bin, thng tr trong i sng x hi. Qu trnh gio dc o c cng sn cn tun theo mt s yu cu sau: - Mt l: gio dc o c cng sn phi l qu trnh gio dc tng hp bao gm gio dc chnh tr, gio dc o c, thm m, vn ha, lao ngv chng lun gn b vi nhau. - Hai l: gio dc o c cng sn phi l mt qu trnh thng nht gia l lun v thc tin. Trong ch ngha x hi tnh t gic ca qu trnh hnh thnh o c mi khng ch th hin cng tc gio dc, m n cn th hin trong ton b hot ng xy dng x hi mi, xy dng nn kinh t mi. Ch tch H Ch Minh ch r: Mun xy dng ch ngha x hi trc ht cn c con ngi x hi ch ngha. y l qu trnh hnh thnh v pht trin cc phm cht o c c nhn: qu trnh , mt mt, con ngi th hin nim tin o c, nhng biu hin v gi tr, chun mc o c, mt khc, nh nhng kt qu hot ng, h xc nhn mt cch thc tin nhng gi tr o c ca mnh. - Ba l: gio dc o c cng sn l qu trnh kt hp gia gio dc v t gio dc. Qu trnh t gio dc l s tip tc gio dc o c ch th, l mt bn trong, ni tm c qu trnh gio dc o c do x hi thc hin i vi mi c nhn. Nhng tri thc v o c tr thnh i tng ca nhng rung cm su lng, tr thnh nhng ni dung c bn ca i tng gio dc. Qu trnh gio dc v t gio dc c ngha quyt nh n tnh t gic ca o c mi.

64

BI 6
MT S VN XY DNG O C MI TRONG NN KINH T TH TRNG NH HNG X HI CH NGHA VIT NAM

I. O C TRONG NN KINH T TH TRNG NH HNG X HI CH NGHA.

1. nh hng ca kinh t th trng i vi o c
Hin nay t nc ta ang tin hnh i mi ton din trn mi lnh vc ca i sng x hi, trong i mi kinh t l trng tm. Thc cht ca i mi kinh t l chuyn t m hnh kinh t tp trung quan liu hnh chnh bao cp sang pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. Vic chuyn sang pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha v ang tc ng mnh m n mi lnh vc ca i sng x hi, n va c tnh tch cc, va c tnh tiu cc i vi o c. nh hng ca c ch th trng i vi o c l mt hin tng ht sc phc tp; c th khi qut mt tch cc v tiu cc ca n nh sau: * V mt tch cc: C ch th trng kch thch s pht trin kinh t, nng cao tng cng li x hi, to iu kin cho s pht trin con ngi v mi mt, trong c o c. Con ngi tham gia vo hot ng kinh t th trng v nhn cch c c lp, t do c quyn bnh ng trong cnh tranh, gi ch tn trong trao i v tng cng quan tm pht trin li ch chung ca ton x hi. Tham gia vo kinh t th trng, con ngi c iu kin pht trin nhn cch c nhn: Tnh quyt on, t ch, t chu trch nhim, tnh nng ng sng to trong lp thn, lp nghip c khng nh. * V mt tiu cc: Bn cnh nhng mt tch cc ni trn, c ch th trng cng gy ra hng lot nhng hin tng tiu cc i vi o c v tin b x hi. l, s phn ho giu ngho mt cch su sc, t lm su sc thm nhng mu thun x hi.
65

Kinh t th trng d ny sinh nhng t nn x hi: tham nhng, ti phm, bo lc. l s kch thch lng tham li, dn n khai thc cn kit ngun ti nguyn thin nhin cng nh sc lc ca ngi lao ng. Kinh t th trng cn kch thch ch ngha thc dng, ch ngha c nhn cc oan, li sng chy theo ng tin bt chp o l. c bit, i vi nhng nc mi bc vo kinh t th trng, s ng gia kinh t th trng v cc gi tr o c truyn thng ca dn tc cng tr thnh mt vn nan gii. Nh vy, kinh t th trng va c nh hng tch cc, va c nh hng tiu cc i vi o c. L mt lnh vc c trng cho nhn tnh, o c rt nhy cm trc tc ng ca kinh t th trng, n tr thnh vn cp bch gy ra mi quan tm khng ch trn bnh din l lun m c trn bnh din thc tin. V th, vic la chn ni dung v hnh thc gio dc thch hp c ngha quan trng trong vic nh hng pht trin t nc theo con ng x hi ch ngha.

2. Vai tr ca o c trong nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha

o c l mt b phn ca kin trc thng tng ca thc x hi, mt mt b quy nh bi c s h tng ca tn ti x hi; mt khc n cng c tnh c lp tng i v tc ng tch cc tr li i vi c s h tng, tn ti x hi. V vy trong iu kin pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha o c c vai tr rt to ln. Chng ta xem xt mt s kha cnh sau: Mt l, o c gp phn nh hng mc tiu ch ngha x hi. Hin nay nc ta ang xy dng nn kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha. y x hi mi khng phi l s cng sinh gia ch ngha t bn v ch ngha x hi m l s phn nh tng th cc mi quan h bin chng ca cc nhn t x hi ch ngha. Ch ngha x hi va l mc tiu ca s nh hng, va hin din ngay t u trong s nh hng vi tnh cch l nhng nhn t hp thnh, l nhng chi non ang trng thnh v pht trin hon thin t n mc tiu ca ch ngha x hi. Nhng nhn t l nh nc ca nhn dn lao ng di s lnh o ca ng, nn kinh t hng ha nhiu thnh phn, kinh t nh nc ng vai tr ch o, cng vi kinh t hp tc tr thnh nn tng, tng trng kinh t gn lin vi tin b v cng bng x hi. Nh vy, mc tiu nh hng x hi ch ngha ca cch mng nc ta ng nht vi mc tiu ca ch ngha nhn o l lm cho mi ngi u c cm n, o mc, ai cng c hc hnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh.

66

Hai l, nn kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha, ngay t trong bn cht ca n cha ng yu t lun l o c. Trc ht cn phi thy rng, nn kinh t th trng khng phi l thuc tnh ring ca ch ngha t bn. N l phng thc tin hnh sn xut ca nhiu ch x hi ph hp vi yu cu hot ng ca lc lng sn xut k c trnh hin i. Trong iu kin x hi t bn, da trn ch s hu t nhn v t liu sn xut, mc ch ca ngi sn xut hng ha l thu c gi tr thng d, tc l bc lt lao ng thng d ca ngi lao ng gia tng t bn t nhn, cn tha mn nhu cu i sng ca con ngi ch l phng tin t mc ch. Ngc li nn kinh t th trnh nh hng x hi ch ngha khc hn v cht so vi nn kinh t th trng khc. y kinh t nh nc ng vai tr ch o, cng vi kinh t hp tc tr thnh nn tng cho ton b nn kinh t. Nhim v ca n l gii phng lc lng sn xut, ly vic nng cao hiu qu ca kinh t v x hi, ci thin i sng nhn dn l mc tiu hng u trong vic khuyn khch cc thnh phn kinh t. Mun vy, i hi phi s dng hp l, hu hiu cc ngun vn (thit b, nguyn liu, nhn lc) nng cao hiu qu sn xut, bo m cht lng sn phm v bo v quyn li cho ngi tiu dng l biu hin cc quan nim gi tr o c. Ngy nay thc o nh gi hot ng ca ch th sn xut kinh doanh khng hon ton l hiu qu kinh t m cn l tnh cm, trch nhim v danh d x hi. Ba l, cc tiu chun o c v quan nim gi tr biu hin hnh thi thc cu thnh tin nhn vn trong hot ng ca ch th kinh t. Thc tin cho thy, ng lc ca s pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, ngoi nhng nhn t kinh t, cn c c nhn t phi kinh t, k c nhn t tinh thn o c: nh tinh thn yu nc, yu ch ngha x hi, thc c lp t ch, t cng ca cn b, ng vin v nhn dn. chnh l nhng tnh cm v gi tr o c cao p ca ngi Vit Nam. Da trn nhng gi tr , mi ti nng sng to, mi ngun lc to ln ca t nc, ca nhn dn ta s c tp hp v pht huy hng vo mc tiu a nc ta tr thnh mt nc x hi ch ngha phn vinh, snh vai cng cc nc pht trin trn th gii. Ngy nay, trong cng cuc i mi t nc, ng ta xc nh nhim v trng tm l pht trin kinh t, iu khng c ngha l xem nh vai tr ca o c. ng ta lun khng nh vai tr quyt nh ca nhn t con ngi, phi l nhng con ngi pht trin cao v tr tu, cng trng v th cht, trong sng v o c, phong ph v tinh thn, trong o c mi l mt ng lc tinh thn to ln thc y phong tro thi ua

67

yu nc, hng say lao ng sn xut, thc hnh tit kim, pht huy sng kin k thut, lm vic c cht lng v hiu qu cao ca nhn dn lao ng. Bn l, o c gp phn iu tit cc quan h li ch trong kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. Quan h o c gn lin tim n trong cc quan h x hi. Cc chun mc o c duy tr trt t chung trong cc lnh vc sn xut, phn phi, trao i v tiu dng, iu ha quan h li ch gia con ngi vi con ngi. Trong cc x nghip thuc kinh t nh nc, vn t ra l lm sao cho cng nhn yu mn x nghip mnh, lm sao h coi trng li ch x nghip v thnh qu lao ng ca cng nhn gn b cht ch vi vinh d x hi v li ch vt cht ca h. y khng ch l tc ng ca kinh t, chnh tr m cn l yu t o c na. i vi khu vc kinh t t bn t nhn, quan h gia ch v ngi lm thu cng t ra nhiu vn . Ngoi vic phi tun th chnh sch v php lut ca Nh nc, gia h cn c quan h v mt o ngha: tn trng nhn cch ca ngi lao ng, quan tm ci thin iu kin lao ng v i ng phc li hp l Trong quan h gia nh sn xut kinh doanh v ngi tiu dng, yu cu o c phi thc hin ng cc quy phm o c ngh nghip, hng ha phi hp quy cch, ng cht lng, mu m. Ch doanh nghip phi chu trch nhim trc ngi tiu dng v hng ha mnh bn ra, bo m hng thc, gi ng. Nh doanh nghip lun c thc v o c trong kinh doanh, ngoi li nhun chnh ng cn phi suy ngh xem c nn sn xut loi hng ny khng? Hng ha ny c nn em bn ra th trng khng? Nh vy o c c vai tr ht sc quan trng v l yu t bn trong ca chnh nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha.

II. SC BIN I CA THANG GI TR O C TRONG NN KINH T TH TRNG NH HNG X HI CH NGHA

1. Gi tr v thang gi tr o c.
Gi tr l ci g lm cho mt vt tr nn c ch li, c ngha, l ng qu v mt no . C gi tr c nhn v gi tr x hi. T quan nim trn, c th hiu gi tr o c l nhng ci c con ngi la chn v nh gi, l nhng ci c ngha tch cc vi i sng x hi v ph hp vi d lun x hi. Mt t hp gi tr o c hay mt h thng gi tr o c c xp theo mt th t u tin nht nh c gi l thang gi tr o c. V d, khi ni v gi tr o c
68

truyn thng ca dn tc ta, gio s Trn Vn Giu nhn mnh bng ni dung sau: yu nc, cn c, anh hng, sng to, lc quan, thng ngi, v ngha. l thang gi tr o c truyn thng ca dn tc c xp theo th t nht nh. Thang gi tr o c c hnh thnh v pht trin ph thuc vo iu kin lch s x hi nht nh, v t thang gi tr o c, ch th o c (dn tc, nhm, c th) c th vn dng n to lp mt hot ng, hnh vi hay nh gi mt hin tng x hi, mt c ch hnh vic gi l thc o gi tr. o c khng sinh ra t o c m l sn phm ca nhng iu kin lch s c th. Cc gi tr o c l kt qu ca cc mi quan h gia ngi vi ngi trong nhng hon cnh lch s nht nh. Nghin cu thang gi tr o c truyn thng Vit Nam c th nu ln mt s nhn xt sau: Trong thang gi tr o c truyn thng, lng yu nc c xem l ct li, c bn, ph bin v cao nht. Tinh thn on kt, thc cng ng, lao ng cn c thng minh sng to, thng ngi v ngha, li sng tnh ngha thy chung l nhng gi tr truyn thng qu bu ca dn tc Vit Nam. Ngh quyt 09 ca B chnh tr v mt s nh hng ln trong cng tc t tng hin nay ch r: Nhng gi tr vn ha truyn thng vng bn ca dn tc Vit Nam l lng yu nc nng nn, thc cng ng su sc, o l thng ngi nh th thng thn, c tnh cn c, vt kh, sng to trong lao ng. l thang gi tr o c truyn thng ca dn tc. Cng cn phi thy rng, bn cnh nhng mt u im, trong thang gi tr o c Vit Nam c truyn cng bc l nhiu hn ch ca mt nn vn ha o c c xy dng trn c s x hi nng nghip v lun lun phi tin hnh chin tranh chng ngoi xm. N ch yu cao phm cht chin u chng gic cu nc m t nhiu xem nh nhng phm cht lao ng, xy dng lm giu cho t nc. Cc gi tr o c c cao l cc gi tr cng ng, cn cc gi tr c nhn cn m nht.

2. S bin i ca thang gi tr o c hin nay.

Hin nay nc ta ang thc hin qu trnh i mi ton din t nc. T i mi kinh t, n i mi chnh tr, i mi vn ha x hi, i mi quan h quc t. Do , mi lnh vc ca i sng x hi ang c s chuyn i su sc v tc ng n i sng tinh thn, trong cc nhn t tc ng ch yu n o c l: - Nc ta chuyn t c ch kinh t tp trung quan liu bao cp sang c ch th trng nh hng x hi ch ngha. Qu trnh chuyn sang nn kinh t th trng nh

69

hng x hi ch ngha nc ta ang tng bc lm thay i cc iu kin kinh t theo cc hng: + Chuyn t nn kinh t nng nghip hin vt sang kinh t hng ha, trao i lao ng cho nhau qua thc o gi tr l tin. + Chuyn t kinh t khp kn sang nn kinh t m, gn vi phn cng lao ng trong nc v quc t, chuyn t nn kinh t trn phm vi h gia nh, lng xm, t tnh cnh tranh sang kinh t hng ha cnh tranh quyt lit trn phm vi trong nc v th gii. Tc ng ca mi trng kinh t vo gi tr o c truyn thng, c bit li sng l rt ng k. Chuyn sang c ch kinh t mi, s phn ha x hi l khng trnh khi. Cnh tranh to ra sng kin v nng cao nng sut lao ng, ng thi cng lm cho s ri ro ngy cng cao, s phn ha thu nhp c chiu hng gia tng. Do tc ng ca li sng thc dng, chy theo ng tin, c cu s cung, trong x hi xut hin nhng t nn x hi mi, nh hng nghim trng n nhng chun mc gi tr o c truyn thng. l nhng iu kin khch quan khng th trnh khi ang tc ng trc tip vo nhng gi tr o c truyn thng, nht l vo tnh cng ng, tnh lng, ngha xm. - Nc ta ang m ca giao lu vi th gii, tham gia vo qu trnh hp tc phn cng lao ng quc t trong bi cnh quc t v trong nc c nhiu din bin phc tp, tuy c nhiu thi c thun li, nhng cng rt nhiu kh khn th thch tc ng n nn tng o c dn tc. Nhng t tng t sn nh ch ngha thc dng, ch ngha t do mi, ch ngha a nguyn chnh tr v cc th vn ha phm i try cng xm nhp vo nc ta. Mt khc, li dng ta m ca nn kinh t, cc th lc phn ng quc t ang thc hin chin lc din bin ha bnh, tp trung vo lnh vc t tng vn ha, o c, nhm xa b ch ngha x hi Vit Nam. S bin ng mnh m ca cc iu kin kinh t - x hi, tt yu khng th khng c s chuyn i thang gi tr o c. Vn l chuyn i theo hng no, tin b hay thoi ha, thng hoa hay sa a. Phi chng kinh t pht trin th trnh o c x hi t nhin s c nng cao ? Phi chng quan nim hiu qu kinh t ng ngha vi ch ngha sng bi ng tin ? Thc t Vit Nam gn hai mi nm i mi cho thy, thang gi tr o c x hi ang thay i cc k nhanh chng, phc tp, c c tch cc v tiu cc, thm ch c c o ln, s bin ng din ra nhiu chiu cha n nh. Trong iu kin mi, cc gi tr o c truyn thng ca dn tc ang c nhng chuyn bin phc tp, c u tranh gia ci tin b v ci lc hu, gia thin v c, gia li sng lnh mnh, trung thc, thy chung vi li sng thc dng, di tr, ch k, n bm, chy theo ng tin. o c mi va phi u tranh vi cc h thng o c
70

khc, va phi u ttranh t i mi, t khng nh mnh trong iu kin mi, trn c s k tha i mi cho thch ng vi tnh hnh mi. Trong qu trnh k tha v i mi, nhng gi tr o c ni ln my xu hng sau: - Cc gi tr o c truyn thng ca dn tc c khng nh v pht trin trong iu kin mi, chng hn nh: lng yu nc, lng nhn i, thc on kt cng ng, lng v tha, tnh trung thcu c s bin i. - T tng yu nc l gi tr o c hng u xuyn sut qu trnh lch s dn tc Vit Nam t khi dng nc ti nay. Ngy nay, yu nc l yu nhn dn, yu ch ngha x hi, khng ch yu nhn dn nc mnh m cn qu trng yu mn nhn dn nc khc.Yu nc phi gn vi ch t lc t cng, sng to trong lao ng, hc tp v nghin cu, khai thc mi tim nng t nc, bo v c lp dn tc, quyn bnh ng dn tc, chin thng ngho nn, lc hu, tng bc nng cao i sng m no hnh phc ca nhn dn, vn ln ngang tm thi di mi. Lng nhn i l mt truyn thng qu bu ca dn tc, ci ngun ca o c cn phi pht huy mnh m hn. Ngy nay, nhng vn ngn chn ci c, khuyn khch ci thin, on kt thng yu con ngi, qu trng ca cng, quan tm n ni bt hnh ca con ngi, chng chin tranh, chng ma ty, nn mi dm, bnh AIDS, chng nn i v m chl nhng vn nhn o cp bch. Cc gi tr o c vn hnh thnh trong cch mng dn tc dn ch c gi gn, trn trng v b sung ni dung mi: + Ch ngha anh hng cch mng trong chin tranh nay chuyn sang ha bnh, ch ngha anh hng cch mng li c pht huy trong cng cuc i mi xy dng t nc. T ch khng chu mt nc, khng chu lm n l chuyn sang ch khng chu ngho i, lc hu v l thuc. Gi tr t do trc y c hiu l quyn t do ca ton dn tc, nay mang thm nhiu ngha v quyn t do c nhn, t do hnh ngh, t do mu cu hnh phc. Nhng gi tr o c mi c b sung gp phn lm nn s pht trin i sng tinh thn ca x hi ta hm nay v nhng gi tr ang to mt ng lc thc y s nghip i mi t nc. Trong qu trnh i mi v nh hng thang gi tr o c cn chng hai khuynh hng cc oan: Mt l, chng thi bo th, cao qu mc truyn thng m coi nh hoc ph nhn i mi. Hai l, chng thi h v, i vo kinh t th trng hin i ha t nc m xa ri nhng gi tr o c truyn thng, lm mt i bn sc dn tc, nh mt bn thn mnh. Nhng hin tng yu nc, lng nhn i, tnh cng ng, ch kin cng, bt
71

khut, sing nng, tn ty, lim khit, thy chung, cn c tr thnh li sng bn vng trong lch s dn tc gi y phi c tng cng i mi v hon thin c v ni dung, phng hng.

III. O C NGI CN B LNH O QUN L TRONG IU KIN KINH T TH TRNG NH HNG X HI CH NGHA VIT NAM.
1. o c i vi cn b
Cn b l Ngi lm cng tc c chc v trong mt c quan, mt t chc, phn bit vi ngi thng, khng c chc v. nc ta, trong cc thi k cch mng, cn b lun l vn ni ln hng u v gi vai tr ht sc trng yu. N chng nhng c ngha quyt nh i vi cng tc xy ng ng m cn l nhn t quyt nh s thnh bi ca cch mng. Lnin cho rng: Trong lch s cha h c mt giai cp no ginh c quyn thng tr nu n khng o to ra c trong hng ng ca mnh nhng lnh t chnh tr, nhng i biu tin phong c kh nng t chc v lnh o phong tro. Ch tch H Ch Minh ni: Cn b l ci gc ca mi cng vic v mun vic thnh cng hay tht bi u do cn b tt hoc km. Cn b l ngi nh ra ng li ch trng chnh sch ca ng v Nh nc, ng thi l ngi a ch trng chnh sch ca ng, Nh nc n vi nhn dn, vn ng, t chc nhn dn thc hin thng li cc mc tiu ra, a t nc ngy cng pht trin v tin b. Do vy, trong mi giai on cn c mt i ng cn b thch ng, va c phm cht o c va c nng lc p ng c s i hi ca nhim v cch mng. Trong s pht trin kinh t - x hi hin nay o c cn phi c nhn mnh trong mi con ngi, c bit i vi i ng cn b ca ng, Nh nc v cc t chc on th qun chng. Ch tch H Ch Minh dy: lm cch mng ci to x hi c thnh x hi mi l mt s nghip rt v vang, nhng n cng l mt nhim v rt nng n, mt cuc u tranh rt phc tp v gian kh. Sc c mnh mi gnh c nng v i c xa. Ngi cn b phi c o c cch mng lm nn tng mi hon thnh c nhim v cch mng v vang. Ngh quyt i hi i biu ton quc ln th VIII ca ng ch ra cng tc cn b trong thi k mi rt nng n: Chng ta phi ch dng xy dng i ng cn b ngang tm thi k y mnh cng nghip ha, hin i ha t nc, gp phn thc hin hai
72

nhim v chin lc: Xy dng v bo v T quc x hi ch ngha. Nhng yu cu nh ra v phm cht o c ca ngi cn b hin nay l: Mt l, c tinh thn yu nc su sc, tn ty phc v nhn dn, kin nh mc tiu c lp dn tc v ch ngha x hi, phn u thc hin c kt qu ng li ca ng, chnh sch v php lut ca Nh nc. Hai l, cn, kim, lim, chnh, ch cng, v t, khng tham nhng v kin quyt u tranh chng tham nhng, c thc t chc, k lut, trung thc, khng c hi, gn b mt thit vi nhn dn, c nhn dn tn nhim. Ba l, c trnh hiu bit v l lun chnh tr, quan im, ng li ca ng v php lut ca Nh nc, c trnh vn ha, chuyn mn, nng lc v sc khe lm vic c hiu qu, p ng yu cu nhim v c giao. Cc tiu chun ni trn c quan h mt thit vi nhau, coi trng c c ln ti, trong c l gc. Cn b cp cng cao th cng phi gng mu, cng phi gn gi phm cht o c. Cng cn phi thy rng, trong iu kin nn kinh t t nc vn hnh theo c ch th trng, mt b phn khng nh cn b thoi ha v phm cht chnh tr, o c, li sng, tham nhng, bun lu, lng ph, quan liu th vic nhn mnh c l gc theo t tng ca Bc H l hon ton c ngha thc tin v cn thit. Tuy nhin, ni nh vy khng c ngha l xem nh ti. Bi v, khng xy dng i ng cn b c ti th cng khng th thc hin thnh cng s nghip cng nghip ha, hin i ha t nc. Hn na, c y bao gm phm cht chnh tr, o c, li sng, phong cch lm vic. Ngi c bn lnh chnh tr vng vng l ngi c c c v ti, l s thng nht gia c v ti.

2. Hc tp t tng o c H Ch Minh, xy dng o c cch mng.

H Ch Minh l ngi ti c song ton. Dn tc Vit Nam v nhn loi tin b mi mi t ho v H Ch Minh - Ngi anh hng gii phng dn tc v danh nhn vn ha th gii. Nhng phm cht o c cao qu H Ch Minh v tinh thn cch mng cao c, sut i phc v T quc, phc v nhn dn, v c khim tn, gin d, cn kim lim chnh, ch cng v t; mi mi l tm gng sng v nhn cch cho cc th h hm nay v mai sau hc tp. Xuyn sut cuc i hot ng cch mng ca mnh, H Ch Minh nh gi rt cao vai tr v sc mnh ca o c cch mng. Theo Ngi o c l nn tng ca

73

ngi cch mng cng ging nh gc ca cy, ngn ngun ca sng ca sui. Ngi vn thng ni, ngi cch mng phi c o c cch mng mi hon thnh c nhim v cch mng. Khng c o c cch mng th d ti gii n my cng khng lnh o c nhn dn. o c cch mng khng ch l ci gc ca ngi cch mng, m cn l ng lc mnh m ngi cch mng i n ci tr. V khi c tr, hiu bit v khoa hc, ch ngha Mc, phng php cch mng th ci c chnh l ci bo m cho ngi cch mng gi vng c ch ngha m mnh gic ng, i theo. S nghip c lp dn tc v ch ngha x hi l s nghip to ln, kh khn v nng n, con ng i n c lp dn tc v ch ngha x hi l con ng di, khng phi l mt i l thng tp. Do , o c cch mng gip ngi cch mng vng tin trn con ng i ti mc tiu ca mnh. C o c cch mng th gp kh khn, gian kh cng khng s st, li bc. Do , chm lo ci gc, ci ngun, ci nn tng y phi l cng vic thng xuyn ca ton ng, ton dn, ca mi gia nh v mi ngi trong x hi. Hc tp t tng o c H Ch Minh xy dng o c cch mng chng ta cn tp trung vo nhng ni dung ch yu sau y: Mt l, trung vi nc, hiu vi dn, sut i chin u hi sinh v c lp t do ca T quc, v ch ngha x hi v hnh phc ca nhn dn. Trung v hiu l hai khi nim c bn, l trng tm ca t tng o c Nho gio. trung l trung vi vua v hiu vi cha m; c H Ch Minh m rng ra phm vi x hi l trung vi nc, hiu vi dn. y nc l ca dn v dn l ch ca nc. Trung, hiu mang mt cht lng mi vi ngha cch mng, ht sc su sc, vt xa nhng gi tr o c truyn thng Nho gio. Khng c g qu hn c lp t do sut i chin u cho c lp t do, cho hnh phc ca nhn dn l t tng o c tip ni truyn thng o c ca dn tc Vit Nam, l phm cht o c ln nht, cao nht ca con ngi Vit Nam thi i H Ch Minh. C th ni, chin u v c lp t do, v hnh phc ca nhn dn, l phm cht ni tri trong cc phm cht o c H Ch Minh. Phm cht ny tr thnh ch bt khut, thnh ch ngha anh hng, thnh thi khng cam chu n l, th hy sinh tt c ch nht nh khng chu mt nc. Phm cht ny tr thnh bn lnh ca ngi Vit Nam trc nhng th thch, kh khn gian kh, ha thnh li sng c tnh c ngha,
74

c thy chung, c vn ha li sng thm m ch ngha nhn o chin u. Phm cht ny nh hng rt ln v su sc trong cng ng ngi Vit Nam, trong s tp hp sc mnh Vit Nam v sc mnh nhn loi. Chin u v c lp t do v ch ngha x hi, v hnh phc ca nhn dn ha nhp vi dng chy chung ca thc o c cao p nht ca nhn loi v nhn loi cng c v n, tip nhn n, nh l chnh phm cht v gi tr ca mnh. V vy, ngy nay khi trn th gii cn c nhng t nc, nhng b phn dn c cha c hng c lp t do, cm no o m, cha c hc hnh, hnh phc th phm cht ny t tng o c H Ch Minh vn l kht vng chy bng, l cht men kch thch, l ng lc ni ti thc y nhn loi tin ln, vn ti. Hai l, cn, kim, lim, chnh, ch cng, v t. Cn, kim, lim, chnh, ch cng, v t l phm cht o c c bn, c H Ch Minh cp thng xuyn v n gn lin vi hot ng hng ngy ca mi ngi cch mng v quan h mt thit vi phm cht Trung vi nc, hiu vi dn. Cn, kim, lim, chnh, ch cng, v t, theo Bc H gii thch l: Cn l cn c sing nng, tng nng sut trong cng vic. V d trong sn xut quan trng bc nht ca cn l pht trin sn xut. Phi ly hiu qu ca sn xut m o ch cch mng. Kim l tit kim, tc l khng lng ph thi gian, ca ci ca mnh v ca dn. Ngha l, ch kim c ni dung kh ton din: tit kim thi gian, tit kim trong sn xut, tit kim trong tiu dng, tit kim c x hi v mi c nhn. Lim tc l khng tham v lun lun tn trng, gi gn ca cng, ca nhn dn. Lim tr thnh thc o bn cht ngi, bn cht cch mng ca mi ngi. Chnh l thng thn, thy iu phi d nh cng phi lm, thy tri d nh cng phi trnh. Khi ni ti chnh, trc ht phi ly mnh lm i tng. Ch cng v t l em lng ch cng, v t m i vi ngi, vi vic; ham lm nhng vic ch nc, li dn, khng ham a v cng danh, ph qu. Khi lm bt c vic g cng ng ngh n mnh trc, khi hng th th mnh nn i sau. Ch cng v t l chm lo vic nc nh chm lo vic nh. Nh vy ch cng v t khng phi l khng chm lo li ch ring. y Bc ch yu cu trong quan h li ch chung v ring cn phi hi ha. Ngh n li ch ring nhng cn u tin li ch chung. Ch tch H Ch Minh cho rng, ch cng v t phi gn lin vi chng ch ngha c nhn, theo Bc, u tranh chng ch ngha c nhn khng phi l giy xo ln li ch c nhn. Mi ngi u

75

c tnh cch ring, s trng ring, i sng ring ca bn thn v ca gia nh mnh. Nu nhng li ch c nhn khng tri li ch tp th th khng phi l xu. Cng cn phi thy rng, H Ch Minh ph phn ch ngha c nhn, nhng yu cu gii quyt hi ha li ch c nhn v x hi, khng tr dp li ch c nhn, phi tn trng v pht trin c nhn chng ch ngha c nhn. Ba l, tu dng o c cch mng sut i. Theo Ch tch H Ch Minh o c cch mng khng phi trn tri xung. N do u tranh, rn luyn bn b hng ngy m pht trin v cng c. Cng nh ngc cng mi cng sng, vng cng luyn cng trong. Cuc sng lun lun vn ng, bin i khng ngng. Do vy, vic tu dng, rn luyn o c phi c tin hnh lin tc, khng ngng. Hm nay c th tt, c th v i, nhng ngy mai c th bin cht, thoi ha h hng nu khng tu dng thng xuyn. Ch tch H Ch Minh cho rng, thc tin cch mng lin tc pht trin, con ngi cch mng v o c cch mng cng phi tin ln nu khng mun lc hu vi cuc sng. Nu khng tin ln tc l thoi. V nu thoi th nhng thng li t c s khng th cng c v pht trin. Bn l, ni i i vi lm, nu gng v o c. Bn thn cuc i H Ch minh l chun mc tuyt vi, mt tm gng ngi sng v s ni i i vi lm, l lun nhun nhuyn vi thc tin. Ngi din t nhng nguyn l ca ch ngha Mc Lnin thnh nhng phng chm ch o hnh ng, nhng chun mc, rn luyn o c cho cn b, ng vin. Ch tch H Ch Minh l Ngi v i khi ni v o c, Ngi cng v i khi thc hnh o c. Ngi khng ch ni l lm, m ngi cn ni t lm nhiu, v trn phng din o c phn nhiu ngi ch lm nhiu m khng ni. Chnh iu ny hm nay ang i hi chng ta phi suy ngm su sc mi c th khm ph c tng su bn cht trong t tng o c H Ch Minh. Ni i i vi lm, nu tm gng v o c theo H Ch Minh c lin quan n s thnh bi ca cch mng, s sng cn ca ng, ca ch . S thnh cng phn ln l do cn b, vy cn b phi c gng hn mi ngi, lm kiu mu cho mi ngi. Khng c nhng tm gng o c thc t, mi tiu chun s khng cn gi tr g ht. Chnh v vy, cn b phi gng mu phi nu tm gng v ni i i vi lm. Nm l, xy i i vi chng.
76

Trong cuc sng hin nay nhng hnh tng tt xu, ng sai vn cn an xen, i chi, thc y, hoc km hm nhau. Trong , ci tt vn l dng chnh, dng ch o, nhng ci xu ang c nguy c ly lan, pht trin. Mun pht trin ci tt, mun ngn chn ci xu, H Ch Minh i hi phi kt hp xy vi chng, trong xy l ni tri. Theo H Ch Minh, xy l xy dng, hc tp, tu dng, rn luyn nhng phm cht o c cch mng; xy dng ch ngha tp th, xy v nu nhng tm gng v o c, nhng in hnh Ngi tt, vic tt, xy dng tinh thn phng s ng, phng s T Quc, phng s nhn dn. Xy dng thc t chc k lut, s on kt trong t chc, trong nhn dn. Chng l chng ch ngha c nhn, chng quan liu, tham , lng ph, chng thi quan cch mng, chng kiu ngo, chng thi v t chc, v k lut, mt on kt. Trong sut cuc i hot ng cch mng ca mnh, H Ch Minh lun lun ch trng ti c hai mt xy v chng v trong chng c xy y xy l xy ci hay, ci p, ng thi cng l chng ci d, ci xu. Xy ch ngha tp th cng ng thi l chng ch ngha c nhn. Ngc li, chng tiu cc l khng nh v xy ci tch cc, chng tham , lng ph, quan liu cng chnh l xy dng lim chnh, tit kim hiu qu. Theo H Ch Minh, mun xy v chng c kt qu phi kin tr, kin quyt, phi to ra cc phong tro cch mng si ng trong qun chng. Cc phong tro, cc cuc vn ng xy v chng phi c th. C phong tro, c cuc vn ng chung cho ton ng, ton dn, nhng cng c phong tro, nhng cuc vn ng gn vi tng ngnh, tng gii, tng a phng, tng la tui. Qua cc phong tro, cc cuc vn ng m li cun mi ngi vo cuc u tranh xy v chng. Yu cu mi c nhn, ng vin phi c bn lnh, trung thc, quyt tm cao, thng xuyn c v, chin u bi p cho ci thin, ci p, ci ng, kin quyt u tranh y li ci xu, ci sai, ci c. Su l, lun lun t ph bnh v ph bnh. T ph bnh v ph bnh l v kh sc bn ca ng, ca mi cn b, ng vin trong qu trnh tu dng, rn luyn, xy dng o c cch mng. Trong cuc i hot ng cch mng ca mnh, H Ch Minh l mt mu mc ca tinh thn, phong cch macxit lninnt trong t ph bnh v ph bnh. Theo ngi, ph bnh l nu u im v vch ra khuyt im ca ng ch mnh. T ph bnh l nu u im v vch khuyt im ca mnh. T ph bnh v ph bnh phi i i vi nhau. Nh vy, theo H Ch Minh t ph bnh v ph bnh c mc ch v ngha tt p mi ngi hc tp u im ca nhau, mi ngi ngy cng on kt, thng nht, mi ngi tin b, trng thnh.
77

H Ch Minh cn ch ra trong t ph bnh v ph bnh phi tn hnh thng xuyn, trit , ch r nguyn nhn, ch r bin php c th sa cha. Ngi lun lun nhc nh cn b phi chng thi trc mt th n, k l sau lng. N nang khng ph bnh khc no thy trn mt ng ch c nh m khng ch. N nang khng ph bnh cho ng ch mnh c sa vo lm li, n ni hng vic. Th th khc no thy ng ch m m khng cha cho h. H Ch Minh cho rng, trong t ph bnh v ph bnh, mi cn b, ng vin phi bt u t chnh mnh. Mi ngi nu khng bt u i hi t chnh bn thn mnh, th khng c c s i hi ngi khc. Thc tin cho thy, u t ph bnh v ph bnh lng i, c ch ngha c nhn c iu kin pht trin. Chng ch ngha c nhn s khng c hiu qu nu sao nhng vic t ph bnh v ph bnh mt cch nghim tc theo tinh thn, t tng o c H Ch Minh. Hin nay, trong iu kin kinh t th trng, bn cnh nhng yu t tnh cc c bn, ny sinh nhng yu t t pht, gy nhiu tiu cc v t nn x hi. Do vic nng cao tinh thn u tranh ph bnh v t ph bnh l s dng cm nhn thng vo s tht, nhn r v nghim khc t ph bnh i vi nhng thiu st yu km vi phm o c ca mnh, kin quyt sa cha khuyt im ca mnh ngy cng tin b l cng vic thng xuyn ca mi cn b, ng vin, mi t chc, chnh quyn, on th.

78

TI LIU THAM KHO

[1]. Gio trnh o c hc. NXB Chnh tr Quc gia H Ni Nm 2000. [2]. V gio dc o c cch mng trong ccn b ng vin hin nay - Thc trng v gii php. NXB Chnh tr Quc gia H Ni nm 2004 [3]. Gio dc o c cho cn b ng vin trong thi k y mnh cng nghip ho - hin i ho t nc. NXB Chnh tr quc gia H Ni nm 2004.

79