Professional Documents
Culture Documents
Filipino Handout
Filipino Handout
, .•
j
, a
.Kung paanong napahuhusay ang pagtalakay sa isang sinusunng akda aY,masasabi
• t14rlng"kapabayaan" ng teoryal1g pampanitikan. Isang uri ng kapabayaang ang hatid .J!
ay kaaJ,sman at kasiyahan, na siyang tanging layunin ng panitikan.
Bagamat teoryang dayuhan ang nakararami, hindi nangangahulugang kakapit na
\
Jamang tayo sa mga ito at walang tutol nating;tacinggapin tl:a ang mga ito lamang ang d
mananatilingmga teorya sa habang panaho~: Lagi oating iisiping ibang kultur~ ang III
nakapaieob sa mga teoryang ito. Bagamat tinatanggap natin· ang mga kulturang
dayuhan, huwag tayongmagpakalunod sapagkat kailangan din nating isiping tayo'y P
may sariling kulturang dapat pahalagahanat payamanin upang pumaimbulog aug' ating
sulling, pagkakakilanlan. Katunayan, may mangilan-ngilan nang swpusulpot nil
• k:
b
tcoryang ating-atin ngunit hindi pa gaanong nabibigyan ng mas~g pag-aaral at s~
PClglolohocl
"
,,~
Kung sa unang kabanata ay nabigyan tayo ng malawak na impormasyon ukol sa'
ktHkasanhg panitikan - kahulugan, uri,. anyo, kahalagahan, ·atb., makabubuti ~
Sc
:;(. "r;a'1iAgO natin talakayin ang teoryang pampanitikan ay maging malinaw sa atitt aug
, bhulugan ng teorya at teoryang pampanitikan. ' "t
,~ ..
balea makaJjmof sa pag-iibigan
lang iki1Jl!1IIbog niring' kapalaran
sa "'bhang malalim -na ktiralitaan.
Malealigtaan ktfyang di basahin,
.. nagdaang panahon ng sl!Jllan namin,
lea'!Yang pagsintang gi1lllgol sa akin
at pinllhll1ta1l leong pagod at hilahi/?
Ang minsang pagtatrabaho ni Edgardo Reyes sa konstruksyon ay Wong lumutang
, ang 'buhay-mangggawa dahil na rin sa makatotohanang paglalarllwan niya sa mga _
tauhang naging biktima ng mapaglarong lipunan. ~ng kalungkutan at paghahangad ng
kalayaan sa loob ng bartolina ay- masining na lumutang sa mga tula ni Amado V.
Hemandez, at ang kanyang labis na pakikiisa at pakikisangkot sa mga simulaing
ipinagJaJaban ng,mga manggagawa ay labis na nakaapekto sa mga tula at ilang isinulat
ng Alagad 'ng Sining sa panitikan. Samantala, ang paggamit ng mga bayang San Roque
,.
~,
a~ San Isidro! ~a ilang piling maiik1in g kwent? ni Rogelio Sikat ay pagpapakilala sa mga'
bayang naging ~agi ng kanyangkamusmusan at pagbibinata. Tubong San. Isidro,
;~ , t ,Nu~ Ecija ang ~aong manunulat. Kaugnay nito, ang karamihan sa niaiikling,
;~ .kwento ni Genoveva Edroza-Matute ay tumatalakay sa buhay-guro sa paaralang
elem.entarya,.·.Hindi nagawang paghiwalayin ni Matute ang ugnayang yeso-l'isara~t ..
. sa lapis-papel-makinilya. . ' ,"
Ang ika-15 kabanata sa aklat na Mga Gunita (1994) ni Mlltute liy ganito .ang
lisiriasaad:
AnI, bala sa mizik!ing leJnpelllo IIa11Iing tPaglalt!Jag' ....
sa PIISO ng lsang Bata" '!) tll1l'!J no bata na tinllf'llan nll11lin
.\
sa 1I111l11g baiJang. Si EM. '!Y bllh'!) no bllh'!) pa s~ aming
aJoaIa. MinahtJI "ga aIeo nang g'!)on no lamang noon - leNnI,
paanong mi1ltlballeo rin siya. Nalipal aleong magtllro sa
interme4Ja at fllllii leaming nagtagjJo ni EM sa lleapitong
Baitang (bflllJ 1IIIlf,leadill"a '!Y pitong boitang'ang elementarya).
Naging le.aranilllfJn na /amang anI, pagtitinginon namin.
Sa paggamit ng teoryang ito ay laging iniuugnay ng mananaliksik ang mga
l ., .
kondUyong kaakibat ng teoryang bayograpikal: .
Una, ang tanging tugon ng pagsusuri ay akda misino na siyang binabasa at'sinuSuri
kung kayat kailanman ay hindi ito ipinapalit sa buhay ng makata 0 ·man~u1at .
.. ~ " ","
. Samantala; may malaking tungkulin at pananagutan ang makata at tnanunuIat gaya
,
,- , nang ipinahayag ni Pedro L. ~carte (1988) tungkol kay Edgardo Reyes' nang,suIarin
ng huli ~g "Sa mga Kuko ng Liwanag": '
At anI, manllnllial ay hindi maaan"ng manatiling
tahimile, hindi maaaring di magbibigay-tllgon sa ha,.cip ng
....
21
.r..
111aJagim na katotohanan. Ng.'l1Iit tlllad ng ibapara sa ka'!)ang
111ga kopanahon, si Reyes '!!' bikti111a rin, .sa isang paraan ng
111ga pllersang' nakopallgy'!]ari sa sari/i. na111ang pagkatao,
/Ja11111111l1h,!] at silting ng 111anllnlllat. Koilangan ng 111anllnlllat
na .111apanatili ang integridad. ng kanyang sining, ngllnit
koiIangan din n!yang ku111ita ng ikabllbllh'!]. At karaniwang
'1Iatatagpllan' ng isang 111anllnlllat na ,,!ahirap 111aglingkod nang
sab'!] sa dalawang panginoon.
Historikal
22
--
,.~f,;,/
't}'{<:' /. ;>i~:
;~)":':~1-~;!~(,;f'
'<'Ii'
,,~.'
':''Ollgo ang nakita n!yang Illmatag sa langit at 11IfJa. Sa mllnti't parihabailg"
J~~"}i;~tt'.f.l:bi1ltaf1ang:salafllin, ganap na 'nilogo11,l ng isa nfyang paniilgin ang nakahalldllst!J na
,":' ';~"1~~anillo ng apatna katawang halos ni/omon na ng dilim",- Mula sa Sa Kadawagan
:.:; ·n:;; t'ungPilikmata" ni Fidel Rillo Jr. (1984).. .
'~:,: ':·.4~~.t~;; ()~ ..J ~ng i~it ng dIIlfJ, ang alingasalll, ang saotsit ng dllgo niJohn Shaw angpll1ll.IIkalll •.
,·"titl'W"·· ',' "
;.~~.)';:i/;t··\",ktg·Nano. Uma/ras.#Jtr, binitiwan ang kNtsifyo : . . saka t1l11lakbo! Walo ~a alll.
c'~:~\r:;;~,~h, ,~poot, II/(JIo na ang silokbo., Mt!} ali1ll/llas na sa kanyang kNmllkNlong blldb" mt!}
.i~ ·."W"'<;~ . .:ttfllgitj na sa ka1!Jang mga lobi - Mula sa C~ng Pinagdaanang Buhay ni Nano, ni
.... ,'i~i·j:·"'''·~rig, ni Nanay Belen, ni Tatay Merto, ni Rica at ni Sergeant John Shawng
.. :,,~~'1:-r}?Olongapo"ni Lav Indico Diaz (1991). '
>,)~.·~:t~')/~·, ' ; . , , •.1 ' •
',".·I;}~'~/;:" '~a gPni/ong pagkakataon, Stlsagi sa kanyang isipan anI. kakaibang himig:
'1:"~'~" ,r Ba/iUt kailongang isa lama"g, ang piliin? Bakit Jalallla' Iomang ang tanggap na
. .' ".kasarian? Bakit isa long ang dopat mapangasallla? Bakit malokas pa rin a"l. gapos
: 'l'lft~f n&:batas ng na~? Bakit anoma!ya ang sabt!J at salit-salitang pag'!flnasa sa
<,~,;il babae at /aJilki? Bakit kailangang p1l11lili n$ is. at pangatawanan ito hallUflng
kamatqyant Bakit itim-puti, langit-impryerno; babae~laIoki, mabait-masama, init
" ~;, .,·;lappg.l."tolll-busog, .buht!J-patt!J, Konluran-Silonlfln pa rin ang iginigiit ng mlllldo? .
:: ';~N~aan ang abo, purgatoryo, silohis, neutral, gitna, maligamgam at bahaghari? -
, Y. MUla sa "Bi'''ni Tito Rosero.
•
,·,\~J(J'.ismo
.;,',:.,~r A"'::r~' "0 "
..,
,%""" Sapanahon ding ito bumulusok ang iba't ibang disiplina gaya ng kasaysayan, pilosopya•.
, "~~1tu1a at\ retorika. Pagkaraan nito ay sumapit naman ang Gintong Panahon noong
i~~S!80"B.C.. Sa panahong ito ay kinilala ang panulaanbilang.pinakamahalaganggenre sa
.' ,~tp8gsulat at pagsus~. N akapaloob dito ang epiko, satiriko gayundin ang mga tulang
'~';~$o at pastoral. Kasunodnito ay umusbong naman ang Panahonng Pilak na
. i.rjnagpabago sa anyo ng panitikan nang panahong iyon. Ito'y dahil sa mabilis na ,.
:).jl'~P ng prosa at bagong k~medya. P~~bulog din ang talamhuhay,liham- ' .
'~;:if ~ti:k:a, pamumunaat panununng pampamtikan. .
~i" (',:L~':~a1ang katapusan ang diwa at espiritu ng tao kung kayat ibig niton~ makalaya sa
··'J?ib!Jangang. daigdig. Ito ang partiniwala ng mga klasi~ta. Dahil sa paniniwalang
.': 'p ng tao na kahit hinahangad niya ang. kanyang kalayaan, nartiniwala ~yang
•.. siya maihihiwalay sa daigdig nang walang pagbabagong magaganap sa kanyang
'''< an. Bukod dito, pinaniniwalaan ng klasismo na' kahit ang diwa ng tao ay
p~bbatay sa bagar, ang pisikal'na bagay at espiritu ay dapat isabcltay at dakilain..
, ,
24
-,
Sinasabing may dalawang uri ng takot ang pinangangarnbahan ng isang batang
lalaki habang siya'y lwn~ki: (1), pagpapatuli at (2) pag-agaw ng ama sa atensyong
,ibinibigay sa bnya ng kanyang ina. Sa sitwasyong ito, malinaw na mababakas ang
"oedipus complex" 0 ang pakikipag-agawan ng bata sa kanyang ama sa atensyon,
pagmlp1lahal 0 pangangalaga ng kanyang ina. ..
Ang pinakaubod tig "oedipus complex" ay sekswalidad. lniuugnay ito $a sinabi,
niFteud na aitg panitikan ang kabuuan ng kamalayan at di-kamalayan.
Eksistcosya&mo,
ako
ang daigdig
ako
, '
ang lula
ako
ang daigdig
'ang lula
, ako
ang daigdig ng llIla
.'
ang /ula
ng daigdig
ako
ang walang maliIV no ako
ang IValmzg kamatqyang ako
ang llIla ng daigdig
29
oleo
img domdamillg
11I0lf!Yo
oleo
ang larfJ7llollg
buhay
oleo
ang buh~
oleo .
ollg da11ldamin
. ang 1ara1ll01l
'ang bu~
damd011li1l
.Jaro1lloll
iJlthay
tufa
oleo
.
oleo
ollg daigdig IIg tufa
oleo
.1IIflt1lfJal SO slJl'ili' .
oleo
ang !1Iia
SO daigdig
oleo
ang daigdig
IIg tufa
oleo
41!g daigdig
ng tufa
30
--------.
:at a
.,' ,,~"'panahonng feminismo ayon kina Belsey at Jane Moore rta malinaw na t :
'.~ ,,:••Jik... na nakikita sa mga aklat na naisulat ng mga kilalang awtor: una, ang
'~<.. . . ' • • •
;':l., ··p,agpapalabas ng mga aklat nina (1) Kate Millen; (2) Germaine Greer at (3) Eva
': ' ,'trJges; pangalawa, ang pagpapalathala ng mga aldat nina Showalter, Gilbert at Gubar,
pangado, ang tuwirang pakikipag-ugnayan ng feminismo sa post-istrukturalismo; llt
• l
nasa kamay ng' mga lalaking manunulat. Sa mga naunang akda, ang mga babae ng
.. Lumikha ng mga babaing tauhan si Jose Rizal sa kanyang "Noli Me Tengere" at "El
'sina Maria Clara atJulia, ang nagugulumihana~g si Paulita Gomez, ang aristokratang
"' lnilarawan niJoi Barrios (1991) ang tadong uri ng kaapihang nararanasanng mga
. ,,' ~%e Woman Prob1em: Gender, State, and Class Oppression": api ang mga babae
>
,perso1lal1lll 11Iga rrlo!JOn sa tohanan, sa trabaho at maging sa sining at mass media. "
iwsipang ~Cmg mga'manunulat na babae at ang kakayahan bilang babae ang higit na
pinagtutuunan ng pansin." Sila ang mga babaing mammUlat na nais palayain ~ng kaisipan
32