OKULNCES DNEMDE, OCUUN GELMNDE MZN NEM

Yavuz EN
zet: 21. yzylda eitim alannda ortaya kan yeniliklerin, ocuk eitimi ve geliiminde kullanlan metod ve yaklamlardaki en nemli yansmas sanat eitiminde grlr. Mzie doutan yetenei ve ilgisi olan ocuklar sanata ynlendirmek iin eitim kurumlarnda sistematik almalar yaplmaldr. Bu alma, okulncesi dnemde mziin nemini ortaya koymak, mziin ocuklar zerindeki etkisini kullanarak okul ncesi programlarn zenginletirmek, mziin yerini belirlemek ve mzik sanatn bu kurumlarda sevilir hale getirmenin yollarn belirlemek amacyla yaplmtr. Bu alanda yeni bir yaklam ortaya koymak iin literatr taramas yaplm, ocuk geliimi ile ilgili yaynlarda ve aratrmalarda kiilik geliimi kavram son zamanlarda n plana kmaya balamtr. Bylece bu alanda sanatsal aktivitelerin nemi tartmaya almtr. Bu noktadan hareketle mzik eitiminin, ocuk eitiminde nemli bir role sahip olduu mzik ve eitim bilimi evrelerince kabul edilmitir. Anahtar Kelimeler: Okulncesi dnem, ocuk geliimi, mzik

I. Giri Gnmz koullarnda bilim ve bilgiye, dolaysyla eitime duyulan gereksinim hzla artmaktadr. Sanat yoluyla ocuu eitme konusu, en nemli eitim yollarndan biridir. 21. yzylda ortaya kan eitim anlayndaki yeniliklerin, ocuk geliimi ve eitiminde kullanlan anlay ve yntemler konusundaki en nemli yansmas, sanat alannda grlmektedir. Sanat eitiminin en yaygn alanlarndan biri olan mzik eitimi, bu yeni anlayn en doal yansmasdr. Tarih boyunca pek ok filozof, eitimci ve devlet adam mziin eitimsel ilevine inanm mziin gelimesine yardm ve hizmette bulunmulardr. 1 Eski Yunanda mzik; eitimin dayand temellerden biri, zevk ve ruh terbiyesine yarayan bir ara olarak kabul edilmi, mzik sanat genel kltrn ana unsuru olarak devlet tarafndan yardm grmtr. Antik Yunanllar mzie bir terbiye, hatta ahlak eitimi arac gz ile bakmlardr. Yunan filozoflar, mzik kelimesine bu sanatn snrlarn aan bir anlam vermilerdir. Eflatun, mzii, eitimin en gerekli unsuru olarak grm vcuttan nce ruhun gelimesini stn tutmu, eitimde gzel sanatlarn kuvvetine inanm ve

Ar. Gr., Atatrk niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Mzik Bilimleri ASD. Bkz., Akka, Salih, Okulncesi Eitimde Mzik, Gazi niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, Ankara, 1993, s. 7.

ruhun gzelliklerle ykseleceini belirtmitir. Eflatun, mzii bir elence arac deil, gzellik ve iyilik iin eitim arac olarak kabul etmitir.2 Mziin eitimsel ilevleri mziin bireysel, toplumsal, kltrel ve ekonomik ilevlerinin dzenli, salkl, tutarl,etkili, verimli ve yararl bir biimde gereklemesini ve geliimini salayc tm mziksel renme-retme etkinliklerini, bu etkinliklere ilikin planlama, dzenleme ve rgtlenmeleri ve btn bunlara ilikin yap ve ileyileri kapsar.Mzik z itibariyle eitsel bir nitelik tar.Herkes mzikle ilikisinin biimine, ynne, kapsamna ve derecesine gre ondan bir ey alr,bir ey edinir, bir ey kazanr.Mziin insan yaamndaki hemen hemen tm ilevleri ancak eitim (mzik eitimi) sayesinde oluur, deiir, geliir ve yetkinleir. Bu bakmdan mzikle ilikili herkes, mziin eitimsel boyutuyla da az-ok ilikilidir demektir.3 Okulncesi eitim denilince hemen aklmza ana okullar gelmektedir. Genellikle 3-6 ya grubu ocuklar bu okullarn ana kaynaklardr. ocuklarn daha bilinli eitilmeleri, yeteneklerinin ortaya kartlmas, zeka dzeylerinin saptanmas gibi belli bal amalar olan ana okullarnn yararlar kukusuz byk deer tamaktadr. Bu okullardan sonra temel eitime balayan ocuklar, gruplarna daha iyi uymakta, retmen, okul ve arkadalk kavramlarn bilerek geldikleri iin daha bilinli olmaktadrlar. 4 Okulncesi dnemde verilen mzik eitimi, ocuklara baz kavramlarn ve deerlerin kazandrlmasnda olduka etken bir yoldur. Bunlar srasyla ifade etmek mmkndr. 1.Ruhsal Bakmdan: Okulncesi mzik eitimi, ocuun psikolojik geliiminde olumlu rol oynar. Mzik eitimi yoluyla ocuklara, iyiyi, doruyu ve gzeli kavratarak toplumsallamas yolunda kmsenmeyecek mesafeler alnabilir. Mzik eitimi yoluyla ruhsal bakmdan doyum salayan ocuk, hem salkl bir ruhsal geliim hem de salkl bir kiilik yaps kazanma ansna kavumaktadr.5 2.Kltrel Bakmdan: Mzik bir anlatm yoludur, anlatm ise dil ile gerekletirilir. Mziksel anlatm, ancak mzik diliyle ifade edilebilir. Mziin, insann ortak dili olmas zelliinden dolay ocuun kendi lkesi ve baka lkelerde yaayan insan topluluklarn ve onlarn kltrlerini anlayarak evrensel kltrn temelleri oluturulur. Kitle iletiim aralar yoluyla, insanlarn duygularn ifade etmede ve farkl toplumlarn kltrel zelliklerini yanstan mzikler yaylmakta ve dinlenmektedir. Bu adan, mzie bir kltr aktarmas
2

Bkz., Uan, Ali, nsan ve Mzik-nsan ve Sanat Eitimi, Mzik Ansk. Yay., Alf Matb., Ankara, 1996, s. 30.
Bkz., Canbay, Murat Can, Okulncesi Mzik Kurumlarnda Mzik Eitimi, 1.Ulusal Mzik Bilimleri Sempozyumu Bildirileri, Dokuz Eyll niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Yaynlar No:23, zmir, 1984, s. 62. 5 Bkz.,Akka, Salih, a.g.y., s.10.
4

Bkz.,Akka, Salih, a.g.y., s.7.

338

olarak da baklabilir. ocuk kendi kltr ve geleneklerini mzii ve danslaryla tanr, milli duygular geliir. Bu kltr rn olarak mzik, iinde filizlendii toplumun tm kltr elerini tar ve bunlar srekli biimde gelecee iletir. Bu ynyle mzik gemile gelecek arasnda bir ba kurar ve kuaklar birbirine balar. nsann yaps ve yaradl gerei mzik, holanma, keyif alma, neelenme arac olmann ok tesinde, insan iin ok daha derin, kkl, kapsaml ve anlaml ilikiler ifade eden bir yaam biimi, bir kltr rndr.6 Eitimin dier safhalarnda olduu gibi, okulncesi mzik eitimi, ocua o lkenin kltr deerlerini kavratarak toplumsallama srecinde nemli bir rol oynar. 3.Sosyal Bakmdan: Okulncesi dnemde mzik eitimi, ocua dier ocuklarla beraberce mutlu yaama alkanln kazanmada yardmc olur. Her ocuk eitli mzik etkinliklerinde yer aldnda, gerek ahsen ve gerek sorumlu bir ye olarak yapt grup almalarnda,bu amaca doru ynelecektir. Bunun neticesi olarak da ocuk sosyalleecektir. ocuklarn toplumsal etkinliklere katlma deneyleri olduka azdr. Mzikal etkinlikler, ocua toplumsal ve sosyal bir ortama sokarak ferdi, grup ve toplu i yapmalarn salayacandan, toplumsal etkinliklere katlma deneyleri artacaktr. Grup ve toplu almalar ocua, toplu alma, dzenli ve disiplinli olma, evresine uyum salama ve birlik iinde mutlu yaama alkanlklarn kazandracandan, ocuklar sosyalleme srecine gireceklerdir.7 4.Zek Geliimi ve Anlay Bakmndan: Okulncesinde yaplacak mzik eitimi,ocua yaam alglama,yorumlama, yaratclk ve dnme sistemini gelitirme ve eitme konularnda etkili olacaktr. Okulncesinde verilecek zengin bir mzik eitimi, ocuklarn mzik anlaylarnn ve yeteneklerin gelimesine yardm edecei gibi, karlaacaklar problemlerin ve olaylarn nedenini anlamada kolaylk salayaca kabul edilebilir bir varsaymdr. Ayrca yaantlar da tedrici olarak gelitirilecek ekilde dzenlenirse daha iyi bir mzik anlay kazanacaklar dnlebilir. Mzik, sanat eitiminin temel elerinden biri olup, zihinsel srelerin de bir ifadesidir.8 ocuklar, i dnyalarnda yaadklarn zaman zaman szcklerle anlatmada glk ektiklerinde mzii ara olarak kullanrlar. Mzik dinleyen ocuk,sessiz olmay, dikkatini younlatrmay ve mzik dinleyenlere sessiz kalarak sayg gstermeyi, sesleri tanmay ve ayrt etmeyi renmektedir. Farkl zamanlarda dinledii mzikleri hatrlamas, dinledii mzikte konu

Uan, Ali., Mzik Eitimi (Temel Kavramlar-lkeler-Yaklamlar), Mzik Ansk. Yay., Adalet Matb., Ankara, 1997, s. 133.
7
8

Bkz., Akka, Salih, a.g.y., s. 11. Bkz., Akka, Salih, a.g.y., s. 11-12.

339

anlatldnda konu ile mzik arasnda neden-sonu ilikileri kurmas, bylelikle bilisel srelerin desteklenmesi salanmaktadr. ark sylemesi, ocuun sesini kullanmay renmesini salamakta, ark szlerinde bilmedii szcklerin anlamlarn kavramasna yardmc olmaktadr. Birlikte ark syleme, ocuklarn seslerini birbirlerine gre kontrol etmelerine, ortak bir uyum iin aba gstermelerine, ayn etkinlii paylamann zevkine varmalarna katkda bulunmaktadr. Bylelikle ocuklarn dil, sosyal ve duygusal gelimeleri desteklenmektedir. Mzik aletlerini kullanrken ocuk, enerjisini olumlu yollarla da yanstmakta sesleri kefetmekte kendi ritimlerini yaratmakta ve alg alma becerisi kazanmaktadr. Bu da ocuun baar ve gven duygusunu gelitirmektedir. Mzik etkinlikleri ocuun psikomotor geliimini de etkilemektedir. rnein,mzik aletleri kullanan bir ocuun byk ve kk kas geliimleri desteklenir. Enstrmanlar ocuklarn psikomotor geliimlerinde nemli olan koordinasyon, g ve tepki hz gibi kavramlarn geliimine yardmc olmaktadr. ocuun mzie, vcut hareketleriyle tepki vermesi, mzie uygun dans figrleri oluturmaya almas, mzie sesiyle elik ederek, sesini tanmas bilisel ve psikomotor geliimine katk salamaktadr.9 Okulncesi eitim kurumlarnda mzik etkinlikleri planlanrken ocuklarn, zellikleri, ihtiyalar ve hazr bulunuluk dzeyleri dikkate alnmaldr. Daha sonra ocua ve gruba uygun amalar, etkinlikler belirlenmelidir. Mzik etkinlikleri bireysel veya grupla beraber yaplabilir. Ritim almalar gibi baz almalar balangta bireysel olarak yaplabilir. Grup almalar ise byk veya kk grup eklinde yaplabilir. ocuklar byk grupla alrken dikkatleri abuk dalabilir, abalar, hatalar, olumlu veya olumsuz ynleri gzden kaabilir.10 Eitim alanndaki yeni yaklamlardan biri olan 1983 ylnda Howard Gardner tarafndan (Dn Biimi: oklu Zeka Kuram) adl eserinde ortaya koyduu oklu Zeka Kuram, zekann toplumlar ve eitim zerinde yllardr srp giden etkisini, yani sadece dil ve matematik zekasn hesaba katan klasik zeka testi ve zeka tanmlamasn tarihe kartrmtr. Gardner, zekann iki deil sekiz yn olduunu savunmutur. Bylece sadece matematik ve dilde baarl olanlarn deil, mzikte, sporda, dansta, iletiimde, doada, resimde kendini gsterenlerin ve kendini iyi tanyanlarn da zeki olduklarn savunmutur. Gnmzde eitim ve psikoloji alanndaki gelimelerle klasik testlerin ocuklarn deerlendirilmesinde yeterli olmayaca, onlarn potansiyel yeteneklerinin de ortaya karlmas gerektii gr vardr. Bu grten yola
Bkz., merolu, Esra, Ersoy, zlem ve Dierleri, Mziin Okulncesi Eitimde Kullanlmas Kk Yaynclk, Aydodu Ofset, 1.Bask, Ankara, 2003, s. 17-18. 10 Bkz., Poyraz, Hatice, Dere, Hale, Okulncesi Eitiminin lke ve Yntemleri, An Yaynclk, Kozan Ofset Mat. San. Ve Tic. San. Ltd. ti, Ankara, 2001, s. 93.
9

340

kldnda kk yalardan itibaren ocuun sanatla i ie olmas, tek ynl bir eitim-dnce ierisine deil de ok ynl bir eitim ierisinde olmas gerekmektedir. Gardner, mzikal zekadaki stnln, insan zekasnn dier btn alanlarndan daha nce ortaya ktna dikkat ekmektedir.11 Yaplan baz aratrmalarda, mzik eitimi ile yaratc zeka ve entelektel grn geliimi arasnda paralellikler olduu, olgunlamam bir beynin mzik aktiviteleri ile zenginletirildiinde zeka kapasitesinin gelitii bilimsel olarak kantlanmtr.12 Dier bir almada, 10 yllk bir periyotta, 25.000 renci zerinde, standart testlerin uygulamas ile yaplan lmlerde, sosyoekonomik kkeni ne olursa olsun, mzikle uraan rencilerin, mzikle uramayan rencilere gre daha baarl olduklar ortaya kmtr.13 Bu grler dorultusunda ocuun zellikle okulncesi dnemde yeteneklerinin ortaya karlmas, retmenin renciyi ok iyi tanmas ve mzik-resim gibi sanat alanlarnda kendini yetitirmi olmas gerekmektedir. retmen ocuun dnyasna seslenip, onunla salkl iletiim kurmas gerekir. ocuun mzie olan ilgisini devaml klp, gelitirmek, renciye sevgi ile yaklamak, en az mzii iyi bilmek kadar gereklidir. 14 II. Sonu Mzie yetenekli ocuklarn, mzik sanatn renmeleri ve enstrman almalar, ark sylemeleri, besteci olarak yetiebilmeleri byk lde iinde bulunduklar ortama baldr. Yetimee elverili ortam ve koullar bulunmazsa stn yetenekli de olsa ocuk mzik sanats olamaz. Bu adan baklrsa anaokulunda mzik eitiminin nemi daha iyi kavranabilir. Anaokullar, mzie yeteneklerinin derecesi henz bilinmeyen ocuklara, mzik eitimi verirken, bu olguyu gz nnde tutmaldr. Her anaokulu retmeni, her ocuu btn ynleriyle tanmaya ve gelitirmeye alrken, mzik yetenei bakmndan da tanmaya, onlara, yeteneklerine gre mzik eitimi vermeye, ok yetenekli ocuklar olursa bu tr ocuklara, yeteneklerini gelitirecek bir ortam hazrlamaya zen gstermelidir. Bu konuda hi
Bkz., Demirel, zcan, Planlamadan Deerlendirmeye retme Sanat, Pegem A Yaynclk Tic. Ltd. ti, Ankara, 1999, s. 142-149. 12 Bkz., Sharp, janette, Classrooms and Curriculum Come Alive, With Music: A Sequential approach of teaching music to Elementary students using daily oral music lessons , Classroom Researchs, Utah, 2003, s.2 , www.amc-music.org.Eriimtarihi 14.01.2005. 13 Bkz., Catterall, James, Reqardless of socio-economic backqrounds, music-making students get higher marks in standardized tests Department Of Education Database, Ucla 1997, s. 1, www.amc-music.org.Eriimtarihi 10.02.2005. 14 Bkz., Yldz, Evren, en, Yavuz , Kk Yalarda, Mzik ve Piyano Eitiminin nemi , Gzel Sanatlar Enstits Dergisi, Say: 5, Erzurum, 1999, s. 189.
11

341

unutulmamas gereken udur: her ocuk mzie ilgi duyar; kimi ocuklar ark sylemeyi, kimi ocuklar alg almay yada ses veren bir aratan ses karmay, kimileride mzik dinlemeyi daha ok severler. retmen, ocuun mzie ilgisinin ynn ve yeteneinin derecesini kavramaya almal, ocuklar ilgileri ve yetenekleri ynnde gelitirmeye aba harcamaldr. ocuklar kk yalardan itibaren psikolojik ve fizyolojik ynden kendilerine uygun mziklerle beslenirlerse, byynce mziki olmasalar bile iyi mzii seven, seen ve ondan yararlanmasn bilen yetikinler olacaklardr. Anaokulu, ocukta, mzik beenisinin tohumlarnn atlaca, fidanlarnn yetitirilecei, zenli bir bahe olmaldr. Minik insanlar byle bir bahede bedensel ve ruhsal bakmdan daha iyi yetiebilir ve daha salkl bir kiilik geliimine kavuabilirler.
Abstract: Of the innovations that have emerged in field of education in the 21st century, the most important reflection in approaches and methods used in child development and training is seen in arts education. To render the children born with a latent interest in music inclined to art, systematic studies have to be done at training institutions. This study is intended to reveal the significance of music in early childhood; to determine the place of music in enriching pre-school training programs by using the effect of music on children; to determine the ways of making the art of music loved at these institutions. A literature review has been done in this field to come up with a new approach. In the research and publications on child development, the topic of self development has begun to become dominant in recent times; so importance of artistic activities in this field has been open to debate. In this sense, the art of music has begun to be regarded as important in child education. Key Words : Pre-school period, child development, music

Kaynaka Akka, Salih, Okulncesi Eitimde Mzik, Gazi niversitesi, Mesleki Eitim Fakltesi, Ankara, 1993. Canbay, Murat Can, Okulncesi Mzik Kurumlarnda Mzik Eitimi, 1.Ulusal Mzik Bilimleri Sempozyumu Bildirileri, Dokuz Eyll niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi Yaynlar, No:23, zmir, 1984. Catterall, James, Reqardless of socio-economic backqrounds, musicmaking students get higher marks in standardized tests Department Of Education Database, Ucla 1997, www.amc-music.org.Eriimtarihi 10.02.2005. Demirel, zcan, Planlamadan Deerlendirmeye retme Sanat, Pegem A Yaynclk Tic. Ltd. ti, Ankara, 1999. merolu, Esra, Ersoy, zlem ve Dierleri, Mziin Okulncesi Eitimde Kullanlmas, Kk Yaynclk, Aydodu Ofset, 1.Bask, Ankara, 2003.

342

Poyraz, Hatice, Dere, Hale, Okulncesi Eitiminin lke ve Yntemleri, An Yaynclk, Kozan Ofset Mat. San. Ve Tic. San. Ltd. ti, Ankara, 2001. Sharp, Janette, Classrooms and Curriculum Come Alive, With Music: A Sequential approach of teaching music to Elementary students using daily oral music lessons , Classroom Researchs, Utah, 2003, www.amc-music.org.Eriimtarihi 14.01.2005. Uan, Ali., nsan ve Mzik- nsan ve Sanat Eitimi, Mzik Ansk. Yay., Alf Matbaas, Ankara, 1996.
Uan, Ali., Mzik Eitimi (Temel Kavramlar-lkeler-Yaklamlar), Mzik Ansk. Yay., Adalet Matb., Ankara, 1997.

Yldz, Evren, en, Yavuz , Kk Yalarda, Mzik ve Piyano Eitiminin nemi , Gzel Sanatlar Enstits Dergisi, Say: 5, Erzurum, 1999.

343