Fakulteti i Artve Departamenti i Artit Dramatik "Regji Teatri"

Punim Seminari:

Eugen Bertolt Friedrich Brecht Dialektika ne Teatr

Mentori:Prof.ascElmaze Nura Prishtin-Skenderaj Tetor 2012

Studenti:Kushtrim Mehmeti

Permbajtja Permbajtja..........................................................................2 Hyrje...................3 Jeta dhe Vepra.......4 Konteksti kohor ..................................................................7 Organoni i Vogel.......8 Teatri Epik....14 Teatri i Brechtit...20 V-effekti.22 Aktori..23 Audienca..24 Skenografia,Kostumografia,Nriqimi dhe Muzika...26 Dallimi mes Teatrit Epik dhe Teatrit Tradicional....27 Perfundimi..29 Literatura....31

Hyrje Gjate punimit t ktij seminari do t trajtohet Jeta e Bertolt Brechtit,veprimtaria e tij,konteksti kohor ku jetoj dhe veproj,sistemi i puns n teatr si dhe ai jetsor .Duke u nisur nga ajo q sistemi i puns se Brechtit sht tejet i komplikuar qe n fillim duhet t krkoj falje pr ndonj lshim eventual,por pavarsisht gabimeve eventuale prap se prap qllimi i ktij seminari mbetet qe ky seminar t shrbej pr tu kuptuar me leht sistemi i puns se Brechtit. Materiali ku gjithmon bazohem si dhe materialet shtes pr kt seminar do t ceken ne fund t seminarit por duhet t bej me dije qysh n fillim se gjithka q sht e shkruar n kt seminar sht bazuar n materialet t zgjedhura dhe t besueshme. Seminarin dua ta nisi me disa fjal t regjisorit t rndsishm te Berlinit W.Langhoff q i thot pr Brechtin: Ka ardhur t sjell te ne shqetsim t madh dhe na ka detyruar t pyetemi: qsht teatri i shekullit njzet? Na ka thyer me ekan-dhe na ka bindur me knaqsi ne mendime .Askush nuk i ka shptuar sido q t jet vn karshi tij,sepse as ai kurr nuk u ka ikur pyetjeve qe ka br koha. Ka thn:t luajm lojn mbi ndryshueshmrin e botes (por edhe mbi ndryshueshmrin e teatrit) Nj lloj t ri argtimi ju sjell: knaqsin e njohjes,qndrimit te lir,prfundimeve t pashmangshme Mund te thuhet e ka tundur ndrrueshmrin e teatrit1

Kurse duhet te prmendi edhe nj pjese nga ditari personal i Brechtit: Sa nuk m plqen t shoh:n qoft se n kritika shkruan se kapela ime sht e kaltr tepr e mbyllt,e m mir do t ishte t jet e kaltr e qel,kurse kapela ime sht e verdh.2

1 2

W.Langhoff,regjisor I rndsishm I Berlinit Shenime nga Ditari I Brechtit

Jeta e Eugen Bertolt Friedrich Brecht Brechti lindi me datn 10 shkurt te vitit 1898 ne Augsburg n Gjermanin Jugore,Babai i tij ishte katolik kurse nna protestante,babai Bertolt Friedrich Brecht punonte ne nj fabrik letre,nna e tij ishte e smur nga kanceri i gjirit, Brechti kishte nj vlla i cili quhej Walter ai lindi ne vitin 1900. Brechti kishte probleme shndetsore,ai vuante nga problemet e zemrs,nga mosha gjasht vjeare Brechti ndjek msimet ne shkolln fillore ose elementare protestante(Volksschule3),ndrsa ne moshn dhjete vjeare ai shkoi ne nj shkolle private (Koeniglich-Bayerisches Realgymnasium4).Ne moshn dymbdhjet vjeare Brechti ka pasur sulm ne zemr,por shpejt sht rikuperuar dhe ka vazhduar shkollimin ,ndrsa ishte ne shkoll ai filloi t shkruante,disa shkrime te tij i botoi ne nj revist te quajtur Harvest,Ne moshn gjashtmbdhjet vjeare ai shkruan dramn e tij te pare qe titullohej Bibla,Kur kishte nntmbdhjet vje ai u detyrua ta lre shkolln pr tu drguar n ushtri,kurse kthehet ne shkolle ne vitin 1917 ku rifilloi shkollimin e tij,filloi t studioi shkencat natyrore dhe Medicinn n Universitetin e Mynhenit,por shum shpejt i la studimet t cilat si duket nuk e trhiqnin edhe aq shum ,pas lufts Brechti punoi nj kohe si dramaturg i ansamblit te nj karabeu ne Mynhen .Ne vitin 1920 i vdiq Nena e tij e cila vuante nga smundja e kancerit t gjirit,n ket kohe Brechti ishte duke shkruar dramn e tij qe titullohet BAAL. Jeta e Brechtit ne aspektin seksual ishte mjaft e komplikuar,gjate moshs 16-20 vjeare ai kishte lidhje me tet femra nder t cilat ishte edhe Paula Banhozler,e cila lindi fmijn e pare te paligjshm te Brechtit ne vitin 1919,ndonse jo krejtsisht qart pr Brechtin mund t thuhet se kishte ndjenja edhe te homoseksualizmit nse bazohemi ne faktin qe Brechti gjate fundjavave merrte shokt e vet ne apartamentin e tij dhe u lexonte kompozime erotike,bazuar ne ditart e tij Brechti kishte nevoje pr dy gjinit femrore dhe mashkullore pr te prmbushur nevojat e tij seksuale .Ne vitin 1921 mori udhtimin e tij t dyt pr n Berlin ku ndjek paraqitjet e Max Reinhardt dhe regjisoreve tjer te kohs s tij, kurse me 1922 drama e tij Tamburet Natn (Drums in the Night) u shfaq n Mynhen dhe n Teatrin e Berlinit ku ai mori mimin prestigjioz Kleist pr dramaturg te rinj,ne moshn 24 vjeare Brechti u martua me Marianne Zoff me t ciln ka lindur fmijn e par te ligjshm nj vit me von,Brechti kishte afera me femra tjera dhe i kushtonte shume pak kohe gruas se tij dhe vajzs gj qe shkaktoi acarimin e lidhjes martesore me Marianen,ne vitin 1923 jan luajtur dy dramat e tij Jungle of Cities dhe Baal,ne vitin 1924 ai u takua me nj aktore e cila quhej Helen Weigel,derisa gruaja e tij u zhvendos pr te jetuar tek prindrit e saj,dhe nuk iu prgjigjet me letrave te Brechtit,qe rezultoi me divorcin e tij me Marianne ne vitin 1929,gjate kohs sa ende nuk ishte ndar ai me Weigel solli ne jet edhe nj tjetr fmije jashtmartesor ,kurse me Weigel u martua ne moshn 31 vjeare,Helen Wiegel lindi fmijn e tyre te dyte Barbara ne vitin 1930,gruaja e tij Helen ishte tolerante ne aferat e tij,ne vitin 1933 Brechti mori familjen e tij dhe iku ne Zvicr ne Zyrich ,qe me vone shkojn ne Skandinavi ne Danimark,kurse
3

Volksschule ishte shkoll universale, e lir dhe e detyrueshme. Subjektet themelore ishin msimi elementar s bashku me msimet fetare,vajzat dhe djemt msonin n vende t ndara, prve kur ato nuk kishin mundesi ekonomike pr ta br kt. 4 Kolegj privat,shkoll e mesme,ose gjimanz siq I themi ne ne vendin tone.

me pas ne Finland si rezultat i prndjekjeve t trupave naziste,pr tu shprngulur pr nj koh me t gjat ne Shtetet e Bashkuara te Ameriks bashk me nj grup intelektualsh t orientuar kah e majta edhe atje u akuzua pr te ashtuquajturn veprimtari antiamerikane,edhe pse Brechti nuk ishte nj antar zyrtar i partis komuniste,Brechti largohet edhe nga Shtetet e bashkuara te Ameriks dhe udhton pr ne Zvicr,ai ribashkohet me Helenen dhe se bashku pas prfundimit te Lufts se dyte botrore ne vitin 1947 krkon qe te kthehet ne Gjermanin Perndimore,mirpo mbasi nuk i japin vizn shkon ne Gjermanin Lindore ku ne vitin 1948 se bashku me Helenen formon Berliner Ensemble,Teatrin Brechtian n t cilin punoi dhe udhhoqi gjate tr jets se tij .Brechti mori mimin kombtar (First Class) Klasi i pare,dhe me von mimin pr Paqe nga Lenini ,Brechti vdiq nga nj atak ne zemr me 14 gusht 1956 n orn 23.45 ne Berlinin Lindor,amaneti i tij ishte q t varrosej ne nj arkivol t elikut qe kufoma e tij mos t jet e mbushur me krimba,gjithashtu la nj testament q t ardhurat nga veprat e tij t shkonin tek disa nga dashnoret e veanta, por atij dokumentit i mungonte nnshkrimi kshtu qe u shpalle i pavlefshm,megjithate Helen Weigel pavarsisht ksaj i ndau disa shuma t vogla te parave pr ato ,Brechti sht varrosur ne Dorotheenstadt ne Berlin.

Vepra e Bertolt Brecht Berhti si shum shkrimtar tjer filloi me poezi por ky,me vllimin e par t tij paralajmroj nj poet ndjenjash dhe ideve militante i cili tregohej i vendosur dhe i pa kompromis,qe njkohsisht ishte edhe human,miku i tij i ngusht Lion Feuechtwanger e quan Brechtin: Njeri qe digjet kurse poezin e tijFreskim i poezis gjermane te cils i hapi horizonte t reja. Por edhe pse disa nga poezit e tij kan vlera te shquara antologjike,prape se prape Bertolt Brecht do t mbetet m par dhe me shum poeti i skens autor,dramaturg,regjisor,organizator,teorik dhe estetik i Teatrit. Suksesin e pare ne fushn e teatrit e shnoi qysh ne moshn 24 vjeare me dramn Tamburet Natn qe u shfaq ne vitin 1922,kurse Brechti vazhdoi rrugn e dramaturgut me dramat tjera te tij : Baali, Jeta e Eduardit II, pastaj njaktshet: Shtat mkatet pr vdekje te mikroborgjezit, gjithashtu adaptimet e ndryshme pr teatr : Koriolani i Shakespeare. Natyrisht nga me te njohurat sht Opera pr tre groshe e cila u shfaq ne Berlin se pari ne vitin 1928 pr tu vene serish ne sken ne Berliner Ensemble ne vitin 1949,ktu me kt vepr si pjes dhe si shfaqje thuajse z fill teatri i ri Brechtian qe do te behet me vone personifikim i teatrit modern.
5

Brechti ne opusin e pasur te tij dramaturgjik dhe estetik ka edhe shum e shum vepra tjera si : Nna Kuraj e fmijt e saj, Legjenda mbi njeriun e mir t Sequanit, Turandot,Pushkt e zonjs Karar, Zoti Putila e shrbtori i tij Malti, Jeta e Galileo Galileit,Rrethi i shkumsit i Kauzazit, Auturo Ui. Ne drejtimin e Teatrit Brechti themeloi nj drejtim qe quhet teatri epik ,nj dramaturgji dhe nj estetik Brechtiane e teatrit .Parimet themelore te ksaj dramaturgjie dhe ksaj estetike ,pos ne veprat dramaturgjike qe shkroi vete dhe ne shfaqjet teatrale qe konceptoi vete ose qe u inskenuan sipas parimeve te tij ,i paraqiti ne Shnimet mbi Teatrin,i cili sht nj lloj i teatrit epik Brechtian kundr te ashtuquajturit teatr tradicional aristotelian .Pr Brechtin pra teatri nuk sht tregim por veprim,nuk sht nnvizim i ngjarjeve dramatike por nnvizim i sistematik i argumenteve dialektike,Brechti ne asnj mnyre nuk fton te shkrihesh ne rolin por te mbetesh pjesmarrs aktiv,thiths ose observator kritik. Nj nga karakteristikat themelore te teatrit Brechtian sht e ashtuquajtura teknik e jetrsimit,nga punimet e shumta teorike te Brechtit ,veojm Organonin e vogl pr teatrin, Mbi dramatiken joaristoteliane(1933-1944) , Drejt Teatrit dialektik5(1948-1956). pastaj nga letra e nje aktori,teatri politik etj.

Konteksti kohor social-politik6 Shteti i njohur si Gjermania ishte i bashkuar si nj shtet-komb modern m 1871, kur lindi Perandoria Gjermane, ndrsa Mbretria e Prusis ishte prbrsi kryesor. Pas mposhtjes s Francezve n Luftn Franko-Prusiane, Perandoria Gjermane u shpall n Versaj m 18 Janar 1871. Dinastia Hohenzollern nga Prusia sundoi perandorin e re, kryeqyteti i s cils ishte Berlini. Kjo perandori ishte bashkim i t gjitha pjesve t ndara t Gjermanis me prjashtim t Austris. Atentati i Franz Ferdinandit, princit t Austris m 28 Qershor 1914 shkaktoi Luftn e Par Botrore. Gjermania, si pjes e fuqive qendore t pasuksesshme, vuajti mposhtje nga Fuqit Aleances n nj nga konfliktet m t mdha dhe m me pasoja t t gjitha kohrave. Revolucioni Gjerman shprtheu n Nntor 1918, dhe Perandori William II dhe gjith princat

Shkenc q studion ligjet m t prgjithshme t lvizjes e t zhvillimit t natyrs, t shoqris dhe t mendimit; metod shkencore e njohjes q i sheh sendet dhe dukurit n lidhje e varsi reciproke, n lvizje, n ndryshim e n zhvillim t pandrprer, q pranon kontradiktat unitetin e luftn e t kundrtave dhe i sheh kto si burimin e brendshm t lvizjes e t zhvillimit n natyr, n shoqri e n mendimin njerzor. 6 Material I marr nga webi : http://sq.wikipedia.org/wiki/Gjermania eshte perpunuar edhe me materiale tjera.

sundues t Gjermanis lshuan fronin. Nj armpushim q i vinte fund lufts u nnshkrua m 11 Nntor dhe Gjermania u detyrua t nnshkruante Traktatin e Versajs n Qershor 1919. Pas suksesit t Revoluciont Gjerman n Nntor t vitit 1918, u shpall Republika e Wiemarit. Kushtetuta e Wiemarit hyri n fuqi me nnshkrimin e saj nga Presidenti Friedrich Ebert m 11 Gusht 1919. Partia komuniste e Gjermanis u themelua nga Rosa Luxemburg dhe Karl Liebknecht m 1918, dhe Partia Puntore Gjermane, m von e njohur si Partia Nacional Socialiste Puntore Gjermane ose Partia Naziste, u themelua n Janar 1919. Duke vuajtur nga Depresioni i Madh, kushtet e rnda t paqes t vendosura nga Traktati i Versajs, dhe nj pasim i qeverive paka shum jostabile, forcat politike n Gjermani gjithmon e m shum u mungonte identifikimi me sistemin e tyre t demokracis parlamentare. Trupat parlamentare u organizua nga disa parti dhe ndodhn mijra vrasje politikisht t motivuara. Paramilitart friksuan votuesit dhe shkaktuan dhun mes popullit, i cili vuante nga papunsia dhe varfria e madhe. Pas nj serie kabinetesh qeveritare t pasuksesshme, Presidenti Paul von Hindenburg, duke par nj alternativ dhe duke u shtyr nga kshilltart e krahut t djatht, caktoi Adolf Hitlerin si Kancelar t Gjermanis m 30 Janar 1933. Regjimi i Reichit t Tret dekretoi politikat qeveritare q direkt t diskriminoni disa pjes t shoqris: Hebrenjt, Komunistt, Roma, homoseksualt, frimasont, priftrinjt, kundrshtart fetar, dhe njerzit me aftsi t kufizuara, mes tjerve. Gjat periudhs Naziste, mbi njmbdhjet milion (11,000,000) njerz u vran n Holokaust, prfshir gjasht milion (6,000,000) Hebrenj dhe tre milion (3,000,000) Polak. Lufta e dyt Botrore dhe gjenocidi Nazist ishin prgjegjs pr rreth 35 million (35,000,000) t vrar n Evrop. Lufta rezultoi n vdekjen e rreth 10 milion ushtarve dhe civilve Gjerman; humbje t mdha territoriale; prjashtimin e rreth 15 milion gjermanve nga ish-territoret lindore dhe shtete t tjera; dhe shkatrrimin e shum qyteteve t mdha. Pjesa e mbetur e territorit kombtar dhe Berlini u ndan nga Aleatt n katr zona t okupuara ushtarake. Sektort e kontrolluar nga Franca, Britania e Madhe, dhe Shtetet e Bashkuara u bashkuan m 23 Maj 1949, pr t formuar Republikn Federale t Gjermanis; m 7 Tetor 1949, Zona Sovjetike themeloi Republikn Demokratike Gjermane. Ato u njohn jo zyrtarisht si "Gjermania Perndimore" dhe "Gjermania Lindore" dhe dy pjest e Berlinit si "Berlini Perndimor" dhe "Berlini Lindor". Ky sht shkurtimisht konteksti kohor social-politik gjate viteve qe jetoj Bertolt Brecht.

Organoni i Vogl Qe t mund ta shpjegoj me mir Organonin e vogl do me duhet qe pr seciln shtje qe parashtroj Brechti t shtroj pyetje dhe me pas t prgjigjem n baze t gjerave q shpjegoj Brechti n kt pjes . ka sht Teatri? Teatri sht nj riprodhim ne tabllora7 t gjalla t disa ngjarjeve reale ose t trilluara,n t cilat shtjellohen marrdhniet reciproke t njerzve,pra sht nj riprodhim q ka pr qellim zbavitjen. Cila sht detyra e Teatrit? Detyra m e prgjithshme e institucionit t quajtur teatr sht dhnia e knaqsis,dhe nga gjitha detyrat qe iu nnshtruan analizs son,kjo sht me fisnikja. ka na mson Teatri? Teatri nuk na mson asgj m praktike,asgj m t dobishme,se sa mundsin e mnyrs pr te prvetsuar nj knaqsi trupore e shpirtrore .Teatri duhet t ket t drejt t mbetet nj gj e teprt,nj luks,gj qe do t thot,me fjale t tjera se ne rrojm pr t teprtn ,pr bollkun,shkurt knaqsia nuk ka nevoje t mbrohet,ajo mbrohet vet. far duhet pritur nga Teatri? Trashgimi q ai mori nga misteret8 nuk prbehej aspak nga detyra e destinimi i tij ceremonialfetar,porse n radhe te par nga destinomi pr tu dhne njerzve knaqsi te veanta Aristoteli e quante katharsi9 spastrimin nga frika e bashkvuajtja,ky spastrim nuk sht n vetvete nj knaqsi,porse ai lind nj knaqsi .T krkosh ose te pressh nga teatri me tepr se sa ai mund te jap,do te thot ti poshtrosh detyrat e tij te vrteta. Ndaj edhe qllimi i teatrit sht qe tu jap njerzve knaqsi. Si mundemi ta jetsojm nj pjese teatrale

Pr t jetsuar dika duhet te merret parasysh sa komplekse sht ajo ngjarje,pastaj gjithashtu teatri duhet t marr parasysh edhe krkesat e kohs,Brechti merr shembull trajtimin e nj pjese t vjetr,at t Hamletitdhe thot: Gjat ksaj kohe gjaksore n t ciln un po shkruaj kta rreshta,duke prqendruar vmendjen time mbi krimet e klass sunduese,n nj koh kur dyshimi mbi arsyen e njeriut prhapet n bot gjithmon e m tepr t tmerrshme,ky subjekt sipas mendimit tim,mund t trajtohet n kt mnyr .Jemi n nj koh luftrash t dendura .I ati i Hamletit korri nj fitore n luftn grabitqare dhe e vrau mbretin e Norvegjis .Por,ndrsa i biri i mbretit t Norvegjis,Fortinbrasi pregatitej pr nj luft t re,mbreti i

Danimarks vritet nga vllai i tij dhe vllezrit e mbretrve te vrar,q u bn tani vet mbretr
7 8

Pjes e nj vepre dramatike ose nnndarje e nj akti, n t ciln ndrron dekori, pamja. Mister-pjes teatrale mesjetare me subjekt fetar. 9 Catharsis (gr) spastrim

e evitojn luftn n mes tyre dhe kshtu trupave norvegjeze u lejohet t kalojn nprmes territorit danez,pr t kryer nj luft grabitqare kundra Polonis .Por Hamleti i ri urdhrohet nga fantazma e t atit q t hakmerret pr vrasjen e tij .Hamleti n fillim lkundet,por duke mos dashur q pr nj vrasje t shkaktoj nj sr vrasjesh t tjera,arrin gjer aty sa q pranon t shkoj n mrgim,mirpo kur arrin n breg t detit,Hamleti takon aty Fortinbrasin e ri i cili shkon me trupat e tij n Poloni,i bn shum prshtypje ky shpirt luftarak i spikatur tek Fortinbrasi,kthehet pas dhe bn krdi t vrtet duke vrar njhersh edhe ungjin edhe t mn,edhe veten e duke e ln kshtu Danimarkn n mshirn e norvegjezve .Ne kto ngjarje ne shikojm se si nj djalosh disi i flashkur dhe i prkdhelur,nuk di t prfitoj ashtu si duhet nga diturit e reja q ka marr n universitetin e Virtenbregut .Kto dituri e pengojn at t manovroj ashtu si duhet n kushtet e marrdhnieve feudale .N prleshje me realitetin e paarsyeshm ,arsyeja e tij tregohet krejt e paaft .Dhe Hamleti kshtu bhet nj viktim tragjike e ksaj kontradikte q ekzistonte ndrmjet arsyetimeve dhe veprave t tij .Ja pikrisht nj interpretim i till i pjess mendoj se duhet te jetsohet kshtu,Prfundon Brechti. Si mund te perceptojn knaqsin publiku? Q publiku t perceptojn knaqsin n teatr,duhet q t ken nj qndrim kritik .Nj qndrim kritik ndaj lumit do te thot qe ta ndreqesh shtratin e tij,nj qndrim kritik ndaj nj peme frutore do te thot qe ta shartosh at,nj qndrim kritik ndaj vendosjes ne hapsire do te thot qe t krijosh mjete te reja te transportit toksor dhe ajror,nj qndrim kritik ndaj shoqris do te thot qe ta transformosh at,Paraqitjen tone t qenies shoqrore t njeriut ne e krijojm pr kopshtaret,pr konstruktort e aeroplanve dhe pr transformuesit e shoqris te cilt i ofrojm ne teatrot tona dhe u lutemi qe te mos i harrojn interesat e tyre zbavitse kur shpalosim prpara mendjeve e zemrave te tyre faqen e botes qe ata ta transformojn sipas qllimeve te tyre.

Si duhet te paraqiten tabllot shoqrore ne Teatr? Teatri duhet paraqet nj lloj tabllot e jets, si ato q kan pr qllim t ndikojn mbi shoqrin;dhe prpara ndrtuesve te ksaj shoqrie kalojn varg ngjarjet e se kaluars dhe ato t se tashmes,t cilat paraqiten nga teatri ne mnyre t till,qe ato ndjenja,ato mendime dhe ato nxitje e impulse qe nxjerrin prej ngjarjeve te kohs son dhe te kohs se shkuar pjestaret me t pasionuar,me te urt dhe me aktive te shoqris son te mund te shndrrohen ne nj zbavitje te prgjithshme plot knaqsi .Ndrtuesit e shoqris do te marrin nj knaqsi nga urtsia me te ciln zgjidhen problemet nga trbimi n t cilin mund t shndrrohet me dobi keqardhja ndaj te shtypurve,respekti ndaj humanizmit,me fjal t tjera ndaj dashuris pr njeriun,shkurt nga te gjith ata element qe u japin knaqsi edhe vet atyre njerzve qe i krijojn kto spektakle.

 Si sht gjendja e Teatrit te kohs se Brechtit? Brechti shpjegon gjendjen e teatrit te kohs se tij,pr kto instucione dhe tregon se si ndikojn kto mbi spektatorin: Le t hyjm ne nj nga kto institucione teatrale t kohs son dhe le te shohim se si ndikojn kto mbi spektatorin .Duke hedhur syt rreth e rrotull,mund t vm re disa figura njerzish q kane ngrir krejt n disa poza mjaft te uditshme .T behet t besosh se muskujt e tyre jan tkurrur n nj strmundim te jashtzakonshm,ose se prkundrazi,ndodhen ne nj gjendje pafuqie e flashksie te plot .Ata mezi e vene re njeri tjetrin, e jan mbledhur ktu pr te pare,por duket sikur flen dhe sikur shikojn ne gjum disa ndrra te tmerrshme .Po vrtet syt i mbajn hapet,po nuk shikojn,vetm i qaplojn syt me sa mund;e nuk dgjojn,por vene veshin ne prgjim,e vshtrojn skenn si te magjepsur. Pastaj vazhdon dhe jep nj shembull te ktyre ndjenjave qe pushtojn spektatorin : Spektatori do te provoj disa emocione krejt t paprcaktuara,do te behet tamam si nj fmije,i cili,duke ndenjur mbi kalin e karuzelit10,provon nj ndjenje krenarie dhe knaqsie ,pr faktin se ecn kaluar,pr faktin se ka nj kal,pr faktin se kalon me vrap prpara fmijve te tjer,pr faktin se sht i pushtuar nga ndjenja e aventurs se tij te jashtzakonshme ,pr faktin se i duket sikur e ndjekin qe ta arrijn etj . Por pr Brechtin kjo nuk duhet shikuar kshtu: Qe fmija ti provoje te gjitha kto ndjenja nuk ka shum rendsi ngjasimi i kalit te drunjte me nj kal te vrtet ska rendsi gjithashtu fakti qe kali i tij vjen rrotull tr kohs n nj rreth .Ashtu si fmijt edhe spektatoret,Ata vijn ne teatr vetm e vetm qe te ken mundsi ta zvendsojn boten e tyre kontradiktore me nj bote tjetr,me nj bote ku te sundoj nj harmoni e plote me nj bote qe nuk njihet prej tyre dhe aq shume,me nj bote pr te ciln njeriu mund te ndrroje. Pra te till e gjejm ne teatrin,ku njerzit shndrrohen ne nj turm naive e plot besim,ne nj turm te magjepsur. Ky teatr,pra qe gjetm,na tregon strukturn e shoqris(te paraqitur ne skene) si dika te pavarur nga shoqria(ne salln e spektaklit).kudo ne te gjitha ,sakrifica e viktima njerzish! far zbavitje barbare!Ne e dim se edhe barbaret kane art,po le te ndrtojn nj art,e jo me nj art barbar!. Si duhet spektatori ta shikoj shfaqjen? Brechti shikimin e spektatorit e krahason me at te nj hidrauliku qe sht ne gjendje te shikoj lumin edhe ne shtratin e tij real por edhe ne nj shtrat tjetr te imagjinuar apo te projektuar,ne te cilin lumi edhe do te mund te rridhte,po qe pjerrsia e rrafshnalts ose niveli i ujit do te kishin nj vleft tjetr .Dhe pikrisht ashtu si hidrauliku shikon nj rreke tjetr,nj rreke te re,po ne at mnyre edhe socialisti dgjon me vesht e mendjes disa fjalime te reja argatsh neper fshatrat qe shtrihen rreth e rrotull gjate lumit,ja pikrisht kshtu duhet qe edhe spektatori yn ti shikoje ne sken ngjarjet nga jeta e ktyre argatve me t gjitha jehonat dhe presupozimet e rastit.
10

Kali I drunjet ne te cilen lozin femijet,sht nje kali qe vetem luhatet.

10

 Si duhet te paraqitet njeriu ne Teatr? Njeriu nuk duhet te mbetet ashtu si sht dhe ai nuk duhet te shikohet ashtu si sht,ai duhet te shikohet edhe ashtu si do te mund te behej. Ne nuk duhet te nisemi vetm nga gjendja e njeriut ashtu si sht sot,por edhe nga ajo gjendje n t ciln ai do t mund t shndrrohej nesr,porse kjo nuk do te thot se un nuk duhet t bj gj tjetr,vese t ve veten time ne vendin e tij ,prkundrazi un duhet t vihem ball pr ball m te,duke prfaqsuar kshtu jo vetm veten time,natyrisht,por edhe t gjith ne,prandaj teatri yn duhet te jetrsoje at qe tregon. Si arrihet efekti i jetrsimit? Q te arrij efektin e jetrsimit,aktori duhet te harroje te gjitha ato qe i kane msuar,ather kur prpiqej t arrinte n lojn e tij nj shkrirje emocionale t publikut me figurat e krijuara prej tij .Duke mos i vn vetes si qellim q ta shpjer publikun gjer n nj gjendje transi,ai pra nuk duhet te bjere edhe vete n trans .Muskujt e tij nuk duhet te jene te tkurrur,sepse po te jete,bie fjala qe ai do te ktheje kokn duke i tkurrur muskujt e qafs ather kjo lvizje do te trheq pas ne nj mnyre magjike te gjitha vshtrimet edhe bile te gjitha kokat e spektatoreve dhe ne kt mnyre do te dobsoj procesin e te menduarit ,procesin e te perceptuarit qe duhet te provokonte ky gjest,te folurit e aktorit duhet te jete i shlire nga do kngzim priftror dhe nga te gjitha ato kadenca,ne te cilat sht bere zakon qe tre nanuritn spektatoret,gjer ne at pike ,saq ai te mos arrije te kuptoj dot nnkuptimin e fjalve .Edhe ne kt rast kur paraqitet nj njeri i obsesionuar,aktori vete nuk duhet te obsesionohet,per arsye se ne nj rast te tille ,spektatoret nuk do te mund te kuptonin se qfare pikrisht e obsesionin personazhin qe ai e interpreton .Nuk duhet lejuar ne asnj mnyre pr asnj ast nj shndrrim i plot i aktorit ne personazhin e paraqitur, shembull:Ai nuk sht Liri,Ai luan Lirin ,pra aktori ka pr detyre te na e tregoj te na ekspozoje personazhin e paraqitur e jo vetm te shkrihet ne personazh ,por kjo natyrisht nuk do te thot qe po te jete,bie fjala se paraqet nje njeri te mbrthyer nga pasionet ,vete duhet te qndroj indiferent,porse megjithat perceptimet dhe sensacionet e tij vetjake nuk duhet te jene detyrimisht identike me ato te personazhin qe ai interpreton ,dhe kjo me qellim qe edhe sensacionet,perceptimet e publikut te mos bhen identike me sensacionet ,perceptimet themelore te personazhit.Spektatorit duhet ti lihet pra ne kt mnyre ,nj liri e plote.

Si mundet qe aktori ti shmanget shkrirjes ne personazh?

Me qen se aktori del n sken ne nj rol te dyfisht edhe si Lafton edhe si Galile(sepse Laftoni duke krijuar personazhin e tij ,nuk zhduket nuk shkrihet i teri ne figurn e Galileut) nj metod e till quhet epike,kjo do te thot vetm se procesi i vrtet ,i gjalle i interpretimit kndej e
11

tutje nuk do te maskohet,po ne sken ndodhet pikrisht Laftoni,i cili na tregon se si e paraqet ai(si e merr me mend ai) Galileun. Duke u entusiasmuar nga loja e tij spektatoret sigurisht , prap se prap nuk do te harrojn Laftonin11,dhe sikur ai t arrinte me zell ne nj mishrim te plote te personazhit,porse ne nj rast te tille ai nuk do tu komunikonte dot spektatoreve mendimet e ndjenjat vetjake sepse kto mendime e kto ndjenja do te qene shkrire plotsisht ne personazhin e krijuar .Mendimet dhe ndjenjat e tij do ti kishte thethitur personazhi ,e pra gjithka do te tingllonte vetm me nj ton dhe ky personazh do te na imponohej edhe neve .Me qellim q t evitohet nj gabim i tille ,aktori duhet qe edhe vet aktin e te ekspozuarit te personazhit ta kryej si nj spektakl artistik. Pr ta evidencuar ekspozimin e personazhit si nj pjes te pavarur te spektatorit tone ,ne mund ta shoqrojm at me nj gjest t veant. Shembull: Aktori do te pij duhan,porse sa her q do te behet gati pr t ekspozuar veprimin e mpasshem t personazhit t trilluar do ta lr cigaren mnjane . Nse duke vepruar kshtu ai nuk do te ngutet dhe nse karakteri i shpenguar i gjesteve te tij nuk do te duket si mosprfillje ,ather nj aktor i till na jep neve lirin e krkuar,lirin e duhur pr ta menduar ne mnyr t pavarur,e pr ti perceptuar gjithpo n mnyr te pavarur mendimet e tij. Si duhet t paraqitet aktori? N komunikimin e personazhit nga aktori duhet br akoma dhe nj ndryshim,nj ndryshim i cili edhe ai e thjeshtson spektaklin .Aktori nuk duhet te gnjeje spektatoret gjoja se ne skene nuk ndodhet ai porse nj personazh i trilluar,dhe gjithashtu ai nuk duhet te gnjeje spektatoret sikur te gjitha ato qe ndodhin ne sken ndodhin pr here te pare e te fundit,nuk jan prgatitur e msuar me pare .Ne lojn e aktorit duhet te dal ne pah qart se ai e di fundin e pjess q n fillim. A lejohet qe gjate provave te futet aktori ne personazh? Nqoftese gjate provave futja n personazh nga ana e aktorit mund te shfrytzohet (porse gjat vemjes ne skene t pjess nj gj e till duhet t evitohet) kjo mund te behet por gjithmon vetm si nj nga metodat e vzhgimit t personazhit .Kjo metode sht e dobishme gjat provave,meqense ndihmon n krijimin e nj vizatimi t holl t figurs,porse megjithat si metod krejt primitive e futjes n personazh duhet konsideruar q e bn aktorin t pyes veten : Po un vet do t bja vall,sikur t m ndodhte kjo? far shprehje do te mirrte valle fytyra ime sikur un te veproja ne te tille mnyr?.

11

Aktor te cilin Brechti e merr si shembull,eshte emri I aktorit.

12

Si te studiohet personazhi gjate provave?

Ka rendsi veanrisht n kt drejtim,q ai t mos e kap at (rolin) tepr shpejt .Edhe n rast se ai do te gjej menjher antonimet me te natyrshme pr tekstin e tij,dhe ne rast se do te gjeje edhe mnyrn me te prshtatshme ai sht i detyruar ta shqyrtoje ,ta studioj tr prmbajtjen e tekstit si dika jo tepr t natyrshme;ai duhet ta vere at ne dyshim dhe ta ballafaqoj me te gjitha pikpamjet mbi shtjet e prgjithshme shkurt ai duhet te veproj si njeri,te cilit kto i duken si te uditshme dhe nj gj e tille sht e nevojshme jo vetm me qellim qe ai te mos e prkryej krijimin e personazhit si tepr hert(prpara se te shpreh te gjitha mendimet e tij dhe sidomos prpara se te marre dhe te gjitha mendimet e personazheve t tjer) Studimi i rolit nga ana e aktorit duhet gjithashtu te behet bashkrisht me msimin e rolit nga aktoret e tjer,dhe kjo pr arsye se njsia me e vogl shoqrore nuk prbehet aspak nga nj njeri por nga dy njerz sepse ne jete ne e krijojm veten tone ne bashkveprim me njerzit e tjer. Ne mnyre qe te gjith pjesmarrsit te kontribuojn sa me shum ne shtjellimin e fabuls,aktoret duhet qe te ndrrojn rolet njeri me tjetrin gjate provave sepse po te veprohet kshtu personazhet do te mund te merrnin nga njeri tjetri te gjith ato elemente pr te cilat kane nevoje,kur roli i nj femre luhet nga nj burr (ose anasjelltas) dalin ne pah ne mnyr me te spikatur tiparet e seksit,pastaj roli tragjik i nj aktori te komedis fiton nj tjetr aspekt,ose (anasjelltas). Aktori prvetson personazhin q paraqet duke ndjekur ne mnyr kritike te gjitha manifestimet e tij e duke ndjekur gjithashtu edhe manifestimet e personazheve te tjer te pjess qe i kundrvihen atij,qe luftojn kundr tij.

Cila sht rndsia e fabuls? Nse gjithmon ka kontradikta ather sht fabula ajo te jap mundsi qe ti bashkosh ato,ngase ajo ka ne rrnje nj kuptim te caktuar,me fjale te tjera ajo knaq vetm disa nga interesat e shumta te mundshme te spektatorit. Por Fabula sht elementi me i rndsishm i pjess e i shfaqjes,Ajo prbn palcn ,boshtin qendror te do spektakli,meqense pikrisht nga ato sa ndodhin ndrmjet njerzve, rrjedhin si pasoj te gjith elementet e tjer pr te cilt mund te diskutohet ,te cilt mund te kritikohen e te cilat mund te paraqiten ne kt apo me at pamje.

Si te paraqiten ngjarjet e veanta te Drams? Pavarsisht rndsis se fabuls spektatoret nuk duhet t rrmbehen ne vorbulln e fabuls dramatike ashtu si n nj lum,i cili merr me vete ata,duke i vrvitur andej kndej ,ndaj pra sht e nevojshme qe ngjarjet e veanta te drams te lidhen ndrmjet tyre ne mnyr te tille ,qe nyejt (tegelat) te duken,te jene evident,ngjarjet nuk duhet ta ndjekin njra tjetrn ne mnyr te pakuptueshme prkundrazi ndrmjet tyre duhet t ket nj interval t till,qe te
13

lejoje lindjen e nj gjykimi mbi to, (kurse nse dshirojm qe te kemi nje mosdepetueshmeri te lidhjeve,ather duhet qe kto momente te nnvizohen ne mnyr te posame me an te efektit te jetrsimit.) Pra pjest e veanta te fabuls duhet te kombinohen me kujdes njra me tjetrn duke i dhne secils prej tyre nj strukture te brendshme,duke krijuar nj pjes te vogl teatrale brenda pjess se madhe teatrale .Pr te arritur nj gj te tille me e mira sht te prdoren titujt,te cilt duhet qe te prmbajn thelbin shoqror te fenomeneve dhe ne te njjtn kohe duhet te prcaktojn metodn e stilin e dshiruar te interpretimit duke emituar me kt rast kroniken,gazetn etj. Si t punohet n Teatr? Si detyre kryesore e teatrit duhet te konsiderohet parashtrimi i fabuls dhe mishrimi i saj me ndihmn e disa metodave te prshtatshme jetrsimi .nuk sht aspak e drejt qe te gjitha te bhen nga aktoret .Fabula parashtrohet,shtjellohet,shprehet,paraqitet nga tr teatri si nje trsi e vetme nga tr kolektivi i aktoreve,i regjisoreve,i piktoreve,i kostumografve muzikanteve dhe koreografeve q te gjith kta duhet ti bashkojn prpjekjet e tyre pr te arritur nj qellim te prbashkt ,porse ne te njjtn kohe nuk duhet ta humbasin pavarsin dhe origjinalitetin e tyre. Si te duket finalizimi i Shfaqjes? Duhet te flitet gjithashtu edhe pr mnyrn pr ti komunikuar spektatorit t gjitha ato gjera qe jan mundur te krijohen gjate provave .sht e nevojshme qe loja ,ne kuptimin e ngusht te fjals te bazohet n gjestin e dorzimit (spektatorit) t diqkaje t prkryer .Prpara spektatorit qndron tani n skene dika qe ne e kemi pasur (ka qene prona jon) disa here me radh,mbasi kemi ruajtur nga ajo vetm at q qe themelore,dhe mbasi flakm prej saj gjithka qe nuk qe e till .Figurat e prkryera qe u krijuan prej nesh duhet ti komunikohen spektatorit me vetdijen e qart te gjitha ktyre ngjarjeve,ne mnyr qe edhe ai te mund ti perceptoj ato ne nj mnyr gjithashtu plotsisht te ndrgjegjshme. Puna sht se shmblltyrat (ktu sht fjala pr paraqitjen e ngjarjeve,t personazheve etj.) duhet t perceptohen si dika sekondare .kryesorja n kt mes sht ajo qe paraqitet ,qenia shoqrore dhe knaqsia qe na jepet nga prsosja e paraqitjes duhet te kaloje ne nj knaqsi akoma m t lart.

Teatri Epik12 Faza e fundit e teatrit t Berlinit,q me kt sikurse sht thn,ka treguar n mnyrn m t pastr tendencn e zhvillimit t teatrit modern,ka qen i ashtuquajturi teatr epik. Epika
gjithmon sht ne funksionin e tret,pra funksioni i epikes sht funksioni demonstrativ(tregues) i shprehur ne veten e tret (ai),i cili shfaq dhe prezanton .

12

Epi-veta e tret,tregues.

14

Pra nisur nga funksioni i gjinis letrare epikes,ather kuptojm edhe funksionin e teatrit pr te cilin Brechti punoi dhe e titulloi Teatri Epik,i cili sht teatr tregues,dhe aktoret e ktij teatrit punojn po ashtu sikurse parimi i epikes,pra ne veten e tret,derisa lirika si gjini letrare shpreh ndjenjn epika shpreh te menduarit,dhe pikrisht sht ky qllimi i teatrit te Brechtit pra qe ne teatrin e tij te mendohet,derisa lirika ka subjektiven epika objektiven,po ashtu sikurse edhe teatri epik kshtu qe teatri epik si term kuptohet fare leht nse nisemi nga gjinia letrare epike.

Pr kuptimin e veprimeve sht br e domosdoshme q rrethi n t cilin jetojn njerzit t paraqitet gjersisht dhe me rndsi,sht e natyrshme se ai rreth sht paraqitur edhe n dramat e deriathershme,mirpo jo si element i pavarur,por vetm me an t personazhit qendror te drams,ai sht krijuar nga reagimet e protagonistit ndaj tij,pra sht par ashtu si mund t shikohet stuhia kur ne detin e hapur hapen velat dhe shihet se si ato marrin n nj an,Por tani pr teatrin epik,rrethi sht dashur t paraqitet vet . Skena ka filluar t tregohet ,tani m bashk me murin e katrt nuk mungon edhe tregimtari,jo vetm prapavija qe merrte qndrim ndaj veprimeve ne sken ,aktoret nuk shndrroheshin plotsisht por mbanin distancn nga personazhi i paraqitur,madje e ngacmonin qartazi edhe kritikn .As nga njra an spektatorit nuk i behej e mundur q me shkrirjen e thjesht ne personazhet dramatike tu dorzohej n mnyr jokritike (dhe praktikisht pa pasoja) t prjetimeve. Shfaqja i ekspozonte temat dhe veprimet e procesit te jetrsimit,ky jetrsim ishte i nevojshm pr t kuptuarit e shfaqjes. M posht paraqes tabeln e mnyrs se perceptimeve t ndryshme te spektatorit te teatrit dramatik dhe epik se si ata shprehen gjate shfaqjeve te ktyre formateve: Spektatori i Teatrit Dramatik thot: Spektatori i Teatrit Epik thot:

Po ,edhe un e kam ndjer kt.

As q m kishte shkuar n mend kjo ndonjher. Kshtu nuk mund t veprohet.

I ktill jam un.

Kjo sht e natyrshme.

Kjo sht tepr e dukshme,gati e pabesueshme.

Kjo do t jet gjithmon kshtu.

Kjo duhet t ndalohet.

15

Po m trondit vuajtja e ktij njeriu sepse nuk ka rrugdalje pr t.

Po m trondit vuajtja e ktij njeriu,sepse pr at megjithat ka pasur rrugdalje.

Ky sht art i madh:ktu sht gjithka vetvetiu e kuptueshme.

Ky sht art i madh:ktu asgj nuk sht vetvetiu e kuptueshme.

Po qaj me ata q jan duke qar,po qesh me ata q jan duke qeshur.

Qesh me at q sht duke qar, e qaj pr at q sht duke qeshur.

Teatri Didaktik13 Ne shtjellimin e shtjes se a sht teatri epik nj teatr didaktik Brechti sqaron se ekziston msimi i kndshm,msimi i gmushem dhe ai luftarak,dhe sikur te mos kishte ksi msimi argtues,ather teatri prkrah krejt struktura e tij,nuk do t ishte ne gjendje t msoj,porse teatri mbetet teatr edhe kur sht teatr didaktik,dhe ne qoft se ai sht teatr i mire ,ai sht edhe argtues. Teatri dhe Shkenca Arti dhe shkenca veprojn n mnyr shum t ndryshme ,pajtohem .Por megjithat Brechti pranon se ai si artist nuk mund ti dal ne skaj pa prdorimin e disa shkencave,madje deklaron se kjo mund te shkaktoj dyshime serioze ne aftsit e tij artistike .Por Brechti shikon shtrembr njerzit pr te cilt e di se nuk jan ne lartsin e njohurive shkencore q do t thot se ata kndojn sikurse kndon zogu,ai nuk dshiron q t hedh posht veprat e njerzve qe nuk merren me shkenc por mendon se njerzit qe nuk i shfrytzojn te gjitha mjetet pr te kuptuar veprime t mdha dhe t ngatrruara te botes ather nuk mund ti kuptojn as ti njohin mire kto gjera. Etiketimi i Teatrit Epik si institucion Moral Tendencat e kritikeve qe teatri epik sht tepr moral,Brechti iu prgjigjet qartazi qe diskutimet mbi moralin ne teatrin epik mezi zn vendin e dyte: Ky teatr me shum ka dashur te studioj sesa te moralizoj .Shkaku i hulumtimeve tona ka qen q t gjejm mjetet q do t mund ti eliminonin kto gjendje (Uria,Te ftohtit dhe shtypja e klass se ulet) qe mund te durohen vshtir .Ne ne t vrtet nuk kemi folur ne emr te moralit,por ne emr te atij qe sht i dmtuar,kto jan dy gjera te ndryshme,sepse te
13

Teatr q meson.

16

dmtuarve pikrisht udhzimet morale u flasin se duhet t pajtohen me pozitn e tyre,pr moralistet e ktill njerzit ekzistojn pr shkak t moralit e jo morali pr shkak te njerzve. Megjithat,prej ksaj qe u tha me sipr do t mund t kuptohet se ne far mase dhe ne far kuptimi teatri epik sht institucion moral. A mund te krijohet kudo teatri epik?14 Sipas Brechtit ne pikpamje te stilit ,teatri epik nuk sht dika e re,ai me karakterin e vet ekspozues dhe me theksimin e vet artistik i ngjan teatrit te lasht te Azis,edhe teatri epik modern sht i lidhur me tendenca te caktuara .Ai ne asnj rast nuk mund te krijohet gjithkund,derisa shumica e kombeve te mdha nuk jan te prirur q t shqyrtojn problemet e veta n teatr,Londra,Parisi,Tokio dhe Roma mbajn teatrot e veta pr qllime krejt tjera,vetm nj numr i vogl vendesh gjer me tani ka pasur raste te prshtatshme pr teatrin epik didaktik,kurse ne Berlin fashizmi e ka ndaluar zhvillimin e nj teatri te ktill . Teatri epik sht tentativa me e gjere drejt teatrit te madh modern dhe duhet te kaloj te gjitha vshtirsit e mdha qe duhet te kalojn gjitha forcat e gjalla ne fushn e politikes,filozofis,shkencs dhe artit. A sht qndrimi kritik joartistik? Brechti pohon se sht e qart se do teknik qe aspiron shkrirjen e plote duhet te paralizoj aftsin kritike te spektatorit .Kritika krijohet vetm ather kur nuk arrihet ne shkrirje ose kur ajo pushon. Brechti kur flet pr kritiken nuk i intereson se far qndrimi do t marrin degustatort15 profesionist,ai flet pr qndrimin e spektatorit dhe i intereson puna pr emancipimin e tij dhe ket emancipim e arrin nga prjetimi total artistik,me ket nuk dshiron qe te jap dika qe e zvendson prjetimin artistik,qndrimi kritik nuk sht armik i artit ,sikurse mendohet nga te tjert,shpeshher ai sht plot me knaqsi dhe emocione,ai sht vet prjetim . Nga dispozitat e teatrit epik sht se qndrimi kritik mund te jete artistik,kritika e spektatorit sht e dyfisht ajo i prket: Shfaqjes se aktorit (a ka te drejt ai me shfaqjen e tij?) Botes qe ai paraqet (a duhet te mbetet ajo e ktill?)

Dhe medoemos duhet krijuar tekniken e shfaqjes e cila prkundr do teknike qe aspiron kah shkrija e plote e siguron qndrimin e ktill kritik te spektatorit . V-effekti padyshim qe e transformon qndrimin e spektatorit te detyrimin dhe te shkrirjes ne qndrimin e ktill.
14 15

Kto jane fjale te Brechtit ,dhe flasin per kohen e tij,jo per kohen e sotme. Fjale e huazuar,zakonisht perdoret per ngjeruesit e veres,kjo fjale ketu pershtatet ne aspektin professional dhe nuk e pash te arsyshme ta ndryshoj nga perkthyesi I cili perkthej vepren e Organonit,eshte fjala per kritiket professional te teatrit.

17

Politika ne Teatr 16 Nuk krkohet mjaft n qoft se nga teatri krkohet vetm perceptimet,imazhet e realitetit te pasura me shpjegime .Teatri yn duhet te ngjalle knaqsi ne perceptim,t organizoj gzimin n ndryshimin e realitetit .Spektatoret tan duhet jo vetm te dgjojn se si lirohet Prometheu i lidhur por edhe te msohen ne knaqsin e lirimit te tij. Te gjitha knaqsit dhe gzimet e zbuluesit dhe piksit,ndjenjat triumfale te liruesit ,duhet ti ofroj teatri yn.

ka mund te msohet nga teatri i Stanisllavskit Pavarsisht kundrthnieve Brechti pranon se n disa pika teatri epik mund t msoj nga teatri i Stanisllavskit. Nga kto pika Brechti zgjodhi kto msime: 1. Kuptimi pr formn poetike te ndonj pjese Madje edhe pjesve natyraliste te cilat teatri i Stanisllavskit sht detyruar ti shfaq sipas shijes se kohs,inskenimi u jepte viza poetike;nuk ka rn kurr n reportazh t cekt .Te ne n Gjermani shpesh her as pjest klasike nuk shklqejn. 2. Ndjenja e prgjegjsis personale Stanisllavski u fliste aktoreve mbi rndsin shoqrore te teatrit .Arti nuk ishte pe rate qellim pr vetveten,por ai e dinte se n teatr vetm me art mund t arrihet qllimi. 3. Loja e prbashkt e starve Teatri i Stanisllavskit kishte vetm star17-t mdhenj e t vegjl .Ai ka vrtetuar se loja individuale vjen ne shprehje t plot vetm me an t lojs s prbashkt.

4. Vlera e vijs se madhe dhe detajit Teatri i artistik i Mosks i ka dhn secils pjes konceptin mendor dhe nj mori detajesh te punuara bukur. Njri pa tjetrin nuk vlen asnj send. 5. Obligimi i se vrtets Stanisllavski msonte se aktori duhet ta njoh mir veten dhe njerzit q dshiron ti paraqes dhe se njra del nga tjetra .Ajo q aktori nuk e ka fituar me an t vshtrimit ose q me an t vshtrimit nuk e ka vrtetuar nuk vlen ta shikoj publiku. 6. Harmonia e natyrs dhe stilit

16 17

Nuk eshte fjala per se a ka politik ne teater apo jo,por se cila eshte politika e teatrit. sht fjala per aktoret yje,aktoret qe shkelqejn.

18

Ne teatrin e Stanisllavskit jan bashkuar natyra e bukur me rndsin e madhe .Ai si realist nuk ka ngurruar t paraqes shmtimin ,por e ka paraqitur plot sharm. 7. Paraqitja e realitetit si plot me kundrthnie Stanisllavski e ka kuptuar kompleksin dhe diferencimin e jets shoqrore dhe ka ditur ti paraqes kto pa humbur vet n kt,T gjitha shfaqjet e tij mbajn n vetvete njfar kuptimi. 8. Rndsia e njeriut Stanisllavski ka qen humanist i bindur dhe si i till i ka treguar teatrit rrugn e socializmit.

9. Rndsia e zhvillimit te mtejshm te artit Teatri artistik i Mosks i ka dhn secils pjes kuror dafinash .Pr do shfaqje Stanisllavski ka zhvilluar mjete t reja artistike .Teatri i tij ka dhn artist sikurse ka qen Vahtangov,t cilt prap e kan zhvilluar fare lirisht m tutje artin e msuesit t tyre.

Veantit e Berliner Enslemble

Mund t pritej madje edhe te shpresohej,se ndryshimi shum i madh i mnyrs s jetess,puns dhe mendimit me rastin e aplikimit te socializmit edhe n arte do t krkoj dhe do t sjell ndryshime t rndsishme,Ndryshimet,si mendojn disa nuk do t ken t bjn vetm me temn ose vetm me formn apo vetm me qllimin e artit,por me t gjitha kto s bashku,mbasi e gjith kjo prbn nj trsi unike megjithse kontradiktore .N nj mnyr fare te veant do t futet n kt teatr. Disa veanti t Berliner Ensemble-it rrjedhin nga kto tentativa te tij:
19

1. T paraqitet shoqria si e ndryshueshme. 2. T paraqitet natyra e njeriut si e ndryshueshme. 3. T paraqitet natyra e njeriut si e varur nga prkatsia e klass. 4. T paraqiten konfliktet si konflikte shoqrore. 5. T paraqiten karakteret me kundrthniet e vrteta. 6. T paraqiten zhvillimet e karaktereve,gjendjeve dhe veprimeve si t diskontinuuara18. 7. T shndrrohet mnyra dialektike e shikimit t gjerave m argtuese. 8. T eliminohen dialektikisht t arriturat klasike. 9. T bashkohen realizmi dhe poezia. Pasi kto ndryshime t bhen ather knaqsia e publikut me kt nuk paksohet por vetm ndryshon natyra e saj .Nga aktort krkohet posarisht q t ken kultur t prgjithshme,t njohin aktimin realist n baz t vshtrimit t natyrshm dhe njkohsisht t formuluar,q Ensemble i jep brezit t vet t ri t aktorve.

Teatri i Brechtit Pr Brechtin teatri nuk sht tregim,por veprim,nuk sht nnvizim sistematik i argumenteve dialektike,Brechti n asnj mnyr nuk fton t shkrihesh me rolin,por te mbetesh vazhdimisht pjesmarrs aktiv,observator kritik,nganjher shkon deri ne provokim,Brechti kundrshton teatrin klasik q krijon atmosfern e iluzionit dhe t artificialitetit ,pjest teatrale q hipnotizojn sentibilitetin e spektatorit jan te huaja .Ai sht kundr teatrit qe duhet t pasqyroj n sken iluzionin e prsosur t jets(sikurse krkon sistemi i teatrit t stanisllavskit).Brechti shtron prpara teatrit detyrn q ti kujtoj spektatorit se ndodhet n teatr e kjo nuk do te arrihet nse spektatori do t jepet vetm pas emocioneve .Detyra e teatrit te Brechtit nuk sht vetm krijimi i jets reale,por edhe i shfaqjes teatrale .Njohja e me par e fabuls e liron spektatorin nga efektet dhe shqetsimet e ethshme pr fatin e heroit t pjess. Brechti krkon qe spektatorit ti jepet mundsia q t shikoj n sken me mendje t kthjellt dhe me kujtes t shndosh.
18

Diskotinuara,ipet si fjal te ndara.

20

Prandaj aktori i Teatrit te Brechtit nuk duhet t prpiqet ta sjell publikun n gjendje hipnoze e as vet t bjer ne kt gjendje pra n hipnoz .Ksisoj teatri i Brechtit formon nj stil t veant interpretimi t njohur me termin estetika Brechtiane,sistem i interpretimit Brechtian. Nj nga karakteristikat themelore t teatrit t Brechtit sht e ashtuquajtura teknik e jetrsimit Verfremdungseffekt (e prkthyer si efekt jetrsimi,dhe shum terme tjera por qe nuk ekziston prkthim adekuat. )

Verfremdungseffekt Nj nga parimet m t rndsishme Brechtit sht Verfremdungseffekt e cila sht prkthyer afrsisht si efekt i jetrsimit, efekt i distancimit, apo efekti i ndarjes. Zakonisht prdoret shkurtesa e Verfremdungseffekt e cila sht V-effekti, sht nj pyk e teatrit Brechtian ,nj efekt tek i cili bazohet gati shumka e Brechtit,nse ai flet gjithmon pr largimin e spektatorit nga iluzioni ather V-effekti sht elsi i ksaj praktike .por realizohet drejt V-effekti i cili ne shumicn e rasteve ashtu si sht i komplikuar prkthimi i tij ashtu edhe aplikohet gabim,do te mundohem qe ta sqaroj sa me mire. Efekti i distancimit,jetrsimit,ndarjes apo shkurtimisht V-efekti nuk realizohet ne vetm nj mnyr apo ne vetm nj drejtim,zakonisht pr tu arritur ky efekt duhet qe te kihet parasysh qllimi i tij dhe jo aplikimi,nse ky aplikohet ne kohen e gabuar ather nuk e ka efektin e vet,nse ky aplikohet ne mnyrn e gabuar pavarsisht kohs se duhur nuk e ka efektin e vet. Sipas shnimeve te Brechtit msojm se V-effekti ka ket qellim: Q ti jap mundsi spektatorit q t mendoj dhe t diskutoj rreth personazheve dhe ngjarjeve n sken. Kurse mnyra se si prdoret V-effekti sht : Stili i dramave te Brechtit ishte i dizajnuar per Efektin e jetrsimit,ato e bnin spektatorin te mbaj qndrim kritik ne qaste te veanta kishte edhe distancim ,por Brechti prveq se ishte shkrimtar ishte edhe Regjisor dhe kompania e tij Berliner Ensemble nuk mund te shfaqte vetm Dramat e tij ,me dramat tjera si do te arrihej V-effekti: Brechti pr V-effektin prdori kto metoda:

Prmes Pankartave Nj nga metodat e V-effektit sht edhe vendosja e pankartave qe prdorte Brechti ku njoftonte ,paraprakisht ngjarjen qe do te ndodh,apo edhe ndonj gj tjetr,ato i mundsojn
21

spektatorit qe mos te krijoj iluzion por te marr qndrim kritik ndaj asaj ngjarje apo atij personazhi.

Ne foto shihen pankartat te cilat jan te vendosura sipas sistemit Brechtian. Leximi i Udhzimeve me z te lart ne sken Nj nga teknikat e V-effektit sht edhe leximi i udhzimeve me z te lart ne sken,zakonisht autori jep udhzime gjate drams Brechti i prgatite aktoret qe ata ato udhzime ti lexojn me z gjate shfaqjes gjithmon qe spektatori te kujtoj se sht duke shikuar shfaqje. Shembull: Tek Nena Kuraje ne aktin e pare te lexohet me z pjesa e udhzimit :duke nxjerr nga nj kuti prej xingu nj tok letrash dhe duke i zbritur karros Ose tek vepra e Shakespeare: N nj an tjetr t platforms,hyjn fantazma dhe Hamleti etj.

Prmes Ndriimit Pavarsisht qe Brechti nuk prdor ndriim qe mund te krijoj iluzione,si metod pr V-effekt mund te prdoret edhe nj ndriim i plot ne nj ngjarje e cila mund te fut ne iluzione spektatorin. Shembull: Tek Makbethi ne momentin kur shfaqen Magjistricat derisa ato duken te tmerrshme dhe me nj ndriim te erret pr nj moment te ndriohet e tere skena dhe te shikohet se ne jemi duke shikuar shfaqje dhe se magjistricat jan njerz sikurse ne

Prmes Muziks Edhe muzika mund te prdoret si metod pr V-effekt,nj muzike e cila thyen emocionin,gjate nj ngjarjeje dramatike te prdoret nj muzike e cila thyen gjithka qe mund te shkaktoj iluzion apo qe mund ta rris emocionin.

22

Narratori Prdorimi i Narratorit i cili e tregon ngjarjen dhe spektatori njoftohet me at se far do te ndodh ne shfaqje,duke i mundsuar qe te mbaj gjithmon qndrim kritik,edhe mjaft efikas pasi qe ne momentin qe spektatori njoftohet me ngjarjen nuk krijohet iluzioni qe ajo qe e sheh sht e vrtet por qe ajo qe e sheh sht shfaqje,dhe ne duhet te mbajm qndrimet tona.

Pra me pak fjale V-effekti sht nj mekanizm qe Brechti e prdori dhe e futi ne sistemin e puns se tij pr ti ndihmuar qe ta zhvilloj iden e tij pr qndrimin kritik te spektatorit,ngase edhe Brechti pajtohet qe aktori mund ta arrije shkrirjen e dhunshme dhe te krijoj iluzion tek spektatori duke e bere te besoj se ajo qe po ndodh sht e vrtet dhe se sht e pandryshueshme.

Aktori Aktori i sistemit te Brechtit nuk ndryshon shum nga aktori i teatrit tradicional,ai duhet ta msoj rolin e tij,ta studioj at,gjithashtu gjate provave iu lejohet edhe shkrirja ne personazh por gjithmon me qellim te msimit te rolit te tij,e veanta e aktorit te teatrit Brechtian sht se ai nuk paraqet ne skene rolin e tij duke mbajtur qndrim kritik ndaj atij roli dhe jo duke u shkrire ne at,rndsia e aktorit nuk bie si mendohet apo si thuhet se aktori i teatrit Brechtian ka pr detyre vetm te lexoj nj tekst ne skene kjo sht jo e vrtet dhe se Brechti i jep rol ky ne teatrin e tij aktorit,ai duhet te punoj edhe me shum sesa ne teatrin tradicional,ai duhet qe prve ta paraqes rolin e tij gjithashtu ta kritikoj at. Aktori sipas Brechtit duhet t dij te flas n mnyre t qart por se kjo nuk ka te bej vetm me shtjen e vokalit porse ai ne radh te par duhet t nxjerr kuptimin nga replikat e veta,sepse nse ai nuk arrin te nxjerr kuptimin nga replikat e veta ai vetm do te artikuloj mekanikisht dhe me te folurit e tij te bukur do ta prish kuptimin. Aktori duhet te kujdeset gjithmon q t folurit e vet ta mbaj fleksibl,elastik,ai gjithmon duhet te mendoj pr t folurit e vrtet njerzor. Aktori mund qe ne sken te flas m z m t lart por ky i folur duhet t mbetet i prshtatshm pr zhvillimin e mtejshm,i shumllojshm,i gjall,porse gjithmon aktori duhet t msoj t ekonomizoj me zrin e tij,ai nuk guxon t lejoj q t mirret zri,dhe normalisht ai duhet t paraqes njeriun i cili i kapluar nga ndonj pasion,flet me z t jerrur ose brtet . shtja kryesore qe nuk duhet t harroj asnjher aktori sht qe ai nuk duhet te harroj pr asnj moment qe detyra e tij sht ti paraqes njerzit e gjall. Aktori me shpirt dhe me ndjenja duhet t marr qndrim ndaj personazhit te vet dhe pamjes s vet.
23

Ai nuk duhet t gnjej spektatorin se ne sken nuk ndodhet ai por nj personazh i trilluar dhe as nuk duhet qe gnjej spektatorin se ato qe ndodhin ne sken ndodhin pr here te par. Aktoret si thot edhe Brechti duhet te marrin uj nga dy burime :nga pusi i jets dhe nga burimi i letrsis sepse n punn e tyre realiteti duhet te paraqitet bujarisht e mprehtsisht. Studimi i rolit duhet t nis nga studimin e subjektit duke shikuar kto gjera: far ndodh me heroin? Si e pret ai ngjarjen? Si reagon ai? Me pikpamje detyrohet te luftoj,t prleshet? etj. Q t realizohet nj gj e till,aktori duhet t mobilizohet me tr diturin e njoftimet e tij mbi njerzit ,mbi jetn dhe mbi pyetjet t cilat duhet tia bj vetes,ato pyetje duhet te jen pyetje dialektike.

Audienca Spektatori zn nj vend te rndsishm ne sistemin e Brechtit,Brechti punoj gjith sistemin ne te mire te spektatorit,ai krijoj gjithka qe ti mundsoj spektatorit te tij te knaqet duke shikuar nj shfaqje dhe mos te zhytet ne emocione apo iluzione. Spektatori ne teatr duhet ta ndjej veten si ndrhyrs potencial n proceset shoqrore dhe natyrore,impulset e tij nuk prqendrohen n interpretimin pasiv,por n ndryshimin e bots .Muri i katrt qe i ndante spektatoret me at far shikonin rrezohet ne mnyre qe spektatori te jete sa me afr asaj qe ndodh ne teatr .Me nj fjale spektatori i teatrit Brechtian sht pjesmarrs aktiv ne teatr,ai prve se knaqet ne teatr,mson,mban qndrim kritik,merr pjes ne shfaqje,sht i lire te gjykoje dhe nuk rrmbehet si thot Brechti t rrmbehet nga lumi dhe te drgoj lumi kah te dshiron ai. Regjisori Bertolt Brecht prve Dramaturgut,poetit dhe estetikut te teatrit ishte edhe Regjisor,ai ne prmbledhjet e tij i kushton nj pjes t veante Regjisorit duke i parashutuar disa pyetje te cilave iu kthen prgjigje,ne baz te asaj ne kuptojm punn e regjisorit dhe detyrat e tij. ka bn regjisori kur e inskenon pjesn?

Ai parashtron nj tregim prpara publikut.

24

ka ka ai n dispozicion pr kt qllim?

Nj tekst,skenn dhe aktorin. ka sht m me rndsi n tregim?

Kuptimi i tij,kjo do t thot poenta shoqrore e tij. Si konstatohet kuptimi i tregimit?

Me studimin e tekstit,veantive t autorit t tij ,kohs s krijimit t tij. Tregimi q rrjedh nga nj epok tjetr a mund t paraqitet plotsisht n kuptimin e autorit t tij? Jo,Regjisori duhet t zgjedh interpretimin q e intereson kohn e tij.

Me cilin veprim kryesor regjisori e parashtron tregimin prpara publikut t vet?

Me aranzhuan,do t thot me vendosjen e personazheve,me prcaktimin e pozitave t tyre reciproke, me ndryshimin e pozitave,me ardhje dhe shkuarje.Aramzhmani duhet ta tregoj me kuptim tregimin A ka aranzhmane q nuk i prmbahen ksaj?

Tepr shum .Ne vend q t tregojn tregimin aranzhmanet e gabueshme bjn pun t tjera .Ato duke mos prfillur tregimin,vendosin aktort e caktuar,start,n pozita t favorshme pr ata(q bien ne sy leht) ose paraqesin prpara publikut dispozicione t caktuara q i interpretojn gabimisht ose n mnyr t siprfaqshme veprimet,ose shrbehen me tensione q nuk jan tensione nga tregimi,e t tjera. Pra kto jan shtjet baz qe nj regjisor duhet ti ket parasysh kur inskenon dika .Kurse dika qe Brechti e ka prdorur ne prova gjate puns me aktorin sht detyrimi i aktoreve te shtojn para do fjale,replike apo monologu, fjalen Ai Tha Shembull tek Hamleti: Ne vend qe te thuhet: Engjjt e Zotit Mbronani,qoft shpirti i mbar,a kukudh i prap Aktori duhet te thot: Hamleti tha :Engjjt e zotit Mbronani,qoft shpirti i mbar,a kukudh i prap

25

Skenografia,Kostumografia,Ndriqimi dhe Muzika Efektet speciale me qellim pr te ngjallur emocione nuk jan te lejuara,Burimet e Drits duhet te jen te dukshme,ashtu sikurse ne Ring-Boksi ku mund ti shikojm burimet e drits,Perdet nuk prdoren gati asnjher prve perdet gjysme qe prdoren m shum pr shfaqjen e titujve,apo komenteve,gjithashtu mund te vendosim pankarta t cilat mund t ken disa udhzime t tilla si :Mos i ngul syt n mnyr te uditshme pastaj Kjo ka ndodhur ne vitin 1857 e te ngjashme me kto .Muzika gjithashtu duhet te ket burimin e dukshm,muzikantet mund t jen n sken,Muzika dhe kngt zakonisht ishin ne kundrshtim me at q ndodhte n sken,ajo prdorej vetm pr ta neutralizuar emocionin dhe asnjher qe ta intensifikojn at .Kngt jan prdorur me shum pr t forcuar temat,dhe ne qaste tjera edhe si thyerje e tensionit dramatik. Me posht kt shkrim e shoqrojn disa fotografi nga shfaqjet e Brechtit ku mund te shohim me mire,skenografin,skenn,rekuizitat dhe ndriimin qe ai e prdori n shfaqjet e veta:

Makineria e Teatrit ishte e zbuluar. Nj nga metodat e Brechtit ishte qe tere pajisjet e makineris teatrore ti vente ne pah ndriimin,zingjirt trheqs,dhe gjithka tjetr qe spektatori ta kujtonte vazhdimisht qe sht ne teatr dhe sht duke shikuar shfaqje.

Nj foto e stilit te skens Brechtiane kur gjith makineria e teatrit duket qart.
26

Pankartat e vendosura kudo,pastaj shihen edhe mbishkrimet,skenografia tepr e thjesht me vetm elementet te cilat jan te domosdoshme.

Nga shfaqja Man is Man

Skenografi qe thyen iluzione,ta llogarisim sikurse ne ta shikonim kt,gjithka qe sht e ndrtuar te tregon qe sht vetm skenografi qe prdoret ne teatr,nuk krijon iluzion.

Nga shfaqja: Good Women of Setzuan

Prve skenografis,tregon edhe kostumet te cilat shihen si te paplota,nuk kane detaje historike,gjithashtu shihet edhe mbishkrimi i vendosur ne perde,qe prdorej nga Brechti.

27

Nga shfaqja Nena Kuraj dhe Fmijt e saj.

Dallimi mes Teatrit tradicional dhe Teatrit epik

Forma e teatrit tradicional (Aristotelian) Skena mishron veprimin,e fut spektatorin ne veprim,provokon te spektatori sentimente.

Forma e teatrit epik(Brechtian) Skena e tregon veprimin,e v spektatorin n pozitat e nj vzhguesi kritik,e detyron spektatorin te marr vendime.

E v spektatorin ne epiqendrn e ngjarjeve dhe e detyron ti jetoj.

E kundrv spektatorin ndaj ngjarjeve dhe e detyron ti studioj.

28

Teatri vepron me ann e mjeteve te sugjestionit .Njeriu supozohet i njohur.

Teatri vepron me ann e mjeteve te sugjestionit .Njeriun prbn nj objekt te njohur.

Natyra nuk bn kaprcime (Njeriu sht i pandryshueshm)

Natyra bn kaprcime (Njeriu ndryshon dhe sht i ndryshueshm)

E jep boten si sht. (Instiktet)

E jep boten si zhvillohet. (Motivet)

Veprimet jepen n linj t drejt . Njeriu statik.

Veprimet jepen n transformacion

Skena u drejtohet ndjenjave te spektatorit.

Skena i drejtohet arsyes se spektatorit

Ndrgjegjja prcakton qenien.

Qenia (materia)prcakton ndrgjegjen.

29

Aktori shkrihet trsisht ne personazh

Aktori mban luan Personazhin duke mos u shkrir ne personazh.

Narratori nuk ekziston

Narratori sht shum i rndsishm

Kostume t plota, historikisht t sakta

Kostume t paplota (fragmentare), me mungesa t detajeve pr identifikimin

Personazhet-karakteret bisedojn vetm me njeri tjetrin

Personazhet-karakteret i adresohen audiencs

Iluzion i realitetit ne sken

I kujton audiencs se sht duke shikuar shfaqje

Emocion i plote mes personazheve

Emocion i kufizuar mes personazheve

Maskat jan te papranueshme

Maskat lejohen

Dritat fshehn pr te krijuar iluzion te realitetit

Dritat te dukshme pr ti hequr iluzionet e realitetit

Perdet jan thelbsore pr te fshehur ndryshimet qe ndodhin ne sken

Perdet prdoren shume rralle dhe asnjher pr te fshehur ndryshimet qe ndodhin ne sken

30

Prfundimi Mundsia e kuptimit t sistemit te Brechtit me nj seminar sht thuajse e pamundur duke u bazuar ne faktin qe edhe vet Bertolt Brechti gjate shkrimeve te eseve dhe mnyrs se puns ne teatr nga te tjert gjithmon keqkuptohejapo edhe nuk kuptohej fare citoj nj pjes ku Brechtin e pyet shoku i tij perse prsri kritika te kqija ai thot: Bj gabim ndoshta vetm n teori19,me kt Brechti le t kuptohet qe pr lexuesin e sistemit te tij do te jet e vshtir ta kuptoj teorin e tij,por asnjher jo punn e tij. Por cilat jan gjerat q mund te msohen nga ky seminar. Sistemi i Brechtit apo si ne shumicn e rasteve mund ta hasim sistemi Brechtian,sht i komplikuar por jo i parndsishm,ne veanti pr shumka pozitive qe i solli ai teatrit .Brechti dshironte qe si ecn i gjith planeti me kohen dhe me shkencn ashtu edhe teatri dhe arti ne prgjithsi te ecn me te arriturat qe sjell koha, ai ne nj vend thot: Un po i shkruaj kta rreshta me makin,nj makin te vogl qe kur linda un ska qen fare pastaj arrij te flas me babn tim nga nj kontinent n tjetrin20. Prve shfaqjeve qe i dhuroi nj dimension tjetr teatrit modern,ai arriti qe pas veti te ler edhe sistemin e tij. Me nj shembull qe Brechti e jep pr shpjegimin e mnyrs se sistemit te tij duke thjeshtsuar at dua qe edhe un ta ceku duke u munduar qe Sistemi i Brechtit por edhe teoria e tij ne estetiken e teatrit te kuptohet me leht: Brechti merr shembullin e nj aksidenti rrugor,dhe pasi u tregon pr aksidentin ai merr dshmitart e aksidentit pr te treguar se far ndodhi aty,ata asnjeri nuk e emituan viktimn por thjesht mbajtn qndrim duke kritikuar apo duke mbrojtur veprimet e tij,i till sht edhe teatri i Brechtit,Aktori nuk shkrihet ne personazh,nuk emiton at,nuk e prcjell verbrisht at por pasi e lexon,mson,studion dhe me pas mbush edhe me dijen e tij me prvojn jetsore mban qndrim kritik ndaj personazhit qe paraqet ne sken duke i mundsuar edhe publikut qe te mbaj njashtu qndrim kritik. Ky sht nj shembull lehtson shum te kuptohet m leht teorina e tij,puna e tij dhe gjith ato qe lexohen me pas ndihesh me i sigurt n detin qe na la prmbrapa Brechti. V-effekti apo Verfremdungseffekt nuk citohet fjal pr fjal asnjher tek sistemi i Brechtit ai mund te msohet vetm duke i bashkuar te gjitha ne nj vend sepse edhe Brechti gradualisht ka arritur ta krijoj dhe nse gjate nj kohe ka vrtetuar qe mund te ket dika qe mund ta prmisoj efektin e shfaqjeve te tij nuk ka ngurruar qe te ndryshoj. Prgjithsisht mnyra e me e mire pr tu arritur V-effekti sht qe te gjendet forma,koha dhe vendi i duhur pr kt,dihet se V-effekti sht element ky ne teatrin e Brechtit dhe duhet pasur kujdes qe mos te jet ky ai qe shkatrron gjithka, mbi te gjitha Brechti dshiroj qe spektatori i tij te mbaj qndrim kritik dhe jo qe te futet ne iluzion apo ne emocion, V-effekti apo distancimi i gabuar nuk arrin t krijojn at q Brechti spjegoj ,pr kt efekt Brechti shpjegoj mnyra t bollshme t cilat i prmendm edhe gjat shtjellimit t ktij efekti pra ato ,me an t

19 20

B.Brecht gjat bisedes me nje koleg te tijin. B.Brecht gjat shkrimit te Organonit te vogel.

31

muziks,ndriimit,leximit t udhzimeve me z,pankartave, andaj me nj njohje t mir t Veffektit arrihet detyra e ktij efekti qe i parashtroj Brechti n teatrin e tij. Aktori luan rol te rndsishm te Brechti,ai edhe kur prmend se ka i duhet Regjisorit pr ta inskenuar nj pjes e vn aktorin n rend t par .Porse thirrja e Brechtit sht qe aktori te ket njohuri te gjera dhe mbi te gjitha te prgjithshme,ka pak aktor te kohs son qe do te mund te luanin ne teatrin e Brechtian,pr Brechtin aktori,duhet te jet intelektual,njohs i mire i gjendjes shoqrore,politike dhe sociale,aktori nuk duhet te ket shtangim,nuk duhet te ket deformime ne te folur,duhet te kujdeset pr zrin dhe mbi te gjitha duhet qe mos te harroj qe sht duke luajtur personazhin dhe nuk sht vet personazhi. Skena kur Brechti prformon ka rndsi t madhe,Brechti se pari largoj gjerat e skens qe krijonin efekte speciale,iluzione e gjera te tilla,Ndriimi i skens shumicn e kohs sht nj ndriim i prgjithshm ku nuk ka shumllojshmri te dritave qe krijojn iluzione,zakonisht edhe Brechti e quan t ngjashm me ring boksi kur ndriimi sht i prgjithshm ,pr skenografin nuk flitet shume, me shum mund te hulumtohet ne foto dhe video t shfaqjeve t tij pr te msuar me shume rreth skenografis qe prdor ai,rreth vendosjes se gjerave se si i bn,dhe si edhe sht normale edhe skenografia sht ne prputhshmri me at qe spektatori ta dij se ajo ka po e shikon sht skenografi dhe nuk sht reale,nj skenografi kryesisht e punuar thjesht,ne nj vend shihet nj ure e punuar ne mes te skens por qe fillon dhe prfundon aty nuk fshihet pjesa ku fillon e as ku prfundon dhe te jep te kuptosh qe ajo ka e shesh sht nj ure e punuar prej druri vetm sa pr shfaqje, Te muzika Brechti nuk ndryshon qndrim ajo duhet te jete ne prputhshmri t gjerave tjera t stilit t tij,ajo nuk duhet te ngjalle emocion,nuk duhet te rris tensionin dramatik,prkundrazi ajo duhet ta thyej at, muzika nuk duhet asnjher ta shoqroj veprimin por ta sqaroj at,porse nuk duhet harruar qe muzika ne teatrin e Brechtit ne fund te fundit sipas Brechtit thjesht shrben pr disa qllime zbavitjeje. Tek kostumet dika qe ka karakteristike sht qe Brechti nuk i paraqiste ato identike me kohen e asaj shfaqje me historin e saj,ai i largonte detajet qe do t lidhnin me historin,ato mbeteshin fragmentare dhe jo te plota. Shum kush sulmon Brechtin se ai nuk prkrah emocionet kjo nuk sht aspak e vrtet porse ai nuk prkrah iluzionet,dhe dshiron qe ne emocione e sipr te ket ftohtsi qe te mund te kontrollohen ato. Ne seminar ka shume krahasime me teatrin e Stanisllavskit por qe sht e pashmangshme kjo ngase teatri i Brechtit ishte pikrisht kundr atij lloji te teatrit dhe se pr tu shpjeguar teatri i brechtit duhej qe te krahasohet me te njohurn,dhe mos t harrojm qe teatri tradicional ekzistonte dhe sht me i njohur nga ne,andaj pr ta kuptuar me mire teatrin e Brechtit duhet doemos q t kemi krahasime dhe ti vrejm ndryshimet qe sjell teatri Brechtian. Qe ta njohim Brechtin nuk mjafton nj seminar,nj ese apo edhe nj libr i vllimit te lart,por qllimi final i ktij seminari sht qe te lehtsohet sadopak kuptimi i sistemit Brechtian. Sa nuk m plqen t shoh:n qoft se n kritik shkruan se kapela ime sht e kaltr tepr e mbyllt,e m mir do t ishte t jet e kaltr e el,kurse kapela ime sht e verdh21.
21

B.Brecht Shenime nga Ditari

32

Literatura

Dialektika ne Teatr,Bertolt Brecht,Botimi Rilindja, Prishtin 1973 Bertolt Brecht, Nna Kuraj,Botimi Rilindja,Prishtin 1971 Bertolt Brecht,Baali,Botimi Flaka e Vllazrimit Shkup 1992 Bertolt Brecht,Opera pr tre grosh,Flaka e Vllazrimit,Shkup 1992 http://www.actorhub.co.uk http://library.calvin.edu Bertolt Brecht, Theatre for Pleasure or Theatre for Instruction

33