KEMENTERIAN PELAJARAN MALAYSIA

PANDUAN PELAKSANAAN
PSIKOSOSIAL DAN KESEJAHTERAAN MENTAL
1.

PENGENALAN
Dalam menjalani kehidupan dan pembelajaran seharian di sekolah, kanak-kanak
dan remaja warga sekolah tidak akan terlepas daripada mengalami kecelaruan
emosi (stres). Justeru, persekitaran sosial sekolah amat penting bagi melahirkan
individu yang sihat serta suasana yang ceria bagi merangsang kecemerlangan
pembelajaran murid. Sekolah merupakan institusi yang berpotensi untuk
menggalakkan perkembangan psikososial yang sihat dan kesihatan mental yang
baik bagi menyediakan kesejahteraan mental.Situasi di mana individu itu
berupaya menyedari potensinya, boleh berdaya saing terhadap stres kehidupan
sehari-hari, boleh bekerja dengan produktif dan boleh menyumbang kepada
kesejahteraan masyarakat.

2.

KONSEP
Pelaksanaan awal Kesejahteraan Mental dapat mengatasi sebahagian masalah
Kesihatan Mental yang semakin meningkat dalam kalangan kanak-kanak dan
remaja dewasa ini. Kesihatan Mental bermakna pendidikan pengurusan stres,
keresahan dan kemurungan dalam kalangan murid dan warga sekolah.
Kesedaran untuk mengenalpasti murid-murid yang mempunyai masalah
kesihatan mental (tekanan perasaan berterusan, kemurungan dan masalah
emosi dan tingkah laku) akan dapat membentuk kesejahteraan murid. Oleh itu,
memperkasakan pelajar menangani stres, cabaran kehidupan sehari-hari
dengan berkesan melalui kemahiran daya tindak (coping skills) dan teknik
relaksasi akan membantu sekolah menangani gangguan perasaan dan
kecelaruan minda, termasuk kes histeria dan kemurungan dalam kalangan murid.

3.

OBJEKTIF PROGRAM KESEJAHTERAAN MENTAL

3.1 Mengesan gejala awal minda tidak sihat dalam kalangan murid.
3.2 Mengenalpasti tanda-tanda dan punca stres.
3.3 Mengurangkan tahap stres dalam kalangan murid dan melaksanakan
intervensi stres.

3.4 Merujuk murid yang mengalami masalah emosi, psikologi dan mental
kepada pihak yang bertanggungjawab dengan prosedur yang betul.

4. PELAKSANAAN PROGRAM MINDA SIHAT

4.1

Program
Program utama yang dilaksanakan dalam Program Kesejahteraan Mental melalui
Program Minda Sihat iaitu;
a.
b.
c.

4.2

Saringan DASS dan Saringan Gaya Daya Tindak

Intervensi
Program Pengukuhan

Bidang
Pendekatan Program Kesihatan Mental yang dilaksanakan

melalui

pendekatan perkhidmatan bimbingan dan kaunseling di sekolah adalah:

a. Pendekatan Pencegahan
b. Pendekatan Perkembagan
c. Pendekatan Pemulihan
d. Pendekatan Krisis

4.3

Sasaran
Semua murid sekolah.

4.4

Tempoh pelaksanaan
Sepanjang Tahun

KAEDAH PELAKSANAAN PROGRAM MINDA SIHAT

a. STRATEGI 1 : SEBARAN MAKLUMAT
STRATEGI

AKTIVITI

Cera 1.Ceramah

1.
mah
2.

Takl
imat

dan
taklimat:
Perhimpuna n
Dalam bilik
darjah
Perjumpaan
kokurikulum

PERSONALIA

MASA

1. Minggu
-GBKSM
pertama
Februari.
Penceramah
Je
mputan
-Pegawai
kesihatan
daerah

SASARAN

Semua
murid

INDIKATOR

1.Semua sekolah
melaksanakan
ceramah
/
taklimat.
2.Brosur dan
Modul Minda
Sihat KKM
ada di sekolah

b. STRATEGI 2 : SARINGAN (Mengesan gejala awal minda tidak sihat dalam

kalangan murid).
STRATEGI

AKTIVITI

PERSONALIA

MASA

1.Menges
an
gejala
awal
stres

1. Saringan
DASS
2. Saringan
Gaya Daya
Tindak
3. Laporan
saringan

- GBKSM
- Guru
tingkatan

- Saringan
1
(Januari)
- Saringan
2
(minggu 1, Mac)
- Laporan / rujukan
saringan
(minggu2, Mac)

SASARAN

Semua
murid
tingkatan
2 dan 4

INDIKATOR

1. Setiap
murid
sekolah
disaring
2
kali
sepanjang
persekolaha
n tingkatan
1-5.
2. Laporan ke
KPM
(format
disediakan)
3. Senarai
murid
rujukan
kepada
pegawai
perubatan
(PKD)

c. STRATEGI 3 : INTERVENSI (Mengurangkan tahap stres dalam kalangan murid

dan melaksanakan intervensi stress)
STRATEGI

1.
2.
3.
4.
5.

Ceramah
Taklimat
Modul
Simulasi
Main
peranan
6. Sesi
kaunseli
ng
individu
dan
kelompo
k
7. Latihan
dalam
kumpula
n
8. Sesi
bimbing
an
individu
dan
kelompo
k.

AKTIVITI

PERSONALIA

1. Kawal
- GBKSM
marah
- Pencera2. Teknik
mah
relaksasi
jemputan
3. Berfikir
- Pegawai
secara
kesihatan
positif
daerah
4. Penyelesai
an
masalah
5. Komunikas
i
interperso
nal
berkesan
6. Tegas diri
(asertif)
7. Kemahiran
keibubapa
an
8. Katakan
TIDAK
kepada
perbuatan
negatif
9. Sayangi
Nyawa
Hidupkan
Harapan

MASA

SASARAN

Semua
1. Minggu
kedua, ketiga murid
dan keempat PIBG
Februari.

INDIKATOR

Semua
sekolah
melaksanaka
n
aktiviti
yang
dinyatakan.

d. STRATEGI 4: PENGUKUHAN (Memastikan program minda sihat

tersebar dalam kalangan murid sekolah)
STRATEGI

AKTIVITI

PERSONALIA

MASA

SASARAN

INDIKATOR

1. Pamera
n
2. Pertand
ingan
3. Kuiz
4. Cerama
h
5. Taklima
t

1. Sudut
minda sihat
2. Hari minda
sihat
3. Ceramah
4. Duta minda
sihat
5. 5 minit saja
6. Lawatan

- Pentadbir
- GBKSM
- Guruguru
persatuan
- Guru
kelas
- Guru
matapelaj
aran

Sepanjang
tahun Semua
persekolahan
murid

Setiap
sekolah
melaksanaka
n sekurangkurangnya
dalam
3
aktiviti yang
dirancang

CARTA ALIRAN PELAKSANAAN SARINGAN 2012

PROGRAM MINDA SIHAT
MULA

Saringan 1
( minggu 2, Ogos )

Intervensi
( minggu 2-4, September)

Saringan 2
( minggu 1, Oktober)

Senarai nama murid rujukan

Klinik
Kesihatan/
Hospital

Pelaporan
( minggu 2, Oktober)

TAMAT
TAMAT

Murid sihat minda

CARTA ALIRAN PELAKSANAAN SARINGAN

PROGRAM MINDA SIHAT
MULA

Saringan 1
( minggu 1, Januari )

Intervensi
( minggu 1-4, Februari)

Saringan 2
( minggu 1, Mac)

Senarai nama murid rujukan

Klinik
Kesihatan/
Hospital

Pelaporan
( minggu 2, Mac)

TAMAT
TAMAT

Murid sihat minda

CARTA ALIRAN TATACARA MURID BAGI KES GANGGUAN EMOSI

Mula

Berjumpa dengan orang yang

dipercayai.

Luahkan perasaan

Mengisi borang

Guru mengambil tindakan

Merujuk kes kepada guru

bimbingan dan kaunseling

CARTA ALIRAN KERJA MENANGANI KES

BUNUH DIRI
Tamat
Mengenal pasti tanda-tanda awal
fizikal
emosi
tingkah laku

Saringan Minda Sihat

TIDAK

Tindakan susulan guru

bimbingan dan kaunseling

SERIUS
Tahap Ringan

Normal

Tahap Sederhana

Memaklumkan kepada
pengetua

Intervensi

Pendidikan
kesihatan
Tindakan
susulan

KAUNSELIN
G
Kemahiran daya
tindak
Tangani Stres
10B
Kawal Marah
Penyelesaian
masalah
Asertif
Berfikiran Positif
Komunikasi

KAUNSELING

Teknik Relaksasi
Latihan
Pernafasan
Senaman Bahu
dan Leher
Urutan Bahu
dan Leher
Terapi Muzik
Terapi Aroma

Memaklumkan kepada ibu

bapa /penjaga

Dirujuk kepada psikiatri di

hospital

Merekod hasil bimbingan dan

kaunseling dan laporan.

Tamat

LAMPIRAN
SENARAI SEMAK MENANGANI KES BUNUH DIRI
BIL

PROSES KERJA

TANDAKAN
(/)

CATATAN

3
(i)

(ii)

(iii)

(iv)

Mengenal pasti klien yang mempunyai tanda-tanda

awal gejala bunuh diri melalui tingkah laku, ekspresi
muka, kecederaan fizikal dan perubahan emosi luar
biasa ataupun maklumat rakan-rakan klien dan warga
sekolah
Berjumpa dengan klien berkenaan dan menjalankan
Ujian Saringan Minda Sihat untuk mengkategorikan tahap
kes klien.
Guru bimbingan dan kaunseling menjalankan intervensi
terhadap klien mengikut tahap yang telah dikategorikan.
NORMAL
Melaksanakan program pendidikan kesihatan dan
tindakan susulan.
RINGAN
Meningkatkan kemahiran klien dengan Kemahiran Daya
Tindak melalui sesi kaunseling
Tangani Stres 10B, Kawal Marah
Penyelesaian masalah
Asertif
Berfikiran Positif
Komunikasi Berkesan
SEDERHANA
Mendedahkan teknik relaksasi kepada klien melalui sesi
kaunseling
Latihan Pernafasan
Senaman Bahu dan Leher
Urutan Bahu dan Leher
Terapi Muzik
Terapi Aroma
SERIUS
Perbincangan dengan pengetua sekolah berdasarkan
analisa yang diperoleh dan memaklumkan kepada ibu
bapa untuk dirujuk kepada psikaitri di hospital.
Merekod hasil bimbingan dan kaunseling dengan klien
dan laporan difailkan.

6. PENUTUP
Pengetahuan mengurus stres dalam kalangan murid dilihat sebagai cara untuk
meningkatkan kebolehan daya tindak dalam menghadapi permasalahan. Justeru ,

kemahiran mengurus stres

wajar diketahui dan dipelajari oleh murid untuk

mewujudkan iklim pembelajaran yang kondusif di sekolah. Maka, program minda

sihat dilaksanakan di sekolah untuk menghadapi situasi ini.

SARINGAN MINDA SIHAT

NAMA : _________________________________KAD PENGENALAN : _________________________
UMUR : _________________________________JANTINA
: L P
BANGSA
:
M C
I
L
TINGKATAN/KELAS : ___________________________ NO. TELEFON

: _______________________

SOAL SELIDIK DASS

SMS 1a

BAHAGIAN 1
Sila baca setiap kenyataan dan bulatkan jawapan (skala markah 0, 1, 2, 3) yang menggambarkan keadaan anda
SEMINGGU YANG LEPAS. Tidak ada jawapan betul atau salah. JANGAN guna terlalu banyak masa untuk mana-mana
kenyataan.
Skala markah adalah seperti berikut:
0 = Tidak pernah sama sekali
1 = Jarang
2 = Kerap
3 = Sangat Kerap
S

Tidak
Pernah
0
0
0
0

Jaran
g
1
1
1
1

Kerap
2
2
2
2

Sangat
Kerap
3
3
3
3

1.
2.
3.
4.

Saya rasa susah untuk bertenang

Saya sedar mulut saya rasa kering
Saya seola-olah tidak dapat mengalami perasaan positif sama sekali
Saya mengalami kesukaran bernafas (contohnya, bernafas terlalu cepat, tercungapcungap walaupun tidak melakukan aktiviti fizikal)

5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.

0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

2
2
2
2
2
2
2
2
2
2

3
3
3
3
3
3
3
3
3
3

0
0
0
0
0

1
1
1
1
1

2
2
2
2
2

3
3
3
3
3

20.

Saya rasa tidak bersemangat untuk memulakan sesuatu keadaan.

Saya cenderung bertindak secara berlebihan kepada sesuatu keadaan.
Saya pernah menggeletar (contohnya tangan)
Saya rasa saya terlalu gelisah
Saya risau akan berlaku keadaan di mana panik dan berkelakuan bodoh.
Saya rasa tidak ada apa yang saya harapkan (putus harapan)
Saya dapati saya mudah resah
Saya merasa sukar untuk relaks
Saya rasa muram dan sedih
Saya tidak boleh terima apa jua yang menghalangi saya daripada meneruskan apa yang
saya sedang lakukan.
Saya rasa hampir panic
Saya tidak bersemangat langsung
Saya rasa diri saya tidak berharga
Saya mudah tersinggung
Walaupun saya tidak melakukan aktiviti fizikal, saya sedar akan debaran jantung saya
(contoh degupan jantung lebih cepat)
Saya rasa takut tanpa sebab

21.

Saya rasa hidup ini tidak bererti lagi

15.
16.
17.
18.
19.

SOAL SELIDIK: JENIS PERSONALITI

SMS 2a

BAHAGIAN 2
Sila baca setiap kenyataan dan Bulatkan jawapan (skala markah 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6)
S

1.
2.

Adakah anda sentiasa merasa terburu-buru?

Adakah anda berjalan dengan pantas?

Sangat
Kerap
6
5
6
5
6
5

Tidak
pernah
4
4
4

3
3
3

2
2
2

1
1
1

0
0
0

3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.

Adakah anda jenis bersaing?

Adakah anda kurang sabar
Adakah anda melakukan sesuatu tugas dengan bersungguhsungguh?
Adakah anda mempunyai minat lain selain dari pekerjaan anda?
Adakah anda menyembunyikan perasaan anda?
Adakah anda bercakap dengan cepat
Adakah anda cuba melakukan lebih dari satu perkara pada satu
masa?
Adakah anda seorang yang mendesak?
Adakah anda sering mencelah percakapan orang lain?
Adakah percakapan anda mengambil kira perasaan orang lain?
Adakah anda mahu pengiktirafan daripada orang lain
Adakah anda makan dengan cepat?
Adakah anda bercita-cita tinggi?
Adakah anda bersedia untuk tugasan seterusnya?

6
6
6

5
5
5

4
4
4

3
3
3

2
2
2

1
1
1

0
0
0

6
6
6
6

5
5
5
5

4
4
4
4

3
3
3
3

2
2
2
2

1
1
1
1

0
0
0
0

6
6
6
6
6
6
6

5
5
5
5
5
5
5

4
4
4
4
4
4
4

3
3
3
3
3
3
3

2
2
2
2
2
2
2

1
1
1
1
1
1
1

0
0
0
0
0
0
0

SOAL SELIDIK : GAYA DAYA TINDAK

SMS 3

BAHAGIAN 3
Sila baca setiap kenyataan dan bulatkan jawapan (skala markah 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6)
S

1.
2.
3.
4.

5.
6.

7.
8.
9.

10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.

Merujuk kepada orang lain (kawan, ahli keluarga, dsd) untuk membincangkan
masalah.
Mendapatkan seseorang untuk mengadu nasib dan juga mendapat sokongan
emosi dan keselesaan.
Cuba melihat kepada perkara yang paling baik dalam situasi.
Tidak melakukan sesuatu secara terus untuk mengubah situasi, mengundurkan
diri dan melihat kepada situasi daripada sudut lain untuk menjadikannya
kelihatan baik.
Menyedari bahawa sesuatu dapat dilakukan untuk mengubah situasi lalu
melaksanakannya.
Samada merokok, minum alkohol, mendengar muzik yang kuat, menonton TV,
makan atau hanya duduk-duduk sahaja, tetapi tidak berhadapan dengan
masalah secara terus.
Menggunakan teknik-teknik relaksasi dan meditasi (seperti meditasi dan latihan
pernafasan) untuk menenangkan diri.
Membuatkan diri sibuk supaya tidak memikirkan masalah yang dihadapi.
Melibatkan diri dalam aktiviti-aktiviti lain yang anda mahir (seperti sukan, melukis,
memasak, dll) dalam usaha untuk membuatkan dirinya merasa baik sebelum
cuba menangani masalah yang dihadapi.
Mengambil masa untuk membuat rancangan untuk menyelesaikan masalah yang
dihadapi (ini termasuk meninjau balik pengalaman lepas)
Bercakap dengan diri sendiri untuk memberi semangat bagi menghadapi situasi.
Enggan mempercayai bahawa perkara itu telah berlaku.
Melepaskan kemarahan dan perasaan (seperti menjerit dan memusnahkan
barang)
Merujuk kepada orang yang lebih mahir (seperti pensyarah, tokoh agama, doktor,
peguam, dll) untuk nasihat terperinci mengenai cara menangani masalah.
Melihat kepada sudut yang baik iaitu mempercayai perkara akan menjadi lebih
baik dan akan dapat diselesaikan pada masa depan.
Mengabaikan gangguan lain dan hanya menumpukan pada masalah yang
dihadapi.
Membandingkan diri dengan seseorang, samada secara nyata atau bayangan.
Beralih kepada agama dan pengalaman agama untuk membantu dalam
memahami dan menghadapi situasi.
Mengasingkan diri dari orang lain.
Mengasingkan diri (meninggalkan situasi bermasalah)
Menerima situasi seperti mana yang terjadi dan tidak melakukan sesuatu untuk
mengubatnya.
Tidak melakukan apa-apa berkenaan dengan masalah dengan segera, tetapi
menunggu untuk masa yang lebih sesuai untuk bertindak.
Hanya terikut-ikut dengan apa yang terjadi.
Meninjau balik tindakan dan prosedur sebelumnya untuk melihat samada
kesilapan telah dilakukan.

Tidak
guna
0
1
0
1

2
2

3
3

4
4

selalu
guna
5
6
5
6

0
0

1
1

2
2

3
3

4
4

5
5

6
6

0
0

1
1

2
2

3
3

4
4

5
5

6
6

0
0
0

1
1
1

2
2
2

3
3
3

4
4
4

5
5
5

6
6
6

0
0
0

1
1
1

2
2
2

3
3
3

4
4
4

5
5
5

6
6
6

0
0

1
1

2
2

3
3

4
4

5
5

6
6

Bahagian 1
Panduan Mengira Skor:Masukkan skala markah jawapan bagi soalan (S) bagi setiap kategori.
STRES
Soalan

S1

S6

S8

S11

S12

S14

S18

Jumlah

S15

S19

S20

Jumlah

S17

S21

Jumlah

Markah

ANZIETI
Soalan

S2

S4

S7

S9

Markah

KEMURUNGAN (DEPRESSION)
Soalan

S3

S5

S10

S13

S16

Markah

KEPUTUSAN UJIAN DASS

UJIAN
STRES
ANZIETI
KEMURUNGAN

TAHAP

Bahagian 2
SKOR SOAL SELIDIK
JENIS PERSONALITI

SKALA SKOR SARINGAN

96

84

72

60

48

36

24

KEPUTUSAN
Jumlah Keseluruhan skor

: ____________________

Jenis Personaliti

: ____________________

Bahagian 3
SKOR SOAL SELIDIK
GAYA DAYA TINDAK
SKOR SARIGAN
Teruk
Ringan
Sederhana
Baik

18
19-72
73-96
97

KEPUTUSAN
Jumlah Keseluruhan skor
Gaya Daya Tindak

: __________________________

: __________________________

12

Proses Kerja

Aktiviti

Subaktiviti

Melaksanakan Pembangunan Sahsiah Diri

Psikososial dan
Kesejahteraan Mental
Proses Kerja

Muka surat ini

Aktiviti

1.

Menyediakan kertas konsep

Menyediakan alat ujian

2.

Mengadakan perbincangan atau

mesyuarat bersama Pengetua /
pentadbiran

Menjalankan ujian-ujian
kepada semua pelajar

3.

Merumus hasil penilaian

Menjalankan aktiviti berkaitan

4.
Menjalankan ujian-ujian berkenaan
serta merujuk kepada pihak atas.
5.
Membuat penilaian / melaporkan
kepada pihak Pengetua / Guru Besar
6.
Menyediakan laporan lengkap
berkaitan.

Melaporkan kepada
Pengetua
- Bekerjasama dengan
agensi berkaitan
- Kempen Cara Hidup
sihat
- Program Sosialisasi
(Minggu Orientasi,
Hari-hari Perayaan)
- Ceramah Menangani
Stres