JU UNIVERZITET U TUZLI

FILOZOFSKI FAKULTET
PEDAGOGIJA-PSIHOLOGIJA
SOCIOLOGIJA ODGOJA I OBRAZOVANJA I

Psiholoke teorije o drutvu

(seminarski rad)

Student:
Nerimana Krajni

Profesor:
dr.sci.Adib ozi,red.prof.

Tuzla,2009.
Psiholoke teorije o drutvu
Psiholoke teorije o drutvu se javljaju u prvoj polovini 20.st. i to kao
svojevrsna reakcija na bioloka uenja. Naime, psiholoke teorije
odbacuju shvatanje drutva kao nekog organizma vieg reda, ili
superorganizma, te stav da je bioloka borba za opstanak pokreta i
drutvenog razvoja.
Socioloki psihologizam pokuava objasniti drutvo i pojave u njemu na
osnovu djelovanja psihikih inilaca, putem uzajamnih dodira i reakcija
svijesti, psihikim odnosima meu ljudima i sl. Drutvene se pojave
objanjavaju djelovanjem ovjekove individualne ili kolektivne svijesti.
ovjekova cjelokupna drutvena aktivnost je uslovljena nainom
miljenja. ovjek je misaono bie i kada drutveno djeluje, on se
opredjeljuje izmeu vie moguih alternativa. Kljuni inilac koji odluuje
utie na drutvenu stvarnost, prema psiholokim teorijama jeste svijest,
bilo da je individualna, grupna ili drutvena.
Razvile su se i raznovrsne psiholoke teorije o drutvu. U okviru ovog
smjera razvile su se tri dominantne kole:
a) individualno-psiholoka
b) kolektivno-psiholoka
c) socijalno psiholoka.
1.Individualno-psiholoka kola
Drutvene fenomene nastoji objasniti djelovanjem individualne svijesti,
odnosno svijesti pojedinca. Na sve drutvene sadrajnosti, koje pojedinac
uspostavlja u drutvu, odluujui uticaj ima svijest pojedinca.
Individualna svijest je onaj inilac pomou koga predstavnici ove
socioloke kole znanstveno objanjavaju drutvene pojave. Ova kola
drutvene pojave, veze i zakonitosti u drutvu nastoji objasniti
psiholokim elementima individualne svijesti i uzajamnim dodirom tih
svijesti. U okviru ove socioloke teorije razvile su se tri subteorije :
- instiktivistika
- introspektivna
- teorije razumijevanja.
1

1.1.Instiktivistika kola psiholokog smjera za odluujui faktor

ljudskog drutvenog ponaanja odreuje individualne instikte, odnosno
nagone. Najznaajniji predstavnik ove varijante psiholoke kole je
Sigmund Freud, austrijski psiholog i psihijatar, osniva psihoanalize.
Freud je zastupnika teorije instikata u kojoj se cjelokupni teorijski
aktivizam nastoji objasniti djelovanjem nagona: nagona za odranje
ivota, polni nagon(libido) i nagon smrti(todestrijeb). On smatra da se
svaka linost sastoji od tri podsistema: nesvjesnog, podsvjesnog i
svjesnog, izmeu kojih postoje uzajamne veze i odnosi.
Prvi se odnosi na tzv. ono (id) i tie se nagonskog, nesvjesnog dijela
ovjekove linosti. Ovdje nagon tei slijepom zadovoljavanju, te je i
osnovni princip ovog podsistema-princip zadovoljstva. Poto se u drutvu
nagoni ne mogu slijepo i neogranieno zadovoljavati, tome se opire drugi
podsistem, ono svjesno ja (ego), to se razvija u procesu interakcije
izmeu individue i spoljanjeg svijeta, koji je okruuje. Ego se rukovodi
principima realnosti i pomou razuma i svijesti ograniava tenje libida
za nagonskim zadovoljenjem. Trei podsistem je nad-ja, koji je prije
svega etikog karaktera, djeluje kao moralni sudija i moralna kontrola
sveukupnog ovjekovog ponaanja.
Osnovna slabost ove teorije o drutvu sadrana je u tome to su svi
socijalni fenomeni reducirani na psihiku strukturu individuuma,
uslovljenu nagonima, tako da se ovdje zapravo gubi iz vida sloenost
drutvenih pojava.
William MacDougal, ameriki sociolog, uzroke drutvenih pojava vidi u
instiktima. Ukupnost ovjekovog drutvenog ponaanja objanjava
raznovrsnim instiktima, koji mogu biti uroeni i naslijeeni. Najznaajniji
instikti drutvenog ponaanja su: instikti za stjecanjem, instikti bjeanja,
instikti radoznalosti, instikti straha itd.
1.2.Introspektivnu varijantu individualno-psiholoke kole neki
teoretiari nazivaju teorijom podraavanja(imitacije). Najznaajniji
predstavnik ove kole je francuski socijalni psiholog Gabriel Tarde. On je
smatrao da su drutvene pojave rezultat imitacije, oponaanja i
prilagodbe individua drutvenoj sredini.
1.3.Teorija razumijevanja razumijeva drutvenu stvarnost kao
neprekinuto i raznoliko mnotvo pojava. Ovu socioloku teoriju
2

sociologiju razumijevanja, utemeljio je Max Weber. Drutvena stvarnost je

neprekinuti niz uzroka i posljedica. Pitanje koje pred sebe postavljaju ove
socioloke kole, pa i teorija razumijevanja je pitanje kako razumjeti
sloenu strukturu drutvene stvarnosti. Weber sociologiju konstituira
prvenstveno kao zasebnu kulturno historijsku znanost, iji je osnovni
zadatak da razumije drutveno djelovanje pojedinaca i drutvenih grupa,
odnosno da izrazi svijest drutva o samom sebi.
Weber je smatrao da se drutvene pojave ne mogu istraivati na isti nain
kao i prirodne, ba zbog toga to na drutvene pojave utie ovjek sa
svojim psihikim aktima, svojom psihikom djelatnou. Razlika izmeu
prirodnih i drutvenih pojava nalazi se u diferencijaciji
otkrivanja(utvrivanja) uzronosti kod prirodnih pojava i razumijevanja
smisla kod drutvenih pojava.

Razumijevanje znaenja glavni je zadatak sociologije, upravo zbog toga

to dvije, skoro iste drutvene pojave esto imaju veoma razliita
znaenja. Znaenje drutvenim pojavama daju njihovi akteri.
Postoje etiri osnovna tipa psihike ljudske aktivnosti: afektivni,
tradicionalni, vrijednosno-racionalni i ciljno-racionalni. Afektivni i
tradicionalni tip ponaanja dominantno je prisutan u prvobitnim
oblicima ljudskih drutvenih zajednica, a vrijednosno-racionalni i ciljnoracionalni u drutvima industrijske i postindustrijske ere.
Weber je smatrao da je drutvo proizvod djelatnosti pojedinaca, te da je
osnovna jedinica socioloke analize ovjek-pojedinac i njegovo djelovanje.
Weber nije prihvatio stav da je povijest ovjeanstva emanacija
apsolutnog duha. Naprotiv, ona je rezultat djelatnosti ljudi u ijoj
aktivnosti veliku vanost imaju psihiki elementi. Zbog tih razloga, on
smatra da se drutvene pojave prethodno moraju razumjeti da bi se
uope mogle objasniti. Da bi uope mogao doi do razumijevanja
drutvenih pojava, Weber konstruira jedan racionalni metodoloki
postulat koji naziva idealni tip, tj. misaono, zamiljenu konstrukciju
modela ponaanja, potpuno oienu od svih primjesa raznolikog
mnotva elemenata koji se u stvarnosti pojavljuju.
Kao nastavlja velike metafizike tradicije Kanta i Fichtea, Weber je
smatrao da je spoznaja stvaralaki proces u kojem se drutvena
stvarnost razumijeva pojmovnom obradom, spajanjem i razlikovanjem
njenih pojedinih elemenata.
3

Pored metodolokog postulata tzv. idealnih tipova, Weber smatra da

socioloku metodu odlikuju jo dva bitna postulata: kriterij odnosa
prema vrijednostima i postulat razumijevanja. Drutveno djelovanje je
samo ono djelovanje koje ima znaenje koje mu pojedinac ili pojedinci
pripadaju, uzimajui u obzir ponaanje drugih i koji se u svom toku
orijentira prema njemu.
2.Kolektivno-psiholoka kola
Zastupnici tzv. kolektivnog psihologizma, na elu sa E. Durkheimom,
smatraju da je kolektivna svijest dominantna i predodreujua
cjelokupnom toku drutvene stvarnosti, te da se u nju individualna
svijest naprosto mora uklapati.
Ovu socioloku kolu neki teoretiari nazivaju i sociologizam u sociologiji.
To je opa drutvena doktrina koju drutvena stvarnost razumijeva kao
pojavnost sui generis. Prema ovoj teoriji, drutvena grupa ima primarni i
odluujui uticaj na djelatnost i ponaanje pojedinaca. Osnovni postulat
sociologizma jeste tretirati socioloke injenice kao stvari. Objektivne
injenice su vie kolektivne nego individualne.
Emile Durkheim istie da nisu pojedinci ti koji upravljaju vlastitim
ponaanjem, ve su to zajednika vjerovanja i osjeanja koja
transcendiraju pojedinca i oblikuju njegovu svijest.
Svaka generacija zatie drutvena pravila kao gotova, prima ih
naslijeem kao dio kulture. Na taj nain, kolektivne predstave prethode
pojedincu, imaju vlastitu egzistenciju, nezavisno od pojedinaca, postaju
ustanove, stvari.
Drutvena pojava kao kolektivna injenica postoji, prema Durkheimu,
kao stvar po sebi, a karakteriziraju je dva osnovna elementa: vanjsko
djelovanje i element prisile na individualnu pojavu. Te kolektivne
injenice, kao objektivne datosti su: pravni kodeksi, drutvene statistike i
religijske dogme.
Drutvo, kao predmet prouavanja sociologije, Durkheim razumijeva kao
skup injenica, primarno psiholoke prirode, i one su razliite od
pojedinanih injenica, koje se deavaju u izdvojenim svijestima.
Drutvene injenice kao pojave sui generis imaju vrlo osobena obiljeja:
sastoje se u nainima djelovanja, miljenja, osjeanja koji su za
pojedinca spoljni i koji imaju mo prinude na osnovu koje mu se
nameu. Drutvene injenice su objektivne koje treba prihvatiti kao
stvari. On pojam stvar odreuje u etiri znaenja i to:

stvar je identitet s vlastitim karakteristikama koje su nezavisne od

individualnog ponaanja ljudi,
stvar se kao zaseban entitet moe spoznati samo a posterion,
one su nezavisne od ljudske volje,
mogu se spoznati samo spoljnom opservacijom.

Durkheim istie da je neophodno poetak svakog iole znaajnog

drutvenog procesa traiti u sistemu unutranje drutvene sredine. U
istraivanju drutvenih pojava treba odvojeno istraiti drutveni uzrok
koji je izaziva i funkciju koju ona vri. Funkciju drutva imaju kolektivne
svijesti(pravo, moral, religija, ideologija, filozofija, znanost, obiaji), koji
svojim normama i postavkama prinuuju pojedinca da se ponaa u
skladu s potrebama i interesima drutva. Durkheim smatra da je religija
onaj oblik kolektivne svijesti u kojem ta svijest najsnanije dolazi do
izraaja.
Drutvena podjela rada utie, ne samo na tip drutvene solidarnosti, ve
i na tip morala. Drutvena podjela rada pojedincima u drutvu odreuje
razliite uloge i funkcije.
Drutvena solidarnost nalazi se u potrebama ljudi da se uzajamno
pomau. U modernim drutvima dominira organska solidarnost. U
takvim drutvima, individualizam je moralno drutveno naelo.
Durkheim smatra da zdravlje drutva i sreu pojedinca ne mogu donijeti
materijalna rasko, ve karakter ovjekovog odnosa sa zdravljem drutva.
Drutvene promjene ne obuhvataju samo ekonomske promjene, ve i
promjene tipa moralne i drutvene solidarnosti.
Pitrim Sorokin, ameriki sociolog ruskog porijekla, posebno se zanimao
za problem sociologije spoznaje. Prouavao je tzv. fluktuacije sistema
istine.
Govori o dva tipa istine:
- nadulnoj, koja se nalazi u religiji ili koja se spoznaje religijom,
- ulnoj istini, do koje se dolazi pomou znanosti i umjetnosti.
Sorokin govori o ciklinom smjenjivanju razdoblja u razvoju drutva i
njegovih dijelova.
Tri su osnovna razdoblja koja se naizmjenino smjenjuju:
- teoloko-intuitivno,
- racionalno,
- osjetilno-empirijsko razdoblje.

Meu teoretiare koji su potencirali znaaj psihikog faktora u

objanjavanju drutva, drutvenih pojava i ovjeka spada i francuski
socijalni psiholog Gustave Le Bon. U svojim djelima Psiholoki zakoni
evolucije naroda, Psihologija gomile i Francuska revolucija i psihologija
revolucije, on se posebno zadrao na analizi:
- socijalne evolucije
- ponaanju gomile
- revoluciji.
Objanjavajui rezultate evolucije u razvoju historije, Le Bon upotrebljava
pojam rasna dua. Rase se razlikuju meu sobom po totalitetima svojih
kultura, koje su rezultat psihikih karakteristika svake od njih.
Nacionalni karakter, nastao evolucijom, odluujui je faktor nastanka
nacije. Dezintegracija nacije je rezultat gubljenja nacionalnog karaktera.
Psihike karakteristike gomile, prema Le Bonu, su:
- izuzetna emocionalnost,
- slab intelekt,
- podlonost sugestijama,
- vode je lideri,
- um gomile nije identian prosjenom umu njenih lanova,
- sklonost nasilju.
Le Bon tvrdi da revolucije mogu biti religijske i politike. Revolucije su
rezultat afektivne animalne mistine sile. Bez obzira na razoran i
ruilaki karakter, te apsurdnosti takvog ina, Le Bon smatra da
revolucije ipak ne mogu mijenjati duu naroda. On tvrdi: Lahko je
stvoriti revoluciju, ali je zaista teko izmijeniti duu naroda. Po njemu,
revolucija proizvodi etiri tipa mentaliteta i to:
mistini mentalitet, idoli, fetii...,
jakobinski mentalitet,
revolucionarni mentalitet,
mentalitet kriminalaca.

3.Socijalno-psiholoka kola
Krajnosti izmeu individualnog i kolektivnog smjera unutar psihologizma
nastojao ja prevladati tzv. socijalno-psiholoki smjer, tako to njegove

pristalice insistiraju na uvaavanju, ne samo individualne komponente

svijesti i drutvenog ponaanja, nego i kolektivne svijesti pojedinih
skupina i njihov uticaj. Ovdje se drutvene pojave pokuavaju objasniti
sa pozicije socijalne psihologije.
Osnovni nedostatak uenja svih ovih smjerova unutar psihologizma je u
tome to se prenaglaavaju psiholoki, a potpuno zanemaruje djelovanje
drugih inilaca u drutvenom kretanju.

Sadraj:
Psiholoke teorije o
drutvu..........................................................................1
1. Individualno-psiholoka
kola...............................................................1
1.1.

Instiktivistika
subteorija...................................................................1

1.2.

Introspektivna
subteorija...................................................................2

1.3.

Teorija
razumijevanja...................................................................
......2

2. Kolektivno-psiholoka
kola...................................................................3
3. Socijalno-psiholoka
kola.......................................................................6
Sadraj.......................................................................................
.......................7