‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬

‫אﺳﺘﺎﺩ ﻣﺤﻤﻮﺩ ﻣﻨﺘﻈﺮی ﻣﻘﺪﻡ‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ)‪(١‬‬

‫ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮّﺣﻤﻦ אﻟﺮّﺣﯿﻢ‬

‫ﻣﻨﻄﻖ )‪(١‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬
‫ﺟﻤﻊﺑﻨﺪی‬

‫ﺑﺮאی אﻓﺰאﯾﺶ ﺳﻄﺢ ﯾﺎﺩﮔﯿﺮی‪ ،‬ﭘﺎﯾﺪאﺭی ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻭ ﺩﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺩאﻧﺶﭘﮋﻭﻫﺎﻥ ﺑﻪ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﮐﻠﯽ ﻭ ﻓﻬﺮﺳـﺖﻭאﺭﻩאی אﺯ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮﺡﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻣﻨﻄﻖ )‪ (١‬ﺭא ﺟﻤﻊﺑﻨﺪی ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻄﻖ )‪ (١‬ﺷﺎﻣﻞ ﺩﻭ ﺑﺨﺶ אﺳﺖ‪ :‬ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﭼﯿﺴﺘﯽ ﻣﻨﻄﻖ؛ ﺑﺨﺶ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺼﻮّﺭאﺕ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﺑﯿﺎﻥ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺒﺐ ﻓﺰﻭﻧﯽ ﺑﯿﻨﺶ ﺩﺭ ﻓﺮאﮔﯿﺮی אﯾﻦ ﺩאﻧﺶ ﺧﻮאﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﭼﺮאﯾﯽ ﻣﻨﻄﻖ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ ﻭ ﺩאﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻮﻥ אﻧﺴﺎﻥ ﺩﺭ ﻓﺮאﯾﻨﺪ ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻮﺩ ﮔﺎﻩ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺧﻄﺎ ﻣـﯽﺷـﻮﺩ ﭘـﺲ‬
‫ﺳﺮ ﻧﯿﺎﺯ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﯿﺎﺯﻣﻨﺪ ﺭﻭﺷﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﺭﮔﯿﺮی ﺁﻥ אﺯ ﺧﻄﺎﻫﺎی ﻓﮑﺮی ﺭﻫﺎﯾﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﻭ ﻫﻤﯿﻦ‪ّ ،‬‬
‫ﺩﺭ אﺩאﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻨﻄﻖ ﭘﺮﺩאﺧﺘﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﯿﺎﻥ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺩאﻧﺶ ﻣﻨﻄـﻖ אﺑـﺰאﺭی אﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋـﮥ‬
‫ﻗﻮאﻧﯿﻦ ﮐﻠﯽ ﺭא ﺩﺭﺑﺮﺩאﺭﺩ ﻭ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﺁﻥ ﻗﻮאﻧﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺭﻫﺎﯾﯽ ﺫﻫﻦ אﺯ ﺧﻄﺎی ﺩﺭ ﺗﻔﮑﺮ ﺧﻮאﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﮑﺎﺗﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬
‫‪١‬ـ ﻣﻨﻄﻖ ﺩאﻧﺸﯽ ﺁﻟﯽ אﺳﺖ ﻧﻪ אﺻﺎﻟﯽ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺪﻭﻥ ﺩאﻧﺶ ﻣﻨﻄﻖ אﯾـﻦ ﺩאﻧـﺶ ﺭא ﺑـﺮאی ﻓﺮאﮔﯿـﺮی ﺩﯾﮕـﺮ ﺩאﻧـﺸﻬﺎ‬
‫)ﺩאﻧﺸﻬﺎی אﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ﻭ ﻓﮑﺮی( ﺗﺪﻭﯾﻦ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ אﯾﻦ ﺩאﻧﺶ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﻮאﻋﺪ ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻋﺎﻡ ﻭ ﻓﺮאﮔﯿﺮ אﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ אﯾﻨﮑﻪ ﻗﻮאﻧﯿﻦ ﮐﻠﯽ אﺭאﺋﻪﺷﺪﻩ אﺯ ﺳـﻮی ﻣﻨﻄـﻖ‪ ،‬ﯾـﮏ‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻗﻮאﻧﯿﻦ ﻋﻘﻠﯽ אﺳﺖ ﻃﺒﻌﺎً אﺳﺘﺜﻨﺎﭘﺬﯾﺮ ﻭ ﺗﺒﺼﺮﻩﺑﺮﺩאﺭ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﺑﻪ ﮐﺎﺭﮔﯿﺮی ﻭ ﺭﻋﺎﯾﺖ ﺑﺠﺎ ﻭ ﺻﺤﯿﺢ ﻗﻮאﻧﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺳﺒﺐ ﺭﻫﺎﯾﯽ ﺫﻫﻦ אﺯ ﺧﻄﺎ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬אﮔﺮ ﻗﻮאﻧﯿﻦ ﻣﻨﻄﻘـﯽ ﺭא‬
‫ﺑﯿﺎﻣﻮﺯﯾﻢ‪ ،‬אﻣﺎ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻧﮑﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺩﺭ ﺟﺮﯾﺎﻥ ﺗﻔﮑﺮ אﺯ ﺧﻄﺎ ﻣﺼﻮﻥ ﻧﺨﻮאﻫﯿﻢ ﻣﺎﻧﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﭼﻪﺑـﺴﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﺟﻬـﻞ‬
‫ﻣﺮﮐﺒﯽ ﮐﻪ ﮐﺴﺐ ﮐﺮﺩﻩאﯾﻢ‪ ،‬אﯾﻦ ﮔﻤﺎﻥ ﭘﺮ ﺭﻧﮓ ﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﻮאﻧﺪﻥ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺧﻄﺎﯾﯽ ﺩﺭ ﺳﺎﺣﺖ ﺗﻔﮑﺮ ﻣﺎ ﺭאﻩ ﻧﺨﻮאﻫـﺪ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎی ﭘﯽ ﺩﺭ ﭘﯽ ﻭ ﺑﻨﯿﺎﺩیﺗﺮی ﺭא ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ אﺯ אﺭאﺋﮥ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺩﺭ ﺩﻟﯿﻞ ﻧﺎﻣﮕﺬאﺭی ﺩאﻧﺶ ﻣﻨﻄﻖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ אﺯ ﻣﺎﺩﻩ ﻭ ﺭﯾﺸﮥ "ﻧﻄﻖ" ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪﻩ‬
‫אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﻄﻖ ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﻭ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺠﺎﺯی ﺁﻥ ﻓﮑﺮﮐﺮﺩﻥ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ אﺯ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺠﺎﺯی אﯾﻦ ﺭﯾـﺸﻪ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺻَﺮﻓﯽ ﯾﺎ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻓﮑﺮ ﮐﺮﺩﻥ( אﺳﺖ ﻭ ﯾـﺎ אﺳـﻢ ﻣﮑـﺎﻥ )ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮאی ﻓﮑﺮ ﮐﺮﺩﻥ(‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﺁﻣﺪ ﻭ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳﺖ ﻓﮑﺮﮐﺮﺩﻥ אﺳﺖ ﻭ ﻓﮑـﺮ ﺗـﻼﺵ ﺫﻫـﻦ‬
‫ﺑﺮאی ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮﺩﻥ ﻣﺠﻬﻮﻝ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻡ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻬﻮﻻﺕ ﺑﺸﺮی ﺑﻪ ﺩﻭ ﺩﺳﺘﻪ ﺗﻘـﺴﯿﻢ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ :‬אﻟـﻒ( ﻣﺠﻬـﻮﻻﺕ‬
‫ﺻﻮﺭی‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ אﺳﺎﺳﺎً ﺻﻮﺭﺗﯽ אﺯ ﺷﯽﺀ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﻣﺎ ﺣﻀﻮﺭ ﻧﺪאﺭﺩ؛ ﺏ( ﻣﺠﻬـﻮﻻﺕ אﺳـﺘﺪﻻﻟﯽ‪ ،‬ﺩﺭ אﯾـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ﺩﯾﮕـﺮ‬
‫ﻣﺠﻬﻮﻝ ﻣﺎ ﯾﮏ אﻋﺘﻘﺎﺩ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ אﺫﻋﺎﻥ ﻭ אﻋﺘﻘﺎﺩی ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺭﺩ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﮐﻪ אﺯ ﻓﮑﺮ אﺭאﺋﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﻓﮑﺮ ﺗﻼﺵ ﺫﻫـﻦ ﺑـﺮאی ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺻـﻮﺭﺗﻬﺎی ﻣﺠﻬـﻮﻝ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮﺭﺗﻬﺎی ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺒﺪﯾﻞ אﻋﺘﻘﺎﺩﻫﺎی ﻣﺠﻬﻮﻝ ﺑﻪ אﻋﺘﻘﺎﺩﻫﺎی ﻣﻌﻠﻮﻡ אﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺠﻬـﻮﻝ ﺭא ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮﺭﺗﯽ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ אﺳﺖ ﻭ ﺁﻧﭽﻪ אﻋﺘﻘﺎﺩ ﻣﺠﻬﻮﻝ ﺭא ﺑﻪ אﻋﺘﻘﺎﺩی ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬אﺳـﺘﺪﻻﻝ‬
‫אﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺩאﻧﺶ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﺒﺎﺭﺕ אﺳﺖ אﺯ ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮﺩﻥ ﻭ ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳﺖ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﮐﺮﺩﻥ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ)‪(١‬‬

‫ﺩﺭ אﺩאﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮﺭﺳﯽ ﭘﯿﺸﯿﻨﮥ ﺩאﻧﺶ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺩאﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪאﻥ אﺳﻼﻣﯽ ﻭ ﻋﺎﻟﻤﺎﻥ ﺩﯾﻨﯽ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ אﺳﺘﻮאﺭ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮥ ﻣﻨﻄﻖ ﺣﻘّﯽ ﺯﯾﺎﺩی ﺩאﺭﻧﺪ ﻭ ﺑﯽﺷـﮏ ﻣﻨﻄـﻖ אﺭﺳـﻄﻮﯾﯽ ﺩﺭ ﺭﺷـﺪ ﻭ ﺑﺎﻟﻨـﺪﮔﯽ ﺧـﻮﺩ ﻭאﻡﺩאﺭ ﺗـﻼﺵ ﺫﻫﻨـﯽ‬
‫ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪאﻥ אﺳﻼﻣﯽ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﺩאﻧﺶ ﻣﻨﻄﻖ ﺭא‪ ،‬ﻧﻪ ﭼﻨﺪאﻥ ﺗﺨﺼّﺼﯽ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﮐﺮﺩﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﺁﻧﺠﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻣـﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﺳﻪ ﺩﺳﺘﮥ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻭ ﻋﺎﻟﯽ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨـﺪی ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﺑـﺮאی ﺳـﺘﯿﻎ‬
‫ﻗﻠّﻪﻫﺎی ﯾﮏ ﺩאﻧﺶ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮאﺣﻞ ﻋﺎﻟﯽ ﺁﻥ ﺩאﻧﺶ ﺭא ﻓﺮאﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺑﺎ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺭﺩﻩﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﻧﯿﺰ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦﺳﺎﻥ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ אﻭﻝ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺤﻮﺭ ﭼﯿﺴﺘﯽ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﯽﭼﺮﺧﯿﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺩאﺧﺘﯿﻢ ﻭ ﭘـﺲ‬
‫אﺯ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺼﻮّﺭאﺕ ﺭא ﺑﺮﺭﺳﯽ ﮐﺮﺩﯾﻢ‪.‬‬
‫אﺯ ﺁﻥ ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻨﻄﻖ ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳﺖ ﻓﮑﺮ ﮐﺮﺩﻥ אﺳﺖ‪ ،‬אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎ אﺯ ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ ﯾـﺎ‬
‫אﺯ ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳﺖ אﺳﺘﺪﻻﻝ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺩﺭ ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺼﻮّﺭאﺕ )ﻣﻨﻄﻖ ‪ (١‬אﺯ ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘـﯿﻢ ﻭ ﺩﺭ‬
‫ﺑﺨﺶ ﺗﺼﺪﯾﻘﺎﺕ )ﻣﻨﻄﻖ ‪ (٢‬ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳﺖ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﺭא ﺑﯿﺎﻥ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪.‬‬
‫אﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﻭﻇﯿﻔﮥ ﺑﺨﺶ ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺼﻮﺭאﺕ ﺑﯿﺎﻥ ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺭאﺳـﺘﺎ ﻣﻨﻄﻘﯿـﺎﻥ ﺳﻠـﺴﻠﻪ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺤﺚ אﻟﻔﺎﻅ ﺭא ﻣﻄﺮﺡ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﻭ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪﯾﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ אﻟﻔﺎﻅ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﯿﺎﻥ אﺯ‬
‫ﺫﮐﺮ ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ אﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎﺕ אﻫﺪאﻑ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ ﮐﻪ ﺛﻤﺮۀ אﯾـﻦ אﻫـﺪאﻑ ﺩﺭ ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳـﺖ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻇـﺎﻫﺮ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﯿﺎﻥ אﺑﺘﺪא ﻟﻔﻆ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺺ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻭ ﻣﺠﺎﺯ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮک‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮﻝ ﻭ ﻣﺮﺗﺠﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻟﻔـﻆ‬
‫ﺭא ﺑﻪ ﻣﺘﺮאﺩﻑ ﻭ ﻣﺘﺒﺎﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺗﻘﺴﯿﻤﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﻟﻔﻆ ﺭא ﺑﻪ ﻣﻔﺮﺩ ﻭ ﻣﺮﮐﺐ ﺩﺳﺘﻪﺑﻨﺪی ﮐﺮﺩﻧﺪ‪.‬‬
‫אﺯ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ אﻟﻔﺎﻅ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺩﻻﻟﺖ ﺑﻮﺩ‪:‬‬
‫ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ אﺳﺖ؛ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻭ ﻭﺿﻌﯽ‪ .‬ﺩﻻﻟﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺧﻮﺩ ﺑﺮ ﺩﻭ ﻗﺴﻢ אﺳﺖ؛ ﻋﻘﻠﯽ ﻭ ﻃﺒﻌﯽ‪ .‬ﺩﻻﻟﺖ ﻭﺿﻌﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻟﻔﻈﯽ ﻭ ﻏﯿﺮﻟﻔﻈﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﻻﻟﺘﻬﺎی ﻭﺿﻌﯽِ ﻟﻔﻈﯽ ﯾﺎ ﺗﻀﻤّﻨﯽ אﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﯽ ﻭ ﯾﺎ אﻟﺘﺰאﻣﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺮאی אﺭאﺋﮥ ﺭﻭﺷﻬﺎی ﺩﺭﺳﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺩﺭ ﺩﻭﻣﯿﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﻣﻨﻄـﻖ ﺗـﺼﻮّﺭאﺕ ﻣﺒﺤـﺚ ﻣﻔـﺎﻫﯿﻢ ﺭא ﺑﺮﺭﺳـﯽ‬
‫ﮐﺮﺩﯾﻢ ﻭ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﮐﻠﯽ ﻭ ﯾﺎ ﺟﺰﺋﯽ אﺳﺖ ﻭ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﺎﺩﯾﻖ ﮐﻠﯽ ﺑﺎ ﻫـﻢ ﺳـﻨﺠﯿﺪﻩ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﯾﮑﯽ אﺯ ﭼﻬﺎﺭ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺴﺎﻭی‪ ،‬ﺗﺒﺎﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻡ ﻭ ﺧﺼﻮﺹ ﻣﻦ ﻭﺟﻪ ﻭ ﯾﺎ ﻋﻤﻮﻡ ﻭ ﺧﺼﻮﺹ ﻣﻄﻠﻖ ﺭא ﺧﻮאﻫﻨﺪ ﺩאﺷﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ אﺯ אﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ‪ ،‬ﺭﻭﺵ ﺩﺭﺳﺖ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﺭא ﺑﯿـﺎﻥ ﮐـﺮﺩﯾﻢ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﯿـﺎﻥ ﺑـﺮאﻯ ﺗﻌﺮﯾـﻒ ﻣﻔﯿـﺪ‪ ،‬ﺷـﺮאﯾﻂ ﺯﯾـﺮ ﺭא‬
‫ﺑﺮﺷﻤﺮﺩﻩאﻧﺪ‪:‬‬
‫‪١‬ـ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﻭ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪٢‬ـ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﯾﺪ אﺯ ﺟﻬﺖ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻧﺰﺩ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺭﻭﺷﻦﺗﺮ אﺯ ﻣﻌﺮﱠﻑ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪٣‬ـ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﱠﻑ ﻣﻐﺎﯾﺮﺕ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪٤‬ـ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﺩُﻭﺭﻯ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮאی ﺩﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﺩﺭ ﭼﺎﺭﭼﻮﺏ ﻗﻮאﻋﺪ ﻭ ﺿﻮאﺑﻂ ﻣﻨﻄﻘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ אﻟﮕﻮ ﻭ ﻣﺪﻝ ﻋﯿﻨﯽ ﻧﯿﺎﺯ ﺩאﺭﯾـﻢ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘـﺪאﻥ‬
‫אﯾﻦ אﻟﮕﻮ ﻭ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﻋﯿﻨﯽ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺎ אﺭאﺋﻪ ﻣﯽﺩﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎﻭﺭ ﻣﻨﻄﻘﺪאﻥ ﺑﺮאی ﺩﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺩﺭﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺮﯾـﻒ‬
‫ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺣﺪّ ﻭ ﺭﺳﻢ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺣﺪّ אﺳﺖ ﻭ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺭﺳﻢ؛ ﺭﺳﻢ ﻭ ﺣﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺩﻭ ﻗﺴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﯾـﺎ ﺗـﺎﻡ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﯾﺎ ﻧﺎﻗﺺ‪ .‬ﺣﺪّ ﺗﺎﻡ אﺯ ﺟﻨﺲ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ אﺿﺎﻓﮥ ﻓﺼﻞ ﻗﺮﯾﺐ ﻭ ﺣﺪّ ﻧﺎﻗﺺ אﺯ ﺟـﻨﺲ ﺑﻌﯿـﺪ ﺑـﻪ אﺿـﺎﻓﮥ ﻓـﺼﻞ‬
‫ﻗﺮﯾﺐ ﯾﺎ ﻓﻘﻂ אﺯ ﻓﺼﻞ ﻗﺮﯾﺐ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺭﺳﻢ ﺗﺎﻡ אﺯ ﺟﻨﺲ ﻗﺮﯾﺐ ﺑﻪ אﺿﺎﻓﮥ ﺧﺎﺻّﻪ ﻭ ﺭﺳﻢ ﻧﺎﻗﺺ אﺯ ﺟﻨﺲ ﺑﻌﯿﺪ ﺑﻪ אﺿﺎﻓﮥ ﺧﺎﺻّﻪ ﻭ ﯾـﺎ ﻓﻘـﻂ אﺯ‬
‫ﺧﺎﺻّﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬אﮔﺮ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﺭא ﺩﺭ ﯾﮑﯽ אﺯ אﯾﻦ ﻗﺎﻟﺒﻬﺎ ﺑﺒﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻋﻤـﻞ ﮐـﺮﺩﻩאﯾـﻢ‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬ ‫ﻣﻨﻄﻖ)‪(١‬‬

‫ﻣﻨﻄﻘﯿﺎﻥ ﺑﺮאی ﺭﻭﺷﻦ ﺷﺪﻥ אﯾﻦ ﻣﺪﻝ ﻋﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺤﺜﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﮐﻠﯿﺎﺕ ﺧﻤﺴﻪ ﺭא ﭘﯽﺭﯾﺰی ﮐﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﯿـﺎﻥ ﺩאﺷـﺘﻨﺪ ﮐـﻪ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﺫאﺗﯽ ﻭ ﯾﺎ ﻋﺮﺿﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺫאﺗﯽ‪ ،‬ﻧﻮﻉ‪ ،‬ﺟﻨﺲ ﻭ ﯾﺎ ﻓﺼﻞ אﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮﺿﯽ ﻫﻢ ﯾﺎ ﻋﺎﻡ אﺳﺖ ﻭ ﯾﺎ ﺧﺎﺹ‪ .‬ﻧﻮﻉ ﻧﯿﺰ ﺑـﻪ ﻧـﻮﻉ ﺣﻘﯿﻘـﯽ ﻭ‬
‫ﻧﻮﻉ אﺿﺎﻓﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﻧﻮﻉ אﺿﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﻉ ﺳﺎﻓﻞ )ﻧﻮﻉאﻻﻧﻮאﻉ(‪ ،‬ﻧﻮﻉ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻭ ﻧﻮﻉ ﻋـﺎﻟﯽ ﻣﻨﻘـﺴﻢ ﻣـﯽﺷـﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺲ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ אﺳﺖ‪ :‬ﺟﻨﺲ ﺳﺎﻓﻞ‪ ،‬ﺟﻨﺲ ﻋﺎﻟﯽ )ﺟﻨﺲאﻻﺟﻨـﺎﺱ( ﻭ ﺟـﻨﺲ ﻣﺘﻮﺳـﻂ‪ .‬ﺩﺭ ﺗﻘـﺴﯿﻤﯽ ﺩﯾﮕـﺮ‬
‫ﺟﻨﺲ ﺭא ﺑﻪ ﺩﻭ ﺩﺳﺘﮥ ﻗﺮﯾﺐ ﻭ ﺑﻌﯿﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮﺩﻧﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﺼﻞ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﻗﺮﯾـﺐ ﻭ ﻓـﺼﻞ ﺑﻌﯿـﺪ ﺩﺳـﺘﻪﺑﻨـﺪی‬
‫ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ אﺯ ﺭﻫﮕﺬﺭ ﺑﺤﺚ ﮐﻠﯿﺎﺕ ﺧﻤﺴﻪ ﺩאﻧﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﻧﻮﻉ ﺗﻤﺎﻡ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺫאﺗﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﺑﯿﻦ אﻓﺮאﺩی אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺟﻨﺲ ﮐﻠﯽ ﺫאﺗﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻦ אﻣﻮﺭی אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻭ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﺁﻥ ﮐﻠﯽ ﺫאﺗﯽאی אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ אﻣﺘﯿﺎﺯ ﯾﮏ ﻧﻮﻉ אﺯ ﻣﯿﺎﻥ ﺳﺎﯾﺮ אﻧﻮאﻉ ﺧﻮאﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻠﯽ ﻋﺮﺿﯽ ﻧﯿﺰ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺧﻮﺩ אﺧﺘﺼﺎﺹ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﯾﺎ ﻧﺪאﺭﺩ؛ אﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻉ ﺧـﻮﺩ אﺧﺘـﺼﺎﺹ ﺩאﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻋﺮﺿﯽ ﺧﺎﺹ ﻭ אﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺧﻮﺩ אﺧﺘﺼﺎﺹ ﻧﺪאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺮﺿﯽ ﻋﺎﻡ אﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎ אﺷـﺮאﻑ ﺩאﺷـﺘﻦ ﺑـﺮ ﮐﻠﯿـﺎﺕ‬
‫ﺧﻤﺴﻪ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﻣﺪﻝ ﻋﯿﻨﯽ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺮאی ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺩﯾﮕﺮ אﻣﺮی ﺩﺷﻮאﺭ ﻧﺨﻮאﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬
‫ﭘﺲ אﺯ אﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻭ ﺑﺮאی ﺭﻭﺷﻦ ﺷﺪﻥ ﺫﻫﻨﯿﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﯿﺎﻥ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ אﺯ ﺭﺳﻢ ﻧﺎﻗﺺ ﺭא ﺑﺮﺷﻤﺮﺩﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﻝ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﺎ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ אﺷﺒﺎﻩ ﻭ ﻧﻈﺎﯾﺮ ﻭ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪﻫـﺎﯾﯽ אﺯ ﺭﺳـﻢ‬
‫ﻧﺎﻗﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ אﺯ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﺭﺳﻢ ﻧﺎﻗﺺ אﺳﺖ ﻭ אﻣﺮﻭﺯﻩ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻋﻠﻮﻡ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻔﻬﺎی ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﻪ אﯾﻦ ﺷﯿﻮﻩ אﺭאﺋﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺩﺭﺳﺖ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩאﺭאی ﺿﻮאﺑﻄﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪١‬ـ ﺟﺎﻣﻊ אﻓﺮאﺩ ﻭ ﻣﺎﻧﻊ אﻏﯿﺎﺭ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪٢‬ـ ﻣﻼک ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪٣‬ـ ﻣﻔﯿﺪ ﻓﺎﯾﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫‪٤‬ـ אﻗﺴﺎﻡ ﺁﻥ אﺯ ﻧﻈﺮ ﻣﺼﺪאﻕ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﺒﺎﯾﻦ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ אﺳﺖ‪ :‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻭ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻨﻄﻘﯽ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﻞ ﺭא ﺑﻪ אﺟﺰאی ﺁﻥ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎﻡ ﺑﻪ ﮐﻠﺮ ﻭ‬
‫ﺳﺪﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻭﻗﺘﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﻠﯽ ﺭא ﺑﻪ ﺟﺰﺋﯿﺎﺗﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ אﺳـﻢ‪ ،‬ﻓﻌـﻞ ﻭ‬
‫ﺣﺮﻑ‪.‬‬
‫אﯾﻦ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﺗﻘﺴﯿﻢ )ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻭ ﻃﺒﯿﻌﯽ( ﺑﻪ ﺩﻭ ﮔﻮﻧﻪ אﺟﺮא ﻣﯽﺷﻮﺩ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺭﻭﺵ ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ‪ :‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺭﻭﺵ ﺗﻤﺎﻣﯽ אﻗﺴﺎﻡ ﯾﮏ ﻣﻘﺴﻢ ﺩﺭ ﯾﮏ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽﺷـﻮﺩ؛ ﺑـﺮאی ﻧﻤﻮﻧـﻪ‬
‫ﮐﻠﻤﻪ ﺑﻪ אﺳﻢ‪ ،‬ﻓﻌﻞ ﻭ ﺣﺮﻑ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺩﻭﻡ ﺑﻪ ﺭﻭﺵ ﺛﻨﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﻋﻘﻠﯽ‪ :‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺭﻭﺵ‪ ،‬ﺩﺭ ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺩﻭ ﻗﺴﻢ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ‪ ،‬אﯾﻦ ﺩﻭ ﻗـﺴﻢ ﺑـﯿﻦ ﻧﻔـﯽ ﻭ‬
‫אﺛﺒﺎﺕ ﺩאﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﮐﻠﻤﻪ ﯾﺎ ﺩאﺭאی ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺴﺘﻘﻞ אﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬אﮔﺮ ﻣﻌﻨﺎی ﻣـﺴﺘﻘﻞ ﻧﺪאﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺣـﺮﻑ‬
‫אﺳﺖ ﻭ אﮔﺮ ﺩאﺭאی ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮﺩ ﯾﺎ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺯﻣﺎﻧﻬﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ אﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺩﺭ ﺻـﻮﺭﺕ ﻧﺨـﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻓﻌﻞ ﻭ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﻭّﻡ אﺳﻢ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪4‬‬