‫ﺟﻠﺴﺔ ﺷﺸﻢ‬

‫اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدي ﻓﻘﻬﻲ زاده‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺷﺸﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮﺣﻤﻦ אﻟﺮﺣﯿﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺷﺸﻢ‬
‫ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧّﺚ )‪(١‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬
‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬
‫ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧﺚ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫אﻧﻮאﻉ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧﺚ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی אﺳﻢ ﻣﺆﻧﺚ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬

‫‪2‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺷﺸﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬
‫ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪ 9‬אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧﺚ؛‬
‫‪ 9‬אﻧﻮאﻉ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧﺚ؛‬
‫‪ 9‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی אﺳﻢ ﻣﺆﻧﺚ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬
‫ﺩﺭ ﺩﺭﻭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻌﺮﻓﻪ ﻭ ﻧﮑﺮﻩ ﻭ אﻧﻮאﻉ‪ ،‬אﺣﮑﺎﻡ ﻭ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﻭ‬
‫ﺩﺭﺱ ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺑﺎ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧﺚ ﻭ אﻧﻮאﻉ ﻭ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪ .‬אﺳﻢ אﺯ ﻧﻈﺮ ﺟﻨﺲ ﺑﻪ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ‬
‫ﻣﺆﻧﺚ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻫﺮ אﺳﻤﯽ ﯾﺎ ﻣﺬﮐّﺮ אﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﺆﻧّﺚ؛ ﭼﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﯾﺎ ﺣﯿﻮאﻥ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻭאﻗﻌﺎً ﻣﺬﮐّﺮ ﯾﺎ ﻣﺆﻧّﺚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﯽﺀ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺬﮐّﺮ ﯾﺎ ﻣﺆﻧّﺚ ﺩאﻧﺴﺘﻦ ﺁﻧﻬﺎ אﺳﺎﺳﺎً ﻓﺮﺿﯽ ﻭ ﻗﺮאﺭﺩאﺩی אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ אﯾﻦ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺷﯿﺎﺀی ﻏﯿﺮ ﺟﺎﻧﺪאﺭ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻩ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﮔﺎﻩ ﻣﺆﻧّﺚ ﻓﺮﺽ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‬
‫ﻭ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺻﻮﺭﺕ )ﻫﻢ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻫﻢ ﻣﺆﻧﺚ( ﺩﺭ ﻣﺘﻮﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻫﺮ ﺻﻮﺭﺕ ﺩﺭ אﯾﻦ‬
‫ﺩﺭﺱ ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪۀ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧّﺚ ﺑﻮﺩﻥ ﻭאژﻩﻫﺎ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺩﻭ ﻧﻮﻉ אﺻﻠﯽ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧّﺚ‪ ,‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ‬
‫ﻣﺆﻧّﺚ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻭ ﻣﺠﺎﺯی‪ ,‬ﻭ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی אﺳﻢ ﻣﺆﻧّﺚ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧّﺚ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫אﻟﻒ(‬
‫‪١‬ـ ﻫَﺬא ﺭَﺟُﻞٌ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﻫَﺬא ﺛَﻮْﺭٌ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﻫَﺬא ﻗَﻤَﺮٌ‪.‬‬
‫ﺏ(‬
‫‪١‬ـ ﻫَﺬِﻩِ אِﻣْﺮَﺃﺓٌ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﻫَﺬِﻩِ ﺑَﻘَﺮَﺓٌ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﻫَﺬِﻩِ ﺷَﻤْﺲٌ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻣﺆﻧّﺚאﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺷﻤﺎﺭۀ ﯾﮏ »ﺭَﺟُﻞ« ﻭ »אِﻣْﺮَﺃﺓ« ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑـﺮ ﻣـﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧّـﺚ ﻭאﻗﻌـﯽ ﺩﻻﻟـﺖ ﺩאﺭﻧـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺩﺭ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺷﻤﺎﺭۀ ﺩﻭ »ﺛَﻮﺭ« ﻭ »ﺑَﻘَﺮَﺓ« ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮ ﮔﺎﻭ ﻧﺮ ﻭ ﻣﺎﺩﻩ ﻭ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺷﻤﺎﺭۀ ﺳﻪ »ﻗَﻤَﺮ« ﻭ »ﺷَـﻤْﺲ«‬
‫ﺑﺮ ﺩﻭ ﺷﯽﺀ‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﺩﯾﮕﺮی ﻣﺆﻧﺚ ﻓﺮﺽ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ אﺳـﻤﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﺟـﻨﺲ‬
‫ﻣﺬﮐّﺮی‪ ,‬אﻋﻢ אﺯ אﻧﺴﺎﻥ ﯾﺎ ﺣﯿﻮאﻥ‪ ,‬ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﺑﻪ אﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺲ ﻣـﺎﺩﻩאی‪ ,‬אﻋـﻢ אﺯ אﻧـﺴﺎﻥ ﯾـﺎ ﺣﯿـﻮאﻥ‪,‬‬

‫‪3‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺷﺸﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ ﻣﺆﻧـﺚ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ אﺳﻢ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺷﯿﺎﺀ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ אﺳـﻤﻬﺎی ﻣـﺬﮐّﺮ ﻭ ﺑـﺎ ﺑﺮﺧـﯽ‬
‫ﺩﯾﮕﺮ אﺯ אﺷﯿﺎﺀ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺆﻧﺚ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻭאژﻩﻫﺎﯾﯽ ﭼـﻮﻥ »ﻗَﻠَـﻢ« ﻭ »ﺷَـﻤْﺲ« ﺑـﺎ‬
‫ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺮ ﺣﯿﻮאﻥ ﯾﺎ אﻧﺴﺎﻥ ﻧﺮ ﯾﺎ ﻣﺎﺩﻩאی ﺩﻻﻟﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎﺯ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧﺚ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ אﯾـﻦ ﺗﺮﺗﯿـﺐ‬
‫‪١‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻫﻤﮥ אﺳﻤﻬﺎ ﯾﺎ ﻣﺬﮐّﺮﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺆﻧﺚ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫‪١‬ـ אﺳﻤﻬﺎ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﯾﺎ ﻣﺬﮐّﺮﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺆﻧﺚ؛ אﻋﻢّ אﺯ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺲ ﻣﺬﮐّﺮ ﯾﺎ ﻣﺆﻧّﺜﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ ﺑﺮ אﺷﯿﺎﺀ ﮐﻪ ﺩﺭ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﻪ ﻣﺬﮐّﺮﻧﺪ ﻧﻪ ﻣﺆﻧﺚ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﯾﺎ ﻣﺬﮐّﺮ ﻓﺮﺽ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺆﻧّﺚ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﻣﺬﮐّﺮ אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺲ ﻣﺬﮐّﺮی‪ ,‬אﻋﻢ אﺯ אﻧﺴﺎﻥ ﯾﺎ ﺣﯿﻮאﻥ ﯾﺎ ﺷﯿﺌﯽ ﮐﻪ ﻣﺬﮐّﺮ ﻓﺮﺽ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ,‬ﺩﻻﻟﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﻣﺆﻧﺚ אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺲ ﻣﺎﺩﻩאی‪ ,‬אﻋﻢ אﺯ אﻧﺴﺎﻥ ﯾﺎ ﺣﯿﻮאﻥ ﯾﺎ ﺷﯿﺌﯽ ﮐﻪ ﻣﺆﻧﺚ ﻓﺮﺽ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ,‬ﺩﻻﻟﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫אﻧﻮאﻉ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧّﺚ‬

‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫אﻟﻒ(‬
‫‪١‬ـ ﻫُﻮَ ﺃﺧِﻲ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺃﻧْﺖَ ﺃﺳْﺘﺎﺫِﻱ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﺫَﻟِﻚَ ﻓَﺮَﺳُﻨَﺎ‪.‬‬
‫ﺏ(‬
‫‪١‬ـ ﻫَﺬא ﮐﺘﺎﺑِﻲ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺫَאכَ ﺑَﯿﺘِﻲ‪.‬‬
‫ﺝ(‬
‫‪١‬ـ ﺟَﺎﺀَﺕْ ﺃُﺧْﺘِﻲ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺳَﺎﻓَﺮَﺕْ ﺯَﻣِﯿﻠَﺘِﻲ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﺭَﮐِﺐَ ﻋَﻠِﻲﱞ ﻧَﺎﻗَﺘَﻪُ‪.‬‬

‫‪ .١‬ﺑﺎ אﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺬﻛّﺮ ﻭ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺆﻧﺚ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺇﺑْﻂ )ﺯﯾﺮ ﺑﻐـﻞ(‪ ،‬ﺇﺯאﺭ )ﻟُﻨـﮓ(‪،‬‬
‫ﺣﺎﻝ )ﻭﺿﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ(‪ ،‬ﺣﺎﻧﻮﺕ )ﻣﻐﺎﺯﻩ(‪ ،‬ﺧَﻤْﺮ )ﻣِﯽ‪ ،‬ﺷﺮאﺏ(‪ ،‬ﺩِﺭْﻉ )ﺯﺭﻩ(‪ ،‬ﺩَﻟْﻮ )ﺳﻄﻞ ﭼﺮﻣﯽ(‪ ،‬ﺭُﻭﺡ )ﺭﻭﺡ(‪ ،‬ﺳَﺒِﯿﻞ )ﺭאﻩ(‪ ، ،‬ﺳِﻼﺡ )ﺳـﻼﺡ‪،‬‬
‫אﺳﻠﺤﻪ(‪ ،‬ﺳِﻜﱢﯿﻦ )ﭼﺎﻗﻮ‪ ،‬ﻛﺎﺭﺩ(‪ ،‬ﺳُﻠﱠﻢ )ﻧﺮﺩﺑﺎﻥ(‪ ،‬ﺳَﻤَﺎﺀ )ﺁﺳﻤﺎﻥ(‪ ،‬ﺳُﻮﻕ )ﺑﺎﺯאﺭ(‪ ،‬ﻃَﺮِﯾﻖ )ﺭאﻩ(‪ ،‬ﻋَﺠُﺰ )ﭘـﺸﺖ‪ ،‬ﻛﻔـﻞ(‪ ،‬ﻋَـﻀُﺪ )ﺑـﺎﺯﻭ(‪ ،‬ﻋُﻘـﺎﺏ‬
‫)ﻋﻘﺎﺏ(‪ ،‬ﻋَﻘْﺮَﺏ )ﻋﻘﺮﺏ(‪ ،‬ﻋُﻨُﻖ )ﮔﺮﺩﻥ(‪ ،‬ﻋَﻨْﻜَﺒُﻮﺕ )ﻋﻨﻜﺒﻮﺕ(‪ ،‬ﻓِﺮْﺩَﻭْﺱ )ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺩﯾﺲ(‪ ،‬ﻗِﺪْﺭ )ﺩﯾﮓ(‪ ،‬ﻗَﻤِﯿﺺ )ﭘﯿﺮאﻫﻦ(‪ ،‬ﻛَﺒِـﺪ )ﻛﺒـﺪ‪،‬‬
‫ﺟﮕﺮ(‪ ،‬ﻟِﺴَﺎﻥ )ﺯﺑﺎﻥ(‪ ،‬ﺳِﻠْﻚ )ﻧﺦ‪ ،‬ﺭﺷﺘﻪ(‪ ،‬ﻣِﻠْﺢ )ﻧﻤﮏ(‪ ،‬ﻣُﻮﺳﯽ )ﺗﯿﻎ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺮאﺵ(‪ ،‬ﻧَﻔْﺲ )ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺟﺎﻥ( ﻭ אﺳﻤﻬﺎی ﺣﺮﻭﻑ ﻫﺠـﺎ )אﻟـﻒ‪،‬‬
‫ﺑﺎﺀ‪ ،‬ﺗﺎﺀ‪ ،‬ﺛﺎﺀ‪ ،‬ﺟﯿﻢ‪ ... ،‬ﻭ ﯾﺎﺀ(«‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺷﺸﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺩ(‬
‫‪١‬ـ ﻃَﻠَﻌَﺖِ אﻟﺸﱠﻤْﺲُ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﮐﺎﻥَ אﻟﺸﱠﯿﺦُ ﻣُﺘﱠﮑِﺌﺎً ﻋَﻠَﯽ ﻋَﺼَﺎﻩُ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﻭ »ﺏ« ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﻭ »ﺩ« ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻣﺆﻧﺚאﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮ אﻧﺴﺎﻥ ﯾﺎ ﺣﯿﻮאﻥ ﻣﺬﮐّﺮ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ ﺩﻭّﻡ ﺻﺮﻓﺎً‬
‫ﺑﺮ אﺷﯿﺎﺋﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺬﮐّﺮ ﻓﺮﺽ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ«‪ ,‬ﮐﻪ ﺑﺮאی אﻧﺴﺎﻥ ﯾﺎ‬
‫ﺣﯿﻮאﻥ ﻣﺬﮐّﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪאﻧﺪ‪ ,‬ﻣﺬﮐّﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻭ ﺑﻪ אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ«‪ ,‬ﮐﻪ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺬﮐّﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺬﮐّﺮ‬
‫ﻓﺮﺽ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪ ,‬ﻣﺬﮐّﺮ ﻣﺠﺎﺯی ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﮐﻪ ﺑﺮ אﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﺣﯿﻮאﻥ ﻣﺆﻧﺚ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺆﻧﺚ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‬
‫ﻭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺩ« ﺭא‪ ,‬ﮐﻪ ﻣﺆﻧﺚ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺆﻧﺚ ﻓﺮﺽ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮﻥ‬
‫‪٢‬‬
‫אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺆﻧﺚ ﺭﻓﺘﺎﺭ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ,‬ﻣﺆﻧﺚ ﻣﺠﺎﺯی ﻣﯽﺧﻮאﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫‪١‬ـ ﺑﻪ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺲ ﻧﺮ ﯾﺎ ﻣﺎﺩﻩ‪ ,‬אﻋﻢ אﺯ אﻧﺴﺎﻥ ﯾﺎ ﺣﯿﻮאﻥ‪ ,‬ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧﺚ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬אُﺳْﺘَﺎﺫ ﻭ ﺯَﻣﯿﻠَﺔ« ﻭ »ﻓَﺮَﺱ ﻭ ﻧﺎﻗَﺔ«‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺑﻪ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ אﺷﯿﺎﺀ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﻪ ﻣﺬﮐّﺮﻧﺪ ﻧﻪ ﻣﺆﻧّﺚ‪ ,‬ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺬﮐّﺮ ﯾﺎ ﻣﺆﻧّﺚ‬
‫ﻓﺮﺽ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧﺚ ﻣﺠﺎﺯی ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﮐِﺘﺎﺏ« ﻭ »ﺷَﻤْﺲ«‪.‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﺑﺎ אﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻫﺮ אﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭﻩ )ﺓ( ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺰﻭﻣﺎً ﻣﺆﻧﺚ ﺣﻘﯿﻘـﯽ ﯾـﺎ‬
‫ﺣﺘﯽ ﻣﺆﻧّﺚ ﻣﺠﺎﺯی ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻫﻤﭽﻮﻥ »ﻃَﻠْﺤَﺔ‪ ،‬ﻋَﻠّﺎﻣَﺔ ﻭ ﺭאﻭِﯾَﺔ«؛‪ ٣‬ﺯﯾﺮא ﻫﻤﮥ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮאی ﻣﺬﮐّﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﮐﻠّﯽ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭﻩ אﻗﺴﺎﻣﯽ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪:‬‬
‫‪١‬ـ ﺗﺎی ﺗﺄﻧﯿﺚ )ﺩﺭ ﺻﻔﺘﻬﺎ ﻭ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺆﻧﺚ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ ﻣﺠﺎﺯی(؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻓﺎﻃِﻤَﺔ‪ ،‬ﻣِﻨْﻀَﺪَﺓ‪َ ،‬ﺷﺮِﯾﻔَﺔ ﻭ ﻣُﺆْﻣِﻨَﺔ«؛‬
‫‪٢‬ـ ﺗﺎی ﺟﻤﻊ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺟﻤﻌﻬﺎی ﻣﮑﺴّﺮ אﻓﺰﻭﺩﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻃَﻠَﺒَﺔ ﻭ ﺃﺳَﺎﺗِﺬَﺓ«؛‬
‫‪٣‬ـ ﺗﺎی ﻣﺼﺪﺭی ﮐﻪ ﺣﺮﻑ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻋﺮﺑﯽ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬אَﻟﻤُﺸَﺎﺭَﮐَﺔ‪ ،‬אَﻟﺘﱠﺮْﺑِﯿَﺔ ﻭ אَﻟﻘِﺮَאﺀَﺓ«؛‬
‫‪٤‬ـ ﺗﺎی ﻋﻮﺽ אﺯ ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ‪ ،‬ﻋﯿﻦ אﻟﻔﻌﻞ ﯾﺎ ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﻣﺤﺬﻭﻑ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﻭאژﻩ אﻓﺰﻭﺩﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪» :‬ﻭَﻋْـﺪ←‬
‫ﻋِﺪَﺓ‪ ،‬ﺇﻗْﻮאﻡ← ﺇﻗَﺎﻣَﺔ ﻭ ﺷَﻔَﻪ← ﺷَﻔَﺔ«؛‬

‫‪ .٢‬ﺩﺭ אﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺬﻛّﺮﻫﺎ ﻭ ﻣﺆﻧﺜﻬﺎی ﻣﺠﺎﺯی ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﻝ ﯾﺎ ﻣﺬﻛّﺮﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺆﻧﺚ؛ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﻤﯽﺗـﻮאﻥ‬
‫אﺯ אﺳﻢ ﻣﺬﻛّﺮ ﻣﺠﺎﺯی אﺳﻢ ﻣﺆﻧﺚ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ ﯾﺎ ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ؛ ﻣﺜﻼً ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺑﺮאی »ﺟَﺒَﻞ« ﯾﺎ » َﻗﻠَﻢ« אﺳﻢ ﻣﺆﻧﺚ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓـﺖ ﯾـﺎ אﺯ‬
‫»ﻣِﻨْﻀَﺪَﺓ« ﯾﺎ »ﺳَﺎﻋَﺔ« אﺳﻢ ﻣﺬﻛّﺮ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩ‪.‬‬
‫‪» .٣‬ﺭאﻭِﯾَﺔ« ﺑﺮאی ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺩﺭ ﺭﻭאﯾﺖ ﮐﺮﺩﻥ ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﮐﺴﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺯﯾﺎﺩ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺷﺸﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫‪٥‬ـ ﺗﺎی ﻭﺣﺪﺕ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﻔﺮﺩ ﺑﻮﺩﻥ ﻭאژﻩ ﻭ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺁﻥ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ אﺳﻢ ﺟﻨﺲ ﻫﻤﺎﻥ ﻭאژﻩ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺑُﺮْﺗُﻘَﺎﻟَـﺔ ﻭ‬
‫ﺗُﻔﱠﺎﺣَﺔ«؛‬
‫‪٦‬ـ ﺗﺎی ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪﺩ ﻭ ﮔﻮﯾﺎی ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺩﺭ ﺩאﺭא ﺑﻮﺩﻥ ﺁﻥ ﺻﻔﺖ אﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ‬
‫ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺑﺮ ﻣﺬﮐّﺮ ﻭ ﻣﺆﻧّﺚ אﻃﻼﻕ ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻋَﻠﱠﺎﻣَﺔ ﻭ ﻓَﻬﱠﺎﻣَﺔ«‪.‬‬
‫ﺑﺎ אﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟّﻪ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭﻩ אﺯ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺗﺄﻧﯿﺚ אﺳﺖ ﻭ ﻫﺮﮔﺎﻩ ﺩﺭ אﺳﻤﯽ‬
‫ﺩﯾﺪﻩ ﺷﻮﺩ ﺁﻥ אﺳﻢ ﻟﻔﻈﺎً ﻣﺆﻧﺚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ ﺁﻥ אﺳﻢ ﺑﺮ ﻣﺬﮐّﺮ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻨـﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪» :‬ﺣَﻤْـﺰَﺓ‪،‬‬
‫ﻃَﻠْﺤَﺔ ﻭ ﻋﻠّﺎﻣﺔ«‪ .‬ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ ﺳﺎﯾﺮ אﺳﻤﻬﺎی ﺑﺎﻻ ﮐﻪ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭﻩ ﮔﺮﻓﺘـﻪאﻧـﺪ ﻣﺆﻧّـﺚ ﺗﻠﻘّـﯽ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ ﻭ אﺯ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺩﺳﺘﻮﺭی ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺆﻧﺚ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﻓﺘﺎﺭ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی אﺳﻢ ﻣﺆﻧﺚ‬

‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫אﻟﻒ(‬
‫‪١‬ـ ﻏَﺎﺑَﺖْ ﻓَﺎﻃِﻤَﺔُ אﻟﯿَﻮْﻡَ ﻋَﻦِ אﻟﺼﱠﻒِ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺃﻟْﻘَﺖِ אﻷﺳْﺘَﺎﺫَﺓُ ﻣُﺤَﺎﺿَﺮَﺓً ﻻﺋِﻘَﺔً ﻓِﻲ ﻗَﺎﻋَﺔِ אﻟﻤُﺤَﺎﺿَﺮَﺓِ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ אَﻟﻌُﺼْﻔُﻮﺭَﺓُ ﻓَﻮْﻕَ אﻟﺸﱠﺠَﺮَﺓِ‪.‬‬
‫ﺏ(‬
‫‪١‬ـ ﮐﺎﻧَﺖْ ﺧَﺪِﯾﺠَﺔُ אﻟْﮑﺒْﺮی ﺯَﻭﺟَﺔَ אﻟﻨﱠّﺒِﻲّ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺟَﺎﺀَﺕْ ﺃﺧْﺘِﻲ ﻟَﯿْﻠَﯽ‪.‬‬
‫ﺝ(‬
‫‪١‬ـ ﺿَﻠﱠﺖِ אﻟْﻌَﻤْﯿﺎﺀُ אﻟﻄﱠﺮِﯾﻖَ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﮐﺎﻧَﺖْ ﺃﺳْﻤَﺎﺀُ ﺑِﻨْﺖُ ﻋُﻤَﯿْﺲٍ ﺇﺣﺪَی ﺭُﻭאﺓِ אﻟﺤَﺪﯾﺚِ‪.‬‬
‫ﺩ(‬
‫‪١‬ـ ﮐﺎﻧَﺖْ ﺯَﯾﻨَﺐُ ﺑِﻨْﺖُ ﻋَﻠِﻲّ ﺑْﻦِ ﺃﺑِﻲ ﻃَﺎﻟِﺐٍ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑَﻄَﻠَﺔَ ﮐَﺮﺑَﻼﺀَ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﮐَﺘَﺒَﺖْ ﺳُﻌَﺎﺩُ ﻭَאﺟِﺒَﺎﺗِﻬَﺎ אﻟﺪﱢﺭאﺳِﯿﱠﺔَ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫ﻫﻤﮥ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻣﺨﺘﻮﻡ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ אﺯ ﻋﻼﺋﻢ ﺗﺄﻧﯿﺚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی‬
‫ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺆﻧّﺚ ﺑﻪ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭﻩ ـ ﮐﻪ ﺗﺎی ﺗﺄﻧﯿﺚ ﻧﺎﻡ ﺩאﺭﺩ ـ ﺧﺘﻢ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻣﺨﺘﻮﻡ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮﺭۀ ﺯאﺋﺪﻩ )یٰ ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ אﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ‪ ,‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭﻩ‪ ,‬ﯾﮑﯽ אﺯ‬
‫ﻋﻼﺋﻢ ﺗﺄﻧﯿﺚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ‪ .‬אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ ﺳﻮﻡ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ אﻟﻒ ﻣﻤﺪﻭﺩۀ ﺯאﺋﺪﻩ )אﺀ(‬
‫‪٤‬‬
‫ﺧﺘﻢ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﮐﻪ אﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ ﺩﯾﮕﺮ אﺯ ﻋﻼﺋﻢ ﺗﺄﻧﯿﺚ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٤‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺗﺄﻧﯿﺚ ﺑﺎﯾﺪ ﺯאﺋﺪ ﺑﺮ ﺭﯾﺸﮥ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭﮔﺮﻧﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺄﻧﯿﺚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻧﻤﯽﺭﻭﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ ﻣﺜﻼً ﻭאژﻩﻫﺎی »ﻫَـﻮی )אﺯ‬
‫ﺭﯾﺸﮥ »ﻩ ﻭ ی«(‪ ،‬ﻣُﺮْﺗَﻀَﯽ )אﺯ ﺭﯾﺸﮥ »ﺭ ﺽ ی«(‪ ،‬ﻣُﺼْﻄَﻔَﯽ )אﺯ ﺭﯾﺸﮥ »ﺹ ﻑ ﻭ«( ﻭ ﻓَﺘَﯽ )אﺯ ﺭﯾﺸﮥ »ﻑ ﺕ ی«(« ﻣﺆﻧـﺚ ﻧﯿـﺴﺘﻨﺪ؛‬
‫ﺯﯾﺮא אﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮﺭۀ ﺁﺧﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﺰﺀ ﺭﯾﺸﮥ אﺻﻠﯽ ﻛﻠﻤﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﻛﻠﻤﺎﺕ »ﺑِﻨَﺎﺀ )אﺯ ﺭﯾﺸﮥ »ﺏ ﻥ ی«( ﻭ ﻗَﻀَﺎﺀ )אﺯ ﺭﯾﺸﮥ »ﻕ ﺽ‬

‫‪6‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺷﺸﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺣﺎﻝ אﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺩ« ﺩﻗﺖ ﮐﻨﯿﻢ ﺩﺭﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ אﺯ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺗﺄﻧﯿﺚ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺭﺩ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﻣﺨﺘﺺّ ﻣﺆﻧّﺚ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﺆﻧّﺚ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺭﻧﺪ؛ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ‬
‫ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺳﺎﯾﺮ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺆﻧﺚ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺗﺄﻧﯿﺚ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪ :‬ﺗﺎی ﻣﺪﻭﺭﻩ )ﺓ(‪ ،‬אﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮﺭﻩ )یٰ ( ﻭ אﻟﻒ ﻣﻤﺪﻭﺩﻩ )אﺀ(؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺭﻗﯿّﺔ‪ ،‬ﺑﺸﺮیٰ ﻭ‬
‫ﺯﻫﺮאﺀ«‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺗﺄﻧﯿﺚ ﺑﺎﯾﺪ ﺯאﺋﺪ ﺑﺮ ﺭﯾﺸﮥ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻭﮔﺮﻧﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺄﻧﯿﺚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ‬
‫ﻧﻤﯽﺭﻭﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫אﻟﻒ( ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ ﺯﯾﺮ ﺟﺎی ﺧﺎﻟﯽ ﺭא ﺑﺎ אﺳﻤﻬﺎی אﺷﺎﺭۀ »ﻫﺬא« ﯾﺎ »ﻫَﺬِﻩِ« ﭘﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ ...........‬ﺳﺎﻋﺔٌ‪.‬‬
‫‪ ...........‬ﺃﻡّ אﻟﻔﻀﻞ‪.‬‬
‫‪ ...........‬ﻓُﻀﻠﯽ‪.‬‬
‫‪ ...........‬ﺣﻤﺰﺓُ‪.‬‬
‫‪ ...........‬ﺩﻓﺘﺮٌ‪.‬‬
‫‪ ...........‬ﺣﺴﻨﺎﺀُ‪.‬‬
‫‪ ...........‬ﺑﺤﺮٌ ﻋﻤﯿﻖٌ‪.‬‬
‫‪ ...........‬ﻃﻠﺤﺔُ‪.‬‬
‫‪ ...........‬ﺩَﺟﺎﺟﺔٌ‪.‬‬
‫‪ ...........‬ﺟَﻬَﻨﱠﻢُ‪.‬‬

‫ﺏ( אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺆﻧﺚ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺭא אﺯ ﻣﺆﻧﺚ ﻣﺠﺎﺯی ﺟﺪא ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻤﺲ‪ ،‬ﺃﻡّ ﮐﻠﺜﻮﻡ‪ ،‬ﻫﺎﺟﺮ‪ ،‬ﺃﺭﺽ‪ ،‬ﻋﺬﺭאﺀ‪ ،‬ﺯﻟﯿﺨﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺩﺟﺎﺟﺔ‪ ،‬ﺷﺠﺮﺓ‪ ،‬ﺳﻔﯿﻨﺔ‪.‬‬

‫ﺝ( ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺆﻧﺚ ﻭ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﺁﻥ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﻗﺮאﺭ ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫‪٥‬‬
‫‪١‬ـ ﴿ﯾَﻮْﻡَ ﻧَﺒْﻄِﺶُ אﻟْﺒَﻄْﺸَﺔَ אﻟْﻜُﺒْﺮَﻯ ﺇِﻧﱠﺎ ﻣُﻨْﺘَﻘِﻤُﻮﻥَ﴾‬
‫‪٦‬‬
‫‪٢‬ـ ﴿ﺃَﺭَﺿِﯿﺘُﻢْ ﺑِﺎﻟْﺤَﯿﺎﺓِ אﻟﺪﱡﻧْﯿَﺎ ﻣِﻦَ אﻟْﺂﺧِﺮَﺓِ﴾‬
‫‪٧‬‬
‫‪٣‬ـ ﴿ﻻَ אﻟﺸﱠﻤْﺲُ ﯾَﻨْﺒَﻐِﻲ ﻟَﻬﺎ ﺃَﻥْ ﺗُﺪْﺭِכَ אﻟْﻘَﻤَﺮَ ﻭَ ﻻَ אﻟﻠﱠﯿْﻞُ ﺳﺎﺑِﻖُ אﻟﻨﱠﻬﺎﺭِ ﻭَ ﻛُﻞﱞ ﻓِﻲ ﻓَﻠَﻚٍ ﯾَﺴْﺒَﺤُﻮﻥَ﴾‬

‫ی«(« ﭼﻮﻥ ﻫﻤﺰۀ ﺟﺰﺀ ﺭﯾﺸﮥ ﮐﻠﻤﻪ אﺳﺖ‪ ،‬אﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻣﺬﻛّﺮ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﯽ אﺳـﺖ אﯾـﻦ אﺳـﻤﻬﺎ ﺩﺭ אﺻـﻞ »ﺑِﻨـﺎﻱ« ﻭ‬
‫»ﻗَﻀﺎﻱ« ﺑﻮﺩﻩאﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﺎی ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺰﻩ ﺑﺪﻝ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٥‬ﺩﺧﺎﻥ‪١٦/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺭﻭﺯﻯ ﮐﻪ ﺩﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﯽﺯﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻥ ﺣﻤﻠﮥ ﺑﺰﺭگ ]ﺁﻥﮔﺎﻩ[ ﻣﺎ אﻧﺘﻘﺎﻡﮐﺸﻨﺪﻩאﯾﻢ‪«.‬‬
‫‪ .٦‬ﺗﻮﺑﻪ‪٣٨/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺁﯾﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻯ ﺁﺧﺮﺕ ﺑﻪ ﺯﻧﺪﮔﻰ ﺩﻧﯿﺎ ﺩﻝ ﺧﻮﺵ ﮐﺮﺩﻩאﯾﺪ؟!«‬
‫‪ .٧‬ﯾﺲ‪٤٠/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻧﻪ ﺧﻮﺭﺷﯿﺪ ﺭא ﺳﺰﺩ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻩ ﺭﺳﺪ ﻭ ﻧﻪ ﺷﺐ ﺑﺮ ﺭﻭﺯ ﭘﯿﺸﻰ ﺟﻮﯾﺪ ﻭ ﻫﺮ ﮐﺪאﻡ ﺩﺭ ﺳﭙﻬﺮﻯ ﺷﻨﺎﻭﺭﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪7‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺷﺸﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫‪٨‬‬
‫‪٤‬ـ ﴿ﻓَﺈِﺫَא אﻧْﺸَﻘﱠﺖِ אﻟﺴﱠﻤﺎﺀُ ﻓَﻜﺎﻧَﺖْ ﻭَﺭْﺩَﺓً ﻛَﺎﻟﺪﱢﻫﺎﻥِ﴾‬
‫‪٩‬‬
‫‪٥‬ـ ﴿ﻭَ אﺗﱠﻘُﻮא ﯾَﻮْﻣﺎً ﻟﱠﺎ ﺗَﺠْﺰِﻱ ﻧَﻔْﺲٌ ﻋَﻦْ ﻧَﻔْﺲٍ ﺷَﯿْﺌﺎً ﻭَ ﻻ ﯾُﻘْﺒَﻞُ ﻣِﻨْﻬﺎ ﻋَﺪْﻝٌ ﻭَ ﻻ ﺗَﻨْﻔَﻌُﻬﺎ ﺷَﻔﺎﻋَﺔٌ ﻭَ ﻻ ﻫُﻢْ ﯾُﻨْﺼَﺮُﻭﻥَ﴾‬
‫‪١٠‬‬
‫‪٦‬ـ ﴿ﯾَﺎ ﺃُﺧْﺖَ ﻫَﺎﺭُﻭﻥَ ﻣَﺎ ﻛﺎﻥَ ﺃَﺑُﻮכِ אﻣْﺮَﺃَ ﺳَﻮْﺀٍ ﻭَ ﻣَﺎ ﻛَﺎﻧَﺖْ ﺃُﻣﱡﻚِ ﺑَﻐِﯿّﺎً﴾‬
‫‪١١‬‬
‫‪٧‬ـ ﴿ﻛَﺬﱠﺑَﺖْ ﺛَﻤُﻮﺩُ ﻭَ ﻋَﺎﺩٌ ﺑِﺎﻟْﻘَﺎﺭِﻋَﺔِ * ﻓَﺄَﻣﱠﺎ ﺛَﻤُﻮﺩُ ﻓَﺄُﻫْﻠِﻜُﻮא ﺑِﺎﻟﻄﱠﺎﻏِﯿَﺔِ * ﻭَ ﺃَﻣﱠﺎ ﻋﺎﺩٌ ﻓَﺄُﻫْﻠِﻜُﻮא ﺑِﺮِﯾﺢٍ ﺻَﺮْﺻَﺮٍ ﻋَﺎﺗِﯿَﺔٍ﴾‬
‫‪١٢‬‬
‫‪٨‬ـ ﻗﺎﻝ ﻋﻠﻲّ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪» :‬אﻟﻌِﻠﻢُ ﻭِﺭَאﺛَﺔٌ ﻛَﺮِﯾﻤَﺔٌ؛ ﻭَ אﻵﺩَאﺏُ ﺣُﻠَﻞٌ ﻣُﺠَﺪﱠﺩَﺓٌ؛ ﻭَ אﻟﻔِﻜﺮُ ﻣِﺮﺁﺓٌ ﺻَﺎﻓِﯿَﺔٌ‪«.‬‬
‫‪١٣‬‬
‫‪٩‬ـ ﻭﻗﺎﻝ ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ‪» :‬ﻣَﻦْ ﯾُﻌْﻂِ ﺑِﺎﻟْﯿَﺪِ אﻟﻘَﺼﯿﺮَﺓِ ﯾُﻌْﻂَ ﺑِﺎﻟْﯿَﺪِ אﻟﻄﱠﻮﯾﻠَﺔِ‪«.‬‬

‫ﺑﺪﻭﻥ ﻧﺸﺎﻧﮥ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫ﺧﺎﺹ‬ ‫אﻟﻒ ﻣﻤﺪﻭﺩﻩ »אﺀ«‬ ‫אﻟﻒ ﻣﻘﺼﻮﺭﻩ »یٰ«‬ ‫ﺗﺎی ﻣﺪﻭﺭﻩ »ﺓ«‬
‫אﻟْﻜُﺒْﺮَﻯ‬ ‫אﻟْﺒَﻄْﺸَﺔَ‬

‫ﺩ( אﻧﻮאﻉ »ﺗﺎﺀ« ﺭא ﺩﺭ ﻭאژﻩﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﻗﺮאﺭ ﺩﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣَﺮﺿِﯿﱠﺔ‪ ،‬ﻃَﻠَﺒَﺔ‪ ،‬ﮐِﺘَﺎﺑَﺔ‪ ،‬ﺻِﻠَﺔ‪ ،‬ﺻَﺒﱠﺎﺭَﺓ‪ ،‬ﺑُﺮْﺗُﻘَﺎﻟَﺔ‪ ،‬ﻣُﺴَﺎﻣَﺤَﺔ‪ ،‬ﺯِﻧَﺔ‪ ،‬ﺭُﻣﱠﺎﻧَﺔ‪ ،‬ﺷَﻔَﺔ‪ ،‬ﺇﺭאﺩَﺓ‪.‬‬
‫ﺗﺎی ﻋﻮﺽ אﺯ‬
‫ﺗﺎی ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‬ ‫ﺗﺎی ﻭﺣﺪﺕ‬ ‫ﺣﺮﻑ‬ ‫ﺗﺎی ﻣﺼﺪﺭی‬ ‫ﺗﺎی ﺟﻤﻊ‬ ‫ﺗﺎی ﺗﺄﻧﯿﺚ‬
‫ﻣﺤﺬﻭﻑ‬

‫ﻣَﺮﺿِﯿﱠﺔ‬

‫‪ .٨‬אﻟﺮﺣﻤﻦ‪٣٧/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﺲ ﺁﻥﮔﺎﻩ ﮐﻪ ﺁﺳﻤﺎﻥ אﺯ ﻫﻢ ﺷﮑﺎﻓﺪ ﻭ ﭼﻮﻥ ﭼﺮﻡ ﮔﻠﮕﻮﻥ ﮔﺮﺩﺩ‪«.‬‬
‫‪ .٩‬ﺑﻘﺮﻩ‪١٢٣/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ אﺯ ﺭﻭﺯﻯ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﭼﯿﺰﻯ ]אﺯ ﻋﺬאﺏ ﺧﺪא[ ﺭא אﺯ ﮐﺴﻰ ﺩﻓﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﻧـﻪ ﺑـﺪﻝ ﻭ ﺑﻼﮔﺮﺩאﻧـﻰ אﺯ‬
‫ﻭﻯ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﺩ ﻭ ﻧﻪ אﻭ ﺭא ﻣﯿﺎﻧﺠﯽﮔﺮﻯ ﺳﻮﺩﻣﻨﺪ אﻓﺘﺪ ﻭ ﻧﻪ ﯾﺎﺭﻯ ﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪ .١٠‬ﻣﺮﯾﻢ‪٢٨/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬אﻯ ﺧﻮאﻫﺮ ﻫﺎﺭﻭﻥ‪ ،‬ﭘﺪﺭﺕ ﻣﺮﺩ ﺑﺪﻯ ﻧﺒﻮﺩ ﻭ ﻣﺎﺩﺭﺕ ]ﻧﯿﺰ[ ﺑﺪﮐﺎﺭﻩ ﻧﺒﻮﺩ‪«.‬‬
‫‪ .١١‬ﺣﺎﻗﻪ‪٦/‬ـ‪٤‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪»:‬ﺛﻤﻮﺩ ﻭ ﻋﺎﺩ ﺁﻥ ﺣﺎﺩﺛﮥ ﮐﻮﺑﻨﺪﻩ ﺭא ﺗﮑﺬﯾﺐ ﮐﺮﺩﻧﺪ‪ ،‬אﻣّﺎ ﺛﻤﻮﺩ ﺑﻪ ]ﺳﺰאﻯ[ ﺳﺮﮐﺸﻰ ]ﺧﻮﺩ[ ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﺭﺳـﯿﺪﻧﺪ ﻭ‬
‫אﻣّﺎ ﻋﺎﺩ ﺑﻪ ]ﻭﺳﯿﻠﮥ[ ﺗﻨﺪﺑﺎﺩﻯ ﺗﻮﻓﻨﺪﻩ ﺳﺮﮐﺶ ﻫﻼک ﺷﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪ .١٢‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ ‪٥‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺩאﻧﺶ ﻣﯿﺮאﺛﯽ אﺳﺖ ﮔﺰﯾﻦ ﻭ ﺁﺩאﺏ ﺯﯾﻮﺭﻫﺎی ﻧﻮﯾﻦ ﻭ אﻧﺪﯾﺸﻪ ﺁﯾﻨﮥ ﺭﻭﺷﻦ‪«.‬‬
‫‪ .١٣‬ﻧﻬﺞ אﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺣﮑﻤﺖ ‪٢٣٢‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺁﻥ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺩﺳﺖ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺑﺒﺨﺸﺪ אﻭ ﺭא ﺑﺎ ﺩﺳﺖ ﺩﺭאﺯ ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ‪«.‬‬

‫‪8‬‬