‫ﺟﻠﺴﺔ ﻫﺸﺘﻢ‬

‫اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدي ﻓﻘﻬﻲ زاده‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮّﺣﻤﻦ אﻟﺮّﺣﯿﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬
‫ﻣﻔﺮﺩ‪ ،‬ﻣﺜﻨّﯽ ﻭ ﺟﻤﻊ )‪(١‬‬
‫ﻣﺜﻨﯽ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬
‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬
‫ﻣﻔﺮﺩ‪ ،‬ﻣﺜﻨﯽ ﻭ ﺟﻤﻊ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫ﻣﺜﻨﯽ ﻭ ﻣﻠﺤﻘﺎﺕ ﺁﻥ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫ﺗﺜﻨﯿﮥ אﺳﻤﻬﺎی ﺻﺤﯿﺢ אﻵﺧﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮﺭ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮﺹ‪ ،‬ﻣﻤﺪﻭﺩ ﻭ ﻣﺤﺬﻭﻑ אﻵﺧﺮ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬

‫‪2‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬
‫ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ‪:‬‬
‫‪ 9‬אﺳﻢ ﻣﻔﺮﺩ‪ ،‬ﻣﺜﻨﯽ ﻭ ﺟﻤﻊ؛‬
‫‪ 9‬ﻣﺜﻨﯽ ﻭ ﻣﻠﺤﻘﺎﺕ ﺁﻥ؛‬
‫‪ 9‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺜﻨﯿﮥ אﺳﻤﻬﺎی ﺻﺤﯿﺢ אﻵﺧﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮﺭ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮﺹ‪ ،‬ﻣﻤﺪﻭﺩ ﻭ ﻣﺤﺬﻭﻑ אﻵﺧﺮ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬
‫ﺩﺭ ﺩﺭﻭﺱ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺩﻭ ﺗﻘﺴﯿﻢ אﺯ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎﺕ אﺳﻢ ﺭא ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻭ ﺗﻨﮑﯿﺮ )ﻣﻌﺮﻓـﻪ ﻭ ﻧﮑـﺮﻩ( ﻭ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎﻅ ﺟـﻨﺲ‬
‫)ﻣﺬﮐﺮ ﻭ ﻣﺆﻧﺚ( ﺷﻨﺎﺧﺘﯿﻢ ﻭ ﺑﺎ אﻧﻮאﻉ ﻭ אﺣﮑﺎﻡ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬אﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻫﺸﺘﻢ ﻭ ﭼﻨﺪ ﺩﺭﺱ ﺁﯾﻨﺪﻩ‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﯽ ﺩﯾﮕﺮ אﺯ ﺗﻘﺴﯿﻤﺎﺕ אﺳﻢ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪ .‬אﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ ﻋﺪﺩ אﺳﻢ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻭ ﺑﺮﺭﺳـﯽ ﺭאﺟـﻊ‬
‫ﺑﻪ אﺣﮑﺎﻡ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻔﺮﺩ‪ ،‬ﻣﺜﻨﯽ ﻭ ﺟﻤﻊ ﻣﯽﭘﺮﺩאﺯﺩ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ אﺑﺘﺪא ﺑﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻠﯿﺎﺗﯽ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﻋﺪﺩ אﺳﻤﻬﺎ ﺩﺭ ﻋﺮﺑﯽ‬
‫ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﭘﺮﺩאﺧﺖ ﻭ ﺳﭙﺲ אﺯ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﻭ ﺷﯿﻮﻩﻫﺎی ﺳﺎﺧﺘﻦ אﺳﻢ ﻣﺜﻨﯽ ﺳﺨﻦ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺩﺭﻭﺱ ﺑﻌﺪ אﻧﻮאﻉ אﺳﻢ‬
‫ﺟﻤﻊ‪ ،‬ﻃﺮﯾﻘﮥ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻭ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺮﺭﺳﯽ ﻗﺮאﺭ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺩאﺩ‪.‬‬

‫ﻣﻔﺮﺩ‪ ،‬ﻣﺜﻨّﯽ ﻭ ﺟﻤﻊ‬

‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫אﻟﻒ(‬
‫‪١‬‬
‫‪١‬ـ ﺭَﻛَﺾَ אﻟﻄﱢﻔْﻞُ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺟَﺎﺀَ אﻟﻤُﻌَﻠﱢﻢُ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﺭَﺃﯾْﺖُ אﻟﮑَﺎﺗِﺐَ‪.‬‬
‫‪٤‬ـ ﺃﮐَﻠْﺖُ אﻟﺘﱡﻔﱠﺎﺣَﺔَ‪.‬‬
‫ﺏ(‬
‫‪١‬ـ ﺭَﻛَﺾَ אﻟﻄﱢﻔْﻼﻥِ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺟَﺎﺀَ אﻟﻤُﻌَﻠﱢﻤَﺎﻥِ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﺭَﺃﯾْﺖُ אﻟﮑَﺎﺗِﺒَﯿْﻦِ‪.‬‬
‫‪٤‬ـ ﺃﮐَﻠْﺖُ אﻟﺘﱡﻔﱠﺎﺣَﺘَﯿْﻦِ‪.‬‬
‫ﺝ(‬
‫‪١‬ـ ﺭَﻛَﺾَ אﻷﻃْﻔَﺎﻝُ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺟﺎﺀَ אﻟﻤُﻌَﻠﱢﻤﻮﻥَ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﺭَﺃﯾﺖُ אﻟﮑﺎﺗِﺒِﯿﻦَ‪.‬‬
‫‪٤‬ـ ﺃﮐَﻠْﺖُ אﻟﺘّﻔّﺎﺣﺎﺕِ‪.‬‬

‫‪ .١‬ﺭَﮐَﺾَ )ـﹹ(؛ ﺭَﮐْﻀﺎً‪ :‬ﺩﻭﯾﺪﻥ‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫אﮔﺮ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﺩﻭﻡ אﺯ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﺩﻗّﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺩﯾﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﮥ ﺁﻧﻬﺎ אﺳﻢ אﺳﺖ‪ ،‬אﻣﺎ ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ ﺁﻧﻬـﺎ ﺩﺭ ﻫـﺮ‬
‫ﺩﺳﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﺳﺘﮥ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ אﺳﺖ‪ .‬אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﺑﺮ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺷﯽﺀ ﺩﻻﻟـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪.‬‬
‫אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﺑﺮ ﺩﻭ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﺩﻭ ﺷﯽﺀ ﻭ אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﺑﺮ ﺳﻪ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ אﺯ ﺳﻪ ﺷـﺨﺺ ﯾـﺎ ﺷـﯽﺀ‬
‫ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺑﻪ אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﻣﻔﺮﺩ‪ ،‬ﺑﻪ אﺳـﻤﻬﺎی ﺩﺳـﺘﮥ »ﺏ« ﻣﺜﻨـﯽ ﻭ ﺑـﻪ אﺳـﻤﻬﺎی ﺩﺳـﺘﮥ »ﺝ« ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ אﺯ ﻧﻈﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺻﺮﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﺻﻮﺭﺕ אﺻﻠﯽ ﻛﻠﻤﺎﺕ ﻣﻔﺮﺩ‬
‫ﺑﺪﻭﻥ ﻫﯿﭻ ﺣﺮﻑ ﯾﺎ ﺣﺮﻭﻑ אﺿﺎﻓﻪאی ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬אﻣّﺎ אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺜﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ אﻟـﻒ ﻭ ﻧـﻮﻥ‬
‫ﻣﻜﺴﻮﺭ )ـﹷ אﻥِ( ﯾﺎ ﯾﺎﺀ ﻭ ﻧﻮﻥ ﻣﻜﺴﻮﺭ )ـﹷ ﯾْﻦِ( ﺧﺘﻢ ﺷﺪﻩאﻧﺪ؛ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﺭﻓﻊ ﺑﺎ אﻟﻒ ﻭ ﻧﻮﻥ ﻣﮑـﺴﻮﺭ )ــﹷ אﻥِ( ﻭ ﺩﺭ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﻧﺼﺐ ﺑﺎ ﯾﺎﺀ ﻭ ﻧﻮﻥ ﻣﮑﺴﻮﺭ )ـﹷ ﯾْﻦِ(‪ .‬אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ ﺳﻮﻡ ﻫﻤﮕﯽ ﺟﻤﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺎﻭﺕ אﺳﻤﻬﺎی אﯾﻦ ﺩﺳﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ ﻧﺨﺴﺖ ﺁﻥ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ אﻭّﻝ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻣﻔﺮﺩ ﻭאژۀ »ﻃِﻔﻞ« ﺑﻪ ﻫﻢ ﺭﯾﺨﺘﻪ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻋـﻼﻭﻩ‬
‫ﺑﺮ אﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻥ ﯾﮏ ﻫﻤﺰﻩ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ﺁﻥ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ »ﻑ« ﻭ »ﻝ« ﻧﯿﺰ ﯾـﮏ »אﻟـﻒ« ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‬
‫)ﻃِﻔْﻞ← ﺃﻃْﻔﺎﻝ(‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺳﻮﻡ ﻭ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ אﺳﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﯾﮏ ﻭאﻭ ﻭ ﻧﻮﻥ ﻣﻔﺘﻮﺡ )ـُ ﻭﻥَ( ﯾﺎ ﯾـﺎﺀ ﻭ‬
‫ﻧﻮﻥ ﻣﻔﺘﻮﺡ )ـِ ﯾﻦَ( ﯾﺎ אﻟﻒ ﻭ ﺗﺎی ﻣﺒﺴﻮﻁ )ـَـ אﺕ( אﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ אﺳـﻢ ﻧﻤﻮﻧـﮥ ﻧﺨـﺴﺖ ﺩﺭ אﺻـﻄﻼﺡ ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻣﻜﺴّﺮ‪ ،‬ﺑﻪ אﺳﻤﻬﺎی ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭﻡ ﻭ ﺳﻮﻡ ﺟﻤﻊ ﻣﺬﻛﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﻭ ﺑﻪ אﺳﻢ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺟﻤﻊ ﻣﺆﻧـﺚ ﺳـﺎﻟﻢ ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺪאﻡ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﺩﺭﻭﺱ ﺁﯾﻨﺪﻩ אﺯ ﻧﻈﺮ ﺧﻮאﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫‪١‬ـ אﺳﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ ﻋﺪﺩ ﺑﻪ ﻣﻔﺮﺩ‪ ،‬ﻣﺜﻨّﯽ ﻭ ﺟﻤﻊ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫אﻟﻒ( ﻣﻔﺮﺩ‪ :‬אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺷﯽﺀ‪ ،‬ﺣﯿﻮאﻥ ﯾﺎ אﻧﺴﺎﻥ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺏ( ﻣﺜﻨﯽ‪ :‬אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺩﻭ ﺷﯽﺀ‪ ،‬ﺩﻭ ﺣﯿﻮאﻥ ﯾﺎ ﺩﻭ אﻧﺴﺎﻥ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺝ( ﺟﻤﻊ‪ :‬אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﯿﺶ אﺯ ﺩﻭ ﺷﯽﺀ‪ ،‬ﺣﯿﻮאﻥ ﯾﺎ אﻧﺴﺎﻥ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ אﺳﻢ ﻣﺜﻨﯽ ﺑﺎ אﻓﺰﻭﺩﻥ אﻟﻒ ﻭ ﻧﻮﻥ ﻣﻜﺴﻮﺭ )ـﹷ אﻥِ( ﯾﺎ ﯾﺎﺀ ﻭ ﻧﻮﻥ ﻣﻜﺴﻮﺭ )ـﹷ ﯾْﻦِ( ﺑﻪ ﺁﺧﺮ אﺳﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻣﯽﺁﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶ אﺯ אﻓﺰﻭﺩﻥ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﻨّﯽ ﺑﻪ ﻭאژۀ ﻣﻔﺮﺩ ﻫﻤﻮאﺭﻩ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺣﺮﻑ ﮐﻠﻤﻪ ﻣﻔﺘﻮﺡ ﻣﯽﺷـﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪» :‬ﻛﺎﺗِـﺐٌ‪ +‬אﻥِ←‬
‫ﻛَﺎﺗِﺒَﺎﻥِ ﻭ ﻛﺎﺗِﺐٌ‪ +‬ﯾْﻦِ← ﻛَﺎﺗِﺒَﯿْﻦِ«‪.‬‬

‫ﻣﺜﻨﯽ ﻭ ﻣﻠﺤﻘﺎﺕ ﺁﻥ‬

‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫אﻟﻒ(‬
‫‪٢‬‬
‫‪١‬ـ ﴿ﻭَ ﻗﺎﻝَ ﯾﺎ ﺃَﺳَﻔَﻰ ﻋَﻠَﻰ ﯾُﻮﺳُﻒَ ﻭَ אﺑْﯿَﻀﱠﺖْ ﻋَﯿْﻨﺎﻩُ ﻣِﻦَ אﻟْﺤُﺰْﻥِ ﻓَﻬُﻮَ ﻛَﻈِﯿﻢٌ﴾‬
‫‪٣‬‬
‫‪٢‬ـ ﴿ﻭَ ﻻ ﺗَﻤُﺪﱠﻥﱠ ﻋَﯿْﻨَﯿْﻚَ ﺇِﻟَﻰ ﻣﺎ ﻣَﺘﱠﻌْﻨﺎ ﺑِﻪِ ﺃَﺯْﻭאﺟﺎً ﻣﱢﻨْﻬُﻢْ﴾‬

‫‪ .٢‬ﯾﻮﺳﻒ‪٨٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﮔﻔﺖ‪ :‬אی ﺩﺭﯾﻎ ﺑﺮ ﯾﻮﺳﻒ! ﻭ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ אﻧﺪﻭﻩ ﺧﻮﺩ ﺭא ﻓﺮﻭ ﻣﯽﺧﻮﺭﺩ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ אﺯ אﻧﺪﻭﻩ ﺳﭙﯿﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬

‫‪4‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺏ(‬
‫‪٤‬‬
‫‪١‬ـ ﴿ﺇﺫْ ﺃﺭْﺳَﻠْﻨَﺎ ﺇﻟَﯿْﻬِﻢُ אﺛْﻨَﯿْﻦِ ﻓَﻜَﺬﱠﺑُﻮﻫُﻤَﺎ﴾‬
‫‪٥‬‬
‫‪٢‬ـ ﴿ﻗَﺎﻟُﻮא ﺭَﺑﱠﻨَﺎ ﺃﻣَﺘﱠﻨَﺎ אﺛْﻨَﺘَﯿْﻦِ ﻭَﺃﺣْﯿَﯿْﺘَﻨَﺎ אﺛْﻨَﺘَﯿْﻦِ﴾‬
‫‪٦‬‬
‫‪٣‬ـ ﻃَﻪَ ﺣُﺴَﯿﻦ ﻭَ אﻟْﻤُﺘَﻨَﺒﱢﻲ ﮐِﻼﻫُﻤَﺎ ﻋَﺒْﻘَﺮﻱﱞ‪.‬‬
‫‪٤‬ـ ﺭَﺃﯾْﺖُ אﻟﻄﱠﺎﻟِﺒَﺘَﯿْﻦِ ﮐِﻠْﺘَﯿْﻬِﻤَﺎ‪.‬‬
‫ﺝ(‬
‫‪٧‬‬
‫‪١‬ـ »ﺃﻧَﺎ ﻭَ ﻋَﻠﻲﱞ ﺃﺑَﻮَא ﻫَﺬِﻩِ אﻷﻣﱠﺔِ«‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﮐﺎﻥَ אﻟﻨﱠﺒِﻲﱡ )ﺹ( ﯾُﮑْﺮِﻡُ אﻟْﺤَﺴَﻨَﯿْﻦِ )ﻉ(‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﯾَﺘَﻠََﺄﻟَﺄُ ﻭُﺟﻮﻫُﻬُﻤﺎ ﮐَﺎﻟْﻘَﻤَﺮَﯾْﻦِ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫ﻭאژﻩﻫﺎﯾﯽ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻣﺜﻨﺎی ﻭאژۀ ﻣﻔﺮﺩ »ﻋَﯿْﻦ« ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﺭﻓﻊ ﻭ ﻧﺼﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» .‬ﻋَﯿْﻦ«‬
‫ﻭאژﻩאی ﻣﻔﺮﺩ‪ ،‬ﻣﻌﺮﺏ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻣﺮﮐﺐ ﻭ ﻧﮑﺮﻩ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ אﺳﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻬﺎﺭ ﺷـﺮﻁ ﺩאﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ ﺑﺘـﻮאﻥ ﺁﻥ ﺭא ﻣﺜﻨـﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪١ :‬ـ ﻣﻔﺮﺩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺜﻨﯽ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻭ אﺳﻢ ﺟﻤﻊ‪ ٨,‬ﻣﺜﻨﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪٢ .‬ـ ﻣﻌﺮﺏ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ אﺳﻢ ﻣﺒﻨـﯽ ﻣﺜﻨـﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ‪٣ .‬ـ ﻣﺮﮐﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺮﮐﺐ ـ אﻋﻢ אﺯ ﻣﺮﮐﺐ אﺳﻨﺎﺩی ﻭ ﻣﺰﺟﯽ ـ ﻣﺜﻨﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬אﻣﺎ ﻣﺮﮐﺐ‬
‫אﺿﺎﻓﯽ ﺑﺎ ﻣﺜﻨﯽ ﺷﺪﻥ ﻣﻀﺎﻑ ﺁﻥ ﻣﺜﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ אﻟﺮﺣﻤﻦ← ﻋﺒﺪא אﻟﺮﺣﻤﻦ‪٤ ٩.‬ــ ﻧﮑـﺮﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨـﯽ‬
‫אﺳﺖ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ‪ ,‬ﺟﺰ ﭘﺲ אﺯ ﻗﺼﺪ ﻧﮑﺮﻩ ﺩﺭ ﺁﻥ‪ ,‬ﻣﺜﻨﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ؛ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﭘﺲ אﺯ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﯾﺎ ﺟﻤﻊ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﻟﺰﻭﻡ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺑﺎﺯ ﮔﺮﺩﺩ ﮐﻪ אﯾﻦ ﻛﺎﺭ ﯾﺎ ﺑﺎ ﻭאﺭﺩ ﮐﺮﺩﻥ »אﻟ« ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺮ ﺁﻥ אﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ‪ ,‬ﯾﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺩא ﻗـﺮאﺭ ﺩאﺩﻥ‬
‫ﺁﻥ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﻧﺪא‪ ,‬ﯾﺎ ﺑﺎ אﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮﺩﻥ ﺁﻥ ﺑﻪ ﯾﮏ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺟَـﺎﺀَ אﻟﺰﱠﯾـﺪאﻥِ«‪» ،‬ﯾـﺎ ﺯَﯾـﺪאﻥِ« ﻭ‬
‫»ﺟﺎﺀَ ﺯَﯾﺪא אﻟْﻤَﺪْﺭَﺳَﺔِ«؛ ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺳﻤﯽ ﺭא ﮐﻪ ﺩאﺭאی אﯾﻦ ﭼﻬﺎﺭ ﺷﺮﻁ ﺑﺎﺷﺪ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﺭﻓﻊ ﺑﺎ »אﻥِ« ﻭ ﺩﺭ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺼﺐ ﻭ ﺟﺮّ ﺑﺎ »ﯾْﻦِ« ﺑﻪ ﻣﺜﻨﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮﺩ‪.‬‬
‫אﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺣﺎﺋﺰ אﻫﻤﯿﺖ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮאی אﺳﻢ ﻣﺜﻨﯽ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺩﺭ ﻟﻔﻆ ﻣﻔﺮﺩ ﻧﯿﺰ ﻻﺯﻡ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻤـﯽﺗـﻮאﻥ‬
‫‪١٠‬‬
‫ﺑﺮאی ﺗﺜﻨﯿﮥ ﻗﻠﻢ ﻭ ﺩﻓﺘﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗَﻠَﻤَﺎﻥِ«‪.‬‬

‫‪ .٣‬ﻃﻪ‪١٣١/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﺯﻧﻬﺎﺭ! ﺑﻪ ﺳﻮﻯ ﺁﻧﭽﻪ אﺻﻨﺎﻓﻰ אﺯ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא אﺯ ﺁﻥ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩאﺭ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﺩﯾﺪﮔﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﻣﺪﻭﺯ‪«.‬‬
‫‪ .٤‬ﯾﺲ‪١٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮐﻪ ﺩﻭ ﺗﻦ ﺳﻮﻯ ﺁﻧﺎﻥ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﯾﻢ ﻭ]ﻟﻰ[ ﺁﻥ ﺩﻭ ﺭא ﺩﺭﻭﻍﺯﻥ ﭘﻨﺪאﺷﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪ .٥‬ﻏﺎﻓﺮ‪١١/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭא‪ ،‬ﺩﻭ ﺑﺎﺭ ﻣﺎ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺭﺳﺎﻧﯿﺪﻯ ﻭ ﺩﻭ ﺑﺎﺭ ﻣﺎ ﺭא ﺯﻧﺪﻩ ﮔﺮﺩאﻧﯿﺪﻯ‪«.‬‬
‫‪ .٦‬ﻋَﺒْﻘَﺮﻱﱞ‪ :‬ﻧﺎﺑﻐﻪ‪.‬‬
‫‪ .٧‬ﻣﺌﺔ ﻣﻨﻘﺒﺔ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺃﺣﻤﺪ ﻗﻤﯽ‪ ،‬ﺹ‪.٤٦‬‬
‫‪ .٨‬אﺳﻢ ﺟﻤﻊ אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﺎً ﺑﺮ ﺑﯿﺶ אﺯ ﺳﻪ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺣﯿﻮאﻥ ﯾﺎ ﺷﯽﺀ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﻛﻨﺪ‪ ،‬אﻣﺎ ﻣﻔﺮﺩی אﺯ ﺭﯾﺸﮥ ﺧـﻮﺩ ﻧـﺪאﺭﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫»ﺟَﯿْﺶ‪ ،‬ﻗَﻮْﻡ‪ ،‬ﻧِﺴﺎﺀ‪ ،‬ﺧَﯿْﻞ ﻭ ﻏَﻨَﻢ« ﮐﻪ ﻣﻔﺮﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪» :‬ﺟُﻨﺪﻱّ‪ ،‬ﺭَﺟُﻞ )ﯾﺎ אِﻣـﺮَﺃَﺓ(‪ ،‬אِﻣـﺮَﺃﺓ‪ ،‬ﻓَـﺮَﺱ ﻭ ﺷـﺎﺓ«‪ .‬אﺳـﻤﻬﺎی‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﻪ אﻋﺘﺒﺎﺭ אﯾﻨﻜﻪ אﺯ ﻧﻈﺮ ﺻﺮﻓﯽ ﻣﻔﺮﺩ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮאﻧﻨﺪ ﻣﺜﻨﯽ ﯾﺎ ﺟﻤﻊ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻗَﻮﻡ← ﻗَﻮﻣﺎﻥِ ﻭ ﺃﻗﻮאﻡ« ﻭ‬
‫»ﻗَﺒﯿﻠَﺔ← ﻗَﺒﯿﻠﺘﺎﻥِ ﻭ ﻗَﺒﺎﺋﻞ«‪ .‬ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ‪ ١٢‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﮐﺮﺩ‪.‬‬
‫‪ .٩‬אﻟﺒﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﺎ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﻟﻔﻆ »ﺫَﻭَא« ﯾﺎ »ﺫَﻭَﻱْ« ﭘﯿﺶ אﺯ ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﻣﺜﻨﯽ ﮐﺮﺩ؛ ﻣـﺜﻼً ﺩﺭ ﺗﺜﻨﯿـﮥ ﻭאژﻩﻫـﺎی »ﺳِـﯿﺒِﻮَﯾﻪ« ﻭ‬
‫»ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً« ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ‪» :‬ﺫَﻭَא )ﺫَﻭَﻱْ( ﺳﯿﺒﻮﯾﻪ« ﻭ »ﺫﻭא )ﺫَﻭَﻱْ( ﺗَﺄﺑﱠﻂَ ﺷَﺮّאً«؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ‪ ,‬ﺭ‪ .‬ک‪ :‬ﺟﺎﻣﻊ אﻟﺪﺭﻭﺱ אﻟﻌﺮﺑﯿّﻪ‪،‬‬
‫ﺝ‪ ،٢‬ﺹ‪.١٠‬‬
‫‪ .١٠‬ﻣﺜﻨﺎﯾﯽ ﭼﻮﻥ »ﺃﺑﻮאﻥ« ﮐﻪ ﺑﺮאی ﺗﺜﻨﯿﮥ »ﺃﺏ« ﻭ »ﺃﻡّ« ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ؛ ﯾﺎ »ﻗﻤﺮאﻥ« ﮐﻪ ﺑﺮאی »ﺷﻤﺲ« ﻭ »ﻗﻤﺮ« ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﻣﯽﺭﻭﺩ אﺯ‬
‫ﺑﺎﺏ ﺗﻐﻠﯿﺐ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ אﺩאﻣﻪ אﺯ ﺁﻥ ﺳﺨﻦ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻭ »ﺝ« ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ אﺯ ﻟﺤﺎﻅ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ ﺻﺮﻓﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ אﺳﻢ ﻣﺜﻨـﯽ‬
‫ﻭ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺜﻨﯿﻪאﻧﺪ‪ ،‬אﻣّﺎ ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪאﻥ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﻣﺜﻨﯽ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻧﻤﯽﻛﻨﻨﺪ؛ ﺯﯾﺮא אﮔﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺜﻨﯿـﻪ‬
‫ﺭא אﺯ ﺁﺧﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﯿﻨﺪאﺯﯾﻢ‪ ،‬ﺻﻮﺭﺕ אﺻﻠﯽ ﻣﻔﺮﺩ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻧﻤﯽﺁﯾﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« אﺳﺎﺳﺎً ﻣﻔـﺮﺩی אﺯ ﻟﻔـﻆ‬
‫ﺧﻮﺩ ﻧﺪאﺭﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬אِﺛْﻨَﯿْﻦ« ﻛﻪ ﻣﻔﺮﺩ ﺁﻥ »ﻭאﺣِﺪ« ﻭ »אِﺛْﻨَﺘَﯿْﻦ« ﻛﻪ ﻣﻔﺮﺩ ﺁﻥ »ﻭאﺣِﺪَﺓ« אﺳـﺖ‪ .‬אﻣـﺎ ﻣﻔـﺮﺩ אﺳـﻤﻬﺎی‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﯾﻜﯽ אﺯ ﺩﻭ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﺩﻭ ﺷﯽﺀ ﻣﺨﺘﻠﻒ אﺳـﺖ ﻛـﻪ אﺯ ﺑـﺎﺏ ﺗﻐﻠﯿـﺐ‪ ١١‬ﺻـﺮﻓﺎً ﯾﻜـﯽ אﺯ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ ﻭ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺩﻭی ﺁﻧﻬﺎ ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺭﺩ‪» :‬ﺃﺑﻮאﻥ« ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪۀ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺑﺎﯾـﺪ ﻣﺜﻨـﺎی »ﺃﺏ« ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻭﻟﯽ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪۀ ﺗﻐﻠﯿﺐ ﻫﻢ ﺑﺮ »ﺃﺏ« ﻭ ﻫﻢ ﺑﺮ »ﺃﻡ« ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﯾﺎ »ﺣَﺴَﻨَﯿْﻦِ« ﻛﻪ ﻃﺒـﻖ ﻗﺎﻋـﺪۀ ﺗﺜﻨﯿـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ‬
‫ﻣﺜﻨﺎی »ﺣَﺴَﻦ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪۀ ﺗﻐﻠﯿﺐ ﻫﻢ ﺑﺮ »ﺣَﺴَﻦ« ﻭ ﻫﻢ ﺑﺮ »ﺣُﺴَﯿْﻦ« ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﯾـﺎ »ﻗَﻤَـﺮَﯾْﻦِ«‬
‫ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪۀ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺜﻨﺎی »ﻗَﻤَﺮ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪۀ ﺗﻐﻠﯿﺐ ﻫﻢ ﺑﺮ »ﻗَﻤَﺮ« ﻭ ﻫﻢ ﺑﺮ »ﺷَﻤْﺲ« ﺩﻻﻟـﺖ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ »ﺃﺑَﻮאﻥ« ﯾﻌﻨﯽ »ﭘﺪﺭ ﻭ ﻣﺎﺩﺭ«؛ »ﺣَﺴَﻨﺎﻥ« ﯾﻌﻨﯽ »ﺣﺴﻦ ﻭ ﺣﺴﯿﻦ« ﻭ »ﻗَﻤَﺮאﻥ« ﯾﻌﻨﯽ »ﻣـﺎﻩ‬
‫ﻭ ﺧﻮﺭﺷﯿﺪ«‪ .‬ﺑﻪ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺳﻤﻬﺎ ﻛﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﻨﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ אﺯ ﻟﻔﻆ ﺧﻮﺩ ﻣﻔﺮﺩی ﻧﺪאﺭﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﻔﺮﺩ ﺁﻧﻬـﺎ אﺯ ﯾـﮏ‬
‫ﻧﻮﻉ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ אﺯ ﺩﻭ ﻧﻮﻉ ﻣﺨﺘﻠﻒ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭ אﺻﻄﻼﺡ ﻣﻠﺤﻖ ﺑﻪ ﻣﺜﻨﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫‪١‬ـ אﺳﻢ ﺭא ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺷﺮﻁ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﺭﻓﻊ ﺑﺎ »אﻥِ« ﻭ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺼﺐ ﻭ ﺟﺮّ ﺑﺎ »ﯾْﻦِ« ﺑﻪ ﻣﺜﻨﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮﺩ‪:‬‬
‫אﻟﻒ( ﻣﻔﺮﺩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ אﺳﻢ ﻣﺜﻨﯽ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻭ אﺳﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﺜﻨﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ؛‬
‫ﺏ( ﻣﻌﺮﺏ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ אﺳﻢ ﻣﺒﻨﯽ ﻣﺜﻨﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ؛‬
‫ﺝ( ﻣﺮﮐـﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮﮐﺐ אﺳﻨﺎﺩی ﻭ ﻣﺰﺟﯽ ﻣﺜﻨﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬אﻣﺎ ﻣﺮﮐﺐ אﺿﺎﻓﯽ ﺑـﺎ ﻣﺜﻨـﯽ ﮐـﺮﺩﻥ ﻣـﻀﺎﻑ ﺁﻥ‬
‫ﻣﺜﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪ אﻟﺮﺣﻤﻦ← ﻋﺒﺪא אﻟﺮﺣﻤﻦ؛‬
‫ﺩ( ﻧﮑﺮﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ אﺳﻢ ﻋﻠﻢ ﺟﺰ ﭘﺲ אﺯ ﻗﺼﺪ ﻧﮑﺮﻩ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻣﺜﻨﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮﺩ؛ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﭘﺲ אﺯ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﯾﺎ ﺟﻤﻊ ﺩﺭ ﺻـﻮﺭﺕ‬
‫ﻟﺰﻭﻡ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺑﺎﺯ ﮔﺮﺩﺩ ﮐﻪ אﯾﻦ ﻛﺎﺭ ﯾﺎ ﺑﺎ ﻭאﺭﺩ ﮐﺮﺩﻥ »אﻟ« ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺮ ﺁﻥ אﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ؛ ﯾﺎ ﺑﺎ ﻣﻨـﺎﺩא‬
‫ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩﻥ ﺁﻥ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ ﻧﺪא؛ ﯾﺎ ﺑﺎ אﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮﺩﻥ ﺁﻥ ﺑﻪ ﯾﮏ אﺳﻢ ﻣﻌﺮﻓﻪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪» :‬ﺟَـﺎﺀَ אﻟﺰﱠﯾـﺪאﻥِ«‪» ،‬ﯾـﺎ‬
‫ﺯَﯾﺪאﻥِ« ﻭ »ﺟﺎﺀَ ﺯَﯾﺪא אﻟْﻤَﺪْﺭَﺳَﺔِ«‪ .‬אﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺣﺎﺋﺰ אﻫﻤﯿﺖ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮאی אﺳﻢ ﻣﺜﻨﯽ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺩﺭ ﻟﻔﻆ ﻣﻔﺮﺩ ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻻﺯﻡ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺑﺮאی ﺗﺜﻨﯿﮥ ﻗﻠﻢ ﻭ ﺩﻓﺘﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻗَﻠَﻤَﺎﻥِ«‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﻣﻠﺤﻖ ﺑﻪ ﻣﺜﻨﯽ אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺩﺭ ﺁﺧﺮ ﺁﻥ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ ،‬אﻣّﺎ ﯾﺎ אﺯ ﻟﻔﻆ ﺧﻮﺩ ﻣﻔﺮﺩی ﻧـﺪאﺭﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﻛِﻼ‪ ،‬ﻛِﻠﺘﺎ‪ ،‬אِﺛْﻨَﯿْﻦِ ﻭ אِﺛْﻨَﺘَﯿْﻦِ«‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﻔﺮﺩ ﺁﻥ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﯾﻜﯽ אﺯ ﺩﻭ ﺷﺨﺺ ﯾﺎ ﺩﻭ ﺷـﯽﺀ ﻣﺨﺘﻠـﻒ אﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﭘـﺬﯾﺮﺵ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﺩﻭی ﺁﻧﻬﺎ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﻛﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺃﺑَﻮَאﻥِ« ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺜﻨﺎی »ﺃﺏ« אﺳﺖ‪ ،‬אﻣﺎ ﻣﺮאﺩ אﺯ ﺁﻥ ﭘـﺪﺭ‬
‫ﻭ ﻣﺎﺩﺭ אﺳﺖ ﻭ »ﻗﻤﺮאﻥِ« ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺜﻨﺎی »ﻗَﻤَﺮ« אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ ﺁﻥ ﻣﺎﻩ ﻭ ﺧﻮﺭﺷﯿﺪ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١١‬ﺗﻐﻠﯿﺐ ﺩﺭ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻏﻠﺒﻪ ﺩאﺩﻥ ﻭ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺩאﺩﻥ ﺷﯿﺌﯽ ﺑﺮ ﺷﯽﺀ ﺩﯾﮕﺮ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ אﺻﻄﻼﺡ ﻧﺤﻮی ﺑﻪ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﺩאﺩﻥ ﯾﮑـﯽ אﺯ ﺩﻭ‬
‫אﺳﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ـ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﯾﺎ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﺁﻥ ﺩﻭ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ـ ﻭ ﺗﺜﻨﯿﮥ ﺁﻥ ـ ﺑﻪ ﺷﺮﻁ ﺁﻧﮑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺷﻨﯿﺪﻥ ﺁﻥ ﻣﺜﻨﯽ ﻫﺮ‬
‫ﺩﻭ אﺳﻢ ﻣﻔﺮﺩ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﺠﺴﻢ ﺷﻮﺩ ـ אﻃﻼﻕ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬אﯾﻦ ﺗﻨﺎﺳﺒﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮאﻧﺪ ﻗﻮیﺗﺮ ﻭ ﻧﯿﺮﻭﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮﺩﻥ ﯾﮑﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺩﯾﮕﺮی‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬אﻷﺑَﻮَאﻥِ«؛ ﯾﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺗﻠﻔﻆ ﺁﺳﺎﻥﺗﺮی ﺑﺮﺧﻮﺭﺩאﺭ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬אﻟﮑﺎﻇِﻤَﯿْﻦِ« ﺑـﺮאی אﻣـﺎﻡ ﻣﻮﺳـﯽ ﮐـﺎﻇﻢ )ﻉ( ﻭ אﻣـﺎﻡ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ )ﻉ(؛ ﯾﺎ אﯾﻨﮑﻪ ﯾﮑﯽ ﻣﺬﮐّﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺩﯾﮕﺮی ﻣﺆﻧّﺚ ﮐﻪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ אﺳﻢ ﻣﺬﮐﺮ ﺭא ﺑﺮ אﺳـﻢ ﻣﺆﻧـﺚ ﻏﻠﺒـﻪ ﻣـﯽﺩﻫـﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫»אﻟﻘَﻤَﺮאﻥ« ﻭ ﻣﻮאﺭﺩ ﺩﯾﮕﺮی אﺯ אﯾﻦ ﺩﺳﺖ‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺗﺜﻨﯿﮥ אﺳﻤﻬﺎی ﺻﺤﯿﺢ אﻵﺧﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮﺭ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮﺹ‪ ،‬ﻣﻤﺪﻭﺩ ﻭ ﻣﺤﺬﻭﻑ אﻵﺧﺮ‬

‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫אﻟﻒ(‬
‫‪١٢‬‬
‫‪١‬ـ ﴿ﻟِﻠﺮﱢﺟَﺎﻝِ ﻧَﺼِﯿﺐٌ ﻣِﻤﱠﺎ ﺗَﺮَכَ אﻟْﻮَאﻟِﺪَאﻥِ﴾‬
‫‪٢‬ـ ﻛﺎﻥَ ﻫُﻨَﺎכَ ﻇَﺒْﯿَﺎﻥِ‪ ١٣‬ﺃﺑْﯿَﻀَﺎﻥِ ﻓِﻲ ﺣَﺪِﯾﻘَﺔِ אﻟْﺤَﯿَﻮאﻧﺎﺕِ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﮐﺎﻥَ ﻓِﻲ ﻣَﺤْﮑَﻤَﺔِ אﻻﺳْﺘِﺌْﻨﺎﻑِ‪ ١٤‬ﻗَﺎﺿِﯿﺎﻥِ‪.‬‬
‫ﺏ(‬
‫‪١‬ـ ﻛﺎﻥَ ﻟِﻠﺸﱠﯿْﺨَﯿْﻦِ ﻋَﺼَﻮَאﻥِ‪.‬‬
‫‪١٥‬‬
‫‪٢‬ـ ﴿ﻭَ ﺩَﺧَﻞَ ﻣَﻌَﻪُ אﻟﺴﱢﺠْﻦَ ﻓَﺘَﯿﺎﻥِ﴾‬
‫‪١٦‬‬
‫‪٣‬ـ אَﻟْﻤَﺮْﺃﺗَﺎﻥِ ﺣُﺒْﻠَﯿﺎﻥِ‪.‬‬
‫‪٤‬ـ ﺳَﻠﱠﻤْﺖُ ﻋَﻠَﯽ אﻟْﻤُﺼْﻄَﻔَﯿَﯿْﻦِ‪.‬‬
‫‪١٧‬‬
‫‪٥‬ـ ﯾَﻘَﻊُ ﻓِﻲ ﺣَﺎﺭَﺗِﻨﺎ ﻣُﺴْﺘَﺸْﻔَﯿﺎﻥِ‪.‬‬
‫ﺝ(‬
‫‪١‬ـ אﻟﻘَﺮﱠאﺀَאﻥِ ﯾﺒِﯿﺘَﺎﻥِ ﻓِﻲ אﻟْﻤَﺴْﺠِﺪِ ﺩאﺋِﻤﺎً‪.‬‬
‫‪٢‬ـ אَﻟْﻤَﺰْﺭَﻋَﺘَﺎﻥِ ﺧَﻀْﺮَאﻭَאﻥِ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﻟِﺄﺑِﻲ ﮐِﺴَﺎﻭَאﻥِ )ﮐِﺴَﺎﺀَאﻥِ(‪.‬‬
‫ﺩ(‬
‫‪١‬ـ ﻫَﺬَאﻥِ אﻟﺮﱠﺟُﻼﻥِ ﺃﺧَﻮَאﻥِ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺭَﺃﯾْﺖُ ﺩאﻋِﯿَﯿْﻦِ ﻟِﻺﺳْﻼﻡِ ﯾَﺪْﻋُﻮאﻥِ אﻟﻨّﺎﺱَ ﺇﻟَﯽ אﻹﺳﻼﻡِ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﺇﻧﱠﻪُ ﯾُﺪْﻋَﯽ ﻓِﻲ אﻟْﺒَﯿْﺖِ ﻋَﻠِﻲﱞ ﻭَ ﻓِﻲ אﻟﻤَﺪْﺭَﺳَﺔِ ﺣَﺎﻣِﺪٌ؛ ﻓَﻠَﻪُ אﺳْﻤَﺎﻥِ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻣﺜﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﺷﯿﻮۀ ﺳﺎﺧﺘﻦ אﺳﻢ ﻣﺜﻨّﯽ אﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﯾﻜﺴﺎﻥ ﻧﯿـﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ אﯾﻨﻜﻪ ﺻﺤﯿﺢ אﻵﺧﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻮﺹ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮﺭ‪ ،‬ﻣﻤﺪﻭﺩ ﻭ ﯾﺎ ﻣﺤﺬﻭﻑ אﻵﺧﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺷﯿﻮۀ ﺗﺜﻨﯿﮥ ﺁﻧﻬﺎ ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٢‬ﻧﺴﺎﺀ‪٧/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮאﻯ ﻣﺮﺩאﻥ אﺯ ﺁﻧﭽﻪ ﭘﺪﺭ ﻭ ﻣﺎﺩﺭ ﺑﺮ ﺟﺎﻯ ﮔﺬאﺷﺘﻪאﻧﺪ ﺳﻬﻤﻰ אﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪ .١٣‬ﻇَﺒْﻲ‪ :‬ﺁﻫﻮ؛ ﺣَﺪِﯾﻘَﺔُ אﻟﺤَﯿَﻮאﻧﺎﺕِ‪ :‬ﺑﺎﻍ ﻭﺣﺶ‪.‬‬
‫‪ .١٤‬ﻣَﺤْﮑَﻤَﺔُ אﻻﺳْﺘِﺌْﻨﺎﻑِ‪ :‬ﺩאﺩﮔﺎﻩ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ‪.‬‬
‫‪ .١٥‬ﯾﻮﺳﻒ‪٣٦/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﺩﻭ ﺟﻮאﻥ ﺑﺎ אﻭ ﺑﻪ ﺯﻧﺪאﻥ ﺩﺭ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪ .١٦‬ﺣُﺒْﻠَﯽ‪ :‬ﺁﺑﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻠﻪ‪.‬‬
‫‪ .١٧‬ﺣﺎﺭَﺓ‪ :‬ﻣﺤﻠّﻪ‪ ،‬ﮐﻮی‪ ،‬ﺑﺮﺯﻥ‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺻﺤﯿﺢ אﻵﺧﺮ‪ ،‬ﺷﺒﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻭ ﻣﻨﻘـﻮﺹ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬אﺳـﻤﻬﺎی‬
‫ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻣﻘﺼﻮﺭ‪ ،‬אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﻣﻤﺪﻭﺩ ﻭ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺩ« ﻣﺤﺬﻭﻑ אﻵﺧﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ«‪» ،‬ﺭَﺟُﻞ« ﺻﺤﯿﺢ אﻵﺧﺮ‪» ،‬ﻇَﺒْﻲ« ﺷﺒﻪ ﺻﺤﯿﺢ‪ ١٨‬ﻭ »ﻗﺎﺿﻲ« אﺳﻢ ﻣﻨﻘـﻮﺹ אﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮאی ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺜﻨﯽ אﺯ ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﺻﺮﻓﺎً ﯾﮏ אﻟﻒ ﻭ ﻧﻮﻥ ﻣﻜﺴﻮﺭ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﺖ ﺭﻓﻊ ﻭ ﯾﮏ ﯾـﺎﺀ ﻭ ﻧـﻮﻥ ﻣﻜـﺴﻮﺭ ﺩﺭ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺼﺐ ﻭ ﺟﺮّ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽאﻓﺰאﯾﯿﻢ‪» :‬ﻭאﻟِﺪ← ﻭאﻟِـﺪאﻥِ )ﻭאﻟِـﺪَﯾْﻦِ(؛ ﻇَﺒْـﻲ← ﻇَﺒْﯿَـﺎﻥِ )ﻇَﺒْﯿََـﯿْﻦِ( ﻭ ﻗَﺎﺿِـﻲ←‬
‫ﻗَﺎﺿِﯿﺎﻥِ )ﻗﺎﺿِﯿَﯿْﻦِ(«‪.‬‬
‫ﺩﻭ ﻧﻤﻮﻧﮥ אﻭّﻝ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻣﻘﺼﻮﺭ ﻭ ﺳﻪ ﺣﺮﻓﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮאی ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺜﻨﯽ אﺯ ﺁﻧﻬـﺎ ﺑﺎﯾـﺪ ﺑـﻪ אﻟـﻒ‬
‫ﻣﻘﺼﻮﺭۀ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﮕﺎﻩ ﻛﻨﯿﻢ؛ אﮔﺮ ﻣﻨﻘﻠﺐ אﺯ »ﻭאﻭ« ﺑﻮﺩ ﺩﺭ ﺗﺜﻨﯿﮥ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ »אﻟﻒ« ﺭא ﺑـﻪ »ﻭאﻭ« ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﻣـﯽﻛﻨـﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪:‬‬
‫»ﻋﺼﺎ← ﻋَﺼَﻮאﻥِ )ﻋَﺼَﻮَﯾْﻦِ(« ﻭ אﮔﺮ ﻣﻨﻘﻠﺐ אﺯ »ﯾﺎﺀ« ﺑﻮﺩ ﺁﻥ ﺭא ﺑﻪ »ﯾﺎﺀ« ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﻛﻨﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻓَﺘَﯽ← ﻓَﺘَﯿـﺎﻥِ‬
‫)ﻓَﺘَﯿَﯿْﻦِ(«‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﻌﺪی ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺳﺘﻪ ﻧﯿﺰ אﺳﻢ ﻣﻘﺼﻮﺭﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ אﯾﻦ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﻛﻪ אﯾﻦ אﺳﻤﻬﺎ ﺑﯿﺶ אﺯ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ ﺩאﺭﻧﺪ؛‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭼﻬﺎﺭ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻭ ﺷﺶ ﺣﺮﻑ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ »אﻟﻒ« ﺩﺭ אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻘﺼﻮﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺑﻪ »ﯾـﺎﺀ«‬
‫ﺑﺪﻝ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺣُﺒْﻠَـﯽ‪ ،‬ﻣُـﺼْﻄَﻔَﯽ ﻭ ﻣُﺴْﺘَـﺸْﻔَﯽ« ﻛـﻪ ﻣﺜﻨـﺎی ﺁﻧﻬـﺎ ﻋﺒـﺎﺭﺕאﻧـﺪ אﺯ‪» :‬ﺣُﺒْﻠَﯿَـﺎﻥِ‪ ،‬ﻣُـﺼْﻄَﻔَﯿَﺎﻥِ ﻭ‬
‫ﻣُﺴْﺘَﺸْﻔَﯿَﺎﻥِ )ﺣُﺒْﻠَﯿَﯿْﻦِ‪ ،‬ﻣُﺼْﻄَﻔَﯿَﯿْﻦِ ﻭ ﻣُﺴْﺘَﺸْﻔَﯿَﯿْﻦِ(«‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« אﺳﻢ ﻣﻤﺪﻭﺩ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮאی ﺳﺎﺧﺘﻦ אﺳﻢ ﻣﺜﻨﯽ אﺯ אﺳﻢ ﻣﻤﺪﻭﺩ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪:‬‬
‫‪١‬ـ אﮔﺮ ﻫﻤﺰۀ ﺁﻥ אﺻﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺭא ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺁﻥ ﻣـﯽאﻓـﺰאﯾﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪» :‬ﻗَـﺮﱠאﺀ« ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺜﻨﺎی ﺁﻥ »ﻗَﺮﱠאﺀאﻥ« אﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ אﮔﺮ ﻫﻤﺰۀ ﺁﻥ ﺯאﺋﺪ ﻭ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺄﻧﯿﺚ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺑﻪ »ﻭאﻭ« ﺑﺪﻝ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺧَﻀﺮאﺀ« ﻛـﻪ ﻣﺜﻨـﺎی‬
‫ﺁﻥ »ﺧَﻀْﺮאﻭאﻥِ« אﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ אﮔﺮ ﻫﻤﺰۀ ﺁﻥ ﺑﺪﻝ אﺯ »ﯾﺎﺀ« ﯾﺎ »ﻭאﻭ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﻫﻤﺰﻩ ﺭא ﺑﻪ ﺣﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬאﺷﺖ ﻭ ﻫﻢ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺁﻥ‬
‫ﺭא ﺑﻪ ﻭאﻭ ﺑﺪﻝ ﮐﺮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻛِﺴﺎﺀ« ﻛﻪ ﻣﺜﻨﺎی ﺁﻥ »ﻛِﺴﺎﺀאﻥِ« ﯾﺎ »ﻛِﺴﺎﻭאﻥِ« אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺩ« ﻣﺤﺬﻭﻑ אﻵﺧﺮﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﺣﺮﻑ אﺻﻠﯽ אﺯ ﺁﺧﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺣـﺬﻑ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺩﻭ ﻧﻤﻮﻧـﮥ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺣﺮﻑ ﻣﺤﺬﻭﻑ ﺑﻪ אﺳﻢ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮﺩﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺃﺥٌ ﻭ ﺩאﻉٍ« ﮐﻪ ﻣﺜﻨـﺎی ﺁﻧﻬـﺎ »ﺃﺧَـﻮَאﻥِ ﻭ ﺩאﻋِﯿـﺎﻥِ«‬
‫אﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ אﺳﺖ אﯾﻦ ﺣﺮﻑ ﻣﺤﺬﻭﻑ ﻫﻨﮕﺎﻡ אﺿﺎﻓﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮﺩﺩ؛ ﻣـﺜﻼً ﻣـﯽﮔـﻮﯾﯿﻢ‪» :‬ﺃﺧـﻮ ﻋﻠـﻲﱟ« ﻭ »ﺩאﻋِـﻲ‬
‫אﻹﺳﻼﻡِ«‪ .‬אﻣﺎ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺳﻮﻡ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺣﺮﻑ ﻣﺤﺬﻭﻑ‪ ،‬ﺣﺮﻑ ﺩﯾﮕﺮی ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺜﻨّﺎی אﺳﻢ ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻤﺎﻥ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﯿﺶ אﺯ ﺗﺜﻨﯿﻪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺪﻭﻥ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺣﺮﻑ ﻣﺤﺬﻭﻑ‪ ،‬ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻣﯽﺁﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬אِﺳْـﻢ« ﮐـﻪ ﻣﺜﻨـﺎی ﺁﻥ‬
‫»אِﺳْﻤَﺎﻥِ« אﺳﺖ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ אﺻﻞ ﺁﻥ »ﺳَﻤُﻮ« ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫‪١‬ـ אﺳﻤﻬﺎی ﺻﺤﯿﺢ אﻵﺧﺮ‪ ،‬ﺷﺒﻪ ﺻﺤﯿﺢ אﻵﺧﺮ ﻭ ﻣﻨﻘﻮﺹ ﺑﺎ אﻓﺰﻭﺩﻩ ﺷﺪﻥ אﻟﻒ ﻭ ﻧﻮﻥ ﻣﻜﺴﻮﺭ ﯾﺎ ﯾﺎﺀ ﻭ ﻧﻮﻥ ﻣﻜﺴﻮﺭ‬
‫ﻣﺜﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺭَﺟُﻞٌ← ﺭَﺟُﻼﻥِ؛ ﺿَﻮْﺀٌ← ﺿَﻮْﺀَאﻥِ ﻭ ﻗَﺎﺿِﻲ← ﻗَﺎﺿِﯿﺎﻥِ«‪.‬‬

‫‪ .١٨‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺮﻑ ﺁﺧﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺮﻑ ﻋﻠّﻪ אﺳﺖ‪ ،‬אﻣﺎ ﭼﻮﻥ ﺣﺮﻑ ﭘﯿﺶ אﺯ ﺣﺮﻑ ﺁﺧﺮ ﺳﺎﮐﻦ אﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ אﺳـﻤﻬﺎی ﺻـﺤﯿﺢ ﺑـﺎ ﺁﻧﻬـﺎ ﺑﺮﺧـﻮﺭﺩ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫‪٢‬ـ »אﻟﻒِ« אﺳﻢ ﻣﻘﺼﻮﺭ ﺛﻼﺛﯽ אﮔﺮ אﺯ »ﻭאﻭ« ﻗﻠﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺑﻪ »ﻭאﻭ« ﺑﺪﻝ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ אﮔﺮ ﻣﻨﻘﻠـﺐ אﺯ‬
‫»ﯾﺎﺀ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ »ﯾﺎﺀ« ﺑﺪﻝ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻋَﺼﺎ← ﻋَﺼَﻮאﻥِ ﻭ ﻓَﺘَﯽ← ﻓَﺘَﯿﺎﻥِ«‪.‬‬
‫‪٣‬ـ »אﻟﻒِ« אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻘﺼﻮﺭی ﻛﻪ ﺑﯿﺶ אﺯ ﺳﻪ ﺣﺮﻑ ﺩאﺭﻧﺪ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺑﻪ »ﯾﺎﺀ« ﺑﺪﻝ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻛُﺒْﺮَی←‬
‫ﻛُﺒْﺮَﯾﺎﻥِ ﻭ ﻣُﺼْﻄَﻔَﯽ← ﻣُﺼْﻄَﻔَﯿﺎﻥِ«‪.‬‬
‫‪٤‬ـ ﻫﻤﺰۀ אﺳﻢ ﻣﻤﺪﻭﺩ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﯿﺪא ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫אﻟﻒ( אﮔﺮ אﺻﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮی ﻧﻤﯽﻛﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻗَﺮّאﺀ← ﻗَﺮّאﺀאﻥِ«‪.‬‬
‫ﺏ( אﮔﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺄﻧﯿﺚ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ »ﻭאﻭ« ﺑﺪﻝ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺣَﺴﻨﺎﺀ← ﺣَﺴﻨﺎﻭאﻥِ ﻭ ﺻَﺤﺮאﺀ← ﺻَﺤﺮאﻭאﻥِ«‪.‬‬
‫ﺝ( אﮔﺮ ﻫﻤﺰۀ ﺁﻥ ﺑﺪﻝ אﺯ »ﯾﺎﺀ« ﯾﺎ »ﻭאﻭ« ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺣﺎﻟﺖ »אﻟﻒ« ﻭ »ﺏ« ﺟﺎﯾﺰ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻛِﺴﺎﺀ← ﻛِﺴﺎﺀאﻥِ‬
‫)ﻛِﺴﺎﻭאﻥِ(« ﻭ »ﻏِﻄﺎﺀ← ﻏِﻄﺎﺀאﻥِ )ﻏِﻄﺎﻭאﻥِ(«‪.‬‬
‫‪٥‬ـ ﺩﺭ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﻛﻪ ﻻﻡ אﻟﻔﻌﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺬﻑ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ אﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺣﺮﻑ ﻣﺤﺬﻭﻑ ﺣﺮﻑ ﺩﯾﮕﺮی ﻧﯿﺎﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻑ‬
‫ﻼ ﯾﺎی ﻣﺤﺬﻭﻑ אﺯ אﺳﻢ ﻣﻨﻘﻮﺹِ ﻣﺤﺬﻭﻑ אﻟﯿﺎﺀ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮﺩﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﺤﺬﻭﻑ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﺗﺜﻨﯿﻪ ﺑﺮﻣﯽﮔﺮﺩﺩ؛ ﻣﺜ ً‬
‫»ﻫﺎﺩٍ ← ﻫﺎﺩﯾﺎﻥِ« ﻭ »ﺳﺎﻉٍ← ﺳﺎﻋﯿﺎﻥِ«؛‪ ١٩‬ﻭﻟﯽ אﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺣﺮﻑ ﻣﺤﺬﻭﻑْ ﺣﺮﻑ ﺩﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫‪٢٠‬‬
‫ﻫﻤﺎﻥ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺯ ﺁﻥ ﻣﺜﻨّﯽ ﺳﺎﺧﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺳَﻨَﺔ← ﺳَﻨَﺘﺎﻥِ« ﻭ »אِﺑْﻦ← אِﺑْﻨَﺎﻥِ«‪.‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫אﻟﻒ( ﻛﺎﺭﺑﺮﺩ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺜﻨﯽ‪ :‬ﻋﺮﺑﯽﺯﺑﺎﻧﺎﻥ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺜﻨﯽ אﺯ ﺟﻤﻊ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﯽﻛﻨﻨﺪ ﻭ ﺁﻥ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ אﺳﺖ ﻛـﻪ‬
‫אﺳﻢ ﻣﺜﻨﯽ ﺷﯿﺌﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺶ ﻣﺘﺼﻞ ﻭ ﻣﻀﺎﻑ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ »ﺃﯾـﺪِﻱ« ﺩﺭ ﺁﯾـﮥ ﻣﺒـﺎﺭک ﴿ﻓَـﺎﻗْﻄَﻌُﻮא‬
‫ﺃﯾْﺪِﯾَﻬُﻤَﺎ﴾‪ ٢١‬ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ ﺁﻥ ﻃﺒﻌﺎً ﺩﻭ ﺩﺳﺖ אﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﯿﺶ אﺯ ﺁﻥ‪.‬‬
‫ﺏ( ﻧﻮﻥ אﺳﻢ ﻣﺜﻨﯽ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻡ אﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪﻥ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﮥ ﺩﯾﮕﺮ ﺣﺬﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻧَﻌْﻠَﯿْﻦِ« ﻭ»ﯾَـﺪאﻥِ« ﻛـﻪ ﻧـﻮﻥ ﺁﻧﻬـﺎ ﺩﺭ‬
‫ﺁﯾﺎﺕ ﻣﺒﺎﺭک ﴿ﺇﻧﱢﻲ ﺃﻧَﺎ ﺭَﺑﱡﻚَ ﻓَﺎﺧْﻠَﻊْ ﻧَﻌْﻠَﯿْﻚَ﴾‪ ٢٢‬ﻭ ﴿ﻭَ ﺫَﻟِﻚَ ﺑِﻤَﺎ ﻗَﺪﱠﻣَﺖْ ﯾَﺪَאכَ﴾‪ ٢٣‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ אﺿﺎﻓﻪ ﺣﺬﻑ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺝ( ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﺳﻤﻬﺎ ﺑﺪﻭﻥ אﯾﻨﮑﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﻨﯽ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮﻣـﺎً ﺑـﺮ ﺩﻭ ﺷـﯽﺀ ﺩﻻﻟـﺖ ﻣـﯽﻛﻨﻨـﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪» :‬ﺷَـﻔْﻊٌ« ﻭ‬
‫»ﺯَﻭْﺝٌ« ﻛﻪ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺑﻪ ﻟﺤﺎﻅ ﻟﻐﻮی ﺑﺮ ﺩﻭ אﺳﻢِ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺭﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ אﺳﻤﻬﺎ ﺩﺭ אﺻﻄﻼﺡ ﻣﺜﻨّﯽ ﻧﺎﻣﯿـﺪﻩ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٩‬אﻟﺒﺘﻪ ﻭאژﻩﻫﺎی »ﯾَﺪٌ‪ ،‬ﻓَﻢٌ ﻭ ﺩَﻡٌ« אﺯ אﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﺜﻨﺎی ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺖ‪» :‬ﯾَﺪאﻥِ‪ ،‬ﻓَﻤﺎﻥِ ﻭ ﺩَﻣﺎﻥِ«‪.‬‬
‫‪» .٢٠‬ﺳَﻨَﺔ« ﺩﺭ אﺻﻞ »ﺳﻨﻮ« ﻭ »אﺑﻦ« ﺩﺭ אﺻﻞ »ﺑﻨﻮ« ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢١‬ﻣﺎﺋﺪﻩ‪٣٨/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺩﺳﺘﺸﺎﻥ ﺭא ﺑِﺒُﺮﯾﺪ‪«.‬‬
‫‪ .٢٢‬ﻃﻪ‪١٢/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬אﯾﻦ ﻣﻨﻢ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺗﻮ‪ .‬ﭘﺎیﭘﻮﺵ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺮﻭﻥ ﺁﻭﺭ‪«.‬‬
‫‪ .٢٣‬ﺣﺞ‪١٠/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬אﯾﻦ ]ﮐﯿﻔﺮ[ ﺑﻪ ﺳﺰאﻯ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﻰ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺳﺘﻬﺎﻯ ﺗﻮ ﭘﯿﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩﻩ אﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫אﻟﻒ( ﺩﺭ ﻋﺒﺎﺭאﺕ ﺯﯾﺮ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺜﻨﯽ ﻭ ﻣﻠﺤﻖ ﺑﻪ ﻣﺜﻨﯽ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪١‬ـ ﴿ﻭَ ﻗَﺎﻟَﺖِ אﻟْﯿَﻬُﻮﺩُ ﯾَﺪُ אﻟﻠﱠﻪِ ﻣَﻐْﻠُﻮﻟَﺔٌ ﻏُﻠﱠﺖْ ﺃَﯾْﺪِﯾﻬِﻢْ ﻭَ ﻟُﻌِﻨُﻮא ﺑِﻤَﺎ ﻗَﺎﻟُﻮא ﺑَﻞْ ﯾَﺪאﻩُ ﻣَﺒْﺴُﻮﻃَﺘﺎﻥِ﴾‬
‫‪٢٤‬‬

‫‪٢‬ـ ﴿ﯾَﺎ ﺃَﯾﱡﻬَﺎ אﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﺁﻣَﻨُﻮא ﺷَﻬﺎﺩَﺓُ ﺑَﯿْﻨِﻜُﻢْ ﺇِﺫَא ﺣَﻀَﺮَ ﺃَﺣَﺪَﻛُﻢُ אﻟْﻤَﻮْﺕُ ﺣِﯿﻦَ אﻟْﻮَﺻِﯿﱠﺔِ אﺛْﻨَﺎﻥِ ﺫَﻭא ﻋَﺪْﻝٍ ﻣﱢﻨْﻜُﻢْ ﺃَﻭْ ﺁﺧَـﺮאﻥِ ﻣِـﻦْ‬
‫‪٢٥‬‬
‫ﻏَﯿْﺮِﻛُﻢْ﴾‬
‫‪٢٦‬‬
‫‪٣‬ـ ﴿ﻭَ ﻣَﺎ ﺃَﺻَﺎﺑَﻜُﻢْ ﯾَﻮْﻡَ אﻟْﺘَﻘَﻰ אﻟْﺠَﻤْﻌﺎﻥِ ﻓَﺒِﺈِﺫْﻥِ אﻟﻠﱠﻪِ ﻭَ ﻟِﯿَﻌْﻠَﻢَ אﻟْﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ﴾‬
‫ﻛِﻠْﺘَﺎ ﯾَﺪَﯾْﻪِ ﻏِﯿَﺎﺙٌ ﻋَﻢﱠ ﻧَﻔْﻌُﻬُﻤﺎ * ﺗَﺴْﺘَﻮﻛِﻔَﺎﻥِ ﻭَ ﻻ ﯾَﻌْﺮُﻭﻫُﻤﺎ ﻋَﺪَﻡُ‬ ‫‪٤‬ـ‬
‫‪٢٧‬‬
‫ﺳَﻬْﻞُ אﻟﺨَﻠﯿﻘَﺔِ ﻻ ﺗُﺨْﺸَﻰ ﺑَﻮאﺩِﺭُﻩُ * ﯾَﺰِﯾﻨُﻪُ ﺧِﺼْﻠَﺘَﺎﻥِ אﻟﺤِﻠْﻢُ ﻭ אﻟْﻜَﺮَﻡُ‬

‫‪٥‬ـ ﻣِﻦْ ﺇﻧﺸﺎﺀאﺕِ אﻹﻣﺎﻡِ אﻟﺤُﺴَﯿﻦِ )ﻉ( ﻓِﻲ ﯾَﻮْﻡِ ﻋﺎﺷُﻮﺭאﺀَ‪:‬‬

‫ﻛَﻔَﺮَ אﻟﻘَﻮﻡُ ﻭ ﻗَﺪْﻣﺎً ﺭَﻏِﺒُﻮא * ﻋَﻦ ﺛَﻮאﺏِ אﷲِ ﺭَﺏﱢ אﻟﺜﱠﻘَﻠَﯿْﻦِ‬
‫ﯾَﺎ ﻟَﻘَﻮْﻡٍ ﻣِﻦْ ﺃُﻧﺎﺱٍ ﺭُﺫُﻝٍ * ﺟَﻤَﻌُﻮא אﻟﺠَﻤْﻊَ ﻷﻫﻞِ אﻟﺤَﺮَﻣَﯿْﻦِ‬
‫ﻻ ﻟِﺸَﻲﺀٍ ﻛﺎﻥَ ﻣِﻨّﻲ ﻗَﺒﻞَ ﺫא * ﻏَﯿْﺮَ ﻓَﺨﺮِﻱ ﺑِﻀﯿﺎﺀِ אﻟﻔَﺮْﻗَﺪَﯾْﻦِ‬
‫ﺑِﻌَﻠِﻲﱟ אﻟﺨَﯿﺮِ ﻣِﻦ ﺑَﻌﺪِ אﻟﻨﱠﺒﻲﱢ * ﻭ אﻟﻨﱠﺒِﻲﱢ אﻟﻘُﺮَﺷِﻲﱢ אﻟﻮאﻟِﺪَﯾْﻦِ‬
‫ﺧَﯿﺮَﺓُ אﷲِ ﻣِﻦَ אﻟﺨَﻠﻖِ ﺃﺑِﻲ * ﺛُﻢﱠ ﺃﻣّﻲ ﻓَﺄﻧﺎ אﺑْﻦُ אﻟْﺨَﯿْﺮَﺗَﯿْﻦِ‬
‫ﻓﺎﻃِﻢُ אﻟﺰﱠﻫﺮאﺀُ ﺃﻣّﻲ ﻭ ﺃﺑﻲ * ﻭَאﺭِﺙَُ אﻟﺮﱡﺳْﻞِ ﻭَﻣَﻮْﻟَﻰ אﻟﺜﱠﻘَﻠَﯿْﻦِ‬
‫ﻣَﻦ ﻟَﻪ ﻋَﻢﱞ ﻛَﻌَﻤﱢﻲ ﺟَﻌﻔَﺮٍ * ﻭَﻫَﺐَ אﷲُ ﻟَﻪُ ﺃﺟْﻨِﺤَﺘَﯿْﻦِ‬
‫ﻣَﻦ ﻟَﻪ ﺟَﺪﱞ ﻛَﺠَﺪﱢﻱ ﻓِﻲ אﻟﻮَﺭَﻯ * ﻭ ﻛَﺸَﯿْﺨِﻲ ﻓَﺄﻧﺎ אﺑْﻦُ אﻟﻌَﻠَﻤَﯿْﻦِ‬
‫ﻭ אﻟﱠﺬِﻱ ﺷَﻤْﺲٌ ﻭ ﺃﻣّﻲ ﻗَﻤَﺮٌ * ﻓَﺄﻧﺎ אﻟﻜَﻮْﻛَﺐُ ﻭَ אﺑْﻦُ אﻟﻘَﻤَﺮَﯾْﻦِ‬
‫‪٢٨‬‬
‫ﺟَﺪﱢﻱَ אﻟﻤُﺮﺳَﻞُ ﻣِﺼﺒﺎﺡُ אﻟﻬُﺪَﻯ * ﻭَ ﺃﺑﻲ אﻟﻤَﻮْﻓَﻲ ﻟَﻪ ﺑِﺎﻟﺒَﯿْﻌَﺘَﯿْﻦِ‬

‫ﺏ( ﻛﺪאﻡ ﯾﮏ אﺯ אﺳﻤﻬﺎی ﺯﯾﺮ ﺭא ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﻣﺜﻨﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻛﺮﺩ؟ ﺑﺎ ﺫﻛﺮ ﻋﻠﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺭَﺳُﻮﻝ‪ ،‬ﻫُﺒَﻞ‪ ،‬ﺃﯾْﻦَ‪ ،‬ﺩَﺟﺎﺟَﺔ‪ ،‬ﻋﺒﺪُ אﷲ‪ ،‬ﺟﺎﺩَ אﻟﻤﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺟَﺒَﻞ‪ ،‬ﺟِﺒَﺎﻝ‪ ،‬ﻣﺤﻤّﺪ‪.‬‬

‫ﺝ( ﻣﺜﻨﺎی ﻣﺮﻓﻮﻉ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﻔﺮﺩ ﺯﯾﺮ ﺭא ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺯَﺭﻗﺎﺀ‪ ،‬ﻓَﻲﺀ‪ ،‬ﺳﺎﻗِﻲ‪ ،‬ﺭَﺣَﯽ‪ ،‬ﻣُﻠﺘَﻘَﯽ‪ ،‬ﻧَﺠﻮَی‪ ،‬אِﺑﺘِﺪאﺀ‪ ،‬ﺃﻓﻌَﯽ‪ ،‬ﺭאﻣﻲ‪ ،‬ﺻﺎﺣِﺒَﺔ‪ ،‬ﺃﺥ‪ ،‬ﺑِﻨﺖ‪ ،‬ﻧَﺠﻼﺀ‪ ،‬ﻋِﺪﱠﺓ‪ ،‬ﺩאﺀ‪ ،‬ﻫَﻮَی‪.‬‬

‫‪ .٢٤‬ﻣﺎﺋﺪﻩ‪٦٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﯾﻬﻮﺩ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺩﺳﺖ ﺧﺪא ﺑﺴﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺳﺘﻬﺎﻯ ﺧﻮﺩﺷﺎﻥ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺩ ﻭ ﺑﻪ ]ﺳﺰאﻯ [ ﺁﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ אﺯ ﺭﺣﻤﺖ ﺧﺪא‬
‫ﺩﻭﺭ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺩﺳﺖ אﻭ ﮔُﺸﺎﺩﻩ אﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪ .٢٥‬ﻣﺎﺋﺪﻩ‪١٠٦/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬אﻯ ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ אﯾﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩאﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﮐﻪ ﯾﮑﻰ אﺯ ﺷﻤﺎ ﺭא ]ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻯ[ ﻣﺮگ ﺩﺭ ﺭﺳﯿﺪ ﺑﺎﯾﺪ אﺯ ﻣﯿﺎﻥ ﺧـﻮﺩ‬
‫ﺩﻭ ﻋﺎﺩﻝ ﺭא ﺩﺭ ﻣﻮﻗﻊ ﻭﺻﯿﺖ ﺑﻪ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﻣﯿﺎﻥ ﺧﻮﺩ ﻓﺮא ﺧﻮאﻧﯿﺪ؛ ﯾﺎ אﮔﺮ ﺩﺭ ﺳﻔﺮ ﺑﻮﺩﯾﺪ ﻭ ﻣـﺼﯿﺒﺖ ﻣـﺮگ ﺷـﻤﺎ ﺭא ﻓـﺮא ﺭﺳـﯿﺪ ]ﻭ ﺷـﺎﻫﺪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﻧﺒﻮﺩ[ ﺩﻭ ﺗﻦ אﺯ ﻏﯿﺮ ]ﻫﻢﮐﯿﺸﺎﻥ[ ﺧﻮﺩ ﺭא ]ﺑﻪ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺑﻄﻠﺒﯿﺪ[‪«.‬‬
‫‪ .٢٦‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮאﻥ‪١٦٦/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﺭﻭﺯﻯ ﮐﻪ ]ﺩﺭ אُﺣﺪ[ ﺁﻥ ﺩﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺭﺳﯿﺪ ﺑﻪ אﺫﻥ ﺧﺪא ﺑﻮﺩ ]ﺗﺎ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺭא ﺑﯿﺎﺯﻣﺎﯾﺪ[ ﻭ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﺭא ﻣﻌﻠﻮﻡ ﺑﺪאﺭﺩ‪«.‬‬
‫‪ .٢٧‬ﮐﺸﻒ אﻟﻐﻤﺔ‪ ،‬אﺑﻦ אﺑﯽ אﻟﻔﺘﺢ אﺭﺑﻠﯽ‪ ،‬ﺝ‪ ،٢‬ﺹ‪.٣٠٥‬‬
‫‪ .٢٨‬ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺁﻝ אﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬אﺑﻦ ﺷﻬﺮ ﺁﺷﻮﺏ‪ ،‬ﺝ‪ ،٣‬ﺹ‪.٢٣٣‬‬

‫‪10‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺩ( ﻣﻔﺮﺩ אﺳﻤﻬﺎی ﻣﺜﻨﺎی ﺯﯾﺮ ﺭא ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻭَﺣﺸِﯿﱠﺎﻥِ‪ ،‬ﺳَﯿﱠﺎﺭَﺗﺎﻥِ‪ ،‬ﺧَﻀﺮَאﻭאﻥِ‪ ،‬אﻷَﻗﺼَﯿَﺎﻥِ‪ ،‬ﺃﻧﻔَﺎﻥِ‪ ،‬ﺯُﻫﺮَﺗﺎﻥِ‪ ،‬אِﻣْﺮَﺃﺗَﺎﻥِ‪ ،‬ﻓُﻀﻠَﯿَﺎﻥِ‪ ،‬ﻟُﻐَﻮِﯾﱠﺎﻥِ‪.‬‬

‫‪11‬‬