‫ﺟﻠﺴﻪ دوازدﻫﻢ‬

‫ﺩﺭﺟﻠﺴﮥ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺒﺤﺚ »ﻋﺮﺿﮥ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ אﻣﺎﻣﺎﻥ« ﺭא ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺮﺭﺳﯽ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩﻩ ﻭ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺯﯾﺮ ﺭא ﺁﻣﻮﺧﺘﯿﻢ‪:‬‬
‫* ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻩ ﻋﺮﺿﮥ ﺣﺪﯾﺚ )ﺳﯿﺮ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ(؛‬
‫* ﺿﺮﻭﺭﺕ ﻋﺮﺿﮥ ﺣﺪﯾﺚ؛‬
‫* אﻧﮕﯿﺰﻩ ﻭ ﻣﺼﺎﺩﯾﻖ ﻋﺮﺿﻪ‪.‬‬

‫אﯾﻨﮏ ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﯿﻌﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮאﻥ ﺣﺪﯾﺚ ﭘﺲ אﺯ ﺻﺎﺩﻗﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( אﺭאﺋﻪ ﻣﯽ ﮔﺮﺩﺩ‪.‬‬
‫ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺿﻤﻦ ﺑﺮﺭﺳﯽ ﻛﻠﯿﺎﺕ ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺯﯾﺮ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ‪:‬‬
‫* ﻭﺿﻌﯿﺖ אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ؛‬
‫* ﻭﺿﻌﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ؛‬
‫* ﺷﯿﻮﻩﻫﺎی ﻧﺸﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ ﺩﻭﺭۀ אﻣﺎﻣﺎﻥ ﻣﺘﺄﺧﺮ‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬

‫ﺣﺪﯾﺚ ﭘﺲ אﺯ ﺻﺎﺩﻗﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺑﺨﺶ אﻭﻝ‪ :‬ﻋﺼﺮ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺭﺿﺎ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺑﺨﺶ ﺩﻭﻡ‪ :‬ﻋﺼﺮ אﻣﺎﻡ ﺟﻮאﺩ ﻭ אﻣﺎﻡ ﻫﺎﺩﻯ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮﻡ‪ :‬ﻋﺼﺮ אﻣﺎﻡ ﻋﺴﮕﺮی ﻭ אﺑﺘﺪאی ﻋﺼﺮ אﻣﺎﻡ ﺯﻣﺎﻥ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫‪2‬‬
 ‫ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮﺣﻤﻦ אﻟﺮﺣﯿﻢ‬
‫ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﯿﻌﻪ )‪(١‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺩﻭאﺯﺩﻫﻢ‬
‫ﮐﻠﯿﺎﺕِ ﻓﺼﻞِ ﺳﻮﻡ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﮐﻠﯿﺎﺕ ﻓﺼﻞ ﺳﻮﻡ‬
‫אﻟﻒ( ﺩﺭﺁﻣﺪ‬
‫ﺏ( ﻭﺿﻌﯿﺖ אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺝ( ﻭﺿﻌﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬
‫ﺩ( ﺷﯿﻮﻩﻫﺎی ﻧﺸﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ ﺩﻭﺭۀ אﻣﺎﻣﺎﻥ ﻣﺘﺄﺧﺮ‬
‫‪١‬ـ ﻭﮐﺎﻟﺖ‬
‫‪٢‬ـ ﻣﮑﺎﺗﺒﺎﺕ‬
‫‪٣‬ـ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫‪٤‬ـ אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ‬

‫אﻟﻒ( ﺩﺭﺁﻣﺪ‬
‫ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﺑﺎ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ ﺩﻭ ﺩﻭﺭۀ ﻧﺨﺴﺖ )ﭘﯿﺪאﯾﺶ( ﻭ ﺩﻭﺭۀ ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺁﻥ )ﻋﺼﺮ ﺻﺎﺩﻗﯿﻦ( ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ﺩﺭ ﺩﻭﺭۀ ﺳﻮﻡ ﮐﻪ אﺯ ﻧﯿﻤﮥ ﺩﻭﻡ ﻗﺮﻥ ﺩﻭﻡ‪ ١‬ﺁﻏﺎﺯ ﻭ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﺮﻥ‪ ٢‬אﺩאﻣﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﺩﺭ ﭼﻬﺮﻩאی ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺎﻥ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺩﻋﺎ ﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﭘﺲ אﺯ ﺻﺎﺩﻗﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﻭﺭאﻥ ﺟﺪﯾﺪی ﺩﺭ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ﺭﻗﻢ ﻣﯽﺧﻮﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺩﻭﺭﻩﻫﺎی ﭘﯿﺶ ﺗﻔﺎﻭﺗﯽ ﺁﺷﮑﺎﺭ ﺩאﺭﺩ‪ .‬אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺁﻏﺎﺯ ﻏﯿﺒﺖ ﺻﻐﺮی אﺩאﻣﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‬
‫ﻫﻢﺯﻣﺎﻥ ﺑﺎ ﺩﻭﺭאﻥ אﻣﺎﻣﺖ ﭘﻨﺞ אﻣﺎﻡ ﺷﯿﻌﻪ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺭﺳﯽ ﮐﻠﯽ ﻭﺿﻌﯿﺖ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺩﺭ ﻓﻬﻢ ﻻﯾﻪﻫﺎی ﺗﻮﺩﺭﺗﻮی ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺣﺪﯾﺚ ﮐﻤﮏ ﻭ ﯾﺎﺭی ﻣﯽﺭﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫אﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﻣﺼﺎﺩﻑ ﺑﺎ ﺳﻠﻄﮥ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﮥ ﺑﻨﯽﻋﺒﺎﺱ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﮥ אﺳﻼﻣﯽ ﻭ ﺧﻔﻘﺎﻥ ﻭ ﻓﺸﺎﺭ ﺷﺪﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ אﻣﺎﻣﺎﻥ‬
‫ﺷﯿﻌﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺧﻠﻔﺎی ﻋﺒﺎﺳﯽ ﺩﺭ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺤﮑﯿﻢ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﻗﺪﺭﺕ ﺧﻮﺩ אﺯ ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﻓﺸﺎﺭ ﺑﺮ ﺭﻫﺒﺮאﻥ ﺷﯿﻌﯽ ﻭ אﺻﺤﺎﺏ‬
‫ﺧﺎﺹ ﺁﻧﺎﻥ ﺩﺭﯾﻎ ﻧﻤﯽﮐﺮﺩﻧﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻃﻮﻝ אﯾﻦ ﺯﻣﺎﻥ ‪ ١١٥‬ﺳﺎﻟﻪ ﺷﺶ אﻣﺎﻡ ﻣﻌﺼﻮﻡ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺷﻬﺎﺩﺕ‬
‫ﺭﺳﯿﺪﻧﺪ ﻭ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺻﺤﺎﺑﮥ ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﺯﻧﺪאﻥ אﻓﺘﺎﺩﻩ ﻭ ﯾﺎ אﻋﺪאﻡ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬

‫‪ .١‬ﺣﺪﻭﺩ ﺳﺎﻟﻬﺎی ‪ ١٤٥‬ﻫﺠﺮی‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﺳﺎﻝ‪ ٢٦٠‬ﻫﺠﺮی‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫ﮐﻪ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﺯﻧﺪאﻥ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﺯﻧﺪאﻥ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺭﺳﯿﺪ אﻣﺎﻣﺎﻥ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﻭ ﺯﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﺑﻮﺩﻧﺪ‪ .‬אﻣﺎﻡ‬
‫ﻫﺎﺩی‪ ،‬אﻣﺎﻡ ﻋﺴﮑﺮی ﻭ אﻣﺎﻡ ﻣﻬﺪی )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﻣﻨﻄﻘﮥ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻭ ﺩﺭ ﺳﺎﯾﮥ ﺳﯿﺎﻩ ﺳﺮﻧﯿﺰﻩﻫﺎی ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻮﺩﻩ‬
‫ﻭ ﺑﺎ אﯾﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﺑﻪ ﻫﺪאﯾﺖ ﻭ ﺭאﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ אﺩאﻣﻪ ﻣﯽﺩאﺩﻧﺪ‪ .‬ﻣﺄﻣﻮﺭאﻥ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎﺭﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻝ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ‬
‫אﻟﺴﻼﻡ( ﺭﯾﺨﺘﻪ ﻭ ﺑﻪ ﺗﻔﺘﯿﺶ ﺁﻥ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﺭﮔﺎﻩ ﻣﻠﮑﻮﺗﯽ ﺳﯿﺪאﻟﺸﻬﺪא ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﻫﺎﺩی )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺑﻪ‬
‫ﺩﺳﺘﻮﺭ ﻣﺘﻮﮐﻞ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻭ ﻣﺮﺩﻡ אﺯ ﺯﯾﺎﺭﺕ ﺁﻥ ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺏ( ﻭﺿﻌﯿﺖ אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬

‫ﺗﻌﺪאﺩ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ אﺯ ﺟﻬﺖ ﮐﻤّﯽ ﻭ ﮐﯿﻔﯽ ﺭﻭ ﺑﻪ ﻓﺰﻭﻧﯽ ﻧﻬﺎﺩﻩ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﭘﺮאﮐﻨﺪﮔﯽ ﺟﻐﺮאﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﯿﻌﯽ ﻧﯿﺰ אﺯ ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻢ‪ ،‬ﻃﺒﺮﺳﺘﺎﻥ‪ ،‬ﺧﺮאﺳﺎﻥ‪ ،‬ﺑﻐﺪאﺩ )ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻭ ﺗﺎﺯﻩ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺑﻮﺩ(‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﯾﻤﻦ ﻭ ‪ ...‬ﮔﺴﺘﺮﺵ ﭘﯿﺪא ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎ ﺭﻓﺎﻩ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺷﺖ ﻭﺿﻌﯿﺖ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﻧﯿﺰ אﺯ ﺟﻬﺖ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻬﺒﻮﺩ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻭ ﺣﺴﺎﺏ ﻭ‬
‫ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺎﻟﯽ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺧﻤﺲ ﻭ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻔﻘﺎﺕ ﻭ ﻭאﺭﯾﺰ ﭘﻮﻝ ﺑﺮאی אﻣﺎﻣﺎﻥ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺷﺎﯾﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮﺩﮔﯽ‬
‫ﺟﻐﺮאﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﯿﻌﻪﻧﺸﯿﻦ ﻭ אﻓﺰﻭﻥ ﺷﺪﻥ ﺗﻌﺪאﺩ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻭ ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﻭﮐﺎﻟﺖ‬
‫ﮔﺮﺩﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﻣﻨﺴﺠﻢ ﻭ ﻣﻨﻀﺒﻂ ﺩאﺷﺖ ﻭ אﻣﻮﺭ ﻣﺎﻟﯽِ ﻣﻨﺼﺐ אﻣﺎﻣﺖ ﺭא ﺳﺎﻣﺎﻥ ﻣﯽﺩאﺩ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ אﺯ ﻣﻮאﺭﺩ ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ ﻭ ﺳﻌﺎﯾﺖ אﺯ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﻧﺰﺩ ﺧﻠﯿﻔﮥ ﻋﺒﺎﺳﯽ אﻓﺸﺎی ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻭﮐﺎﻟﺖ ﻭ‬
‫ﺳﺮאﺯﯾﺮ ﺷﺪﻥ אﻣﻮאﻝ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪאی ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ אﺯ ﺑﺮאﺩﺭאﻥ ﻭ‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑﺮאﺩﺭﺯאﺩﮔﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺣﻀﻮﺭ ﺧﻠﯿﻔﻪ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻭ אﻣﻮאﻝ אﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺝ( ﻭﺿﻌﯿﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﯿﻌﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺻﺎﺩﻗﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﻗﻮאﻡ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ אﻧﺴﺠﺎﻡ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎﺭ ﻧﺸﺴﺖ ﻭ ﺛﻤﺮאﺕ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩאی אﺯ ﺧﻮﺩ ﺑﺮ ﺟﺎی ﻧﻬﺎﺩ‪ .‬אﺻﺤﺎﺏ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ אﺯ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻣﺎﻡ ﺑﺎﻗﺮ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ‬
‫)ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺗﺪﻭﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻭ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ אﺯ ﺁﻥ ﭘﺮﺩאﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎﺭﺷﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺪﻭﯾﻦ אﺻﻮﻝ אﺭﺑﻌﻤﺌﻪ ﺁﻏﺎﺯ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻮאﻣﻊ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ ﻭ ﺭאﻩ ﺭא ﺑﺮאی אﺳﺘﻨﺘﺎﺝ אﺣﮑﺎﻡ ﻭ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺑﺮאی ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪאﻥ ﺷﯿﻌﯽ ﺑﺎﺯ ﻧﻤﻮﺩ‪ .‬ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪאﻥ ﻭ ﻋﺎﻟﻤﺎﻥ ﺷﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ ﻭ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﺮאﺟﻌﮥ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬
‫ﮔﺮﺩﯾﺪ‪.‬‬
‫אﻣﺎﻣﺎﻥ ﻣﻌﺼﻮﻡ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ ﻧﺸﺮ ﻭ ﺗﺒﻠﯿﻎ אﯾﻦ ﺭﻭﺵ ﻣﺮﺩﻡ ﺭא ﺑﺮאی ﻭﺭﻭﺩ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﻏﯿﺒﺖ ﺁﻣﺎﺩﻩ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺆאﻝ אﺯ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( אﺯ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﺎﺭﺝ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﺳﺆאﻻﺕ ﻓﻘﻬﯽ ﻭ ﻓﻘﯿﻬﺎﻧﻪ אﺭאﺋﻪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮐﻪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﭘﺪﯾﺪ ﺁﻣﺪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ אﺯ אﯾﻦ ﺳﺆאﻻﺕ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ .٣‬ﻣﺤﻤّﺪﺑﺎﻗﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤّﺪﺗﻘﯽ אﻟﻤﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺤﺎﺭ אﻷﻧﻮאﺭ אﻟﺠﺎﻣﻌﺔ ﻟﺪﺭﺭ ﺃﺧﺒﺎﺭ אﻷﺋﻤﺔ אﻷﻃﻬﺎﺭ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺩאﺭ ﺇﺣﯿﺎﺀ אﻟﺘﺮאﺙ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ,‬ﺩאﺭ ﺇﺣﯿﺎﺀ אﻟﺘﺮאﺙ‪ ١٤١٢ ،‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ אﻭﻝ‪ ،‬ﺝ‪ ،٤٨‬ﺹ‪ ٢٠٩‬ﻭ ‪.٢١٠‬‬

‫‪4‬‬
‫ﻣﮑﺘﻮﺑﺎﺕ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﯾﺎﺭאﻥ ﺧﻮﺩ ﻣﯽﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ אﻓﺰאﯾﺶ‬
‫ﭘﯿﺪא ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺗﻮﻗﯿﻌﺎﺕ ﻧﯿﺰ אﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﻭﮐﻼی אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﯿﻦ אﻣﺎﻡ ﻭ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺭﺩّ ﻭ ﺑﺪﻝ ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﻣﺪﺭﺳﻪﻫﺎی‬
‫ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻗﻢ ﻭ ﺑﻐﺪאﺩ ﻭ ﮐﻮﻓﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪ ﻭ ﺷﺎﮐﻠﮥ אﺻﻠﯽ ﺧﻮﺩ ﺭא ﭘﯿﺪא ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﻣﺪאﺭﺱ ﺣﺪﯾﺜﯽ‪ ،‬אﺣﺎﺩﯾﺚ‬
‫ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺹ ﺻﺎﺩﻗﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻭ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪی‬
‫ﻣﯽﮔﺸﺖ‪ .‬ﭘﯿﺪאﯾﺶ ﻏﻼﺕ ﻭ ﻣﺒﺎﺭﺯۀ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ אﺻﺤﺎﺏ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﺎ ﻏﻼﺕ אﺯ ﺩﯾﮕﺮ ﺟﻠﻮﻩﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺩﺭ‬
‫אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ אﺳﺖ‪.‬‬
‫אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ ﻭ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎﺕ ﮐﻼﻣﯽ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ אﺻﺤﺎﺏ אﯾﺸﺎﻥ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﯿﻦ ﻓﮑﺮیِ ﺧﻮﺩ ﻧﯿﺰ אﺯ ﺟﻠﻮﻩﻫﺎی‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥאﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻮﻡ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ ﺭﺷﺪ ﯾﺎﻓﺖ ﻭ ﺑﺎﺭﻭﺭ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺪﻭﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻭ ﻧﻘﻞ ﺁﻥ‬
‫ﺑﺮאی ﻧﺴﻠﻬﺎی ﭘﺴﯿﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺪאﯾﺶ ﺳﻨﺪ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ אﺩאﻣﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺪאﯾﺶ ﻭ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﻋﻠﻢ ﺭﺟﺎﻝ אﻧﺠﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‬
‫ﺭאﻭﯾﺎﻥ ﺿﻌﯿﻒ ﻭ ﭘﯿﺮאﺳﺘﻦ ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺜﯽ אﺯ ﻭﺟﻮﺩ ﺁﻧﺎﻥ‪ ،‬ﺩﺭאﯾﺔ אﻟﺤﺪﯾﺚ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻓﻬﻢ ﺩﻗﯿﻖ ﻭ ﻋﻤﯿﻖ ﺭﻭאﯾﺎﺕ )ﻓﻘﻪ‬
‫אﻟﺤﺪﯾﺚ( ﮐﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺄﮐﯿﺪ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻮﺩ ﺑﺎ ﻣﺮאﺟﻌﮥ אﺻﺤﺎﺏ ﻓﻘﯿﻪ ﻭ ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻪ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ‬
‫ﯾﺎ ﻣﺮאﺟﻌﮥ ﮔﺮﻭﻩ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺑﻪ אﺻﺤﺎﺏ ﺧﺎﺹ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﭘﯿﺪא ﮐﺮﺩ‪.‬‬
‫ﻋﺮﺿﮥ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬אﺧﺘﻼﻑ ﺣﺪﯾﺚ ﻭ ﺭאﻫﻬﺎی ﻣﻨﻀﺒﻂ ﻋﻼﺝ ﺁﻥ‪ ،‬ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺭﻭאﯾﺎﺕ אﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻭ‪ ...‬ﻧﯿﺰ אﺯ ﺩﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﻤﻮﺩﻫﺎی ﻋﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫" ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ אﺋﻤﮥ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺩﺭ ﭼﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﯾﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ؟‬

‫ﺩ( ﺷﯿﻮﻩﻫﺎی ﻧﺸﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ ﺩﻭﺭۀ אﻣﺎﻣﺎﻥ ﻣﺘﺄﺧﺮ‬

‫ﺑﺎ ﺑﺴﻂ ﮔﺴﺘﺮۀ ﺟﻐﺮאﻓﯿﺎﯾﯽ ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ ﺻﺎﺩﻗﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺳﺨﻦ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﻭאﺳﻄﮥ‬
‫אﺻﺤﺎﺏ ﻋﺎﻟﻢ ﻭ ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﺎﻁ ﺩﻭﺭﺩﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﺭﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻀﯿﯿﻘﺎﺕ ﻭ ﺳﺨﺖﮔﯿﺮﯾﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ אﺯ אﻭאﺧﺮ ﺩﻭﺭאﻥ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﻭﺑﺎﺭﻩ ﺁﻏﺎﺯ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ‬
‫ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﻭﺝ ﮔﺮﻓﺖ ﻭ ﺷﯿﻮۀ ﺳﺎﺑﻖ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻭ ﻧﺸﺮ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺭא ﻏﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫אﻣﺎﻣﺎﻥِ ﭘﺲ אﺯ ﺻﺎﺩﻗﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﺁﺯאﺩی ﻋﻤﻞ ﭘﺪﺭאﻥ ﺧﻮﺩ ﺭא ﻧﺪאﺷﺘﻨﺪ ﻭ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻧﺴﺘﻨﺪ אﺻﺤﺎﺏ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺩﺭ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻭ ﯾﺎ ﺧﺎﻧﮥ ﺧﻮﺩ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﺗﺤﻮﻻﺕ ﺟﺪﯾﺪی ﺭא ﺩﺭ ﺷﯿﻮۀ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻃﻠﺐ ﻣﯽﮐﺮﺩ‪ .‬אﺯ‬
‫ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ ﻋﺒﺎﺭאﺕ ﻭ אﺻﻄﻼﺣﺎﺕ ﺟﺪﯾﺪی ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻭ ﻧﺸﺮ ﺣﺪﯾﺚ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬאﺭ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ אﺻﻄﻼﺣﺎﺕ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪ :‬ﻭﮐﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻣﮑﺎﺗﺒﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻭ ‪ ...‬ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ אﻣﺎﻣﺎﻥ ﺑﺎ ﺩﺭک ﺗﺤﻮﻻﺕ‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﺭﻭﺷﻬﺎی ﺗﺎﺯﻩ ﮐﻪ ﻣﻘﺘﻀﯽ ﺁﻥ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ ﺑﻮﺩ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻣﯽﭘﺮﺩאﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١‬ـ ﻭﮐﺎﻟﺖ‬

‫‪5‬‬
‫ﻭﮐﯿﻞ ﮐﺴﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻧﺠﺎﻡ ﮐﺎﺭی אﺯ ﻃﺮﻑ ﻣﻮﮐﻞ ﺑﻪ אﻭ ﻭאﮔﺬאﺭ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻭﮐﺎﻟﺖ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺻﻮﺭﺕ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ ﮐﻪ ﻣﻮﮐﻞ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻧﺪ ﯾﺎ ﻧﻤﯽﺧﻮאﻫﺪ ﺷﺨﺼﺎً ﺁﻥ ﮐﺎﺭ ﺭא אﻧﺠﺎﻡ ﺩﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻭﮐﺎﻟﺖ ﮐﻪ אﺯ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﺎﺭ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺁﻏﺎﺯ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ‬
‫אﻟﺴﻼﻡ( ﮔﺴﺘﺮﺵ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﻋﻮאﻣﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻭﮐﺎﻟﺖ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪:‬‬

‫אﻟﻒ( ﻣﺤﯿﻂ ﺧﻔﻘﺎﻥﺁﻭﺭ‬

‫ﺳﺨﺖﮔﯿﺮی ﺧﻠﻔﺎی ﺑﻨﯽﻋﺒﺎﺱ ﺑﺮ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺁﻧﺎﻥ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ אﺻﺤﺎﺏ ﺑﺎ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ‬
‫אﻟﺴﻼﻡ( ﺭא ﺧﻄﺮﺁﻓﺮﯾﻦ ﻭ ﮔﺎﻫﯽ אﻭﻗﺎﺕ ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻭﮐﺎﻟﺖ ﺭאﻫﮑﺎﺭ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮאی ﻣﺼﻮﻥ ﻣﺎﻧﺪﻥ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ אﺯ‬
‫ﺧﻄﺮِ ﺗﻘﻠﯿﻞ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﺑﻮﺩ ﻭ אﯾﻦ אﻣﮑﺎﻥ ﺭא ﻓﺮאﻫﻢ ﻣﯽﺁﻭﺭﺩ ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺩﺭ ﺭאﻩ ﻫﺪאﯾﺖ ﻭ אﻣﮑﺎﻥ ﺑﻬﺮﻩﮔﯿﺮی ﺑﻬﺘﺮ אﺯ אﻣﺎﻡ‬
‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮﻧﺪ؛ ﭼﺮא ﮐﻪ ﺩﺭ ﻃﺮﯾﻖ ﻫﺪאﯾﺖ ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻣﺮאﺟﻌﮥ ﮐﻤﺘﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺣﺎﮐﻤﺎﻥ ﺭא ﮐﻤﺘﺮ‬
‫ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺏ( ﺩﻭﺭی ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﯿﻌﻪﻧﺸﯿﻦ ﻭ ﻣﺮאﮐﺰ אﺳﺘﻘﺮאﺭ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‬
‫אﺯ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺑﺎﻗﺮ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺩﺭ ﮐﻮﻓﻪ‪ ،‬ﺑﻐﺪאﺩ‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻃﺒﺮﺳﺘﺎﻥ‪ ،‬ﺧﺮאﺳﺎﻥ‪ ،‬ﯾﻤﻦ ﻭ ﻣﺼﺮ ﺣﻀﻮﺭ‬
‫ﺩאﺷﺘﻨﺪ ﻭ אﯾﻦ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﺗﻌﺪאﺩ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﻭ ﭘﺮאﮐﻨﺪﮔﯽ ﺟﻐﺮאﻓﯿﺎﯾﯽ ﺁﻧﺎﻥ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ אﻣﮑﺎﻥ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ‬
‫אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﭘﺮﺳﺶ אﺯ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﺮﻋﯽ ﻭ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﺩﯾﻨﯽ ﺑﺮאی ﻫﻤﮥ אﯾﻦ אﻓﺮאﺩ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻭﮐﯿﻼﻥ ﺭאﺑﻂ ﺑﯿﻦ‬
‫אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﻧﻘﻞ ﻭ אﻧﺘﻘﺎﻝ ﻭﺟﻮﻫﺎﺕ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﺳﺆאﻻﺕ ﻋﻠﻤﯽ ﺁﻧﺎﻥ ﻧﯿﺰ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻭ ﯾﺎ ﺁﻥ ﺭא אﺯ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﭘﺮﺳﯿﺪﻩ ﻭ ﺟﻮאﺏ ﺭא ﺑﺮאی ﺁﻧﺎﻥ ﺑﺎﺯ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺝ( ﻋﺪﻡ ﺩﺳﺖﺭﺳﯽ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺒﺲ ﻭ ﺗﺒﻌﯿﺪ‬

‫ﺩאﻧﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺐ אﻣﺎﻣﺎﻥ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻫﻤﻮאﺭﻩ ﺯﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺳﺨﺘﯽ ﺭא ﻣﯽﮔﺬﺭאﻧﺪﻧﺪ؛ ﻣﺜﻼً אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ‬
‫אﻟﺴﻼﻡ( ﺯﻣﺎﻥ ﺩﺭאﺯی ﺭא ﺩﺭ ﺯﻧﺪאﻥ ﻫﺎﺭﻭﻥ אﻟﺮﺷﯿﺪ ﮔﺬﺭאﻧﯿﺪ‪ ٤.‬ﻃﺒﯿﻌﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺩﺭ ﻃﯽ אﯾﻦ ﻣﺪﺕ ﻃﻮﻻﻧﯽ‬
‫ﻣﺤﺘﺎﺝ ﺭאﺑﻂ אﻣﯿﻨﯽ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯽ ﻭ אﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺁﻧﺎﻥ ﺭא ﺑﺎ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺮﻗﺮאﺭ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺩ( ﺁﻣﺎﺩﻩﺳﺎﺯی ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﺑﺮאی ﻋﺼﺮ ﻏﯿﺒﺖ‬

‫ﻏﯿﺒﺖ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺮאی ﺷﯿﻌﯿﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﯽ ﺩﺭאﺯ ﺑﻪ ﺣﻀﻮﺭ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﺧﻮﺩ ﻋﺎﺩﺕ ﮐﺮﺩﻩ‬
‫ﺑﻮﺩﻧﺪ אﻣﺮ ﻏﯿﺮﻣﻨﺘﻈﺮﻩ ﻭ ﻋﺠﯿﺐ ﻣﯽﻧﻤﻮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ אﺯ ﺳﺎﻟﯿﺎﻥ ﻗﺒﻞ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺭﻭ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﻧﻬﺎﺩ ﻭ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﺑﺎ אﺻﺤﺎﺏ ﺧﺎﺹ ﻭ ﻭﮐﻼی אﯾﺸﺎﻥ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺁﻥ ﮔﺸﺖ‪ .‬אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎ‬
‫‪٥‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎﺯی ﺷﺮאﯾﻂ ﻏﯿﺒﺖ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺁﻣﺎﺩﮔﯽ ﻻﺯﻡ ﺭא ﺑﺮאی ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﭘﺪﯾﺪ ﺁﻭﺭﺩﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .٤‬אﯾﻦ ﻣﺪﺕ ﺭא ﺑﯿﻦ ‪ ٤‬ﺗﺎ ‪ ١٤‬ﺳﺎﻝ ﮔﺰאﺭﺵ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .٥‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺟﺎی ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ‪ ،‬אﺯ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺁﻏﺎﺯ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ אﺋﻤﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮﺵ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮑﺮی )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺯ ﭘﺲِ ﭘﺮﺩﻩ ﺑﺎ אﺻﺤﺎﺏ ﺧﻮﺩ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻔﺖ ﻭ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﺪאﻧﺎﻥ‬
‫ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ אﻟﺤﺴﯿﻦ אﻟﻤﺴﻌﻮﺩی‪ ,‬ﺇﺛﺒﺎﺕ אﻟﻮﺻﯿﺔ ﻟﻺﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺃﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ‪ ،‬ﺑﯿﺮﻭﺕ‪ ,‬ﺩאﺭ אﻷﺿﻮאﺀ‪،‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪٢‬ـ ﻣﮑﺎﺗﺒﺎﺕ‬
‫‪٦‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ )ﻣﮑﺎﺗﺒﻪ ﻭ ﺗﻮﻗﯿﻊ( ﻭ ﭘﺎﺳﺦﺧﻮאﻫﯽ אﺯ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻭ ﻣﻌﺎﺭﻑ ﻭ ﯾﺎ ﺩﺭﺧﻮאﺳﺖ ﺷﺨﺼﯽ‬
‫אﺯ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺁﻏﺎﺯ ﺷﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮔﺴﺘﺮﺵ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی אﺋﻤﻪ‬
‫)ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ אﺻﺤﺎﺏ ﺧﺎﺹ ﺧﻮﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺩﺳﺖ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﺩﺭ ﺫﯾﻞ אﯾﻦ ﻋﻨﻮאﻥ ﺟﺎی ﻣﯽﮔﯿﺮﺩ‪.‬‬
‫ﺑﺮאی ﻧﻤﻮﻧﻪ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﺎﻣﮥ ﺑﻠﻨﺪی ﺑﻪ ﻧﺠﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻭאﻟﯽ אﻫﻮאﺯ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪאﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺗﺤﻒ אﻟﻌﻘﻮﻝ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﻧﺎﻣﻪאی ﮐﻪ ﺩﺭ ﺯﻧﺪאﻥ ﺑﺮאی ﺣﺴﯿﻦ ﺑﻦ ﻣﺨﺘﺎﺭ ﻧﻮﺷﺘﻪאﻧﺪ ﺩﺳﺘﻮﺭאﺗﯽ ﺑﻪ‬
‫‪٧‬‬
‫אﻭ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﯾﻘﻄﯿﻦ אﺯ אﺻﺤﺎﺏ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ אﺯ ﻭﺯﺭאی ﻋﺒﺎﺳﯿﺎﻥ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺑﻪ אﻣﺎﻡ‬
‫)ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻭ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﺭﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺼﺐ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻭ ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﺧﺎﺹ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﯾﻘﻄﯿﻦ ﺩﺭ ﺩﺭﺑﺎﺭ‬
‫ﻋﺒﺎﺳﯿﺎﻥ אﻗﺘﻀﺎ ﻣﯽﮐﺮﺩ ﮐﻪ ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎﺭی ﺭא ﻣﻬﻢﺗﺮ אﺯ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺪאﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﮥ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻋﺒﺪאﷲ ﺑﻦ ﺟﻨﺪﺏ‪ ،‬ﻭﮐﯿﻞ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ אﻫﻮאﺯ‪ ،‬ﻧﯿﺰ אﺯ אﯾﻦ‬
‫ﮔﺮﻭﻩ אﺳﺖ‪ ٨.‬אﯾﻦ ﺷﯿﻮﻩ ﺭא אﻣﺎﻣﺎﻥ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺑﺎﺭﻫﺎ אﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻧﻤﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﻏﯿﺒﺖ ﺻﻐﺮی ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﭼﺸﻢﮔﯿﺮی‬
‫אﺩאﻣﻪ ﭘﯿﺪא ﮐﺮﺩ‪.‬‬

‫‪٣‬ـ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ אﺯ ﻧﺎﺩאﻧﺴﺘﻪﻫﺎی ﻓﻘﻬﯽ ﻭ ﻏﯿﺮ ﻓﻘﻬﯽ אﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﺭﺳﻮﻝ אﷲ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻭ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻥ ﺭﻭאﺝ‬
‫ﺩאﺷﺖ‪ .‬ﺁﻧﺎﻥ ﺑﺎ ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ ﺳﺆאﻝ אﺯ אﯾﺸﺎﻥ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻮﺩ ﻣﯽאﻓﺰﻭﺩﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ‬
‫ﺩﺭ אﺑﺘﺪא ﺭﻭאﺝ ﺩאﺷﺖ ﺳﺆאﻻﺕ ﺷﺨﺼﯽ ﻭ ﯾﺎ ﺩﺭﺧﻮאﺳﺖ ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی ﻓﺮﺩی ﺑﻮﺩ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً אﺯ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﻋﺎﺩی ﻭ ﻧﻪ‬
‫ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺳﺆאﻝ ﻣﯽﺷﺪ ﻭ ﺟﻮאﺏ ﺁﻥ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﺣﺪّ ﻭ אﻧﺪאﺯۀ ﻓﻬﻢ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻮﺩ‪.‬‬
‫אﺯ ﺯﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﺑﺎﻗﺮ ﻭ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻬﻤﺎ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﻮﻉ ﻭ ﻟﺤﻦ ﺳﺆאﻝ אﺯ ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻤﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺳﺆאﻻﺕ אﺷﺨﺎﺻﯽ ﻣﺜﻞ ﺯﺭאﺭﻩ ﻭ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﻭ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﺒﻮﺩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺆאﻝﺳﺎﺯی ﺑﺮאی ﻓﻬﻢ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﻭ ﻣﺒﻨﺎﺳﺎﺯی ﺑﺮאی אﺳﺘﻨﺘﺎﺝ ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ ﺑﻮﺩ‪ .‬אﺯ אﯾﻦ ﺯﻣﺎﻥ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺭﻭאﺝ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻉ‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﻭ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎ אﺯ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﯽ אﺯ ﺭאﻭﯾﺎﻥ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺯﮐﺮﯾﺎ ﺑﻦ ﺁﺩﻡ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎﻥ ﺯﺭאﺭی‪ ،‬ﻫﺎﺭﻭﻥ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻘﻮﺏ ﺑﻦ ﯾﺰﯾﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻘﻮﺏ‬
‫ﺑﻦ אﺳﺤﺎﻕ ﻭ‪ ...‬אﺯ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺩאﺷﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﻬﻮﺭﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺑﺎ אﯾﻦ ﻧﮕﺎﺭﺵ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﯽ‬
‫‪٩‬‬
‫ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ١٤٠٩‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺹ‪٢٦٢‬؛ ﺑﺮאی ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺭﺿﺎ ﺟﺒﺎﺭی‪ ،‬ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻭﮐﺎﻟﺖ ﻭ ﻧﻘﺶ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ‬
‫אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻗﻢ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﮥ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻭ ﭘﺮﻭﺭﺵ אﻣﺎﻡ ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،١٣٨٢ ،‬ﺹ‪ ٧٠‬ـ ‪.٤٧‬‬
‫‪ .٦‬ﺑﺮאی אﻃﻼﻉ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪ ٣‬ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ .٧‬ﺃﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺛﻘﺔ אﻹﺳﻼﻡ ﻣﺤﻤّﺪ ﺑﻦ ﯾﻌﻘﻮﺏ ﺑﻦ ﺇﺳﺤﺎﻕ אﻟﮑﻠﯿﻨﯽ אﻟﺮאﺯی‪ ،‬אﻟﮑﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽאﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ ,‬ﺩאﺭ אﻟﮑﺘﺐ‬
‫אﻹﺳﻼﻣﯿﺔ‪ ١٣٨٩ ،‬ﻫ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺩﻭﻡ‪ ،‬ﺝ‪ ،١‬ﺹ‪.٣١٢‬‬
‫‪ .٨‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺭﺿﺎ ﺟﺒﺎﺭی‪ ،‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ‪ ،٣٤٧‬ﭘﺎﻭﺭﻗﯽ‪ ٩٤‬ﮐﻪ ﺩﻫﻬﺎ ﻣﻮﺭﺩ אﺯ ﻣﮑﺎﺗﺒﺎﺕ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﮔﺰאﺭﺵ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘﺎﺏ‬
‫ﻣﻌﺎﺩﻥ אﻟﺤﮑﻢ ﺗﺄﻟﯿﻒ ﻣﻼﻣﺤﺴﻦ ﻓﯿﺾ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﻣﮑﺎﺗﺒﺎﺕ ﺭא ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫‪٤‬ـ אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ‬
‫אﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺕ ﻭ ﻣﻨﺎﻇﺮאﺕ אﺋﻤﮥ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺷﯿﻮﻩﻫﺎی ﻧﺸﺮ ﺣﺪﯾﺚ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﺷﯿﻮﻩ ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ אﻣﺎﻡ ﺭﺿﺎ )ﻋﻠﯿﻪ‬
‫אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ אﯾﺎﻡ ﻣﺄﻣﻮﻥ ﻭ ﻧﯿﺰ ﺑﺮאی ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﺒﻬﺎﺕ ﭘﺬﯾﺮﺵ אﻣﺎﻣﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺳﻦ ﮐﻮﺩﮐﯽ ﺑﻪ אﻣﺎﻣﺖ ﺭﺳﯿﺪﻧﺪ ﺩﺭ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺭﻭאﺝ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬אﻟﺒﺘﻪ אﺋﻤﮥ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻧﯿﺰ אﺯ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﯿﻮﻩאی ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮﺳﯽ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ אﻹﺣﺘﺠﺎﺝ ﺑﻪ ﺟﻤﻊﺁﻭﺭی ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮאﺗﯽ ﻫﻤّﺖ ﮔﻤﺎﺭﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫" ﺁﯾﺎ ﻻﺯﻣﮥ ﻭﮐﺎﻟﺖ‪ ،‬ﻓﻘﺎﻫﺖ ﻭ אﻋﻠﻤﯿّﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﻮﺩﻩ ﯾﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻭﺛﺎﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮﺩﻩ אﺳﺖ؟‬

‫ﭘﺮﺳﺶ‬
‫‪١‬ـ ﻋﺪﻡ ﺩﺳﺖﺭﺳﯽ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺒﺲ ﻭ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﺪאﯾﺶ ﮐﺪאﻡ ﯾﮏ אﺯ ﺷﯿﻮﻩﻫﺎی ﻧﺸﺮ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺩﺭ ﺩﻭﺭאﻥ אﻣﺎﻣﺎﻥ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺷﺪ؟‬
‫אﻟﻒ( ﻭﮐﺎﻟﺖ‬
‫ﺏ( ﻣﮑﺎﺗﺒﺎﺕ‬
‫ﺝ( ﺳﺆאﻻﺕ ﻭ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ ﭘﯿﺪאﯾﺶ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﺴﺎﺋﻞ‬

‫‪٢‬ـ ﻧﮕﺎﺭﺷﻬﺎی ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺩﻭﺭאﻥ אﺯ ﭼﻪ ﻭﯾﮋﮔﯽאی ﺑﺮﺧﻮﺭﺩאﺭ ﺑﻮﺩ؟‬

‫אﻟﻒ( אﯾﻦ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﻫﺎ אﺑﺘﺪא ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺟﻮאﻣﻊ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺏ( ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩאی אﺯ אﺻﻮﻝ אﺭﺑﻌﻤﺌﻪ ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺝ( ﺭﺟﺎﻝﻧﻮﯾﺴﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﯾﮏ ﻧﯿﺎﺯ ﻓﺮאﮔﯿﺮ ﺁﻏﺎﺯ ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫ﭘﮋﻭﻫﺶ‬
‫" ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻭﮐﺎﻟﺖ‪ ،‬אﻓﺮאﺩ ﺁﻥ ﻭ ﺷﯿﻮﻩﻫﺎی ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﺁﻥ ﭼﻪ ﻣﯽﺩאﻧﯿﺪ؟‬

‫‪ .٩‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﺮאﺩﺭ ﮐﻮﭼﮏ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻭ אﺯ ﺭאﻭﯾﺎﻥ ﺑﺰﺭگ ﻭ ﻣﺨﻠﺺ ﺷﯿﻌﯽ אﺳﺖ‪ .‬אﻭ ﮐﻪ ﺩﺭ ﮐﻮﺩﮐﯽ ﭘﺪﺭ ﺧﻮﺩ ﺭא אﺯ‬
‫ﺩﺳﺖ ﺩאﺩ ﺩﺭ ﺩאﻣﺎﻥ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺑﺎﻟﯿﺪ ﻭ ﺭﺷﺪ ﮐﺮﺩ‪ .‬אﺭﺗﺒﺎﻁ ﺧﺎﺹ אﻭ ﺑﺎ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ אﻣﮑﺎﻥ ﺷﺎﮔﺮﺩی‬
‫ﺧﺎﺹ ﻭ ﺣﻀﻮﺭ ﺩﺭ ﺟﻠﺴﺎﺕ ﻋﻠﻤﯽ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﺑﯿﺎﺑﺪ‪ .‬ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺆאﻻﺗﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻭ אﺯ אﻣﺎﻡ ﮐﺎﻇﻢ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﭘﺮﺳﯿﺪﻩ‬
‫אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﺩאﻣﮥ ﺑﺤﺚ ﻗﺪﺭی ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎ אﯾﻦ ﮐﺘﺎﺏ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪١‬‬

‫ﮐﺘﺎﺏﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫‪١‬ـ אﻹﺣﺘﺠﺎﺝ‪ ،‬ﻃﺒﺮﺳﯽ‪ ٢،‬ﺟﻠﺪ‪ ،‬אﻧﺘﺸﺎﺭאﺕ אﺳﻮﻩ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻭﮐﺎﻟﺖ ﻭ ﻧﻘﺶ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻋﺼﺮ אﺋﻤﻪ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺭﺿﺎ ﺟﺒﺎﺭی‪ ١،‬ﺟﻠﺪ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﭘﮋﻭﻫﺸﯽ ﺩﺭ ﺗﺎﺭﯾﺦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﯿﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺠﯿﺪ ﻣﻌﺎﺭﻑ‪.‬‬

‫ﺿﻤﯿﻤﮥ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺷﻤﺎﺭۀ ‪٢‬‬

‫ﺗﻮﻗﯿﻊ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﺗﻮﻗﯿﻊ ﭘﺎﺳﺨﻬﺎﯾﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺭﻭی ﻭﺭﻗﮥ ﺳﺆאﻻﺕ ﻭ ﺩﺭ ﺑﯿﻦ ﺳﻄﻮﺭ ﺁﻥ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﮥ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺩﺭﺝ ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ‪ .‬אﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻭ ﭘﺎﺳﺦ ﺩﺭ ﺯﻣﺎﻥ אﺋﻤﮥ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺭﻭאﺝ ﯾﺎﻓﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻏﯿﺒﺖ ﺻﻐﺮی ﺑﻪ אﻭﺝ ﺧﻮﺩ ﺭﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎی ﺷﯿﻌﯿﺎﻥ ﻣﻌﻤﻮﻻً אﺯ ﻃﺮﯾﻖ ﻭﮐﯿﻼﻥ ﺑﻪ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﯽﺭﺳﯿﺪ ﻭ ﭘﺲ אﺯ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻥ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬
‫‪١٠‬‬
‫ﺩﺳﺖ אﻣﺎﻡ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( אﺻﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﺮאﻩ ﺑﺎ ﺟﻮאﺏ ﺑﻪ ﺳﺆאﻝﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﺯﮔﺮﺩאﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٠‬ﺑﺮאی ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺭﺿﺎ ﺟﺒﺎﺭی‪ ،‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ‪ ٣٠٧‬ـ ‪.٣٢٠‬‬

‫‪9‬‬