‫ﺟﻠﺴﺔ ﺳﻴﺰدﻫﻢ‬

‫اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدي ﻓﻘﻬﻲ زاده‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺑﺴﻢ אﷲ אﻟﺮّﺣﻤﻦ אﻟﺮّﺣﯿﻢ‬

‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬
‫אﻧﻮאﻉ ﻣﺼﺪﺭ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﻫﺪﻑ ﺩﺭﺱ‬
‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬
‫אﻧﻮאﻉ ﻣﺼﺪﺭ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‬
‫ﻣﺼﺪﺭ ﻭ אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬

‫‪2‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﻫﺪﻑ ﺩﺭﺱ‬
‫ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ‪:‬‬
‫¾ אﻧﻮאﻉ ﻣﺼﺪﺭ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ‪.‬‬

‫ﺩﺭﺁﻣﺪ‬
‫ﺩﺭ ﭼﻨﺪ ﺩﺭﺱ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻭ ﻗﻮאﻋﺪ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ אﻧﻮאﻉ ﺟﻤﻊ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﯾﻢ‪ .‬אﮐﻨﻮﻥ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺼﺪﺭ ﻭ אﻧﻮאﻉ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﺷﺪ ﻭ אﺯ אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﺩﺭﺱ ﺳﺨﻦ ﺧﻮאﻫﯿﻢ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺩﺭ‬
‫אﺑﺘﺪא ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻋﺮﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻣﺘﻨﻮّﻉאﻧﺪ ﻭ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪّﺩ ﻭ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺩאﺭﻧﺪ؛ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ‬
‫אﯾﻦ ﺩﺭﺱ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻣﻬﻢ ﻭ ﺭאﻩﮔﺸﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫אﻧﻮאﻉ ﻣﺼﺪﺭ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫אﻟﻒ(‬
‫‪١‬‬
‫‪١‬ـ ﴿ﻟَﻬُﻢ ﻣﱠﺎ ﯾَﺸَﺎﺅُﻭﻥَ ﻋِﻨْﺪَ ﺭَﺑﱢﻬِﻢْ ﺫَﻟِﻚَ ﻫُﻮَ אﻟْﻔَﻀْﻞُ אﻟْﻜَﺒِﯿﺮُ﴾‬
‫‪٢‬‬
‫‪٢‬ـ ﴿ﺇِﻥْ ﺃُﺭِﯾﺪُ ﺇِﻟﱠﺎ אﻟْﺈِﺻْﻼﺡَ ﻣَﺎ אﺳْﺘَﻄَﻌْﺖُ ﻭَ ﻣَﺎ ﺗَﻮْﻓِﯿﻘِﻲ ﺇِﻟﱠﺎ ﺑِﺎﻟﻠﱠﻪِ﴾‬
‫‪٣‬‬
‫‪٣‬ـ ﻋَﻦِ אﻹﻣﺎﻡِ אﻟﺒﺎﻗِﺮِ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡُ(‪» :‬אُﻃْﻠُﺐِ אﻹﺟَﺎﺑَﺔَ ﻋِﻨْﺪَ אﻗْﺸِﻌْﺮאﺭِ אﻟْﺠِﻠْﺪِ ﻭَ ﻋِﻨْﺪَ ﺇﻓَﺎﺿَﺔِ אﻟْﻌَﺒْﺮَﺓِ‪«.‬‬
‫ﺏ(‬
‫‪٤‬‬
‫‪١‬ـ ﴿ﻟِﻜُﻞﱢ ﺃُﻣﱠﺔٍ ﺟَﻌَﻠْﻨَﺎ ﻣَﻨْﺴَﻜﺎً ﻫُﻢْ ﻧﺎﺳِﻜُﻮﻩُ﴾‬
‫‪٥‬‬
‫‪٢‬ـ ﻭَ ﻭَﻋَﺪْﺗُﻤُﻮﻧﻲ ﻓﻲ אﻟﻤَﻌﺎﺩِ ﺷَﻔﺎﻋَﺔً * ﻭَ ﻋَﻠَﻰ אﻟﺼﱢﺮאﻁِ ﻏَﺪאً ﯾَﺼِﺢﱡ אﻟﻤَﻮْﻋِﺪُ‬
‫‪٦‬‬
‫‪٣‬ـ﴿ ﺇِﻧﱠﺎ ﻧَﺤْﻦُ ﻧُﺤْﯿِﻲ ﻭَ ﻧُﻤِﯿﺖُ ﻭَ ﺇِﻟَﯿْﻨَﺎ אﻟْﻤَﺼِﯿﺮُ﴾‬
‫‪٧‬‬
‫‪٤‬ـ ﴿ﻗَﺎﻟُﻮא ﻣَﻌْﺬِﺭَﺓً ﺇِﻟَﻰ ﺭَﺑﱢﻜُﻢْ ﻭَ ﻟَﻌَﻠﱠﻬُﻢْ ﯾَﺘﱠﻘُﻮﻥَ﴾‬
‫‪٨‬‬
‫‪٥‬ـ ﴿ﻭَ ﻗُﻞ ﺭﱠﺏﱢ ﺃَﺩْﺧِﻠْﻨِﻲ ﻣُﺪْﺧَﻞَ ﺻِﺪْﻕٍ ﻭَ ﺃَﺧْﺮِﺟْﻨِﻲ ﻣُﺨْﺮَﺝَ ﺻِﺪْﻕٍ﴾‬

‫‪ .١‬ﺷﻮﺭی‪٢٢/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺁﻧﭽﻪ ﺭא ﺑﺨﻮאﻫﻨﺪ ﻧﺰﺩ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺷﺎﻥ ﺧﻮאﻫﻨﺪ ﺩאﺷﺖ‪ .‬אﯾﻦ אﺳﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﻓﻀﻞ ﻋﻈﯿﻢ‪«.‬‬
‫‪ .٢‬ﻫﻮﺩ‪٨٨/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﻦ ﻗﺼﺪی ﺟﺰ אﺻﻼﺡ ]ﺟﺎﻣﻌﻪ[‪ ،‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﺘﻮאﻧﻢ‪ ،‬ﻧﺪאﺭﻡ ﻭ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﻪ ]ﯾﺎﺭی[ ﺧﺪא ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬
‫‪ .٣‬ﻃﺒﺮﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻜﺎﺭﻡ אﻷﺧﻼﻕ‪ ،‬ﺹ ‪٣١٧‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬אﺟﺎﺑﺖ ]ﺩﻋﺎ[ ﺭא ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻟﺮﺯﯾﺪﻥ ﺑﺪﻥ ﻭ ﺟﺎﺭی ﺷﺪﻥ אﺷﮏ ﺑﺨﻮאﻩ‪«.‬‬
‫‪ .٤‬ﺣﺞّ‪٦٧/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮאی ﻫﺮ אﻣّﺘﯽ ﻣﻨﺎﺳﮑﯽ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩﯾﻢ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺪאﻥ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪ .٥‬ﻋﻼﻣﻪ אﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬אﻟﻐﺪﯾﺮ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٦‬ﺹ ‪٣٦٤‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻭﻋﺪۀ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺩאﺩﯾﺪ ﻭ ﻓﺮﺩא ﺩﺭ ﭘﻞ ﺻﺮאﻁ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻭﻋـﺪﻩ ﻭﻓـﺎ ﺧﻮאﻫـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪ .٦‬ﻕ‪٤٣/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻮﺩ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﺑﺨﺸﯿﻢ ﻭ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﯽﺭﺳﺎﻧﯿﻢ ﻭ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﺎﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪ .٧‬אﻋﺮאﻑ‪١٦٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﺎ ﻣﻌﺬﺭﺗﯽ ﭘﯿﺶ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺗﺎﻥ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﺷﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﭘﺮﻫﯿﺰﮔﺎﺭی ﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪ .٨‬אﺳﺮאﺀ‪٨٠/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭא‪ ،‬ﻣﺮא ]ﺩﺭ ﻫﺮ ﮐﺎﺭی[ ﺑﻪ ﻃﺮﺯ ﺩﺭﺳﺖ ﺩאﺧﻞ ﮐﻦ ﻭ ﺑﻪ ﻃﺮﺯ ﺩﺭﺳﺖ ﺧﺎﺭﺝ ﺳﺎﺯ‪«.‬‬

‫‪3‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺝ(‬
‫‪١‬ـ ﻭَﻗَﻒَ ﻭَﻗْﻔَﺔً ﺛُﻢﱠ ﺻَﻌِﺪَ אﻟﺠَﺒَﻞَ‪.‬‬
‫‪٩‬‬
‫‪٢‬ـ ﻋَﻦِ אﻟﺮﱢﺿﺎ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡُ( ﻗَﺎﻝَ‪» :‬ﺩَﻋْﻮَﺓُ אﻟﻌَﺒْﺪِ ﺳِﺮّאً ﺩَﻋْﻮَﺓً ﻭאﺣِﺪَﺓً ﺗَﻌْﺪِﻝُ ﺳَﺒْﻌﯿﻦَ ﺩَﻋْﻮَﺓً ﻋَﻼﻧِﯿَﺔً‪«.‬‬
‫‪٣‬ـ ﺳَﺒﱠﺢَ אﷲَ ﺗَﺴْﺒﯿﺤَﺔً‪.‬‬
‫ﺩ(‬
‫‪١٠‬‬
‫‪١‬ـ ﻭَ ﻟَﻘَﺪْ ﻛﺎﻥَ ﺭَﺳﻮﻝُ אﷲِ )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﯾَﺄﻛُﻞُ ﻋَﻠَﻰ אﻷﺭﺽِ ﻭَ ﯾَﺠْﻠِﺲُ ﺟِﻠْﺴَﺔَ אﻟﻌَﺒْﺪِ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﻧَﺸَﺪَ ﻧِﺸْﺪَﺓ ﻟَﻄﯿﻔَﺔً‪.‬‬
‫ﻫ(‬
‫‪١١‬‬
‫﴿ﯾَﻈُﻨﱡﻮﻥَ ﺑِﺎﻟﻠﱠﻪِ ﻏَﯿْﺮَ אﻟْﺤَﻖﱢ ﻇَﻦﱠ אﻟْﺠﺎﻫِﻠِﯿﱠﺔِ﴾‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ אﻧﻮאﻉ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺭא ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪﺭ אﺳﻤﯽ‬
‫אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺪﻭﺙ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﺁﻣﺪﻥ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺭﺩ‪ ،‬ﺑﺪﻭﻥ אﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﺎﺻّﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی‬
‫ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﺩﺭ אﺑﺘﺪאی ﺧﻮﺩ »ﻣﯿﻢ« ﺯאﺋﺪ ﻧﺪאﺭﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﯾﺎی ﻣﺸﺪّﺩ ﻭ ﺗﺎی ﺗﺄﻧﯿﺚ ﻧﯿﺰ ﺧﺘﻢ ﻧﺸﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ אﯾﻦ ﻣﺼﺎﺩﺭ‬
‫ﻣﺼﺪﺭ אﺻﻠﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» .‬ﻓَﻀْﻞ« ﺩﺭ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺼﺪﺭ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮّﺩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ ﺳﻤﺎﻋﯽאﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ אﯾﻦ ﻫﻤﻪ ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪאﻥ ﺻﺮﻓﯽ ﺑﺮאی ﺷﻨﺎﺧﺖ אﯾﻦ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻗﻮאﻋﺪی ﻭﺿﻊ‬
‫ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻢ ﻭ ﺑﯿﺶ ﺑﺮאی ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﯽﺁﯾﺪ ﻭ ﻣﺎ אﺯ אﯾﻦ ﻗﻮאﻋﺪ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﺷﺎﻧﺰﺩﻫﻢ‬
‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪ (١‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﺮﺩﻩאﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭﻡ »ﺇﺻﻼﺡ« ﻭ »ﺗَﻮْﻓﯿﻖ« ﻣﺼﺪﺭ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ אﺯ אﺑﻮאﺏ »ﺇﻓﻌﺎﻝ« ﻭ »ﺗَﻔﻌﯿﻞ« ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺭﺱ ﻫﻔﺪﻫﻢ ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪ (١‬ﺭאﺟﻊ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺩﻭאﺯﺩﻩ ﺑﺎﺏ ﻣﺸﻬﻮﺭ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪» :‬ﺇﻓْﻌَﺎﻝ‪ ،‬ﺗَﻔﻌِﯿﻞ‪ ،‬ﻣُﻔَﺎﻋَﻠَﺔ‪ ،‬אِﻧْﻔِﻌَﺎﻝ‪ ،‬אِﻓْﺘِﻌَﺎﻝ‪ ،‬ﺗَﻔَﻌﱡﻞ‪ ،‬ﺗَﻔَﺎﻋُﻞ‪ ،‬אِﻓﻌِﻼﻝ‪ ،‬אِﺳْﺘِﻔْﻌَﺎﻝ‪ ،‬אِﻓْﻌِﯿﻌَﺎﻝ‪ ،‬אِﻓْﻌِﯿﻼﻝ ﻭ‬
‫אِﻓْﻌِﻮﱠאﻝ«‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺳﻮﻡ »אِﻗْﺸِ ْﻌﺮאﺭ« ﻣﺼﺪﺭ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺰﯾﺪ אﺯ ﺑﺎﺏ »אِﻓْﻌِﻠﱠﺎﻝ« אﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺠﺮﺩ ﻭ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺰﯾﺪ ﭼﻬﺎﺭ‬
‫ﻭﺯﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕאﻧﺪ אﺯ‪» :‬ﻓَﻌْﻠَﻠَﺔ )ﻓِﻌﻼﻝ(‪ ،‬ﺗَﻔَﻌْﻠُﻞ‪ ،‬אِﻓْﻌِﻨْﻼﻝ ﻭ אِﻓْﻌِﻠﱠﺎﻝ«؛ ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺗﻌﺪאﺩ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻏﯿﺮ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ‬
‫ﺩﺭ ﻣﺠﻤﻮﻉ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﺰﺩﻩ ﻭﺯﻥ ﻣﯽﺭﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﻮﻥ ﺩﺭ ﺁﻏﺎﺯ ﻫﻤﮥ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯿﻢ ﺯאﺋﺪی ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫»ﻣَﻨْﺴَﻚ« ﻣﺼﺪﺭ ﻓﻌﻞ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ »ﻧَﺴَﻚَ‪ ،‬ﯾَﻨْﺴُﻚُ« ﻭ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣَﻔْﻌَﻞ« אﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ ﺛﻼﺛﯽ‬
‫ﻣﺠﺮﺩ אﻏﻠﺐ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣَﻔْﻌَﻞ« ﻣﯽﺁﯾﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭﻡ »ﻣَﻮْﻋِﺪ« ﻣﺼﺪﺭ ﻓﻌﻞ ﻣﻌﺘﻞّ אﻟﻔﺎﺋﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ ﺁﻥ ﺩﺭ‬
‫ﻣﻀﺎﺭﻉ ﺣﺬﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ אﻏﻠﺐ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣَﻔْﻌِﻞ« ﻣﯽﺁﯾﺪ‪» .‬ﻣَﺼِﯿﺮ« ﺩﺭ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬אﺯ‬
‫ﻣﻮאﺭﺩ ﻧﺎﺩﺭی אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ אﯾﻨﮑﻪ ﻓﻌﻞ ﺁﻥ ﻣﻌﺘﻞّ אﻟﻔﺎﺀ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ ﺁﻥ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣَﻔْﻌِﻞ« ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ‬
‫ﭼﻬﺎﺭﻡ »ﻣَﻌْﺬِﺭَﺓ« ﻣﺼﺪﺭی ﻣﯿﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭۀ ﺯאﺋﺪی ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺁﻥ אﻓﺰﻭﺩﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ‬

‫‪ .٩‬ﻣﻜﺎﺭﻡ אﻷﺧﻼﻕ‪ ،‬ﺹ ‪ ٢٧٠‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﯾﮏ ﺩﻋﺎی ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ ﺑﻨﺪﻩ ﺑﺮאﺑﺮ ﻫﻔﺘﺎﺩ ﺩﻋﺎی ﺁﺷﮑﺎﺭ אﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ .١٠‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪ ١٠‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪא )ﺻﻠﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺑﺮ ﺭﻭی ﺯﻣﯿﻦ ﻏﺬא ﺗﻨﺎﻭﻝ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮﺩ ﻭ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺑﺮﺩﮔﺎﻥ‬
‫ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ‪«.‬‬
‫‪ .١١‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮאﻥ‪١٥٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺧﺪא ﮔﻤﺎﻧﻬﺎی ﻧﺎﺭﻭא ﻫﻤﭽﻮﻥ ﮔﻤﺎﻧﻬﺎی ]ﺩﻭﺭאﻥ[ ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ ﻣﯽﺑﺮﺩﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪4‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﭘﻨﺠﻢ »ﻣُﺪْﺧَﻞ« ﻭ »ﻣُﺨْﺮَﺝ« ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺩﻭ ﻣﺼﺪﺭ ﻓﻌﻞ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ אﺯ ﺑﺎﺏ ﺇﻓﻌﺎﻝ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻭ אﺯ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﺭﻭ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣُﻔْﻌَﻞ«‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻭﺯﻥ אﺳﻢ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﺧﻮﺩ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪) :‬ﯾُﺪْﺧِﻞُ ← ﻣُﺪْﺧَﻞ ﻭ ﯾُﺨْﺮِﺝُ← ُﻣﺨْﺮَﺝ(‬
‫ﺣﺎﻝ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺝ« ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ »ﻭَﻗْﻔَﺔ« ﻣﺼﺪﺭ ﻓﻌﻞ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ »ﻭَﻗَﻒَ‪ ،‬ﯾَﻘِﻒُ«‬
‫אﺳﺖ ﻭ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌْﻠَﺔ« ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ ﻣﺼﺎﺩﺭ‪ ،‬ﺗﻌﺪאﺩ ﻭﻗﻮﻉ ﻓﻌﻞ ﭘﯿﺶ אﺯ ﺧﻮﺩ ﺭא ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﺼﺪﺭ ﻣﺮّﺓ ﯾﺎ ﻣﺼﺪﺭ ﻋﺪﺩ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭﻡ »ﺩَﻋْﻮَﺓ« ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌْﻠَﺔ« אﺳﺖ‪ ،‬אﻣﺎ אﯾﻦ ﻭﺯﻥ‪ ،‬ﻭﺯﻥ ﻣﺼﺪﺭ‬
‫אﺻﻠﯽ ﺁﻥ אﺳﺖ ﻭ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﺑﺮאی ﻧﺸﺎﻥ ﺩאﺩﻥ ﯾﮏ ﺑﺎﺭ ﺩﻋﺎ ﮐﺮﺩﻥ ﻭאژۀ »ﻭאﺣِﺪَﺓ« ﭘﺲ אﺯ ﺁﻥ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ‬
‫ﺳﻮﻣﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ »ﺗَﺴْﺒﯿﺤَﺔ« ﻣﺼﺪﺭ ﻣ ّﺮﺓ ﺑﺮאی ﻓﻌﻞ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ ﺑﺎﺏ ﺗﻔﻌﯿﻞ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ אﻓﺰﻭﺩﻥ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭۀ ﺯאﺋﺪی ﺑﻪ‬
‫ﺁﺧﺮ ﻣﺼﺪﺭ אﺻﻠﯽ ﺁﻥ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺩ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓِﻌْﻠَﺔ« ﺁﻣﺪﻩאﻧﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺑﺮ ﻧﻮﻉ ﻭ ﻫﯿﺌﺖ ﻭﻗﻮﻉ ﻓﻌﻞ ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺭﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺼﺪﺭ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ »ﺟِﻠْﺴَﺔ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓِﻌْﻠَﺔ« ﻭ ﻣﺼﺪﺭ ﻓﻌﻞ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ »ﺟَﻠَﺲَ‪،‬‬
‫ﯾَﺠْﻠِﺲُ« אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭﻡ ﻧﯿﺰ »ﻧِﺸْﺪَﺓ« ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓِﻌْﻠَﺔ« אﺳﺖ‪ ،‬אﻣّﺎ אﯾﻦ ﻭﺯﻥ‪ ،‬ﻭﺯﻥ ﻣﺼﺪﺭ אﺻﻠﯽ ﺁﻥ אﺳﺖ ﻭ אﺯ‬
‫אﯾﻦ ﺭﻭ ﺑﺮאی ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻧﻮﻉ ﻭ ﻫﯿﺌﺖ ﻭﻗﻮﻉ ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻭאژۀ »ﻟَﻄﯿﻔَﺔ« ﭘﺲ אﺯ ﺁﻥ ﺫﮐﺮ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻧﻮﻉ ﺁﻥ ﺭא ﻧﺸﺎﻥ ﺩאﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻭ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ ﺩﺭ ﺩﺳﺘﮥ »ﻫ« ﯾﺎی ﻣﺸﺪّﺩ ﻭ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭۀ ﺯאﺋﺪی ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﻭאژۀ »ﺟﺎﻫِﻞ« אﻓﺰﻭﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﺼﺪﺭ‬
‫»אﻟﺠﺎﻫِﻠِﯿﱠﺔ« ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﻣﺼﺪﺭ ﺻﻨﺎﻋﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﺮﺑﯽ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪאﻧﺪ‪:‬‬
‫‪١‬ـ ﻣﺼﺪﺭ אﺻﻠﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﮥ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮّﺩ‪ ،‬ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ‪ ،‬ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺠﺮّﺩ ﻭ ﺭﺑﺎﻋﯽ ﻣﺰﯾﺪ ﺩﺭ ﺷﮑﻞ אﺻﻠﯽ ﻭ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ אﻃﻼﻕ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﻣﯿﻢ ﺯאﺋﺪ ﺷﺮﻭﻉ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﯾﺎی ﻣﺸﺪّﺩ ﻭ ﺗﺎی ﺗﺄﻧﯿﺚ ﻧﯿﺰ ﺧﺘﻢ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺩﺭی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﯿﻤﯽ ﺯאﺋﺪ ﺩﺭ אﺑﺘﺪאی ﺁﻧﻬﺎ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣَﻔْﻌِﻞ«‪» ،‬ﻣَﻔْﻌَﻞ«‬
‫ﯾﺎ »ﻣَﻔْﻌِﻠَﺔ« ﻣﯽﺁﯾﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ אﻏﻠﺐ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣَﻔْﻌَﻞ« ﻣﯽﺁﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻧَﺴَﻚَ‪ ،‬ﯾَﻨْﺴُﻚُ←‬
‫ﻣَﻨْﺴَﻚ«‪ .‬ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ ﻣﻌﺘﻞّ אﻟﻔﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﻣﻀﺎﺭﻉ ﺣﺬﻑ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ ،‬ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣَﻔْﻌِﻞ«‬
‫ﻣﯽﺁﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻭَﻋَﺪَ‪ ،‬ﯾَﻌِﺪُ← ﻣَﻮْﻋِﺪ«‪ .‬אﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮאﺭﺩ ﻧﺎﺩﺭی ﻧﯿﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ﮐﻪ ﺑﺎ אﯾﻨﮑﻪ ﻓﻌﻞ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻞ אﻟﻔﺎﺀ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻣَﻔْﻌِﻞ« ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺻﺎﺭَ‪ ،‬ﯾَﺼِﯿﺮُ← ﻣَﺼِﯿﺮ«‪ .‬ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ אﯾﻦ‪ ،‬ﮔﺎﻩ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭۀ‬
‫ﺯאﺋﺪی ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ אﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻣَﻌْﺬِﺭَﺓ«‪.‬‬
‫ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯿﻤﯽ ﺩﺭ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ אﺳﻢ ﻣﻔﻌﻮﻝ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽﺁﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺃﺩﺧَﻞَ‪ ،‬ﯾُﺪﺧِﻞُ← ﻣُﺪْﺧَﻞ«؛ »ﺃﺧﺮَﺝَ‪،‬‬
‫ﯾُﺨﺮِﺝُ← ﻣُﺨْﺮَﺝ« ﻭ »אِﺳْﺘَﺨْﺮَﺝَ‪ ،‬ﯾَﺴْﺘَﺨْﺮِﺝُ← ﻣُﺴْﺘَﺨْﺮََﺝ«‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﺮّﺓ )ﻣﺼﺪﺭ ﻋﺪﺩ(‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺩﺭی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻌﺪאﺩ ﺩﻓﻌﺎﺕ ﺭﺧﺪאﺩ ﻓﻌﻞ ﺩﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬אﯾﻦ ﻧﻮﻉ אﺯ‬
‫ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌْﻠَﺔ« ﻣﯽﺁﯾﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻭَﻗَﻒَ‪ ،‬ﯾَﻘِﻒُ← ﻭَﻗْﻔَﺔ«‪ ،‬אﻣﺎ אﮔﺮ ﻣﺼﺪﺭ אﺻﻠﯽ ﻓﻌﻞ‪،‬‬
‫ﺧﻮﺩ‪ ،‬ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓَﻌْﻠَﺔ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮאی ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺗﻌﺪאﺩ ﻭﻗﻮﻉ ﺁﻥ ﺑﺎﯾﺪ ﻭﺻﻔﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺑﯿﻔﺰאﯾﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺩَﻋْﻮَﺓ←‬
‫ﺩَﻋْﻮَﺓً ﻭאﺣِﺪَﺓً«‪ .‬ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺰﯾﺪ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﺮّﺓ ﺑﺎ אﻓﺰﻭﺩﻥ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭۀ ﺯאﺋﺪی ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﻣﺼﺪﺭ אﺻﻠﯽ ﺑﺎﺏ ﻣﻮﺭﺩ ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﻣﯽﺁﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺗَﺴﺒﯿﺢ← ﺗَﺴْﺒﯿﺤَﺔ«‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫‪٤‬ـ ﻣﺼﺪﺭ ﻧﻮﻋﯽ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺩﺭی ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮﻉ ﻓﻌﻞ ﻭ ﻫﯿﺌﺖ ﻭﻗﻮﻉ ﺁﻥ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ אﻓﻌﺎﻝ ﺛﻼﺛﯽ ﻣﺠﺮﺩ‬
‫ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓِﻌْﻠَﺔ« ﻣﯽﺁﯾﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺟَﻠَﺲَ‪ ،‬ﯾَﺠْﻠِﺲُ← ﺟِﻠْﺴَﺔ« ﻭ אﮔﺮ ﻣﺼﺪﺭ אﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺧﻮﺩ‪ ،‬ﺑﺮ ﻭﺯﻥ »ﻓِﻌْﻠَﺔ« ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮאی‬
‫ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻫﯿﺌﺖ ﻭﻗﻮﻉ ﻓﻌﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﻭאژﻩאی ﺑﻪ ﺁﻥ ﺑﯿﻔﺰאﯾﯿﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﻧِﺸْﺪَﺓ ← ﻧِﺸْﺪَﺓً ﻟَﻄﯿﻔَﺔً«‪.‬‬
‫‪٥‬ـ ﻣﺼﺪﺭ ﺻﻨﺎﻋﯽ‪ :‬ﻣﺼﺪﺭی אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ אﻓﺰﻭﺩﻥ ﯾﺎی ﻣﺸﺪّﺩ ﻭ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭۀ ﺯאﺋﺪ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺑﺮﺧﯽ ﻭאژﻩﻫﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽﺁﯾﺪ؛‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪» :‬ﺟﺎﻫِﻞ← ﺟﺎﻫِﻠِﯿﱠﺔ«‪.‬‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‬
‫ﻣﺼﺪﺭ ﻭ אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺯﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫אﻟﻒ(‬
‫‪١‬ـ ﴿ﻗَﺎﻟُﻮא ﻻ ﻋِﻠْﻢَ ﻟَﻨﺎ ﺇِﻧﱠﻚَ ﺃَﻧْﺖَ ﻋَﻠﱠﺎﻡُ אﻟْﻐُﯿُﻮﺏِ﴾‬
‫‪١٢‬‬

‫‪١٣‬‬
‫‪٢‬ـ ﴿ﻭَ ﻭَﺻﱠﯿْﻨَﺎ אﻟْﺈِﻧْﺴَﺎﻥَ ﺑِﻮَאﻟِﺪَﯾْﻪِ ﺣُﺴْﻨﺎً﴾‬
‫‪١٤‬‬
‫‪٣‬ـ ﴿ﻭَ ﻛَﻔَﻰ אﻟﻠﱠﻪُ אﻟْﻤُﺆْﻣِﻨِﯿﻦَ אﻟْﻘِﺘﺎﻝَ ﻭَ ﻛَﺎﻥَ אﻟﻠﱠﻪُ ﻗَﻮِﯾّﺎً ﻋَﺰِﯾﺰאً﴾‬
‫‪١٥‬‬
‫‪٤‬ـ ﻗﺎﻝَ אﻹﻣﺎﻡُ אﻟﺼّﺎﺩِﻕُ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡُ(‪» :‬ﺻِﻔَﺔُ אﻟﺮّﺿَﺎ ﺃﻥْ ﺗَﺮْﺿَﻰ אﻟْﻤَﺤﺒُﻮﺏَ ﻭَ אﻟْﻤَﻜﺮُﻭﻩَ‪«.‬‬
‫‪١٦‬‬
‫‪٥‬ـ ﯾﺎ ﺃﯾﱡﻬَﺎ אﻟﺮﱠﺟُﻞُ אﻟْﻤُﻌَﻠﱢﻢُ ﻏَﯿْﺮَﻩُ * ﻫَﻠﱠﺎ ﻟِﻨَﻔْﺴِﻚَ ﻛَﺎﻥَ ﺫא אﻟﺘﱠﻌْﻠﯿﻢِ‬
‫ﺏ(‬
‫‪١٧‬‬
‫‪١‬ـ ﴿ﺳَﻼﻡٌ ﻋَﻠَﯿْﻜُﻢْ ﺑِﻤَﺎ ﺻَﺒَﺮْﺗُﻢْ ﻓَﻨِﻌْﻢَ ﻋُﻘْﺒَﻰ אﻟﺪﱠאﺭِ﴾‬
‫‪٢‬ـ ﻗﺎﻝَ ﻋَﻠِﻲﱞ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡُ(‪» :‬ﺳَﯿَﻬْﻠِﻚُ ﻓِﻲﱠ ﺻِﻨْﻔﺎﻥِ‪ :‬ﻣُﺤِﺐﱞ ﻣُﻔْﺮِﻁٌ ﯾَﺬْﻫَﺐُ ﺑِﻪِ אﻟْﺤُﺐﱡ ﺇﻟَﻰ ﻏَﯿﺮِ אﻟْﺤَﻖﱢ‪ ،‬ﻭَ ﻣُﺒْﻐِﺾٌ ﻣُﻔْﺮِﻁٌ‬
‫‪١٨‬‬
‫ﯾَﺬْﻫَﺐُ ﺑِﻪِ אﻟﺒُﻐْﺾُ ﺇﻟَﻰ ﻏَﯿﺮِ אﻟﺤَﻖﱢ«‪.‬‬
‫‪١٩‬‬
‫‪٣‬ـ ﻗﺎﻝَ ﺭَﺳﻮﻝُ אﷲِ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪» :‬ﺇﻧﱠﺎ ﺃﻫْﻞَ אﻟْﺒَﯿْﺖِ ﻻ ﺗَﺤِﻞﱡ ﻟَﻨَﺎ אﻟﺼﱠﺪَﻗَﺔُ‪ ،‬ﻭ ﺃُﻣِﺮْﻧَﺎ ﺑِﺈِﺳْﺒَﺎﻍِ אﻟْﻮُﺿُﻮﺀِ«‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﯿﺢ‬
‫אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﺎﻻ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﺑﺮ ﺣﺪﻭﺙ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﺁﻣﺪﻥ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺭﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻭﻥ אﯾﻨﮑﻪ‬

‫‪ .١٢‬ﻣﺎﺋﺪﻩ‪١٠٩/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪" :‬ﻣﺎ ﺭא ﻫﯿﭻ ﺩאﻧﺸﻰ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺗﻮﯾﻰ ﻛﻪ ﺩאﻧﺎﻯ ﺭאﺯﻫﺎﻯ ﻧﻬﺎﻧﻰ"‪«.‬‬
‫‪ .١٣‬ﻋﻨﮑﺒﻮﺕ‪٨/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﺑﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﺳﻔﺎﺭﺵ ﻛﺮﺩﯾﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪﺭ ﻭ ﻣﺎﺩﺭ ﺧﻮﺩ ﻧﯿﻜﻰ ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪ .١٤‬אﺣﺰאﺏ‪٢٥/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﺧﺪא ]ﺯﺣﻤﺖ[ ﺟﻨﮓ ﺭא אﺯ ﻣﺆﻣﻨﺎﻥ ﺑﺮﺩאﺷﺖ ﻭ ﺧﺪא ﻫﻤﻮאﺭﻩ ﻧﯿﺮﻭﻣﻨﺪ ﺷﻜﺴﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ אﺳﺖ‪«.‬‬
‫‪ .١٥‬ﻣﺴﮑﻦ אﻟﻔﺆאﺩ‪ ،‬ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺹ ‪.٨٢‬‬
‫‪ .١٦‬אﺑﻦ אﺑﯽﺟﻤﻬﻮﺭ אﺣﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻋﻮאﻟﯽ אﻟﻠﺌﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪٢٨٧‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬אی ﮐﺴﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺩﯾﮕـﺮאﻥ ﻣـﯽﺁﻣـﻮﺯی‪ ،‬ﭼـﺮא ﺑـﺮאی ﺧـﻮﺩﺕ‬
‫ﺁﻣﻮﺯﮔﺎﺭی ﻧﻤﯽﮔﺰﯾﻨﯽ؟!«‬
‫‪ .١٧‬ﺭﻋﺪ‪٢٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪]» :‬ﻭ ﺑﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ [:‬ﺩﺭﻭﺩ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ]ﭘﺎﺩאﺵ[ ﺁﻧﭽﻪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮﺩﯾﺪ‪ .‬ﺭאﺳﺘﻰ ﭼﻪ ﻧﯿﻜﻮﺳﺖ ﻓﺮﺟﺎﻡ ﺁﻥ ﺳﺮאﻯ‪«.‬‬
‫‪ .١٨‬אﺑﺮאﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺛﻘﻔﯽ‪ ،‬אﻟﻐﺎﺭאﺕ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪٥٨٩‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﻪ ﺯﻭﺩی ﺩﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﻣﻦ ﻫﻼک ﺷـﻮﻧﺪ‪ :‬ﺩﻭﺳـﺘﺪאﺭ אﻓﺮאﻃـﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺩﻭﺳﺘﯽ‪ ،‬אﻭ ﺭא ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﮐﺸﺎﻧﺪ ﻭ ﺩﺷﻤﻨﯽ אﻓﺮאﻃﯽ ﮐﻪ ﺩﺷﻤﻨﯽ אﻭ ﺭא ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺑﺮﺩ‪«.‬‬
‫‪ .١٩‬ﺩאﻭﺩ ﺑﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎﻥ ﻏﺎﺯی‪ ،‬ﻣﺴﻨﺪ אﻟﺮﺿﺎ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﺹ‪١٤٤‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺮאی ﻣﺎ אﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﺻﺪﻗﻪ ﺣﻼﻝ ﻧﯿﺴﺖ ﻭ ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻭﺿﻮ אﻣﺮ ﺷﺪﻩאﯾﻢ‪«.‬‬

‫‪6‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺑﺮ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﺎﺻّﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩאﺭی אﺯ ﻭﯾﮋﮔﯽ ﻣﺬﮐﻮﺭ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻡ‬
‫ﺣﺮﻭﻑ אﻓﻌﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪» .‬ﻋِﻠْﻢ« ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ אﻭّﻝ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺩאﻧﺴﺘﻦ אﺳﺖ ﻭ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﮥ ﺣﺮﻭﻑ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺻﯿﻐﮥ‬
‫ﻣﺎﺿﯽ ﻓﻌﻞ ﺧﻮﺩ )ﻋَﻠِﻢَ( אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭﻡ »ﺣُﺴْﻦ« ﺑﺮ ﭘﺪﯾﺪ ﺁﻣﺪﻥ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺳﻮﻡ‬
‫»ﻗِﺘﺎﻝ« ﺑﺮ ﺣﺪﻭﺙ ﻓﻌﻞ ﺟﻨﮕﯿﺪﻥ ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺩﺭ ﻟﻔﻆ‪ ،‬ﺣﺮﻑ »אﻟﻒ« אﺯ ﻓﻌﻞ ﺁﻥ )ﻗﺎﺗَﻞَ( אﻓﺘﺎﺩﻩ אﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻭﻟﯽ ﺩאﻧﺸﻤﻨﺪאﻥ ﺁﻥ ﺭא ﺩﺭ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪאﻧﺪ ﻭ ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳﺎﺱ ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﺣﺮﻑ »אﻟﻒ« ﻣﺤﺬﻭﻑ ﺩﺭ ﻟﻔﻆ ﺁﻥ ﻇﻬﻮﺭ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ אﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ »ﻗِﯿﺘَﺎﻝ« ﺑﻪ ﮐﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪ ٢٠.‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻓﺎﺀ אﻟﻔﻌﻞ »ﺻِﻔَﺔ«‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺮﻑ »ﻭאﻭ«‪ ،‬ﺩﺭ‬
‫ﻟﻔﻆ ﻭ ﺗﻘﺪﯾﺮ אﺯ ﻣﺼﺪﺭ ﺣﺬﻑ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻥ ﺗﺎی ﻣﺪﻭّﺭﻩ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ ﺁﻥ אﻓﺰﻭﺩﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻭﻥ ﺁﻧﮑﻪ »ﻭאﻭ« אﺯ‬
‫ﻓﻌﻞ ﺁﻥ )ﻭَﺻَﻒَ( ﺣﺬﻑ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ ﺩﺭ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻣﺸﺪّﺩ »ﻻﻡ« אﺯ ﻓﻌﻞ ﺁﻥ )ﻋَﻠﱠﻢَ( ﺣﺬﻑ‬
‫ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺁﻥ ﺗﺎی ﻣﺒﺴﻮﻃﯽ ﺑﻪ אﺑﺘﺪאی ﺁﻥ אﻓﺰﻭﺩﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪) :‬ﺗَﻌﻠﯿﻢ(‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﺭא ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »ﺏ« ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎی ﺩﺳﺘﮥ »אﻟﻒ« ﺩﺭ ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺣﺪﻭﺙ ﻓﻌﻞ ﺑﺎ ﻣﺼﺪﺭ ﯾﮑﺴﺎﻥ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬אﻣﺎ ﺩﺭ אﺷﺘﻤﺎﻝ ﻫﻤﮥ ﺣﺮﻭﻑ ﻓﻌﻞ ﺑﺎ ﻣﺼﺪﺭ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺩאﺭﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﺎً ﻭ ﺗﻘﺪﯾﺮאً ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﻓﻌﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﺭא‬
‫ﻧﺪאﺭﻧﺪ ﻭ ﺣﺮﻑ ﯾﺎ ﺣﺮﻭﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺸﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ אﺳﻤﻬﺎﯾﯽ ﺭא אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ٢١ .‬ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ אﻭّﻝ‬
‫»ﺳَﻼﻡ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ »ﺳَﻠﱠﻢَ« אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ؛ ﺯﯾﺮא ﯾﮑﯽ אﺯ ﺩﻭ ﺣﺮﻑ ﻣﺸﺪّﺩ »ﻻﻡ« אﺯ ﻓﻌﻞ ﺁﻥ‬
‫)ﺳَﻠﱠﻢَ( ﺣﺬﻑ ﮔﺮﺩﯾﺪﻩ ﻭ ﻫﯿﭻ ﺣﺮﻓﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺁﻥ ﻧﺸﺪﻩ אﺳﺖ‪» .‬ﺣُﺐّ« ﻭ »ﺑُﻐْﺾ« ﺩﺭ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺩﻭﻡ ﻧﯿﺰ אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ אﯾﻦ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﮐﻪ »ﺣُﺐّ« ﻫﻢﻭﺯﻥ ﻣﺼﺪﺭ ﺧﻮﺩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻭﻟﯽ »ﺑُﻐْﺾ« ﺑﺎ ﻭﺯﻥ ﻣﺼﺪﺭ ﺧﻮﺩ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ אﺳﺖ ﻭ ﻣﺼﺪﺭ ﺁﻥ‬
‫»ﺑَﻐَﺎﺿَﺔ« אﺳﺖ ﻭ ﺳﺮאﻧﺠﺎﻡ ﺩﺭ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ »ﻭُﺿﻮﺀ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ »ﺗَﻮَﺿﱠﺄَ« אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ אﺳﺖ؛ ﺯﯾﺮא ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ‬
‫ﻫﻤﮥ ﺣﺮﻭﻑ ﺁﻥ ﻧﯿﺴﺖ ﻭ ﻫﯿﭻ ﺣﺮﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺁﻥ ﻧﺸﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻋﺪﻩ‬
‫‪١‬ـ ﻣﺼﺪﺭ אﺳﻤﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺪﻭﺙ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﺁﻣﺪﻥ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﺩﻻﻟﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻭﻥ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺮ ﺯﻣﺎﻥ ﺧﺎﺻّﯽ ﺩﻻﻟﺖ‬
‫ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺼﺪﺭ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻫﻤﮥ ﺣﺮﻭﻑ ﻓﻌﻞ ﺧﻮﺩ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻋِﻠْﻢ« ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺪﻭﺙ ﻓﻌﻞ‬
‫»ﺩאﻧﺴﺘﻦ« ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺭﺩ ﻭ »ﺣُﺴْﻦ« ﮐﻪ ﺩאﻝّ ﺑﺮ ﭘﺪﯾﺪ ﺁﻣﺪﻥ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽ אﺳﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻝ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻫﻤﮥ‬
‫ﺣﺮﻭﻑ אﻓﻌﺎﻝ ﺧﻮﺩ )»ﻋَﻠِﻢَ« ﻭ »ﺣَﺴُﻦَ«( ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬אﻟﺒﺘﻪ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮאﺭﺩ ﺩﺭ ﻣﺼﺪﺭ‪ ،‬ﺣﺮﻑ ﯾﺎ ﺣﺮﻭﻓﯽ ﺩﺭ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﯾﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺣﺮﻑ ﯾﺎ ﺣﺮﻭﻓﯽ ﻣﯽﮔﺮﺩﺩ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪ ،‬ﻭﻟﯽ ﻋﯿﻨﺎً ﺩﺭ ﻣﺼﺪﺭ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺸﺪﻩ‬
‫אﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ ﺩﺭ ﺩﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﺣﺪﻭﺙ ﻓﻌﻞ ﯾﺎ ﭘﺪﯾﺪ ﺁﻣﺪﻥ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪﺭ ﯾﮑﺴﺎﻥ אﺳﺖ‪ ،‬אﻣﺎ ﺩﺭ אﺷﺘﻤﺎﻝ ﻫﻤﮥ ﺣﺮﻭﻑ‬
‫ﻓﻌﻞ ﺑﺎ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ אﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻟﻔﻈﺎً ﻭ ﺗﻘﺪﯾﺮאً ﺑﺮﺧﯽ אﺯ ﺣﺮﻭﻑ אﻓﻌﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﺭא ﻧﺪאﺭﺩ ﻭ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺁﻥ‬
‫ﺿﺄَ« אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﺷﻮﺩ؛ ﺯﯾﺮא ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﮥ ﺣﺮﻭﻑ ﺁﻥ‬ ‫ﻧﺸﺪﻩ אﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻭُﺿﻮﺀ« ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﻞ »ﺗَﻮَ ﱠ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﻭ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻫﯿﭻ ﺣﺮﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺣﺮﻭﻑ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﻓﻌﻞ ﻧﺸﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٢٠‬ﺷﺮﺡ אﺑﻦ ﻋﻘﯿﻞ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪.٩٩‬‬

‫‪ .٢١‬ﺑﺮﺧﯽ ﻧﯿﺰ אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭ ﺭא אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪» :‬ﮐﻠﻤﻪאی ﮐﻪ ﺑﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺼﺪﺭ ﻭ ﻧﺘﯿﺠـﮥ ﺁﻥ ﺩﻻﻟـﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ «.‬ﺭک‪:‬‬
‫ﺻﺮﻑ ﺳﺎﺩﻩ‪ ،‬ﺹ ‪.١٣١‬‬

‫‪7‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﺳﯿﺰﺩﻫﻢ‬ ‫ﺻﺮﻑ ﻋﺮﺑﯽ )‪(٢‬‬

‫ﺗﻤﺮﯾﻦ‬
‫אﻟﻒ( אﻧﻮאﻉ ﻣﺼﺪﺭ ﺭא ﺩﺭ ﻋﺒﺎﺭאﺕ ﺯﯾﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪٢٢‬‬
‫‪١‬ـ ﴿ﻭَ ﻣَﻦْ ﺃَﻋْﺮَﺽَ ﻋَﻦْ ﺫِﻛْﺮِﻱ ﻓَﺈِﻥﱠ ﻟَﻪُ ﻣَﻌِﯿﺸَﺔً ﺿَﻨْﻜﺎً﴾‬
‫‪٢٣‬‬
‫‪٢‬ـ ﴿ﻓَﻌَﺼَﻮْא ﺭَﺳُﻮﻝَ ﺭَﺑﱢﻬِﻢْ ﻓَﺄَﺧَﺬَﻫُﻢْ ﺃَﺧْﺬَﺓً ﺭﱠאﺑِﯿَﺔً﴾‬
‫‪٣‬ـ ﻋَﻦِ אﻟﻨﱠﺒِﻲﱢ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‪» :‬ﺇﻥﱠ ﻟِﻠﱠﻪِ ﻣِﺌَﺔَ ﺭَﺣْﻤَﺔً ﺃﻧْﺰَﻝَ ﻣِﻨْﻬـﺎ ﺭَﺣْﻤَـﺔً ﻭאﺣِـﺪَﺓً ﺑَـﯿْﻦَ אﻟﺠِـﻦﱢ ﻭَ אﻹﻧْـﺲِ ﻭَ‬
‫‪٢٤‬‬
‫אﻟﺒَﻬﺎﺋِﻢِ ﻭَ ﺃﺧﱠﺮَ ﺗِﺴْﻌَﺔً ﻭَ ﺗِﺴْﻌﯿﻦَ ﺭَﺣﻤَﺔً ﯾَﺮْﺣَﻢُ ﺑِﻬﺎ ﻋِﺒﺎﺩَﻩُ‪«.‬‬
‫‪٤‬ـ »ﯾﺎ ﺳَﻠﻤﺎﻥُ‪ ،‬ﺇﻧﱠﻪُ ﻣَﻦْ ﺳَﺒﱠﺢَ אﷲَ ﺗَﺴْﺒﯿﺤَﺔً ﺃﻭْ ﻫَﻠﱠﻠَﻪُ ﺗَﻬْﻠﯿﻠَﺔً ﺃﻭْ ﻛَﺒﱠﺮَﻩُ ﺗَﻜْﺒﯿﺮَﺓً ﺃﻭْ ﺣَﻤﱠﺪَﻩُ ﺗَﺤﻤﯿﺪَﺓً‪ ،‬ﻏَﺮَﺱَ אﷲُ ﻋَـﺰّ ﻭَ‬
‫ﺟَﻞﱠ ﻟَﻪُ ﺑَﻬﺎ ﺷَﺠَﺮَﺓً ﻓِﻲ אﻟﺠَﻨﱠﺔِ‪ ،‬ﺃﺻْﻠُﻬﺎ ﻣِﻦْ ﺫَﻫَﺐٍ ﻭَ ﻓَﺮْﻋُﻬﺎ ﻣِﻦَ אﻟﻠﱡﺆْﻟُﺆ‪ ،‬ﻣُﻜَﻠﱠﻠَﺔً ﺑِﺎﻟﯿـﺎﻗُﻮﺕِ‪ ،‬ﺛَﻤَﺮُﻫـﺎ ﻛَﺜَـﺪْﻱِ אﻷﺑْﻜـﺎﺭِ‪،‬‬
‫‪٢٥‬‬
‫ﺃﺣْﻠَﻰ ﻣِﻦَ אﻟﺸﱠﻬْﺪِ ﻭَ ﺃﻟْﯿَﻦُ ﻣِﻦَ אﻟﺰﱡﺑْﺪِ‪ ،‬ﻛُﻠﱠﻤﺎ ﺟَﻨَﻰ ﻣِﻨﻬﺎ ﺷَﻲْﺀٌ ﻋَﺎﺩَ ﻣَﻜﺎﻧَﻪُ ﻣِﺜْﻠُﻪُ‪«.‬‬
‫‪٢٦‬‬
‫‪٥‬ـ »ﻛﺎﻥَ ﺃﺑُﻮ ﻋَﺒْﺪِאﷲِ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴّﻼﻡ( ﺭُﺑﱠﻤﺎ ﯾُﻘَﺪﱢﻡُ ﻋِﺸﺮﯾﻦَ ﺭَﻛْﻌَﺔً ﯾَﻮْﻡَ אﻟﺠُﻤُﻌَﺔِ ﻓﻲ ﺻَﺪْﺭِ אﻟﻨﱠﻬﺎﺭِ‪«.‬‬

‫ﺏ( ﺩﺭ ﺟﻤﻼﺕ ﺯﯾﺮ אﺳﻢ ﻣﺼﺪﺭﻫﺎ ﺭא ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻣﺼﺪﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﺫﮐﺮ ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ‪) .‬אﺧﺘﯿﺎﺭی(‬
‫‪٢٧‬‬
‫‪١‬ـ ﴿ﻭَ ﻣَﺎ ﺃَﻣْﻮאﻟُﻜُﻢْ ﻭَ ﻻ ﺃَﻭْﻻﺩُﻛُﻢْ ﺑِﺎﻟﱠﺘِﻲ ﺗُﻘَﺮﱢﺑُﻜُﻢْ ﻋِﻨْﺪَﻧَﺎ ﺯُﻟْﻔَﻰ ﺇِﻟﱠﺎ ﻣَﻦْ ﺁﻣَﻦَ ﻭَ ﻋَﻤِﻞَ ﺻﺎﻟِﺤﺎً﴾‬
‫‪٢٨‬‬
‫‪٢‬ـ ﴿ﻭَ ﻣَﺎ ﻛﺎﻥَ ﺟَﻮאﺏَ ﻗَﻮْﻣِﻪِ ﺇِﻟﱠﺎ ﺃَﻥْ ﻗَﺎﻟُﻮא ﺃَﺧْﺮِﺟُﻮﻫُﻢ ﻣﱢﻦْ ﻗَﺮْﯾَﺘِﻜُﻢْ ﺇِﻧﱠﻬُﻢْ ﺃُﻧَﺎﺱٌ ﯾَﺘَﻄَﻬﱠﺮُﻭﻥَ﴾‬
‫‪٢٩‬‬
‫‪٣‬ـ ﴿ﯾَﻮْﻡَ ﯾَﻘُﻮﻡُ אﻟﺮﱡﻭﺡُ ﻭَ אﻟْﻤَﻼﺋِﻜَﺔُ ﺻَﻔّﺎً ﻟﱠﺎ ﯾَﺘَﻜَﻠﱠﻤُﻮﻥَ ﺇِﻟﱠﺎ ﻣَﻦْ ﺃَﺫِﻥَ ﻟَﻪُ אﻟﺮﱠﺣْﻤﻦُ ﻭَ ﻗَﺎﻝَ ﺻَﻮَאﺑﺎً﴾‬
‫‪٣٠‬‬
‫‪٤‬ـ ﴿ﻗُﻞْ ﺇِﻧﱢﻲ ﺃَﺧَﺎﻑُ ﺇِﻥْ ﻋَﺼَﯿْﺖُ ﺭَﺑﱢﻲ ﻋَﺬאﺏَ ﯾَﻮْﻡٍ ﻋَﻈِﯿﻢٍ﴾‬
‫‪٣١‬‬
‫‪٥‬ـ ﴿ﻭَ ﻣَﺎ ﯾَﻨْﻈُﺮُ ﻫَﺆُﻻﺀِ ﺇِﻟﱠﺎ ﺻَﯿْﺤَﺔً ﻭאﺣِﺪَﺓً ﻣﱠﺎ ﻟَﻬﺎ ﻣِﻦْ ﻓَﻮאﻕٍ﴾‬

‫‪ .٢٢‬ﻃﻪ‪١٢٤/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ ﻫﺮ ﮐﺲ אﺯ ﯾﺎﺩ ﻣﻦ ﺩﻝ ﺑﮕﺮﺩאﻧﺪ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺯﻧﺪﮔﻰ ﺗﻨﮓ ]ﻭ ﺳﺨﺘﻰ[ ﺧﻮאﻫﺪ ﺩאﺷﺖ‪«.‬‬
‫‪ .٢٣‬ﺣﺎﻗّﻪ‪١٠/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ אﺯ אﻣﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎﺩۀ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺷﺎﻥ ﺳﺮﭘﯿﭽﻰ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ]ﺧﺪא ﻫﻢ[ ﺁﻧﺎﻥ ﺭא ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﻰ ﺳﺨﺖ ﻓﺮﻭ ﮔﺮﻓﺖ‪«.‬‬
‫‪ .٢٤‬אﻟﻐﺎﺭאﺕ‪ ،‬אﺑﺮאﻫﯿﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺛﻘﻔﯽ‪ ،‬ﺝ‪ ،١‬ﺹ‪.٢٤٠‬‬
‫‪ .٢٥‬ﺷﺮﺡ אﻷﺧﺒﺎﺭ‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ ﻧﻌﻤﺎﻥ ﻣﻐﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺝ‪ ،١‬ﺹ‪.١٧٨‬‬
‫‪ .٢٦‬אﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺹ‪.٦٩٥‬‬
‫‪ .٢٧‬ﺳﺒﺄ‪٣٧/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ אﻣﻮאﻝ ﻭ ﻓﺮﺯﻧﺪאﻧﺘﺎﻥ ﭼﯿﺰﻯ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺭא ﺑﻪ ﭘﯿﺸﮕﺎﻩ ﻣﺎ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﮔﺮﺩאﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﻰﮐﻪ אﯾﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩ ﻭ‬
‫ﮐﺎﺭ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪ .٢٨‬אﻋﺮאﻑ‪٨٢/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭﻟﻰ ﭘﺎﺳﺦ ﻗﻮﻣﺶ ﺟﺰ אﯾﻦ ﻧﺒﻮﺩ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺁﻧﺎﻥ ﺭא אﺯ ﺷﻬﺮﺗﺎﻥ ﺑﯿﺮﻭﻥ ﮐﻨﯿﺪ؛ ﺯﯾﺮא ﺁﻧﺎﻥ ﮐﺴﺎﻧﯽאﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎﮐﻰ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫‪ .٢٩‬ﻧﺒﺄ‪٣٨/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺭﻭﺯﻯ ﮐﻪ ﺭﻭﺡ ﻭ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻥ ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﯽאﯾﺴﺘﻨﺪ ﻭ ]ﻣﺮﺩﻡ[ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮐﺴﻰ ﮐﻪ ]ﺧﺪאﻯ[ ﺭﺣﻤﺎﻥ ﺑـﻪ‬
‫אﻭ ﺭﺧﺼﺖ ﺩﻫﺪ ﻭ ﺳﺨﻦ ﺭאﺳﺖ ﮔﻮﯾﺪ‪«.‬‬
‫‪ .٣٠‬ﺯﻣﺮ‪١٣/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ אﮔﺮ ﺑﻪ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﻡ ﻋﺼﯿﺎﻥ ﻭﺭﺯﻡ אﺯ ﻋﺬאﺏ ﺭﻭﺯﻯ ﻫﻮﻟﻨﺎک ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ‪«.‬‬
‫‪ .٣١‬ﺹ‪١٣/‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻭ אﯾﻨﺎﻥ ﺟﺰ ﯾﮏ ﻓﺮﯾﺎﺩ ﺭא אﻧﺘﻈﺎﺭ ﻧﻤﯽﺑَﺮﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ]ﻣﺠﺎﻝ[ ﺳﺮ ﺧﺎﺭאﻧﺪﻧﻰ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻧﯿﺴﺖ‪«.‬‬

‫‪8‬‬