1

A ANLISE SINTCTICA A) CONSIDERACINS XERAIS 1. Empregarase a representacin arbrea rematada en anlise morfolxica. 2. moi importante respectar a alternancia entre unidades (en minscula) e funcins (en MAISCULA). B) FUNCINS 1. As funcins (papel que cumpre unha determinada unidade dentro doutra) identificaranse por criterios formais: que tean ou non preposicin, concordancia ou substitucin pronominal, dependendo de cada caso. 2. Distinguiremos as seguintes funcins (dentro da oracin SUXEITO, CD, CI, C. PREDICATIVO, oracin): dentro ATRIBUTO, SUPLEMENTO, CC e C AXENTE. Nunha mesma oracin non pode repertirse a mesma funcin, ags no caso dos CC, que si poden existir mis dun na mesma oracin. CD: non leva preposicin, excepto nos seguintes casos, que leva a: o con nomes propios: Vin a Xulia na ra. o con nomes de parentesco na estrutura posesivo+substantivo: Vin a ta nai na ra. o con pronomes persoais: Vino a el na ra. o co indefinido todos/as: Vinos a todos na ra. CI: leva sempre preposicin a e admite substitucin pronominal. Os complementos con preposicin para analizaranse como CC. Pnsese que oracins como a seguinte non permiten consideralos CI: Comproulle unhas rosas a Carme para Mara. Aqu o CI a Carme (comproulle), daquela para Mara non pode ser tamn CI, ten que ser outra funcin. Para distinguir entre determinados tipos de CC e algns SUPL ou PREDTVO, teremos en conta que os CC son elementos satlites (=prescindibles) na maoira dos casos, mentres que os SUPL son nucleares (=indispensables). Por ex: comparemos Chegou canso de traballar con Chegou moi rpido; canso de traballar mis nuclear que moi rpido, por iso no 1 caso falaramos de PREDTVO e no 2 de CC. C PREDICATIVO: habitualmente son adxectivos concordando co SUX ou CD (Os rapaces chegaron cansos sos; cansos Devolveron rotos os zapatos); pero tamn se tern en conta casos de fr. prep. nesta funcin: Pxose de morros porque non lle faca caso. Non o analizamos como CC porque nuclear. Os CC son unha especie de caixn de xastre onde metemos todo o que non cabe nas outras funcins. Non os imos subclasificar como se faca tradicionalmente porque iso sera empregar criterios semnticos e non formais como recomendamos no punto 1. De todos modos, aqu entraran exemplos moi diversos como os seguintes: Fixo un cesto con vimbios, Dgocho como nai, Vin a Mara cunha amiga, Casou con vimbios nai amiga ela polos seus cartos, Traballa moito para acabar axia. Cando aparece o CD ou o CI representados por un pronome e logo explicitados lexicamente non se deben poer das funcins porque realmente s hai unha. Propoemos a seguinte representacin:

Colleulle a maz a Flix

oracin

PRED f.v. NCL

(CI)

CD f.nom. DET NCL ENL

CI f.prep. TERMO f.nom NCL

verbo colleu

pronome lle

artigo a

substantivo maz

preposicin a

substantivo Flix

Rosa Salgueiro: A anlise sintctica

2
3. Dentro da frase as funcins son as seguintes (entre parntese colocamos aquelas que son optativas): a) Frase nominal nominal b) Frase verbal c) Frase adxectiva (DET) + NCL (=substantivo) + (MOD). Ex: Os percebes de Camelle NCL (=verbo). Ex: xantabamos (MOD) + NCL (=adxectivo) + (MOD). Ex: moi propensa a catarros REL. (=prep.) + TERMO (=f.nom ou f.adx.). Ex: de exquisito sabor

d) Frase preposicional e) Frase adverbial

(MOD) + NCL (=adverbio / loc. adv.) + (MOD). Ex: tan perigosamente

C) UNIDADES Distinguiremos frase (ou sintagma) e oracin (simple e composta). 1. A frase que A frase o conxunto de palabras que realizan a mesma funcin nunha oracin. Dentro da frase nominal inclumos aqueles casos en que o nominal sexa un pronome persoal; por ex.

Eles bailan unha oracin constituda por unha frase nominal cun NCLEO eles e outra frase verbal con NCLEO bailan.
Non debe haber dous determinantes no mesmo nivel de anlise, polo tanto os casos de artigo + posesivo (o teu caso) ou de artigo + numeral (os tres casos) ou artigo + indefinido (os outros casos) pdense analizar as:

o teu caso
f.nom DET NCL f. nom DET art. o pos. teu NCL subst. caso

Outros casos problemticos: nos ex. do tipo todos os casos consideramos que todos un modificador, pois presenta unha mobilidade inexistente nos ex. anteriores: os casos todos vs. *os casos outros e *os casos tres. Se o que temos o posesivo posposto (o caso teu) teremos que analizar como DET+NCL+MOD. A substantivacin: estes casos seguirmolos analizando como frases nominais, coa peculiaridade de que o NCLEO xa non ser exclusivamente un substantivo, senn un adxectivo, un adverbio, un verbo, unha frase preposicional ou mesmo unha oracin. Isto supora ampliar a definicin de f. nominal, que xa non sera s a que presenta como NCLEO un substantivo senn tamn aquelas nas

Rosa Salgueiro: A anlise sintctica

3
que haxa substantivacin, dicir, unha estrutura DET + NCLEO, sexa cal sexa a unidade. Vexamos uns exemplos:

o bo
f.nom

os de madeira
f. nom

DET

NCL

DET

NCL

art

adx

f.prep ENL TERMO

os

de

madeira

Os que chegaron tarde

f. nom DET NCL

oracin relativo

NEXO os que

SUX

PRED chegaron

CC tarde

Se o que temos un uso pronominal do posesivo (o teu mis bonito podemos ter das bonito) o posibilidades: de acordo cos ex. anteriores consideramos que unha substantivacin e entn analizamos unha f. nom cun DET (o) + NCL (teu); ou en coherencia co ex. de o teu caso supoemos que hai unha elisin do ncleo e teriamos: DET+ DET+ (NCL). Consideramos o DET como funcin sintctica (funcin de determinacin) e, polo tanto, na anlise morfolxica falaremos de artigo, posesivo, demostrativo... pero non de determinante. Nas APOSICINS temos das posibilidades: un NCL e un MOD tendo en conta a orde na que aparezan; posto que son intercambiables este o nico criterio aplicable. As: tanto Mostovoi, o heroe de Vigo como O heroe de Vigo, Mostovoi presentaran a mesma anlise NCL + MOD (aposicin) ; ou ben acuamos o termo construcin apositiva que constara de dous ncleos e que nos permitira apositiva, agrupar aqu casos de nome + apelido que, doutro xeito, teran que ser analizados como NCL+ MOD. Vexamos:

Mostovoi, o heroe de Vigo, marcou dous goles

oracin SUX contr. apositiva PRED CD

NCL Mostovoi

NCL o heroe de Vigo

Rosa Salgueiro: A anlise sintctica

4
Alexander Mostovoi
contr. apositiva

NCL

NCL

Alexander 2. A oracin

Mostovoi

A oracin unha unidade con significado que contn obrigatoriamente a funcin PREDICADO, que est desempeada sempre por ou verbo ou unha perfrase verbal. Diferenciamos entre oracin simple (=1 PRED) e oracin composta (=2 ou mis PRED). Dentro da composta distinguimos coordinadas de subordinadas. Copulativas (e, e mais, nin,...) Disxuntivas (ou, ou ben, xa, ...) Distributivas (ou...ou, ben...ben, xa...xa, ...)

a) Oracins compostas coordinadas

En relacin s copulativas a gramtica tradicional distingua a xustaposicin (Comeu, ergueuse, marchou), pero ns imos analizar todo igual, coa salvidade de que os NEXOS son signos de puntuacin.

O esquema xeral de anlise sera como segue (anda que pode haber mis de dous membros):

Saes ou scote eu
or. comp. coord.

MEMBRO 1 oracin PRED f. verbal NCL verbo saes

NEXO

MEMBRO 2 oracin PRED f. verb NCL CD f.nom f.nom NCL NCL pron te pron eu SUX

conx ou

verbo saco

Outro problema que facer coas partculas negativas. Anda que a proposta tradicional analizalas como CC, quizais sexa preferible ligalas ao verbo como partculas que en realidade non teen unha verdadeira funcin sintctica. Graficamente quedara coma no exemplo seguinte. Ante casos como o que segue cremos conveniente falar tamn de construcins coordinadas cando o que se una sexan unidades de distinto tipo:

Rosa Salgueiro: A anlise sintctica

5
Quero unha saia azul e que non sexa estreita
or. comp. sub. PRED CD f.nom DET NCL MOD constr. coord. MEMBRO 1 f. adx NCL NEXO MEMBRO 2 oracin relativo NEXO SUX PRED ATRIB

verbo Quero

art unha

subst saia

adx azul

conx e

pron. rel neg+verbo adx que non sexa estreita

b) Oracins compostas subordinadas

Poden ser de relativo, substantivas, adverbiais (de lugar, tempo, modo e finalidade) e bipolares que se bipolares, subclasifican en: a) Adversativas TESE / ANTTESE. (Pero, mais, as e todo, senn, non obstante) Adversativas: b) Concesivas: OBXECCIN / CONCESIN. (Anda que, a pesar de que, malia que,...) c) Condicionais: Condicionais:CONDICIONANTE / CONDICIONADO. (Se, con tal que, sempre que ...) d) Causais: CAUSA / CONSECUENCIA. (Porque, pois, a causa de que, por culpa de que, por mor de, ...) e)Consecutivas: ANTECEDENTE / CONSECUENTE. (Tan/tanto...que, as que, de modo que...) Consecutivas: f) Comparativas 1 TERMO / 2 TERMO. (Tanto...coma, mis...ca/que, menos...ca/que) Comparativas: RELATIVO SUBORDINADAS DE RELATIVO Desempean a funcin de MOD dunha frase nominal. Teen como nexos os pronomes relativos que, quen e o/a cal, os/ as cales, cuxo/a, cuxos/as ou os adverbios relativos cando, como, canto e onde (teen que levar antecedente). Ex: Comprei un libro que me custou moi caro. Esa a librera onde traballa. Gstame a maneira como baila. O esquema xeral de anlise sera o que segue (o relativo ten dobre funcin de NEXO e mais outra na sa oracin; sacamos o trazo do NEXO de mis arriba para diferencialas graficamente):

Comprei un libro que me custou moi caro

oracin comp. PRED f.verb DET NCL CD f.nom MOD oracin NEXO SUX CI PRED PTVO pron. rel comprei un libro que me custou moi caro
Rosa Salgueiro: A anlise sintctica

6
SUBSTANTIVAS SUBORDINADAS SUBSTANTIVAS OU COMPLETIVAS Desempean todas as funcins que pode ter unha f. nominal. O NEXO mis habitual que:

Dixo que non llo contaran

Oracin comp. PRED CD oracin NEXO CI CD PRED

Dixo

que

non

llo

contaran

De todos modos, tamn poden levar outros NEXOS nas interrogativas indirectas: como, cando, canto, onde e se: Preguntou canto lle an pagar. Ignoro cando volve. Preguntou se regresara. Quera saber onde traballaba. ADVERBIAIS SUBORDINADAS ADVERBIAIS Funcionan de CC e os seus NEXOS varan dependendo do subtipo: De lugar: onde (sen antecedente, se o levase sera de relativo): Onde ns estabamos a moito vento. De tempo: cando, mentres, antes, despois de que etc.: Cando cheguei, a comida xa estaba feita.

Chegaron antes de que tocase o timbre. De modo: como, segundo, conforme, de xeito que...: Castiga o alumnado como o castigaban a el. Abre a modo, de maneira que non esperten. De finalidade: inclumolas aqu e non nas bipolares porque non constan de das partes fixas: para, a fin de que...: Acaba para que poidamos marchar. Cando cheguei, a comida xa estaba feita
Oracin comp. sub. adv. CC oracin NEXO Cando PRED cheguei a comida xa estaba feita SUX CC PRED ATRIB

INFINITIVO ORACINS DE INFINITIVO Adoitan conformar oracins completivas (coa particularidade de que non levan NEXO):

Gstalle comer chocolate

PRED CI SUXEITO oracin PRED CD

gstalle

comer

chocolate
Rosa Salgueiro: A anlise sintctica

7
Dado o carcter nominal do infinitivo habitual que apareza con elementos propios dunha frase nominal:

Non atura o murmurar dos vecios

PRED CD f nom DET NUCL MOD

Non atura

murmurar

dos vecios

De todos os modos, nas construcins AO + INFINITIVO o que temos unha subordinada adverbial:

Ao rematar esa empeza outra

CC f.prep ENL TERMO f nom DET NCL oracin PRED CD PRED CD

rematar esa

empeza

outra

ORACINS DE XERUNDIO Xeran oracins subordinadas adverbiais:

Atragoouse comendo sardias

PRED CC oracin PRED Atragoouse comendo CD sardias

Rosa Salgueiro: A anlise sintctica

8
PARTICIPIO ORACINS DE PARTICIPIO Na maior parte dos casos analzanse coma se fose un adxectivo puro, coa nica salvidade de que na anlise morfolxica aparece participio:

Entregou o caderno todo escrito

PRED CD C PREDICATIVO f adx MOD NCL participio Entregou o caderno todo escrito

Pero hai que prestarlles atencin s chamadas CONSTRUCINS DE PARTICIPIO ABSOLUTO, nas que o participio xa presenta carcter verbal e, daquela, conforman oracins subordinadas adverbiais:

Entregados os premios, rematou o acto

CC oracin PRED Entregados SUX os premios, rematou o acto PRED SUX

ACTIVIDADES
1. Identifica as funcins sintcticas das oracins do seguinte poema: Monlogo do vello traballador Agora tomo o sol. Pero ata agora traballei cincuenta anos sen sosego. Comn o pan suando da a da nun labourar arreo. Gastei o tempo co xornal dos sbados, pasou a primavera, veu o inverno. Dinlle ao patrn a flor do meu esforzo e a mia mocidade. Nada teo. O patrn est rico mia conta, eu, sa, estou vello. Ben pensado, o patrn todo mo debe. Eu non lle debo nin sequera este sol que agora tomo. Mentres o tomo, espero. Celso Emilio Ferreiro: Longa noite de pedra 2. Indica se os seguintes CD deben levar ou non preposicin a: 1. 2. 3. 4. 5. El di que nunca viu (a) ningun. Mandeina (a ela) para avisar de que non via. Vimos (a) eses nenos durmindo na ra. Atopei (a) Lusa na praza, pero s a saudei. Presentronme (a) o irmn da ta amiga. Rosa Salgueiro: A anlise sintctica

9
6. 7. 3. Non coeca (a) os amigos que an canda ti onte. Levamos todo o da buscando (a) teu pai.

Analiza as seguintes oracins coordinadas: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Chamei por telfono varias veces a Marcos Aldrei e non o localicei. Preparou unha torta de chocolate, comrona enteira e logo non daban durmido. Nin eu llo pedn nin ela che mo deu. Gustballe o pelo moi curto e con mechas coloradas e sa nai sempre lle pareca un entroido. Non te quero ver diante nin saber nada de ti. Ben vai cos da feira ben volve cos do mercado

4.

Distingue entre subordinadas de relativo, substantivas e adverbiais e logo analzaas: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. A casa onde nacn mantense anda en p. Cada vez son mis os humanos que estn afectados pola gripe aviar. Puxeron unha panadara onde antes estaba a farmacia. Dime dunha vez canto che custou a chaqueta. Cada vez son mis os que deixan de fumar. Nesa reportaxe dixeron que a taxa de nenos e nenas que sofren obesidade cada vez mis alta. Xa non sei como dicirche que pares quieta.

5. Localiza todos os que do seguinte texto e indica o seu valor: Coa ofensiva chegaran algns personaxes novos, sobre todo cooperantes. Un deles estvome explicando o psima que era a informacin que se reciba en Espaa sobre o conflito. O feito de que eu fose, entre moitos outros, un dos que escriban esa informacin, non pareceu afectarlle o mis mnimo. Para el, os xornais estaban cheos de mentiras e manipulacins. Que xornais la? En realidade, confesou, ningn. Por que? Porque estaban cheos de mentiras e manipulacins. Tia outras fontes de informacin? Non, en realidade non. Pero intuitivamente, saba que o que contabamos, fose o que fose, era mentira. curioso canta xente hai no mundo que pensa deste xeito. A mido riamos cavilando na realidade do traballo dun correspondente nun conflito. Pareca que s ns sabamos que tratar de decatarse de algo en medio do caos informativo, as limitacins fsicas e de tempo eran factores de distorsin da informacin moito maiores que a presin da lia editorial dos nosos xornais que, se exista, era errtica e fcil de esquivar. Escapulinme del e sumeime ao grupo dos xornalistas. Estaban bbedos, falando en serio de organizar ns tamn un equipo de ftbol para enfrontarse s espas. Estabmolo pasando todos ben, mais, inevitablemente, non eramos quen de gozalo. A guerra volva unha e outra vez s conversas, anda que intentsemos escorrentala, polo menos por unha noite, como quen intenta escorrentar unha mosca. M. A. Murado: Fin de sculo en Palestina 6. Indica tamn que tipo de oracins introducen os nexos destacados en letra grosa no texto anterior. 7. Analiza: a) b) c) d) e) f) Desprezar o seu idioma desprezarse a si mesmo. Inmaculada Echevarra unha muller de 51 anos que padece distrofia muscular progresiva. Garda a chuleta para que non te cache o profesor cando pase pola ta beira. Garda a chuleta antes de que te volva cachar o profesor. A compaa Iberia infrmaos de que debaixo dos seus asentos estn os chalecos salvavidas, que debern utilizar en caso de emerxencia. Os rapaces todos encheron os petos de pedras e comezaron a correr detrs dos tres cans acantazndoos sen piedade ningunha.

REFORZO E AMPLIACIN
1. Localiza e clasifica todos os que do texto: Valentn Lamas Carvajal, xunto con Curros e Rosala, foi o escritor mis popular do Rexurdimento, o que contrasta co papel secundario que vn ocupando ao lado da trade formada por a Rula, o Bardo e o Rebelde. Ademais de consideracins de orde esttica, as descualificacins que inicialmente lle dedicou Murgua e unha certa desatencin cara sa producin por parte dos homes da poca Ns contriburon a desprazar ao cego ourensn do lugar preeminente dentro do canon das letras galegas; e isto pese loanza con que o favoreceron en vida os crticos galegos e a mesma Emilia Pardo Bazn, esta ltima desde unha posicin paternalista, movida polo seu afn de fixar uns lmites literatura galega, a cal, segundo ela, deba manterse no canto primitivista, costumista e sentimental. 2. Busca neste texto dous exemplos de que completivo e outros dous de que relativo; neste caso indica tamn o seu antecedente: O pai de Miguelio chegaba das Amricas e o rapaz non caba de gozo no seu traxe festeiro. Miguelio saba cos ollos pechados como era o seu pai; pero denantes de sar da casa botoulle unha ollada ao retrato.

Rosa Salgueiro: A anlise sintctica

10
Os americanos xa estaban desembarcando. Miguelio e a sa nai agardaban no peirn do porto. O corazn do rapaz batalle na tboa do peito e os seus ollos esculcaban nas greas, en procura do pai ensoado. De speto avistouno de lonxe. Era o mesmo do retrato ou anda mellor portado, e Miguelio sentiu por el un grande amor e canto mis se achegaba o americano mis cobiza senta o rapaz por enchelo de bicos. Ai, o americano pasou de largo sen mirar para ningun, e Miguelio deixou de querelo. Agora si, agora si que o era. Miguelio avistou outro home moi ben traxeado e o corazn dballe que aquel era o seu pai. O rapaz debecase por bicalo a fartar. Tia un porte de tanto seoro! Ai, o americano pasou de largo e nin tan sequera reparou que o seguan os ollos angurentos dun neno. Miguelio escolleu as moitos mis que non eran e a todos quixo tolamente. E cando esculcaba con mis anguria fxose cargo de que un home estaba abrazado a sa nai. Era un home que non se pareca ao retrato; un home moi fraco, metido nun traxe moi frouxo; un home de cera, coas orellas fra do cacho, cos ollos encoveirados, tusindo Aquel si que era o pai de Miguelio. A. R. Castelao: Cousas

3. Indica que tipo de oracins introducen os nexos destacados no texto anterior. 4. s veces, un mesmo nexo introduce oracins de diferente tipo; sinala as diferenzas nos seguintes exemplos: Dille se non se lembra das que me debe. // Dille, se non se lembra, que me debe un favor. Parceme agora que lle caa a casa enriba.// Tes que velo agora, que pasa as de Can. // Voume deitar, que ma teo que madrugar. Sempre viviu onde naceu. // Colocaron unha placa na casa onde naceu. // Nunca soubo de certo onde naceu. Danche a axuda sempre que esteas sen un can. // Danche a axuda sempre que ests sen un can. // Ti dis sempre que ests sen un can. Into cando me queren enganar. // Enfdome cando me queren enganar. Admroa polo xeito como fai todo. // Gustarame ver como fai todo ese traballo. // Fixo iso como fai todo: moi ben. // Como ela o fai todo ben, xa non me preocupo. 5. Analiza: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Insisto no dito por min noutra sesin. Hai linguas que gozan de excelente estado de sade. Vistos os resultados ser mellor empezar de cero. Ao chegardes, collede a cea que vos deixei no forno. Supuxo que cho ocultaran por medo a que te enfadases. Chorando non vas conseguir nada. O cansazo fixo imposible que o Rpido obtivese os tres puntos naquel partido. Daquela era unha ruta case esquecida que o peregrino a reabrindo paso a paso.

Solucins: 1. o que contrasta co papel secundario que vn ocupando as descualificacins que inicialmente lle dedicou Murgua isto pese loanza con que o favoreceron en vida os crticos Todos os que son de relativo. 2. Que completivo: ... o corazn dballe que aquel era o seu pai. ... nin tan siquera reparou que o seguan os ollos angurentos dun neno. ... fxose cargo de que un home estaba abrazando a sa nai. Que relativo: Miguelio escolleu as moitos mis que non eran... Antecedente: moitos mis Era un home que non se pareca ao retrato Antecedente: un home. 3. Como: subordinada completiva Pero: bipolar adversativa E: coordinada copulativa Cando: subordinada adverbial 4.

Dille se non se lembra das que me debe. // Dille, se non se lembra, que me debe un favor. Completiva vs. condicional Parceme agora que lle caa a casa enriba.// Tes que velo agora, que pasa as de Can. // Voume deitar, que ma teo que madrugar. Completiva vs. relativo (antecedente agora) vs. causal (=porque) Sempre viviu onde naceu. // Colocaron unha placa na casa onde naceu. // Nunca soubo de certo onde naceu. Adverbial vs. relativo (antecedente na casa) vs. completiva Danche a axuda sempre que esteas sen un can. // Danche a axuda sempre que ests sen un can. // Ti dis sempre que ests sen un can. Condicional (=se) vs. adverbial (=cando) vs. o nexo s que e introduce unha completiva. Into cando me queren enganar. // Enfdome cando me queren enganar. Completiva vs. adverbial Admroa polo xeito como fai todo. // Gustarame ver como fai todo ese traballo. // Fixo iso como fai todo: moi ben. // Como ela o fai todo ben, xa non me preocupo. Relativo (antecedente o xeito) vs. completiva vs. adverbial vs. causal.

Rosa Salgueiro: A anlise sintctica