/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Broshure
per

dhuruesit e gjakut
Informacion i pergjithshem

Tiran, 2014

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Pergatiti: Irena Qendro, Doktore e Shkencave Mjeksore

Redaktoi:Vjollca Durro, Profesor i Asociuar

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Perberja e gjakut
Gjaku eshte nje ind i lengshem, qe ze 5-7% te volumit trupor
te nje adulti, dhe transportohet ne gjithe trupin nepermjet
eneve te gjakut (arterie, vena, kapilare). Gjaku perbehet nga
plazma 55% dhe nga qelizat e gjakut sikunder jane eritrocitet,
leukocitet dhe trombocitet. Me poshte paraqiten te gjithe
perberesit e gjakut dhe pjesa qe ato zene ne gjakun tone.

Plazma:
Rreth 55% e volumit:
Uje
Proteina (albumina, faktore koagulimi, antitrupa)
Lipide (yndyrna)
Sheqere
Hormone
Kripera minerale
Qeliza:
Rreth 45% e volumit:
Qeliza te kuqe ose eritrocite
Qeliza te bardha ose leukocite
Trombocite ose pllakezat e gjakut

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Plazma
Perberja:
Plazma eshte nje leng transparent me ngjyre te verdhe, i
perbere ne me shume se 90% nga uji dhe pjesa tjeter nga
substanca te nevojshme per metabolizmin e jeten (proteina,
sheqere, yndyrna, vitamina, kripera minerale, hormone).
Funksionet kryesore te proteinave plazmatike jane:
Albumina:
Transporton komponente te ndryshem te gjakut dhe
substanca ushqyese
Eshte pergjegjese e bilancit hidrik dhe presionit onkotik.
Imunoglobulina dhe sistemi i komplementit:
Stimulojne dhe forcojne funksionin ruajtes e mbrojtes
leukocitar.
Faktoret e koagulimit:
Se bashku me trombocitet lujne nje rol te rendesishem ne
realizimin e procesit te koagulimit.

Qelizat e Gjakut
Qelizat e kuqe ose Eritrocitet
Dimensionet:
Diametri: 7.5 te mijtat e mm
Trashesia: 2 te mijtat e mm
Sasia: 4.5 5 milion / mm 3 gjak. Nje adult ka rreth 30 000
miliard eritrocite te cilat nese do te vendoseshin ne vije te
drejte do te formonin nje vije prej rreth 190 000 km.
4

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Prodhimi:
Palca e kockave.
Jetegjatesia mesatare:
Rreth 120 dite.
Struktura:
Membrane plastike dhe e deformueshme.Eritrocitet permbajne
hemoglobinen e quajtur edhe Pigmenti i Frymemarrjes
sepse transporton oksigjenin dhe i jep ngjyren e kuqe gjakut.
Funksioni kryesor:
Perthithja e oksigjenit ne mushkeri dhe transportimi i tij ne
inde e organe.

Qelizat e bardha ose leukocite

Tipologjia:
Granulocite (perbejne 40 82 % te qelizave te bardha
dhe ndahen ne neutrofile, bazofile dhe eozinofile.)
Monocite (0-10 % e qelizave te bardha)
Limfocite (20-45 % te qelizave te bardha)
Dimensione:
Diametri: nga 7-15 te mijtat e milimetrit sipas tipit
Trashesia: 2 te mijtat e mm
Sasia:
4000 10 000 / mm 3 gjak
Prodhimi:
Palca e kockave dhe pjeserisht organet limfoide
5

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Jetegjatesia mesatare:
Granulocitet jetojne disa ore, monocitet 1-2 dite dhe
limfocitet e memories mund te jetojne edhe dekada.
Funksionet kryesore:
Mbrojtja ndaj agjenteve te huaj nepermjet:
Njohjes dhe shkaterrimit te substancave te huaja
Prodhimit te supstancave mbrojtese (antitrupave)
Memorizimit te agjenteve te takuar me pare
(vecanerisht viruseve)

Trombocitet
Dimensionet:
Diametri: nga 1-3 te mijtat e milimetrit
Sasia:
150 000 400 000 / mm3 gjak
Prodhimi:
Palca e kockave
Jetegjatesia mesatare:
Trombocitet jetojne 8-10 dite.
Funksionet kryesore:
Pjesemarja ne hemostaze nepermjet:
riparimit te eneve te gjakut nga brenda
nderhyrjes ne riparimin e plageve te jashtme

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Grupet e Gjakut
Sistemi ABO
Grupet e gjakut u zbuluan nga Karl Lansteiner ne viti 1900, i cili
zbuloi ne siperfaqen e eritrociteve disa substanca te quajtura
antigenet e grupeve te gjakut te trasheguara nga prinderit qe
na lejojne te percaktojme grupin e gjakut ABO.
Keto substanca u quajten A dhe B: ne keto kushte do te kemi
subjektet me antigenin A (grupi A) subjekte me antigenin B
(grupi B) te tjere me te dy antigenet (grupi AB), dhe ne fund
ata qe nuk kane asnje prej antigeneve (grupi O).
Duke qene se sistemi imunitar nuk reagon ndaj antigeneve te
vet nderkohe qe prodhon antitrupa ndaj antigeneve te tjere te
panjohur, ne serumin e cdo individi jane prezente antitrupa te
quajtur natyral te drejtuara kunder antigeneve te kundert
me te vetet.
Ne kete situate subjektet e grupit A do te kene ne serumin
e tyre antitrupa anti-B, subjektet e grupit B do te kene ne
serumin e tyre antitrupa anti-A subjektet e grupit AB nuk
do te kene antitrupa ne serum dhe subjektet e grupit O
do te kene ne serum antitrupa anti-A dhe antitrupa anti-B.
Keto karakteristika te ndryshme qe lidhen ne pranine e
antigeneve ne eritrocite dhe antitrupave ne serum jane baza
per percaktimin e pajtueshmerise transfuzionale.

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Sistemi Rh
Me termin faktori Rh kuptohet nje antigen i pranishem ne
eritrocitet dhe i identifikuar edhe ne majmunin Rhesus ne
vitin 1940. Antigeni pergjegjes per pozitivitetin e faktorit
rhezus eshte quajtur D. Rreth 85% e Europianeve e kane kete
faktor dhe quhen Rh pozitiv, dhe 15 % nuk e kane dhe quhen
Rh negative. Pozitiviteti i faktorit Rh eshte i rendesishem ne
transfuzione por edhe ne shtatezani lidhur kjo me mundesine
e shfaqjes se semundjes hemolitike te te porsalindurit.

Grupet e Gjakut dhe Transfuzioni

Perpara cdo transfuzioni eshte e domosdoshme te verifikohen
pajtueshmeria midis dhuruesit dhe marresit dhe ne vecanti
eshte shume e rendesishme te verifikohet grupit i gjakut
ABO. Ne pergjithesi per transfuzionin e masave eritrocitare
mund te ndiqet skema e dhene me poshte edhe pse eshte e
preferueshme qe te perdoret gjaku i te njejtit grup:
Grupi i
Gjakut

Mund ti dhuroje..

Mund te marre nga..

A+

A+ AB+

A+ A- O+ O-

A-

A- A+ AB- AB+

B+

B+ AB+

B+ B- O+ O-

B-

B- B+ AB- AB+

B- O-

AB+

AB+

AB+ AB- A+ A- B+ B- O+ O-

AB-

AB- AB+

AB- A- B- O-

O+

O+ A+ AB+ B+

O+ O-

O-

O- O+ A- A+ B- B+ AB+ OAB-

A- O-

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Ne kushtet e emergjences eshte pra plotesisht e mundshme

qe te transfuzohen njesi masash eritrocitare O negativ
pavaresisht nga grupi i marresit. Ne te kundert, perdorimi i
gjakut te papajtueshem (psh gjak i grupit A transfuzuar marresit
B) mund te coje ne shfaqjen e nje reaksioni aglutimimi shume
te forte e te shpejte me aktivizim te komplementit me pasoja
vdekje prurese.

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Informacion mbi dhurimin

e gjakut dhe komponentet
e gjakut
Dhurimi tradicional eshte dhurimi i gjakut te plote ne sasine
450 10 % nga nje dhurues i pershtatshem duke perdorur
material plotesisht sterile dhe qe zgjat 5 - 8 min. Pervec ketij
dhurimi eshte i mundur edhe dhurimi me aferezen qe na lejon
mbledhjen e nje komponenti te vetem (plazem , trombocit)
nepermjet perdorimit te nje ndaresi qelizor. Ne varesi te
komponentit te dhuruar flitet per plazmafereze (vetem
plazem) ose trombocitofereze (vetem trombocite). Procedura
eshte e pa demshme per dhuruesin dhe zgjat 35-90 min. Po
keshtu eshte e mundur qe te kryhet nje dhurim i shumefishte
komponentesh. Ne vendin tone aktualisht realizohet vetem
dhurimi i gjakut te plote:

Dhurimi i gjakut te plote

Dhurimi i nje njesie gjak i plote me volum 450 10 % ml,
realizohet zakonisht ne nje periudhe kohe me te shkurter
se 10 min. Dhurimi i gjakut eshte standard pasi solucioni
koagulues/ruajtes qe ndodhet ne qesen e gjakut eshte i
llogaritur per kete standard dhurimi. Se bashku me gjakun e
mbledhur mblidhet edhe nje sasi e vogel ne tuba te posacem
qe sherben per te kryer testimet e dhurimit. Ne baze te
rekomandime te CE gjak mund te dhurohet jo me shume se
kater here ne vit per femrat dhe jo me shume se pese here
ne vit per femrat me nje interval nga dhurimi ne dhurim jo
me pak se 8 jave. Do te jemi shume prane objektivit tone te
10

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

mjaftueshmerise ne gjak sikur te gjithe dhuruesit qe ne kemi

aktualisht te dhurojne gjak te pakten dy here ne vit.
Gjaku i dhuruar, shume rralle perdoret ashtu sic eshte
dhuruar. Ai i nenshtrohet procesit te perpunimit, dhe prej
tij perftohen komponentet e gjakut te cilat perdoren per
terapine e nje problemi specifik. Komponentet kryesore
per perdorim transfuzional jane: masat eritrocitare, masat
trombocitare, plazma e fresket e ngrire, krioprecipitati. Pra
qe ketu kuptohet se nje dhurim gjaku mund te ndihmoje ne
plotesimin e nevojave te 2 - 4 paciente.
Jane te shumta situatat qe kerkojne nje terapi transfuzionale
si suport te trajtimeve te tjera si mjekesore ashtu edhe
kirurgjikale me qellim shpetimin e jetes apo zgjatjen dhe
permiresimin e cilesise se saj.
Ne kohen e sotme nevojat per komponentet e gjakut jane
rritur vecanerisht ne fushat e meposhtme:
Urgjenca
Transplante te organeve dhe palces se kockave
Kardiokirurgji dhe te tjera intervente kirurgjikale
Hematologji
Onkologji
Anemi kronike

11

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Informacion per dhuruesin

Si arrihet objektivi per te pasur sasi te mjaftueshme gjaku te

sigurte?
Vitet e fundit mjeksia transfuzionale ka shenuar perparime
te rendesishme. Venia ne zbatim e procedurave mbledhese
te gjakut me afereze ka cuar ne nje mbledhje specifike
komponentesh duke rritur cilesine e produkteve dhe
shpeshtesine e dhurimit. Ne te njejten kohe eshte vene
re edhe nje rritje e vazhdueshme e nevojave per gjak dhe
komponente per shkak te nje permiresimi ne vendosjen e
diagnozave dhe ne kurimin e disa semundjeve (transplantet,
emergjencat, kirurgjia e specializuar) si dhe per shkak te
zgjatjes se jetes mesatare.
Mundesia per te pasur sasi te mjaftueshme gjaku te sigurte
varet edhe nga nje bashkupim i ngushte midis dhuruesve,
strukturave transfuzionale, organizatave partnere ne dhurimin
vullnetar te gjakut. Nepermjet ketij informacioni te shkurter
deshirojme tju japim nje informacion te karakterit te
pergjithshem mbi dhurimin e gjakut dhe transfuzionin e gjakut.
Pertej kesaj, sa here qe ju do te paraqiteni per te dhuruar gjak
apo ne cdo moment tjeter, ju do te keni mundesine te shtroni
te gjitha pyetjet qe ju lindin ne lidhje me dhurimin e gjakut dhe
transfuzionin e gjakut. Personeli i oragnizatave partnere dhe i
strukturave transfuzionale eshte ne dispozicionin tuaj per te
sqaruar cdo dyshim tuajin, nderkohe qe ju keni te drejte edhe
ne momentin qe paraqiteni per te dhuruar gjak te terhiqeni

12

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

mbrapsht apo ta shtyni dhurimin tuaj per nje moment tjeter,

ne se hezitoni.

A sjell transfuzioni i gjakut dhe/ose i

komponenteve risk per marresin e tyre?
Transfuzioni perfaqeson nje terapi qe duhet te kryhet vetem
ne raste te specifikuara dhe mirepercaktuara dhe qe mund te
paraqese probleme te tipit imunologjik (p.sh. te lidhura me
pajtueshmerine e grupeve te gjakut) dhe/ose infektive (p.sh.
infeksione nga baktere, viruse- virusi i hepatiti B, hepatitit C;
SIDA, parazite-malaria).
Aktualisht risku i lidhur me transfuzionin eshte shume i ulet
si rezultat i nje seleksionimi me te mire te dhuruesve bazuar
ne dhurimin vullnetar e falas te gjakut, ne testimin me te
perparuar ne lidhje me agjentet infektive dhe ne politikat me
te sakta per perdorimin e gjakut/komponenteve.
Te gjitha keto e zvogelojne ne maksimum riskun e transmetimit,
gjithsesi pa e bere kurre zero ate. Problemi kryesor eshte i
lidhur me infeksionet recente pikerisht me periudhen e quajtur
dritare qe perfshin periudhen nga infektimi potencial deri
ne zbulimin e tij ne gjak, periudhe ne te cilen virusi ekziston
ne trupin e dhuruesit, transmetohet por nuk mund te kapet
ne gjak.
Eshte pikerisht kjo arsyeja per te cilen kerkojme ndihmen e
dhuruesit per te na sinjalizuar per sjellje te caktuara qe mund
ta kene ekspozuar ne nje menyre apo ne nje tjeter ndaj ketyre
infeksioneve.
Per kete arsye ne kerkojme qe ne asnje menyre te mos dhuroje
gjak nje dhurues vullnetar i cili ka nje sjellje seksuale me risk te
larte per transmetimin e semundjeve infektive, eshte i prekur nga
13

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

infeksioni HIV/ SIDA dhe/ose hepatiti, eshte toksikodipendent ose

perdorues substancash farmakologjike me rruge intramuskulare
apo intravenoze te pa pershkruara nga mjeku.
Personeli shendetesor i strukturave transfuzionale dhe i
organizatave partnere eshte ne dispozicion te dhuruesve per
sqarime te metejshme.
Persa eshte sqaruar me siper del mese e qarte rendesia:
e plotesimit te sakte te pyetesorit; (Nje model
pyetesori jepet ne Aneksin 1)
e mbledhjes se sakte te historise mjekesore te
dhuruesit (e cila duhet te jete e sinqerte);
e kryerjes se vizites mjekesore dhe e vezhgimit te
te dhenave fizike te dhuruesit;
e kryerjes se testimeve perkatese per validimin
biologjik te dhurimit.
Nese gjate plotesimit te pyetesorit, bisedes me mjekun dhe
vizites dalin ne pah per dhuruesin sjellje te cilat mund te jene
me risk per transfuzionin, dhuruesi duhet domosdoshmerisht
te informoje mjekun dhe/ose te veteperjashtohet.
Te gjitha informacionet e dala jane konfidenciale dhe te
mbuluara nga sekreti profesional.
Gjithashtu eshte shume e rendesishme qe dhuruesi ti
komunikoje struktures transfuzionale semundje eventuale te
shfaqura pas dhurimit te gjakut, vecanerisht ato infektive (si
hepatiti viral etj).
Nese nga testimet do te rezultojne alterime dhe/ose patologji
dhuruesi do te informohet nga organizata partnere dhe/ose
nga struktura transfuzionale.
14

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Me poshte po ju shpjegojme kuptimin e disa procedurave te

lidhura me seleksionimin e dhuruesve te gjakut:
Konsenti i dhuruesit: nepermjet firmes dhuruesi pranon se
ka mare te gjithe informacionin e duhur per dhurimin e gjakut,
dhe se ka dhene te gjithe informacionin qe ai di per historine
e tij mjekesore.
Vete-perjashtimi: perfaqeson vendimin e pergjegjshem te
vete dhuruesit per te mos dhuruar si rezultat i informacionit
te mare per riskun potencial te dhurimit te bere prej tij.
Perjashtim i perkohshem: behet si rezultat i pranise se
situatave te caktuara shendetesore te cilat e kunderindikojne
dhurimin e gjakut per nje periudhe te kufizuar (p.sh. udhetime,
vaksinime, nderhyrje kirurgjikale etj).
Perjashtim i perhershem: behet si rezultat i pranise se
situatave te caktuara shendetesore te cilat e kunderindikojne
pergjithmone dhurimin e gjakut (patologji kronike, kardiopati,
tumore etj).

Dhurimi i gjakut dhe/ose i komponenteve a sjell

risk per dhuruesit?
Dhurimi nuk paraqet risqe te vecanta per dhuruesin.
Ekzaminimet kryesore te kryera perpara dhurimit (matja
e tensionit arterial, vizita mjekesore, intervali midis dy
dhurimeve) jane ato qe garantojne mbrojtjen e shendetit te
dhuruesit.
Ne raste te vecanta mund te verifikohen efekte te pa
deshiruara si p.sh. hematoma ne vendin e dhurimit apo
variacione ne tensionin arterial te cilat mund te sjellin gjendje
jo te mira kalimtare.
15

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Per kete arsye kerkohet bashkepunimi me dhuruesin: pushimi

per 15-30 min pas dhurimit, brenda apo prane vendit te
dhurimit; marrja e nje sasie te konsiderueshme lengjesh
perpara dhe pas dhurimit; sinjalizimi i menjehershem per
cdo gjendje jo te mire te ndjere nga dhuruesi; kontaktimi i
menjehershem i struktures transfuzionale ne momentin qe
mund te verehen probleme edhe pas dhurimit.
Perjashtohet ne menyre kategorike risku i infektimit te
dhuruesit sepse ne struktura transfuzionale perdoret vetem
materiale sterile me nje perdorim.

Perse te dhurojme gjak ose komponente?

Midis objektivave kryesore te nje sistemi transfuzional
modern ne vendet me ekonomi te perparuara vendoset
arritja e vetemjaftueshmerise. Nje koncept i tille do te thote
qe sistemi transfuzional duhet te jete ne gjendje te siguroje
gjak, komponente ne sasi te mjaftueshme, dhe me sigurine e
cilesine maksimale. Terapia transfuzionale nuk ka qene kurre
kaq e sigurte sa ne kohen e sotme dhe nese ajo nuk arrin
nivelet dhe standartet e duhura te mjaftueshmerise atehere
nuk do te mund te arrihen suksese terapeutike ne fusha te tilla
si urgjenca, transplantet e organeve dhe indeve, kardiokirurgji
dhe te tjera nderhyrje kirurgjikale te specializuara, hematologji,
onkologji.
Vetemjaftueshmeria duhet te arrihet ne saje te dhurimit
vullnetar e falas, periodik, anonim, te pergjegjshem, duke synuar
formimin e nje kulture kombetare mbi sigurine e gjakut dhe
komponenteve.
Per me teper duhet thene se eshte akoma e vlefshme thenia
se gjaku ose dhurohet ose mungon sepse i vetmi burim i

16

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

ketij indi te cmuar eshte vete qytetari. Per kete arsye eshte
mese e qarte rendesia e sensibilizimit te nje numri gjithnje e
me te madh qytetaresh mbi kete teme.
Te dhurosh gjak vullnetarisht dhe me ndergjegje eshte nje
menyre per te konkretizuar disponibilitetin drejt te tjereve.
Dhurimi i gjakut jo vetem qe nuk sjell risk per shendetin e
dhuruesit por jep mundesine atij te kontrolloje ne menyre
periodike shendetin e tij.

17

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Keshilla te pergjithshme
per dhuruesin
Perpara dhurimit
Diten perpara dhurimit dhuruesi duhet te evitoje
ngrenjen e ushqimeve te yndyrshme, te skuqura ose
qe treten me veshtiresi si edhe pirjen e alkoolit;
Diten e dhurimit mund te konsumohet nje mengjes
i rregullt duke evituar ushqimet e yndyrshme ose
ato vecanerisht te pasura me sheqere. Mund te
konsumohet caj, kafe, lengje frutash, fruta, biskota;
Kush e arrin Qendren e Transfuzionit me nxitim duhet
te pushoje per pak minuta perpara se te paraqitet tek
mjeku.
Gjate dhurimit
Kur dhurohet gjak duhet te vishen veshje komode dhe
te gjera qe te mos shterngojne shume krahet.
Duhet te jepen pergjigje te pergjegjshme ne pyetjet qe
ju drejton mjeku i struktures transfuzionale.
Pyetesori duhet te permbaje pergjigje te sinqerta.
Vemendje te vecante duan pyetjet e shtruara per te
njohur faktoret eventuale te riskut per transmetimin
e infeksioneve virale nepermjet gjakut.
Eshte e preferueshme te mos dhurohet gjak pas nje
turni nate apo pune impenjative gjate dites. Po keshtu
nuk rekomandohet te dhurohet gjak nese gjate 24
oreve pas dhurimit kryhet nje prej ketyre profesioneve
(makinist, drejtues avioni, zhytes) dhe nuk mund te
merret pushim dita e dhurimit.
18

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Gjate dhurimit nuk eshte e rekomandueshme ngrenja

e ushqimeve apo pertypja e karameleve e camcakizave.

Pas dhurimit
Duhet te sigurohemi qe pambuku i vendosur ne
vendin e dhurimit po funksionon realisht si tampon.
Nese konstatohet qe ka akoma rrjedhje te gjakut
duhet te ktheheni ne sallen e dhurimit per te kryer
nderhyrjen e nevojshme.
Kontrolloni qe veshjet te mos ushtrojne presion ne
vendin e dhurimit dhe te zberdhehen dhe lirohen te
gjitha veshjet apo rripat e shternguara.
Evitoni perthyerjen e krahut nga i cili eshte bere
dhurimi per te pakten 15-20 min pas dhurimit.
Mos ngrini pesha me krahun nga i cili eshte bere
dhurimi.
Menjehere pas dhurimit keshillohet pushimi per disa
minuta ne shtratin e dhurimit dhe ngritja e lehte dhe
graduale prej tij. Duhet te konsumohen pije te tilla
si uje, caj, kafe, qumesht, lengje frutash eventualisht
sanduice apo te tjera ushqime solide pa e ekzagjeruar.
Eshte absolutisht e ndaluar te konsumohet alkool pas
dhurimit.
Vakti qe vjen pas dhurimit te gjakut duhet te jete i
lehte por energjik.
Konsumoni lengje me shume se zakonisht pas
dhurimit gjate vakteve e gjate gjithe dites duke evituar
me rigorozitet cdo pije alkoolike.
Mos pini duhan per te pakten 1 ore pas dhurimit.
Evitoni levizjet e forta te kokes dhe ndryshimet e
menjehershme te pozicionit (nga ulur ne kembe dhe
anasjelltas).
19

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Mos qendroni pa levizur ne kembe pas dhurimit, por

mundohuni te ecni.
Evitoni djersitjet e tepruara dhe mos frekuentoni
ambjente te mbyllura, te nxehta dhe te mbushura me
njerez.
Ne diten e dhurimit evitoni aktivitetin fizik intensiv,
punet e renda, aktivitetin sportiv, udhetimet e gjata
me makine.
Duhet te ndjeheni krenar per kontributin tuaj anonim
dhe falas per te shpetuar nje jete.
Ne fund eshte e nevojshme te kujtojme edhe nje here qe
duhet te informoni menjehere strukturen transfuzionale per
cdo shqetesim apo problem qe do te identifikoni pas dhurimit
te gjakut.

20

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Si te behemi dhurues te gjakut?

Per te kandiduar per tu bere dhurues gjaku eshte e mjaftueshme
te keni moshen midis 18 dhe 60 vjec, nderkohe qe ata qa kane
dhuruar nje here gjak mund te vazhdojne deri 65 vjec (pas nje
kontrolli te kujdesshem te mjekut seleksionues).
Objektivi kryesor i seleksionimit te dhuruesit eshte mbrojtja
e shendetit te dhuruesit dhe te pacientit.
Per kete arsye ne promovojme dhurimin e ndergjegjshem te
gjakut dhe per ne dhuruesi ideal eshte:
Periodik
Vullnetar
Anonim
I pa kompensuar
I pergjegjshem
I asociuar (pjesetar i nje prej shoqatave promovuese
te dhurimit)
Vetem ne kete menyre mundet te arrihet:
Mbrojtje me e mire e shendetit te dhuruesit dhe te
pacientit
Siguri me e madhe transfuzionale
Difuzion i edukates shendetesore dhe promocioni i
shendetit
Programim me i mire i shoqeruar me mundesi me te
medha per te garantuar gjak e komponente per te
gjithe pacientet.
Kryerje e llojeve te ndryshme te dhurimit.
Ndergjegjesimi i dhuruesit arrin ta beje ate qe te njohe ato
situata qe nepermjet dhurimit te gjakut mund ti shkaktojne dem
21

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

atij apo pacientit qe do te marre gjakun e tij. Pikerisht me qellim

ndergjegjesimin e dhuruesit per te njohur kete gjendje po ju
paraqesim me poshte disa informacione mbi sigurine transfuzionale.

Vleresimi klinik
Perpara se nje individ te behet dhurues gjaku ai duhet
ti nenshtrohet nje vleresimi te gjendjes se pergjithshme
shendetesore qe ka si qellim mbrojtjen e shendetit te
dhuruesit dhe pacientit dhe qe perqendrohet ne vleresimin
e gjendjeve te hiponutricionit, edemave, anemise, ikterit,
cianozes, paqendrueshmerise mendore, intoksikimit alkolik,
perdorimit tedrogave apo abuzimit me medikamente.
Mund te dhuroje gjak cdo individ midis 18-60 vjec apo 65
nese eshte dhurues i perseritur dhe qe peshon mbi 50kg.
Tensioni arterial sistolik duhet te jete midis 100-180 mmHg;
dhe ai diastolik midis 60 dhe 100mmHg.
Pulsi: ritmik, i rregullt midis 50-100/minute (me perjashtim te
dhuruesve qe merren me sport ku mund te pranohet edhe ne
nivele me te uleta).
Hemoglobina: Me e larte se 12.5g/dl ne femrat dhe me e larte
se 13.5g/dl ne meshkujt.
Te tjera situata klinike pjese te ekzaminimit subjektiv apo
objektiv te dhuruesit do te vleresohen nga ana e mjekut
pergjegjes qe ben seleksionimin e dhuruesve te gjakut,
rezultat i te cilave mund te jete edhe kerkesa per ekzaminime
te metejshme.
Ekzaminime te detyrueshme per cdo dhurim dhe kontrolle
periodike
22

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Me cdo dhurim gjaku, dhuruesi do te kontrollohet per: gjakun

komplet, transaminazat ALT (per te vleresuar funksionimin
e heparit), konfirmimi i grupit ABO e Rh dhe kontrolli i
antitrupave te parregullt ne rastin kur ka pasur nje stimulim
imunologjik te dhuruesit.
Validimi biologjik i cdo njesie gjak te dhuruar do te thote qe
ky dhurim eshte testuar dhe ka rezultuar negativ per:
HIV Ag/Ab (per infeksionin SIDA)
HBsAg (per infeksionin e hepatitit B)
HCV Ab (per infeksionin e hepatitit C)
Sifils
CMV (testim i kryer vetem me kerkese te klinicistit
per gjak CMV neg).
Te tjera testime te kryera per dhuruesin e rregullt jane:
Kreatinemi
Glicemi
Proteinemi
Kolesterolemi
Trigliceridemi
Ferritinemi

23

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Semundje te transmetueshme
seksualisht dhe HIV
Siguria transfuzionale
Transfuzioni i gjakut dhe i komponenteve te tij perfaqeson
nje terapi te pazevendesueshme per shume semundje, nga ana
tjeter transfuzioni perfaqeson edhe nje transplant indesh nga
nje person i shendoshe- dhuruesi tek nje person tjeter marrresi duke e ekspozuar kete te fundit ndaj nje numer risqesh.
Detyra e sistemit transfuzional eshte qe te beje te mundur qe
keto risqe te jene sa me minimale qe te jete e mundur, por qe
kjo te realizohet eshte i nevijshem bashkepunimi i te gjitheve
duke nisur nga vete dhuruesit. Te dhenat e fundit tregojne se
te semuret me SIDA ne vendin tone jane ne rritje. Meqenese
menyrat e trasmetimit te HIV njihen (raporte seksuale te
pambrojtura me persona me risk, shkembim i objekteve te
kontaminuara, toksikodipendentet me shkembim te shiringave
te kontaminuara, kontakti me lengje biologjike te infektuara
perfshire edhe transfuzionin) eshte e nevojshme te zbatohen
disa strategi qe te parandalojne semundjen. Ne fushen
transfuzionale eshte i rendesishem seleksionimi i dhuruesve
si pika kyce ne sigurine e transfuzioneve, nderkohe mund te
themi pa hezitim qe ne vendin tone transfuzionet nuk kane
qene kurre kaq te sigurta sa sot, por qe gjithsesi asnjehere
nuk mund te konsiderohen si me risk zero.
Ky rezultat i rendesishem eshte arritur rritjes se numrit te
dhurimeve te gjakut qe vijne nga dhurues vullnetare e falas te
gjakut, anonime, e te pergjegjshem si edhe fale mbledhjes se
kujdesshme te te dhenave shendetesore me veteperjashtime
apo perjashtime nga ana e mjekut si edhe perjashtime nga
24

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

testet laboratorike qe kemi ne dispozicion, ne te cilat se

fundmi ne vendin tone ka patur permiresime te ndjeshme
cilesore.
Ne momentin e perzgjedhjes hetohen te gjitha gjendje qe
mund te kene ekspozuar dhuruesin ndaj cfaredolloj rrisku
per te hasur semundje potencialisht te transmetueshme me
gjakun. Ne te gjitha rastet qe vihet re nje risk qofte edhe i
larget i nje infeksioni viral (hepatit B, C,AIDS) eshte thelbesore
qe dhuruesi te tregoje situaten ne te cilen ndodhet, pa dyshim
informacioni i dhene eshte i rezervuar dhe konfidencial, ne
kete menyre hidhet hapi i pare themelor per siguri maksimale
te marresit, kjo edhe para se te realizohen testet laboratorike
qe kemi ne dispozicion.

Cilat jane nderhyrjet per siguri maksimale?

Detyra kryesore e sistemit transfuzional eshte te siguroje
gjakun e komponentet/derivatet e tij te nevojsheme, me
cilesine me te mire e me sigurine maksimale te mundshme
per te gjithe pacientet qe kane nevoje.
Ky objektiv arrihet vetem me perfshirjen e Institucioneve
e hallkave te sistemit shendetesor ne vend, te strukturave
transfuzionale, te dhuruesve nepermjet shoqatave te tyre.
Aktualisht siguria maksimale transfuzionale realizohet fale:
- apelit per dhurues te vetedijshem (vullnetaree falas,
periodike, te pergjegjeshem, te lidhur ngushte me qendrat
transfuzionale).
- realizimit te testeve laboratorike te afta per te zbuluar/
diktuar sa me shpejt pranine e agjenteve virale apo
bakteriale te transmetueshem, dhe reduktimit te risqeve
imunologjike
- perdorimit te duhur te gjakut derivateve te tij.
25

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Dhuruesit e pergjegjeshem jane persona qe njohin

problematiken e dhurimit dhe te transfuzioneve, ata
veteperjashtohen dhe flasin hapur me mjekun per sjelljet e
tyre ne risk apo nese gjykojne se ndodhen ne nje gjendje fizike
e cila perben rirk per shendetin e tyre apo te marresve te
gjakut.

Semundjet seksualisht te transmetueshme (SST)

dhe infeksioni nga HIV.
Cfare jane SST?
SST perbejne nje nga problemet me serioze te shendetit
publik ne te gjithe boten.
SST sic thote dhe vete emri transmetohen gjate kontakteve
seksuale. Lezionet dhe inflamacionet genitale te shkaktuara
nga SST te ndryshme, e shtojne akoma me shume riskun per
transmetimin e SIDA.
Nje nga kategorite me te rrezikuara ne te gjithe boten jane
te rinjte adoleshente. Shiko Aneksin 2 ku paraqiten sjelljet ne
risk per SST.

Cilat jane SST?

SST perfshijne:
infeksionin nga HIV/SIDA
sifilizi
hepatitet virale
gonorrhea
infeksione genitale nga klamidia dhe mikoplazma
trikomoniazat
herpes genital, etj

26

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Cfare eshte HIV?

HIV-i (virusi i imunodeficenses humane) eshte pergjegjes per
semundjen SIDA (sindroma e imunodeficences se fituar)
Virusi transmetohet permes:
Gjakut te infektuar (kontaktit direkt dhe te ngushte
me plage te hapura qe rrjedhin gjak, shkembimit te
shiringave apo sende te tjera qe pergatisin drogen apo
substanca te tjera te injektueshme);
Perdorimit te instrumentave shpuese apo prerese te
infektuara (brisqe, age, thika, instrumente per tatuazhe
e shpime te lekures);
Marrdhenieve seksuale (vaginale, anale, orogenitale) te
pambrojtura me persona me HIV;
Transmetimit vertikal nga nena me HIV tek fetusi ose
tek i porsalinduri, gjate shtatezanise, gjate lindjes apo
edhe gjate ushqyerjes me gji;
Transfuzionit me gjak te infektuar, perdorimit te
derivateve te infektuara te gjakut, transplantit te
organeve te infektuara.
Virusi nuk transmetohet nepermjet: shtrengimit te
duarve, perqafimeve, veshjeve, puthjeve, peshtymes, kolles,
loteve, djerses, urines e feceve, gotave, pirunjeve dhe lugeve,
pjatave, peshqireve, carcafeve, pickimit nga insektet.
Nuk transmetohet duke frekuentuar: palestra, pishina,
dushe, sauna, gabina dushi, shkolla, azile e vende pune,
restorante, bare, kinema e lokale publike, mjete
transporti.
Pasi hyn ne organizem nga kontakti me persona te semure ai
shkakton ulje te ngadalshme te mbrojtjes imunitare e cila ne

27

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

mungese te terapise specifike con ne zhvillimin e SIDA me

kalimin e disa viteve.
Pas infektimit diagnoza vendoset me siguri vetem pas disa
javesh/muajsh nga kontakti i fundit me rrisk (interval qe
zakonisht quhet periudha dritare) nepermjet nje testi qe
zbulon antikorpe specifike anti HIV ne gjak (antikorpet anti
HIV te pranishem = HIV pozitiv). Kohet e fundit ka filluar
persorimi ne praktike i testeve te biologjise molekulare e
cila lejon amplifikimin e genomes se virusit duke reduktuar
ndjeshem periudhen dritare.
Antikorpet anti HIV tregojne pranine e virusit ne organizem
por nuk jane ne gjendje te pengojne replikimin dhe te ndalojne
zhvillimin e semundjes.

28

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Stop Duhanit
Duhanpirja dhe shendeti
Duhan pirja shkakton vdekje. Sot ne bote llogaritet se
duhanpirja shkakton 75% te tumoreve te faringut dhe ezofagut
dhe 80% te tumoreve te mushkerive.
Gjithashtu duhanpirja eshte shkaktarja kryesore e disa
patologjive te tjera si: infarkte te miokardit, iktus, bronkit
kronik obstruktiv dhe shqetesime te tjera te aparatit respirator.
Duhanpirja permendet sot te jete nje nga shkaktaret kryesore
te problemeve kardiake e qarkulluese (infarkti dhe angina),
nderkohe qe llogaritet se 25% e vdekjeve nga infarkti i zemres
jane si pasoje e duhanpirjes.
Rreziku varet nga numri i cigareve qe konsumohen cdo dite:
kush kosumon 20 cigare ne dite eshte 3 here me i rrezikuar
ne krahasim me ate qe nuk pi duhan; kush konsumon 40 cigare
ne dite eshte te pakten 5 here me i rrezikuar sesa nje individ
qe nuk konsumon duhan. Kush pi duhan prej shume vitesh
eshte shume me teper i rrezikuar.
Nuk ekzistojne menyra absolute te vlefshme per te gjithe per
lenien e duhanit: per disa lenia e duhanit mund te jete e lehte
per disa te tjere me e veshtire.
Udhezimet europiane listojne te gjitha rreziqet e lidhura me
duhan pirjen dhe njohja e tyre mund te jete e vlefshme per
duhanpiresit. Keto rreziqe jane si me poshte:

29

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Udhezimet europiane
1. Duhanpiresit vdesin me te rinj.
2. Pirja e duhanit ngurteson arteriet dhe shkakton atak kardiak
dhe ishemi.
3. Pirja e duhanit shkakton kancer pulmonary.
4. Pirja e duhanit gjate shtatzanise demton fetusin.
5. Mbroni femijet: mos pini duhan nese ata jane te pranishem.
6. Perpiquni qe ta lini pirjen e duhanit dhe per kete mund te
kerkoni ndihme tek mjeku ose farmacisti juaj.
7. Mund te krijosh varesi nga duhan pirja prandaj mos e nisni.
8. Lenia e duhanit ul rrezikun per te vdekur nga tumoret,.
infarti kardiak dhe nga semundjet pulmonare.
9. Pirja e duhanit mund te reduktoje qarkullimin e gjakut dhe
shkakton impotence.
10. Pirja e duhanit shkakton plakje te lekures.
11. Pirja e duhanit mund te demtoje spermen e si pasoje mund
te shkaktoje ulje te fertilitetit (infertilitet)

Se fundmi do te sjellim disa sugjerime praktike qe mund

te ndihmojne ne lenien e duhanit dhe ju pergatisin per te
perballuar 48 oret e para te mungeses.
Dhjete keshillat e eksperteve (nga Shoqata Amerikane e Kancerit)
1. Mos harro se te lesh duhanin eshte e mundur.
2. Deshira e madhe (urgjente) per te pire nje cigare zgjat
vetem pak minuta.
3. Simptomat e mungeses zbehen qe ne javen e pare.
4. Pas 20 minutave nga nderprerja e duhanit shihen rezultatet
e para pozitive.
5. Jo te gjithe shendoshen pas lenies se duhanit sidoqofte
pesha qe shtohet eshte rreth 2-3 kg.

30

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

6. Kur le duhanin eshte e keshillueshme qe te perdoresh sa

me shume lengje dhe te menjanosh perdorimin e alkolit, te
perdoresh sa me shume fruta dhe perime dhe te levizesh
me teper
7. Per te arritur qellimin qe i ke vene vetes , ekzistojne disa
medikamente qe mund te perdoren (gjithmone sipas
rekomandimit te mjekut) si edhe eshte e domosdoshme
mbeshtetja psikologjike nga te afermit.
8. Nuk duhet te humbisni besimin edhe nese do ju duhet qe
tia nisni nga fillimi, keto mund te jene te dobishme per te
njohur dhe per tu perballur me momentet e veshtira.
9. Duke lene duhanin do te ruani shendetin tuaj, te njerezve
qe keni prane e mbi te gjitha te femijeve. Duke lene duhanin
do te kurseni dhe parate tuaja.

31

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Udhetimet
Keshilla shendetesore per udhetaret
Vitet e fundit udhetimet nderkombetare, per pune, studime,
turizem, jane rritur ne menyre te ndjeshme e si pasoje
udhetimet sot konsiderohen si experience qe mund te jetohet
nga te gjithe. Ne udhetime tashme nuk perfshihen vetem te
rriturit e shendetshem, por edhe te moshuarit, te semuret
kronike, grate shtatzena dhe femijet.
Ne disa vende ekzistojne ende disa semundje qe tashme
jane zhdukur ne Europe. Shpesh ndodh qe kushtet higjenosarnitare dhe klima te jete e ndryshme nga vendi i origjines
e si pasoje udhetaret jane me te ekspozuar ndaj problemeve
shendetesore.

Perpara nisjes
Kur programoni per te udhetuar duhet te merrni parasysh
disa aspekte te shendetit tuaj dhe te personave qe do te
udhetojne me ju, informohuni mbi kushtet higjeno sanitare te
vendit qe do te vizitoni.
1) Konsultohuni me mjekun 1-2 muaj perpara se te niseni
per te pare nese eshte e nevojshme te vaksinoheni.
2) Kush vuan nga semundje kronike duhet te marre me vete
te gjithe dokumentacionin qe tregon per gjendjen e tij
shendetesore. Dokumenti mund te perdoret ne vendin
tjeter per te perfituar kujdes shendetesor te vecante
3) Grate shtatzena duhet te kerkojne keshilla tek mjeku
gjinekolog
32

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Eshte e dobishme pervec atyre medikamenteve

qe i perdor rregullisht me vete te marren disa
medikamente te domosdoshme, mundesisht te
perdorura edhe me pare nga ju:
Qetesues te dhimbjes.
Antipiretik per te ulur temperature.
Medikamente kunder te vjellave ose ne rast se te ze
makina.
Medikament qe te kete spekter te gjere ne luftimin e
diarrese se udhetareve.
Antibiotik me spekter te gjere.
Solucione saline (hidruese) qe te perdoren vecanerisht
ne diarrene tek femijet.
Krem per tu mbrojtur nga dielli me faktorin e
pershtatshem.
Pomade per hematoma dhe ndrydhje (distorsion).
Medikamente/Solucione kunder insekteve dhe
insekticid ambjenti
Termometer
Dizinfektues
Garza te thata, leukoplaste dhe tableta per te
dezinfektuar ujin
Kjo liste mund te kompletohet me shume me ndihmen e
mjekut apo farmacistit tuaj.
Duhet te keni kujdes ne menyren e perdorimit , menyren
sesi duhet ti ruani barnat dhe per datat e skadences.

Gjate udhetimit
Parandalimi i shume semundjeve qe transmetohen permes
ushqimit, permes rruges seksuale, permes insekteve ose
33

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

kafsheve apo edhe nga incidentete ndryshme varet ne pjesen

me te madhe te rasteve edhe nga sjellja e vete udhetarit.
Ne pergjithesi duhet te konsideroni se ne vendet ne zhvillim
cilesia e ushqimit dhe e ujit mund te jete e riskuar, si rrjedhoje
rekomandohet qe te perdoret vetem uje i blere te mos
perdoret akulli dhe te perdoren ushqime te gatuara mire ose
te servirur te sapo pergatitur.
Duhet tju kujtojme se marrdheniet seksuale me te panjohur,
apo me disa partnere si edhe ato me partnere qe nga ana e
tyre kane shume partnere rrezikojne shendetin tuaj.
Per tu mbrojtur nga semundjet qe transmetohen nga insektet
duhet qe te aplikojme mbi lekuren e ekspozuar medikamente/
solucione kunder insekteve po ashtu duhet te sperkasim
me insecticide mjedisin perreth, vendosim rrjeta kunder
mushkonjave tek dyert dhe dritaret si dhe mbi shtrat nese
eshte e mundur.
Tek vendet ne zhvillim gjithmone duhet te keni parasysh qe te
mos laheni ne ujra te embel (liqene, pellgje uji etj) sepse mund
te jene burim infeksioni.

Uji dhe udhetaret

Semundjet qe merren nga uji ose nga ushqimet e tjera jane
grupi me i rendesishem i semundjeve ndaj te cilave jane te
ekspozuar udhetaret. Mjafton te kujtojme se diarreja prek
20-50% te udhetareve, dhe mund te jete pergjegjese per
sikletin, bezdine dhe mundimin, qe mund te shkaterroje te
gjithe programin e pushimeve ose udhetimeve per pune dhe
vecanerisht ne subjektet vulnerabel mund te jete e rende dhe
ndonjehere vdekjeprurese nese nuk mjekohet menjehere dhe
ne menyren e duhur.Vec te tjerash semundjet qe shkaktohen
34

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

nga uji apo ushqimet ndaj te cilave jane te ekspozuar udhetaret

jane ethet tifoide dhe paratifoide, poliomeliti, hepatiti viral A
dhe infeksione te ndryshme parazitare.
Diarreja e udhetareve eshte nje infeksion qe prek nje te
treten e udhetareve qe shkojne ne vende qe nuk i perkasin
Europes Perendimore, SHBA, Kanada, Australia, Zelanda e Re.
Karakterizohet nga shkarkime diarreike mbi 2-3 here ne dite
dhe mund te shoqerohet me temperature, dhimbje barku
(krampe abdominale), te vjella, te perziera dhe gjendje jo te
mire (diskomforti) fizike.
Kjo syndrome e diarrese shfaqet zakonisht ditet e para te
udhetimit, por mund te shfaqet edhe ne ditet ne vijim, nje
udhetar mund te kete te njetin skenar disa here gjate
qendrimit me pushime. Diarreja e udhetareve mund te mos
jete nje semundje kercenuese per jeten por ajo mund te
kompromentoje seriozisht qellimin e udhetimit. Sjellja me
ushqimin eshte faktori kryesor i riskut se bashku me vendin
ku kemi udhetuar.

Shkaqet
Esherikia Coli Enterotoksike (ETEC) eshte nje bakter
shkaktari me i shpeshte i semundjes se diarrese tek udhetaret.
Semundja shoqerohet me diarre te ujshme, dhimbje barku,
temperature jo shume te larte. Agjente te tjere etieologjik
bakteriale jane Salmonela, Shigela, Campylobacter jejuni,Vibrio
parahaemolyticus, por edhe Aeromonas hydrophila, Yersinia
enterolitica dhe Vibrio fluvialis. Nder viruset permendim
Rotavirus, Norwall virus, nderkohe qe ka edhe parazite te
cilet mund te cojne ne diarre edhe pse me frekuence me te
ule, sikunder jane: Giardia Lamblia, Entamoeba Hystolytica,
Criptosporidium.
35

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Parandalimi
Diarreja e udhetareve mund te parandalohet duke perdorur
ushqime dhe lengje te zgjedhur me kujdes. Per kete qellim
masat paresore qe duhet te merren jane:
Eleminimi i perdorimit te ushqimeve krudo, me perjashtim
te frutave te qeruara nga vete personi qe do i konsumoje.
Konsumi i ushqimeve te gatuara mire. Ushqimi i gatshem i
mbajtur per disa ore ne temperature e ambjentit mund te
jete nje nga burimet kryesore te infeksioneve ushqimore.
Zierja e qumeshtit te pa pasterizuar, akulloret mund te
perbejne nje risk.
Zierja e ujit ose dezinfektimi me klor te nje cilesie te mire.
Me mire te perdoret uji i paketuar neper shishe dhe te
evitohet perdorimi i akullit. Perdorimi i kafese, cajit, veres,
birrave, pijeve alkolioke eshte pergjithesisht i sigurte.
Nuk duhet te blihen ushqime tek shitesit ambulant.
Ne periudha te caktuara gjate vitit disa peshq mund
te permbajne lende toksike shume te rrezikshme per
organizmin edhe pse mund te jene te gatuar shume mire;
banoret e zones te cilet i njohin mire keto risqe mund tju
japin informacione te dobishme.

Trajtimi
Diarreja e udhetareve mund te trajtohet me rehidrim oral,
kujdes i vecante i kushtohet femijeve, mund te perdoren
antibiotike e vecanerisht ata qe kane nje spekter te gjere
veprimi ne nivel intestinal. Nese diarreja eshte ne gjendje te
rende dhe nuk sherohet per disa dite, por shoqerohet me
ethe, gjak dhe mukus ne fece si edhe dehidratim atehere
udhetari duhet te konsultohet tek mjeku aty ku ndodhet dhe
te rivizitohet tek mjeku i tij kur te kthehet. Eshte shume e

36

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

nevojshme qe lengjet dhe kriperat qe ka humbur nga diarreja

te zevendesohen duke konsumuar sa me shume lengje frutash,
pije te kripura, apo biskota te kripura. OBSH per kete qellim
rekomandon solucionin e perbere nga klorur natriumi 3.5 g/l ,
klorur kaliumi 1.5 g/l, glukoze 20g/l, citrate natriumi 3 g/l.

Semundjet qe transmetohen nga kafshet

Ne vendet tropikale dhe subtropikale nje numer artropodesh
jane vektore transmetues te shume semundjeve. Nder
semundjet qe hasen jane: malaria (mushkonja Anopheles);
ethet e verdha, denge dhe denge hemoragjike
(mushkonja Aedes, Haemagogus e Sabethes); encefaliti
viral (mushkonja Culex dhe Anopheles, kepushat apo
rriqerat), encefaliti japonez, filariozat (mushkonja Aedes,
Anopheles, Culex dhe Mansonia); oncocercosi (simulidi);
leishmanioza (flebotomi); triponozoma afrikane
(miza cece); tripanosomia amerikane ose semundja e
Chagas (tripanozoma cruzi), murtaja dhe tungosi (pickimi i
pleshtave), tifo (pleshti, morrat, merimangat, rriqet), ethet
periodike (morrat, rriqe, kepushe), borrelioze Lyme,
ethet botonoze (rriqet, kepushat). Keto semundje qe kane
nje shperndarje te sakte gjeografike, prekin qindra e mijra
persona ne bote dhe perbejne nje rrezik serioz per personat
qe udhetojne ne mbare boten. Pickimet, kafshimet ose edhe
nje kontakt i thjeshte me te tille artropod mundet te shkaktoje
situata te pakendeshme, deri te rrezikshme sic eshte ne rastin
e cantarideve, pleshtave, akarieneve , akrepave, merimangave,
cimkave, kepushave e rriqerave. Mundet te ndodhe qe keta
artropode te transmetojne semundjet tek qeniet njerezore
nepermjet pickimit pa u ndjere nga vete njeriu.

37

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Gjithashtu ekzistojne edhe kafshe helmuese, merimanga,

akrepa, gjarperinj, kandila deti, peshq, te cilet duhet te njihen
per te menjanuar rrezikun nga pickimet apo kafshimet e tyre.
Ne shume raste eshte e nevojshme te perdoren veshje te
pershtatshme dhe te evitohet futja e duarve neper zgavra
poshte gureve dhe shkembinjve. Ne rastet e pickimit apo
kafshimit eshte e nevojshme te drejtohemi tek mjeku ose
ne qendrat e ndihmes se shpejte. Rendesi te vecante merr
terbimi, sepse po ndodh gjithnje e me shpesh qe raportohen
raste te reja nga turistet. Terbimi eshte nje semundje akute
virale vdekjeprurese e Sistemit Nervor Qendror qe mund te
preke te gjithe gjitaret dhe transmetohet nga sekrecionet e
infektuara. Zakonisht transmetohet tek njeriu pas nje kafshimi
nga nje kafshe e infektuar si pasoje e ekspozimit ndaj peshtymes
se kesaj kafshe. Per kete aresye eshte e rendesishme te njihen
keto menyra transmetimi dhe te drejtoheni tek mjeku ne
rastin e kafshimeve.

Klima dhe lageshtia

Vlerat e larta te lageshtise ne klimen tropikale dhe ekuatoriale
mundet te shkaktojne shqetesime ne subjekte te ndryshem.
Ekspozimi ndaj temperaturave te larta qe nuk paraprihet nga
aklimatizimi i nevojshem si edhe sforcimet fizike ne klime te
nxehte dhe te lagesht mund te provokoje gjendje klinike qe
lidhen me crregullimin e mekanizmit te termorregullimit dhe
jane me te shpeshta tek te moshuarit, femijet, te semuret
kronike, tek personat qe kane varesi ndaj alkolit, tek obeset
dhe tek personat qe perdorin medikamente qe pakesojne
djersitjen , ose qe shtojne prodhimin e nxehtesise. Goditja
nga te nxehtit eshte manifestimi me i rende qe mund te
shkaktojne vdekjen brenda pak oreve pasi jane shfaqur shenjat
e para. Mund te ndodhe nga nje shtim i madh i temperatures
38

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

se brendshme te trupit qe shkon ne 40-41 grade celsius,

nderkohe qe ulet ndjeshem djersitja deri ne ndalimin fare te
saj. Shfaqet dhimbje koke, konfuzion mendor, veshtiresi ne
frymemarrje dhe ne rastet me te renda insuficiense renale,
kolaps kardiocirkulator, demtime cerebrale, gjendje kome.
Edhe pse mund te nderhyjme edhe vete duke vendosur
pacientin ne vende te fresketa dhe te ajrosura (ventiluara),
duke e zhvishur nga te gjitha veshjet e duke e mbuluar me
mbulesa te lagura, nuk duhet te harrojme qe kjo eshte nje
situate e cila kerkon nderhyrjen e menjehershme te mjekut.
Pervec rasteve kur kunderindikohet, shtimi i sasive te vogla
te kripes ne ushqime dhe pije ndihmon ne parandalimin e
goditjeve nga te nxehti ne menyre te vecante gjate diteve te
para te ekspozimit ne klime te ngrohte dhe te lagesht. Keshtu
qe eshte e nevojshme te shihet me kujdes klima e vendeve
qe do te vizitohen, stinet e shiut te cilat korespondojne
me temperaturat e larta dhe vlerat e larta te lageshtise.
Gjithashtu duhet te evitohen sforcimet intensive, ekspozimet
e zgjatura ne diell pa mbrojtjen e nevojshme. Eshte gjijthashtu
e rendesishme te njihen rreziqet qe lidhen me ekpozimet
e zgjatura ne temperatura te ftohta sidomos kur nuk kemi
mbrojtjen e nevojshme, sic ndodh gjate qendrimeve ne mal ose
duke vizituar vende te cilat kane luhatje sinjifikative termike.

JET LAG
Udhetimet ajrore nderkombetare shpesh sjellin kalime te
shpejta te orareve dhe kjo kerkon pershtatjen e shpejte te
ritmit biologjik te organizmit dhe sidomos atij gjume-zgjim. Si
pasoje e ketyre ndryshimeve mund te manifestohen lodhje,
pagjumesi, shqetesime gastro intestinale, pakesim te aftesive
fizike dhe psikike dhe tek grate crregullime te ciklit menstrual.
Pershtatja me orarin e ri kerkon nje periudhe kohe e cila
39

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

varion sipas numrit te oreve qe jane kapercyer, sipas moshes

se udhetarit, gjendjes se tij shendetesore, dhe eshte me e
veshtire kur udhetohet drejt lindjes. Udhetaret te cilet duhet
te zhvillojne aktivitete fizike dhe mendore ne menyre eficente
duhet te arrijne ne destinacion dy tre dite me pare per te
pershtatur ritmin biologjik te tyre (cirkadian) me orarin e ri.
Ne ditet perpara fluturimit duhet te konsumohen ushqime te
lehta dhe te evitohet perdorimi i alkolit.
P.S JET LAG term qe nenkupton dissinkronizim pra
ndryshime te ritmit biologjik te organizmit ne udhetime te
gjata kur kalohet nga nje meridian ne nje meridian tjeter.

40

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Aneksi 1
PYETESOR PER DHURUESIT E GJAKUT
QENDRA KOMBETARE E TRANSFUZIONIT TE GJAKUT
Vendosni kryqin ne opsionin qe ju prshtatet
Aktualisht
Ne javn e
fundit
Ne 2 javt
e fundit

Po

Jo

01 Ndiheni mire me shndet?

Po

Jo

02 Keni pasur infeksione (prfshire edhe

ftohje), ndryshime ne lkure, plage apo
gjndra te fryra te dukshme?

Po

Jo

03 A keni kryer trajtim tek dentisti?

Po

Jo

04 Jeni trajtuar me medikamente? Cilat?

Po

Jo

05 Trajtim
mjeksor
pr
ndonj
smundje, a vazhdoni ta keni ket
smundje?

Po
Ne 4 javt
e fundit

Ne 6
muajt e
fundit

Ne12
muajt e
fundit

Jo

06 Keni
pasur
temperature apo
smundje infektive (duke prjashtuar
te ftohtin)?

Po

Jo

07 Keni bere ndonj vaksine? Ciln?

Po

Jo

08 Keni pasur diarre?

Po

Jo

09 A keni kryer ndonj operacion,

endoskopi apo keni pasur ndonj
shtatzani?

Po

Jo

10 Jeni trajtuar me gjak, plazme ose

produkte te tjera te gjakut?

Po

Jo

11 Keni kryer akupunkture, tatuazh,

piercing, apo shpim te veshve?

Po

Jo

12 A keni bere imunizim ndaj smundjes

se trbimit apo ndonj tjetr imunizim
pasiv?

Po

Jo

13 A keni qndruar ne zona me risk ndaj

smundjes se Malaries?

41

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Ne12
muajt e
fundit

Po

Jo

Po

Jo

14 A keni pasur kontakt intime me

persona me risk te larte ndaj Hepatitit
ose HIV-it? (shiko fletn informative
pr SIDA-n)

Po

Jo

15 A keni pasur shpim me materiale te

infektuara?

Po

Jo

16 A keni marre medikamente te tipit

Roaccutan, Neotigason, Propecia
pr smundje te lkurs apo rnie
floksh?

Po

Jo

17 A keni pasur varsi nga alkooli apo

medikamente? Keni marre gjate ksaj
periudhe droga te ndryshme (hashash.
etj)?

Po

Jo

18 A keni pasur smundje te zemrs,

diabetit, smundje te gjakut, apo
turbekulozit?

Po

Jo

Gjate
Po
gjith jets
suaj

19 A keni pasur tumore malinje apo

Osteomielite?

Jo

20 A keni pasur smundje shume te renda

(te cilat nuk jan te shkruara ktu)?
Nse po, Cilat?

Po

Jo

21 A keni pasur Malarie, Sifiliz ose

smundje shume te rralla si Babesioza,
Bruceloza,
Leishmanioza,
Lepra,
Tularemia?

Po

Jo

22 A keni kryer transplant te dura mater

apo cornese?

Po

Jo

23 A jeni trajtuar me hormone te

hypofizes apo me hormone te tjera?

Po

Jo

24 Keni pasur histori familjare

smundjes Creutzfeldt Jakob?

Ne 2 vitet
e fundit

A keni pasur probleme

ose ethe gjate qndrimit
tuaj atje?

42

te

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Po

Jo

25 A keni pasur infeksion HIV (SIDA),

Hepatit apo HTLV 1-2

Po

Jo

26 Jeni i sigurt qe nuk bni pjese ne

personat me risk pr infeksion HIV
(shiko informacionin pr SIDA-n)

Deklarata e dhuruesit
Un deklaroj se:
Te dhnat personale me sipr jan te dhnat e mia
Kam marre nj shpjegim te detajuar dhe te kuptueshm mbi
procedurn e dhurimit te gjakut, dhe me sht dhne mundsia te
bej pyetje dhe eventualisht te refuzoj dhurimin e gjakut.
Nuk kam dhuruar gjak/komponent brenda intervalit te lejueshm
pr te ndare nj dhurim nga tjetri
Un pranoj qe gjaku i dhuruar prej meje, ti nnshtrohet analizave
te detyrueshme, (edhe pr HIV/SIDA) dhe te dhnat e mia te
ruhen ne ket Institucion.
I kam lexuar dhe kuptuar flett informative pr HIV/SIDA, qe me
jan paraqitur prpara dhurimit te gjakut. Un nuk di asnj shkak
te njohur qe me prjashton nga dhurimi i gjakut.
I kam lexuar, kuptuar dhe prgjigjur me vrtetsi pyetjeve ne ket
flete. Un e kam te qarte se prgjigjet e pasakta mund te dmtojn
shndetin tim ose te marrsit te gjakut tim apo te cojne deri ne
vdekje te tij.
Ne se do te kem ndonj dyshim mbi aftsin time pr te dhuruar
gjak do ti drejtohem nj mjeku te qendrs se dhurimit te gjakut.
Deklaroj se nuk i prkas grupeve te rrezikuar pr HIV/SIDA
(veanrisht prdorues droge, burr me kontakte homoseksuale,
prostituta, te burgosur).
Deklaroj se ne 12 muajt e fundit nuk kam pasur kontakte seksuale
me persona qe bjn pjese ne kto grupe.
Mbaj prgjegjsi te plote pr te gjitha ato qe kam deklaruar
me lart
43

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Aneks 2
Fleta Informative per SIDA per dhuruesit e gjakut
I dashur dhurues/dhuruese
Ju po tregoni gatishmerine qe me ane te gjakut qe ju dhuroni
te ndihmoni pacientet qe kane nevoje per te. Ne menyre qe
te mos demtohet as shendeti juaj dhe as shendeti i pacientit
qe do te marre gjakun tuaj, ju lutemi qe te lexoni me shume
vemendje si informacionin e dhene ne lete flete ashtu edhe
pyetesorin qe do tju jepet menjehere pasi te keni lexuar kete
informacion. Ne te njejten kohe ju terheqim vemendjen qe te
gjitha pyetjeve ti pergjigjeni qarte, pasi vetem pergjigjet tuaja
te sinqerta mund te lejojne mjeket tane qe te gjykojne ne se
ky dhurim gjaku bart ndonje risk per ju apo per pacientin qe
do te marre gjakun tuaj.
Ceshte SIDA
SIDA (Sindromi i Imunodeficiences se Fituar), ne anglisht AIDS
eshte shkurtimi per (Acquired Immunodeficincy Syndrome),
dhe eshte nje semundje virale qe con ne dobesim te aftesise
mbrojtese te organizmit. Kjo semundje shkaktohet nga
mbartja e virusit HIV (Human Immunodeficiency Virus). Ky
virus transmetohet vetem nepermjet kontakteve me lengje
trupore te infektuara (gjak, sperme, sekrecione vaginale).
Semundja e SIDA-s mund te zhvillohet shume vite me pas
infektimit me virusin HIV. Pavaresisht gjithe arritjeve, deri tani
nuk eshte gjetur nje sherim per semundjen SIDA.
Cilat simptoma flasin per SIDA
Fryrje e pashpjegueshme e gjendrave limfatike
Temperature e pashpjegueshme
44

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Djersitje e bollshme naten

Kolle e zgjatur apo veshtiresi ne fryme
Kruajtje e vazhdueshme apo plage nen lekure.
Njolla te bardha apo plage ne goje
Diarre e vazhdueshme
Renie e pashpjeguar ne peshe
Kush jane personat ne risk per SIDA
Ne menyre qe ju te dini te gjykoni mbi personat ne risk per
kete semundje po rendisim cilat jane grupet ne risk:
Meshkujt homo dhe biseksuale (keta te fundit jane
ata qe kane kontakte seksuale si me femra edhe me
meshkuj).
Te burgosurit
Prostitutat (si femra edhe meshkuj).
Persona qe nderrojne shpesh partneret seksuale
Perdorues te drogave
Persona me semundje te gjakut
Banues te zonave ku popullsia ka nje prevalence te
larte te infeksionit HIV (si p.sh Afrika Jugore, Azia
Juglindore).
Persona te cilet ne 12 muajt e fundit kane pasur nje
kontakt seksual me persona qe i perkasin grupeve te
siperpermendura (terheqim vemendjen se perdorimi
i kondomit nuk arrin nje mbrojtje absolute nga
transmetimi i infeksionit).
Persona te cilet ne 12 muajt e fundit kane kryer nje
test per SIDA pasi kane dyshuar se mund te kene
marre infeksionin.
Persona me nje test SIDA pozitiv
Partnere seksuale te te semureve me SIDA, si edhe
personat HIV pozitiv dhe partneret e tyre seksuale.
45

/ BROSHURE PER DHURUESIN E GJAKUT /

Perse duhet qe ne asnje menyre te mos dhurojne gjak

personat qe bejne pjese ne ndonje prej grupeve ne
risk per HIV/SIDA.
Pas transmetimit te virusit HIV tek nje person formohen
antitrupa ndaj ketij virusi. Formimi i ketyre antitrupave zgjat
nje peridhe te caktuar. Duke qene se deri tani nuk ka ndonje
test i cili ne menyre te sakte te identifikoje direkt virusin, cdo
dhurim testohet indirekt per te zbuluar pranine e antitrupave
ndaj virusit HIV. Virusi HIV menjehere pas transmetimit
ndodhet ne gjakun e te infektuarit ndersa antitrupat ndaj tij
behen te pranishme ne gjak pas disa javesh ose disa muajsh.
Per kete aresye duhet te perjashtohen nga dhurimi i gjakut
te gjithe personat qe personat qe i perkasin ndonjerit prej
grupeve ne risk te siperpermendura dhe sigurisht edhe ata qe
jane te infektuar me HIV/SIDA. Ne asnje menyre nuk duhet
te kryhet nje dhurim gjaku me qellim perfitimin e nje testi
per HIV.
Ne se ju tani keni dyshimin me te vogel se jeni te prekur me
ndonje menyre nga kjo semundje ju lutemi mos dhuroni gjak.
Per kete duhet, qe me firmen tuaj te vendosur ne pyetesor
te nenshkruani se ju nuk i perkisni asnje prej grupeve te
siperpermendura dhe se gjaku juaj mund ti jepet pa merak
nje pacienti.

46