Kapitulli I

SKANERI CT
1. Ndrtimi dhe funksionimi
1.1.

Hyrje

CT Computed Tomography ose CAT- Computed Axial Tomography,nga greqishtja tomospjes dhe graphein-prshkruaj,sht nj pajisje mjeksore me an t s cils sigurojm pamje
t qarta n brendsi t trupit.Tomografia e kompjuterizuar (Computed Tomography) prdor nj
kompjuter i cili merr t dhna nga disa imazhe me rreze X t strukturave brenda trupit t
njeriut ose t kafshve dhe i konverton ato n pamje q shfaqen n monitor.
Duke prdorur nj tuf me rreze X t drejtuar mbi nj objekt dhe nj detektor rrezatimesh q
kap imazhet, t dhnat cohen n nj kompjuter q m pas ndrton nj pamje dy ose tre
dimensionale e cila shfaqet n ekran.
Skaneri CT prdor gjeometrin dixhitale pr t gjeneruar imazhe 3D.Rrezet X kapin shum
imazhe 2D t s njjts pjes s trupit por n knde t ndryshme,q m pas prpunohen nga
kompjuteri pr t na prodhuar imazhe 3D.
Skanerat CT ose CAT jan t ndrtuara nga komponent t ndryshme elektronike , t cilat jan
t prodhuara nga kontraktues t ndryshm dhe t asembluara n nj pajisje t vetme.

Fig.1 (CT Scanner,Siemens-Somatom Emotion Ferizaj,Kosove)

1.1. Historiku
1

1.1.1. Zbulimi i rrezeve X

Zbulimi dhe zhvillimi i skanerave CT u b i mundur nga Vilhelm Rntgen i cili zbuloi rrezet
X n vitin 1895. Gjat ksaj kohe Rntgen,po investigonte efektet e jashtme t disa tubave t
ndryshm vakumi prej xhami tek t cilat po studiohej lvizshmria e elektroneve, nga
shkenctar si,Heinrich Hertz, Johann Hittorf, illiam Crookes e Nikola Tesla ,n momentin q nj
shkarkes elektrike kalonte prmes tyre.Ai e prsriti ekperimentin disa her me tubin e
Lenard,n t ciln u shtua nj dritare e holl alumini pr t lejuar rrezet katodike t dalin nga
tubi.Pr t mbrojtur aluminin nga fusha e fort elektrostatike e cila prodhon rrezet katodike,u
shtua nj shtres kartoni.Rntgen e dinte kjo shtres kartoni nuk do e lejonte dritn te
deprtonte,por ai vuri re se rrezet e padukshme katodike shkaktuan nj efekt fluoreshent ne
shtresn e kartonit t vendosur afr dritares s aluminit.Ajo q i beri prshtypje m pas
Vilhelm Rntgenit,ishte se ky efekt fluoreshent krijohej edhe te tubi i Hittorf,i cili ishte m i
trash se ai i Lenardit.N nntor t 1895, Rntgeni vendosi ta testonte m tej iden e tij.Ai
ndrtoi nj shtres kartoni t zez,t ngjashme me at te eksperimenti i par ,dhe me t mbuloi
tubin e Hittorf.M pas ne tub,vendosi elektroda bakri pr t gjeneruar shkarkesa
elektrike.Prpara se t gjeneronte shkarkesn,ai e errsoi dhomen pr t par sa e
deprtueshme ishte shtresa e kartonit.Pasi gjeneroi nj shkarkese elektrike,vuri re se shtresa
ishte lehtsisht e deprtueshme.Ishte ky momenti kur ai pa nj hije t leht t karriges disa
metra m tutje nga tubi.Gjja q e habiti ishte se kjo hije e krijuar kishte ardhur si pasoj e
deprtimit t rrezeve mes ekranit t bariumit t cilin ai do e prdorte n eksperimentin e
rradhs dhe q e kishte ln te karrigia disa metra m tutje.
Vilhelm Rntgen,supozoi se prgjegjse pr kt mund t ishin nj lloj i ri rrezesh t
panjohura.Pr t zhvilluar m tej eksperimentin ai hngri dhe fjeti n laborator,duke par me
kujdes karakteristikat e ktyre rrezeve q i quajti rreze X,nga variabla matematikore X,pra e
panjohur.Dy jav pas zbulimit,Rotgen kapi imazhin e par t krijuar nga rrezet X,q ishte
pikrisht dora e gruas s tij ose m sakt skeleti i dors s saj.Pr her t par ai e prdori
pajisjen pr t skanuar dorn e gruas s tij.
N kt pik,ai filloi te kkonte,aftsin e materialeve t ndryshm pr t ndaluar kto
rreze.Q nga kjo pik,ai vendosi ti bnte krkimet ne mnyre sekrete pasi friksohej pr
reputacionin e tij,nqoftse krkimet e tij dilnin t gabuara.Pas ktij zbulimi Roentgen kuptoi
dhe rndsine e zbulimit t tij ne mjeksi. Duke prdorur rrezet X ai zbuloi se ishte e mundur
t krijonte pamje t organeve brenda trupit t njeriut. Dokumentimi i par n prdorimin e
rrezeve X u b n SH.B.A ne vitin 1895.
Shkrimet e tij u publikuan 2 muaj m pas nga nj gazet austriake,duke treguar pr zbulimin e
nj lloji t ri rrezesh.Rotgen u vlersua me cmim pr zbulimin q bri n fushn e mjeksis.
Vilhelm Rntgen njihet si babai i radiologjis diagnostikuese,e cila prdor imazhet n mnyr
pr t diagnostikuar smundjen.

Fig.2 (Imazhi i par i dokumentuar nga prdorimi i rrezeve X)

1.1.2. Krijimi i skanerit dhe zhvillimi i mtejshm
Pas zbulimit t rrezeve X,n 1930 u ndertua dhe skaneri i par q bnte t mundur
vizualizimin e pjesve t trupit.N 1960 nga instituti EMI,u ndrtua skaneri q lidhej me nj
kompjuter i cili bnte rikonstruksion imazhesh.
Skanimi i par q ju b nj pacienti me me skaner CT,ndodhi n Londr,n spitalin Atkinson
Morley.Pacientja e dyshuar me tumor n lobin frontal,u skanua me nj skaner prototip,i
ndrtuar nga Godfrey Hounsfield,n laboratorin e krkimeve EMI Central.Skaneri gjeneroi nj
imazh me prmasa 80x80,dhe koha e skanimit pr nj imazh ishte 5 minuta.
Demostrimi i suksesshm i skanimit,solli dhe prhapjen e sistemeve te tjera ne Angli.N 1975
u ndrtua skaneri i par i trupit,i cili u instalua ne institutin Mallinkrodt.Imazhi q ky skaner
gjeneronte ishte me prmasa 320x320 dhe koha e skanimit u reduktua me 20 sekonda. Gjat
ktyre viteve,skanerat patn zhvillim shum t madh,ku n SH.B.A u instaluan m shum se
200 skanera dhe imazhet q ata gjeneronin ishin me prmasa 512x512.N vitet 1980 skanerat
CT patn nj zhvillim thelbsor,ku prmasat e imazheve u rritn ndjeshm,po ashtu dhe koha e
skanimit u ul.
Me zgjerimin e fushs se radiologjis dhe teknologjia e rrezeve X u permirsua. Nj nga
kufizimet m t mdha ishte se n thellsi ishte m i vshtire deprtimi i rrezeve, dhe kshtu
q shum organe dilnin t mbivendosura me nera tjetrn. Me krijimin e kompjuterave
shkenctaret zhvilluan metoda pr zgjidhjen e ktij problemi.

Skanerat e sotm CT mund t gjenerojn imazhe n formatin 1024x1024,duke kapur t dhna

pr pjes n m pak se 0.3 sekonda.

Fig.3 Skanimi i par klinik i br n spitalin Atkinson Morey

1.2. Dokumentacion
Skanerat CAT si gjithe makinat me rreze X , perdorin rreze X per te prodhuar pamje te
struktures se brendeshme te trupit. Rrezet X jane nje lloj rrezatimi i jonizuar i cili eshte i
mundur te depertoje materiale te forta e solide ne kende te ndryshme pavresisht nga trashesia
dhe densiteti. Ne pergjithesi per te marre pamjet tek pacienti vendoset nje film pas pjeses qe
duam te shohim dhe me ps e bombardojme me rreze X. Rrezet qe kalojne me lehtesisht trupin
jane me te zeza ne film,ndersa pjeset qe mezi kalohen jane ngjyre gri.

Fig.4

Pamje te marra nga rreze X , shpesh here jane jo te qarta per shkak se disa nga strukturat jane
te mbivendosura mbi njera tjetren. Tomografia u zhvillua per te eleminuar paqartesite.
Metodat e para tomografike perfshine vetem pjeset e trupit te cilat mund te leviznin paralelisht
me rrezet , ndersa pjeset e tjera nuk mund te paraqiteshin dot.

Fig.25 Shtrati i pacientit

Tomografi bashkekohor i kompiuterizuar dhe tomografi tranaxial i kompiuterizuar paraqesin
nje forme me komplekse dhe te zhvilluar tomografie. Pamjet prodhohen duke rrotulluar
gjeneratorin e rrezeve X dhe detektorin rreth pacientit ne forme rrethi. Rrezet e kthyera nga
trupi i njeriut kapen nga detektori dhe cohen ne kompiuter ne vend qe te ruhen ne film ,
kompiuteri me pas perdor nje seri algoritmash kompleks te cilat bejne rindertimin e pamjes e
cila me pas mund te shfaqet ne ekran. Ne krahasim me tomografin e thjeshte Tomografia
boshtore krijon pamje boshtore dmth ketu shihet i gjithe trupi.

1.3. Dizenjimi
Skaneri CAT i ndertuar nga tre sisteme primare duke perfshire kullen , kompiuterin dhe
panelin e komandimit. Secila nga keto eshte e ndertuar nga komponente te tjera. Asemblimi i
kulles eshte edhe me i veshtire nga te tre sistemet. Ai eshte i ndertuar nga te gjitha paisjet qe i
nevojiten pacientit duke perfshire suportin e pacientit, shtratin e pozicionimit , suportet
mekanike dhe furnizimin e skanerit. Gjithashtu mban edhe zemren e skanerit , tubin e rrezeve
X dhe detektoret qe kaoin rrezet.

Fig.26 Pamje ballore e kulles

Tubi i rrezeve X eshte nje lloj i vecante vakumi i mbyllur dmth nje diode elektrike qe eshte e
dizenjuar per te cliruar rreze X. Ajo eshte e ndertuar nga dy elektroda , katoda dhe anoda. Per
te prodhuar rreze X , nje filament ne katode ngarkohet me energji nga nje gjenerator me
tension te larte , kjo ben qe filamenti te nxehet dhe te leshoje elektrone. Duke perdorur
terheqjen e tyre natyrore dhe nje gote te vecante , elektronet udhetojne direkt nga poli pozitiv i
anodes. Rrezet X shperdahen ne menyre te crregullt kur elektronet godasin anoden. Anoda e
cila mund te jete duke u rrotulluar ose jo , me pas e con elektricitetin mbrapsht tek gjeneratori
I tensionit te larte ne menyre qe te mbylle qarkun. Per te fokusuar rrezet X brenda nje tufe ,
tubi i rrezeve X mbahet benda nje mbeshtjelle mbrojtese.kjo mbeshtjelle eshte e mire mbrojtur
pervec nje pjese ne fund nga e cila dalin e edhe rrezet X ne nje drejtim te caktuar.
Ashtu s dhe ne paisje te tjera qe fuksionojne me rreze X , edhe skanerat nuk e masin direkt
nivelin e rrezatimit.
Nje lloj detektori eshte, detektori i mbushur me gaz , kur rrezatimet godasin detektorin gazi qe
ndodhet jonizohet e keshtu ne mund te masim nivelin e rrezatimit.
Kompiuteri eshte i dizenjuar per te mbledhur dhe analizoje inpute nga detektori. Nje game e
madhe kompiuterash eshte e afte te ekzekutoje mijera instruksione njeheresh. Shpejtesia e
ndertimit dhe cilesise se pamjes varene nga mikroprocesori i kompiuterit dhe memorja e
brendeshme. Nje kompiuter i shpejte eshte i rendesishem pasi ndion dukshem ne eficencen e
ekzaminimit. Ashtu si dhe shume paisje te tjera elektronike , dhe skaneri duhet plotesoje disa
kushte. Temperatura duhet te jete nen 20 grade celcius dhe lageshtia ne dhome te jete nen
30%.
Paneli i komandimit eshte dhe qendra kryesore e skanerit. Ajo perdoret per te futur te gjitha te
dhenat qe nevojiten per skanerin. Ne pergjithesi paneli i komandimit eshte i perbere nga nje
kompiuter , nje tastiere dhe nje ekran. Shpesh jane dy panele komandimi te ndryshme , njeri i
perdorur nga mjeku dhe tjetri i perdorur nga inxhinieri. Paneli i komandimit i inxhinierit i
lejon mjeket qe te shohin pamje por pa vepruar ne skaner.
Me kalimin e viteve u zhvillua edhe me shume cilesia e skanerave. Skanerat fillestar
perdornin nje rreze X te holle. Gjeneratori dhe detektori i rrezeve X levizin ne menyre
horizontale per cdo skanim dhe ne formen e nje gjysme rrethi. Perdoren dy detektore per cdo
skanim ne menyre qe te merren dy pamje.

1.4. Materialet e perdorura

Per te ndertuar skanerat eshte perdorur nje numer i gjere materialeshsi : celiku , xhami dhe
plastika. Shume nga keto materiale jane perdorur ne veshjen e detekorit dhe te tubit te rrezeve
X. Shtrati i pacientit eshte i ndertuar nga fibra karboni ne menyre qe te mos kemi interferenca
me transmetimin. Detektori i shume skanerave moderne eshte i ndertuar nga materiale
tungsteni, shtresa qeramike dhe gaz ksenon. Materiale te tjera qe perdoren ne tub jane : pirex ,
xham dhe lidhje tungsteni.

1.5. Procesi i fabrikimit

Prodhimi i skanerave eshte nje proces asemblimi i komponenteve te ndryshme per nje qellim
te vetem ate te leshimit dhe marrjes se rrezeve X. Vete skaneri si cdo sistem tjeter dhenes
marres eshte i perbere nga nje transmetues dhe nje marres. Ne rastin tone transmetuesi eshte
llampa e rrezeve dhe marresi eshte nje detektor i vendosur paralel me llampen. Per llampen
folem pak me lart dhe dime dicka rreth saj. Detektoret jane disa llojesh , me te perdorurit jane
detektoret e jonizuar te cilat perdorin jonet per te kapur apo marre sinjalet. Krahas detektoreve
te jonizuar kemi edhe detektore qeramike te cilet ne thelb kane te njetjn funksion marresi por
jane me efikas sesa lloji I pare.

1.6. Komponentet e kulles

Fig.27
1- Tubi i rrezeve X eshte i ndertuar ashtu si edhe diodat elektrike. Komponentet ideale si
anoda dhe katoda jane te futura brenda tubit. Me pas tubi mbeshtillet nga nje pjese
mbrojtese e cila i bashkangjitet pjeses rrotulluese.

Fig.28
2- Per detektoret e skanerave ekzistojne veshje te ndryshme. Nje lloj veshjeje eshte
mbushja me gaz ideal. Kjo kjo eshte e ndertuar nga vendosja e nje shtrese te holle
tungsteni prej 1mm rreth mbeshtjelles metalike. Nje nenshtrese qeramike e mban te
fiksuar kete shtrese. E gjithe pjesa e asembluar mbyllet ne menyre hermetike dhe
presurizohet nga nje gaz ksenoni.

3- Per te krijuar nje tension te larte ne menyre qe te prodhohen rrezet X , perdoret nje
autotransformator. Autotransformatori eshte i ndertuar nga mbeshtjellja e nje teli rreth
nje berthame. Kontaktet elektrike behen ne pika te ndryshme rreth unazes dhe lidhen
me burimin kryesor te esnergjise. Me kete paisje tensioni i daljes dyfishohet ne
krahasim me tensionin e hyrjes. Vete paisja ushqehet nga nje hyrje tre fazore pasi dhe
konsumi ienergjise eshte shume i larte.
4- Motorri i leviszjes se gentrit i cili eshtei vendosur ne brendesi te gentrit dhe sherben
per te levizur gentrin sipas deshires se mjekut ne varesi te ekzaminimit qe do te behet.

1.7. Paneli i komandimit dhe kompiuteri

Asemblimi i final behet ne vendin ku dhe do te perdoret paisja. Dhomat ku do te
futet
skaneri duhet te jene te rrethuara me nje shtrese plumbi me nje trashesi prej 7mm
Paneli i komandimit eshte i perbere nga dy kompiutesa njeri i quajtur IRS dhe tjetri ICS.

IRS eshte kompiuteri i cili meret me komandimin e paisjes duke pasur ne te te instalua te
gjithe softet e komandimit te skanerit , ndersa ICS eshte kompiuteri i cili meret me perpunimin
dhe rindertimin e imazhit te marre nga skanimi i pacientit.

Fig.30
dhe te kene nje temperature nen 20 grade celcius dhe dhome duhet te mose kete me shume se
30% lageshti.

1.8. Pjeset perberese te nje skaneri

10- sistemi i skanerit ose i quajtur ndryshe

GENTRY eshte edhe pjesa ku jane te vendosura te gjitha pjeset perberese te skanerit.

12 kulla eshte pjesa e cila permban

llampen e rrezeve.

14 mbajtese ,pjesa e cila mban

gentin te fiksuar ne bazamentin e e
tokes.

15 unaza te brendeshme qe ndihmojne ne levizshmerine e tubit te rrezeve X dhete gjithe

pjeseve te vendosura ne te.

Fig.32
.
18 suporti i jashtem unazor

10

20 dhome nderlidhese
22 buze lidhese
24 rruge lidhes
26 rrula lidhes
28 tela lidhes

Fig.33

Fig.34

11

Perfundime : krahas paisjeve qe treguam me lart, ne mjekesi elektronika ka nje ndikim

gjigand, ku pothuajse cdo veprim kryhet me ndihmen e paisjeve elektronike duke filluar qe
nga ndricimi e deri ne paisjet me te nderlikuara. Me lart jepen dy paisje kryesore si skaneri dhe
ekot mjaft te nevojshme per mjekesine ku pa to shume diagnostikime nuk do mund te
beheshin.

12