Uvod

-Prouavanje geodinamikih procesa koji dovode do oblikovanja

savremenog reljefa neophodno je u mnogim ljud. aktivnostima. Poetkom
20 vjeka veina in. projekata naglaava vanos istraivanja
geodinamikih procesa i reagovanja tla i stijena na njih.

-Energija potrebna za geodinamike procese potie od endogenih i

egzogenih sila koje se kontinuirano i dinamiki smjenjuju u vremenu sa
suprotnim smjerom djelovanja.

-Najvaniji endogeni procesi su netektonski pokreti Z.kore, seizmiki

procesi i geotermalne pojave. Egzogeni geoloki procesi zahvataju
povrinske dijelove zemljine kore. U procesu oblikovanja savremenog
reljefa uestvuju razliite egzogene sile koje djeluju istovremeno.

Procesi troenja

-To su procesi hemijske izmjene i fizike fragmentacije stijena na povrsini

zemlje. Procesi troenja napreduju od povrine terena ka dubini razliitom
brzinom i intezitetom u pojedinim djelovima stijena. Kod prouavanja
procesa troenja treba razumjeti fizike, hemijske i bioloke procese iako
su razliiti obino djeluju zajedno.
Fiziki procesi mehaniko raspadanje i nema promjene mineralnog sastava
Hemijski procesi hemijska razgradnja koja dovodi do potpuno novih
mineralnih vrsta
Bioloko ukljuuje biofizike i biohemijske procese djelovanje je ogranieno
na prvih nekoliko metara Z. kore gdje je izraena aktivnost biljnog i
ivotinjskog svijeta.

Geoloka sredina i procesi troenja

Prema postanku stijene se dijele na mag. sed. i met. stijene. Od postanka

do danas su izloene djelovanju endogenih i egzogenih sila koje mjenjaju
njihove osobine i dovode ih u razliite prostorne odnose. Prema
istraivanjima amer. geohemiara litosfera je izgraena od 95% mag., 4%
ejla, 0,75% pjeara i 0,25%krenjaka.

Magmatske stijene

Nastaju kristalizacijom vruih silikatnih rastopa nemaju odreen nivo u

kome nastaju. Kristalizacija se odvija u dva niza izomorfni niz kontinuiranih
plagioklasa i diskontinuirani niz femskih minerala.
Prem mjestima nastanka djele se na intruzivne, ine i efuzivne.
Intruzivne djele se na osnovu veliine i naina pojavljivanja na velika i
mala mag. tijela.
ilne ili dajkovi nastaju utiskivanjem magme du pukotina
Efuzivne javljaju se u obliku ploa i vulkanskih kupa
Sedimentne stijene

Nastaju od ve postojuih mag. sed. i met. stijena. Obuhvataju 7% Z.kore

ali ine 3/4 kontinentalnog podruja i veinu okeanaskog dna. Razlikujemo:
klastine, hemijske i organogene. Najznaajnija karakteristika slojevitost
koja moe biti vanjska i unutranja.
Metamorfne stijene

Nastaju preobraajem strukture i teksture a najee i mineralnog sastava.

Metamorfoza se odvija pri povienim temp. i pritiscima. Pojedini minerali
su stabilni na odreenim temp. i pritiscima, ali kod poveanja dolazi do
nestabilnosti i teeg uspostavljanja ravnotee sa novim okruenjem.
Razlikuju se dvije glavne vrste metamorfizma lokalna i regionalna
Lokalna se odvija oko magmatskih intruzija pri relativno niskom pritisku
Regionalna se odvija u dubljim djelovima litosfere na stotine ili hiljade km2
se protee.

Karakteristike stijena i stijenskih masa

Parametri koji se koriste u in. geolokoj deskripciji stijena i stijenskih masa

ukljuuju: petrografsko ime, mineralnu kompoziciju, boju, struktura,
litoloke karakteristike, alteraciju, gustou, poroznost, vrstou, modul
elastinosti, modul deformacije itd..
Postoji bitna razlika u intezitetu i brzini troenja kod intaktnih i ispucalih
stijena a na to najvie utiu: mineralni sastav, stepen cementacije, veliina
i tvrdoa fragmenata stijene, vodopropusnost.
Troenje dovodi do smanjenja gustoe i poveanja poroznosti stijene
Prisustvo vlage utie negativno sadraj vlage poveava brzinu naprezanja i
smanjuje osnovnu vrstou
Vodopropusnost najvanija karakteristika zbog brzine proticanja vode u
stijenu i povrine na koje voda djeluje
Diskontinuiteti prestavljaju ravnine unutar stijenske mase preko kojih je
stjenski materijal strukturno deformisan.
Sekundarni diskontinuiteti nastaju rasjedanjem ubiranjem navlaenjem i
rastereenjem stjenskih masa.

Uticaj klime na procese troenja

klimatske uslove u kojima doloazi do razliitih procesa troenja stijene

najee odreuju dva uslova: temperatura zraka i koliina padavina.
Kopen izdvaja pet tipova klime: tropsku, suhu, umjerenu, kontinentalnu, i
polarnu.
Sa porastom zasienja vodom vrstoa se smanjuje, Vlaga u nanosima
pustinja je vea nego to se smatra. Poveanje temperature smanjuje
stabilnost minerala.

Procesi fizikog troenja

Najee izraeni na povrini zemlje gdje su stijene izloene vanjskim
uticajima, posebno su izraeni na liticama toplim ili hladnim pustinjama.
Za razvoj procesa troenja najvanije je formiranje pukotina u stijenama.
Pukotine mogu nastati u: mag. stijenama za vrjeme hlaenja, sed. za
vrjeme dijageneze, tektonskim pritiscima.

Unutranji naponi

Nasstaju u svim st. koje su tokom nastanka podvrgnute visokim temp. i

pritiscima. Gubitak ravnotee napona razlog je odvajanja i velikih i malih
ploa stijena. Tenzione pukotine eksfolijacije velikih razmjera uobiajne su
u granitima stijena. One se razvijaju paralelno sa povrinom terena.

Temperaturno troenje

Vezano je za zagrijavanje i hlaenje stijena utjecajem sunca ili vjetakim

uticajima. Uloga insolacije u troenju stijena ogleda se u zagrijavanju i
hlaenju stijena to zbog nejednakog unutranjeg zagrijavanja stvara
heterogeno polje. Prvi rezultati nevidljivih pukotina sa daljim hlaenjem i
zagrijavanjem ire i stvaraju uloak vode. Troenje stijena izraeno je u
oblastima bez vegetacije i oblasti kolebanja temperatura dnevnih
mjesenih i viegodinjih.

Rast kristala

Rast kristala bilo da su soni i ledniki ili od novoformiranih minerala moe

vriti pritisak na zidove pukotine dovoljno jake da izazove pucanje.

Kristalizacija leda

Troenje zamrzavanjem rezultat je fazne promjene tene vode u led. One

uzrokuju poveanje specifine zapremine za 9% na 0OC i za 13,5% na
-22OC

Kristalizacija soli

Sono troenje rezultat je kristalizacije u porama stijena. Rast kristala soli

moe proizvesti visoke pritiske unutar stijena i moe izazvati eksfolijacije i
razlamanje stijena. Ovakve soli mogu biti noene iz mora ( vjetrom i
rasprskivanjem ) snijegom i kiom i mogu hemijskim troenjem stijena.
RAstvorene soli u pukotinama i porama mogu izazvati lomove stijena
naponima usljed:
Rast kristala rastvora--Veliki kristali konstantno rastu na tetu manjih i tako
sve dok u potpunosti ne popune upljinu i dok ne izazove pritisak koji e
stvoriti mahaniki lom.
Termalna ekspanzija nastaje poveanjem kristala usljed poveanja
temperature
Hidratacija kristala kada neke soli poprime vlagu unutar reetki

Naizmjenino vlaenje i suenje

Proces dezintegracije koji obuhvata dijelove i vode i zraka. Tokom suhog

razdoblja dolazi do isparavanja i usisavanja vazduha u pore kod
ekstremnog isuivanja upljine su ispunjene vazduhom, brzim potapanjem
dolazi do ispuhivanja zraka koji stvara kapilarni pritisak.

Lomovi zamorom
Proces zamora obino poinje kao prednaprezanje koncentrisano na vrh
pukotine koja se polako iri a kad dostigne kritinu taku dolazi do irenja
koje je naglo i eksplozivno.
Procesi hemijskog troenja

Ovi procesi se mogu odvijati na povrini zemlje, plitko ispod zemlje i pod
vodom. Ako se odvija pod uticajem atmosfere zove se sub ajersko ako je
morski hrmiroliza hemijska troenja oznaena su sa brzinom i intezitetom
troenja i djele se u dvije grupe.
Egzogena alteracija- alteracija pod uticajem toplih egzogenih rastvora, a
agensi su voda i vazduh
Endogena reakcija- dovodi do promjene zapremine iz ega sljedi promjena
iz jednog minerala u drugi.

Rastvaranje- prva faza hemijskog troenja. Djelovanjem vode kao

rastvaraa ostvaruje se raspodjelom elektrinog naboja nnjenih molekula.
Iznos rastvora zavisi od : zapremine vode koja prolazi povrinom estica,
rastvorljivosti estica , koliine jona vodika.

Hidratacija- Proces u kojem minerali apsorbuju molekule vode. Postoje

dva naina hidratacije: pretvaranje oksida u hidrokside i drugi je direkto
ukljuivanje vode u kristalnu strukturu minerala.

Hidroliza- Hemijska reakcija izmedju minerala i vode. Pri emu

molekule vode podjeljene na katione i anione hidroksida uestvuju kao
reaktanti, a ne samo kao rastvarai

Karbonitizacija- Proces koji dovodi do rastvaranja i troenja stijena

koje sadre CaCo3
Niom temp. ubrzava se proces jer hladna voda sadri vie CO2. Ovaj
proces je karakteristika glacijalnog troenja

Oksidacija- U prirodnom okruenju kisik je najee oksidacioni faktor

kojim su obogaene oborinske vode, koje infiltriraju kroz pore i pukotine.
Ovaj proces je naruito izraen u stijenama koje u svom sastavu imaju
dvovalentno eljezo.
Hemijska stabilnost minerala

Sposobnost minerala da ostane u odreenom hem. obliku i da ne reaguje

spontano formirajui razliite hemijske supstance.
Goldin je izuavao stabilnos minerala u procesima hem. troenja i dao je
emu koja prestavlja obrnut niz Bowenovog reakcionog niza.
Halit najbre se troi i najnestabilniji
Hematit najsporije troenje i najstabilniji.

Bioloko troenje

Uzrokovano je aktivnostima ivih organizama. To je komb. hem. i fiz.

troenja.
Biljke putanjem korjena u stijenama traei vodu i minerale proituju
upljine.
ivotinje koje ive u stijenama kopajui kanale olakavaju razmjenu
materija i troenje.
Biljke tokom respiracije isputaju CO2 to stvara kiselo tlo i troenje
pojedinih minerala.

Brzine troenja

Brzine troenja su izuavali mnogi naunici a najlake su osmatrane na

povrini krenjaka i karstnog rleljefa. FAktori koji utiu na brzinu troenja
su:
-karakteristike osnovne stijene neke se troe bre neke sporije
-klima u hladnim klimam voda nemoe rastopiti mineral ejer je zaleena a
u sasridnim voda je nedostupna, oba sluaja imaju sporo troenje
-prisustvo , odsustvo tla
-duina izloenosti
-topografske karakteristike.

Zona troenja

Znaaj zona troenja ogleda se u formiranju plitkog povrinskog dijela

terena koji se naziva zona troenja. Vrlo kompleksni i duboki profili mogu
se podjeliti u tri zone:
-Na povrini terena nalazi se obradivi sloj zemljita nastao kombinovaniom
procesom troenja i biohemijskim procesom.
-Saprolit predstavlja proizvod hem. troenja mag. ili met. stijena
-Ispod nivoa PV mogu nastati alteracije hidrolizom i razviti se do razliitih
dubina.

Na debljinu zone troenja utiu mnogi faktori kao to su:

-Stabilnos klime i vegetacije,
-Djelovanje erozije na povrini Zemlje
-Vrjeme trajanja procesa troenja
-Ravnotea izmeu erozije i formiranja saprolita

Front troenja

To je osnova ili baza troenja, ova frontalna povrina moe biti veoma
nepravilna ako se razvija u pukotinama malog meusobnog rastojanja.

Odvajanje jezgra stijene javlja se kao posljedica promjene permeabilnosti

osnovne stijene du pukotina i setova pukotina.

Sferoidalno troenje javlja se u okviru regolita i razlikuje se od eksfolijacije

stjena na povrini Zemlje.

Inenjerske klasifikacije troenja

Termini malo raspadnut ili umjereno raspadnut su korisni za opisne svrhe.

Hemijski indeksi alteracije stijena u oblastima sa humidnom klimom mogu
biti izrazeni kao indeksi raspadanja, koji predstavlja odnos neizmjenjenih i
trosnih minerala u zapremini materijala.
Fiziki indeksi troenja mogu biti izraeni na nekoliko naina: sposobnost
materijala da apsorbuje vodu, omekavanje djelovanjem vode, bubrenje i
raspadanje suhih glina i tla kada su zasieni ili uronjeni u vodu, promjene u
vrstoi i tvrdoi, brzinu ultrazvunih talasa u materijalu i promatranjem i
registrovanjem produkata troenja.
Promjene vrstoe materijala razliitog stepena tronosti procjenjuju se
mitovim ekiom, Los Angeles abrazivnim mlinom i optereenjem u taki,
a tvrdoe Shorev-im sklereskopom.
Brzina ultrazvunih talasa zavisi od poroznosti, ispucalosti i sadraja vode.

svjea stijena preko 5000 m/s

neznatno trona 4000-5000 m/s
umjereno trona 3000-4000 m/s
jako trona 2000-3000 m/s
potpuno trona ispod 2000 m/s

Tabele strana 39 i strana 40

Metamorfne stijene karakteriu strukture koje imaju odreenu preferiranu

orjentaciju. Kliva i kriljavost ih ine osjetljivim na troenje i znaajno
utiu na njihovu vrstou. Generalno kriljci, filiti i spiliti se sporo troe
osim u podrujima regionalnog metamorfizma gdje su ove stijene veoma
ispucale i deformisane.

Smatra se da je debljina dobro razvijene zone troenja u mag. i sed.

stijenama obino od
4-10m, a u kriljcima i serpentinima 30-60m. U naoj zemlji ona obino
iznosi 10-20m, nekad du privilegovanih pravaca i i spucalih zona do
100m. Ukoliko je zona troenja pokrivena mlaim sed. naziva se fosilna.
PROCESI NA PADINAMA

Obuhvataju razliite vidove kretanja mase stijene,tla ili nanosa snijega niz
padinu pod uticajem sile gravitacije. Neki autori ove procese zovu gubitak
masa ili kretanja masa ili klizita u irem smislu.Padinski procesi
obuhvataju i slijeganje tla,koje karakterie skoro vertikalna deformacija u
stijeni i tonjenje stijenske mase i erozione procese koji nastaju dejstvom
atmosferlija.Padine su najei morfoloki oblici na Zemlji koji predstavljaju
prirodno nagnutu povrinu pod uglom od 0-90 stepeni,sve povrine osim
horizontalnih. Iako se ini da su padine stabilne one predstavljaju
dinamike sisteme koji se mijenjaju u vremenu.Erozioni procesi ukljuuju
naruavanje structure povrinskog tla,odvajanje i uklanjanje tla,stijena i
produkata raspadanja. Transportom materijala po padini spontano se
javljaju i drugi egzogeni procesi sa veom ili manjom ulogom u formiranju
reljefa.
Sloeni procesi premjetanja produkata raspadanja odvijaju se tokom
dugog vremenskog perioda i na ogromnim prostranstvima i oni imaju vei
uticaj na oblikovanje reljefa od brzih procesa koji se deavaju brzo.Sutina
padinskih procesa ogleda se u premjetanju materijala pod uticajem sile
gravitacije u pravcu maksimalnog nagiba terena. Do premjetanja masa
dolazi samo ako je sila gravitacije vea od otpornosti na smicanje tla.
Gravitaciono premjetanje materijala na padinama vri se na kratkim
rastojanjima,od stotinu metara do maks.jedan do dva kilometra a dalji
prenos materijala vri se vodom,ledom i vjetrom.
Voda ima dvostruku ulogu,direktno utie na promjenu fiziko-mehanikih i
vodno-fizikih karakteristika, a s druge strane olakava kretanje ili je
direktni uzrok aktiviranja pokreta na padini. Kretanje se moe odvijati i bez
vode kao to je to slua kod odronjavanja,ospianja i sl.

UZROSCI NESTABILNOSTI

Odnos izmeu sila otpora i pokretakih sila izraava se faktorom sigurnosti

koji se konvencionalno uzima kao mjera za stabilnost padine. Nestabilnost
na padinama se rijetko, ak nikada, moe prepisati jednom uzronom
faktoru. Uzroci nestabilnosti na padinama mogu se prema funkciji
klasificirati u dvije grupe:
1. PRIPREMNI faktori ili poduslovi klizanja, ine padinu osjetljivom na
pokret. U pripremne faktore ubrajaju se morfoloke karakteristike ,odnosno
geometrija padine, geoloki faktori: vrsta stijene, strukturne
karakteristike i diskontinuiteti, hidrogoloki uslovi...
2. POKRETAKI faktori dovode padinu iz uslovno stabilnog u aktivno
nestabilno stanje. Pokretaki faktori obuhvataju potrese,vulkanske
erupcije,klimatske uslove i uticaj ljudskih aktivnosti. Uloga vode ja
znaajna i veuma razliita.
Crozier sugerie da uzroci nestabilnosti padina mogu podijeliti u tri grupe:
pripremni faktori, aktivirajui faktori, faktori upravljanja.
Na osnovu vremenske promjenjivosti ,procesi se mogu grupisati u :
procese spore promjene i procese brze promjene. Popis uzronika
nestabilnosti :
1. USLOVI NA PADINAMA ( materijal visoke plastinosti, senzitivni
materijal, troni materijal...)- istrauje se IG kartiranjem klizita i njegove
blie okoline,istranim buotinama,raskopima.
2. GEOMORFOLOKI PROCESI ( tektonsko izdizanje ,vulkansko izdizanje,
glacijalni procesi...)- mogu se dokumentovati starijim topografskim
kartama,avionskim i sateliskim snimcima.
3. FIZIKI PROCESI (intenzivna kratakotrajna oborina, brzo otapanje
debelog snjenog pokrivaa...)-su procesi u okoliu,a mogu se
dokumentovati pomou instrumenata , npr. Kiomjeri,seizmografi.
4. ANTROPOGENI PROCESI ( iskopi na padini,navodnjavanje, optereenje
padine..) odnose se na sve zahvate na mjestu istraivanja ili neposrednoj
blizini.
Uzroci mogu istovremeno utjecati i na smiuu otpornost. UNUTRANJI
UZROCI se odnose na sile otpora. VANJSKI UZROCI povezani su s
pokretakim silama.

GEOLOKI FAKTORI

-Obuhvataju sve primarne karakteristike padine, prvenstveno litoloke

karakteristike predstavljene mineralokim sastavom,strukturom i
teksturom stijena. Struktura mase stijene takoe je veoma vaan geoloki
faktor. Formacija koja je sastavljena od naizmjeninih slojeva ,npr. Fli, koji
pokazuju razliito mehaniko ponaanje, obino predstavlja sredine u
kojima se javljaju prostrana klizita. vrstoa vrstih intaktnih stijena
odreena je njihovim unutranjim osobinama ,kohezijom i trenjem.

DISKONTINUITETI

Na povrine materijala i kretanje masa znaajnu uticaj imaju primarni

(ravnine slojevitosti) i sekundarni ( ravnine kriljavosti) diskontinuiteti.
Preoptereenje stijenske mase i tektonska naprezanja uzrokuju kompresiju
mineralne grae ,a stijenske mase dobivaju znatnu koliinu zakljune
energije. Kod sed. stijena oslobaanjem stresa otvaraju se ravnine
slojevitosti ,a kod masivnih stijena pukotine luenja. Granit moe poveati
zapreminu 1,5% bez pojave pukotina. Pukotine relaksacije obino se
otavaraju paralelno kosini ili povrini terena i najee su konveksne ,a
mogu biti ravne i konkavne. NEPOVOLJNI padni uglovi diskontinuiteta
uglavnom su najei uzroci nestabilnosti na padinama izgraenim od
stijena. Stratifikacija i ravnine slojevitosti sedimentnih stijena
predstavljaju ravnine minimalne otpornosti i glavne ravnine smicanja.
Unutranja erozija dogaa se du granice pijesak-glina, a tektonska
puzanja ili klizanja zavise od rezidualne vrstoe jer se na ravninama
slojevitosti mogu nalaziti tanji slojevi slabih karakteristika, npr. Gline.
Pomjeranja du ravnine smicanja mogu dovesti do velikih smanjena
smiue vrstoe. Kritini ugao stabilnosti je naroito znaajan kod
kontinuiranih pravilnih pukotina ili ravnina slojvitosti. Nain lomova kosine
uglavnom zavisi od nagiba i inetnziteta ispucalosti. Oblik ravnina loma ne
zavisi samo od pada pukotina ve i od vrstoe slojeva i dominantnih
pukotina. Kada su pukotine zatvorene,a nagib u kosini veuma strm, moe
doi do rotacionog prevrtanja individvorene,a nagib u kosini veuma strm,
moe doi do rotacionog prevrtanja individualnih blokovualnih blokova,a
ako je ispucalost velika itava stijenska masa se moe ponaati kao tlo sa
dubokim rotacionim klizanjem.

POVOLJNE I NEPOVOLJNE GEOLOKE STRUKTURE

Povoljne strukture koje obino spreavaju razvoj velikih gravitacionih

lomova i omoguava uglavnom plitka puzanja, odronjavanja,rastvaranje su
slijedei : -kompleksi stijena razliite vrstoe u normalnih strarigrafskim
sekvencama , -veoma debeli kompleksi stijena, -kompleksi stijena
neznatno izmjenjeni tektonskim ubiranjem ili rasjedanjem.
Nepovoljni strukturno tektonski uslovi za razvoj lomova velikih razmjera
su : -kompleksi stijena visoke vrstoe koje lee preko sitjena slabijih
karakteristika pogodni su za potkopavanje ili razvoj dubokih ravnj klizanja,
-naizmjenini slojevi,sa promjenjivim vrijednostima vrstoe, -stijene
znaajno tektonski deformisane sa glavnim pukotinama sistema velikog
nagiba,seizmiki aktivana podruja.

UTICAJ PODZEMNE VODE

-PV djeluje pomou Arhimedovog potiska podiu ili olakavaju tlo,

Arhimedov potisak dovodi do smanjenja efektivnog normalnog naprezanja
u tlu. Tlo je olakano,a kao posljedica javlja se smanjene sila trenja na
povrini loma ,to potpomae pokretanju na podinama. Uslovi PV zavise
od razmaka i otvorenosti pukotina. Tamo gdje su pukotine zatvorene i
presjecaju se, pritisci vode u otvorenim pukotinama unutar stijenske mase
mogu biti tretirani na isti nain kao kod tla. Kolebanje NPV mnogo je vee u
podinama izgraenim od stijena nego od tla.Otvorene pukotine dreniraju
se lako i proizvode nizak pritisak vode blizu povrine kosine to
obezbjeuje relativno visok faktor sigurnosti . Kod zatvorenih pukotina ili
ravnina slojevitosti visok pritisak moe prouzrokovati kertanje vanjskog
bloka i sukcesivna manja kretanja blokova,smanjuje isticanje i poveava
pritisak vode to znaajno sniava faktor sigurnosti.Poveanja smiuih
naprezanja mogu se javiti kod promjene reima tokova PV uslijed spore ili
brze promjene nivoa vode na padini. Najnepovoljniji trenutek za stabilnost
padine je inaj neposredno nakon naglog snienja vode ,kada raspored
potencijala daje najnepovoljniju raspodjelu pornih pritisaka i izaziva
najveu strujnu silu.

TEKTONSKA I SEIZMIKA AKTIVNOST

Tektonske aktivnosti mogu biti direktan uzrok kretanja na padinama u

sluaju regionalnog sputanja ili izdizanja , kao i rasjedanja i ubiranja
.Uticaj tektonskih procesa ogleda se uglavnom u poveanju nagiba padina
i formiranju konjugovanjih pukotinskih sistema koji uglavnom imaju glavani
uticaj na orijentaciju i formiranje visokih planinskih vrhova,cirkova i
klinastih lomova. U seizmikim aktivnim podruijma formiraju se mnoga
,velika i uglavnom devastirajua klizita. tetni efekti veine potresa su
vibracije u zemlji ,frekvencije od 0,1-0,30 Hz, koje uzrokuju smanjenje
smiue vrstoe i poveanje, iako povremeno, smiuih naprezanja du
pukotina. Mogu izazvati pojave kao to su trenutna likvifakcija, ciklino
poveanje pornog pritiska to dovodi do trenutnog pada otpornosti tla i
kolapsa padine. Udaljenost na kojoj zemljotresi mogu klizita zavisi od vie
faktora : stabilnost kosine, orijentacije zemljotresa u odnosu na kliznu
masu. Seizmiki talas, slino svim drugim talasima, mogu biti prigueni ili
pojaani . Efekte seizmikih talasa obino pojaavaju slaba tla, posebno
ona sa visokim sadrajem vode. Ukupni efekat esto se podcjenjuje jer se
uobiajno pominju samo oni jai koji su konani okida loma.

Vulkanskaaktivnost

Neka od najveih i najrazornijih klizita uzrokovana su vulkanskim

aktivnostima. To su mlade, nekonsolidovane i geoloki slabe stijene koje
esto mogu izazvati kolaps i uzrokovati klizanje stijena, klizita i lavine
debrisa.
Na mnogim ostrvima vulkanskog porijekla lome se rubna podruja a masa
tla i stijena klie u ocean ili morske zalive. Takav kolaps moe stvoriti
masivna podmorska klizita koja mogu pomijerati vodu, stvoriti tsunamije.

Klimatskiuticaji

Od svih klimatskih parametara koji uzrokuju poetak klizanja najznaajnije

su oborine.
One zavise od: trajanja oborina, ukupne koliine oborina za vrijeme jednog
dogaaja, uestalost i akumulacija oborina i intenzitet oborina. Ukoliko je
infiltracija niska, trajanje oborina ima dominantnu ulogu u iniciranju
pokreta. Razliite vrste oborina uzrokovat e nastanak razliitih tipova
klizita. Intenzivne i koncentrisane oborine e uzrokovati pokrete kao to
su tokovi debrisa, blatni tokovi, klizanje tla, dok dugotrajne kie uzrokuju
klizita i kompleksne pokrete. U visokim planinskim podrujima povrine
litica se smrzavaju djelovanjem vjetra (npr. u Alpama talasi hladnog vjetra
prodiru 10-20 m u stijenu). Smrzavanje povrine djelovanjem vjetra i
obilne kie podiu nivo vode u veoma ispucalim stijenama. Dolaskom
proljea i ljeta nivo vode se smanjuje djelovanjem privremenih pritisaka
ona se procjeuje ka povrini to dovodi do smanjenja vrstoe unutar
pukotina.

Morfolokekarakteristike

Predstavljaju prije svega geometriju padine, odnosno njenu visinu, duinu,

oblik, nagib i izloenost. Ogromne i strme padine su predisponirane za
pojavu razliitih vidova nestbilnosti a i u padinama niskog nagiba mogu se
javiti odreene vrste klizita kao npr. teenje, oblik i orjentacija padina su
pasivni faktori koji mogu uticati na prirodu i djelovanje aktivnih procesa.
Uticaj orijentacije na padinske procese dokazana je brojnim istraivanjima
u razliitom okoliu. Salter i saradnici su dokazali da se 48% klizita
dogaa na padinama okrenutim prema ekvatoru a samo 10% prema polu.
Razlog tome je to vea insloacija uzrokuje vise ciklusa vlaenja i suenja,
razvojem vise lomova tla i makropora.

Vegetacija

Uticaj vegetacije moe biti dvojak. Vegetacija ponekad odrava stabilnost

smanjenjem djelovanja klimatskih uticaja na padinama, titi tlo od oborina,
vjetra i sunca, zadrava znatnu koliinu kinice putem lia, grana itd,
korijenjem poveava otpornost smicanja padine. S druge strane moe
negativno uticatina stabilnost optereenjem padina, pojaavanjem snage
vjetra na stablima, te otvaranjem i proirivanjem pukotina u tlu korijenjem
stabla to dovodi do poveane infiltracije. Poarima ogoljene strme kosine
su sklone klizanju zbog promjena hemijskog sastava tla gorenjem. Tokovi
debrisa su najei tip klizita na spaljenim kosinama.

Antropogeniprocesi

Nastaju kao rezultat inenjerske aktivnosti kod izgradnje razliitih objekata

naruavanjem prirodne ravnotee na padinama. Uobiajeni antropogeni
uzroci koji mogu inicirati klizita su: naruavanje ili promjena drenaa,
poveanje nagiba padina iskopavanjem ili podsijecanjem njenog dna,
optereenje padina ili njenih dijelova, punjenje i pranjenje vodom
akumulacija i promjena pornih pritisaka, uklanjanje vegetacije,
navodnjavanje itd.

Faktorsigurnosti

Stabilnost padine ili granica stabilnosti, definisana je faktorom sigurnosti

(F) koji prestavlja brojnu jedinicu smiue vrstoe ili otpornosti kojom su
prekoraena smiua naprezanja. Klizita nastaju kada smiua naprezanja
prekorae otpornost sedimenata ili stijena (raspadnutih i neraspadnutih)
zakretanje pod uticajem gravitacije du pretpostavljene ili poznate
povrine loma. Vrijednost faktora sigurnosti predstavlja jasnu razliku
izmeu stabilne i nestabilne padine. Sa fizike take gledita padine se
mogu prikazati u 3 faze: Stabilne padine F<1,5
Uslovno stabilne padine 1,0<F<1,5
Aktivno nestabilne padine F~1,0

Kada je faktor sigurnosti manji ili jednak 1, on pokazuje da je padina

nestabilna. Kada se smiue naprezanje pribliava maksimalnoj smiuoj
vrstoi, faktor sigurnosti postaje 1 i lom je neminovan. Prirodne sile koje
najee dovode do nestabilnosti padine su klima i potresi. Klimatski
faktori mogu imati raspon od suhih do vlanih uslova, a velike padavine su
povezane sa pokretima na padinama u osjetljivim podrujima.
Kada je nivo vode naj nii, faktor sigurnosti je F<1. Otporne sile su superior
nije od pokretakih sila i padina je stabilna. Zbog dizanja nivoa vode
faktor sigurnosti je F<1. Smanjenje sile trenja du povrine klizanja
ubrzava pokret i nastaje faza prvog loma. U kinim uslovima nivo vode se
die visoko, nastaje druga faza loma sa velikim pomijeranjima. Ako se nivo
vode die na najvii nivo, dogaa se reaktivacija du proirene povrine
klizanja. Stanja stabinosti su prikazana dijagramima krive vjerovatne
raspodjele faktora sigurnosti za bilo koju padinu.

Prepoznavanjenestabilnihterena

Na povrini terena prisutno je vie karakteristinih pojava na osnovu kojih

se mogu vizuelno predstaviti labilni i nestabilni tereni.

Morfolokekarakteristiketerena
-velika razuenost reljefa sa raznovrsnim mikro reljefnim oblicima koji se
esto nepravilno smjenjuju
-duboke i strmo usjeene doline i jaruge, naroito u slabovezanim i
nevezanim stijenama
-podsjeene i erodovane noice padina i obale rijeka, jezera i mora
-zatalasan izgled padina koji nije posljedica denudacije i normalne erozije
-strm nagib padina izgraen od slabovezanih ili nevezanih stijenskih masa
-sitno stepeniasti reljef sa otvorenim pukotinama tzv. loe zemlje

Geolokekarakteristiketerena
-ubranost i poremeenost stijenskih masa sa nepovoljnim nagibima
ravnina slojevitosti u odnosu na povrinu padine
-nepovoljan nagib pukotina luenja stijenskih masa u odnosu na povrinu
padine
-postojanje rasjeda ili rasjednih zona koji e biti zahvaeni izvoenjem
zemljanih radova
-debela zona povrinskog raspadanja na podlozi svjeih stijenskih masa
koja je nagnuta prema povrini padine
-recentne egzogene pojave

Hidroloke i hidrogeolokekarakteristike
-poplavni tereni sa znatnim raskvaavanjem stijenskih masa i strmijim
nagibom reljefa
-velike i nagle oscilacije nivoa jezera pojave grupe ili niza izvora na padini
sa razlivanjem vode na iri prostor
-pojave mehanike i hemijske sufozije, naroito na visokim i strmim
obalama izgranim od nevezanih i slabovezanih sedimenata pojava
pitevina na padinama ili kosinama zasjeka, usjeka ili nasipa

Biolokiindikatori
-bioloka ogoljenost strmih padina ili dijelova terena
-pojava razliito orjentisanih stabala tzv pijano drvee
-pojava barske i podbarske vegetacije na padinama
-pojava vrbe, johe i dr.vrsta drvea Drvee na padinama naginje se u
smjeru kretanja klizita i prolazi promjene unutranje grae.
Tehniki indikatori
Za razliku od ovih faktora gore koji su prirodni , tehniki indikatori se
javljaju na inenjerskim objektima. Oni obuhvataju pojave pukotina,
smiuih mjerenja, krivljenja i drugih deformacija na zgradama, potprnim
zidovima, mostovima i drugim vrstama objekata. Rijetko se javljaju
pojedina no i obino je zastupljeno vise indikatora.

Klizita

Klizanje je najei i sa geotehnikog gledita najznaajniji geodinamiki

proces. Klizanje moe biti prirodan proces oblikovanja reljefa ili se javlja
kao posljedic ljudskih aktivnosti koje naruavaju stabilnost prirodnih
padina. Moe nastati u svim vrstama stijena.
U anglosaksonskoj literaturi pod pojmom klizanje podrazumjevaju se
kretanja masa stjena ili tla niz padinu. U domaoj literaturi pod pojmom
klizanje poidrazumjevaju se savremeni geoloki procesi otkidanja
translacionog ili rotacionog pomjeranja stjenskih masa u paadinama i
kosinama preko stabilne podloge po jasno izraenoj pvrini ili zoni klizanja.
Klizite je tvorevina procesa klizanja to je u sutini dio terena u kojem je
aktivan proces klizanja. Klizitem se smatra dio terena u kome trenutno
nema aktivnih pomjeranja ali je sauvan reljef i struktura svojstva
stjenskih masa stvorena ranijim procesom klizanja. Klizanja stjenskih masa
dogadja se u padinama breuljkasto-planinskih terena zatim u kosinama
zasjeka, usjeka i nasipa u ravnicama i terasama gdje se izvode iskopi.
Aktivno ili recentno aktivno klizite ima jasno definisane i izraene
karakteristike svjee stjenske mase otkrivene su klizanjem u glavnom
oiljku i bokovima.
Privremeno umireno mlado klizite zadrava jasne ali ne i otro definisane
karak. zbog spiranja padine i plitkih kretanja masa na strmim oiljcima.
Karakteristike privremeno umirenog zrelog klizita su modificirane povr.
drenaom unutranjom erozijom i vegetacijom. U podruju oiljka bokova i
noice smanjna je erozija padine.
Privremeno umireno staro klizite je esto slabo izraeno a padine su
isprekidane razliitim oiljcima. Du pravaca povrinskog spiranja nije
razvijena vegetacija to ukazuje na orginalnu granicu klizita.

Karakteristike klizita i procesa klizanja

Prilikom istraivanja veoma raznovrsnih procesa klizanja i tipova klizita

neophodno je identificirati i opisati klizanja djelova i dimenzije klizita,
vrstu i vlanost pokrenutog materijala, aktivnost klizita, geodinamika
svojstva klizita, brzinu kretanja i sve specifinosti po kojima se klizita
meusobno razlikuju. Da bi se klizita mogla uspjeno sanirati potrebno je
otkloniti uzroke koji su prouzrokovali klizanje.
Tip klizanja

Prema nainu kretanja razlikuje se pet tipova klizanja

-Odronjavanje-- odvajanje tla ili stijena sa strmih padina po povrini na
kojoj ima malo ili uopte nema smicanja
-Prevrtanje-- rotacija odvojene mase tla ili stijene oko take ili ose koja se
nalazi ispod centra gravitacije pokrenutih masa
-Klizanje-- kretanje mase tla ili stijena po jednoj izraenoj povrini loma ili
relativno uskoj zoni intezivnog smiueg naprezanja
-Razmicanje ili irenje-- razmicanje kohezivnog tla ili mase stijena sa
generalnim slijeganjem izlomljene mase kohezivnog matrijala u meke
matrijale u podlozi
-Teenje-- kontinuirani pokret u kojem su povrine smicanja kratkotrajne
blisko razmaknute i obino nisu sauvane, brzina kretanja mase povezana
je sa sadrajem vode.

Dijelovi klizita

Dijelovi klizita predstavljaju njegove genetske elemente koji ukazuju na

uslove nastanka i razvoja. Djelovi klizita: 1.kruna ili elo, 2.glavna
pukotina, 3.vrh, 4.prednja strana ili glava, 5. manja pukotina, 6.glavno
tijelo, 7.stopa ili podnoje, 8.vrh noice , 9.noica zavretak klizita,
10.povrina sloma, 11. noica zavretak povrine sloma, 12.povrina
razdvajanja, 13.pokrenuti materijal, 14.zona praznjenja, 15.zona
akumulacije, 16.praznjenje ili uljeganje, 17.ispraznjenja ili usjednuta masa,
18. akumulacija, 19.bko, 20.orginalna povrina tla.

Pukotine na klizitu mogu nastati razliitim specifinim uticajima kretanja

klizne mase a genetski se mogu podjeliti na: eone, poprene,
tangencijalne, radijalne, pukotine isuivanja.
Svako klizite ima osu klizita to je zamiljena linija koja poduno djeli
povrinu tjela klizita u pravcu odnosno smjeru njegovog pomjeranja.
Pravac i smjer kretanja moe biti jedinstven za cijelo klizite ili promjenjiv
za njegove pojedine djelove oznaava se prema geografskim stranama
svijeta.

Dimenzije klizita

Dimenzije klizita su morfometrijski elementi na osnovu kojih se vri

klasifikacija i kategorizacija klizita. Kod odreivanja dimenzije klizita
mjere se ukupna duina klizita, dimenzije pokrenute mase, dimenzije
povrine sloma.
irina pokrenute mase
irina povrine sloma
Ukupna duina
Duina piokrenute mase
Duina povrine sloma
Dubina pokrenute mase
Dubina povrine loma
Vrsta pokrenutih materijala

Klizita su najee izgraena od slabo vezanih glinovitih stjenskih masa

zatim od vrsto vezanih i ispucalih a najree od nevezanih sipkih stjenskih
masa. Tjelo klizita po svom sastavu moe biti homogeno ili heterogeno
to je ee kod velikih klizita.
Materijal pokrenut procesima klizanja moe se opisati kao stjena, tlo,
zamlja,mulj ili debris.
Stjena tvrda i vrsta masa intaktna u prirodnim uslovima prije pokretanja.
Tlo agregat vrstih estica uglavnom minerala ili stijena.
Zemlja > 80% estica manjih od 2mm.
Mulj >80% estica manje od 0,06mm.
Debris 20-80% estice vee od 2mm, ostalo estice manje od 2mm.
Klizita se opisuju kombinacijom dva termina koji se odnose na tip kretanja
i vrstu pokrenutih materijala (npr. klizanje debrisa).

U tijelima klizita sloenog litolokog sastava dolazi do najsloenijijh

izmjena konzinstencije esto i u vrlo malim djelovima masa i na bliskim
rastojanjima.

Na osnovu vlanosti materijala u kretanju razlikuje se:

-suh materijal-- vlanost nije izraena
-vlaan materijal-- sadri neto vode ali ne slobodnu vodu materijal se
moe ponaati plastino ali ne tee
-mokar materijal-- sadri dovoljno vode da bi se ponaao kao tekuina
-vrlo mokar materijal-- sadri dovoljno vode da tee kao tekuina.

Aktivnost klizita

Aktivnost klizita obuhvata: 1. stanje aktivnosti koje opisuje vrjeme

kretanja, 2. distribucija aktivnosti koja opisuje smjer kretanja klizita, 3. stil
aktivnosti koji ukazuje na tip ili komb. tipova kretanja prema njihovom
mehanizmu.

Stanje aktivnosti

Stanje aktivnosti opisuje vrjeme kretanja klizita aktivnost veine klizita

se sastoji od kraih perioda kretanja i obino duih perioda mirovanja.
Sedam stanja aktivnosti moe se svrstati u dvije glavne kategorije: aktivna
klizita koja su se kretala u posljednih 12 mjeseci i neaktivna koja se nisu
kretala u posljednjih 12 mjeseci.
Stanje aktivnosti opisuje se sljedeim terminima:
aktivno (klizite u pokretu), trenutno neaktivno (kretalo se u posljednih 12
mjeseci ali se trenutno ne kree) , reaktivirano (aktivno klizite koje je prije
bilo neaktivno) , privremeno umireno (neaktivno kliziste koje se moze
raktivirati), trajno umireno (neaktivno kliziste koje vise nije pod uticajem
uzroka klizanja), stabilizirano (neaktivno klizite zatieno mjerama
sanacije) i reliktno (neaktivno klizite koje je bilo aktivno u klimatskim
uslovima koji vie ne vladaju).

Distribucija aktivnosti

Ukolik ose povrina loma razvija u smjeru kretanja klizita niz padinu
klizanje se smatra progresivnim. Ako je razvoj povrine loma usmjeren u
djelove padine iznad klizita suprotno od generalnog kretanja tijela klizita
ona se nazivaju retrogresivna. Ukoliko se povrina loma proiruje
istovremeno u dva ili vie smjerova klizite se naziva poveavajue, a
umanjujua klizanja su ona kod kojih se sekundarna klizanja razvijaju samo
unutar pokrenute mase. U veini sluajev klizanje se vri po jasno
izraenoj povrini loma a ako je ona nejasno izraena naruito u noinom
djelu nazivaju se ograniena klizanja. Kretanje pokrenutih masa tjela
klizita moe biti kontinuirano kada se naziva kreue. Klizanja kod kojih se
povrina loma razvija bono od postojuih nazivaju se proirujua klizanja.
Distribucija aktivnosti opisuje smjer kretanja klizita: progresivno,
retrogresivno, poveavajue, umanjujue, ogranieno, kreue i
proirujue.

Stil aktivnosti

Stil aktivnosti podrazumjeva tip ili kom. tipova kretanja prema mehanizmu
klizanja. Stil aktivnosti opisuje se sljedeim terminima: kompleksno ( dva
tipa kretanja ), mjeovito ( dva tipa kretanja istovremeno), sukcesivno (isto
kao i prethodno ali po odvojenim povrinam loma), pojedinano
(pojadinano kretanja), viestruko (ponovljeni razvoj istog tipa).
Brzina klizita

Brzina kretanja klizita izraava se u mm/s a obuhvata sedam kategorija

brzina koje se opisuju terminima: ekstremno sporo, vrlo sporo, sporo,
srednje brzo, brzo, vrlo brzo i ekstremno brzo. Teenje debrisa 100 km/h,
velike lavine stijena 350 km/h.

Geodinamike karakteristike klizita

Najznaajnije geodinamike karakteristike klizita su: naponsko stanje,

ovodnjenost, pokretljivost mase i promjenivo stanje konzistencije. U
svakom terenu prije obrazovanja klizita postoji odreeno naponsko stanje
koje nazivamo primarno naponsko stanje. Tokom vremena to naponsko
stanje se lagano mjenja sve do poetka otkidanja i klizanj stijenskih masa.
To jest do ispoljavanja novog defermacionog naponskog stanja.
Zona zatezanja: U eonoj zoni klizita postoji napon zatezanja usljed kojeg
dolazi do stvaranja otvorenih pukotina i veih ili manjih sputanja pojedinih
djelova ili cjelokupnog klizita.
Zona translacije: U srednjoj zoni tijela klizita dolazi do stiskanja pukotina
pri klizanju masa.
Zona kompresije: U noinom djelu klizita dominantni su naponi zbijanja,
klizne mase imaju izgled talasa nastalog njihovim potiskivanjem niz padinu
a pukotine izdizanja su obino krae i prostorno razliito orjentisane.
Do pojedinanog klizanja dolazi ankon prethodno dugog susnog perioda
kada se stvaraju duboke i siroke pukotine kroz koje se infiltrira povrsinska
voda sto dovodi do rasskvasivanja stijenskih masa naruito u zoni budue
ravni klizanja.

Klasifikacije klizita
Klizita se klasifikuju prema tipu ili mehanizmu pokreta, vrsti i veliini
pokrenutih materijala, brzini kretanja, nainu deformacije, geometriji
pokrenutih masa i sadraju vode.

Pavlova klasifikacija
-Delapsivna-a ktiviraju se u nizem djelu padine a potom se sire uz padinu
-Detruzivna- aktiviraju se u visem djelu padine i potom se sire niz padinu

Klasifikacija po savarenskom
-Asekventna klizita-nastaju u litoloki homogenim neslojevitim stjenskim
masama, to su klizita rotacionog tipa.
-Konsekventna-nastaju preteno u heterogenim stjenskim masama du
diskontinuiteta
-Insekventna klizita-nastaju u litoloki heterogenim i anizotropnim
sredinama sa horizontalnim pruanjem i padom suprotnim od nagiba
padine.

Klasifikacija Zolotorjeva
Detruzivna klizita, Konsekventna klizita, Delapsiona klizita, Klizita
teenja, Klizita iznenadnog teenja, Sufoziona klizita, Klizita kore
raspadanja, Klizita sloenih i prelaznih tipova.

Klasifikacija Hutchinson-a
I dio morfologija (odroni, puzanje, ulijeganje planinskih kosina, klizita,
pokretanje debrisa sa formom teenja, prevrtanje, padanje, kompleksno
pomjeranje kosine)
II dio Geotehniki (graa tla-ugao trenja i kohezija, pritisak porne vode-
uslovi na ravni smicanja)

Evropska klasifikacija
Tip pomjeranja Stijena Debris Tlo
Pad Pad stijene Pad debrisa Pad tla
Odronjavanje Odronjavanje Odronjavanje Odronjavanje tla
stijene debrisa
Klizanje Pojedinani pad Pojedinano Pojedinano
(rotaciono) Vie Vie Vie
Uzastopni Uzastopno Uzastopno
Klizanje Klizanje bloka Klizanje bloka Klizanje ploe
(translaciono)
Ne rotacijsko
Planar (klizna, Klizanje stijene Klizanje debrisa Klizanje blata
klizanje)
Bono irenje irenje stijene irenje debrisa irenje tla
(debris)
Teenje Teenje stijene Teenje debrisa Teenje tla
(sackung)
Sloena Stjenska lavina Lavinsko klizanje Kanalisano
(kompleksna) teenje tla
Debris-Krhotine

Klasifikacija varnesa
Tip pomjeranja Tip materijala
Stijenska Inenjerska tla
podloga Preteno Preteno
uredu gruba (otra)
Pad Pad stijene Pad zemlje Pad debrisa
Odronjavanje Odronjavanje Odronjavanje Odronjavanje
stijene zemlje debrisa
Klizan rotaciono Pad stijene Pad zemlje Pad debrisa
je (slump) (slump) (slump)
translacio Nekoli Klizanje bloka Klizanje bloka Klizanje bloka
no ko stijene zemlje debrisa
Jedinic
a
(djelov
a)
Mnogo Stijensko Klizanje Klizanje
jedinic klizanje zemlje debrisa
a
(djelov
a)
Bono irenje irenje stijene irenje zemlje irenje
debrisa
Teenje Teenje stijene Teenje tla Teenje
debrisa
Lavina stijene Lavina
debrisa
Duboko Puzanje tla
puzanje

Sloeno (kompleksno) i Kombinacija dva ili vise osnovnih tipova

mjeovita pomjeranja
Klasifikacija klizita prema dubini klizanja
Prvo razvrstavanje klizita prema dubini klizanja izvrsio je A.Coulen 1846
izdvojivi plitka i duboka klizita plitkim klizitima je nazvao ona ija je
dubina klizanja plia od debljine zone sezonskih kolebajna vlanosti i
temperature, a dubokim klizitima ona ija je dubina klizanja ispod te
zone.

Povrinska klizita plia od 1m

Plitka klizita od 1m-5m
Duboka od 5m-20m i
Vrlo duboka preko 20m.

Klasifikacija klizita prema veliini

Veliina klizita odreena je njegovom povrinom i zapreminom povrina

se dobije mnoenjem duine i irine pokrenute mase a zapremina
mnoenjem povrine sa prosjenom dubinom pokrenute mase.
Povrina (m2) Zapremina (m3)
Vrlo mala <100 <100
Mala 100-1000 100-5000
Srednje veliine 1000-10 000 5000-100 000
Velika 10 000- 50 000 100 000- 1 000 000
Vrlo velika >50 000 >1 000 000

Klasifikacija klizita prema nagibu padine i poloaja na

padini

Prema generalnom nagibu padine u kojoj su stvorena klizita se mogu

razvrstati na:
Klizita u vrlo blagim padinama <50
Klizita u blagim padinama od 5-150
Klizita u strmijim padinama od 15-450
Klizita u vrlo strmim padinama preko 450

Prema poloaju na padini klizita mogu biti:

-Vrno padinska klizita se formiraju u neposrednoj blizini lokalne
vododjelnice
-Srednje padinska klizita se obrazuju u terenima heterogenog sastava pri
dugim i visokim padavinama.
-Pridnu padinska su najea koja se formiraju u deluvijalnim i drugim
slabo konsolidovanim sedimentima. RAzvrstaju se na:
------Kod noinih klizita klizna povrina se nalazi u nivou lokalnog
gravitacionog bazisa.
------Pod noina klizita su ona u kojima se klizna povrina formira ispod
lokalnog gravitacionog batisa.
Klasifikacija klizita prema veliini:

Veliina klizita odreena je njegovom veliinom i zapreminom. Podjela kizita .prema

povrini i zapremini pokrenute mase: vrlo mala, mala, srednje veliine, velika i vrlo velika.

Klasifikacija kl.prema nagibu padine i poloaju na padini:

Prema generalnom nagibu padine klizita se mogu razvrstati na: Klizita u vrlo blagim padina
50, klizita u blagim padinama 5-150. Klizita u strmim padinama 15-450 i u vrlo strmim
padinama >450.

Tipovi klizanja:

Odronjavanje- je proces odvajanja tla ili stijena sa strmih padina du povrina na kojima
nema ili se dogaa malo smiue pomijeranje. Materijal se zatim sputa uglavnom kroz zrak
padanjem, poskakivanjem ili kotrljanjem. Odronavanje je gravitacioni proces pri kojem
odronjeni materijal slobodno pada a u momentu udara stijenska masa poskakuje, razbija se u
manje blokove i kotrlja niz padine. Prema vrsti pokrenutih materijala Cruden i Varnes
razlikuju odronjavanje stijena, odronavanje debrisa i odronjavanje zemlje. Odronjavanje se
opisuje kao otkidanje i naglo slobodno padanje komada i blokova stijenskih masa sa strmih i
vrlo strmih prirodnih i vjetakih odsjeka pod dejstvom gravitacije.

Osipanje- je pojedinano ili grupno kotrljanje mehanikih izdijeljenih komada vrstih

odlomaka stijenskih masa po strmim padinama. Osipanje nastaje kao posljedica tipinih
gravitacionih procesa prenoenjem plastinog materijala niz nagnute padinske strane do
podnoja. Da bi dolo do gravitacionih pokreta nagib padine mora biti 35-450odn.od granine
vrijednosti ugla trenja. Krupnoa drobinskog materijala je manja od 1m3. Osipanje bi prema
tome obuhvatalo odronjavanje dijelova stijena, odronjavanje debrisa i zemlje.

Odronjavanje stijenskih masa- je odvajanje velikih masa od matine stijene jedinstvenom

ili stepeniastom povrinom loma koja je obino glatka i vertikalalna. Odronjavanje se
najese dogaa u onim dijelovima padine koji su osloboeni primarnog naponskog stanja.
Odronjavanje stijenskih masa dogaaju se najveim dijelom potkopavanjem morskih litica,
rijenih korita i strmih cirkova lednika.

Padanje ploa i blokova- nastaje postepenim slabljenjem otpornosti st.mase na smicanje, dok
komponente sile gravitacije postepeno rastu. Tenzione pukotine se otvaraju popreno na
geoloke strukture, pukotine ili ravnine slojevitosti.

Odronjavanje dijelova stijene- je najei tip odronjavanja stijene a nastaje kao rezultat
raspadanja povrina strmih kosina. Ovaj tip odronjavanja uobiajeno podrazumijeva
djelovanje mraza u hladnim humidnim i alpskim zonama te vlaenjem i suenjem sa
bubrenjem i skupljanjem u argiloistnim stijenama.

Odronjavanje debrisa i tla- su tipino plitka klizanja. Strme padine u debrisu i tlu su veoma
kratke tako da se zapremine odronjenog materijala kreu do nekoliko desetaka m3.
Odronjavanja su obino rezultat potkopavanja noice padine djelovanjem rijeka ili morskih
talasa. Uzrokovano je procesima raspadanja i otvaranja pukotina u blizini vrha padine
procesima smrzavanja i odmrzavanja, vlaenja i suenja, potresima ili tenzijom. Akumulirani
materijal nije konsolidovan te se lako moe pokrenuti i transpotovati.

Prevrtanje- rotacijsko kretanje prema naprijed oko take ili ose ispod centra gravitacije
pokrenutih masa, Ponekad moe biti uzrokovano vodom ili ledom u pukotinama stijenske
mase. Cruden i Varnes navode da postoje razliiti naini prevrtanja:

1. Fleksurno prevrtanje koje se dogaa u stijenama sa jednim sistemom diskontinuiteta

orijentisani tako da se mogu razviti kompleksna prevrtanja i odronjavanja stijena.

2.Prevrtanje bloka dogaaju se kada su pojedine kolone podijeljene iroko razmaknutim

pukotinama.

3.evron prevrtanja javljaju se u sloenim strukturnim uslovima gdje je promjena pada

koncentrirana na povrini loma i omoguava sloeno prevrtanje i klizanje stijena.

Klizanje-je kretanje tla ili stijenske mase koje se preteno dogaa na povrini loma ili na
relativno tankoj zoni intenzivne smiue deformacije. Povrina klizanja moe biti rotaciona ili
translaciona, to zavisi od materijala ali i od oblika i duine padine.

Rotaciona klizita-nastaju rotacionim kretanjem oko ose koja je paralelna konturama padine,
ukljuujui smiue pomijeranje uz konkavnu zakrivljenu povrinu, koja je vidljiva ili se
moe pretpostaviti. Najei mehanizmi aktiviranja su poveanje NPV-a i zasienja kosine
intenzivnim padavinama, brzim topljenjem snijega ili punjenje vjetakih akumulacija,
erozijom podnoja padina, porastom nivoa potoka i podzemnih rijeka.

Rotaciona klizita u tlu- posveena je vea panja u Inenjerskoj literaturi jer se ona javljaju
u zasjecima mekih stijena bogatih glinama, kao to su ejl, glinci i dr.konsolidovane gline.
Viestruka rotaciona klizita sa dva ili vie blokova nagnutih unazad, najee se formiraju u
glinama koje lee na tvrdim nepropusnim slojevima a prekrivene su poroznim stijenama koje
predstavljaju HG akvifere.

Rotaciono klizanje stijenskih masa- mogu biti veoma velika i katastrofalna u planinskim
regionima gdje velike reljefne razlike omoguavaju formiranje vrlo brzih do ekstremno brzih
klizita.

Translaciona klizita-su najei tipovi klizita kod kojih se pokrenuti materijal pomijera du
ravni ili zatalasane povrine loma i klie preko originalne povrine tla. To su uvijek plitki
lomovi na granici izmeu materijala razliite zbijenosti i propusnosti. Dubine do ravnine loma
su obino 1-4m a pokrenuta masa moe napredovati na velike udaljenosti ako je povrina
loma dovoljno strma. Translaciona klizita formiraju se du diskontinuiteta manje ili vie
paralelnih sa padinom. Ponekad povina loma moe biti formirana na dva diskontinuiteta koji
uzrokuju klinastom klizanju ili klinasti lom. Najznaajniji viestruki klinasti lomovi javljaju
se u planinskim grebenima formiranim od kriljaca sa izraenom folijacijom. Translaciona
kl.esto se javljaju na kontaktu stijena-rezidualno tlo ili granica propusno-nepropusno tlo.
Razmicanje- je irenje kohezionog tla ili st.mase kombinovano sa generalnim slijeganjem
izlomljene mase kohezivnog materijala u meku podlogu. Dominantan tip kretanja je bono
razmicanje du smiue tenzione povrine loma.

Bono razmicanje-su bona pomijeranja koja se javljaju na nekoj dubini na stabilnim

formacijama. Bono razmicanje tla i debrisa je plitko bono irenje u nekoherentnim
heterogenim materijalima kao to su morene ili fine gline ili formacije pijeska. Ova kretanja
obino se javljajua na blagim padinama do 50 ili ravnim terenima, gdje se vri gornji sloj
stijene ili tla iri ili kree iznad meke podloge, obino su praene slijeganjem. vrste stijene
se ire, lome i kreu preko slabijeg sloja a pukotine se mogu brzo razvijati do vie stotina m u
irinu i do nekoliko desetaka m2 na dan.

Bono razmicanje stijena-sastoji se od bonog irenja stijenskih masa u homogenosj stijeni

ili u kohezivnim stijenama koje lee na duktilnom materijalu. Meka, slabija jedinica moe se,
u odreenim uslovima, istisnuti prema gore u ispucale blokove ili ako je relativno debela,
izlomljeni blokovi se mogu slijegati u nju.

Gravitaciono razmicanje grebena-velikih razmjera strmih strana grebena prisutno je u

mnogim geolokim strukturama. Gravitacionim razmicanjem formira se oiljak nagiba
suprotno nagibu padine i priblino paralelan njenim konturama. Neke od geolokih uslova
pod kojima se moe pojaviti gravitaciono razmicanje:

1.Duboko savijanje, ubiranje i plastini tokovi stijena

2. Ispupenje, irenje i pucanje planinskih grebena

3.Puzanje krutih stijena preko mekih

Teenje-je prostorno kontinuirano kretanje u kojem su povrine smicanja kratkotrajne, blisko

razmaknute i obino nisu sauvane. Brzina kretanja mase povezana je sa sadrajem vode.
Teenje je klizite u kojem se individualne estice kreu odvojeno unutar pokrenute mase.
Teenja se mogu odvijati unutar kanala pa ih nazivamo kanalisana teenja i ako nisu
ogranieni kanalima zovemo ih nekanalisana teenja. Javljaju se pri intenzivnim i drugim
oborinama, naglim topljenjem snijega ili povrinskim tokovima.

Tok debrisa- vrlo brzo do ektremno brzo teenje zasienog neplastinog debrisa u strmom
kanalu. Brzina kretanja kaastih masa (56km/h) u kojima se pored debrisa ponekad moe
nalaziti organska materija. Tok debrisa se dogaa na padinama od 20-450. Debris se
akumulira u podnoju padine i stvara lepezaste i trouglaste nanose. Mogu biti intenzivirani
sjeom uma i poarima koji unitavaju vegetaciju.

Lavina debrisa- je vrlo brzo do ektremno brzo plitko nekanalisano teenje, djelimino ili
potpuno zasienog debrisa na strmoj padini. Brzine kretanja mogu dostii i do 100m/s.
Generalno, postoje dva tipa lavina debrisa: hladni i vrui. Hladna lavina debrisa obino
nastaje kolapsom trone kosine u strmim terenima. Vrua lavina debrisa nastaje na vulkanima
ija aktivnost uzrokuje nestabilnost kosine.
Zemljani tok- je brzo ili sporije teenje s prekidima slino kretanju plastine, glinovite
zemlje. To je najuestaliji tip nekanalisanog teenja, javlja se na padinama nagiba 5-250.
Brzine kretanja kreu se od veoma sporih do brzih a povrine mogu varirati od malih pa do
nekoliko km2. Oblik zemljinog toka vezan za klimatski hladnija podruja naziva se
soliflukcija-predstavlja teenje tla zasienog vodom preko nepropusne podloge koja spreava
slobodno dreniranje tla.

Zemljini tok u permafrostu- nepropusni materijal ispod zasienog tla moe biti trajno
zaleeno tlo ili permafrost. Veina soliflukcija dogaa se u sredinama permafrosta na
sjevernim geografskim irinama i velikim visinama. Neki autori koriste termin geliflukcija za
sporo teenje odmrznutog materijala.

Blatni tok- je vrlo brzo do ektremno brzo kanalisano teenje zasienog plastinog debrisa
koji sadi zmatno vie vode u odnosu na izvorni materijal. Slini su po obliku i ponaanju
tokovima debrisa. Obino prate jaruge ili druge plitke depresije. Blatni tok sadri sitnozrne
estice, posebno gline i praha, formira se na padinama nagiba 20-450 a moe se kretati brzo do
ekstremno brzo vie od 5m/s. Zbog svoje viskoznosti moe ponijeti automobile pa ak i
vozove. Tokovi vulkanskog debrisa nazivaju se lahari. Prema indonezijskom terminu poznati
su i kao vulkanski blatni tokovi.

Stijenski tok- je kretanje u osnovnoj stijeni koji obuhvata deformacije koje su rasporeene
izmeu mnogiv velikih ili malih lomova. To su ekstremno spora kretanja koja se dogaaju na
padinama nagiba 45-900. Najee su uzrokovana vibracijama, podsijecanjem, diferencijalnim
raspadanjem, fluvijalnom erozijom.

Stijenska lavina- je vrlo brzo, masivno, slino teenju kretanje fragmentirane stijene iz
velikih klizanja ili odronjavanja stijene. Brzina moe iznositi nekoliko desetina m/s a daljina
transporta i vie km. Lavina stijena moe nastati na 2 naina:

1. Odronjavanjem ili klizanjem stijene koja tokom kretanja gubi koheziju pretvarajui se u
suhi debris.

2. Iznenadnom mobilizacijom lavine debrisa

Puzanje- je naziv za sporo viskozno teenje koje se sastoji od neprimjetno sporog, stalnog
silaznog kretanja padine izgraene od stijena ili tla. Kretanje je uzrokovano unutranjim
naponima smicanja dovoljno velikim da uzrokuju deformaciju ali nedovoljni da dovedu do
loma. Varnes razlikuje 2 tipa puzanja: puzanje tla i duboko puzanje. Openito razlikuju se 3
tipa puzanja: sezonsko, kontinuirano i progresivno. Sezonsko puzanje uzrokovano je
naizmjeninom ekspanzijom i kontrakcijom tla pod uticajem sezonskih nejednakosti. Kretanje
se odvija u tlu unutar dubine sezonskih promjena vlage i temperature. Pod kontinuiranim
smiuim naprezanjima sva tla i stijenski materijal na kosinam apokazuju viskozno
ponaanje. Ako je materijal dugotrajno nestabilan u podruju maximalnog smiueg napona
formirat e se smiua povrina. Smiui naponi kontinuirano prevazilaze vrstou materijala.
Duboka puzanja mogu se dogaati u odreenoj zoni na dubini, gdje dolazi do preraspodjele
minerala glina i smanjenja smiue vrstoe.
Terasiranje- je najistaknutiji povrinski oblik tla. Terase mogu biti kontinuirane ili
isprekidane. Kontinuirane terase formiraju se na padinama sa vegetacionim pokrivaem,
malog nagiba i male brzine kretanja. Diskontinuirane terase javljaju se na strmim padinama
pri poveanoj brzini kretanja kada dolazi do pucanja tla. Puzanje predstavlja najei tip
klizita.

Kompleksna klizita- nastaju kombinacijom 2 ili vie osnovnih tipova klizita. U

klasifikaciji Crudena i Varnesa izraz complex se koristi kao opis stila aktivnosti klizita.

Sedimenti podnoja-akumulacioni oblici koji nastaju gravitacionim premjestanjem

produkata fizikog trosenja na prirodnim padinama pod uticajem sile gravitacije nazivaju se
koluvijalni nanosi. Prema genezi razlikuju se: odroni, osuline, klizita i soliflukcioni nanosi.
Odroni- stjenskih masa je akumulacija vecih blokova, ploa ili manjih odlomaka vrstih ili
slabo vezanh stijena, formirana u podnoju strmih padina i obala.
Sipari-predstavljaju akumulacije pojedinacno ili grupno skotrljanih komada mehaniki
izdjeljenih vrsti, stijenski masa, debrisa i zemlje u podnoju padina. Sipari se u narodu esto
nazivaju plazine. Proces stvaranja sipara je dugortajan, a odvija se povremeno u relativno
kratkim intervalima. Karakteristike sipara najvie zavise od ispucalosti i vrstoe stijenskih
masa koje se odronjavaju. Sipar puzanja-spusta materijal s vrha padine, povrina sipara
ponasa se kao pokretna traka.U siparu se ne dogaa puzanje estica. Odronjavanje stijena-
predstavlja dominantni proces obrazovanja sipara. Lavine otopljenog snijega-prerasporeuju
debris s vrha sipara, nose ga niz kosinu poveavajui njegovu debljinu.

SEDIMENTI PODNOJA
Akumulacioni oblici koji nastaju gravitacionim premjetanjem produkata
fizikog troenja na prirodnim padinama pod uticajem sile gravitacije
nazivaju se koluvijalni nanosi. Prema genezi razlikuju se odroni, osuline,
klizita i soliflukcioni nanosi. Akumulacioni materijal klizita vrlo je
heterogenog sastava. Soliflukcioni nanosi nastaju akumulacijom produkata
laganog viskozno-plastinog teenja vodozasienog tla po padinama.
Uglavnom su glinovito-pjeskovito-prainastog sastava sa primjesama.

Sedimenti podnoja padina odnose se na jedinstvenu facijalnu sredinu vezanu

iskljuivo za akumulacije odrona i osulina i diferencijaciju materijala pod uticajem
sile zemljine tee.

Odroni

Odron stijenskih masa je akumulacija veih blokova, ploa ili manjih

odlomaka vrstih ili sitnih stijena, formirana u podnoju strmih padina ili
obala, stvorena procesom odronjavanja, odnosno stropotavanjem
otkinutih stijenskih masa. Odroni se ne stvaraju u grupama ve su esto
usamljeni i dosta odmaknuti jedan od drugog. Blokovi i komadi stijena koji
ulaze u sastav tijela odrona vrlo su razliiti po krupnoi a najvie zavise od
stepena mehanikog oteenja masa koje se odronjavaju, od duine puta,
odnosno ubrzanja i sile udara, kao i mehanikih svojstava podloge
odrona.Odroni mogu biti homogeni i heterogeni. Manji odroni su skoro
uvijek homogenog sastava. Veliki odroni su takoe ee homogenog nego
heterogenog litolokog sastava. Tijelo odrona je jako porozno, veoma
vodopropustljivo, lako i potpuno ocjedivo. Povrinska zona je labilna.
Akumulacija odrona moe zahvatiti povrinu od samo nekoliko desetina
m2, a kod najveih i preko km2 . Duzina puta,osim visine padanja i nagiba
padine, ovisi i od poetne brzine kretanja. Krupniji komadi ili blokovi imaju
veliku kinetiku energiju i padaju dalje od sitnijih komada.

Sipari

Sipar(plazine) ili osuline predstavljaju akumulacije pojedinano ili grupno

skotrljanih komada mehaniki izdijeljenih vrstih stijenskih masa, debrisa i
zemlje u podnoju padina. Sipari mogu formirati razliite akumulacione
oblike.Sipar moe biti u obliku plata - kada je debris rasut u podnoju
padine, u kojoj su stijenske mase manje ili vie ravnomjerno trone cijelom
njenom duinom, ili moe formirati konus, ako je debris kanalisan. Konusi
su skoro uvijek veeg nagiba od 11, uglavnom od 20* do 46, i esto su
isprekidani ljebovima,a aluvijalne lepeze su uglavnom nagiba manjeg od
11.
Stvaranja sipara je dugotrajan, a odvija se povremeno u relativno kratkim
intervalima. Sipari mogu biti formirani pojedinanim odronjavanjem
dijelova i blokova stijena ili nekim katastrofalnim pokretima kao to su
lavine i tokovi debrisa.

Karakteristike sipara najvie zavise od ispucalosti i vrstoe stijenskih

masa koje se odronjavaju, a takoe i od stepena sitnjenja prilikom
transporta od krune do nanosa sipara.U noici sipara nagomilavaju se
krupniji blokovi, a pri vrhu najsitniji materijal.

Graa sipara uglavnom je predstavljena sa etiri glavna tipa:

-otvorena graa (u kojoj se nalaze manje klasti),matriksna

graa,zatvorena klastina,i djelimino otvorena graa.

Povrine sipara mogu bti izmijenjene jednim ili kombinacijom vie aktivnih
procesa kao to su puzanje, slijeganje, progresivno troenje, klizanje
estica preko snijega i erozija. Kod aktivnih sipara vri se neprekidno ili
povremeno nagomilavanje materijala u povrinskoj zoni sipara. Kod
umirenih sipara ne vri se nagomilavanja novog materijala, ali je aktivan
proces zaglinjavanja koji vremenom moe prevesti osipanje u klizanje.

Razvoj sipara objanjen je pomou tri modela:

-Sipar puzanja sputa materijal sa vrha padine, povrina sipara ponaa se

kao
pokretna traka.
-Odronjavanje stijena predstavlja dominantni proces obrazovanja sipara.Ovaj
model obuhvata akumulacije individualnih estica koje se kotrljaju,
odskau i klize.-Lavine otopljenog snijega prerasporeuju debris sa vrha
sipara, nose ga niz kosinu poveavajui njegovu debljinu udaljavanjem to
formira konkavan oblik sipara.

Ugao nagiba sipara zavisi od glatkoe, veliine i oblika fragmenata,

vlanosti,
temperature, sastava i stanja materijala, te naina sipanja. Nagibi sipara
zavise i od ugla dinamikog trenja koji se odnosi na zrna koja padaju i
statikih uglova trenja.Iako je statiki ugao trenja za ist pijesak oko 44,
on e formirati sipar nagiba od oko 33. Prema geolokom sastavu sipari
mogu biti homogenog i heterogenog sastava. Sipari su karakteristina
pojava u krenjakim terenima i rijetko se sastoje od fragmenata iste
velicine zrna. Odlomci stijenskih masa koje ulaze u sastav sipara su
nepravilnog oblika i prosjene krupnoe 3-20 cm3 (max-1m3). Do
pomjeranjamase sipara moe doi ako se narui postojee primarno
stanje. Najei uzroci su preoptereenje viih dijelova sipara, prirodne ili
vjetake vibracije tla itd. Sipari predstavljaju nepovoljnu podlogu i sredinu
za graenje, naroito saobraajnica.

HISTORIJSKA KLIZITA

Klizita se uobiajeno javljaju na nestabilnim planinskim ili priobalnim

podrujima, ali i na ravnicama i visoravnima.Skoro sva velika svjetska
klizita dogaaju se u tektonski i seizmiki aktivnim zonama na granicama
glavnih tektonskih ploa.

Jedno od najveih klizita u historiji dogodilo se 1911. godine u Usoy u

Pamir planinama u Rusiji. Potres magnitude oko 7,0. Rihterove skale
izazvao je odronjavanje stijena zapremine oko 2,5 milijardi m3 ili 2,5. km3.
Klizite je zakopalo grad Usoy i njegove stanovnike, stvorilo branu visine
oko 800 m, blokiralo dolinu i zaustavilo rijeku Murgab to je dovelo do
formiranja veeg jezera. Nivo jezera je ubrzo porastao, pa je prelilo
barijeru koju je formirala klizna masa i potopilo nizvodno selo Sarez.
Oko 200.000 ljudi poginulo je u provinciji Kansu, Kina, 1920. godine kada je
veliki potres magnitude 8,6 Rihterove skale uzrokovao veliko klizite sa
okolnih brda sastavljeno od lesa. Potres je slomio smituu otpornost
izmeu estica lesnog tla. Zrak zarobljen unutar mase uzrokovao je nisku
permeabilnost ovog materijala to je uzrokovalo njegovu likvifakciju.
Likvifakcija je uobiajen uzrok nastanka klizita s tim to je obino voda
zarobljena unutar materijala.

Portugese Bend klizite u Kaliforniji, SAD je bio relativno sporo klizite.Teka

kia 1956. uzrokovala je klizanje dugo skoro 20 m na oko 1 km2 ovog
urbaniziranog podruja u periodu od nekoliko mjeseci na padini nagiba od
samo 6,5. Masa se kontinuirano pomjerala brzinom od skoro 3 metra
godinje i do 1980-tih, 150 kua je bilo uniteno ili oteeno. Autocesta je
takoe trebala da bude izmjetena to je proizvelo ukupne ekonomske
gubitke od $10 miliona.

Klizanje stijenskih masa u akumulacijsko jezero brane Vajont u sjevernoj

Italiji, desilo se 9. oktobra 1963. godine. Trone stijenske mase kliznule su
u jezero i podigle talas vode 100 m visoko preko krune brane.Poplava
unistila vise mjesta,izazvala ogromnu materijalnu tetu i usmrtila preko
2.000 ljudi.Dolina rijeke Vajont izgraena je uglavnom od slojevitih
krenjaka, sa estom meuslojnom ispunom. 9.oktobra 1963god. Krajem
ljeta podizanjem nivoa akumulacije do projektovane kote 722,5m doslo je
do klizanja,a brzina koju je dostiglo klizanje bilo je 50km/h.Glavnim
uzrokom klizanja smatra se dizanje nivoa akumulacije do kote 710-720,lom
je bio neizbjezan.

Potres na Aljasci iz 1964. magnitude 9.4 Rihterove skale je uzrokovao

mnoga slijeganja, ponegdje vea i od 2 metra, du june i centralne obale i
aktivirao mnoga klizita, jedno od klizita, Sherman Glacier klizite, pojavilo
se oko 140 m od epicentra potresa, gdje je sa grebena jedne od planina,
danas poznate kao Shatter Peak, pokrenuto 23 miliona m3 stijena.

Potres na Aljasci 1964. uzrokovao je mnoga klizita ali nijedno nije

izuavano vie nego klizita u Andiorage. Klizita se najee javljaju uz
strme obale Cook zaliva. Potres je trajao oko 4.5 do 7.5 minuta, klizanje se
povealo preko 2.800 m u irinu i regresivno od obale u unutranjost od
400 do 2100 m, a neke kue preseljene su bono do 200 metara.

Jedan od najveih katastrofalnih klizita u svijetu je lavina debrisa sa

Nevado Huascaran, na sjevernoj obali Perua, 1970. godine. Potres
magnitude 7,7 Rihterove skale aktivirao lavinu debrisa na Mt. Huascaran koja
je zatrpala gradove Yungay i Ranrahirca. Broj poginulih od lavine debrisa
iznosio je oko 18.000, a od potresa i toka debrisa ukupno je umrlo oko
66.000 ljudi. procjenjuje se da se sastojala od oko 80 millona kubnih metara
vode, blata i stijena. Lavina irine oko 3.000 metara i duine 1,6 kilometara
poela je klizanjem glacijalng leda i stijena. Kretala se oko 17 km do mjesta
Yungay prosjenom brzinom od oko 280 km/h. Ista pojava dogodila na
ovom mjestu 1962. i prouzrokovala oko 5000 smrtnih sluajeva.

Najvee svjetsko historijsko klizite, u smislu zapremine materijala,

dogodilo se 1980. erupcijom vulkana Mount St Helens u dravi
Washington(SAD).To je klizanje stijena-lavina debrisa sa zapreminom
materijala oko 2,8 km3. Zapoelo je kao klizanje stijena, prelo u lavinu
debrisa dugu 23 km sa prosjenom brzinom od 125 km/h, i u 95-km dugi
tok debrisa. Ovo klizite je pokrilo povrinu od 62 km2 i usmrtilo izmeu 10
i 57 ljudi, ali je prouzrokovalo velike tete na domovima, autocestama i
dr.objektima.

Armero-tragedija bila je jedna od glavnih posljedica aktiviranja Nevado del

Ruiz stratovulkana novembra 1985 u Kolumbiji. Vulkan se aktivirao nakon
69 godina mirovanja, a iako je vulkanska aktivnost otkrivena u septembru
1985,vlada je odbila evakuaciju stanovnitva. Vulkan je izbacio lavu i
piroklastini materijal vie od 30 km u atmosferu, a ukupna masa iznosila
je 35 miliona tona.Brzina kretanja lahara bila je oko 60km/h.Lahar je
putovao 48km i usmrtio je 23000 ljudi.

Od poznatijih klizita su jo:

Nikaragva-uzrokovan oborinama sa erodovanim naslagama na

vulkanu,povecao svoju zapreminu od pocetne za 9x.Usmrtio >2000ljudi i
zatrpao dva grada.

Venecuela(Vargas i susjedni gradovi)-obilne kie i brze poplave uzrokovale

nastanak tokova debrisa koji su usmrtili vie desetina hiljada ljudi, unitili
hiljade kua i doveli do potpunog raspada dravne infrastrukture.

Pakistan-oktobar 2005(uzrokovan potresima). Ukupan broj klizita iznosi

2.424, to ukljuuje i klizita iz 1992. i 2001. Procjenjuje se da je potres
usmrtio 87.350 ljudi, od ega je 25.500 stradalo od seizmiki aktiviranih
klizita.

Samo u SAD-u usljed pojava klizita, svake godine ivot izgubi vie od 20
ljudi, a zasijecanjem padina ili graenjem velikih objekata na nestabilnim
padinama, ovaj broj se poveava na preko 100 ljudi. Godinje tete od
klizita u SAD-u su oko jedne milijarde dolara. Prema podacima UN-ovih
strunjaka, u svijetu godinje umire oko hiljadu ljudi od posljedica klizanja
tla ili stijena, a smatra se da e klimatske promjene pridonijeti jo eim
pojavama klizita i jo veem broju rtava irom svijeta.
Na podruju opine Tuzla 2008. godine registrovano je 974 klizita i 419
labilnih padina (oko 14,12% povrine). Detaljnim istraivanjima 2011.
utvreno je 1313 (16,24%) klizita i 589 (6,57%) labilnih padina to
zahvata ukupno oko 22,81% povrine opine Tuzla.

OSNOVE STABILIZACIJE KLIZANJA

Sanacione mjere su razvrstane u 4 grupe: modifikacija geometrije
padine,dreniranje,potporne konstrukcije I unutranje ojaanje
padine.Smatra se da je pri sanaciji klizita glavna metoda dreniranje a
modifikacija geometrije druga najvie koritena metoda.
Stabilizacija klizanja je funkcija smanjenja pokretakih sila ili poveanja
sila otopra.
Prema vremenu izvoenja sanacione mjere se dijele na:Preventivne i
Korekcione.
Preventivne se koriste da se izbjegne klizanje u labilnom dijelu tereba a
korekcione ili akutne sanacione mjere se primjenjuju kada je ve dolo do
pomijeranja stijenskih masa i obrazovanja klizita.Mogu biti hitne i
zavrne.Hitne se primjenjuju odmah nakon poetka klizanja a zavrne
kada je u potpunosti zavreno ispitivanje klizita prema projektu sanacije.

Modifikacija geometrije padine

Modifikacija geometrije padine je najefikasnije metoda naroito u

dubokim klizitima.
Uspjeh modifikovane preraspodjele padine ne zavisi samo od veliine ili
oblika izmjene ve i od mjesta na padini.Modifikacija oblika padine
najece se ostvaruje tako da se za optereenje noice klizita iskoristi
materijal koji se dobiva rastereenjem gornjeg dijela pokretne mase.

DRENIRANJE

Dreniranje je vana sanaciona mjera s obzirom da porni pritisak uzgon

i hidrodinamiko djelovanje podzemne vode imaju vanu ulogu u
smanjenju smiue vrstoce i predstavljaju uzroke klizanja i
nestabilnosti padina.
Dreniranjem se poveava stabilnost i smanjuje teina kliznih masa.
Drenae mogu biti na povrini ili ispod povrine .Povrinske drenae
doprinose stabilnosti i koriste se na bilo kojem potencijalnom ili
postojeem klizitu tj. Preusmjeravaju povrinske vode iz nestabilnih
padina.Dreniranje pod.voda se postie mreom kopanih
drenova,buenim drenovima i drenanim bunarima.Kopani drenovi su
najee primjenjivani za dreniranje terena kod velikih klizita.Mogu
biti dugi vie kilometara a dubina im je od 1 do 6 metara.Najee su
pravougaonog ili trapeznog presjeka.Bueni drenovi koriste se radi
jednostavnijeg i racionalnijeg postizanja poveanja faktora sigurnosti
kod klizita sa dubokom kliznom povrinom.Mogu biti horizontalni sa
blagim nagibom 2 do 5 stepeni radi gravitacionog odvoenja vode.Kada
se za saniranje klizita velikih razmjera nemogu izbuiti drenovi
potrebne duine onda se dreniranje vri izgradnjom galerija ili tunela
u intaktnu stijensku masu ispod klizita koje se oblau betonom.

Potporne konstrukcije

Potporne konstrukcije su trajni ili privremeni,masovni graevinski

objekti koji se koriste za stabilizaciju klizita.Prema nainu gradnje
dijelimo ih na zasipane potporne konstrukcije koje se mogu graditi
samo ako tlo na njih ne vri pritisak i ugraene potporne konstrukcije
koje se grade u tlu prije ili za vrijeme iskopavanja tla.Prema vrsti
materijala konstrukcije mogu biti od: kamena,betona,armiranog betona i
sl. Prema nainu prenoenja optereenja dijele se na masivne tj.
Gravitacione,polugravitacione potporne zidove sa zategom ,montane
zidove i ankerisane armiranobetonske potporne zidove.Za sve tipove
potpornih konstrukcija veoma je bitna adekvatna drenaa poto visoki
pritisci podzemne vode mogu dovesti do njihovog loma.Postoje zidovi
od kamena i zidovi od sanduastih konstrukcija koje mogu biti izgraene
od drveta ili elika.

Gabionski zidovi su metalne ili plastine mree ispunjene kamenom.

Primjenjuju se kod hidrotehnikih zahvata kao potporne konstrukcije pri
gradnji saobraajnica.Armirano zemljani zidovi ili armirano tlo su
potporne konstrukcije koje se uspjeno koriste za stabilizaciju
klizita.Sastoje se od krutih montanih elemenata meusobno
povezanih.Njihova predonost se ogleda u brzoj i ekonominoj
izgradnji,toleranciji prema diferencijalnom slijeganju,velikoj otpornosti
na seizmika optereenja,mogunosti koritenja jeftinog materijala sa
gradilita za ispunu,dugotrajnosti i malo optereuju podlogu.

Betonski i armirano betonski zidovi

Za saniranje klizita koriste se masivni betonski zidovi i armirano

betonski zidovi sa ili bez kontrafora i armirano betonske montane
konstrukcije.Sastoje se od dva konstruktivna elementa: ploe i rebra
koji savijanjem prenose optreenje sila aktivnog pritiska

POTPORNI ZIDOVI SA ZATEGAMA

Povecavaju otpor klizanju novih sila koje treba uvrstiti u racun stabilnosti
kontrole sanacionih mjera.Moraju biti tako postavljeni i oblikovani da
zaustave sve nepovoljne klizne povrsine koje koje bi mogle proci ispod ili
iznad njih.Najnepovoljina klizna povrsina mora biti dovoljno stabilna na
donjoj granici kliznog segmenta.Tu silu preuzima masivan zid sa
zategom.Duzina slobodne dionice zatega mora biti veca od dubine
najnepovoljnije klizne plohe.
RAZUPIRANJE KLIZISTA NA SUPROTNU PADINU

Sanacija klizanja razupiranjem stope nestabilne padine moe se ostvariti

kada se nestabilna padina nalazi u uskoj klisuri strmih padina. Razupiranje
klizita na susjednu padinu izvreno je da bi se zaustavilo klizanje koje je,
prilikom punjenja akumulacijskog jezera Pontescsi ugrozili tunel i most
ceste.Klizanje je zaustavljeno izgradnjom armirano betonske konstrukcije,
koja je jakom gredom i konicama poduprla stopu pokrenutog stijenskog
bloka na suprotnu stabilnu obalu kanjona.

ARMIRANO BETONSKE GALERIJE

Armirano betonske galerije grade se za zatitu od odronjavanja stijenskih

lavina. Mogu biti otvorene ili zatvorene strukture, izgraene od armiranog
betona elika ili drugih materijala. Njihov cilj je da zatite i skrenu
odronjeni stijenski materijal daleko od cesta, eljeznikih pruga ili nekih
drugih struktura.

BETONSKI OBLOZNI ZIDOVI

Betonski obloni zidovi esto se primjenjuju kao preventivna sanaciona

mjera. Koriste se za zatitu strmih kosina u stijenskim masama slabijih
fizikih karakteristika. Grade se odmah nakon zasijecanja kosine. To su
tanke obloge, debljine od 10-30 centimetara. Oni mogu da sprijee pojavu
samo plitkih povrinskih klizita i manjih odronjavanja stijesnih masa. Pri
izvoenju veih predusjeka tunela i drugih vrsta visokih strmih zasjeka
zastita se vri tankom oblogom od pric betona.

MREZE I SISTEMI ZA PRIHVATANJE ODRONJENOG MATERIJALA

Metalne mree predstavljaju jednostavne i jeftine metode za zatitu

saobraajnica i od odronjavanja stijena. Koriste se u sluajevima kada je
stijena previe ispucala.Aktivna zatita od odrona sastoji se od
privravanje mree na padinu ime se stabilizira cijela povrina padine.
Pasivna zatita sastoji se od izrade barijera za prihvatanje odronjenog
materijala.Koriste se u sluajevima kada je stijena previe ispucala .
Metalne mree koristite se za spreavanje odronjavanja stijena, manjih od
0,75 metara veliine.
Labavi, nestabilni, i/ili visei blokovi stijena moraju biti uklonjeni runo,
mainski ili manjim koliinama eksploziva prije postavljanja
mree.Ankerisanje spreava pokretanje dijelova stijene i osigurava ukupnu
stabilnost kosine. Mrea moe slobodno padati kao zavjesa ili biti
ankerisana ukoliko je kosina nepravilna. Barijere za prihvatanje odronjenih
stijena na dnu kosine mogu biti napravljene od kablova i iane mree,
koja se moe kombinovati sa ivinjacima, jarakovima, klupama, ogradama
i zidovima. U nekim sluajevima odronjavanja najbolje je primijenili vie
razliitih mjera sanacije.

UNUTRASNJE OJACANJE PADINA

Stijenske mase u tijelu klizista,njegovoj podlozi su cesto znacajno
mehanicki ostecene ,jako fiz-hem trosne,ovodnjene i sa malim otporom
smicanja,te u ovim slucajevima je najekonomicnija mjera tehnogena
izmjena unutranjih osobina.

ZATEGE

Zatege (ankeri, sidra) najee se primjenjuju za spreavanje klizanja

kosina dubokih usjeka ili zasjeka i stabilizaciju aktivnih klizita. Zatege su
usidrene injektiranjem u tlo koje je izvan zone kritine klizne povrine.
Zatege najee slue za stabilizaciju strmih usjeka u ispucalim stijenskim
masama i u stijenama sa nepovoljno orijentisanim diskontinuitetima. U
jae ispucalim stijenama moe se koristiti rotiljni sistem vodoravnih i
uspravnih greda od armiranog betona u ijim vorovima su smjetene
zatege. Ukoliko je potrebno povrine stijene se osiguravaju od ispadanja i
daljeg troenja slojem pric betona.Veliku paznju treba posvetiti zastiti
zatega od korozije.

IPOVI

ipovi su ugraene potporne konstrukcije,primjenjuju se kod sanacije

nestabilnih padina kada se poveceava otopr smicanja du klizne povrine.
Kod nas su drveni ipovi koriteni pri gradnji pruge Tuzla-Zvornik. Mogu biti
izgraeni od razliitih materijala,razliite krutosti i oblika poprenog
presjeka.Prave se od armiranog betona,elika a ponekad i od
stabilizovanog tla.Pomou ipova uspjeno se zaustavlja kretanje klizita
ako oni po broju i dimenzijama mogu poveati silu otpora tj.uspjeno se
primjenjuju kod plitkih translacionih klizita dok su ne povoljni za
stabilizaciju dubokih rotacionih i slozenijih klizita. Injektiranje stijenskih
masa labilnih padina izvodi se samo ako one imaju neku vrstou tj otpor
klizanju u momentu injektiranja.
Elektoosmoza predstavlja hemijsko poboljsanje osobina stijenskih masa
koje se izvodi uvoenjem jake jednosmjerne struje u labilni dio terena tj.
u tijelo klizita.
Ternika obrada rijetko se primjenjuje pri saniranju klizita.Ternikom
obradom tj.sagorijevanjem mazuta u izbuenim buotinama se postie
vea vrstoa stijenskih masa.
Bioloke mjere zatite primjenjuju se pri sanaciji klizita ali one ne pruaju
adekvatnu zatitu.Bijke slue kao dobra zatita od erozije i
denudacije.Bioloke mjere zatite primjenjuju se kao preventivne i
stabilizacione mjere.Pri saenju vegetacije koriste se razne vrste
trava,iblje i umsko rastinje.
Premotavanje klizita je mogue kada stabilna podloga klizita nije dublja
od 5-6 metara i premotavanje se radi kada je sanacija klizita teka i
nesigurna.

SLIJEGANJE

Slijeganje je vertikalno pomijeranje i spustanje povrsine terena u odnosu na nivo

mora. Moze biti uzrokovano prirodnim geoloskim procesima kao sto su
rastvaranje, kompakcija, tektonski pokreti ili izazvano ljudskim aktivnostima kao
sto je podzemno rudarstvo.

Slijeganje moze biti razlicite brzine, moze se pojavljivati na lokaliziranom

podrucju ili obuhvatati prostrane regije.

BRZINA SLIJEGANJA

Prema brzini slijeganja razlikujemo brza i spora slijeganja. Spora slijeganja mogu
biti pracena lomom ali bez naglog ubrzanja. Ne predstavljaju znacajnu opasnost
ako su pravilno pracena i kontrolisana. Uspora slijeganja ubrajamo:
ULIJEGANJE/TONJENJE proces konsolidacije uzrokovan kompresijom tla pod
opterecenjem. To je proces koji moze uzrokovati ostecenje zgrada i drugih
objekata. SKUPLJANJE I BUBRENJE proces uzrokovan susenjem tla u dugim ili
intenzivnim susnim periodima i progresivnim bubrenjem u sezonama povecane
vlaznosti. Skupljanje proizvodi spore i veoma male vertikalne deformacije
povrsine terena. Glinovita tla su posebno osjetljiva na skupljanje i bubrenje.
PROGRESIVNO SLIJEGANJE je proces sporih povrsinskih deformacija iznad
prirodnih pecina ili vjestackih prostorija kada se formiraju okrugle ili ovalne
depresije na povrsini terena. Progresivno slijeganje proizvodi velike topografske
depresije malie dubine, deformacije na objektima ili mjenja drenazni sistem ako
se javlja u velikim razmjerima. BRZO SLIJEGANJE proces spontanog kolapsa
zbog brzog loma podzemnih svodova iznad prirodnih ili vjestackih supljina. Brzo
slijeganje se moze javiti nakon progresivnog slijeganja.

VRSTE SLIJEGANJA

Uzroci slijeganja mogu se klasificirati u dvije osnovne grupe:

- prirodni procesi slijeganja terena mogu biti uzrokovani geoloskim

procesima koji se mogu grupisati u hemijske, mehanicke i tektonske.
- vjestacki prouzrokovana slijeganja dogadjaju se zbog ekstrakcije nafte,
prirodnoga gasa ili vode i drugih promjena prirodnih uslova terena.

RASTVARANJE KRECNJAKA

Rastvaranje krecnjaka pripada grupi hemijskih uzoraka slijeganja. Duz pukotina i

drugih diskontinuiteta omoguceno je filtraciono proticanje i kretanje vode koja
vrsi rastvaranje. Tereni izgradjeni od karbonatnih stijena predstavljaju
najpovoljniju sredinu za hemijsko djelovanje povrsinskih ili podzemnih voda.
Proces karstne erozijeodvija se na povrsini terena i u unutar krecnjackih masa pri
cemu nastaju razliciti karstni oblici (povrsinski oblici: skrape,vrtace,uvale i
karstna polja, Podzemni oblici: ponori,jame, pecine ili pecinski sistemi). Vrtace su
uobicajno povezane s karstnim procesima u kojima moze biti stotine vrtaca na
malom prostoru.

Zbog velike rasprostranjenosti krecnjackih terena ceste su pojave slijeganja u

mnogim podrucjima sirom svijeta. Slijeganje u krecnjacima cesto uzrokuje velike
probleme progresivnim slijeganjem tla na velikim podrucjima ili brzim slijeganjem
ogranicene povrsine terena.

Vrtace su karstni oblici ljevkastog, tanjirastog ili zdjelastog oblika cija je sirina dva
ili vise puta veca od dubine. Mehanizmi stvaranja vrtaca ukljucuju prirodne
procese hemijske sufozije odnosno postepeno rastvaranje krecnjaka i uklanjanje
slabo topivih stijena. PV mogu otopiti karbonatni cement a zatim odnijeti
oslabljele cestice i postepeno formirati praznine. Kada voda u potpunosti
ispunjava supljine obezbijedjena je stabilnost zidova i stropova, a snizavanjem
nivoa pv dolazi do slijeganja ili propadanja gornjih stijena.

Prirodno rastvaranje stijena koje uzrokuje spontani kolaps gornjih povrsina moze
biti prilicno katastrofalan oblik slijeganja. Urusavanje ili kolaps gornjih povrsina
cesto se naziva prolom. Do urusavanja dolazi kada strop iznad prirodnih supljina
postane preslab i dolazi do trenutnog slijeganja na povrsini. Do kolapsa nece doci
ako je galerija suvise duboka jer ce se istovremeno odvijati i bocno sirenje
galerije prije nego sto ona stigne do povrsine. Opasnost od urusavanja se
smanjuje ako je strop dovoljno debeo i otporan da zaustavi progresivnu depresiju.

KONSOLIDACIONO SLIJEGANJE

Sve stijene osim cvrstih stijena zbijaju se djelovanjem razlicitih faktora,a

najcesce se proucavaju konsolidaciona slijeganja tla pod opterecenjem objekta
zbog prodora spoljasnje vode i trajnog snizenja nivoa podzemne vode.
Konsolidaciono slijeganje pod opterecenjem dogadja se uslijed smanjena
zapremine tla u fazi primarne i sekundarne konsolidacije.

Primarna konsolidacija odvija se istiskivanjem vode iz tla,a asekundarna zbog

djelovanja dodatnog opterecenja i prepisuje se plasticnom tecenju. Primarna
konsolidacija u nekoherentnim tlima koji imaju velike pore iz kojih se voda pod
opterecenjem istiskuje vrlo brzo, nije velika i odvija se relativno brzo.

Sekundarno slijeganje zavisi od vrste tla i dodatnog opterecenja. Kada je tlo

podlozno plasticnom tecenju sekundarno slijeganje moze biti veoma veliko.

Trajanje slijeganja do ponovnog uspostavljanja ravnoteze moze biti veoma

razlicito.

Konsolidacija glina, ulijeganje tla i slijeganje objekta ubrzava se gubitkom vode.

Zavisi od debljine slojeva, pocetne vlaznosti glina i velicine opterecenja.
Ulijeganje je najvece kod debelih slojeva glina. Starije gline, sejlovi i muljnjaci su
jaci i manje stisljivi.

Prodor vode dovodi do jaceg provlazivanja tla sto uzrokuje naknadno slijeganje
pod konstantnim opterecenjem objekta. Velicina ovog slijeganja zavisi od sastava
i zbijenosti tla , debljine sloja koji se naknadno provlazuje i velicine opterecenja
objekta. Urusavanje tla se dogadja zbog potounog gubitka kohezije.

Pri trajnom snizenju nivoa podzemne vode povecava se zapreminska tezina

tla i tlo gubi potporu koju pruza porni pritisak u zoni snizenja . Usljed toga
povecava se napon pritiska u dubini sto uzrokuje slijeganje.

Prema znacaju razlikujemo :bezopasno i stetno slijeganje.

Bezopasna slijeganja ne izazivaju stetne deformacije na objektima.

Stetna slijeganja su neravnomjerna i dovode do deformacija na objektu, sirokih

pukotina, naginjanja objekta i sl. Nastaju zbog nejednake stisljivosti tla na jednom
i drugom kraju objekta (krivi toranj u Pizi).

EKSPANZIVNA TLA

To su tla ili mehke stijene koje se skupljaju ili bubre sa promjenom sadrzaja vlage.
Bubrenje zavisi od vrste i kolicine minerala glina. Ekspanzija se dogadja kada
voda prodre u tlo. Debeli sloj ekspanzivnih glina ima veci potencijal promjene
zapremine od tankog sloja. Dugotrajno intenzivno susenje u osjetljivim glinovitim
tlima uzrokuje formiranje pukotina isusivanja. Povecanje vlaznosti tla uzrokuje
kompresiju tla i bubrenje ekspanzivnih glina na dubini.

Ljudske aktivnosti u vidu narusavanja podzemnih drenaza i promjene vegetacije

mogu poboljsati efekte ekspanzivnih glina. Voda sa oluka kuca ili iz septickih
jaama na podrucju ekspanzivnih glina mogu uzrokovati ekspanziju glina oko kuce
ali ne i ispod kuce.

Uklanjanje vegetacije moze dovesti do povecanja vlaznosti tla jer je

evapotranspiracija unistena. U naseljima gdje je visoko variranje kolicina oborina,
ekspanzivne gline mogu proci vise ciklusa bubrenja i skupljanja preneseci
nejednaka naprezanja na temelje tokom vremena.

Na povrsini terena ekspanzivna tla mogu se prepoznati pojavom pukotina

isusivanja , ljepljivosti tla u vlaznim uslovima, deformacijom na objektima i
karakteristcnim popcorn izgledom.

TEKTONSKA SLIJEGANJA
Slijeganja mogu biti uzrokovana tektonskim procesima koji mogu dovesti do
deformisanja zemljine kore. Zemlja se moze deformisati usljed tezine glecera.
Slijeganje moze biti uzrokovano opterecenjem obala gdje glavne rijeke
deponuju velike kolicine sedimenata. Slijeganje uzrokovano rasjedanjem
nastaje kada postoji razlika naprezanja u zemljinoj kori. Izostazijsko slijeganje
dogadja se kada se poremeti revnoteza plutanja razlicitih dijelova zemljine kore
po astenosferi. Kada se poveca gustoca odredjenog podrucja dolazi do slijeganja
kore , a suprotan efekat povratak kore u stanje isostazije poznat kao isostazijsko
skok.

PODZEMNO RUDARSTVO

Podzemno rudarstvo uzrokuje vjestacka slijeganja iznad podzemnih supljina koje

se formiraju eksploatacijom mineralnih sirovina. Prema brzini moze biti
progresivno slijeganje ili kolaps povrsine terena. Na povrsinsko slijeganje utice
podzemno rudarstvo posebno eksploatacija uglja. Progresivna slijeganja
uzrokovana podzemnom eksploatacijom su na osnovu geoloskih karakteristika i
dubine eksploatacije relativno predvidiva u velicini i obimu i manifestuje se na
povrsini terena.

Slojevi koji se nalaze iznad jamskih prostorija mogu se slomiti i urusiti uzrokujuci
naglo spustanje terena. Iznenadni kolaps stropova podzemnih prostorija obicno
se dogadja iznad starih i napustenih jamskih prostorija.

U podrucju gdje je planirana rudarska djelatnost moze se uspjesno upravljati

slijeganjem kroz kombinaciju pazljivog projektovanja rudnika, poduzimanja
preventivnih mjera.

Slijeganje uzrokovano podzemnim rudarstvom proizvode teske ekomomske

gubitke u nekim podrucjima.

EKSTRAKCIJA NAFTE,PRIRODNOG PLINA I VODE

Moze uzrokovati slijeganje sa velikim ekonomskim gubicima zbog ostecenja

objekta i gubitka kopnenih povrsina, a moze dovesti i do gubitka ljudskih zivota.
Ekstrakcijom nafte i prirodnog plina vremenom opada pocetni pritisak u naftnom
polju koji odrzava stabilnim slojeve iznad polja, a istovremeno se povecava
pritisak gornjih slojeva sto uzrokuje slijeganje povrsine terena.
 SLIJEGANJA POVEZANA SA PODZEMNIM VODAMA

Procjena slijeganja zasniva se na nekoliko uzastopnih faza:

1. preliminarno rekognosciranjei geoloska identifikacijadjelova terena sklonih

prirodnom ili vjestackom uzrokovanom slijeganju
2. istrazivanja specificnih zona hazarda, precizno lociranje supljina kao i
povrsina i zapremina zone dekompresije
3. interpretacija, monitoring i procjena hazarda slijeganja
4. identifikacija elemenata izlozenih riziku i procjena njihove ugrozenosti
5. izrada karata rizika

Prisustvo krecnjaka ili drugih rastvorljivih stijena je pocetni pokazatelj razvoja

prirodnih procesa slijeganja uzrokovanih hemijskim rastvaranjem.

Mogucnost slijeganja iznad podzemnih rudnika postoji samo tamo gdje je

rudarstvo trenutno aktivno ili je vrseno u proslosti. Stepen slijeganja zavisi od:

1. debljine rudnog tijela

2. geometrijskih karakteristika podzemnih prostorija
3. debljine, litoloskih, strukturnih i hidroloskih karakteristika osnovne stijene i
krovinskih materijala u podrucju eksploatacije

Podzemne supljine se utvrdjuju busenjem i mjerenjima u busotinama. Primjenjuju

se i geofizicke metode kao i metode daljinske detekcije..

Metoda daljinske detekcije obuhvata koristenje aerosnimaka i satelitskih

snimaka.

Pazljivo proucavanje kosih aerosnimaka i vertikalnih stereoparova moze dati

podatke o odredjenom podrucju. Ova tehnika se koristi i kod mjerenja slijeganja i
u urbanim sredinama.

UBLAZAVANJE SLIJEGANJA IZNAD PODZEMNIH SUPLJINA

U podrucjima koja leze na rastvorljivim stijenama ublazavanje procesa slijeganja

najcesce se vrsi kontrolom koristenja zemljista da bi se izbjegle velike promjene
nivoa podzemne vode. Slican efekat ima kontrolisana ekstrakcija fluida i
izbjegavanje prekomjernog crpljenja iz stisljivih podzemnih akvifera. Slijeganje se
moze odvijati razlicitom brzinom. Mjere koje se primjenjuju su ciscenje i
zatvaranje ponora, obnavljanje povrsine terena, sprecavanje infiltracije itd.

Cesto je rastvaranje stijena uzrokovano ljudkom djelatnoscu posebno gdje se

prirodne vrtace koriste za odvodnjavanje.

Ublazavanje i zaustavljanje slijeganja iznad rudnickih podrucja obicno obuhvata

selektivnu potporu objektima ili zapunjavanje podzemnih prostorija.

Tehnike koje se koriste za ublazavanje efekta slijeganja i zastitu objekata mogu se

svrstati u dvije skupine:
 1. Aktivne tehnike (ojacanje postojecih sipova i zapunjavanje supljina)
2. Pasivne tehnike se koriste za ublazavanje posljedica slijeganja i imaju za
cilj strukturno ojacanje ugrozenih objekata

UBLAZAVANJE STETNIH SLIJEGANJA

Stetna slijeganja uzrokuju najvece probleme u urbanim sredinama jer dovode do

deformacija, ostecenja, naginjanja i potpunog rusenja objekta. Metode koje se
koriste za prevenciju i sanaciju su:

1. Tvrde tehnike koje obuhvataju ojacanje zgrade sipovima i celicnim

nosacima, naizmjenicnim sipovima, mikropilotima,...
2. Meke tehnike su jeftinije i sastoje se u odrzavanju objekta kontrolisanim
ispustanjem vode, izborom vegetacije, izotermalnom zastitom temelja,
vjestackim povecanjem vlaznosti tla i dr.

Najbolji nacin ublazavanja slijeganja kod ekspanzivnog tla je izbjegavanje

temeljenja objekata na njima.

Uklanjanje tla ispod objekta , izradom podruma, smanjuje opterecenje

temeljenog tla za velicinu tezine iskopane mase i na taj nacin smanjuje dopunsko
opterecenje tla pa prema tome i konsolidaciono slijeganje. Proces bubrenja moze
u potpunosti sprijeciti uklanjanje ekspanzivnog tla i zamjenom sa
neekspanzivnima tlom.

Prethodnim opterecenjem tla prije gradnje objekta izvrsiti ce se dio slijeganja

tako da kasnije slijeganje pod objektom bude neznatno.Slijeganje pod prethodnim
opterecenjem je dovoljno ako iznosi 90% od ukupnog proracunatog slijeganja pod
objektom.

Sprecavanje ekspanzije tla uspjesno se vrsi primjenom ogranicenih

opterecenja na povrsini. Preko ekspanzivnog tla obicno se postavljaju pokrivaci
ili nasipi od neekspanzivnog tla.

Spustanje nivoa podzemne vode primjenjuje se kod temeljenja u tlu sa

visokim nivoom podzemne vode

Izrada sljuncanih sipova se primjenjuje kod fundiranja u glini ili muljevitom tlu
da bi se ubrzalo oticanje vode, a veliki dio slijeganja se obavio jos u toku
gradjenja objekta.

Za ublazavanje efekta izazvanih ekspanzijom tla koristi se metoda sprecavanja

dotoka ili izolacije vode. Pri izolaciji vode mogu se koristiti nepropusne
geomembrane tako da obuhvate cjeloukupnu masu ekspanzivnog tla ili da se
postave kao vertikalne prepreke kretanju vode kroz tlo.

Izgradnja pjescanih jastuka se primjenjuje ako se utvrdi da ce se dogoditi

neravnomjerno slijeganje ispod objekta. Slijeganje se moze izravnati ako se
temelji sa manjim slijeganjem izrade na jastuku od stisljivog materijala.
Jastuci od granuliranog tla se primjenjuju u uslovima kada je potrebno
ograniciti uticaj ekspanzivnog tla. Postavljaju se izmedju temelja i ekspanzivnog
tla.

Hemijska stabilizacija tla je metoda koja umanjuje ili sprecava bubrenje

mjenjanjem ionskog karaktera tla i vode. Najcesce se koristi hidratisani krec pri
cemu pozitivno naelektrisani ioni kalcija u krecu zamjenjuju slabije ione natrija na
povrsini glinovitih cestica. Portland cement se takodjer koristi za hemijsko
stabiliziranje u ekspanzivnim tlima.