Gjuh Shqipe

Eposi i kreshnikve (ose Cikli i kreshnikve) jan kng epike, ku kngt kryesisht shoqrohen
me lahut.
Kngt shqiptare t Eposit t Kreshnikve jan cikl kngsh epike heroike legjendare. Ato
radhiten ndr shtyllat m t rndsishme artistike t kulturs shpirtrore t shqiptarve. Eposi i
Kreshnikve sht jehon poetike disa shtresore e jets s prbashkt (sh.VI-VIII), por edhe e
konflikteve disa shekullore ndretnike, e kacafytjeve dhe e prgjakjeve ilire-shqiptare me ardhsit
sllav t jugut n Iliri (Ballkan). Nga ardhja e tyre e deri n shekullin XIV, sidomos n shekujt XIII-
XIV, ky konflikt sht acaruar dhe zgjeruar, si thot historiani A. Buda (1986), n kohn e forcimit
t pushtetit feudal qendror serb t dinastis s Nemanjiqve. Kto kng jan ndr eposet e fundit
aktive n Evrop n fillim t ktij mijvjeari dhe me t drejt thuhet se e kan vendin n arealin e
epiks botrore.
Zonat ku eposi kndohet jan t shumta n Shqiprin e sotme. Mendohet se ai sht i pranishm
n zonat si Malsia e Madhe, Dukagjin, Has e shum rrethe t tjera. N qendr t ktij eposi,
qndrojn dy vllezrit Muji dhe Halili. N epos tregohen historit e t dy vllezrve, si edhe ka
edhe nj kng ku prfshihet vajtimi i Ajkuns pr birin e saj Omerin (aktualisht knga "Ajkuna qan
Omerin" ose e njohur ndryshe edhe si "Vaji i Ajkuns").
Eposi i kreshnikeve i ka t gjitha tiparet e zhanrit, por edhe veorit specifike, q lidhen me klimn
historike-shoqrore e kulturore ku lindi, u rrit, u maturua e jeton. Se pari, ai ka tri veorit
kryesore : epizmin, frymn heroike dhe legjendaritetin.
Eposi i kreshnikeve e pasqyron jetn n forme tablosh t gjera "objektive".
Frymmarrja e gjere sht e pranishme n do ind t tij : n prleshjet dhe dyluftimet homerike, n
madhshtin e heronjve dhe t bots q i rrethon, n prmasat e larta dhe tradhtit tronditse, n
ndjenjat dhe mendimet e thella (Muji, p.sh., kur mendohet "shikon barin kah po rritet"), n gjatsin
e poemave (mesatarisht dalin me 200, por edhe me 500, edhe me 1000 vargje), n gjatsin e
vargjeve (plqehet m shum dhjetrrokshi i bardhe - nj varg me mundsi t gjera shprehse)
etj. Por epitetin objektive ne e vum n thonjza, sepse rapsodi shtiret sikur vetm tregon
objektivisht si kan ndodhur ngjarjet, kurse n fakt ai mban nj qndrim t caktuar, qofte edhe
duke ln at t nnkuptuar. N t njjtn koh, n epos jan t pranishme, do t thoshim, me
shumice, edhe detajet, situatat, trajtimet, personazhet e nj reference lirike : dashuria midis
vllezrve e shokve, dhimbja e humbjes s nj personi t dashur, gzimi i takimeve miqsore,
ngjyrat plot shklqim t nj peizazhi dhe lektisja para tij, portreti i nj vashe. Nj shembull pr
shprehs lirizmi sht, fjala vjen, vajtimi i thekshm i Ajkunes, gruas s kryetrimit, mbi trupin pa
jet t djalit t saj t vetm. Vese le t vihet re q edhe ktu gjithka prthyhet nprmjet prizmit
epik, ruan prmasat epike - dhembja e thelle e nns, mallkimi i saj i fuqishm, keqardhja e
elementeve t natyrs dhe e bishave t malit :
Qyqe vetm rrugn paske marre, / Kan zan vend yjt vajin me e ndie !/ Kur ka dal nder Lugje
tVerdha, / Ather nana hanen ka mallkue : / - Tu shkri-mt drita ty, o mori hane, / Qe s na ove at
nat nji fjale, / N Lugje, t Verdha shpejt me dal, / Bashk me hy nnji varr me djale !... Kur ka
shkue te varri i djalit, / Ka pa hin treqind vje ; / Ahi ishte rrema - rrema, / Nji ma tbukurin mbi varr
po e shtin. / Mir po pshtetet pr deg t ahit, / Pikon loti mbi varr te djalit. Kan lan kangen zogjt
e malit, / Kan lan kangen me veshtrue ! / - Po a se din se kush ka ardhe, / Qe nuk ohesh pr
mu fale, / More i miri i nanes - o ? / Amanet, o more bir, / Dil nji here ksi burgut t erret, / Fol me
nanen q tka rrite : / S m ke lan kurr kaq shum m prite ! . . . / More Omer i nanes - o! / A thue
Gjogun me ta prue ? / Dil nji her pr me lodrue, / Bjer nder gurra me u fresku , / Krko majat
bashk me zana, / Se ty varrin ta ruen nana, / More i miri i nanes - o !...
Edhe rrfimi sht gjithashtu epik. Ai sht plastik, monumental, i gjer, solemn, shpesh mjaft i
hollsishm, zakonisht i shtruar, me nj qetsi sublime, pa ekzaltime, eufori e kuje, me nj force t
brendshme e t natyrshme. N t zne vend t gjer prsritjet e formave t ndryshme ("Kqyr ka
bani krajli pr me ba", "Pak u vonue, shum s u vonue"), deri n prsritjet e gjera epike,
intonacioni zakonisht horizontalisht ose me dallgzime t lehta. Edhe melodia q shoqron
poezin sht e qet, kendohet recitative, disi monotone, por e thelle, si jehone malesh e kohsh
t lashta. Ajo dgjohet me endje, sepse plotsohet nga dramaticiteti i ngjarjes, nga efekti i fjals a i
figurs poetike.

Punoi: Geila Gostivari Klasa VIB Shkolla 9-Vjeare Vasil Shanto