Didactiek Spelling

1. Begrippen
Spellingsvoorwaarden
Spellingsprincipes
Spellingscategorien
Spellingsgeweten

Oefening 1: het lachje van Sint

Verstopwoord: bv. Schoorsteen,
Wanneer een kind het woord herkent, wordt een langer woord makkelijk
Moeilijkheden in een woord
Clusters vb: schoonsteen, gelukkig wordt uitgesproken als eg tip: laat kinderen de
sch al zoeken in een tekst woordherkenning (makkelijker lezen)
Boogjes: zin laten opdelen in stukjes
TIP: zowel visueel als auditief herhaling geven.
Vb cake: verhaaltje over vertellen, op bord schrijven kinderen horen en
zien het woord al aantal keer.
Lay out:
1 zien per regel, duidelijk aangeven wanneer verteller aan het woord is,
prenten/tekeningen bij tekst ondersteund het lezen
Leestekens:
Woorden als roept, zingt laten aanduiden, kan helpen om leestekens te begrijpen
en te herkennen + intonatie oefenen
Intonatie
Voorlezen is goed voor kinderen, rollenspel
TIP
Techniek van K. timmerman voor kinderen met lees- of spelproblemen
Vb. Verveel of beledig zoek & duid aan= VE en BE op deze manier leren kinderen
woorden herkennen (=woordbeeld)

Moeilijkheid in deze woorden: alle woorden opgesplitst volgens moeilijkheid

Lezen van leeskaart efficint, niet saai: zoek in de tekst een bepaald woord (herkenning v
woord), rijmen (herkennen en horen van woorden), liedje zingen, bop-it, bewegen, kinderen
dingen laten doen.
Bv. Sint gevallen mannetjes met woorden op moet ze samen zetten en leren zo
weer de morfologie van het woord
Grote dobbelsteen om woorden op te schrijven (= drillen van woorden op een leuke
manier)

Algemene spellingsvoorwaarden
Ontwikkeling van taalvaardigheid
Cognitieve ontwikkeling
Motorische ontwikkeling
Sociaal-emotionele ontwikkeling

Specifieke spellingsvoorwaarden
Auditieve vaardigheden (discriminatie analyse, synthese, temporeel ordenen)
Visuele vaardigheden (visuele discriminatie, spatieel ordenen)

1
Spellingssysteem basis voor de spellingsprincipes
Spraakklanken
Morfemen
Lettergrepen
Herkomst

Spellingsprincipes
Fonologisch principe
Morfologisch principe
Regel van de overeenkomst: hoogte-breedte
Regel van de gelijkvormigheid: hond/honden
Syllabisch principe
Verenkeling: apen
Verdubbeling: katten
Etymologisch principe

Spellingscategorien
Om de woorden in hanteerbare leerstofgehelen te gieten wordt er gewerkt met 3
criteria=
A. Hoe vaak komen de woorden voor in de leef-en werkwereld van de doelgroep?
frequentie
B. Hoe kunnen we woorden clusteren in spellingscategorien zodat de leerlingen
structuur en wetmatigheid in de opbouw van woorden zien?
C. Hoe houden we rekening met moeilijkheid van woorden (en in hoeverre moeten
leerlingen deze beheersen?)

A. Frequentie
Plotseling Ophouden
Geleidelijk Ontspannen
Verschrikkelijk Fonkelen
Gemakkelijk Ontdekken
Verrukkelijk Hindernissen
Moeilijk Gebeurtenissen
Belangrijk Hagedissen
Verzinnen Gevangenissen
Ik zei Ketting
Ontdooien Bakkerij

B. Spellingscategorien
Om spellingsleerstof te structureren
Spellingscategorie: groep woorden met dezelfde spellingsmoeilijkheid
Uitgangspunt voor didactische werkvormen

Spellingscategorien = klakzuivere woorden

Die avond mag ik kiezen wat we eten. Ik kies pizza. Opa slooft zich uit. Thuis eten
we gewoon diepvriespizzas maar opa wil ze per se zelf bakken. Hij maakt deeg, rolt
het uit en smeert er saus op. Ik mag hem versieren met wat ik maar wil: ananas,
plakjes worst, gehakt, paprika, kaas, olijven, noem maar op. Ik mag er zelfs
marshmellows op doen. Als we aan tafel zitten steekt opa een kaars aan. Voor de
gezeligheid zegt hij.

2
 Spellingscategorien: criteria
MEEST GEBRUIKTE CRITERIA
Klankzuiver maar niet klankzuiver opa
Eenlettergrepig kies meerlettergrepig olijven
n spellingsregel hij smeert meerdere spellingsregels gezelligheid
Frequente woorden worst minder frequente woorden marshmellows

C. Moeilijke woorden
Er is jarenlang gelobbyd om die handelsakkoorden af te sluiten.
Voor drie eurootjes kun je haast geen biertje meer krijgen
We hebben zo-even een telefoontje gekregen van de Amerikaanse president
Een gratis nummer van ons maandblad wordt je aangeboden als je onze website
bezoekt
Mijn vriendin is behept met uitzonderlijk geheugen
Ik heb per vergissing een stel intieme fotos naar het hele kantoor ge-ccd
Shoot-out woorden
jullie lijken wel een eeneiige
zou de btw ervanaf kunnen als ik geen factuur behoef?
Wie wil er nu trouwen met een balalaikaspeelster?

Spellingscategorien
Klankzuivere woorden
Woorden met valse tekencombinaties sch, ng/nk, eer/oor/eur, aai/ooi,
oei, eeuw/ieuw/uw
Woorden waarbij de koppeling foneem/grafeem ei/ij, au/ou,
niet eenduidig en waarvoor er geen regel is
Woorden met de doffe e
Woorden op grond van spellingsregels verlengingsregel, regels open en
gesloten lettergrepen
Spellingsstrategien
Fonologische strategie
Woordbeeldstrategie
Regelstrategie
Analogiestrategie
Hulpstrategie

Spelling van woorden

Hoorwoorden
Je hoort wat je moet schrijven
Koppel klank aan letter
Regelwoorden
Je kan weten wat je moet schrijven
Overzicht regels
Eventueel stappenplannen
Kijkwoorden
Je moet kijken om te weten wat je moet schrijven
Gebruik je overzicht
Beredeneer voor je schrijft
Wees geduldig met jezelf, moeilijk

3
Hulpstrategie
We zagen apen apen, zweven zweven apen zweven over muren. Apen apen,
zweven zweven apen zweven over muren.

4
Spellingsstrategie lagere school voorbeeld
Fonoligsche hoorwoorden vis, koek
Woordbeeld fotowoorden, onthoudwoorden correct, poppen,
Regel afspraak, regel poppen, verdwaald,
Analogie net-als-woorden, het woord is als gezellig, verdwaald,
Hulp zoek het op, schema, versje, verdwaald, rijp,
straten
Spellingsgeweten

2. Didactiek
Hoe leer je kinderen spellen
Tweeroutemodel
Directe route indirecte route model vanuit connectionisme

Tweeroutemodel

Gaat uit van bestaan van mentaal lexicon: vorming van woorbeeld (foto) via
verschillende en veelvuldige waarnemingen
Route 1: de klankzuivere woorden kan je direct opschrijven
Route 2: de klankonzuivere woorden leer je eerst via een indirecte route om ze
daarna te automatiseren

Directe route
Oproepen van woordbeeld
Geautomatiseerd (resultaat van het leren van regels en drill)

Indirecte route
Bewust zijn van moeilijkheden in een woord
Moeilijkheid identificeren
Nadenken over taal
Strategie(n) uitkiezen

Voorbeeld van indirect naar direct: professor

Via een trucje het woord onthouden
Via veelvuldig inprenten, inslijpen automatisch correct schrijven
Indirect direct

5
Connectionisme
Mentaal lexicon???
Woordbeeld???
Functionele eenheden
Verklanken
Herhaling in wisselende context
Automatiseren met uitsluiting van veelgemaakte fouten

Indirecte route spellingsstrategien

Worden gebruikt bij de inidirecte route
Zijn denkhandelingen
Er worden 1 of meer combinatie van strategien gebruikt
De gebruikte strategie is soms afhankelijk van wat het best past bij individu
Voorbeeld:
Apen: naar analogie, via regel

Didactische aanpak
Gesoleerde aanpak gentegreerde aanpak
+ duidelijke probleemstelling - vage probleemstelling
+ duidelijke instructie - vage instructie
+ duidelijk inoefenen - minder duidelijke inoefenen

- weinig motivatie + motiverend

- Weinig functioneel + functioneel
- Weinig context + context
- Spelling = leerstof + spelling = verzorgingsaspect

6
Leerkracht geeft instructie
Aanleren van elementaire hoofdregels
Aanleren van hoofdregels
Aanleren via inprenting
Aanleren van regels
Aanleren van analogieredenering
Aanleren van hulpregels, algoritmen, ezelsbrug, gebruik woordenboek.

Leerling (her)kent en gebruikt strategie

Hoorstrategie elementaire spellingshandeling
Hoorstrategie klankclusters
Woordbeeldstrategie
Regelstrategie
Analogiestrategie
Hulpstrategie

Leerling gebruikt volgende benaming voor de strategie

Hoorwoord, luisterwoord
Hoorwoord, luisterwoord
Onthoudwoord, fotowoord, weetwoord
Regels, afspraken
Net als woorden, tweelingwoorden, kapstokwoorden
Ik gebruik

Gesoleerde aanpak
Aanbieden van bordwoorden
Vaststellen van overeenkomsten tussen woorden
Bepalen van strategie
Formuleren van strategie
Toepassen van strategie
Oefenen
Terugblikken en evauleren.

7
Instructieprincipe
Leerling leert strategien gebruiken via goede instructies van de leerkracht

10 tips
Tip (1) zorg voor instructie
Tip (2) bespreek het proces van leren spellen met de leerlingen
Tip (3) van horen naar schrijven
Tip (4) maak de mogelijkheid van het gebruik van meerdere strategien bewust
Tip (5) prent woorden effectief in
Tip (6) gebruik dezelfde spellingsregels en termen door de hele school
Tip (7) gebruik geheugensteuntjes
Tip (8) hang de spellingsregels en geheugensteuntjes op
Tip (9) herhaal eerder behandelde spellingscategorien: begin elke spellingsles met
een 5-woordendictee
Tip (10) gebruik effectieve oefenvormen

Werkvormen
(Speelse) oefeningen: werkboekjes
Functionele schrijfopdrachten in alle vakken
ICT (zie lijst in cursus)

Bij oefeningen kan de focus liggen op

Fonologische: klank
Morfologische: opbouw
Semantische: betekenis
Syntactische: grammaticale context
Orthografische: motorisch + beeld

8
Werkwoordspelling
Achtergronden
Analyse van algoritmes
Ontwikkelen van speelse oefeningen

Schrijf ik
Ik word of ik wort
Hij heeft het verdiend of verdient
Hij lachte of lachtte
De verbrede of verbreedde straat?

Aanpak bij werkwoorden

Fouten onvermijdelijk bij spontaan schrijven
Ingrijpen op het niveau van bewuste aanpak

Achtergronden
Iedereen maakt fouten
Oorzaken:
Gebrek aan kennis van de regels?
Mechanismen in hersenen veroorzaken fouten?
Soms moet je verschillende spellingsprincipes gelijktijdig inzetten n grammaticaal
inzicht hebben!

De jongen is dolblij als hij de oplossing vindt, vind, vint.

Zoek de stam: Ik vint?
Verleng: Wij vinden hij vind
Gebruik een analogieredenering of een regel: hij kookt hij vindt. Derde
persoon enkelvoud = + t hij vindt

Mechanismen in hersenen spelen rol

Minst frequente vorm = meest gemaakte fout
Hij antwoordt: wordt veel vaker aangeboden en geoefend
Gevolg: ik antwoordt
Hersenen hebben:
Een woordgeheugen
Een werkgeheugen

Het woordgeheugen verstoort

Het werkgeheugen: het dringt het meest voorkomende woordbeeld op.
Sterke geheugensporen van homofone vormen in het mentaal lexicon leiden tot fout
schrijven
Ik antwoordt
hij antwoordt
2.afstand tussen woord dat uitgang bepaalt en werkwoordvorm leidt tot verwarring:
als ik niet vlug deze mail van mijn lector beantwoordt <-> ik beantwoord deze mail
van mijn lector vlug

9
Aanpak
Onvermijdelijk bij spontaan schrijven
Ingrijpen op het niveau van bewuste aanpak
Ontwikkelen van schrijfstrategien (controleren van schrijftaak)
Leerling attent maken op homofone vormen
Geen al te ingewikkelde algoritmen
Eerder werken met de probleemgevallen
Bouw een werkwoordschema op en vertrek hierbij van vormen die leerlingen toevallig
tegenkomen Zij merken hoe weinig die vormen voorkomen.

10