Metoda t Analizs pr zbatim

1. H y r j e

Pasi t mendojm mbi kuptimin e nj ekuacion diferencial me derivate t pjesshme, do t

shtrngojm muskujt ton matematikore pr t zgjidhur disa prej tyre. Pastaj do t shohim se
sa natyrshm lindin ato nga fizika. Fizika do t motivoj formulimin e kushteve kufitare dhe
fillestare.
Kujtojn se nj ekuacion diferencial i zakonshm (EDZ) prmban ndryshoren e
pavarur x dhe ndryshoren e varur u, q sht e panjohura n ekuacion. Vetia prcaktuese e nj
EDZ sht se n ekuacion prfshihet derivati i funksionit t panjohur u = du/dx. Kshtu, nj
ekuacion q prmban ndryshoren e pavarur x, ndryshoren e varur u dhe derivatet e u quhet
ekuacion diferencial i zakonshm. Disa shembuj t EDZ-ve jan:
u(x) = u
u + 2xu = ex
u + x(u)2 + sin u = ln x
N prgjithsi, nj EDZ mund t shkruhet si F(x, u, u, u, ...) = 0.

1.1 far sht nj ekuacion diferencial me derivate t pjesshme ?

Cilsia kryesore e prcaktimit t nj ekuacioni diferencial me derivate t pjesshme (EDDP),

ndryshe nga EDZ, sht q ai ka m shum se nj ndryshore t pavarur x, y, ... dhe se ka nj
ndryshore t varur q sht nj funksion i panjohur i ktyre ndryshoreve u(x, y, ...). Shpesh do
t shnojm derivatet e tij me indekse, pra u/x = ux, dhe u/y = uy, dhe kshtu me radh.
Nj EDDP sht nj identitet q lidh ndryshoret e pavarura, ndryshoren e varur u, dhe
derivatet e pjesshme t u-s. Trajta e prgjithshme e EDDP t rendit t par pr u(x, y) mund
t shkruhet si
F(x, y, u(x, y), ux(x, y), uy(x, y)) = F(x, y, u, ux, uy) = 0 (1.1a)
Edhe pse mund t studiojn EDDP me aq ndryshore t pavarura sa t duam, do t
prqendrohemi kryesisht n EDDP n dy ndryshore t pavarura.
Zgjidhje pr EDDP (1.1) sht nj funksion u(x, y), q plotson ekuacionin (1.1) pr t
gjitha vlerat e ndryshoreve x dhe y.
Kur zgjidhet nj ekuacioni diferencial i zakonshm (EDZ), ndonjher ndryshojn
rolet e ndryshores s pavarur dhe t varur, pr shembull, pr EDZ me ndryshore t ndashme
du/dx = u3. Pr EDDP, dallimi ndrmjet ndryshoreve t pavarura dhe ndryshores s varur (t
panjohur) ruhet gjithmon.
Disa shembuj EDDP (t cilat ndodhin n teorin fizike) jan:
ux + uy = 0 ekuacion transporti (1.2)
ut + uux = 0 ekuacion i Burger-it 1.3)
uxx + uyy = 0 ekuacion i Laplace-t (1.4)
utt uxx = 0 ekuacioni i vals (1.5)
ut uxx = 0 ekuacioni i nxehtsis (1.6)
ut + uxx + uxxx = 0 ekuacion KdV (1.7)
iut uxx = 0 ekuacioni i Shrdinger-it (1.8)
N prgjithsi, gjetja e zgjidhjes s EDDP nuk sht e thjesht, por kur sht gjetur nj
zgjidhje, sht e leht t verifikohet nse funksioni sht me t vrtet zgjidhje. Pr shembull
pr t par nse u(t, x) = etx zgjidh ekuacionin e vals (1.5), thjesht e zvendsojm kt
funksion n ekuacion:
(etx)tt (etx)xx = etx etx = 0.

1
1.2. Klasifikimi i EDDP-ve

Ka nj numr cilsish sipas t cilave EDDP mund t ndahen n familjet e ekuacioneve t

ngjashme. Dy cilsit kryesore jan rendi dhe lineariteti.
Rendit. Rendi i nj ekuacion diferencial me derivate t pjesshme sht e rendit t derivatit
m t lart q bn pjes n ekuacion. N shembujt e msiprm (1.2), (1.3) jan t
rendit t par; (1,4), (1,5), (1,6) dhe (1.8) jan t mnyr t dyt; (1.7) sht e rendit
t tret.
Trajta e prgjithshme e EDDP t dyt rendit me dy ndryshore t pavarura sht
F(x, y, u, ux, uy, uxx, uxy, uyy) = 0. (1.1b)
Lineariteti. Lineariteti do t thot se t gjitha rastet e funksionit t panjohur dhe t derivateve
t tij bjn pjes n ekuacion n mnyr lineare. Pr t dhn kt cilsi, e
rishkruajm ekuacionin si
Lu = 0, (1.9)
ku L sht nj operator, i cili cakton u-s nj funksion t ri Lu. Pr shembull L = 2/x2 +1,
ather Lu = uxx+u. Operatori L quhet linear n qoft se
L (u + v) = Lu + Lv, dhe L (cu) = cLu (1.10)
pr do funksion u, v dhe konstante c. Ekuacionit (1.9) quhet linear, nse L sht operatori
linear. N shembujt tan t msiprm (1.2), (1.4), (1.5), (1.6), (1.8) jan lineare, kurse (1.3)
dhe (1.7) jan jolineare. Pr t par kt, le t kontrollojm, p.sh. (1.6) pr linearitetin:
L(u + v) = (u + v)t (u + v)xx = ut + vt uxx vxx = (ut uxx) + (vt vxx) = Lu + Lv,
dhe
L(cu) = (cu)t (cu)xx = cut cuxx = c(ut uxx) = c Lu.
Pra, me t vrtet, (1.6) sht nj ekuacion linear, pasi ai sht dhn nga nj operator linear.
Pr t kuptuar se si mund t mos plotsohet lineariteti, le t shohim se far shkon keq pr
ekuacionin (1.3):
L(u+v) = (u+v)t+(u+v)(u+v)x = ut+vt+(u+v)(ux+vx) = (ut+uux)+(vt+vvx)+uvx+vux Lu+Lv.
Ju mund t kontrolloni se kushti i dyt i lineariteti nuk plotsohet gjithashtu. Kjo ndodh
pikrisht pr shkak t jolinearitetit t termit uux, i cili sht kuadratik n lidhje me u dhe
derivateve t saj.
Vini re se pr nj ekuacion linear, n qoft se u sht nj zgjidhje, ather e till
sht edhe cu, dhe n qoft se v sht nj tjetr zgjidhje, ather u + v sht gjithashtu nj
zgjidhje. N prgjithsi do kombinim linear i zgjidhjeve
n
c1u1(x, y) + c2u2(x, y) + + cnun(x, y) = c u ( x, y ) , (cj = konstante).
i =1
i i

do t jet gjithashtu nj zgjidhje e ekuacionit.

(Ky nganjher quhet parimi i mbivendosjes (superpozim).)
Ekuacioni linear (1.9) quhet EDDP linear homogjen, ndrsa ekuacioni
Lu = g(x, y) (1.11)
quhet ekuacion linear jo homogjen. Vini re se n qoft se uh sht nj zgjidhje t ekuacionit
homogjen (1.9), dhe up sht nj zgjidhje t veant pr t ekuacionit jo-homogjen (1.11),
ather uh + up sht gjithashtu nj zgjidhje t ekuacionit jo-homogjene (1.11). Me t vrtet
L(uh + up) = L uh + L up = 0 + g = g.

2
Kshtu, pr t gjetur zgjidhjen e prgjithshme t ekuacionit johomogjen (1.11), mjafton t
gjejm zgjidhjen e prgjithshme t ekuacionit homogjen (1.9), dhe t shtoni n t nj zgjidhje
t veant t ekuacionit johomogjen (kontrolloni se diferenca e do dy zgjidhjeve t
ekuacionit jo-homogjen sht nj zgjidhje e ekuacionit homogjen). N kt kuptim, ekziston
nj ngjashmri n mes EDZ-ve dhe EDDP-ve, pasi ky parim mbshtetet vetm n linearitetin
e operatorit L. Struktura matematike q merret me kombinimet lineare dhe operatort linear
sht hapsira vektoriale.
Le t shikojm disa EDDPs.

1.3. Shembuj

Shembull 1.1. Gjeni t gjitha u(x, y) q knaqin ekuacionin ux = 0

Kujtojm q jemi duke krkuar nj funksion u(x, y), dhe ekuacioni thot se derivati i
pjesshm i ux n lidhje me x sht 0, kshtu ux nuk varet nga x. Pra ux(x, y) = f(y), ku f(y) sht
nj funksion i fardoshm i y. Prndryshe, thjesht do t integrojm t dy ant e ekuacionit n
lidhje me x, marrim ux = konstante. Por kjo nuk sht vrtet pasi ka nj ndryshore tjetr y.
Ajo q marrim me t vrtet sht ux(x, y) = f(y), ku f(y) sht i fardoshm. E prsrisim at
pr t marr u(x, y) = f(y) x + g(y). Kjo sht formula e zgjidhjes. Vini re se zgjidhja ka dy
funksione t fardoshme. Kt do ta shohim edhe n dy shembujt e mposhtm.

Shembull 1.2. Zgjidhni ekuacionin uxx + u = 0.

N ngjashmri me shembullin e msiprm, shohim se n ekuacion merr pjes vetm derivati i
pjesshm n lidhje me nj nga ndryshoret. N raste t tilla mund ta trajtojm ekuacionin si
EDZ me ndryshoren me t ciln hyjn n ekuacion derivatet e pjesshme, duke mbajtur
parasysh se konstantet e integrimit mund t varet nga ndryshoret e tjera. Rishkruajm
ekuacionin si
uxx = u
cili, si nj EDZ, ka zgjidhje prgjithshme
u = c1cos x + c2sin x.
Meq konstantet mund t varen nga ndryshorja y, zgjidhja e prgjithshme e EDDP do t jet
u(x, y) = f(y) cos x + g(y) sin x.
ku f dhe g jan funksione t fardoshme. Pr t par se kjo sht me t vrtet nj zgjidhje,
thjesht zvendsoni shprehjen n ekuacion.

Shembull 1.3. Zgjidhni ekuacionin uxy = 0.

Kt ekuacion mund ta mendojm si nj EDZ t ux n lidhje me ndryshoren y, meq (ux)y = 0.
Pastaj, n ngjashmri me shembullin e par, mund t integrojm n lidhje me y pr t marr
ux = f(x).
Ky sht nj EDZ pr u n lidhje me ndryshoren x, t cilin mund ta zgjidhim duke integruar
n lidhje me x, duke arritur n zgjidhjen
u(x, y) = F(x) + G(y).

1.3 Prfundim

Vini re se kur zgjidhja e nj EDZ prmban konstantate arbitrare, zgjidhja e nj EDDP

prmban funksione arbitrare. N t njjtn frym, ndrsa nj EDZ e rendit m ka m zgjidhje t
pavarura lineare, nj EDDP ka pafundsisht shum (ka funksione arbitrare n zgjidhjen!).
Kto jan pasojat e faktit se funksion i dy ndryshoreve prmban shum m tepr (nj vler e
tr dimension) informacion se nj funksion me nj ndryshore.

3
Problem 1

1. (# 1.1.2 n [Str]) Cili nga operatort e mposhtme jan lineare?

(a) Lu = ux + xuy
(b) Lu = ux + uuy
(c) Lu = ux + u2y
(d) Lu = ux + uy + 1
(e) Lu = (1 + x2) (cos y)ux + uyxy [arctan(x/y)]u
2. (# 1.1.3 n [Str]) Pr secilin nga ekuacionet e mposhtme, tregoni rendin dhe nse jan
jolineare, lineare johomogjene, ose lineare homogjene; jepni arsyet.
(a) ut - uxx + 1 = 0
(b) ut - uxx + xu = 0
(c) ut - uxxt + uux = 0
(d) utt - uxx + x2 = 0
(e) iut - uxx + u/x = 0
(f) ux(1 + u2x)-1/2 + uy(1 + u2y)-1/2 = 0
(g) ux + eyuy = 0
(h) ut + uxxxx + 1 + u = 0
3. Tregojn se cos (x ct) sht nj zgjidhje e ut + cux = 0.
4. (#1.1.10 n [Str]) 4. (# 1.1.10 n [Str]) Tregoni se zgjidhjet e ekuacioni diferencial u000 -
3u00 + 4u = 0 formojm nj hapsir vektoriale. Gjeni nj baz t saj.
5. (#1.1.11 n [Str]) Vrtetoni q u(x, y) = f(x)g(y) sht nj zgjidhje e EDDP uuxy = uxuy pr
t gjitha iftet e funksioneve f dhe g (t diferencueshme) t nj ndryshoreje.
6. (#1.1.12 n [Str]) Vrtetoni duke zvendsuar drejtprdrejt q un(x, y) = sin nx sinh ny
sht nj zgjidhje e uxx + uyy = 0 pr do n > 0.
7. Gjeni zgjidhjen e prgjithshme t uxy + ux = 0.
(Sugjerim: S pari trajtojeni at si nj EDZ pr ux).

4
2. Ekuacionet lineare t rendit t par

Hern e fundit kemi par se si disa EDDPs t thjeshta mund t reduktohen n EDZ, dhe m
pas t zgjidhet duke prdorur metodat e EDZ-ve. Pr shembull, ekuacioni
ux = 0 (2.1)
e ka zgjidhjen e tij t prgjithshme konstante n lidhje me x, dhe kshtu u varet vetm nga
y, pra u(x, y) = f(y) sht zgjidhje e prgjithshme, me f nj funksion t fardoshm t nj
ndryshoreje. Tani do t shohim se do EDDP lineare e rendit t par mund t reduktohet n
nj ekuacion diferencial t zakonshm, q m pas do t na lejoj ta trajtojm at me metodat
tashm t njohur nga EDZ.
Le t fillojm me nj shembull t thjesht. Konsideroni EDDP me koeficient konstante
t mposhtme
aux + buy = 0. (2.2)
Ktu a dhe b jan konstante, t tilla q a2 + b22 0, pra t paktn nj nga koeficienteve sht
jo zero (prndryshe nuk do t ishte ekuacion diferencial).
Metoda gjeometrike. Duke prdorur prodhimin numerik (skalar) n R2, ann e majt (2.2)
mund ta rishkruajm si
(a, b) (ux, uy) = 0 ose (a, b) u = 0.
Duke shnuar vektorin (a, b) = v, shohim se ana e majt e ekuacionit t msiprm sht
pikrisht Dv u(x, y), derivati i u-s sipas drejtimit t vektorit v. Kshtu zgjidhja pr (2.2) duhet
t jet konstante n drejtimin e vektorit v = ai + bj.

Figura 2.1: Vijat karakteristike bx ay = c. Figura 2.2: Ndryshimi i koordinateve.

Vijat paralele me vektorin v kan ekuacionin

bx ay = c. (2.3)
q vektori (b,-a) sht ortogonal me v, dhe si e till sht nj vektor normal me vijat paralele
te v. N ekuacionin (2.3) c sht nj konstante e fardoshme, e cila prcakton n mnyr t
vetme vijn e veant n kt familje t vijave paralele, t quajtura vijat karakteristike pr t
ekuacionit (2.2).
Si tham m lart, u(x, y) sht konstante n drejtimin e v, kshtu edhe prgjat vijave
(2.3). Vija prmban pikn (x, y) sht prcaktuar nga c = bx ay, kshtu u do t varet vetm
nga bx ay, domethn
u(x, y) = f(bx ay) (2.4)
ku f sht nj funksion i fardoshm. Ather mund t kontrolloni se kjo sht zgjidhja e
sakt duke e vendosur at n ekuacion. Me t vrtet,

5
 ax f(bx ay) + by f(bx ay) = abf (bx ay) baf (bx ay) = 0:
Kndvshtrimi gjeometrik q kemi prdorur pr t arritur n zgjidhje sht i ngjashm me
zgjidhjen e ekuacionit (2.1) thjesht duke ditur se nj funksion me derivatin zero duhet t jet
konstant. Megjithat mund ti qasemi ekuacionit (2.2) nga nj tjetr kndvshtrim, duke u
prpjekur ta reduktojm at n nj EDZ.

2.1 Metoda e karakteristikave

Pr t pasur nj EDZ, duhet t largojm nj nga derivatet epjesshme n ekuacion. Por dim se
derivati sipas drejtimit bhet zero n drejtimin e vektorit (a, b). Pastaj le t bj nj ndryshim
t sistemit koordinativ n mnyr q boshti x t jet paralel me kt vektor, si n Figurn 2.
N kt sistem koordinativ
(, ) = ((x, y) (a, b), (x, y) (b, a)) = (ax + by, bx ay).
Pra, ndryshimi i koordinatave sht
= ax + by
(2.5)
= bx ay
Pr t rishkruaj ekuacionin (2.2) n kt koordinon, vrejm q

u x = u + u = au + bu ,
x x

u y = u + u = abu au ,
y y
Kshtu,
0 = aux + buy = a(au + bu) + b(bu au) = (a2 + b2)u.
2 2
Tani, meq a + b 0, ather, si kemi parashikuar,
u = 0,
q sht nj EDZ. Kt ekuacion t fundit mund ta zgjidhim, ashtu si kemi br n rastin e
ekuacionit (2.1), duke arritur n zgjidhjen
u(, ) = f().
Kthimi n koordinatat origjinale na jep u(x, y) = f(bx ay). Kjo sht e njjta zgjidhje q
morm me deduksionin gjeometrik. Kjo metod e reduktimit EDDP t nj EDZ quhet metoda
e karakteristikave, dhe koordinatat (, ) e dhna nga formula (2.5) quhen koordinatat
karakteristike.

Shembull 2.1. Gjeni zgjidhjen e ekuacionit 3ux 5uy = 0 q knaq kushtin u(0, y) = sin (y).
Nga diskutimi i msiprm dim se u do t varet vetm nga = 5x 3y, kshtu u(x, y) =
f(5x 3y). Zgjidhja duhet t plotsoj edhe kushtet shtes (q quhet kusht fillestar), t cilat i
kontrollojm duke vendosur x = 0 n zgjidhje t prgjithshme.
sin(y) = u(0, y) = f(0, 3y).
Kshtu f(z) = sin(z/3) dhe meq u(x, y) = sin ( 5 x +3 y
3 ) t cilat mund t verifikoj duke
zvendsuar n ekuacionin dhe kushtin fillestar.

Shembull 2.2.
Zgjidhni EDDP 4ux - 3uy = 0, s bashku me kusht ndihmse u(0, y) = y3. Nga (2.4) kemi u(x,
y) = f(3x 4y). Kjo sht zgjidhja e prgjithshme e EDDP. Vendosim x = 0 jep ekuacionit y3
= f(4y). Duke shnuar w = 4y marrim f (w) = w3/64. Pra, u(x, y) = (3x + 4y)3/64.
Zgjidhjet zakonisht mund t kontrollohen shum m leht se sa mund t nxirren. Kt
zgjidhje e kontrollojm nprmjet diferencimit t thjesht:

6
 ux = 9(3x + 4y)2/64 dhe uy = 12(3x + 4y)2/64
q nga
4ux 3uy = 0.
Pr m tepr, u(0, y) = (3 0 + 4y) /64 = y3.
3

2.2. Ekuacionet e prgjithshme me koeficiente konstante

Metodn e karakteristikave mund ta prshtatim me lehtsi ndaj ekuacionit t prgjithshm

linear t rendit t par me koeficiente konstant
aux + buy + cu = g(x, y). (2.6)
Kujtojn se pr t gjetur zgjidhjen e prgjithshme t ktij ekuacioni sht e mjaftueshme pr
t gjejm zgjidhjen e prgjithshme e ekuacionit homogjen
aux + buy + cu = 0, (2.7)
dhe ti shtojm asaj nj zgjidhje t veant t ekuacionit jo-homogjen (2.6). Vini re se me
koordinatat karakteristike (2.5), ekuacioni (2.7) do t marr formn
c
(a2 + b2)u + cu = 0, ose u + 2 u = 0,
a + b2
t cilat mund t trajtohet si nj EDZ n lidhje me . Zgjidhja pr kt EDZ ka formn
c ( ax + by )

uh(, ) = e a + b f()
2 2

ku f prsri sht nj funksion i nj ndryshore t fardoshme. Duke u kthyer n koordinatat

fillestare (x, y), do t marrim zgjidhjen e prgjithshme t ekuacionit homogjen
c ( ax + by )
2 2
uh(x, y) = e a +b f(bx ay)
Ju duhet t verifikoni se kjo sht me t vrtet zgjidhja e ekuacionit (2.7).
Pr t gjetur nj zgjidhje e veant t (2.6), mund t prdorim koordinatat
karakteristike pr ta reduktuar at n EDZ jo-homogjene
c g (, )
(a2 + b2)u + cu = g(, ) ose u + 2 u= 2
a +b 2
a + b2
Duke gjetur zgjidhjen pr EDZ homogjene, mund t gjejm nj zgjidhje pr kt ekuacion jo-
homogjene psh nga variacioni i parametrave. Kshtu zgjidhja e veant do t jet
c ( ax + by ) c ( ax +by )
2 2 g (, ) a2 +b2
uP = e a +b
a 2 + b2 e d
Zgjidhja e prgjithshme e (2.6) sht ather
2 2 g (, ) a 2 + b2
c ( ax + by ) c ( ax + by )

u(, ) = uh + up = e a + b f () + 2 e d
a + b2

Pr t gjetur zgjidhje n kushtet e (x, y), duhet q s pari t kryejm integrimin n formuln e
msiprme, pastaj t zvendsojm dhe me shprehjet e tyre n drejtim x dhe y.

Shembull 2.2. Gjeni zgjidhjen e prgjithshme t ekuacionit 2ux + 4uy + 5u = ex +3y.

Koordinatat karakteristike pr kt ekuacion jepen nga
= 2 x + 4 y

= 4 x + 2 y
Nga kto mund t gjejm edhe shprehjet e x dhe y n varsi t (, ). N veanti, vini re se
x + 3y =( + )/2. Me koordinatat karakteristike ekuacioni reduktohet n
+
20u + 5u = e 2

Zgjidhja e prgjithshme e ekuacionit homogjen t prkats me ekuacionin e msiprm sht

7
 1

uh = e 4
f()
dhe zgjidhja e veant do t jet
+
1 3
e 2 14

1
1
1
1
1
(3 + 2 )
uP = e 4
e d = e 4 e2e4 = e 4 e4
20 15 15
Duke i mbledhur kto t dyja do t marrim zgjidhjen e prgjithshme t ekuacionit jo-
homogjen
1 14 (3+ 2)
1
u(, ) = e f () + e
4

15
S fundi, duke zvendsuar shprehjet pr dhe n varsi t (x, y), do t marrim zgjidhjen
(2 x 4 y ) 1 14 (2 x +16 y )
1
u(x, y) = e 4
f (4 x + 2 y ) + e
15
Ju duhet t kontrolloni se kjo me t vrtet zgjidh ekuacionin diferencial. J

2.3 Ekuacionet me koeficient variabl

Metoda e karakteristikave mund t prgjithsohet edhe pr EDDPs lineare t rendit par me

koeficiente variabl, pavarsisht se ndryshimi i variablave mund t mos jet m ortogonal.
Ekuacioni i prgjithshm linear i rendit par me koeficiente variabl sht
a(x, y)ux + b(x, y)uy + c(x, y)u = d(x, y). (2.8)
Le t marr n konsiderat s pari rastin e veant t thjesht t mposhtm
ux + yuy = 0. (2.9)
Duke prdorur intuitn ton gjeometrike nga ekuacionet me koeficiente konstant, shohim se
derivati sipas drejtimit u n drejtim t vektorit v = (1, y) sht konstante. Vini re se vet
vektori v nuk sht m konstant, dhe ndryshon sipas y. Lakoret q kan v si vektorin e tyre
tangjent kan pjerrsin y / 1, dhe n kt mnyr knaqin
dy y
=
dx 1
Kt ekuacion mund ta zgjidhim si nj EDZ, dhe marrim zgjidhjen e prgjithshme
y = Cex, ose exy = C. (2.10)
Ashtu si n rastin e koeficientve konstant, zgjidhja e ekuacionit (2.9) do t jet konstante
prgjat ktyre lakoreve, t quajtur lakoret karakteristike. Kjo familje e lakoreve jo prerse
mbush tr planin koordinativ, dhe lakorja q prmban pikn (x, y) prcaktohet n mnyr t
vetme nga C = exy, q nnkupton se zgjidhja e prgjithshme pr (2.9) sht
u(x, y) = f(C) = f(exy).
Si gjithmon, kt mund ta kontrollojm duke zvendsuar.
ux + yuy = f (exy) exy + yf (exy) ex = 0.
Le t prpiqemi t prgjithsojm metodn e karakteristikave pr ekuacionin
a(x, y)ux + b(x, y)uy = 0. (2.11)
Ideja sht prsri t fusim koordinatat e reja, t cilat do t reduktojn (2.11) t nj EDZ.
Supozojm
= ( x , y )
(2.12)
= ( x, y )
japin nj ndryshim t till t variablave. Pr ta rishkruar ekuacionin n kto koordinata,
llogaritin
ux = ux + ux,

8
 uy = uy + uy,
dhe t zvendsoj kto n ekuacionin (2.11) pr t marr
(ax + by)u + (ax + by)u = 0.
Meq duam q kjo t na jap nj EDZ, t thuash n , krkojm q koeficienti u t jet zero,
ax + by = 0.
Pa humbur parimin e prgjithshm, mund t supozojm se a 0 (lokalisht). Vini re se pr
dy b
lakoret y(x) q kan pjerrsin = kemi
dx a
d dy b
( x, y ( x)) = x + y = x + y = 0 .
dx dx a
Pra lakoret karakteristike, ashtu si m par, jepen nga
dy b
= (2.13)
dx a
Zgjidhja e prgjithshme t ktij ekuacioni do t jet (x, y) = C, me y 0 (prndryshe po
ashtu x = 0, dhe kjo nuk do t jet zgjidhje). Kjo sht arsyeja prse ndryshoren e re , pr t
ciln EDDP jon reduktohet n EDZ. Zgjedhim (x, y)= x si variabl tjetr. Pr kt ndryshim
t koordinatave prcaktori i Jacobian-it sht
( x, y ) x y
J= = = y 0
( x, y ) x y
Kshtu, (2.12) prbn nj ndryshim jo t degjeneruar t koordinatave. Ekuacioni (2.11) me
ndryshoret e reja reduktohet n
a(, ) u = 0,
kshtu q u = 0, e cila ka zgjidhje
u = f().
Ekuacioni i prgjithshm me koeficiente variabl (2.8) n kto koordinata do t reduktohet n
a(, ) u + c(, ) u = d(, ),
e cila quhet forma kanonike e ekuacionit (2.8). Ky ekuacion, si n rastet e mparshme, mund
t zgjidhet me metoda standarde t EDZ-s.

Shembull 2.3. T gjendet zgjidhja e prgjithshme e ekuacionit

xux yuy + y2u = y2, x, y 0:
Kushti (2.13) n kt rast sht i dy/ dx = y/x. Ky sht nj EDZ me ndryshore t ndashme,
q mund t zgjidhet duke marr zgjidhjen e prgjithshme xy = C. Kshtu, ndryshimi yn i
koordinatave do t jet
= x

= xy.
N kto koordinata ekuacioni merr formn
2 2 2 2
u + 2 u = 2 ose u + 3 u = 3

ekuacioni i msiprm mund t shkruhet si
2
2
2
2
2 2
e u = e
2
3

Kshtu, zgjidhja e prgjithshme do t jepet nga

9
 2 2
2 2

u(, ) = e f () + e
2 2 2
= e f () + 1 .
2 2


S fundi, duke zvendsuar shprehjen e dhe n lidhje me (x, y), n zgjidhjen, marrim
2
y

u(x, y) = f(xy) e + 1.
2

Nj duhet t kontrolloni prsri nga zvendsim se kjo sht me t vrtet nj zgjidhje pr

EDDP.

2.4 Prfundim

Metoda e karakteristikave sht nj metod e fuqishme q lejon pr t reduktuar nj EDDP

lineare t rendit t par n EDZ, e cila m pas mund t zgjidhet duke prdorur teknikat EDZ.
Do t shohim n ligjratat e mpasshme se nj nnklas e EDDPs t rendit t dyt -
ekuacionet hiperbolike t rendit t dyt mund t trajtohen edhe me metodn e ngjashme t
karakteristikeve.

(, ) f(bx ay) (x, y)

10