Professional Documents
Culture Documents
Kurora Gjelber 168
Kurora Gjelber 168
168
(VITI XIX I
BOTIMIT)
Le të diskutojmë
K
bëhet fjalë për sektorin Pyjor, më tërhoqi
onferenca rajonale e le në Shqipërinë e Veriut, për vëmendjen thirrja e Administratës Civile,
projektit Eko Nord, Përmirësimin e Biodiversitetit për marrjen në provim të specialistëve të
me 31 tetor, me temë: dhe Mbrojtjes së Mjedisit, i fi- Inspektoratit të Mjedisit dhe Pyjeve, ku
“Mjedisi dhe Zhvillimi i Qën- nancuar nga Bashkimi Evro- listoheshin edhe dokumentet e
drueshëm – Sfida e Mundësi pian dhe i zbatuar nga fonda- konkurrimit, rreth 12 ligje në fuqi, që
për Forumin Eko Nord”, mblo- cioni për Zhvillimin e Kapacite- kishin të bënin me njohuritë, që duhej të
dhi pjesëmarrës nga 27 Orga- ciare e teknike të OSHC-ve. Një teve Lokale (ALCDF), arriti të zotëronin kandidatët, të nevojshme për të
nizata të Shoqërisë Civile tjetër sukses i këtij Projekti ish- orientonte institucionet lokale
(OSHC) të këtij forumi, që ve- te krijimi i këtij Forumi, që do të qarqeve Dibër, Kukës, Lezhë qenë koherent dhe të aftë, gjatë punës së tyre të përditshme, inspektuese e
projnë në fushën e mjedisit në të vazhdojë përpjekjet për për- e Shkodër drejt zbatimit të po- kontrolluese dhe, e vetmja që mungonte, ishte paketa legjislative “Mbi
Shqipërinë e Veriut. Në fund te mirësimin e gjendjes së mjedi- litikave që synojnë zhvillim so- Pyjet” ..., ndonëse në ketë provim duhej të “konkurronin” edhe kandidatët
konferencës u miratua Platfor- sit në Shqipëri. cial – ekonomik të qëndrue- për Inspektorë Pyjesh.
ma e Forumit, që shtron për shëm, duke shfrytëzuar burimet Harresë, nuk e besoj, sepse deri më sot (që nga i pari ligj Shqiptar, ai
zgjidhje probleme madhore, natyrore mbi baza shkencore. i vitit 1923), janë nxjerrë e përpunuar shumë të tillë (i fundit, i vitit 2014,
me të cilat ballafaqohet vendi mbetur në proces diskutimi, në sirtarët e Legjislativit), por besoj se më
ynë në fushën e mjedisit. tepër ishte shpërfillje ndaj një sektori, atij Pyjor, që dikur vlerësohej sektor
jetik, me potenciale mjedisore dhe gjenerues të ardhurash, për ekonominë
e vendit (sot mbetur “jetim”) dhe, për rrjedhojë, lënie “pas liste” edhe e
Pjesa më e madhe e probleme- specialistëve të mirëfilltë të pyjeve, të hedhur “në rrugë” apo dyerve të
ve të mjedisit dhe ruajtjes se gjykatave, mbas reformës së shkurtit 2014.
biodiversitetit, me të cilat balla- Në konferencë u nënvizua roli Ishte pikërisht ky njoftim që më ngacmoi t’i rikthehem një shkrimi
faqohet vendi ynë, lidhen në më- dhe puna plot pasion e perso- problemor, të para shumë viteve, si dhe shumë shkrimeve të kolegëve, që
nyrë të drejtpërdrejtë ose jo, nelit të ALCDF-së. Stafi i preknin dhe vinin në vëmendje të politikave të kohës, ide novative mbi
me ndërgjegjen qytetare. ALCDF-së vuri në dukje se tash- ecurinë e sektorit Pyjor, por të mbetura të tilla vetëm në fillesat e
Projekti Eco Nord ishte pjesë e më OSHC-të e rajoneve në fo- projekteve, sepse zbatimet në praktikë sollën gjendjen e sotme, aspak
përpjekjeve për rrënjosjen e kus janë në gjendje të zbatojnë inkurajuese të këtij sektori. Vijon në fq. 3
Projekti po hyn në fazën e tij ndërgjegjes mjedisore në shoqë- projekte me buxhete më të më-
finale, pas një rrugëtimi tre- rinë shqiptare. dha, falë edhe përvojës së fituar
vjeçar, gjatë të cilit rriti kapa- Projekti EcoNord, ose Rritja e gjatë këtij projekti.
citetet administrative, finan- Kapaciteteve të Shoqërisë Civi- Vijon në fq. 3
Vijon në fq. 2
Ndodhi në PK të Dajtit
nga Dr. Kliti Starja në “Kurora e Prof. Aleko MIHO Fq. 4
2
Vijon nga fq. 1 Forumit; (ii) përpjekje të përbashkëta për gjenerimin tete ndërgjegjësuese; (ix) zhvillimi i aktiviteteve të
Pjesa e fundit e konferencës u konceptua si një e fondeve për projekte mjedisore; (iii) rritja e vizibili- përbashkëta të OSHC-ve në rajonet përkatëse dhe
forum, ku pjesëmarrësit shkëmbyen ide lidhur me tetit të Forumit në media; (iv) ndërmarrja e hapave
shkëmbimi i përvojës me organizatat homologe në
strategjinë që do të përdorin për tu bërë zë i fu- për të rritur angazhimin e pushtetit vendor e qendror
rajonet e tjera; (x) krijimi i modeleve të suksesit; (xi)
qishëm për ngritjen në nivel lokal dhe kombëtar për miratimin e ligjeve dhe politikave miqësore me
problematikat me të cilat ndeshen Zonat e Mbroj-
shqetësimet që lidhen me degradimin e mjedisit mjedisin; (v) advokim e lobing për ndryshimin e poli-
tura; (xiii) zgjidhja e problemeve që lidhen me de-
dhe biodiversitetit. Gjatë diskutimeve u theksua se tikave në lidhje me dhënien e lejeve për HEC-et; (vi)
vetëm falë bashkëpunimit të ngushtë mes anëtarëve letër Pozicionimi për çështje mjedisore madhore, gradimin e mjedisit nga aktiviteti minerar; (xiv) mb-
të Forumit mund të realizohen objektivat e tij. drejtuar kryeministrit, z. Edi Rama dhe Ministrisë së rojtja e pyjeve nga zjarri dhe erozioni; (xv) ndalimi i
Në fund të diskutimeve u miratua platforma e Foru- Turizmit e Mjedisit; (vii) mbrojtja e tokave bujqësore ngritjes pa kriter të hidrocentraleve. (xvi) përpjekje
mit Eko Nord. Pikat kyçe të kësaj Platforme janë: (i) në proces degradimi, nga erozioni ose nga ujërat e te- të përbashkëta për mbrojtjen e liqenit të Fierzës dhe
intensifikimi i bashkëpunimit mes anëtarëve të përta; (viii) përfshirja e të rinjve dhe grave në aktivi- Valbonës.
4
Ndodhi në PK të Dajtit
Prof. Aleko MIHO
Fakulteti i Shkencave të Natyrës,
Universiteti i Tiranës
larta. Këtë listë të plotë, një bashkëpunimi me specialis- zitor të lejohet të shkojë vetëm por kam bindjen se çështja
Pranverë në Dajt listë me bimë të rralla dhe të tët e administratës së Parkut aty! Një nga mbresat e mia në është me interes edhe për të
kërcënuara dhe më shumë ose të tjerë të kësaj fushe. një zonë të mbrojtur në Gjer- gjithë specialistët e zonave të
për vlerat natyrore të kësaj Në PK të Dajtit, por dhe mani ishte lista e gjobave të mbrojtura, për specialistët e
hapësire, lexuesi i interesuar në zona të tjera të mbrojtura, “kripura” ndaj gjithë vizitorëve AKZM-së ose DRM-të, si
mund t’i gjejë në studimin vihet re një shpërfillje nga që shkelin rregullat e vëna
dhe ekspertë të tjerë mjedi-
tonë për Ujëmbledhësin e vizitorët, lidhur me mbetjet e nga administrata! Nuk e harroj
sorë në vend. E di që këtë ve-
Bovillës (2009), që gjendet ngurta të drekës në natyrë me që studentët duhanpirës
rë të nxehtë shumë prej tyre
në faqen e FSHN, UT (http:// familjen apo me miqtë. Në të kishin me vete një kuti të vogël
janë përballur edhe me zjarret
www.fshn.edu.al/home/ vërtetë, në Shqipëri duket se me kapak për të hedhur bish-
tat e cigareve. e shumta. Respekt të gjithë
S
hkak për këtë shkrim këto dy lloje janë boll të pra- publikime-shkencore). Këtu është ende herët që vizitorët atyre, përfshirë këtu edhe
u bë një veprimtari dëshiroj të sjell një hartë të të sillen përfundimisht si Një lloj tjetër veprimtarie
nishme në Park dhe shtimi zjarrfikësit dhe forcat e arma-
pyllëzimi në një çeltirë do të ishte mbështetja për
me to ndoshta nuk do kishte zonimit, e cila është më e mira evropianë të qytetëruar. Shu- tosura, të cilët kanë sakrifi-
gurishtore, diku pranë Qen- pastrimin në vazhdimësi
ndonjë vlerë të madhe. Mund që kemi mundur të gjejmë, më prej tyre vijnë në Dajt të kuar mund e djersë për kon-
drës së Informacionit të Par- nga plastikat dhe mbetjet e
të ishte risi si aktivitet nëse do por që mund të ndihmojë për kulturuar, çlodhen dhe ushqe- trollin dhe shuarjen! Me këtë
tjera, gjithmonë të hedhura
kut, që vumë re këtë qershor, të mbilleshin bimë të florës së të njohur më mirë për këtë hen po në mënyrë të kulturuar, rast dua të shpreh zemërimin
pa kujdes nga vizitorët. Këtë
gjatë praktikës me studentët Parkut, por që janë të rralla Park, ndër më të rëndësi- por largimi nga Parku nuk tim ndaj zjarrvënies si një du-
mund ta bëjnë shumë mirë
e biologjisë. Kjo veprimtari apo të kërcënuara, më shumë shmit në vend, shtrirjen dhe bëhet po me kulturën e ar- kuri shumë e shëmtuar, e cila
nxënësit e shkollave nëse
ishte mbështetur financiarisht për t’i shtuar, por edhe për t’i zonat përkatëse. dhjes. Çfarë mbeturine mbe- për fat të keq ndodh shpesh
gjendet një gjuhë e duhur me
prej njërës nga subjektet e vënë në dukje të vizitorëve. tet nga pikniku, shishe, ka- ta. P.sh. në Tiranë ka shumë në Shqipëri gjatë verës së
rëndësishme private të këtij Por, brenda një hapësire të naçe, kocka mishi, sende shkolla 9 vjeçare apo gjim- nxehtë. Zjarret shkatërrojnë
Parku. Më bënë përshtypje mbrojtur nuk është aspak e plastike, gazeta, lihen aty pa naze, nxënësit e të cilave në çast atë që natyra me shu-
disa mangësi, të cilat do të këshilluar mbjellja e bimëve të kujdes; e shumta fshihen pas mund ta bënin me shumë dë- më mundim e ka arritur gjatë
doja t’i ndaja me lexuesin, rëndomta ose atyre që nuk i ndonjë ferre edhe pse nuk shirë një ekskursion në Ta- evolucionit të saj të gjatë.
palët e interesuara dhe spe- përkasin florës natyrore. kushton asgjë që ato të mbli- rracën e Dajtit, me teleferik. Duhen dhjetëra vite e ndoshta
cialistët përkatës, në mënyrë Së treti, dhe më e rëndë- dhen në një nga qeset plas- Sikur dikush të paguajë bile- shekuj të ripërtërihet ajo që
që ato të mund të orientohen sishme, është mbjellja e dy tike me të cilën janë sjellë tën e tyre, bashkë me një ha- është vendosur në natyrë për
drejt rrugës së duhur dhe aty rrënjëve të bimës së akacies ushqimet dhe të hidhen në mburger për drekën, një bluzë miliona vite. Për këtë, shihni
ku është e mundur të korri- (Robinia pseudoacacia), du- koshin më të afërt! Shumë të bardhë, një palë doreza gjysmën djathtë të faqes
gjohen, këtu dhe gjetkë. Pse ke e treguar dhe me etiketë!!! vizitorë, për fat, ende nuk e dhe një thes të zi për ta mbu- perëndimore të Dajtit!
konkretisht: Dua t’u kujtoj ekspertëve se kanë kuptuar se kjo është shur me plastika të mble- Mbi 900 vatra zjarri të ra-
akacia është një bimë jo e detyra e tyre në radhë të parë! dhura aty-këtu në Park, jo portuara në media gjatë kësaj
Pyllëzim në zemër të vendit tonë dhe e konsideruar Madje edhe për zjarrin që shumë, por 2-3 veta një thes,
vere nuk janë pak për një vend
PK të Dajtit nuk më sot si bimë aliene (pushtue- ndezin, jo gjithmonë tregojnë jam i bindur se ata do “flu-
të vogël si i yni!!! Zjarret nuk
se), jo shumë miqësore me Harta e PK Dajti kujdesin e duhur. Ndoshta turonin” për një gjë të tillë.
duket gjetje e mençur Edhe ata më “dembelët” do
mund të ndizen vetë, pa ndih-
florën dhe bimësinë vendase. është edhe kjo pakujdesi një mën e njeriut, qoftë pa ose
Së pari, përpjekja për të Sheshet për piknik dhe nga burimet e zjarrvënies në të zgjoheshin për këtë, dhe
Ajo nuk duhet kurrsesi të dhe me dashje (!). Si e tillë,
pyllëzuar një hapësirë pikë- pyjet dhe kullotat tona! shumë nuk do ta harronin!
mbillet me “duart e tua”, si i kulturimi i vizitorëve zjarrvënia përbën një krim të
risht në atë vend për mua nuk Pra, shkurt, për fat të keq, Ndonjëherë, shoh që ka të
thonë fjalës, brenda një zone brenda PK të Dajtit mirëfilltë, në dëm jo vetëm të
do ishte aspak e nevojshme. tilla veprimtari, por subjektet
të mbrojtur! Këshilloj eksper- turisti ynë në zonat e mbroj- natyrës, por të vetë njeriut dhe
Në një Park Kombëtar hapë- Në thelb, i përgëzoj nis- private dhe administrata e
tët e administratës së Parkut tura dhe gjetkë nuk e ka fituar shoqërisë, në dëm edhe të
sira të tilla kanë vlerën e tyre mat mbështetëse të subjek- Parkut duhet të përpiqen së
të shkojnë sa më shpejt e t’i ende pjekurinë e plotë! Por vetë zjarrvënësit. Me zhdukjen
për sa i përket larmisë bimore teve private të vendosur
asgjësojnë ato dy rrënjë të e bimësisë në një zonë, da-
apo shtazore. Vetë hapësira brenda zonave të mbrojtura.
mbjella aty ose të mbjella gjet- shur apo pa dashur, ajo hapë-
e Parkut nëse lihet e lirë është Në PK të Dajtit ka disa të tilla
kë. Akacia është bimë shumë sirë kthehet në shkretëtirë;
në gjendje të pyllëzojë veten dhe duken të fuqishme
e mirë si zbukuruese në par- atmosfera varfërohet nga
aty ku duhet. E lirë nënkupton ekonomikisht. Ato përfitojnë
qet e qyteteve, por jo për t’u oksigjeni bimor, pa llogaritur
nëse nuk pritet, nuk vilet, nuk shumë nga vendndodhja e
mbjellë brenda një Parku pastaj gjithë pasojat e tjera, që
kullotet, nuk digjet nga zjarri, tyre dhe nga gjithë vlerat
Kombëtar. Për këtë bimë dhe e shoqërojnë kur një hapësirë
etj., ajo e ripërtërin dhe ruan natyrore: florë, bimësi, botë
për të tjera si kjo, duhet pasur zhvishet nga bimësia, si tharje
mirë veten, bashkë me botën shtazore, peizazh, etj. Për
parasysh edhe në planet e tje- burimesh, ashpërsim klime,
shtazore përkatëse, pa pasur këtë, jo vetëm që bëjnë mirë
ra të rehabilitimit të hapë- gërryerje të shpatit, rrëshqitje,
aspak nevojë për ndërhyrje që mbështesin veprimtari që
sirave, që bien brenda ose përmbytje poshtë, varfërim
nga jashtë. Madje, as veprim- tregojnë kujdes ndaj vlerave
pranë zonave të mbrojtura të Pamje nga Bovilla, deri në zhdukje bimësh e
tari cungimi apo pastrimi nga të zonës së mbrojtur ku ato
vendit. kafshësh të rralla, shpesh dhe
pylltarët nuk janë të këshi- ndodhen, por, do thosha se pjesë e PK Dajti
lluara. Funksioni i Parkut ësh- ato duhet ta ndiejnë edhe si me pasoja ekonomike. Zjarr-
të pikërisht lënia e lirë dhe
Shkurt për PK të Dajtit kjo vjen edhe nga mungesa e et janë një nga rrugët e varfë-
detyrim, dhe të mos qën- bashku për më shumë të tilla,
mbrojtja e jetës brenda hapë- Ndoshta ende pak e dinë drojnë në heshtje ndaj dëm- strukturave ku vizitori të lejohet rimit të biodiversitetit, për të
sepse vërtet ka nevojë.
sirës. se PK i Dajtit, që prej vitit timeve dhe sjelljes së pa- të bëjë pushimin në natyrë, të cilën Shqipëria dallohet. Për
Së dyti, kjo ngastër e 2006, është zgjeruar deri në kulturuar të vizitorëve. Ka ndezë zjarrin dhe të hedhë këtë, kujdesi dhe vigjilenca
Zjarrvënia–dukuri
mbjellë me drurë, kishte dhe 293.8 km2. Ai shtrihet nga rëndësi që mbështetja e tyre mbeturinat. Në këtë mënyrë, ndaj zjarreve duhet të jetë
shëmtuar, që kërkon njëlloj si për strukturat përgje-
etiketa, ndonjëra prej të cilave kufiri administrativ ndërmjet të shkojë në drejtimin e duhur, një veprimtari e mençur do
Krujës e Tiranës në veri, deri ishte mbështetja për të
ndëshkim të rëndë gjëse dhe për të gjithë qyteta-
ishte vënë gabim, p.sh. tha- të ndihmojë realisht në
nës (Cornus mass) i ishte në rrjedhjen e Erzenit në jug. mbrojtjen dhe fuqizimin e vle- ndërtuar sa më shumë Këtë shkrim ia adresoj në rët. Por dhe ndëshkimi ndaj
vënë emri i thanuklës (Cornus Për gjithë këtë hapësirë janë rave të zonës së mbrojtur. sheshe të tilla pushimi veçanti stafit të administratës autorëve duhet të jetë gjith-
sanguinea). Ndër të tjera, listuar mbi 860 lloje bimësh të Këtu ka shumë rëndësi edhe brenda Parkut, që çdo vi- së Parkut Kombëtar të Dajtit, monë shumë i rreptë!
VAJI I SHEGËS
VAJI I HUDHRËS
Vaji i hudhrës ndihmon në mba-
Dobitë e vajrave Shega, me farat e saj të kuqe, si
rubin, është frut i shijshëm, por
edhe shumë i vlefshëm për orga-
jtjen larg të arteriosklerozës
dhe sëmundjeve të tjera
kardiovaskulare. Ai mbron enët
bimore nizmin e njeriut. Vaji i nxjerrë
nga farat e saj është antioksidant
i fuqishëm dhe përdoret për të larguar helmet nga organizmi.
e gjakut dhe zemrën, kontri- merret gjatë dimrit. Vaji i hudhrës këshillohet të merret në
buon në tensionin normal të gjakut, duke e mbajtur atë në Në mjekësinë popullore përdoren frutat dhe lëvozhgat e tyre,
masë mbi moshën 50 vjeç, sepse kontribuon në mbajtjen e lulet, farat, rrënjët, si dhe lëvorja e degëve dhe e rrënjëve, e
kufirin e normales, normalizon kufirin e kolesterolit në vitalitetit dhe shëndetit në përgjithësi të organizmit. cila ka shije të athët. Ajo konsiderohet si frut i fertilitetit.
gjak, mbron muret e enëve të gjakut, pengon formimin e Diabetikët duhet ta përdorin patjetër këtë vaj, sepse ndihmon Lëngu i saj përmban mesatarisht 12 % sheqer, acide organike,
topthave të gjakut dhe gëlqerimin e enëve të gjakut, nxit shumë deri te diabeti i tipit 2. Hudhra në formën e vajit ose pektinë, vitamina C, etj. Vetëm 30 minuta pas marrjes së lën-
dhe e rrit qarkullimin e gjakut në organizëm. Vaji i hudh- pluhurit ka një lloj mbështjellëse të veçantë që i reziston gut të shegës, aktiviteti ynë rritet me 32 %. Lëngu i shegës
rës është antibakterologjik; ai përdoret kundër herpesve lëngut të stomakut, e cila shkrihet vetëm në zorrët e holla, shuan etjen, nxit oreksin dhe përmirëson tretjen e ushqimeve.
në zorrë, kundër parazitëve, si tenia, oksiuret dhe aska- ku absorbohet dhe ndikon në pengimin e erës jo të këndsh- Ai përdoret me sukses në sëmundjet e stomakut dhe të zo-
ridet. Përmirëson tretjen dhe përtërin florën e zorrëve. me gjatë frymëmarrjes e djersitjes. rrëve, është freskues dhe mënjanon helmet e organizmit.
Ndihmon ngërçet e stomakut, nxit oksigjen në organizëm, Këshillohet që vaji i hudhrës të kombinohet me vajin e Lulet e shegës përmbajnë tanin dhe kanë veti rrudhëse e
ndihmon punën e mëlçisë dhe organeve endokrine, rrit peshkut, sepse bën përshtatjen e natyrshme të vajit të tonike; ato këshillohen në dhimbjet e barkut, në hemorragji,
imunitetin e organizmit dhe është shumë i preferuar që të në hemorroidet, si dhe për gargara të gojës, kundër ënjtjes
peshkut në shëndetin e njeriut.
së bajameve dhe acarimeve të mishrave të dhëmbëve.
5
D
itët me temperatura vitalitetin dhe jetesën më të kës në qytete dhe mund të bërë mbjellje drurësh, por
të larta të verës së mirë të banorëve, konsi- jenë deri 20 apo 30 % në zo- thuajse në asnjë rast ato nuk
sivjetme, nxorën në derohen ndër zgjidhjet krye- nat kryesore, në qendër të kanë arritur të kryejnë fun- Dita Ndërkombëtare e Malit ofron një rast për të
nxjerrë në pah pasurinë natyrore dhe kulturore ma-
pah shumë probleme, që sore. Drurët në korridoret e qytetit. Sipërfaqet e mëdha të ksionin për të cilin u mbo-
lore, të promovojë një grup të gjerë të identiteteve
lidhen me jetën normale të transportit shpesh mbrojnë asfaltit dhe sipërfaqet e tjera llën, pra jo rrugë e gjelbëruar, malore dhe të sigurojë të drejtat dhe traditat venda-
njerëzve, kafshëve dhe bi- jetën e udhëtareve dhe të të papërshkueshme çojnë në më e shumta është arritur një se të njohura.
mëve. Edhe vitet e tjera kjo shoferëve, mbrojnë banesat shqetësime mjedisore, si rrugë e hijezuar. Llojet e për- Është festuar çdo 11 dhjetor. Qëllimi i ditës është të
periudhë kështu do të jetë, me dhe pronat në afërsi të tyre. efektet e ishullit të ngrohjes, zgjedhura, punimi i tokës, krijojë aleanca që do të sjellin ndryshime pozitive në
ngrohtësi mbi normalen. Kjo Këto janë të mbështetura në uljen e cilësisë së ajrit dhe mbjellja, përkujdesja, shër- popujt malorë dhe mjediset në mbarë botën.
rrjedhjet e ujërave sipërfa- bimet, për drurët e mbjellë
qësore, etj. Për mbrojtjen janë të tilla sa “më mirë të
prej këtyre rreziqeve e për mos kemi se të kemi gjel-
mos përkeqësim të gjendjes, bërim të rrugës”. Në rrugët
tashmë flitet për “Ligjin e qytetëse investohet për infra-
gjelbër”në shumë zona të strukturën rrugore me të
banuara të qyteteve dhe gjithë elementet inxhinie-
qytezave. rikë, por gjelbërimi mund të
Në vende të ndryshme të konsiderohet më shumë si
zhvilluara, janë pyetur sho- hijezim dhe jo gjelbërimi i
ferë për të gjykuar se si gjel- nevojshëm.
bërimi urban pranë auto- Për të bërë ndryshimin
stradave ndikonte në punën në të mirë të njerëzve dhe Dita Ndërkombëtare e Malit 2017, ofron një rast për
të nënvizuar se si klima, uria dhe migrimi po ndiko-
Pamje e pjesshme e autostradës Elbasan - Tiranë dhe gjykimet e tyre dhe të mjedisit, asnjëherë nuk është
jnë në male dhe për të siguruar që zhvillimi i qën-
komuniteteve. Ka dalë se vonë. Në rrugët ku qarku-
drueshëm malor të integrohet në agjendën 2030 dhe
shoferët dhe komunitet afër llohet sot ka mundësi dhe në zbatimin e Marrëveshjes së Parisit.
situate tashmë shtron para st- baza shkencore dhe duhet të
korridoreve të transportit është e nevojshme të ndër- Në kuadrin e Dita Ndërkombëtare e Malit 2017, në
rukturave shtetërore e jo- konsiderohen në projektet e
janë të gatshëm për të paguar hyhet, ndoshta duke filluar datat 11-13 dhjetor, në selinë e FAO-s në Romë, Itali,
shtetërore, marrje të masave politikat e korridoreve të
akoma më shumë vlera mo- nga sektorët më proble- mbahet një konferencë, që përqendrohet: Në sfidat
për të pakësuar sa të jetë e transportit pa hezitim, duke
netare nëse kjo i shërben matikë që kalojnë në zonat e dhe mundësitë në zhvillimin e qëndrueshëm malor;
mundur ndikimet e thatësirës respektuar norma dhe stan-
gjelbërimit të rrugëve dhe banuara. Në korridoret e reja do të nxisë një “Kornizë për Veprim” për të mbështe-
dhe mbrojtjen nga tempera- darde. tur veprime konkrete dhe për të vendosur politika që
krijimit të ekraneve të gjel- të transportit, në vende par-
turat e larta. Rrugët auto qy- Sistemet e transportit forcojnë e përmirësojnë jetesën e popujve dhe mjedi-
bra. kimi dhe vende tregtimi të
tetëse dhe ato jashtë tyre, urban përfshijnë jo vetëm seve malore. Temat e trajtuara janë: “Popullsia ma-
automjeteve, kërkohet të
janë mjedise ku ka ndotje dhe
hartohen e zbatohen projekte lore”; “Produktet e maleve”; “Malet dhe uji”; “Malet
mbingrohje, ku emetohet, por dhe energjia”; “Malet dhe ushqimi”; “Bujqësia fami-
të plota gjelbërimi. Krijimi i
dhe ku duhet të sekuestrohet ljare malore”.
skarpateve, i ekraneve të
gazi karbonik. Përgatiti: Gj. Fierza, AKM
gjelbër në çdo korridor tran-
Sistemet e transportit
sporti duhet konsideruar
tradicionalisht janë projek-
pjesë e projektit të rrugës
tuar për lëvizjen e trafikut dhe
sigurinë e shoferit. Tashmë
dhe ajo të quhet e përfunduar Majat më të larta të maleve
vetëm kur është realizuar dhe
në këtë periudhë me shumë Shqipëri Kosovë
gjelbërimi. Në një rrugë auto,
kërkesa e probleme në mje-
nëse shtresa me asfalt bëhet Maja malore Lartësia Maja malore Lartësia
dis, në vendet e zhvilluara dhe (m) (m)
me cilësi të dobët dëmtohet
kudo ku realisht punohet për Palma të thara në autostradën Tiranë - Durrës Korabi 2751 Maja e Njeriut 2658
për 4-5 vite, kurse gjelbërimi
mjedis të qëndrueshëm, sis- Jezera 2694 Gjeravica 2656
cilësisht i dobët dallohet pas Poplluka 2569
temet e transportit dhe rrugët rrugët auto, hekurudhat, por A mund të themi diçka Peskovi 2651
janë duke u projektuar për të dhe ura të mëdha, rrugëdalje Radohina 2569 Bistra 2609
për mjedisin e transportit
Gryka e Hapët 2525 Maja e Zezë 2585
përmbushur edhe një sërë e mbikalime në autostrada, shqiptar, ku jemi dhe çfarë Hekurave 2561 Vrtop 2555
funksionesh të tjera, për- etj. Hapësira nën struktura të bëhet për gjelbërimin e rru- Gavnit 2530 Gusan 2539
fshirë ato estetike e mjedi- tilla tradicionalisht kanë qenë gëve. Me nivelin më të paket Kollata 2555 Bogdash 2533
sore në shërbim të komu- zonë e vdekur, e lënë pasdore të njohurive, kushdo mund të Madhe (Shnik) 2554 Guri i kuq 2522
nitetit. Eshtë kjo një qasje e ose e përdorur për parkime, japë një përgjigje: Deri sot Gramozi 2523 Mariash 2510
re në planifikimin e trans- vende depozitimi mbeturi- është bërë shumë pak, në të Brijasit 2567 Maja e Rops 2501
portit, që njeh vlerat dhe nash, etj. Tashmë, kur rrjeti shumtën e rasteve gjelbë- Vishensit 2517 Luboteni 2498
funksionet estetike në shër- rrugor në Shqipëri po zgje- Gjalica 2486 Maja 2493
rimi, ndoshta i projektuar në
Papingu 2485 Veternik 2461
bim të komunitetit për mbroj- rohet me shpejtësi, këto ha- letër, rrallë është realizuar. Qetat e Arushës 2423 Hajla 2403
tjen e shëndetit të tyre. Ve- pësira shtohen shumë. Eshtë Nuk ka nevojë për shumë Lakojve 2499 Koritniku 2393
gjetacioni në rrugë dhe ha- tepër me rëndësi që hapësira shembuj. Nëse sheh dy të Tomori 2416 Rusulisë 2381
pësirat e gjelbra, po vlerë- të tilla mund të përdoren në ashtuquajtur korridore ko- Boshi 2416 Streoc 2377
Pemë të pakrasitura në
sohen si domosdoshmëri e mënyrë më efikase, që lidhen mbëtare, atë Durrës-Pri- Qukapeci 2417 Tromegja 2366
trotuare qytetesh
korridoreve të transportit. me përmirësime të peizazhit shtinë dhe Durrës-Qafë- Shkëlzeni 2407 Zhleb 2365
Studimet kanë nxjerrë në pah dhe cilësive të mjedisit. Thanë, menjëherë sheh mun- një ose dy vitesh. Gjelbërimi Kulmaku 2396 Rrasa e Zhogit 2305
vlerat e drurëve të lartë dhe Mund të themi (për njo- Koritniku 2395 Oshllak 2212
gesë të theksuar bimësie. Kë- i rrugëve qytetëse dhe i
Ostrovica 2383 Koka e Kaqit 2207
bimësisë tjetër në zonat huri) në SHBA për pemët dhe to korridore kalimi ngjajnë si korridoreve të transportit Guri i Topit 2380 Ovqinec 2177
urbane ku ka dhe përdorim vendet e parkimit funksionon “lumenj të tharë”, ku bimësia jashtë tyre, duhet vlerësuar si Velivari 2375 Pogled 2154
publik të automjeteve. Në të Ligji i Gjelbër për Qëndrue- në brigje nuk ekziston dhe në një mundësi dhe rezervë, që Valmara 2373 Ostrvica 2092
gjitha vendet e zhvilluara, në shmërinë Urbane, ndërsa tek vend të ujit lëvizin vetëm duhet shfrytëzuar për shtimin Kakia 2360 Maja Kësules 2092
politikat e transportit dhe ne nuk mund të themi gjë në makina, që e ndotin mjedisin e sipërfaqeve të gjelbra dhe Faqekuqi 2352 Murga 2025
praktikat në lidhje me pemët këtë aspekt. Parkingjet në me tym e zhurma. Ka ndonjë përmirësim e cilësisë jetës Lunxhëria 2160 Maja Pançiq 2017
urbane, si ato të ndikojnë në SHBA zënë rreth 10 % të to- për qytetarët tanë. Çika 2045 Maja e Vjelakut 2014
korridor transporti ku janë
6
Intervistë me
Prof.ass. dr. Enver ISUFI Vlerat ekonomike dhe mjedisore
Intervistoi: Veli Hoxha të insekteve polenizues të bimëve
Më 18 deri 21 tetor 2017, në Sarajevë të Pyetje: Po nga insektet, cilat janë më me Pyetje: Cilat institucione morën pjesë nga
Bosnje-Hercegovinës, u zhvillua Konfe- peshë në polenizimin e luleve? Shqipëria në konferencën e Sarajevës?
renca me temë “Vlera ekonomike dhe Përgjigje: E para është bleta. Ky insekt i mre- Përgjigje: Ishin dy përfaqësues nga
mjedisore e insekteve polenizues të lu- kullueshëm nuk na prodhon vetëm mjaltin, por Universiteti Bujqësor i Tiranës (prof. Renata
leve në bimët bujqësore dhe florën naty- me polenizimin e bimëve ajo e shton vlerën e Kongoli e Lirika Dorri; nga Shoqata e bletarëve
rore”. Në konferencë mori pjesë edhe saj shumëfish. Dobia e bletës në rritjen e pro- të Shqipërisë, prof. Lejla Shehu (Bejleri); nga
një delegacion nga vendi ynë, i përbërë dhimit bujqësor është më e madhe se kontributi Shoqata e Marketingut zonjat Eva Pustina e
nga specialistë të mirënjohur. Për ecuri- i saj në prodhimin e mjaltit. Teuta Kllogjri dhe nga Instituti i Bujqësisë
në, përmbajtjen dhe vlerat e kësaj konfe- Një grup tjetër polenizuesish janë bletët e egra Biologjike, Durrës, Prof.ass. dr. Enver Isufi.
rence, redaktori Veli Hoxha zhvilloi një dhe një grup i ngjashëm me to janë Bombuset.
bisedë të shkurtër me Prof.ass. dr. Enver
Ka disa specie bombuesish, që ndihmojnë në
Isufin, drejtor i Institutit të Bujqësisë Paneli i Konferencës
polenizimin e bimëve. Njëra nga këto specie
Biologjike, Durrës, një nga specialistët Pyetje: Meqë kemi lexues që nuk kanë rritet në rrugë industriale dhe eksportohet në
më në zë të bujqësisë shqiptare, veça- shumë njohuri për bimësinë bujqësore dhe
nërisht për mbrojtjen e bimëve dhe
të gjithë botën. Kjo specie është Bombus
botanikën në përgjithësi, si do ta formulonit terrestis.
bujqësinë biologjike. ju procesin biologjik të polenizimit?
Përgjigje: Që bimët të lidhin fruta dhe fara Pyetje: A importon Shqipëria nga kjo specie
Pyetje: Ç’ishte kjo konferencë, kush e orga- nevojitet fekondimi i luleve të tyre. Poleni Delegacioni shqiptar dhe
polenizuesish?
nizoi, kush mori pjesë? me qeliza mashkullore, që ndodhet mbi the- organizatorët e Konferencës
Përgjigje: Po, ka shumë vite që importojmë
Përgjigje: Kjo konferencë iu kushtua kët, duhet të kalojë te pistili, që në bazën e tij nga Holanda. Në vitin 2016, këtë polenizues
identifikimit, ruajtjes dhe krijimit të kushteve ka qelizat femërore. Transportin e polenit Pyetje: Si u prit prezantimi i materialit të
e përdorën 30 % e serrave tona. Vendoset gati
natyrale për shumimin e polenizuesve të bimëve deri te koka e pistilit e bëjnë insektet. delegacionit tuaj nga pjesëmarrësit e
një koshere me miza të bombusit për një
me anën e insekteve, me në krye bletën. Kon- konferencës?
dynym serrë.
ferenca u organizua nga rrjeti botëror i Shër- Pyetje: Po në aspektin mjedisor, ku shprehet Përgjigje: Po, Shqipëria u paraqit me temën
bimeve Biologjike në Mjedis, me emrin e shk- ndikimi i insekteve polenizues të luleve? Pyetje: Cilat ishin disa nga mësimet që “Përdorimi i polenizuesit Bombus terrestis
urtuar në anglisht (BES-Net = Biodiversity and Përgjigje: Mungesa e polenizuesve do të zë- dolën nga konferenca e Sarajevës? në perimet në serra dhe identifikimi e
Ecosystem Services-Network). Ajo u financua vendësohej me hormonet, që përdoren për të Përgjigje: U theksua nevoja e krijimit të përdorimi i specieve të polenizuesve vendas”.
nga Giz (Gjermani) dhe nga Qeveria Suedeze. rritur pjellorinë e luleve. Por, dihet se hor- kushteve të favorshme për shtimin dhe ush- Kjo pati interes, sepse për fat të mirë Instituti
Rrjeti BES-Net, bashkoi shkencëtarë, prodhues, monet kanë edhe ndikimin e tyre negativ në qimin e polenizuesve. Kjo realizohet në radhë i Bujqësisë Biologjike, ku unë punoj, kishim
politikëbërës, donatorë, punonjës të medies, etj. shëndetin e njerëzve. Pra, polenizimi me anën të parë duke përmirësuar sistemet e bujqë- realizuar një studim të financuar nga PNUD
e insekteve jo vetëm rrit sasinë e prodhimit, sisë. Duhet mënjanuar gradualisht bujqësia dhe të dhënat nga Shqipëria u mirëpritën.
por edhe cilësinë e tij. Siç thamë më sipër, konvencionale dhe t’i jepet përparësi bujqë- Ndoshta ishte kjo përvojë e paraqitur atje, që
larmia e kultivarëve dhe specieve të bimëve sisë së integruar dhe asaj biologjike (orga- mua më kërkuan edhe një intervistë, që do të
është edhe nga kontributi i polenizuesve, sepse nike, ekologjike). Këto sisteme bujqësie kanë përdorej si në televizion e Sarajevës edhe nga
ato, duke transportuar polenin e bimëve nga standarde në përdorimin e pesticideve të buta, përfundimet e konferencës, që në formë
specie të ndryshme kanë krijuar kombinime të duke mënjanuar pesticidet me helmueshmëri DVD-je ose YouTube, do vihet në dispozicion
pafund të bimëve bujqësore dhe ato me vlera të lartë, si dhe kanë rregulla në ruajtjen e bio- të rrjeteve sociale.
floristike, si shumëllojshmëria e luleve të diversitetit, ruajtjen e brezave të papunuar, por
zbukurimit të mjediseve publike dhe familjare. me lule spontane, që janë vende ku do të ush- Pyetje: Po strukturat shtetërore qendrore
Polenizuesit janë një pasuri e madhe natyrore, qehen insektet polenizues. dhe vendore duhet të përfshihen në këto
pa të cilët bujqësia dhe mjedisi nuk do të ishin Pyetje: Cilat janë rrugët për polenizimin e
U theksua gjithashtu, që të forcohen rregullat zhvillime?
këto që kemi sot. Kontributi i tyre në poleni- bimëve?
për përdorimin e pesticideve, teknikës së spër- Përgjigje: Sigurisht, në politikat e zhvillimit
zimin e bimëve, proces që i bën lulet pjellore, Përgjigje: Janë disa, por në vendin e parë
katjes dhe saktësimit të kohës së trajtimeve të bujqësisë dhe mjedisit, duhet të ketë
është i pazëvendësueshëm. Ato e rrisin pro- qëndrojnë insektet, pastaj era. Të tjerë
kimike, nëpërmjet përsosjes së prognozimit mbështetje për përdorimin e polenizuesve, si
dhimin nga 30 deri 300 % (referim i të dhënave polenizues janë shpendët, kafshët e mëdha, që
të sëmundjeve dhe insekteve dëmtues. Të një mjet i çmueshëm natyror. Duhen politika
shkencore). me trupin e tyre e çojnë polenin në lulet e tjera.
rriten mundësitë e institucioneve të kërkimit në mirëmenaxhimin e territorit për zonat
Polenizuesit na kanë dhuruar këto llojshmëri shkencor dhe të shërbimit këshillimor, për habitate për insektet e dobishëm,duhen
të pafund speciesh të bimëve dhe luleve. Kon- sinjalizimin e fermerëve për kohën e saktë të kontrolle për mirëpërdorimin e pesticideve,
kurrenca e fortë milionavjeçare mes luleve, për trajtimeve me produkte të mbrojtjes së bimëve. për edukimin e popullatës dhe konsumatorëve
të tërhequr polenizuesit, ka prodhuar këtë Ky sistem prognozimi mënjanon përdorimin për dobinë që kanë polenizuesit, të cilët janë
biodiversitet të mrekullueshëm në mbarë e trajtimeve kimike të panevojshme. miqtë tanë më të mirë, që na bëjnë shërbimin
globin. Sa më ngjyra të bukura e tërheqëse të
më të madh falas. Polenizuesit krahasohen me
kenë lulet, aq më shumë polenizues afron tek Pyetje: Po delegacioni juaj a e prezantoi dobinë e shiut, që bie falas nga qielli. Insektet
ato. Meqë 90 % e bimëve kanë nevojë për gjendjen në lidhje me polenizuesit? polenizues, me në krye bletën, na shmangin
polenizim nënkuptohet roli i madh i poleni- Përgjigje: Po, edhe Shqipëria referoi në këtë përdorimin e hormoneve në bujqësi.
zuesve në prodhim dhe biodiversitet. konferencë.
N
ë Boston jemi një grup shokësh që mblidhemi në dukje , por mjaft domethënëse. Nxora aparatin dhe
herë pas here, pimë kafe (nganjëherë edhe bëra foton që shikoni. Ajo flet më shumë se këto radhë.
ndonjë gotë raki)e bisedojmë për tema nga më Dy fotot e tjera me çaj, Kiçua i ka bërë më parë te shtëpia
të ndryshmet, por “çekani” më tepër rreh te Shqipëria. e tij. Zëri i profesionit të agronomit, e ka ndjekur pas
Grupi ynë përbëhet nga dardharët Sotir Pani e Kiço Çeku, shqiptaro- amerikanin Kiço Çeku edhe në Amerikë,
korçari Jani Plasa, gjirokastriti Kostandin Mosko dhe prandaj u mor për shumë vite këtu jo vetëm me çajin, por
unë nga Sinica. Për të bërë pak humor, grupin e kam edhe me bimë të tjera eterovajore të sjella nga Shqipëria Tiranës. Do takojë miq të tjerë në Tiranë, në rrethin e
quajtur:”Na bashkoi Bostoni”. Para disa ditësh kur u e të mbjella te shtëpia e djemve në Florida. Krujës ku punoi për shumë vite dhe kultivoi në atë rreth(
takuam te kafja jonë e preferuar, ishim: Sotiri, Kiçua dhe Në 15 ditshin e dytë të tetorit dhe fillimin e nëntorit, e të tjerë) borzilokun, nga mori edhe nofkën: Kiço
unë. Shokët e tjerë mungonin me arsye.(Ne i “shkruajmë ai do të jetë në Shqipëri. Do takojë miqtë e tij të vjetër në Borziloku. Do shkojë edhe në Korçë e Dardhë , fshat ku
mungesat” si në shkollë dhe arsyet e tyre). Këtë radhë Tiranë e gjetkë ku ka punuar. Do takojë inxhinierin e ka edhe origjinën. Në Dardhë ka kultivuar për shumë vjet
Kiçua erdhi me një pako të mbështjellë. Pasi shijuam vjetër të pyjeve, Pirro Xhumetiku, të cilin e ka pasur krah çajin e malit, duke i sjellë të ardhura ish kooperativës.
kafenë e bëmë ca muhabet, Kiçua hapi pakon e na tha: të djathtë kur mbolli për herë të parë në zonën e Malësisë Do takojë edhe fshatarë, me të cilët ka punuar vite me
“Sot iu kam sjellë një dhuratë të veçantë. Është kjo tufa e së Madhe në rrethin e Shkodrës , sherbele dhe bimë të radhë në regjimin e kaluar. Fshatarët janë miqtë e tij më
çajit, farat e të cilit i kam sjellë nga Shqipëria, që janë tjera eterovajore në tokat gurishtore të asaj zone.(Theksoj të afërt, Për ata na flet shpesh me dashuri e mall këtu në
marrë më parë në malin e Gramozit. U mora rreth 20 vjet se pas viteve ’90, shumë familje në atë zonë mbjellin këto Boston. Do takojë në Tiranë edhe Viktor Demirasin, zv.
me to për t’i përshtatur në klimën e ashpër të Bostonit. Te bimë nga të cilat sigurojnë të ardhura të mira. Ato i janë kryeredaktorin e gazetës “Devolli”, për të marrë prej tij
shtëpia ime kam disa rrënjë por unë u mplaka, jam 80 e mirënjohës Kiços, i cili futi ato për herë të parë në atë disa kopje të kësaj gazete për ne këtu në Boston. E presim
ca vjet por nuk dua të humbasë këtu në Boston çaji shqiptar zonë.)Do takohet në Tiranë edhe me Kadri Ballën e do ta të na vijë shpejt Kiço Çekun, ngarkuar me mbresa e mall
i malit. Mbilleni në një vazo te shtëpitë tuaja, ujiteni nga ndihmojë atë për të mbjellë çaj në disa toka të varfra larg Shqipërie.
T
ë dhënat e para autentike mbi përdorimin e bimëve aromatike,
mund te datohen nga koha e piramidave ne Egjipt, afërsisht 2600
deri 2100 p.e.s. Qepët dhe hudhrat ishin ushqim e bimë mjekësore,
Histori e shkurtër e erëzave dhe bimëve aromatike
për te ruajtur shëndetin e rreth 100 mije njerëzve, qe u rraskapiten ne
ndërtimin e Piramidës se madhe te Keopsit. Në civilizimin e lashte nuk qartësisë ne lidhje me përdorimin e erëzave ne Kine, është e njohur qe Bimët dhe erëzat luajtjen rol te rëndësishëm ne shkencën mjekësore te
kishte dallime te qarta ndërmjet bimëve te përdorura për arome, erëzave, kanella është përdorur ne kohet e hershme ne Egjipt për balsamim. Me Greqisë se lashte. Hipokrati (460-370 p.e.s.) i njohur si “Babai i mjekësisë”
bimëve mjekësore dhe atyre qe përdoreshin gjate ceremonive fetare. qe ajo nuk rritej ne Egjipt ose Arabi, duket logjike qe kjo lëvozhgë aromatike dhe hartues i një kodi te etikes mjekësore, te çilen ai ua imponoi ndjekësve
Nëse gjethet, farat e rrënjët kishin shije te kënaqshme, pikante dhe arome te ketë qene përdorur me herët ne Kine, ku kishte origjinën dhe ishte te tij (Betimi i Hipokratit) shkroi shume traktate dhe bime mjekësore,
te pëlqyeshme, kërkesa për to rritej, duke arritur deri ne përdorimin e kultivuar shekuj me pare se te gjente rrugën për ne “vendin e faraonëve”. duke përfshirë krokullen, koreandrin, trumzen dhe Majorana hortensis.
tyre si erëza. Përdorimi ne rritje ne mjekësi i ilaçeve me origjine bimore (nga barërat) Ai theksonte qe kujdes me te madh duhet t’i jepej përgatitjes se bimëve
Një informacion i pasur për barërat e lashta dhe erëzat, u zbulua nga ne vend te kirurgjisë, mund te jete nxitur ne Mesopatimine e lashte nga (barërave) për përdorim mjekësor. Disa duhet te mblidhen me herët disa
studiuesi i njohur gjerman Xhorxh Ebers, në një dokument te famshëm dekretet shume drastike, duke kërcënuar kirurget e pasuksesshëm ne me vone; disa duhet te thahen e disa te shtypen. Nga 400 ilaçe bimore te
mjekësor, te periudhës 1550 p.e.s. Ky dokument, i njohur si papirusi i rastet e një operacioni te dështuar. Kodi i Hamurabit, 1700 p.e.s., përdorura nga Hipokrati, gjysma janë ne përdorim edhe sot.
Ebers, përmban informacion te gjere rreth kirurgjisë dhe mjekësisë se kushtëzonte se ne rast se një kirurg do te gjendej përgjegjës për vdekjen Filozofi e shkencëtari grek Teofrasti (372-287 p.e.s.), disa herë i quajtur
brendshme, duke rreshtuar rreth 800 ilaçe mjekësore. Këtu përfshihen e pacientit, dora e kirurgut do te gjymtohej. “Babai i botanikës”, qe bashkë me Aleksandrin e Madh, kishin qenë nxënës
edhe shume barëra qe ne përdorim sot si erëza: anisa, kanella, koreandra, Luksi dhe zakonet e holla te mbretërisë ne Asiri, tradicionalisht përfshinin te Aristotelit, shkroi librat “Mbi aromatiket” dhe “Një informacion mbi
kopra, qepa, hudhra, trumza, mustarda, susami, fara lulëkuqeje. përdorimin e sasive te mëdha te parfumit dhe aromatikeve. Monarku bimët”, qe përmbledhin njohuritë e kohës mbi erëzat e barërat. Me vone,
Egjiptianet i përdornin këto bime në mjekësi, kozmetikë, parfume, vajra Sardanapalus, imoral e joburreror (i identifikuar nga disa si Ashurbanipal), Teofrasti beri një vëzhgim me rëndësi themelore, qe lulja t’i paraprije
aromatike, gatim, tymosje dhe balsamim. i njohur për pasionin e tij për përdorimin pa fre te kozmetikes, prirjes se gjithmonë një fruti; ja perse fruti është produkt i një luleje. Ai shkroi traktate
Gjate mijëvjeçarit te dyte e te pare p.e.s., Arabia Felix, “Arabia e pasur”, tij për t’u veshur e lyer si femër; kur u kërcënua nga avancimi i shpejte ne lidhje me aromat, këputjet, te fiktit, paralizat dhe antidotet (këto ishin
u zhvillua me shume seç pritej, si transportuesi monopolist i mallrave i armikut te tij te pamëshirshëm, thuhet të ketë urdhëruar për djegien e antidote kundër kafshimeve nga kafshët helmuese, te përbëra nga
ndërmjet Lindjes e Perëndimit. Tregtaret arabe, qe merreshin me tregtinë një stive me dru aromatike, hipi atje bashke me gratë e tij dhe thesarin, përmbajtje te shumta karakteristike, si opiumi, mishi i nepërkave, rrëshira
e kanellës, ruanin interesat e biznesit te tyre duke ruajtur me fanatizëm duke u mbytur nga tymi aromatik. aromatike dhe erëzat). Ai theksoi se shumica e erëzave aromatike erdhën
burimet e produkteve qe tregtonin. Për një kohe, greket dhe romaket e Babilonia fqinje sundohej nga mbreti Merodach-baladan II (720-710 p.e.s.). nga këto rajone te nxehta në Azi, te cilat ishin mjaft te ekspozuara ndaj
lashte kishin idetë më absurde ne lidhje me origjinën e këtyre bimëve Pasioni i këtij ushtari e egër ishte hortikultura dhe ne kopshtin e tij mbretëror diellit. Sidoqoftë, autor i shquar grek i kohës, për botaniken e mjekësinë,
Lindore. Kështu, Herodoti jepte një shpjegim, madje nga me te kultivonte 64 lloje bimësh. Ai shkroi atë qe mund te ketë qene traktati i ishte Dioskorides, mjek i shquar i shekullit te pare e.s. dhe autor i “Lënda
jashtëzakonshmit, ne lidhje me vjeljen e kanellës ne majat e larta te maleve, pare mbi kopshtin e perimeve, me udhëzime te sakta ne lidhje me kultivimin Mjekësore”, e cila për 1500 vjet do te ishte baze për botaniken e mjekësinë,
diku ne vendet fqinje te Arabisë. Zogj te mëdhenj përdornin degët e e një numri bimësh, duke përfshirë edhe bime te tilla si: koreander, hudher, si ne Lindje edhe në Perëndim. Dorëshkrimi origjinal i këtij herbali nuk
kanellës për foletë e tyre, te cilat lidheshin me balte, për te bere terrenin trumez. Babilonia u bë qendër e një kulti fetar, mbështetur ne magjinë ishte i ilustruar. Një transkriptim i mrekullueshëm i këtij herbali, “Viena
me te paarritshëm nga njerëzit. Dhe legjenda vazhdon: Për te marre kozmike, duke respektuar perëndeshën Sin, perëndia e lashte mjekësore Dioskorides” ose “Kodex”, kushtuar princesesh Anicia Juliana te Bizantit,
kanellën, copa te mëdha mish gomari te freskët vendoseshin pranë këtyre nga hëna, qe besohej se kontrollonte rritjen e bimëve mjekësore. Prandaj, rreth vitit 512 - tani ruhet ne Bibliotekën Kombëtare Austriake ne Viene
vendeve te pjerrëta, te frekuentuara nga këto krijesa te mëdha, te cilat pjesët e bimës, te njohura për vlerat mjekësore, nuk lejoheshin te - përmban ilustrime te shumta sqaruese, kryesisht te bimëve mjekësore e
kapnin copat e mishit me lakmi dhe i çonin ne foletë e tyre, te cilat, duke ekspozoheshin ne rrezet e diellit, por vileshin nen dritën e hënës, kur te kafshëve, te kopjuara nga burimet arabe, turke dhe hebre, te datuara
mos mbajtur dot peshën, rrezoheshin. Vendasit, e grumbullonin atë me përgatitej me këto pjese edhe doza magjike kurative. Meqe lloje te tilla, si qe nga shek. I p.e.s. Kujdesi i Dioskorides dhe gjykimi i shëndoshë ne
shpejtësi dhe e çonin ne qendrat tregtare, ku, për shkak te kërkesës se cardamom e turmeric, janë kultivuar qe ne shekullin e tete p.e.s. ne kopshtet lidhje me bimët mjekësore ne te cilat ai përmend te gjitha barërat dhe
madhe dhe rrezikut te grumbullimit, shitej me çmim shume te larte. e Babilonisë farat e këtyre llojeve duhet te kenë ardhur ne Babiloni nga aromatiket e njohur ne kohen e Krishtit, ishin te bazuara me shume mbi
Për shume shekuj tregtaret “mashtrues” arabë mbajtën monopolin e India shume kohe me pare. analiza sistematike se ishin pune e paraardhësve te tij.
erëzave orientale, duke pretenduar qe kanella vinte nga Afrika e duke i Aleksandri zgjeroi ndikimin grek ne te gjithë token qe kishte qene Silfiumi ishte ilaçi me i famshëm i Mesdheut te lashte. Bima me te njëjtin
shmangur kështu ata nga kontaktet direket me vendet qe i prodhonin perandoria Persiane, përfshirë edhe Egjiptin. Duke filluar nga 331 p.e.s., emër, nga e cila nxirrej ilaçi me te njëjtën emër, rritej kryesisht ne kodrat
këto mallra fitimprurëse (Kina, India e Azia Juglindore). Pozicioni pushtimet e tij u zgjeruan përmes Turkistanit, Afganistanit, Pakistanit dhe pranë Kyrenes (Libi) ne Afrikën e Veriut, ku ajo lulëzonte ndërmjet shek.
gjeografik i arabeve, i beri ata ndërmjetës natyrale dhe, kuptohet, ata Indisë veriperëndimore, përfshirë luginën e Indusit. Koloni greke dhe 7-2 p.e.s. Sasi te mëdha u eksportuan nga Kyrene për ne Greqi dhe
kundërshtonin te shihnin qe kjo tregti fitimprurëse t’u shpëtonte nga duart. pika tregtare u krijuan ndërmjet Mesdheut dhe Indisë, përgjatë pjesës shpesh u shiten me peshe, me te njëjtën vlere me argjendin. Nga fillimi i
Dhe vetëm ne shekullin e pare te erës sonë, romaku Plini zbuloi mashtrimet perëndimore te drejtimit tregtar, e cila u be e njohur gjate shekullit te pare shekullit te pare, bima filloi te zhdukej, për shkak te mbikullotjes, meqe
arabe, te cilat u fabrikuan për te rritur çmimin e këtyre mallrave ekzotike te e.s., si “Rruga e mëndafshtë”. Me pushtimin e Egjiptit, Aleksandri i kishte rëndësi si ushqim për gjedhet. Identifikimi botanik i silfiumit te
Lindore. Madh ngriti portin e Aleksandrisë, i destinuar te behej qendra me e lashte nuk është i qarte. Përgjithësisht besohet te ketë qene Ferula
Duke hedhur një vështrim ne pjesën tjetër te botes, shikojmë se bimët rëndësishme tregtare ndërmjet Mesdheut dhe Oqeanit Indian, porta për tingitana. Emri silfium ka qene perdorur, ndoshta gabimisht, te një bime
dhe erëzat janë përdorur ne Kine ne kohet e hershme. Sipas legjendave, ne Lindje dhe vend takimi për tregtaret e tre kontinenteve. persiane me ere te keqe, nga familja e karotës (Ferula) rrënjët e rizomat
Shen Nung, “Kultivuesi hyjnor”, punuesi i pare i tokës e themeluesi i Greket e lashte importuan nga Lindja erëzat (spec, kanellë, xhinxher) për e secilës janë burim i një rrëshire mjekësore, asafetida. Ajo u soll ne
mjekësisë kineze, thuhet te ketë zbuluar vlerat kurative te bimëve dhe ne zonat mesdhetare, por ata konsumonin shume bime te tjera ne vendet perëndim nga Aleksandri i Madh gjate shek. 4 p.e.s. dhe njihet si “gishti
krijoi praktiken e tregjeve për këmbimet e mallrave te ndryshme. Legjendat fqinje. Pimpinella anisum (bime me fara shume aromatike) përdorej i qelbur “ ne Afganistan. Meqe silfiumi i Kyrenes u zhduk, asafetida
e lashta e njohin atë si autor te “Bimësia klasike”, traktati me i hershem shume ne gatime, farat e lulëkuqes ne përgatitjen e bukës, koperi për mund ta ketë zëvendësuar gradualisht atë si ilaç. Gjinia Silfium, emër i
mbi mjekësinë, qe përmend mese 100 bime mjekësore, midis te cilave salcat e stinës, koreandri qe për te dhënë shije ushqimit dhe verës, mente dhënë nga Lineu me 1737, një grupi barërash ne Amerikën e Veriut nga
edhe kanellën i njohur me emrin kuei. Disa autorë të panjohur ne dinastinë për përgatitjen e salcave te mishit dhe hudhra përdorej gjerësisht nga familja Compositae, ndodhet sot ne luginën e Misisipit dhe ne Lindje, por
Huan, rreth shek. te pare te e.s., i grumbulluan ato; për me tepër, figura njerëzit e thjeshte ne shume nga gatimet e tyre. Meqe majdanozi dhe këto nuk kane lidhje me silfiumin e grekeve. Si bar i shumanshëm, silfium
legjendare e Shen Nung nuk mund te kishte shkruar ndonjë gjë, pasi ne Majorana hortensis mund te ruanin nga dehja, sipas grekeve, ato endeshin kërkohej shume nga greket për t’u përdorur si substance për te ruajtur
atë kohe nuk kishte gjuhe te shkruar. Ne kundërshtim me mungesën e ne kurorat qe zbukuronin kokat e pijetarëve ne festat e tyre. ushqimet, si perime e ngrënshme dhe ne mjekësi.
8 E N G L I S H
Economical and enviromental values
of pollentaing insects
This project is funded by the European Union
Interview with Prof. Ass. Dr. Enver Isufi
Eco Nord Forum members committed to became a strong
Interviewer Veli Hoxha
voice in advocating environmental issues in north Albania
Marina VUJI From 18 till 21 October 2017, in
Sarajevë of Bosnje-Hercegovina,
Lezhe, 31 October- The Eco Nord te. In his presentation he pinpointed
Project regional conference with
a conference with subject “Eco-
the importance of the public aware-
the theme: Environment and Sus- ness campaign to address environ-
nomical and enviromental value
tainable Development-challenges mental and biodiversity issues for the of pollenating insects on natural
and opportunities for Eco Nord future in the frame of Eco Nord flora”. A delegate of our country
Forum” gathered participants from Forum. took part in the conference, made of well known specialists. About
the 27 civil society organizations project achievements stressed that Mr. Sabah Djaloshi, director of the progression, content and values of this conferennce, redactor
operating in north Albania. The Eco Nord Forum can have a founda- Agropuka association which imple- Veli Hoxha made a short disscusion with Prof.ass. dr. Enver Isufin,
project:” Leveraging the capacities mental role in raising environmental mented the project” Protecting the director of the Institure of Biological Agriculture, Durres, one of
of CSOs in the North of Albania- issues by strengthening the coope- Biodiversity of Puka mountains” the most known specialists of agriculture in Albania, especially about
Eco Nord Project, financed by the ration and knowledge sharing among presented the main results of the the protection of plants and biological agriculture ...
European Union and implemented by its members. “We succeed in the project starting from the main Page 6
the Albanian Local Capacity Deve- establishment of hotspots and condu- achievement - Inventory of non-
lopment Foundation (ALCDF) has cting direct interventions by applying timber forest products (NTFPs) in
entered its final stage after three the most advanced technologies; the areas of the areas of Puka Happened in the National Park
years of successfully raising the
capacities of the CSOs in the North
improvement of damaged values of
oak zones; improvement of specific
municipality. The last inventory was
performed in 1988. The second main
of Dajti
Albania to deal with environmental types of medicinal plant (sage-salvia result was the rehabilitation of a Prof. Aleko MIHO
and biodiversity issues. officinalis) of economic importance surface of 10.000 m² in Terbuni Faculty of Natural Sciences, University of Tirana
The ECO-Nord Forum was created as well as of a plant species threaten- mountain by cleaning and cultivating
Cause for this article was beca-
on October 10, 2016 to serve as a ed at a national and global level by 23.000 sampling of different herbs
use of a forestry activity in a
tool to better impelement projects setting up a hotspot indicator on land and berries. During his presentation
rocky area, some where close
that creates the conditions for a protection from erosion using up-to Mr.Djaloshi stressed the importance
to the Park Information Center,
sustainable environment. date biological methods. A handy of organizing joint activities by Eco
that we identified last June, du-
The vicemayor of Lezha munici- Manual with all the project results Nord Forum members for the sake
pality, Enver Hafizi as well as repre-
ring the practice with the biology
was also produced as well as digital of continuity and sustainability of
sentatives of the Agency of the maps for the three hotspots, using
students. This activity was finan-
this important Forum. He said that
Protected Areas participated in the contemporary technologies,” said
cially backed by one of the im-
the study tours in the region organi-
event. Mr. Hafizi said that the local Mr. Imeraj. portant private subjects of this
zed by ALCDF helped the Eco Nord
government is engaged to support the Mrs. Djana Bejko, Executive Dire-
Park. We saw some defects, which I wanted to share with the rea-
Forum members to gain in-depth
socio-economic development of the ctor of Shkoder Lake Forum focused
der, interested parties and relevant specialist, so that they can be
insights into current functioning and
region by implementing environ- her presentation on the challenges
oriented to the right way and if possible to be corrected, here and
networking of their counterparts in
mental friendly policies. that Eco Nord Forum faces in order somewhere else ... Page 4
the region.
The Executive Director of ALCDF, to become an important factor to The last part of the Conference was
Mrs. Lindita Manga welcomed the raise at a local and central level an open forum where all the parti- Car roads without greenery like
participants and pinpointed that Eco concerns regarding the environment cipants exchanged interesting ideas
Nord Project has been successful and biodiversity degradation. She on how to move forward in the frame “dead rivers”!
in creating capacity development stressed that through hard work, of Eco Nord Forum to better address Inxh. Gjon FIERZA
facilities as a platform of knowledge, innovative ideas, forging collabora- and resolve environmental issues.
mentoring and networking of tion between all its members this The importance of networking to Days with high temperatures of Ju-
environmental CSOs in the North of Forum will have an important impact pursue common inspirations was ly and so on, brought up many pro-
Albania. in the protection and preservation of also pinpointed. An Action Platform blems, which relate with the normal
Mr.Besnik Alku, Fund Manager at environment and biodiversity in was approved after fruitful inputs of lives of peo-ple, animals and pla-
ALCDF made an expose of the diffi- Albania. She stressed that the bino- nts. The other years will also have
the participants. The Platform will
periods like this, with temperatures
culties faced by the project up to now mial advocacy and lobbing will be the focus on sharing information, expe-
above avarage. This situation now
as well as the challenges for the key to success. rience between ECO-Forum mem-
raises before the state nad private
future emphasizing the importance Mr. Bukurosh Onuzi, head of Eco- bers; Facilitate the collaboration structures, to take measures to decrease the impact of the drought and
of Eco Nord Forum as an important logist of Kukes Region NGO that between the ECO-Forum members protection from high temperatures. Car roadds in the city and ouside of
tool to raise environmental and implemented the projet “Kukes re- for matters regarding projects, them, are enviroments where there is pollution and and overheating, where
biodiversity issues. He also stressed gion Eco-School network” presented activities and other initiatives its emitterd, but the carbonic gas is also sequestrated ...
that thanks to this project the the project achievements designed undertaken in North Albania on Page 3
technical, administrative and finan- to promote environmental friendly environmental and biodiversity
cial capacities of CSOs in Lezhe, and participatory management prac- issues;Increase the already existing
Kukes, Diber and Shkoder, have been tices of nine primary schools in channels of communication between
increased remarkably to the point Kukes region. He stressed that the ECO-Forum members; Increase the
that they are now capable to imple- project succeeded in promoting possibility of fund-raising in order
ment bigger projects. environmentally friendly behaviors to manage funds that serve the
Mr. ZefImeraj, Director of Environ- at school through comprehensive purpose of ECO-Nord Forum;
mental Center situated in Lezhe, in public awareness campaigns. Ano- Increase visibility in media;
charge to implement the project: ther tangible success of the project Undertake steps to make the local
“Conservation of habitats of special was that the students of the nine and central government more res-
importance The Project Conserva- primary schools have already initiate ponsible in addressing and resolving
tion of Conservation of habitats of to implement environmentally these issues through legislative
special importance use, through friendly initiatives. Mr.Onuzi enga- measures and supporting the
methods that promote their susta- ged the audience in discussing the sustainable eco-social development
inable development summarized the timing when the Albanian society in full respect of environment.
will become environmentally litera- Page 1, 3 Aldo Diku
KËSHILLI BOTUES REDAKSIA Kontaktoni:
Prof. dr. M. Kotro,PhD.C E. Imeraj, A. V. Hoxha (Kryeredaktor), erinda 001@gmail.com
Sokoli, Mrs. Lindita Manga, Prof. dr. G. Kacori, F. Memeli, A. Seci velihoxha@yahoo.com - 068 21 42 098
B. Lushaj, Prof.as. dr. E. Toromani, Klubi Ekologjik, Lezhë
MSC J. Gjini, Dr. D. Pistoli, Prof. dr. A. Gazeta “Kurora e Gjelbër”
Financë, marketig: Nr. llogarie: 0110154266
Postoli, A. Gacaferi
Msc. Gj. Fusha www.ecl-albania.org