IDENTIFIKACIJA, KLASIFIKACIJA

I OPERACIONALIZACIJA
VARIJABLI
 2

 Hipoteze su teorijski odgovor

na pitanje u problemu koji
ćemo provjeriti u empirijskom
dijelu istraživanja.

Hipoteza i  U hipotezama tvrdimo nešto o

varijable
objektivnoj stvarnosti, pa u
verifikacijskom dijelu
identificiramo ono o čemu nesto
tvrdimo (varijable) kako bismo ih
mjerili i tako empirijski
provjerili istinitost misaonog
iskaza (hipoteza).

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 3
 Varijable su promjenjljive veličine o
kojima u hipotezama nešto tvrdimo, pa da
bismo provjerili ispravnost onoga što
tvrdimo u istraživanju ćemo ih opisivati
ili mjeriti.

Šta su to  Razlikujemo:
varijable? 1. ZAVISNE VARIJABLE (y)
2. NEZAVISNE VARIJABLE (x)
3. EKSPLANATORNE
(ANTECENDENTNE) VARIJABLE (t)
4. INTERVENIRAJUĆE
(INTERPRETATIVNE) VARIJABLE (i)
5. SPECIFIKATORNE VARIJABLE (t+)

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 4
 To su obilježja pojava koja nas
najviše zanimaju u istraživanju.

ZAVISNE  Zavisne varijable se uvijek nalaze u

VARIJABLE problemu istraživanja.
(Y)
 One su zapravo obilježje za koje
se pitamo u problemu.

 Zavisne varijable određuje

istraživač.

 On donosi odluku koja će varijabla biti

u središtu njegova istraživanja.
METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA
 5

 Ove varijable su manje pod uticajem

volje istraživača, a više pod uticajem
njegova znanja, inteligencije,
NEZAVISNE mašte i intuicije.
VARIJABLE
(X)
 Istraživač se na osnovu tih
stvaralačkih mogućnosti odlučuje
koje će varijable dovesti u vezu sa
svojim zavisnim varijablama, ali on ne
može odlučiti o njihovoj povezanosti.

 Konačni sud o nezavisnim

varijablama će dati istraživanje.

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 Zavisna vs. nezavisna variajbla
6

 Članstvo BiH u CEFTA-i za posljedicu ima

ubrzani gospodarski razvoj zemlje.
 Percipirana kvaliteta usluge pozitivno utječe na
lojalnost kupaca na tržištu maloprodaje.
 Korištenja upravljačkog informacijskog sistema
utječe na efikasnost poslovanja poduzeća .
 Decentralizirano fiskalno upravljanje utječe na
stupanj zadovoljavanja javnih potreba lokalne
zajednice.
METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA
 7

 Ove varijable javljaju se poslije

nezavisne, a prije zavisne i one
uzrokuju povezanost između tih
varijabli.
INTERVENIRAJUĆE
ILI
INTERPRETATIVNE
VARIJABLE
(i) x i y

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 Primjer intervenirajuće varijable
8

 Kad se ispitivao uticaj intenziteta rasvjete na

produktivnost, dobiveno je da je produktivnost ostala
visoka i onda kad se intenzitet rasvjete vratio u prvobitno
stanjue.
 Očito je da u tom slučaju povećana produktivnost
nema veze s rasvjetom, pa se taj uticaj morao pripisati
nekoj drugoj varijabli.
 Ta varijabla je psihološki osjećaj koji se javio kod
radnica.
 Kad se svjetlo vratilo na isti intenzitet kakav je bio prije
pokusa ostao je i dalje osjećaj da se o njima vodi neka
briga i upravo taj osjećaj je zadržao produktivnost na
višoj razini, a ne intenzitet rasvjete.
METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA
 9

 U istraživanju nije uvijek lako

odrediti odnos između zavisnih i
nezavisnih varijabli, jer se mogu
javiti neke druge varijable koje
EKSPLANATORNE djeluju na njihov odnos.
ILI
ANTECENDENTNE
VARIJABLE
(t)  To su eksplanatorne ili
antecendentne varijable.
t

x y
METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA
 Primjer eksplanatorne varijable
10

 Pronađena je povezanost između

broja roda i broja djece u nekom
kraju, ali nju ne uzrokuje stvarna
povezanost između broja roda i broja
djece, već treća varijabla koja
djeluje na jednu i drugu varijablu.

 Ta varijabla je razvijenost kraja.

 U nerazvijenim krajevima veći

je natalitet i veći je broj roda.

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 11

 Ove varijable uvjetuju intenzitet

povezanosti između zavisne i
nezavisne varijable.
 Primjera radi, povezanost između
obrazovanja (x) i napredovanja
SPECIFIKATORNE u poslu (y) veća je kod većeg
VARIJABLE
(t+)
staža (t+).
t+

x y

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 12
 Navođenje nezavisnih i zavisnih
varijabli se NE MOŽE zaobići u
određivanju ciljeva istraživanja i
postavljanju hipoteza.

 Ali, u problemu istraživanja one ne moraju

uvijek biti eksplicitno navedene.
VAŽNO!
 Način postavljanja problema istraživanja
može biti različito postavljen.

 Međutim, neovisno o tom načinu u

problemu istraživanja uvijek mora
biti sadržana najmanje zavisna
varijabla dok se nezavisna moze
"izvlačiti", "podrazumijevati" iz ciljeva
istraživanja iii postavljenih hipoteza

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 OPERACIONALIZACIJA
VARIJABLI
13

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 14

 Put nastanka pojma ide od objektivne

stvarnosti preko osjetilnih doživljaja
do mišljenja.
 Taj proces naziva se konceptualizacija.
 Zbog empirijske provjere mora se
OPERACIONALIZACIJA napraviti obrnuti put koji ide od
VARIJABLI
mišljenja prema objektivnoj
stvarnosti.
 Ovaj postupak zove se
operacionalizacija.
 Dijelovi objektivne stvarnosti koji se
odnose na pojam varijable koju želimo
operacionalizirati zovu se indikatori ili
pokazatelji.

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 Variable Development

Attributes Low Medium High

Values 1 2 3

Relationship
 16

PUT PROBLEMA
ISTRAŽIVANJA

INDIKATORI

“Zahvaljujući
PUT PROBLEMA
indikatorima, znamo ISTRAŽIVANJA
gdje smo i znamo gdje
treba da idemo.“

H.E. Luis Campos

Ferreira
PUT PROBLEMA
ISTRAŽIVANJA

PUT PROBLEMA
ISTRAŽIVANJA

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 MJERNE SKALE
17

VRSTE MJERNIH SKALA

 Mjerenje se može definisati kao

standardizovan proces
pridruživanja brojeva ili drugih
simbola određenim svojstvima
posmatranog predmeta.
 Mjerenje često podrazumijeva
brojeve kako bi se mogla izvršiti
njihova matematička i statistička
analiza, zato što su brojevi
univerzalno prihvatljivi i
razumljivi.

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 VRSTE MJERNIH SKALA
18

Vrsta mjerne
skale Primjeri Primjena

Klasifikacija (prema
NOMINALNA Dihotomne, “da” ili “ne” spolu, društvenoj klasi,
skale. itd.)

Komparativna, Rangiranje
ORDINALNA ILI redoslijedna, razložena po (preferencije, društveni
REDOSLIJEDNA kategorijama, poređenje po položaj)
parovima

Likertova, Turstonova, Mjere stavova

INTERVALNA Stapelova

Skale sa posebnim Prodaja, prihod,

ODNOSNA ILI uputstvima. troškovi
RELACIONA
METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA
 KRITERIJI ODABIRA INDIKATORA
19

 Svi indikatori nemaju jednaku vrijednost u

zastupanju određene varijable.

 Pa moramo viditi računa o tome da izbor indikatora

treba udovoljavati većem broju kriterija:

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 KRITERIJI ODABIRA INDIKATORA
20

 Indikator mora biti valjan = da se odnose na varijablu

koju se želi mjeriti.
 Indikator mora biti objektivan = da rezultati mjerenja
ovise o onome što se, a ne ko mjeri.
 Indikator mora biti pouzdan = da se na njih, pri
mjerenju jedne varijable, možemo bez u potpunosti
osloniti.
 Indikator mora biti jednoznačan = da su tako jasno i
precizno definirani da različiti subjekti znaju točno na što
se odnose
 Indikator mora biti precizan i reprezentativan = da
omogućuju da se pomoću njih registriraju i manje razlike
u veličini varijabli

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG
RADA
 21

 S – specific (specifični)
SMART
 M – measurable (mjerljivi)
Kriteriji za formulisanje
indikatora  A – attainable (dostupni)
 R – relevant (relevantni)
 T – time-bound (da se odnose na
određeno vrijeme)

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG
RADA
PRIMJERI
 23

PRIMJER 1.
 Istraživačko pitanje

 Predmet istraživanja
 „Konkurentnost poslovnog
 Opšti cilj istraživanja
sektora Bosne i Hercegovine
 Hipoteza
u uslovima recesije“
 Varijable i indikatori

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

„Konkurentnost poslovnog sektora Bosne i
Hercegovine u uslovima recesije“
24
ISTRAŽIVAČKO
PITANJE

PREDMET
ISTRAŽIVANJA

OPŠTI CILJ
ISTRAŽIVANJA

HIPOTEZA

ZAVISNA: NEZAVISNA:
VARIJABLE

INDIKATORI

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

„Konkurentnost poslovnog sektora Bosne i
Hercegovine u uslovima recesije“
25
Istraživačko Koji faktori imaju ključni značaj u stimuliranju konkurentnosti poslovnog sektora u
pitanje uslovima recesije?

Predmet Konkurentnost poslovnog sektora u Bosni i Hercegovini u uslovima recesije.

istraživanja

Opšti cilj Objasniti karakteristike poslovnog okruženja koje pridonose podizanju konkurentnosti u uslovima
istraživanja recesije.

Hipoteza U uslovima recesije mikroekonomske politike imaju ključni značaj u stimuliranju konkurentnosti
poslovnog sektora.

Zavisna: Nezavisna:
Varijable
Konkurentnost poslovnog sektora Mikroekonomske politike

Nivo proizvodnje po zaposlenom, nivo Nivo investicija po zaposlenom, nivo direktnih

prihoda po zaposlenom, efikasnost
Indikatori investicija kao odnos prihoda i investicija,
izvoz po zaposlenom, neto efekti
spoljnotrgovinske razmjene.
stranih ulaganja po zaposlenom, vrijednost
angažovanog ukupnog kapitala (u osnovnim i
obrtnim sredstvima) po zaposlenim, vrijednost
angažovanih poslovnih sredstava u odnosu na
ukupan prihod, vrijednost angažovanih poslovnih
sredstava u odnosu na dohodak.

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 26

PRIMJER 2.
 Istraživačko pitanje

 Predmet istraživanja
 „Ključne determinante
 Opšti cilj istraživanja
potrošačkog etnocentrizma u
 Hipoteza Bosni i Hercegovini”
 Varijable i indikatori

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 „Ključne determinante potrošačkog
etnocentrizma u Bosni i Hercegovini”
27

ISTRAŽIVAČKO
PITANJE
PREDMET
ISTRAŽIVANJA
HIPOTEZA

OPŠTI CILJ
ISTRAŽIVAN

ZAVISNA: NEZAVISNE:
VARIJABLE

INDIKATORI

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 „Ključne determinante potrošačkog
etnocentrizma u Bosni i Hercegovini”
28

Istraživačko Koje su ključne determinante koje utiču na etnocentrizam potrošača u Bosni i

pitanje Hercegovini?
Predmet Etnocentrizam potrošača kao odnos potrošača prema kupovini i potrošnji domaćih proizvoda.
istraživanja
Hipoteza Navike potrošača u kupovini i potrošnji i njihova socio – demografska obilježja determinišu
stavove i ponašanje potrošača u Bosni i Hercegovini prema proizvodima domaćeg porijekla,
odnosno predstavljaju ključne determinante potrošačkog etnocentrizma u Bosni i Hercegovini.
Opšti cilj Identifikacija i objašnjenje ključnih determinanti fenomena potrošačkog etnocentrizma, kako bi se
istraživan uočile i objasnile navike potrošača u kupovini i potrošnji domaćih proizvoda.

ZAVISNA: NEZAVISNE:
Varijable
Potrošački etnocentrizam 1. socio – demografska obilježja ispitanika
2. navike u kupovini i potrošnji

Stavovi ispitanika o domaćim proizvodima • Indikatori za mjerenje socio – demografskih

u odnosu na proizvode inostranog
Indikatori porijekla; stavovi ispitanika u pogledu
lojalnosti; te svjesnost ispitanika da
potrošački etnocentrizam stimuliše
domaću zaposlenost
obilježja su: spol, dob, stepen obrazovanja,
nacionalnost, bračni i radni status, prihodi
domaćinstva.
• Indikatori za mjerenje navika u kupovini i potrošnji
su: mjesto kupovine, učestalost kupovine, uticaj
oglašavanja, poznatost i prisjećanje marke proizvoda.

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 29

PRIMJER 3.
 Istraživačko pitanje

 Predmet istraživanja  „Uloga modela vrednovanja

 Opšti cilj istraživanja kapitala u identifikaciji
 Hipoteza pogrešno vrednovanih
 Varijable i indikatori dionica sa rubnih tržišta
- kapitala”

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 „Uloga modela vrednovanja kapitala u identifikaciji
pogrešno vrednovanih dionica sa rubnih tržišta kapitala“
30

Istraživačko Da li se CAPM može koristiti za identifikaciju pogrešno vrednovanih dionica koje

pitanje kotiraju na rubnim tržištima kapitala?
Predmet Vrednovanje dionica sa rubnih trţišta kapitala pomoću CAPM-a.
istraživanja
Hipoteza Polazeći od bezrizičnog prinosa, sistemskog rizika i tržišne premije CAPM omogućava estimiranje
teorijskog prinosa dionica koje kotiraju na rubnim trţištima kapitala.
Opšti cilj Opšti cilj rada je da se objasni mogućnost primjene CAPM-a za identifikaciju pogrešno
istraživanja vrednovanih dionica na odabranim rubnim trţištima kapitala.

ZAVISNA: NEZAVISNE:
Varijable
Teorijski prinos 1. Bezrizični prinos
2. Sistemski rizik
3. Tržišna premija

Teorijska stopa prinosa koja se izračuna 1. kamatna stopa na štednju

tako što se bezrizična stopa prinosa uveća 2. beta koeficijent
Indikatori za proizvod beta koeficijenta i tržišne 3. razlika prinosa koji se ostvari na tržištu u
premije. odnosu na bezrizični prinos

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 31

PRIMJER 4.
 Istraživačko pitanje

 Predmet istraživanja
 „Uloga beta koeficijenta u
 Hipoteza
selekciji dionica sa rubnih
 Varijable i indikatori
tržišta kapitala “
-

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

„Uloga beta koeficijenta u selekciji dionica
sa rubnih tržišta kapitala “
32

ISTRAŽIVAČKO
PITANJE

PREDMET
ISTRAŽIVANJA

HIPOTEZA

OPŠTI CILJ
ISTRAŽIVANJA

ZAVISNA: NEZAVISNA:

VARIJABLE

INDIKATORI

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 „Uloga beta koeficijenta u selekciji dionica
sa rubnih tržišta kapitala “
33

Istraživačko Da li se na rubnim tržištima kapitala beta koeficijent može koristiti kao kriterij u
pitanje selekciji dionica?

Predmet Selekcija dionica, koje kotiraju na odabranim rubnim tržištima kapitala, u zavisnosti od
istraživanja estimiranog beta koeficijenta.

Hipoteza Primjenom beta koeficijenta mogu se obezbijediti uslovi za odgovarajuću selekciju dionica sa
rubnih tržišta kapitala .

Opšti cilj Opšti cilj rada je da se objasni uloga beta koeficijenta u selekciji dionica koje kotiraju na
istraživanja odabranim rubnim tržištima kapitala.

ZAVISNA: NEZAVISNA:

Varijable Selekcija dionica Osjetljivost prinosa dionica na promjene tržišnog

prinosa

Vrsta dionice, u zavisnosti od izračunatog Beta koeficijent

beta koeficijenta, tj. agresivna, prosječna
Indikatori ili defanzivna dionica

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 VJEŽBA 1.
34

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 VJEŽBA 1.
35

1. Odabrati jedan (ekonomski) fenomen.

2. Odabrani fenomen kratko opisati (2-3 rečenice).
3. Nabrojati osnovne atribute odabranog fenomena.
4. Kako biste svaki od atributa mjerili?

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 VJEŽBA 2.
36

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 VJEŽBA 2.
37

 Formulišite:
 istraživačko pitanje,
 predmet istraživanja i
 hipotezu.
 Klasifikujte varijable i identifikujte njihove atribute
i indikatore.

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA

 Literatura
38

 Dawson, C. (2009) Introduction to Research Methods: A Practical

Guide for Anyone Undertaking a Research Project. Oxford: How To
Content.
 Jonker, J. & Pennink, B. (2010) The Essence of Research Methodology:
A Concise Guide for Master and PhD Students in Management Science.
Berlin: Springer.
 Kothari, C. R. (2004) Research Methodology: Methods & Techniques.
New Delhi: New Age International (P) Ltd., Publishers.
 Marczyk, G., DeMatteo, D. & Festinger, D. (2005) Essentials of Research
Design and Methodology. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.
 O’Leary, Z. (2004) The Essential Guide to Doing Research. London:
SAGE Publications.
 Vujević, M. (2006) Uvođenje u znanstveni rad u području
društvenih znanosti. Zagreb: Školska knjiga.

METODOLOGIJA NAUČNO-ISTRAŽIVAČKOG RADA