‫په‌يامى ريزبه‌ندى‬

‫گرنگترین‬
‫تایبه‌تمه‌ندیيه‌کانی ئیسالم‬
‫پەیامی ریزبەندی‬

‫د‪ .‬عومه‌ر عه‌لى‬

‫‪1‬‬
‫گرنگترين تايبه‌تمه‌ندييه‌كانى ئيسالم‪ ،‬په‌يامى ريزبه‌ندى‬ ‫ناوی کتیب‪ :‬‬
‫عومه‌ر عه‌لى‬ ‫نوسەر‪:‬‬
‫توانا ئه‌حمه‌د‬ ‫دیزاینی ناوەوەو بەرگ‪:‬‬
‫چاپخانە‪:‬‬
‫تیراژ‪:‬‬
‫نرخ‪:‬‬

‫ژمارە ( )ی ساڵی ( )ی‬

‫لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی کتێبخانە گشتییەکانی پێدراوە‬

‫‪2‬‬
‫په‌يامى ريزبه‌ندى‬

‫‪F‬‬
‫دەروازە‪:‬‬

‫ئــه‌وه‌ی ده‌مانه‌وێــت تیشــك بخه‌ینــه‌ ســه‌ری لــه‌م بابه‌تــه‌دا تایبه‌مته‌ندیه‌کانــی‬

‫ئیســامه‌ وه‌یــان گرنــگ تریــن تایبه‌مته‌ندی ـه‌کان‪ .‬جــا گ ـه‌ر شــاره‌زایه‌کی تاڕاده‌ی ـه‌ك‬
‫باشــان له‌ســه‌ر ئــه‌م ئیســامه‌ هه‌بــوو ئه‌وکاتــه‌ که‌ســانێك ناتوانــن بــه‌ فه‌لســه‌فه‌ی‬
‫وشــك بـه‌ نــاوی جــۆراو جــۆره‌وه‌ گرفتــان بــۆ دروســت بکـه‌ن خۆیــان بـه‌ پێشــکه‌وتوو‬
‫له‌قه‌ڵــه‌م بــه‌ن‪ ،‬و ‌ه ئێمــه‌ به‌دواکه‌وتــوو‪ ،‬لــه‌ هه‌مــان کاتــدا پێچه‌وانه‌یــه‌‪ .‬چونکــه‌‬
‫عه‌قلێــك ڕازی نه‌بێــت بــه‌ ڕاســتێتی خــواو به‌دواکه‌وتنــی ڕێبازه‌کــه‌ی ده‌بیــت ئه‌مــه‌‬
‫خــۆی بــۆ خــۆی چ دواکه‌وتنێــك بێــت ک ـه‌ ل ـ ‌ه ڕاســتی ڕا بکه‌یــت‪.‬‬
‫ئاینــی پیــرۆزی ئیســام کۆمه‌ڵێــك تایبه‌مته‌نــدی خــۆی هه‌یــه‌ وه‌ جیــای ده‌کاتــه‌وه‌‬
‫لــ ‌ه ئایــن و به‌رنامه‌کانــی تــر‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫ە‌(الربانیة)‬
‫یه‌که‌م‪ :‬لەالیەن خوای گەورەوەی ‌‬

‫ئه‌مــه‪ ‌،‬تایبه‌تدمه‌ندیه‌کــی زۆر گرنــگ و جێــی تێڕامانـه‌ خوایـه‌ك دروســتکه‌رو ڕاگــری‬

‫ئــه‌م بونــه‌وه‌ره‌ به‌هه‌مــوو ئــه‌و شــتانه‌وه‌ی که‌تیایدایــه‌‪ ،‬به‌ڕێوه‌بــه‌ری به‌شــێوه‌یه‌کی‬
‫دادوه‌رانـه‌‪ ،‬بــێ جیــاوازی لـه‌ نێــوان بــاوه‌ڕدارو بــێ بــاورڕدا‪ ،‬خوایـه‌ك کـه‌ دروســت که‌رو‬
‫به‌ڕێوه‌بــه‌ر بێــت به‌ڕاســتی هــه‌ر خۆیشــی شــاره‌زای ‌ه بــه‌ پێداویســتیه‌کانی هه‌مــوو‬
‫مرۆڤایه‌تــی ڕابــوردو ئێســتاو داهاتــوو‪ ،‬ئــه‌وه‌ی لــه‌م خاڵــه‌دا وه‌رده‌گیــرێ پــاك و بــێ‬
‫گ ـه‌ردی و بــێ که‌موکــوڕی و وه‌ بــێ هیــچ ده‌مارگیری ـه‌ك‪ ،‬به‌پێچه‌وان ـه‌ی به‌رنامه‌کانــی‬
‫تــر‪ ،‬ئه‌گــه‌ر بێــت و وردانــ ‌ه ســه‌رنجێکی هــه‌ر به‌رنامه‌یــه‌ك لــه‌و به‌رنامانــه‌ی کــ ‌ه لــه‌‬
‫‌غه‌یــری خــوا هه‌ی ـه‌‪ ،‬هه‌مــووی بــۆ س ـه‌رده‌مێك ده‌خــوات له‌گ ـه‌ڵ جیاوازیه‌کــی زۆردا‬
‫به‌پێچه‌وانــه‌ی ئیســام‪ .‬ســه‌رچاوه‌ی ئــه‌م دینــه‌ له‌الیــه‌ن خواوه‌وه‌یــه‌‪ ،‬به‌شــێوه‌ی‬
‫ئیلهــام (وحــی) هاتــوو ‌ه بــۆ پێغه‌مبه‌رمــان درودوی خــوای له‌ســه‌ر بێــت‪ ،‬بــه‌ ده‌ق‬
‫و مانــاوه‌ وه‌ ئــه‌وه‌ش قورئانــه ‌‪ .‬ســه‌رچاوه‌ی حوکمه‌تــه‌ ده‌ســتکرده‌کان مرۆڤــه‪ ‌.‬بــه‌اڵم‬
‫ســه‌رچاوه‌ی ئیســام دروســتکه‌ری مرۆڤــه‌‪ .‬ئه‌مه‌یــه‌ گرفتــی نێــوان ئیســامیه‌کان‬
‫و عه‌ملانیــه‌کان‪ .‬چونکــه‌ ئێمــه‌ بیــرو باوه‌ڕمــان له‌ســه‌ر ئــه‌وه‌ دامــه‌زراوه‌ کــه‌ ئــه‌م‬
‫دینــه‌ الی خــوای گــه‌وره‌و ‌ه هاتــووه‌‪ ،‬مــاده‌م الی خــواو ‌ه هاتــوو ‌ه هــه‌ر ئه‌مــ ‌ه شــیاو‬
‫تــره‌‪ ،‬ئه‌مــه‌ ڕاســتیه‌که‌ ناتوانیــن نکۆڵــی لــێ بکه‌یــن‪ .‬وه‌که‌ســیش ناتوانێــت‬
‫به‌شــێوه‌یه‌کی زانســتیان ‌ه ڕوو بــه‌ڕووی بێتــه‌وه‌‪ ،‬قورئــان خــۆی ڕووبــه‌ڕووی هه‌مــوو‬
‫خه‌ڵــك ده‌بێتــه‌وه‌و‪  ‬بــ ‌ه ته‌حــه‌داوه‌ ئــه‌و پرســیاره‌یان لــێ ده‌کات‪ .‬به‌ڵگه‌شــان‬
‫هــه‌ر قورئانه‌کــه‌ خۆیه‌تــی ئه‌گــه‌ر وانیــه‌ ســوره‌تێك بهێنــن‪{،‬وان کنتــم فــی ریبــی‬
‫مــا نزلنــا علــی عبدنــا فاتــوا بســورة مــن مثلــه‌ }البقــرة ‪ 23‬بــه‌اڵم لــه‌ به‌رنامه‌کانــی‬
‫تــردا ده‌بینیــن ئه‌مــڕۆ شــتێك داده‌نێــن دوای ماوه‌یه‌کــی کــه‌م هــه‌ر خۆشــیان‬
‫باوه‌ڕیــان پێــی نامێنیــت و به‌شــیاوی نازانــن‪ ،‬به‌کورتــی ئــه‌م ئاینــه‌ له‌الیــه‌ن‬
‫خــوای گــه‌وره‌و ‌ه هاتــوو ‌ه بــۆ هه‌مــوو مرۆڤایه‌تــی لــه‌ ســه‌ره‌تایه‌وه‌ تــا کۆتایــی‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫په‌يامى ريزبه‌ندى‬

‫ه نه‌گۆڕ ‌ه (الثبات)‬
‫دووه‌م‌‪ :‬ک ‌‬

‫نه‌گــۆڕ به‌مانــای ئــه‌وه‌ نیــه‌ کــه‌ هه‌مــوو شــتێکی به‌ڵکــو شــته‌ ســه‌ره‌کیه‌کان‬
‫بــۆ منونــه‌ بیروبــاوه‌ڕ (العقیــدة) هه‌مــوو ئــه‌و بیروباوه‌ڕانــه‌ی هه‌مانــه‌ هــه‌ر‬
‫وه‌ك خــۆی ده‌مێنێتــه‌و ‌ه بــاوه‌ڕ به‌خــوا‪ ،‬پێغه‌مبــه‌ر‪ ،‬فریشــته‌کان‪ ،‬ڕۆژی دوای‪،‬‬
‫حســاب و لــێ پرســینه‌وه‌‪ ،‬به‌هه‌شــت و جه‌هه‌نــه‌م‪ ،‬چاکــه‌و خرایه‌‪...‬هتــد‬
‫‌هه‌روه‌هــا ئه‌خــاق کرده‌وه‌کامنــان هه‌رشــتێك کــه‌ فه‌رمــان به‌نه‌کردنــی کرابێــت‬
‫ده‌بێــت وه‌ك خــۆی بێــت و ‌ه ه ـه‌ر وه‌ك خۆشــی ده‌مێنێت ـه‌وه‌ ئیــر هه‌رچه‌نــد ڕؤژگار‬
‫بگۆڕدرێــت ئــه‌و هــه‌ر وه‌ك خــۆی وایــ ‌ه بــۆ منونــه‌ خواردنــه‌وه‌ی مــه‌ی و کاری بــه‌د‬
‫ڕه‌وشــتی شــتێکی نه‌گــۆڕه‌‪ ،‬ناکرێــت بڵێیــن ئێســتا زه‌مانێکــی تــره‌و ئاســایه!‌‬
‫هه‌روه‌هــا په‌رستشــه‌ ئاینیــه‌کان نوێــژ‪ ،‬ڕۆژو‪،‬زه‌کات‪ ،‬حــه‌ج‪ ،‬وه‌هه‌روه‌هــا ئه‌مانــه‌‬
‫هه‌مــووی نه‌گــۆڕه‌ وه‌ وه‌ك خــۆی ده‌مێنێتــه‌و ‌ه بــه‌ به‌رده‌وامــی ناکرێــت بڵێیــن‬
‫ئێســت ‌ه زه‌مانــی ئه‌مانــه‌ نیــه‌‪ ،‬مســوڵامن ده‌بیــت په‌یوه‌نــدی له‌گــه‌ڵ خــوای خۆیــدا‬
‫بــه‌رده‌وام بتــه‌و بێــت وه‌ چــۆن ئــه‌م ئامانجــ ‌ه دێتــه‌ دی بــه‌ عیبــاده‌ت و ‌ه بــه‌رده‌وام‬
‫بوونــی په‌یوه‌ندیه‌تــی بــه‌ خــواوه‌‪‌،‬بــه‌الواز بوونــی کاریگــه‌ری ده‌بێــت له‌ســه‌ر شــتی‬
‫تــر‪ ،‬هەمــوو نەگــۆڕەکان بــە گۆڕینیــان شــێرازە تێــك دەچێــت و پەیوەســتدارە بــە‬
‫پێشــکەوتنەوە واتــە مانەوەیەکــی لــە بەرزتریــن ئاســتی پێشــکەوتندایە نــەك بــە‬
‫گۆڕینەکــەی‪ ،‬چــوون گۆڕینــی ئــەو شــتانە سەرلێشــواندن و پشــێوی و هەڵوەشــانەوەو‬
‫ســەرگەردانی بەرهــەم دەهێنێــت‪ ،‬بــۆ منونــە داوێــن پاكــی نەگــۆڕە کــە گــۆڕا دەبێتــە‬
‫داوێــن پیســی‪ ،‬دەســتپاکی نەگــۆڕە کــە گــۆڕا دەبێتــە دزی و خیانــەت‪ ،‬عیبــادەت‬
‫نەگــۆڕە کــە گــۆڕا دەبێتــە عیبادەتــی شــتگەلێکی نــا شایســتە وە هەروەهــا‪.‬‬

‫‪5‬‬
 ‫سێیه‌م‪ :‬هاوسه‌نگە‌(التوازن)‬

‫له‌به‌یــن ڕۆح و جه‌ســته‌‪ ،‬دونیــاو دواڕۆژ‪ ،‬شــتێکی نه‌گونجــاو ‌ه لــه‌ ئیســامدا‬

‫گرتنــی یــه‌ك الیــه‌ن‪ ،‬ئه‌گــه‌ر بێــت و ســه‌یری جه‌ســته‌و رۆح بکه‌یــن هه‌ردوکیــان‬
‫پێویســتیان بــ ‌ه په‌رده‌رده‌کــردن هه‌یــه‌ جه‌ســته‌ بــه‌ خواردنــی به‌ســودو فیتامیــن‬
‫دارو وه‌ بــه‌رده‌وام‪ ،‬وه‌ هه‌روه‌هــا ڕۆحیــش بــه‌ عیبــاده‌ت و په‌یوه‌نــدی له‌گــه‌ڵ خــوای‬
‫گـه‌وره‌دا ئه‌مـه‌ ده‌بێتـه‌‌ خواردنــی ڕۆح‪ .‬جــا ده‌بێــت هاوسـه‌نگیه‌ك هه‌بێــت لـه‌ نیــوان‬
‫دونیــاو دوارۆژدا وه‌ لــه‌ نێــوان ڕۆح و جه‌ســته‌دا وه‌ به‌هه‌مــان شــێوه‌ لــه‌ کاره‌کانــی‬
‫تــردا وه‌ کــوردی خۆشــان وتویانــه‌ ( نه‌شــیش بســوتێ و نــه‌ که‌بــاب ) جــا ده‌بێــت‬
‫هاوســه‌نگیه‌ك هه‌بێــت لــه‌ نێــوان هــه‌ردوالدا‪.‬‬

‫ه (الواقعیة)‬
‫چواره‌م‪‌:‬ڕاست بینیی ی ‌‬

‫یانــی چ واقعــی یانــی‪  ‬شــتێکی خه‌یاڵــی نیــه‌ خــه‌ون نیــه‌ ئــه‌وه‌ی کــه‌داوای ده‌کات‬
‫گونجــاوه‌ وه‌ کاری پێکــراوه‌و به‌رده‌وامیــش شایســته‌ی کار پێکردن ـه‌‪ ،‬ئ ـه‌وه‌ی ک ـه‌داوای‬
‫ده‌کات گو‌نجــاوه‌ له‌گ ـه‌ڵ ژیریامنــدا‪ ،‬هه‌رگیــز ئیســام داوای شــتێکی نه‌کــردووه‌ ک ـه‌‬
‫گونجــاو نه‌بێت‪،‬وه‌یــان له‌توانــادا نه‌بێــت‪.‬‬

‫پێنجه‌م‌‪ :‬گشتگیر ‌ه (الشمول)‬

‫ئاشــکرایه‌ ئاینــی ئیســام ئاینێکــی گشــت گیــر ‌ه وه‌هه‌مــوو الیه‌نه‌کانــی ژیــان‬

‫ده‌گرێتــه‌وه‌‪  ،‬هێــچ شــتێك نیــه‌ کــه‌ له‌ئیســام به‌ده‌ربێــت‪،‬و ‌ه لێــره‌دا پرســیارێك‬
‫دروســت ده‌بێــت‪ ،‬یه‌کــێ ده‌ڵــی‪ :‬شــتی وا هه‌یــه‌ کــه‌ له‌ئیســامدا بــاس نه‌کــراوه‌‪،‬‬

‫‪6‬‬
‫په‌يامى ريزبه‌ندى‬
‫وه‌اڵمه‌کــه‌ی ئه‌وه‌یــه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ی کــه‌ لــ ‌ه ئیســامدا حه‌اڵڵــه‌ حه‌اڵڵــه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ی کــه‌‬
‫حه‌رامــه‌ حه‌رامــه‌‪ ،‬ئه‌وه‌شــی که‌بــاس نه‌کــراوه‌ موباحــه‌ ئینســان سه‌رپشــکه‌ تیایــدا‬
‫لــه‌ کــردن و نه‌کردنیــا‪ ،‬ســزای بــۆ نیــ ‌ه بــه‌اڵم ئــه‌وه‌ی کــه‌ ســه‌ره‌کی و گرنگــه‌ بــاس‬
‫کــراوه‌‪ ،‬چه‌نده‌هــا شــتێش هه‌یــه‌ که‌زانایــان قســه‌ی له‌ســه‌ر ده‌کــه‌ن بــه‌ هــۆی‬
‫تێگه‌یشــتنیان لــ ‌ه ئیســامه‌که‌و خوێندنه‌وه‌یــان بــۆ‌ ده‌قــه‌ شــه‌رعیه‌کان‪ .‬ئــه‌م‬
‫گشــت گیریــه‌ هه‌مــوو ئــه‌م الیه‌نانــه‌ ده‌گرێتــه‌وه‌ نێــوان به‌نــده‌و خــوا‪ ،‬مــرۆڤ و‬
‫مــرۆڤ‪ ،‬مــرۆڤ و ده‌وڵ ـه‌ت ‪،‬ده‌وڵ ـه‌ت و مــرۆڤ‪ ،‬نێــوان ده‌وڵ ـه‌ت و ده‌وڵ ـه‌ت‪ ،‬مســوڵامن‬
‫ب ـه‌ غه‌یــری مســوڵامنه‌وه‌‪ ،‬ده‌وڵه‌تــی ئیســامی ب ـه‌ ده‌وڵه‌تــی ئیســامیه‌وه‌‪ ،‬ده‌وڵه‌تــی‬
‫ئیســامی بــه‌ غه‌یــری ئیســایه‌وه‌‪....‬هتد‬

‫شه‌شه‌م‪ :‬ئاسانه‌(الیسر)‬

‫دینــی ئیســام دینێکــی ئاســانه‌ وه‌ ئــه‌وه‌ی داوای کــردووی لــه‌ توانــای مرۆڤــه‌کان‬
‫ب ـه‌ده‌ر نی ـه‌‪ ،‬هه‌رگیــز خــوای گ ـه‌وره‌ ک ـه‌س ســزا نــادات له‌س ـه‌ر شــتێك ک ـه‌ له‌توانــای‬
‫بــه‌ده‌ر بێــت‪ .‬وه‌ك له‌ســه‌ره‌وه‌ ئاماژه‌مــان پــێ کــرد‪ ،‬ئه‌گــه‌ر گرفتێکیــش وه‌یــان‬
‫هۆیـه‌ك هه‌بــوو ئاســانکاری تریــش هه‌یـه‌‌‪ ،‬بــۆ منونـه‌ کـ ‌ه نه‌توانــرا نوێــژ بـه‌ ڕاوه‌ســتانه‌وه‌‬
‫بکریــت ده‌توانرێــت به‌دانیشــتنه‌و ‌ه بکرێــت ‪...‬وه‌یــان لـ ‌ه سـه‌فه‌ردا کــورت ده‌کرێتـه‌وه‌‬
‫‪..‬هتــد ئه‌گــه‌ر گرانیــش بێــت ده‌بێــت ته‌حامولــی بکریــت مــادام لــ ‌ه توانــا بــه‌ده‌ر‬
‫نه‌بــوو‪ ،‬وه‌ بــۆ له‌پێنــاو دنیــادا زۆر ئیــش ده‌که‌یــن به‌الشــانه‌وه‌ زۆر گرانــه‌ بــه‌اڵم‬
‫ته‌حه‌مولــی ده‌که‌یــن له‌بــه‌ر مــاده‌ ‪...‬بــۆ‪ ،‬بــۆ ئیســامه‌که‌ ته‌حه‌مولــی نه‌که‌یــن‬
‫ئایــا پاداشــتی کامیــان گه‌وره‌تــره‌! هه‌ندێــك ک ـه‌س ده‌ڵێــن نوێــژی ســبه‌ینیان گران ـه‌‬
‫بـه‌اڵم ئێمـه‌ش ئـه‌و ‌ه ده‌ڵێیــن نابینــن بــێ بــاوه‌ر زۆرێکــی پێــش نوێــژی به‌یانیــان هـه‌ڵ‬
‫ده‌ســن بــۆ کار کــردن ڕێگه‌یه‌کــی درێژیــش ده‌بــڕن‪ ،‬بــۆ ئێمــ ‌ه بــه‌ گــران ســه‌یری‬

‫‪7‬‬
‫بکه‌یــن پاداشــتی کامیــان گــه‌وره‌ تــره‌! هــه‌ر ئــه‌و پرســیار ‌ه ده‌که‌یــن توخــوا ئه‌گــه‌ر‬
‫هــه‌ر یه‌کێــك لــه‌ ئێمــه‌ مه‌وعیــدی ســه‌فه‌ری هه‌بیــت وه‌ یــان کار زوو وه‌ له‌کاتــی‬
‫خۆیــدا هه‌ڵناســتین ئ ـه‌ی بــۆ‪ ،‬بــۆ نوێژه‌ک ـ ‌ه ب ـه‌ گــران بزانیــن له‌کاتیكــدا کاتێکــی زۆر‬
‫که‌مــان لــێ ده‌گرێــت‪.‬‬
‫کۆتــای به‌باســه‌که‌ ده‌هێنیــن بــه‌ بیرهێنانــه‌وه‌ی خاڵــه‌کان‪ -1 .‬له‌الیــه‌ن خواوه‌وه‌یــه‌‬
‫(الربانیــة)‪ -2.‬نه‌گــۆڕه‌ (الثبات)‪-3.‬هاوسـه‌نگه‌ (التوازن)‪-4.‬ڕاســت بینـه‌ (الواقعیـه‌)‪-5.‬‬
‫گشــت گیره‌(الشمول)‪-6.‬ئاســان(الیرس)‪.‬‬
‫لــه‌م ســه‌رچاوه‌ی ‌ه ســود وه‌رگیراوه‌‌‪:‬املدخــل الدراســة الرشیعــة االءســامیة‪/‬الدکتور‬
‫عبدلکریــم زیــدان‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫په‌يامى ريزبه‌ندى‬

‫پێڕست‬

‫دەروازە‪3----------------------------------------------------------------------------:‬‬
‫یه‌که‌م‪ :‬لەالیەن خوای گەورەوەیە‌‌(الربانیة)‪4----------------------------------‬‬
‫دووه‌م‪ ‌:‬که‌ نه‌گۆڕه‌ (الثبات)‪5-----------------------------------------------------‬‬
‫سێیه‌م‪ :‬هاوسه‌نگە‌(التوازن)‪6---------------------------------------------------‬‬
‫چواره‌م‪‌:‬ڕاست بینیی یه‌ (الواقعیة)‪6-------------------------------------------‬‬
‫پێنجه‌م‪ ‌:‬گشتگیره‌ (الشمول)‪6--------------------------------------------------‬‬
‫شه‌شه‌م‪ :‬ئاسانه‌(الیرس)‪7---------------------------------------------------------‬‬

‫‪9‬‬