‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬

‫ژن خواستن و جیابوونەوە‬

‫پەیامی هاوسەرداريی‬

‫سانٍ‬ ‫يح ِبإِ ْ‬

‫ح َ‬ ‫وف أَ ْو ت ْ ِ‬
‫َس ٌ‬ ‫اك بِ َ ْع ُر ٍ‬
‫س ٌ‬‫الطَّ َل ُق َم َّرتَانِ َفإِ ْم َ‬

‫د‪ .‬عومەر عەلی‬

‫‪1‬‬
 ‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬ ‫ناوی کتیب‪:‬‬
‫د‪.‬عومه‌ر عه‌لى‬ ‫نوسەر‪:‬‬
‫توانا ئه‌حمه‌د‬ ‫دیزاینی ناوەوەو بەرگ‪:‬‬
‫چاپخانە‪:‬‬
‫تیراژ‪:‬‬
‫نرخ‪:‬‬

‫)ی‬ ‫)ی ساڵی (‬ ‫ژمارە (‬

‫لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی کتێبخانە گشتییەکانی پێدراوە‬

‫‪2‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬

‫‪F‬‬
‫الحمــد للــه رب العاملــن‪ ،‬وال عــدوان إال عــى الظاملــن‪ ،‬والصــاة والســام‬
‫عــى املبعــوث رحمــة للعاملــن وعــى آلــه وصحبــه أجمعــن‪ ..‬لــ ‌ه پاشــان‬

‫دەروازەو تێگەشتن‬

‫زۆر جــار زۆر کــه‌س پرســیار ده‌کات چ بــ ‌ه ته‌له‌فــۆن یــان ئیمه‌یــڵ له‌ســه‌ر‬
‫تــه‌اڵق‪ ،‬جــۆره‌ بێتاقه‌تیه‌کــی تیــا بــه‌دی ده‌کرێــت وه‌ك ئــه‌وه‌ی کــه‌ ئه‌مــه‌‬
‫کارێکــی تایبه‌تی ـه‌و پێــی ناخــۆش بێــت ک ـه‌ که‌ســانی تــر بیزانــن‪ ،‬ل ـه‌ کاتێکــدا‬
‫کێشــه‌که‌ بــه‌ خــۆی چاره‌ســه‌رناکرێ و پێویســته‌ که‌ســانی تــر لێــی ئــاگادار‬
‫بــن‪ ،‬ئــه‌و ترســه‌ی هه‌یــه‌ کــه‌ لــه‌ ڕووی مامۆســتاکه‌وه‌ ئــه‌م کێشــه‌ خێزانیــه‌ی‬
‫ئاشــکرا بکــرێ و که‌ســانی تــر ئاگاداربــن بــه‌ کێشــه‌که‌ی‪.‬‬
‫بێگومــان هه‌مــوو مامۆســتایه‌کی ئاینــی ده‌بێــت هه‌مــوو ئه‌وکارانــه‌ وه‌ك‬
‫ئه‌مانــه‌ت تێــی بڕوانــن‪ ،‬هه‌مــوو ئــه‌و شــتانه‌ی لــه‌و نێوانــه‌دا بــاس ده‌کرێــت‬
‫بپارێزرێــت و و ‌ه ڕێزێکــی تایبه‌تیــش بــۆ پرســیارکه‌ر دابرنێــت مــادام پابه‌نــده‌ بـه‌‬
‫شــه‌رعه‌وه‌و کێشــه‌که‌ی بــۆ شــه‌رع ده‌گه‌ڕێنێتــه‌وه‌‪ ،‬ئه‌مــه‌ به‌ڕاســتی کارێکــی‬
‫زۆر گرنگــه‌و ده‌بێــت هه‌موومــان گرفته‌کامنــان بــۆ الی خــواو پێغه‌مبه‌ره‌کــه‌ی‬

‫‪3‬‬
 ‫بگه‌ڕێنین ـه‌و ‌ه ه ـه‌روه‌ك خــوای گ ـه‌وره‌ش ده‌فه‌رمــووێ‪َ { :‬يــا أَ ُّي َهــا الَّ ِذي ـ َ‬
‫ن آ َم ُنــوا‬
‫ش ٍء‬
‫ف َْ‬ ‫ُــم فَــإِنْ تَ َنا َز ْع ُت ْ‬
‫ــم ِ‬ ‫الَ ْمــ ِر ِم ْنك ْ‬ ‫ول ْ‬ ‫ــول َوأُ ِ‬ ‫س َ‬ ‫أَ ِطي ُعــوا اللَّــهَ َوأَ ِطي ُعــوا ال َّر ُ‬
‫خ ـ ِر }‪ 1‬وه‌ك ل ـه‌م‬ ‫ال ِ‬ ‫ـم تُ ْؤ ِم ُنــونَ بِاللَّ ـ ِه َوالْ َي ـ ْو ِم ْ‬
‫ســولِ ِإنْ كُ ْن ُتـ ْ‬ ‫ل اللَّ ـ ِه َوال َّر ُ‬
‫َف ـ ُردُّو ُه ِإ َ‬
‫ئایه‌تــه‌دا ده‌رده‌که‌وێــت ئه‌گــه‌ر ئێمــه‌ بڕواداربیــن ده‌بێــت گوێڕایه‌ڵــی خــواو‬
‫پێغه‌مبه‌ره‌کــه‌ی بیــن و هه‌رگرفتێکــان هه‌بــوو بیگه‌ڕێنینــه‌وه‌ بــۆالی ئــه‌وان‬
‫ئه‌گــه‌ر باوه‌ڕمــان بــه‌ خــواو ڕۆژی دوای هه‌بێــت‪ .‬که‌ســانی وا هه‌یــه‌ له‌وانه‌یــه‌‬
‫ب ـه‌ هه‌زاره‌هــا ته‌اڵقیشــی که‌وتبێــت و ه ـه‌ر گوێشــی تێن ـه‌دات!!! ه ـه‌م خــۆی‬
‫هــه‌م خێزانــه‌ به‌دبه‌خته‌که‌شــی لــه‌و تاوانــه‌دا بژیــن و ئاســایی منداڵیــش‬
‫بخه‌نــه‌وه‌‪ .‬بــه‌اڵم ده‌کرێــت بــۆ په‌نــد وه‌رگرتــن بــاس بکرێــت به‌بــێ نــاو‬
‫هێنــان بــۆ منون ـه‌ بــاس ل ـ ‌ه شــتێك ده‌کرێــت یــان ل ـه‌ نێــوان دووکه‌ســدایت بــۆ‬
‫پێکهێنانیــان بڵێــی کاری واو وا بــووه‌ ب ـه‌اڵم ب ـه‌ بــێ ناوهێنــان و به‌شــێوه‌یه‌کی‬
‫وا بیســه‌ر نه‌زانێــت مه‌به‌ســتت کێیــه‌‪ ،‬جــا ئــه‌و کاتــ ‌ه هــه‌م که‌ســی خــاوه‌ن‬
‫کێشــه‌و گوێگــر ســودمه‌ند ده‌بێــت وه‌ ئه‌وکه‌ســه‌ش کــه‌ کێشــه‌که‌ی بــووه‌‬
‫پێشــرو مامۆســتاکه‌ منونه‌کــه‌ی ده‌گێڕێتــه‌و ‌ه پــاداش وه‌رده‌گریــت هه‌مــووی‬
‫بـه‌ لێزانینــی ئـه‌و مامۆســتایه‌! وه‌گـه‌ر بـه‌ پیچه‌وانـه‌وه‌ بــوو بێگومــان کاره‌کانیــش‬
‫پیچه‌وان ـ ‌ه ده‌بێت ـه‌وه‌‪ ،‬لێــره‌دا واز ل ـه‌م مشــتومڕه‌ دێنیــن و ڕاســته‌وخۆ ده‌چین ـه‌‬
‫ناوه‌رۆکــی باســه‌که‌مان‪.‬‬
‫ئه‌گــه‌ر بێــت و ئێمــه‌ بگه‌ڕێینــه‌وه‌ بــۆ مێــژووی پێــش ئیســام جۆره‌هــا زه‌واج‬
‫و ماره‌کــردن هه‌بــووه‌ و ‌‌ه یه‌کێــك له‌وانــ ‌ه ئــه‌م جــۆره‌ زه‌واجــه‌ی ئێســتامانه‌و‬
‫شــه‌رع په‌ســه‌ندی کــردوو هێاڵیــه‌وه‌‪ ،‬کۆمه‌ڵێــك مه‌رجــی بــۆ دانــا‪ ،‬لــه‌و‬
‫زه‌واجان ـه‌ی ک ـه‌ پێــش ئیســامدا هه‌بــوو هه‌ندێکیــان بــۆ منون ـ ‌ه بــاس ده‌که‌یــن‬
‫له‌وانــه‌‪:‬‬

‫سوره‌تی النساء ئایه‌تی ‪4‬‬ ‫‪ 1‬‬

‫‪4‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬
‫‪ -1‬نکاح الشغار‪:‬‬
‫ئــه‌م جــۆره‌ ئه‌وه‌یــه‌ کــه‌ که‌ســێك کچه‌کــه‌ی خــۆی یــان که‌ســێك کــه‌ له‌ژێــر‬
‫ڕکێفــی ئه‌مدایــ ‌ه ده‌یکــرد بــ ‌ه ژن بــ ‌ه ژن بــ ‌ه بــێ ئــه‌وه‌ی هیــچ ماره‌ییــه‌ك بــۆ‬
‫کچ ـه‌کان دابرنێــت‪ ،‬بێگومــان ئه‌م ـه‌ مافــی کچ ـه‌کان ده‌فه‌وتێــت بۆی ـه‌ ئاینــی‬
‫پیــرۆزی ئیســام نه‌رێــی لێکــرد وه‌ك پێغه‌مبــه‌ر درودی خــوای لــێ بێــت‬
‫ده‌فه‌رمــووێ {نهــی رســول اللــه‌ صلــی اللــه‌ علیــ ‌ه وســلم عــن الشــغار } لــه‌‬
‫فه‌رمووده‌یه‌کــی تــردا هاتــووه‌ { ال شــغار يف االســام }‪ 2‬ئــه‌م جــۆره‌ زه‌واج‬
‫کرد‌نــ ‌ه ڕه‌د کرایــه‌وه‌و لــه‌ ئیســامدا شــتی وانیــه‌‪ . 3‬بــۆ ئــه‌وه‌ی کــ ‌ه زه‌واجه‌کــه‌‬
‫دروســت بێــت ده‌بێــت مــاره‌ی تێــدا هه‌بێــت و هه‌ریه‌کــه‌و مــاره‌ی خــۆی‬
‫دیــاری کــراو بێــت به‌بــێ ســته‌م لێکــردن‪.‬‬

‫‪ -2‬نکاح املقت‪:‬‬
‫ئه‌مــه‌ش ئــه‌و جــۆر ‌ه ده‌گرێتــه‌و ‌ه کــه‌ که‌ســێك ژنه‌کــه‌ی باوکــی نــه‌ك دایکــی‬
‫خــۆی‪ ،‬ژنێکــی تــر جگ ـ ‌ه ل ـ ‌ه دایکــی خــۆی‪ ،‬بــۆ منون ـه‌ که‌ســێك دوو ســێ یــان‬
‫زیاتــر ژنــی هه‌بــوو بێــت ‌‪ ،‬بــۆ ئ ـه‌م کــوڕه‌ هه‌بــوو ک ـه‌ ئ ـه‌م ژن ـه‌ بهێنــی بــۆ خــۆی‬
‫ب ـ ‌ه بــێ ئ ـه‌وه‌ی هیــچ ماره‌یه‌کیشــی بداتــێ‪ ،‬ب ـ ‌ه بــێ ڕه‌زامه‌نــدی خۆشــی‪ ،‬خــۆ‬
‫ئه‌گــه‌ر خــۆی به‌دڵــی نه‌بوایــه‌ که‌ســێکی تــری نزیکیــان ده‌یتوانــی ئــه‌م کاره‌‬
‫بــکات وه‌یــان هـه‌ر ده‌یــان توانــی به‌رگــری لــێ بکـه‌ن و نه‌هێڵــن شــوو بــکات تــا‬
‫ده‌مرێــت‪ ‌،‬ک ـه‌ مــرد میراته‌ک ـه‌ی بب ـه‌ن ‌‪ ،‬ش ـه‌ریعه‌تی ئیســامی ئ ـه‌م جۆره‌شــی‬
‫ڕه‌د کــرده‌وه‌ وه‌ك خــوای گـه‌وره‌ ده‌فه‌رمــووێ { وال تنکحــوا مــا نکــح آباؤکــم مــن‬
‫النســاء اال مــا قــد ســلف ان ـه‌ کان فاحشــة ومقتــا وســاء ســبیال }‪ 4‬نه‌ک ـه‌ن ئ ـه‌و‬
‫نیل االقطار ج‪ 5‬ص ‪140‬‬ ‫ ‬
‫‪2‬‬
‫المدخل لدراسة الشریعة االسالمیة دکتۆر عبدالکریم زیدان الپه‌ڕ ‌ه ‪24‬‬ ‫‪ 3‬‬
‫سوته‌تی النساء ئایه‌تی ‪22‬‬ ‫‪ 4‬‬

‫‪5‬‬
‫ئافره‌تانــه‌ مــاره‌ بکــه‌ن کــه‌ پێشــر باوکتــان مــاره‌ی کردبــوو‪ ،‬مه‌گــه‌ر ئــه‌وه‌ی‬
‫کــه‌ ڕابــوورد ( له‌ســه‌رده‌می نه‌فامیــدا پێــش حــه‌رام کردنــی ) به‌ڕاســتی ئــه‌و‬
‫کاره‌ گوناهێکــی گ ـه‌وره‌و نارشیــن و ناپه‌س ـه‌نده‌و ڕیبازێکــی خراپ ـه‌‪ 5‬هه‌روه‌هــا‬
‫ـم أَنْ تَ ِرثُــوا ال ِّن َ‬
‫ســا َء‬ ‫ـل لَكُـ ْ‬
‫حـ ُّ‬ ‫خــوای گـه‌وره‌ ده‌فه‌رمــووێ { يَــا أَيُّ َهــا الَّ ِذيـ َ‬
‫ن آ َم ُنــوا َل يَ ِ‬
‫كَ ْر ًهــا َو َل تَ ْعضُ لُو ُهـ َّ‬
‫ن }‪ 6‬ئـه‌ی ئه‌وانـه‌ی بڕواتــان هێنــاوه‌ دروســت نیـه‌ بۆتــان ژنــان‬
‫ب ـه‌ زۆر بکه‌ن ـه‌ میراتــی خۆتــان و ده‌ســتیان به‌س ـه‌ردا بگــرن‪ ( ،‬وه‌ك که‌لوپه‌لــی‬
‫‪7‬‬
‫تــری ناومــاڵ )‪ ،‬ناچاریــان مه‌کــه‌ن تــا هه‌ندێــك ماره‌ییتــان بــۆ بگه‌ڕیننــه‌و ‌ه‬
‫به‌ڕاســتی ســه‌یره‌ ئافــره‌ت وه‌ك کااڵیــه‌ك ســه‌یری ده‌کــرا نــه‌ك وه‌ك مــرۆڤ‬
‫ه ـه‌روه‌ك چــۆن که‌لوپ ـه‌ڵ و گاو وواڵخ ب ـه‌ش ده‌کــرا ئه‌ویــش ئــاوا‪ .‬ب ـه‌اڵم ل ـه‌وه‌‬
‫ســه‌یرتر هه‌یــ ‌ه لــه‌م ڕۆژه‌دا کــه‌ میلله‌تێــك وه‌ك کااڵ ســه‌یر ده‌کــرێ و وه‌ك‬
‫میراتێــك جــێ ده‌مێنــی بــۆ نه‌وه‌کانــی داهاتــووی هــه‌روه‌ك لــه‌ زۆر وواڵتانــی‬
‫جیهانــدا هه‌یــه‌‪ ،‬باوکه‌کــ ‌ه ده‌مــرێ میلله‌ته‌کــ ‌ه بــۆ کوڕه‌کــه‌ی جــێ ده‌مێنــێ‬
‫ئه‌میــش ئیــر خــۆی و خــوای خــۆی؟!‬

‫‪ -3‬کۆکردنه‌وه‌ له‌ نێوان دوو خوشك‪:‬‬

‫یانــی که‌ســی وا هه‌بــوو دوو ژنــی هێنــاوه‌ هه‌ردووکیــان خوشــك بــووه‌‪ ،‬ئاینــی‬
‫ئیســام ئه‌مه‌شــی ڕه‌د کــرده‌وه‌و نابێــت دوو خوشــك لـ ‌ه یـه‌ك کاتــدا بهێرنێــت‬
‫ـم‬
‫خ َواتُكُـ ْ‬ ‫ـم َوأَ َ‬
‫ـم َوبَ َناتُكُـ ْ‬ ‫ـم أُ َّم َهاتُكُـ ْ‬
‫ـت َعلَ ْيكُـ ْ‬ ‫ح ِّر َمـ ْ‬‫وه‌ك خــوای گـه‌ور ‌ه ده‌فه‌رمــووێ { ُ‬
‫َّت أَ ْرضَ ْع َنكُـ ْ‬
‫ـم‬ ‫ـم ال ـا ِ‬ ‫ـت َوأُ َّم َهاتُكُـ ُ‬ ‫خـ ِ‬ ‫ـات األُ ْ‬ ‫ـات األَخِ َوبَ َنـ ُ‬
‫ـم َوبَ َنـ ُ‬ ‫ـم َوخَاالَتُكُـ ْ‬ ‫َو َع َّمتُكُـ ْ‬
‫جو ِركُــم ِّمــن‬ ‫ح ُ‬‫ف ُ‬ ‫َّت ِ‬ ‫ـم ال ـا ِ‬ ‫ســآئِك ُْم َو َر َبائِ ُبكُـ ُ‬ ‫ن ال َّرضَ ا َع ـ ِة َوأُ َّم َهـ ُ‬
‫ـات نِ َ‬ ‫َوأَ َ‬
‫خ َواتُكُــم ِّم ـ َ‬
‫ـم‬‫ـاح َعلَ ْيكُـ ْ‬
‫ج َنـ َ‬ ‫ن َفـاَ ُ‬ ‫خلْ ُتــم ِب ِهـ َّ‬‫ـم تَكُونُــواْ َد َ‬ ‫ن َفـإِن لَّـ ْ‬
‫خلْ ُتــم ِب ِهـ َّ‬ ‫َّت َد َ‬‫ِّســآئِك ُُم الـا ِ‬ ‫ن َ‬
‫بڕوان ‌ه ته‌فسیری ئاسان بۆ تێگه‌شتنی قورئان بورهان محمد امین‬ ‫ ‬
‫‪5‬‬
‫سوره‌تی النساء ئایه‌تی ‪19‬‬ ‫‪ 6‬‬
‫بڕوان ‌ه ته‌فسیری ئاسان بۆ تێگه‌شتنی قورئان بورهان محمد امین‬ ‫‪ 7‬‬

‫‪6‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬
‫ـن إَالَّ َمــا َقــدْ‬ ‫ـن األُ ْ‬
‫خ َتـ ْ ِ‬ ‫ـم َوأَن تَ ْ‬
‫ج َم ُعــواْ َبـ ْ َ‬ ‫صالَ ِبكُـ ْ‬‫ن أَ ْ‬
‫ن ِم ـ ْ‬ ‫ـل أَ ْب َنائِكُـ ُ‬
‫ـم الَّ ِذي ـ َ‬ ‫حالَئِـ ُ‬
‫َو َ‬
‫‪8‬‬
‫ـا }‬
‫حيـ ً‬ ‫َف ِإنَّ ال ّلــهَ كَانَ َغ ُفــو ًرا َّر ِ‬‫س ـل َ‬ ‫َ‬
‫(ئــه‌و جــۆره‌ که‌ســانه‌) حــه‌رام کــراوه‌ (مــاره‌ بکرێــن)‪ :‬دایکتــان‪ ،‬کچه‌کانتــان‪،‬‬
‫خوشــکه‌کانتان‪ ،‬پوره‌کانتــان‪( ،‬خوشــکی بــاوك)‪ ،‬پوره‌کانتــان (خوشــکی‬
‫دایــك)‪ ،‬برازاتــان‪ ،‬خوشــکه‌زاتان‪ ،‬ئــه‌و دایکانــه‌ی کــ ‌ه شــیریان داونه‌تــێ‪،‬‬
‫خوشــکه‌ شــیریه‌کانتان‪ ،‬دایکــی هاوســه‌رتان (خه‌ســوو)‪ ،‬ئــه‌و کچانــه‌ی لــه‌‬
‫پیاوێکــی تــرن و الی ئێــوه‌ ده‌ژیــن و پــه‌روه‌رده‌ ده‌بــن و لــه‌و ژنانه‌تانــن کــه‌‬
‫چونه‌ت ـه‌ الیــان (وات ـه‌ زڕ کچه‌کانتــان)‪ ،‬خــۆ ئه‌گ ـه‌ر نه‌چووبن ـ ‌ه الی دایکــی ئ ـه‌و‬
‫جــۆره‌ کچان ـه‌ ئ ـه‌و ‌ه دروســته‌ ماره‌یــان بک ـه‌ن‪( ،‬هه‌روه‌هــا حه‌رام ـه‌) هاوس ـه‌ری‬
‫ئــه‌و کوڕانه‌تــان مــار ‌ه بکــه‌ن کــه‌ لــه‌ پشــتی خۆتانــن (واتــه‌ بوکه‌کانتــان)‪،‬‬
‫(هه‌روه‌هــا حه‌رامــه‌) دوو خوشــکیش پێکــه‌و ‌ه بکه‌نــ ‌ه هاوســه‌ری خۆتــان‪،‬‬
‫چاوپۆشــی لــه‌وه‌ی کــه‌ لــه‌ ڕابــردوودا لــه‌و بابه‌تانــ ‌ه ڕووی داوه‌ ده‌کرێــت‪،‬‬
‫به‌ڕاســتی خــوا هه‌میشــه‌ و بــه‌رده‌وام لێخۆشــبوو میهره‌بانــه‌‪.9‬‬

‫‪ -4‬ڕێژه‌ی دیار نه‌کراو بۆ ژن هێنان‪:‬‬

‫که‌ســی وا هه‌بــوو ‪ 10‬ژنــی هه‌بــوو‪ ،‬هه‌بــوو ‌ه زۆر زیاتــر و ‌ه شــه‌ریعه‌تی‬
‫ئیســام ســنورێکی بــۆ‌ دانــا کــ ‌ه تــا چــوار ڕێگــه‌ پێــدراوه‌ وه‌ك خــوای گــه‌وره‌‬
‫ســاء َم ْث َنــى َو�ثُــا َ‬
‫َث َو ُربَــا َع فَــإِنْ‬ ‫حــواْ َمــا طَ َ‬
‫ــاب لَكُــم ِّمــ َ‬
‫ن ال ِّن َ‬ ‫ده‌فه‌رمــووێ{ فَان ِك ُ‬
‫حــدَ ًة }‪ 10‬ئه‌ویــش بــه‌ مه‌رجــێ که‌ســه‌که‌ متامنــه‌ی بــه‌‬ ‫ــم أَالَّ تَ ْع ِدلُــواْ َف َوا ِ‬ ‫ِ‬
‫خ ْف ُت ْ‬
‫خــۆی هه‌بێــت کــه‌ دادگــه‌ر بێــت لــه‌ نێوانیانــدا‪ ،‬خــۆ ئه‌گــه‌ر دادگــه‌ر نه‌بــوو‬
‫بێگومــان توشــی ســزا ده‌بێــت‪ ،‬هه‌تــا هــه‌ر یه‌کــه‌م ژنیــش ئایــا هه‌مــوو ئــه‌و‬
‫سوره‌تی النساء ئایه‌تی ‪23‬‬ ‫ ‬
‫‪8‬‬
‫بڕوان ‌ه ته‌فسیری ئاسان بۆ تێگه‌شتنی قورئان بورهان محمد امین‬ ‫‪ 9‬‬
‫سوره‌تی النساء ئه‌یه‌تی ‪3‬‬ ‫‪ 10‬‬

‫‪7‬‬
‫که‌ســانه‌ی کــ ‌ه یــه‌ك ژنیــان هه‌یــه‌ دادگــه‌رن له‌گه‌ڵیــدا ؟ له‌ســه‌ر فره‌ژنــی‬
‫نــاڕۆم لێــره‌دا چونک ـ ‌ه باســێکه‌ زۆر هه‌ڵده‌گرێــت ده‌کرێــت بکرێت ـه‌ بابه‌تێکــی‬
‫ســه‌ربه‌خۆ‪.‬‬

‫‪ -5‬ماره‌ی بردن له‌ نه‌فامیدا‪:‬‬

‫ئه‌گــه‌ر که‌ســێك کچه‌کــه‌ی بدایــه‌ به‌شــوو ماره‌یه‌کــه‌ی ده‌بــرد‪ ،‬هه‌رچه‌نــد‬
‫به‌داخ ـه‌وه‌ ئه‌م ـه‌ تــا ئێســتاش مــاوه‌‪ ،‬زۆر ک ـه‌س بیســتومه‌ وتوویه‌تــی کچه‌ک ـه‌م‬
‫بـ ‌ه پســکیت و نوقــڵ گـه‌وره‌ کــردووه‌ چــۆن پــاره‌ی لــێ ناســتێنم ! بــۆ کــوڕی ئـه‌و‬
‫خه‌ڵک ـ ‌ه ب ـ ‌ه بــا گ ـه‌ور ‌ه بــووه‌ ؟ ده‌بێــت مــاره‌ی ئ ـه‌و بــڕ ‌ه پاره‌ی ـه‌ زێــره‌ هه‌رچی ـه‌‬
‫بدرێــت بــه‌ کچه‌کــه‌و ئــه‌وه‌ مافــی ئــه‌وه‌ نــه‌ك که‌ســوکاری‪ 11‬خــوای گــه‌ور ‌ه‬
‫ش ٍء ِّم ْنــهُ‬ ‫حلَ ـ ًة َف ـإِن ِطـ ْ َ‬
‫ـن لَكُـ ْ‬
‫ـم َعــن َ ْ‬ ‫ن نِ ْ‬
‫صدُ قَاتِ ِه ـ َّ‬
‫ســاء َ‬ ‫ده‌فه‌رمــووێ { َوآتُــواْ ال َّن َ‬
‫‪12‬‬
‫ْســا َفكُلُــو ُه َه ِني ًئــا َّمرِي ًئــا }‬
‫نَف ً‬
‫ماره‌یــی ئافره‌تــان بــده‌ن بــه‌و په‌ڕیــی دڵفراوانــی و ئاســوده‌یی یــه‌وه‌‪ ،‬خــۆ‬
‫ئه‌گ ـه‌ر ب ـه‌ ئــاره‌زوو ویســتی خۆیــان ده‌ســتیان هه‌ڵگــرت ل ـه‌ هه‌ندێــك ماره‌یــی‬
‫و به‌خشــییان ب ـه‌ ئێــوه‌‪ ،‬ئێــوه‌ بۆتــان هه‌ی ـه‌ بیخــۆن و ب ـه‌کاری بێنــن‪ ،‬وه‌ به‌بــێ‬
‫دوودڵــی نۆشــی بک ـه‌ن‪ .13‬ئ ـه‌و بــڕه‌ ماڵ ـه‌ مافــی ئافره‌ته‌که‌ی ـه‌‪ ،‬ئیــر ک ـه‌م یــان‬
‫زۆر دیــاری نه‌کــراو ‌ه لــ ‌ه شــه‌رعدا‪ ،‬ئــه‌وه‌ ده‌که‌وێتــه‌ ســه‌ر ڕێکه‌وتنیــان بــه‌اڵم‬
‫بێگومــان تــا ک ـه‌م بێــت باشــره‌‪ ،‬دواتریــش هه‌رخــۆی سه‌رپشــک ‌ه ل ـه‌وه‌ی ک ـه‌‬
‫چــی لــێ ده‌کات نـه‌ك بـه‌زۆر لێــی بسـه‌نرێت! وه‌یــان هـه‌ر حســابی بــۆ نه‌کرێت‬
‫که‌چــی به‌س ـه‌ر دێنــن له‌کاتێکــدا ئ ـه‌م ماف ـه‌ ئیســام ب ـه‌ ته‌واوه‌تــی داویه‌تــی‬
‫بــه‌ ئافــره‌ت‪ .‬هه‌روه‌هــا ئافــره‌ت بــه‌ زۆری یــان که‌مــی مــاڵ ســوك نابێــت‬
‫المدخل لدراسة الشریعة االسالمیة دکتۆر عبدالکریم زیدان الپه‌ڕ ‌ه ‪26-24‬‬ ‫‪ 1‬‬
‫‪1‬‬
‫سوره‌تی النساء ئایه‌تی ‪4‬‬ ‫‪ 12‬‬
‫بڕوان ‌ه ته‌فسیری ئاسان بۆ تێگه‌شتنی قورئان بورهان محمد امین‬ ‫‪ 13‬‬

‫‪8‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬
‫هــه‌روه‌ك هه‌ندێــك کــه‌س ده‌ڵێــن؟! ئــه‌وه‌ی ســه‌ره‌وه‌ ته‌نهــا حــه‌زم کــرد وه‌ك‬
‫پێشــه‌کیه‌ك بێــت بــۆ چوونــه‌ نــاو بابه‌ته‌کــه‌وه‌‪ ،‬ئــه‌و هه‌مــوو گۆڕانکاریانــه‌ی‬
‫هاتــووه‌ به‌ســه‌ر ئــه‌م کاره‌دا لــه‌ به‌رژه‌وه‌نــدی ئافــره‌ت بــووه‌‪ ،‬هــه‌روه‌ك لێــره‌دا‬
‫باس ـه‌ک ‌ه باســی ت ـه‌اڵق و جیابوونه‌وه‌ی ـه‌ ل ـ ‌ه پێــش ئیســامدا ڕێــژه‌ش نه‌بــوو بــۆ‬
‫ت ـه‌اڵق که‌ســی وا هه‌بــوو ‌ه س ـه‌د جــار ژنه‌ک ـه‌ی ت ـه‌اڵق داوه‌و هێناویه‌تی ـه‌و ‌ه ب ـه‌‬
‫ئــاره‌زووی خــۆی تــۆپ تۆپێنــی پێکــردووه‌! یــان ه ـه‌روا وازی لێهێنــاوه‌ ب ـه‌ بــێ‬
‫ئ ـه‌وه‌ی ته‌اڵقــی بــدات وه‌ ئه‌ویــش نه‌یتوانیــو ‌ه شــوو بــکات ناچــار بــووه‌ ه ـه‌روا‬
‫دانیشــێت تــا مــردن‪ ،‬بـه‌اڵم ئاینــی پیــرۆزی ئیســام ســنورێکی دانــا بــۆ هه‌مــوو‬
‫ئ ـه‌م شــتانه‌ وه‌ك ل ـه‌ خــواره‌و ‌ه ب ـه‌ ڕوونــی ده‌رده‌که‌وێــت‪.‬‬
‫*تــه‌اڵق و جیابوونــه‌وه‌ لــه‌ شــه‌رعدا چاره‌ســه‌رێکی نێــوان ژن و پیــاوه‌ بــه‌‬
‫چه‌نــد ووشــه‌یه‌کی تایبــه‌ت‪ 14‬ئه‌گــه‌ر هاتــوو ژن و پیــاو دانوله‌یــان پێکــه‌وه‌‬
‫نه‌ده‌کــواڵ وه‌ هه‌مــوو ڕۆژ گرفــت و ده‌نگه‌ده‌نگیــان هه‌بــوو وه‌ نه‌یــان توانــی‬
‫لێــك تێبگـه‌ن وبگه‌نـ ‌ه خاڵــی هاوبـه‌ش باشــر وایـ ‌ه لێــك جیــا ببنـه‌وه‌‪ ،‬ئه‌ڵبـه‌ت‬
‫ئه‌مــه‌ش کارێکــی ئاســان نیــه‌و وه‌ نابێــت په‌لــه‌ی تێــدا بکرێــت‪ ،‬ده‌بێــت‬
‫کۆمه‌ڵێــك ڕێگ ـه‌ هه‌ی ـه‌ بیانگرن ـ ‌ه ب ـه‌ر وه‌ك‪ :‬جێگ ـه‌ جیاکردن ـه‌و ‌ه بــۆ ماوه‌ی ـه‌ك‪،‬‬
‫ئــاگادار کردنــی پیــاو چاکانــی هـه‌ردووال بــۆ گونجاندیــان پێکـه‌وه‌‪ ،‬بـه‌اڵم ئه‌گـه‌ر‬
‫هه‌مــوو هه‌وڵــه‌کان ســه‌ری نه‌گــرت بــاش نیــه‌ ماڵه‌که‌یــان بکه‌نــ ‌ه دۆزه‌خێــك‬
‫بــۆ خۆیــان و ئه‌زیه‌تدانــی ئه‌مــاوالش لێــك جیــا ببنــه‌وه‌‪ ،‬جگــه‌ لــه‌وه‌ش کــه‌‬
‫لـه‌م نێوانـه‌دا زۆر جــار مندااڵنیــش مافیــان ده‌خــورێ‪ ،‬مـه‌رج نــی یـه‌ ئـه‌و مــاف‬
‫خورانــه‌ش ته‌نهــا الیه‌نــی مــادی بێــت زۆر جــار ده‌روونیــه‌‪ .‬نابێــت خه‌ڵکیــش‬
‫بــ ‌ه شــێوه‌یه‌کی خــراپ بڕواننــه‌ ئــه‌م ئافــره‌ت و پیــاوه‌‪ ،‬چونکــه‌ مانــای وا نیــه‌‬
‫کــه‌ ئــه‌م دووکه‌ســه‌ کــه‌ نه‌یــان توانــی پێکــه‌وه‌ بژیــن ئیــر به‌که‌ڵــك نایــه‌ن‬

‫هه‌مان سه‌رچاو ‌ه ‪26‬‬ ‫‪ 14‬‬

‫‪9‬‬
‫و خراپــن‪ ،‬به‌ڵکــو نه‌یــان ویســتوو ‌ه درۆ له‌گــه‌ڵ خۆیانــدا بکــه‌ن‪ ،‬گرنگــ ‌ه کــ ‌ه‬
‫که‌ســایه‌تی یه‌کرتیــش برینــدار نه‌کــه‌ن‪ ،‬هه‌یــ ‌ه بــۆ منونــه‌ ئافره‌تێــك دێنــێ‬
‫و دوای گرفتێکــی وا دێتــ ‌ه پێــش ســه‌ره‌نجامه‌که‌ی بــه‌ تــه‌اڵق کۆتــای دێــت‬
‫ل ـ ‌ه دوایــدا تان ـه‌و شــتی خــراپ بــۆ یه‌کــر هه‌ڵده‌به‌ســن‪ ،‬چــۆن؟ ئ ـه‌و مرۆڤ ـه‌‬
‫ده‌مــی ده‌یهێنــی خراپــه‌ی ئــه‌و ئافره‌تــ ‌ه یــان پیــاوه‌ بــاس بــکات کــه‌ پێشــر‬
‫هاوســه‌ری بــووه‌! لــ ‌ه کۆمه‌ڵگــه‌ی خۆشــاندا زۆر پێداگــری ده‌کــرێ لــه‌وه‌ی‬
‫کــ ‌ه بۆچــی جیابوونه‌تــه‌وه‌ مــادام کاره‌کــ ‌ه تــه‌واو بــووه‌ نه‌ده‌بــوو ئه‌وه‌نــده‌‬
‫پێداگــری بکرای ـه‌‪ ،‬چونک ـه‌ ســودی نی ـه‌‪ ،‬ته‌نهــا ئه‌وه‌نده‌ی ـ ‌ه کابــرای پرســیارکه‌ر‬
‫وه‌ك حه‌زێکــی خــۆی ده‌یه‌وێــت هۆکاره‌کــه‌ بزانێــت‪ ،‬ئه‌گینــا کاره‌کــه‌ لــه‌وه‌‬
‫تێپه‌ڕیــوه‌ چاره‌ســه‌ربکرێ‪ .‬زۆرجــار هــۆی دڵســۆزی که‌ســوکاری هــه‌ردووالش‬
‫کێش ـه‌کان ئاڵۆزتــر ده‌ک ـه‌ن!‬

‫جۆره‌کانی ته‌اڵق‬

‫دووجــۆر تــه‌اڵق هه‌یــ ‌ه ته‌اڵقێکیــان پێــی دوه‌تــرێ ته‌اڵقــی ڕاســته‌وخۆ‬

‫ئاشــکرا‪ ،‬واتــه‌ بــه‌ خێزانه‌کــه‌ی بڵــێ بــڕۆ ته‌اڵقــت که‌وتبێــت‪ ،‬بــه‌م وته‌یــه‌‬
‫ته‌اڵقــی ده‌که‌وێــت‪ .‬جــۆری دووه ـه‌م نائاشــکرا یانــی ب ـه‌ ووش ـه‌ی ت ـه‌اڵق نه‌بــێ‬
‫ئیــر ئه‌مـه‌ زۆر شــت ده‌گرێتـه‌ خــۆ بــۆ منونـه‌ بڵــێ بـه‌ خێزانــی بــڕۆره‌وه‌ بــۆ مــاڵ‬
‫باوکــت‪ ،‬یــان لـه‌ کۆڵــم بـه‌ره‌وه‌ لـه‌م جــۆره‌ قســان ‌ه بـه‌اڵم ئه‌گـه‌ر نیه‌تــی له‌گه‌ڵــدا‬
‫بێــت یانــی مه‌به‌ســتی ته‌اڵقــدان بێــت بــه‌م قســانه‌ ئینجــا ته‌اڵقه‌کــه‌ی‬
‫ده‌که‌وێــت‪ ،‬چونکــه‌ ئه‌گــه‌ر مه‌به‌ســتی ئــه‌وه‌ نه‌بێــت بێگومــان ئــه‌و قســانه‌‬
‫هیچــی تیــا نیـه‌‪ ،‬بــۆ منونـه‌ بڵــێ بــڕۆره‌وه‌ بــۆ مــاڵ باوکــت‪ ،‬یــان لـه‌ کۆڵــم بـه‌ره‌وه‌‬
‫بیــه‌وێ بــۆ منونــه‌ ئیرساحه‌تێــك بــکات و مه‌به‌ســتی جێهێشــتنێکی کاتــی‬

‫‪10‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬
‫بێــت‪ ،‬هــه‌روه‌ك هه‌مــوو کــه‌س ئــه‌و بارودۆخــه‌ی به‌ســه‌ردا دێــت هه‌ندێــك‬
‫جــار ح ـه‌ز ب ـه‌ ته‌نهــای بــکات بــۆ زیاتــر پشــوو‪.15‬‬
‫*ه ـه‌روه‌ك چــۆن دووجــۆر ت ـه‌اڵق هه‌ی ـه‌‪ ،‬ته‌اڵقــی ئاشــکرا ب ـه‌ ووش ـه‌ی ت ـه‌اڵق‬
‫و وه‌ تــه‌اڵق بــه‌ ووشــه‌ی جگــه‌ تــه‌اڵق‪ ،‬هه‌روه‌هــا دووجۆریــش ته‌اڵقیــش‬
‫هه‌یــ ‌ه کــه‌ یه‌کێکیــان تــاوان نــی یــه‌ ئه‌گــه‌ر لــه‌و کاتــه‌دا ته‌اڵقــی بده‌یــت‪،‬‬
‫ئه‌ویــش ئه‌وکاته‌یــه‌ ئافره‌ته‌کــه‌ لــه‌ ســوڕی مانگانــه‌دا نیــه‌‪ ،‬واتــه‌ پاکــه‌و وه‌‬
‫هێشــتا کاری جــووت بوونیــش نه‌کــراو ‌ه‪ ‌،‬دووهه‌میــان تاوانــه‌ ئه‌گــه‌ر بێــت و‬
‫ل ـه‌و کات ـه‌دا پیاوه‌ک ـه‌ ژنه‌ک ـه‌ی خــۆی ت ـه‌اڵق بــدات‪ ،‬تاوانبــار ده‌بێــت‪ ،‬ئه‌ویــش‬
‫ئه‌وکاته‌یــه‌ کــه‌ ئافره‌ته‌کــ ‌ه لــه‌ ســوڕی مانگانه‌دایــه‌ (الحیــض)‪ ،‬وه‌یــان پاکــه‌و‬
‫لــ ‌ه ســوڕی مانگانــه‌دا نیــ ‌ه بــه‌اڵم پێکــه‌وه‌ جــووت بــوون ‌‪ .‬ئــه‌وه‌ش بزانــن کــه‌‬
‫چــوار جــۆر ئافــره‌ت ه ـه‌ن ک ـه‌ ئه‌مان ـ ‌ه نایــان گرێت ـه‌وه‪ ‌،‬ئه‌ویــش چــوار تاقمــن‪،‬‬
‫یه‌که‌میــان‪ :‬ئافره‌تێکــی منــداڵ کــ ‌ه هێشــتا نه‌گه‌شــتۆته‌ حــه‌دی ســوڕی‬
‫مانگانــه ‌‪ ،‬دووهه‌میــان‪ :‬یه‌کێکــه‌ کــه‌ زۆر گه‌وره‌یــه‌و لــه‌وه‌دا نه‌مــاوه‌ ســوڕی‬
‫مانگانــه‌ی به‌ســه‌ردا بێــت یانــی پیــر بــووه‌‪ ،‬ســێهه‌میان‪ :‬ئافره‌تــی دووگیانــه‌‬
‫حامــل‪ ،‬چوارهــه‌م‪ :‬ئــه‌و ئافره‌ته‌یــ ‌ه کــه‌ خولعــی‪ 16‬له‌گــه‌ڵ کــراوه‌و وه‌ کاری‬
‫جــووت بونیشــیان نه‌کــردووه‌‪ .17‬لێــره‌دا پرســیارێك دروســت ده‌بێــت ئایــا چــۆن‬
‫که‌ســێك خێزانــی تــه‌اڵق بــدات تاوانــی ده‌گات یــان تاوانــی نــاگات‪ ،‬لێــره‌دا‬
‫مه‌به‌ســت لــه‌وه‌ نیــه‌ ئه‌گــه‌ر هه‌رکه‌ســێك ویســتی خێزانه‌کــه‌ی تــه‌اڵق بــدات‬
‫بڵــێ ده‌ی ئێســت ‌ه کاتــی خۆیه‌تــی و ته‌اڵقــی بــدات‪ ،‬لێــره‌دا مه‌به‌ســت ئه‌وه‌ی ـه‌‬
‫ئه‌گ ـه‌ر ئیــر کار گه‌شــته‌ ئ ـه‌وه‌ی ک ـه‌ چــار نه‌مــا‪ ،‬وه‌ هه‌لــی پێک ـه‌و ژیــان نه‌مــا‬
‫ل ـه‌و کات ـه‌دا ته‌اڵقــی بــدات ک ـه‌ ئافره‌ته‌ک ـ ‌ه ل ـ ‌ه پاکیدای ـه‌ وه‌ هێشــتا جیامعیــان‬
‫بڕوان ‌ه کفایة االخیار الپه‌ڕه‌‪447-444‬‬ ‫‪ 5‬‬
‫‪1‬‬
‫خلع وات ‌ه ئافره‌ته‌ک ‌ه داوای ته‌اڵقی کردووه‌و ئیتر پیاوه‌که‌ش ته‌اڵقی داو ‌ه‬ ‫‪ 16‬‬
‫بڕوان ‌ه کفایة االخیار الپه‌ڕه‌‪449-447‬‬ ‫‪ 17‬‬

‫‪11‬‬
‫نه‌کــردووه‌‪ ،‬ئه‌مــه‌ش له‌بــه‌ر ئه‌وه‌یــه‌ نــه‌وه‌ك ئافره‌ته‌کــه‌ حامــل بێــت و دوای‬
‫په‌شــیامنی بکێشــێت و داخــی بــۆ بخــوات کــه‌ نه‌یزانــی ئافره‌ته‌کــه‌ حامــل‬
‫ده‌بــێ‪ .‬به‌ته‌اڵقدانــی لــ ‌ه کاتــی ســوڕی مانگانــه‌دا تاوانــی ده‌گات ئیــر‬
‫مه‌ســه‌له‌ی ته‌اڵقدانه‌کــه‌ی شــتێکی تــره‌‪ ،‬ئایــا له‌به‌رچــی ته‌اڵقــی داوه‌ یــان‬
‫ده‌یــدات‪ .‬بێگومــان خــوای گــه‌وره‌ بچوکرتیــن شــت ده‌خوێنێتــه‌وه‌‪.‬‬
‫*ته‌اڵقــدان پێــش ژن هێنــان ناکه‌وێــت وه‌ك یه‌کێــك هێشــتا ژنــی نه‌هێنــاوه‌و‬
‫بڵــێ ته‌اڵقــم که‌وتبێــت یــان بڵــێ ته‌اڵقــی داهاتــووم که‌وتبێــت کاتێــك ژنــم‬
‫هێنــا‪ ،‬بــه‌اڵم کارێکــی خراپــه‌و نابێــت بکرێــت وه‌ هه‌روه‌هــا ده‌م ڕاهاتنــی‬
‫که‌ســه‌که‌ له‌ســه‌ر ته‌اڵقیــش کاره‌کــه‌ الی ســاده‌ ده‌کاتــه‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌هــا چــوار‬
‫کۆمه‌ڵــی تــر ه ـه‌ن ته‌اڵقیــان ناکه‌وێــت منــداڵ‪ ،‬شــێت‪ ،‬خه‌وتــوو‪ ،‬زۆرلێکــراو‪،18‬‬
‫پێغه‌مبــه‌ر درودی خــوای لــێ بێــت ده‌فه‌رمــووێ {عــن النبــي ‏ ‏صــى اللــه‬
‫عليــه وســلم‏‏قــال‏‏رفــع القلــم عــن ثــاث عــن النائــم حتــى يســتيقظ وعــن‬
‫الصغــر حتــى يكــر وعــن املجنــون حتــى يعقــل‏‏أو يفيــق}‪ 19‬وات ـه‌ منــداڵ و‬
‫خه‌وتــوو شــێت قه‌ڵه‌مــی تاوانیــان له‌ســه‌ر البــراوه‌‪ .‬هــۆی تــه‌اڵق نه‌که‌وتنــی‬
‫ئ ـه‌م کۆمه‌اڵن ـه‌ ئه‌وه‌ی ـ ‌ه ب ـه‌ ویســتی خۆیــان نه‌بــوو ‌ه بــۆ منون ـه‌ وه‌ك زۆر لێکــراو‪.‬‬
‫وه‌یــان نازانــی ت ـه‌اڵق چی ـه‌ وه‌ك منــداڵ و شــێت‪.‬‬

‫هه‌مان سه‌رچاو ‌ه الپه‌ڕه‌‪463‬‬ ‫‪ 18‬‬

‫ابی داود ڕیوایه‌تی کردوو ‌ه‬ ‫‪ 19‬‬

‫‪12‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬

‫گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ئافره‌تی ته‌اڵق دراو‬

‫پیــاو خاوه‌نــی ســێ ته‌اڵقــه‌‪ ،‬بــێ ســنور نییــه‌‌ وه‌ك ســه‌رده‌می نه‌فامــی‪،‬‬
‫به‌ڵکــو ســنورداره‌‪ ،‬جــا کــه‌وا بــوو هــه‌ر له‌ســه‌ره‌تاوه‌ ده‌بێــت زۆر ئــاگادار بیــت‬
‫ک ـ ‌ه ه ـه‌وڵ نه‌ده‌یــت ب ـه‌ هیــچ شــێوه‌یه‌ك ت ـه‌اڵق بخــۆی‪ ،‬بــۆ ئ ـه‌وه‌ی نه‌که‌ویت ـه‌‬
‫کێش ـه‌وه‌‪ .‬به‌ڕاســتی نه‌نگی ـه‌ بــۆ پیــاو ت ـه‌اڵق بکات ـه‌ چه‌کــی خــۆی و ه ـه‌رده‌م‬
‫بــه‌ کاری بێنــێ وه‌ك لــه‌ زۆر شــوێن بــاوه! وه‌یــان هه‌ندێــك خێزانه‌کانیــان‬
‫پــێ ده‌ترســێنن!‪ .‬ئامۆژگاریــم بــۆ هه‌مــوو خوێنه‌رانــی به‌ڕێــز ئه‌گــه‌ر کــوڕه‌و‬
‫هێشــتا ژنــی نه‌هێنــاوه‌ هــه‌ر لــ ‌ه ئێســته‌وه‌ متامنه‌یه‌کــی به‌هێــز لــه‌ دڵــی‬
‫خۆیــدا دروســت بــکات کـه‌ هه‌رگیــز ئـه‌م ووشـه‌یه‌ی بـه‌ ده‌مــدا نه‌یه‌ت‪،‬کاتێــك‬
‫ژنــی هێنــا‪ ،‬ئه‌گ ـه‌ر پیــاوه‌و خاوه‌نــی ژن ـه‌ ئه‌گ ـه‌ر پێشــر ته‌اڵقــی به‌کارهێنــاوه‌‬
‫جارێکــی تــر نه‌گه‌ڕێنــه‌و ‌ه ســه‌ری و لــه‌ خــوا برتســن‪ ،‬ئه‌گــه‌ر کچــه‌و هێشــتا‬
‫شــوی نه‌کــردووه‌ ئ ـه‌م ووتان ـه‌ی ل ـه‌ بیــر بێــت و ئامــۆژگاری هاوس ـه‌ره‌که‌ی پــێ‬
‫بــکات ل ـ ‌ه داهاتــوودا وه‌ خــوای گ ـه‌وره‌ هاوس ـه‌ری ئیامنــدارو ل ـه‌ خــوا ترســتان‬
‫ب ـه‌ نســیب بــکات‪‌،‬خێزانــی ئیامنــدارو چــاك ب ـه‌ نســیبی کوڕه‌کانیــش بــکات‪،‬‬
‫ئه‌گــه‌ر ژنــه‌و خاوه‌نــی مێــرده‌ هه‌روه‌هــا ئامــۆژگاری مێرده‌کــه‌ی پــێ بــکات و‬
‫هه‌رگیــز هــه‌وڵ نــه‌دات مێرده‌کــه‌ی تــوڕ ‌ه بــکات چونکــ ‌ه تــه‌اڵق دان زۆر کات‬
‫لــ ‌ه توڕه‌ییــه‌وه‌ دروســت ده‌بــێ‪ ،‬لێــره‌دا به‌ســه‌رهاتێکم بیــر که‌وتــه‌وه‌ ‌(الی‬
‫دکتۆرێكــی ئوردونــی ئــه‌و ئایه‌تانه‌مــان ده‌خوێنــد کــه‌ حوکمــی تێدایــه‌ وه‌‬
‫هاتینــ ‌ه ســه‌ر تــه‌اڵق‪ ،‬یه‌کێــك لــه‌ قوتابیــه‌کان پرســیاری کــرد ووتــی‪ :‬دکتــۆر‬
‫بــۆ؟ ئـه‌و که‌ســانه‌ی تـه‌اڵق ده‌خــۆن تــوڕه‌ ده‌بــن ‪،‬ئه‌ویــش ووتــی‪ :‬ئـه‌ی ته‌بعـه‌ن‬
‫خــۆ گونجــاو نیــه‌ پیــاو قاچــی له‌ســه‌ر قاچــی دانابێــت و قــاوه‌ بخــوات و بڵــێ‬
‫ب ـه‌ خێزانــی بــڕۆ ته‌اڵقــت که‌وتبێــت)‪ ‌.‬هه‌روه‌هــا ده‌بێــت ئێم ـه‌ش ب ـه‌ گوێــره‌ی‬

‫‪13‬‬
 ‫توانامــان خه‌ڵکــی هۆشــیار بکه‌یــن‪.‬‬
‫*پیــاو وه‌ك وومتــان خاوه‌نــی ســێ ته‌اڵقـه‌‪ ،‬ئه‌گـه‌ر ته‌اڵقــێ وه‌ یــان دوو ته‌اڵقــی‬
‫کــه‌وت ده‌توانێــت خێزانه‌کــه‌ی بهێنێتــه‌وه‌‌و وه‌ك جــاران هه‌ڵســوکه‌وتی‬
‫له‌گه‌ڵــدا بــکات‪ .‬بــه‌اڵم ئه‌گــه‌ر ســێ ته‌اڵقــی کــه‌وت ناتوانێــت خێزانه‌کــه‌ی‬
‫بهێنێتــه‌وه‌ هه‌تــا پێنــج مــه‌رج نه‌یه‌نــه‌ دی‪ .‬ئه‌ویــش تــه‌واو بوونــی عیــده‌ی‬
‫ش ـه‌رعیه‌ لێــی وات ـه‌ ســێ ســوڕی مانگان ـه‌ ببینێــت و پــاك ببێت ـه‌وه‌‪ ،‬ل ـ ‌ه پاشــان‬
‫شــوبکاته‌ که‌ســێکی تــرو وه‌ کاری جــووت بــوون له‌گه‌ڵیــدا ڕووبــدات‪ ،‬پاشــان‬
‫ئه‌ویــش ته‌اڵقــی بــدات‪ ،‬عیــده‌ی له‌ویــش تــه‌واو ببێــت‪ ،‬دوای ئــه‌وه‌ ئه‌گــه‌ر‬
‫پیــاوی یه‌کـه‌م ئــاره‌زووی کــرده‌وه‌ ده‌توانێــت بیهێنێتـه‌وه‌‪ .‬لێــره‌دا حـه‌ز ده‌کـه‌م‬
‫زیاتــر ڕوونکردن ـه‌و ‌ه بــده‌م ئه‌مه‌ی ـ ‌ه ک ـ ‌ه ل ـه‌ نــاو کــورده‌واری ئێم ـه‌دا به‌ناوبانگ ـه‌‬
‫بــه‌ (مــاره‌ به‌جــاش) بــه‌اڵم نــه‌ك ئــه‌وه‌ی کــه‌ خه‌ڵكانێــك ده‌یــان کــرد وه‌یــان‬
‫هه‌یــه‌ ئێســته‌ش ده‌یــکات‪ ،‬بــه‌اڵم ئــه‌وه‌ی خه‌ڵــك ده‌یــکات به‌ڕاســتی هیــچ‬
‫مه‌رجێکــی ش ـه‌رعی تیــادا نی ـه‌‪ ،‬له‌ب ـه‌ر ئ ـه‌وه‌ پیاوه‌ک ـ ‌ه ه ـه‌ر ســێ ته‌اڵقه‌ک ـه‌ی‬
‫که‌وتــوو ‌ه دێــن کابرایـه‌ك بـ ‌ه پــار ‌ه یــان که‌ســێك په‌یــدا ده‌کـه‌ن بــۆ یـه‌ك شـه‌و!‬
‫ئ ـه‌م ئافره‌ت ـه‌ دامــاوه‌ی لــێ مــاره‌ ده‌ک ـه‌ن و به‌یانــی زوو هه‌رک ـ ‌ه ڕۆژ بــوه‌وه‌ پێــی‬
‫تــه‌اڵق ده‌ده‌نــه‌وه‌و هــه‌م جارێکــی تــر مــاره‌ی ده‌که‌نــه‌و ‌ه لــ ‌ه پیــاوی یه‌کــه‌م‪،‬‬
‫به‌ڕاســتی ئه‌مــه‌ گه‌مــه‌ مندااڵنه‌یــه‌ وه‌ خــۆ خه‌ڵه‌تاندنــه‌‪ .‬ئــه‌و پیــاوه‌ی کــه‌‬
‫ســێ ته‌اڵقه‌کــه‌ی که‌وتبێــت لــه‌ ڕاســتیدا نابێــت بــه‌ ته‌مــای ئــه‌و ئافره‌تــه‌‬
‫بێت ـه‌وه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم ک ـه‌ هه‌مــوو ئ ـه‌و مه‌رجان ـه‌ هاتن ـه‌ دێ وه‌ دوای ئ ـه‌و ‌ه ب ـه‌ دڵیــدا‬
‫هاتــه‌وه‌ ده‌توانێــت وه‌ ئــه‌م جــاره‌ وه‌ك وایــه‌ ژنێکــی تــری هێنابێــت‪ ،‬جگــه‌‬
‫لــه‌وه‌ش کــ ‌ه ده‌بێــت بــۆ هه‌ریه‌که‌یــان ســێ ســوڕی مانگانــه‌ ببینێــت‪ ،‬بــه‌اڵم‬
‫ئ ـه‌وه‌ی ک ـه‌ مــاره‌ی ب ـه‌ جاشــی پــێ ده‌کرێــت ه ـه‌ر گه‌م ـه‌ مندااڵن ـ ‌ه باشــرین‬
‫وه‌ســفه‌ بــۆی‪ .‬خــوای گــه‌وره‌ ده‌فه‌رمــووێ {فــان طلقهــا فــا تحــل لــه‌ حتــی‬

‫‪14‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬
‫تنکــح زوجــا غیــره‌} ح ـه‌اڵڵ نابێــت تــا شــوو ب ـه‌ که‌ســێکی تــر ن ـه‌کات ئه‌گ ـه‌ر‬
‫ته‌اڵقــی که‌وتبــوو‪ ،‬مه‌به‌ســت ســی ته‌اڵقه‌که‌یــه‌‪ .‬نــه‌ك یــه‌ك تــه‌اڵق یــان‬
‫دوو‪ .‬ئــه‌م فه‌رمــوود ‌ه زیاتــر بۆمــان ڕون ده‌کاتــه‌وه‌ {وعــن عائشــه‌ ريض اللــه‌‬
‫عنهــا قالــت‪ :‬طلــق رجــل امرأتــه‌ ثالثــا‪ ،‬فتزوجهــا رجــل‪ ،‬ثــم طلقهــا قبــل آن‬
‫یدخــل بهــا‪ ،‬فــاراد زوجهــا االول ان یتزوجهــا‪ ،‬فســأل النبــی صلــی الل ـه‌ علی ـه‌‬
‫وســلم عــن ذلــك؟ فقــال‪ :‬ال‪ .‬حتــی یــزوق االخــر مــن عســیلتها}‪ 20‬واتـه‌ پیاوێــك‬
‫ســێ بـ ‌ه ســێ ژنه‌کـه‌ی ته‌اڵقــدا‪ ،‬پیاوێکــی تــر مــاره‌ی کــرد‪ ،‬لـ ‌ه پاشــان ئه‌ویــش‬
‫ته‌اڵقــی دا پێــش ئــه‌وه‌ی جیامعــی له‌گــه‌ڵ بــکات‪ ،‬پیــاوی یه‌کــه‌م ویســتی‬
‫بیهێنێتـه‌وه‌‪ ،‬پرســیاری لـه‌ پێغه‌مبـه‌ر کــرد درودی خــوای لــێ بێــت له‌سـه‌ر ئـه‌و‬
‫مه‌ســه‌له‌‪ ،‬ئه‌ویــش درودی خــوای لــێ بێــت فه‌رمــووی‪ :‬نه‌خێــر تاوه‌کــو تامــی‬
‫هه‌نگوینــی یه‌کــری ده‌کــه‌ن‪ ،‬مه‌به‌ســت تــا جیــاع ده‌کــه‌ن له‌گــه‌ڵ یه‌کــدا‪.‬‬
‫هــۆی تــه‌واو بوونــی عیــده‌ی شــه‌رعیش ئه‌وه‌یــه‌ بــۆ ئــه‌وه‌ی ده‌ربکه‌وێــت ئایــا‬
‫ئــه‌و ئافره‌تــه‌ دووگیانــ ‌ه یــان نــه‌‪ ،‬ئه‌گــه‌ر دووگیــان بــوو بــۆ منونــه‌ منداڵه‌کــه‌‬
‫بزانرێــت هینــی کــێ یــه‌‪ .‬چونکــه‌ ئه‌گــه‌ر ڕاســته‌وخۆ لــه‌ یه‌کێکــی تــر مــاره‌‬
‫بکــرێ ده‌کــری ئافره‌ته‌کــ ‌ه دووگیــان بــوو بێــت لــه‌ پیــاوی یه‌کــه‌م وه‌ پیــاوی‬
‫دووهــه‌م بــه‌ منداڵــی خــۆی بزانێــت‪ .‬یه‌کێــك لــ ‌ه هۆکاره‌کانــی ئــه‌وه‌ی کــه‌‬
‫ئیســام لــه‌ پێناویــدا هاتــووه‌‪ ،‬پاراســتنی وه‌چه‌یــه‌ (حفــظ النســل) وه‌ك لــه‌‬
‫کتێبــه‌ مه‌دخه‌لــی و مه‌قاصیدیه‌کانــدا هه‌یــه‌‪ .‬له‌بــه‌ر ئه‌مه‌شــه‌ کــه‌ زینــاو‬
‫به‌دڕه‌وشــی ڕێگــه‌ پێنــه‌دراوه‌ لــه‌ شــه‌رعدا چونکــه‌ وه‌چــه‌کان تێکــه‌ڵ ده‌بــێ‪،‬‬
‫‌هه‌روه‌هــا هــۆکاری تــر‪ ،‬ک ـه‌ ئێــره‌ جێگ ـه‌ی ئ ـه‌و باس ـه‌ نی ـه‌‪.‬‬
‫بــه‌اڵم ئــه‌و پیاوانــه‌ی کــه‌ ته‌نهــا یــه‌ك یــان دوو ته‌اڵقیــان که‌وتــووه‌‪ ،‬بــه‌م‬
‫شــێوه‌یه‌ ده‌بێــت ئه‌گــه‌ر ئافره‌ته‌کــه‌ هێشــتا عیــده‌ی به‌ســه‌ر نه‌چــووه‌‬

‫شه‌یخان ڕیوایه‌تیان کردوو ‌ه (واته‌ موسلم و بوخاری)‬ ‫‪ 20‬‬

‫‪15‬‬
‫که‌مــر ‌ه لــ ‌ه ســێ ســوڕی مانگانــ ‌ه ئــه‌و ماوه‌یــه‌ی کــه‌ لێــك جیــا بوونه‌تــه‌و ‌ه‬
‫ده‌توانێــت ئافره‌ته‌کــه‌ بهێنێتــه‌وه‌ بــ ‌ه بــێ هیــچ شــتێك و وه‌ لــه‌ ته‌اڵقه‌کــه‌ی‬
‫کــه‌م ده‌کات لــه‌ فه‌رمووده‌یه‌کــدا بــه‌م شــێوه‌ هاتــووه‌‪{ :‬عــن ابــن عمــر ريض‬
‫اللـه‌ عنهام‪:‬امــا أنــت طلقتتهــا واحــدة‪ ،‬آو اثنتیــن‪ ،‬فــان رســول اللـه‌ صلــی اللـه‌‬
‫علیـه‌ وســلم آمــرين ان راجعهــا}‪ 21‬ئـه‌وه‌ی لـه‌م فه‌رمــووده‌دا ده‌رده‌که‌وێــت کـ ‌ه‬
‫لـه‌ سـه‌رده‌می پێغه‌مبـه‌ردا ئـه‌م کارانـه‌ ڕوویــداوه‌و‪ ،‬وه‌ خــۆی درودی خــوای لــێ‬
‫بێــت فه‌رمانــی ب ـه‌ گه‌ڕان ـه‌وه‌ی کــردووه‌ مــادام هێشــتا ی ـه‌ك یــان دوو ته‌اڵقــی‬
‫که‌وتبێــت ‪،‬بــۆ منونــه‌ ته‌اڵقێکــی که‌وتــووه‌ دوانــی ده‌مێنێــت‪ ،‬بــه‌اڵم ئه‌گــه‌ر‬
‫عیــده‌ی به‌ســه‌ر چــوو بــوو ئــه‌وا هــه‌ر بــه‌ تــه‌واو بوونــی عیده‌کــه‌ی ناتوانێــت‬
‫ه ـه‌روا بیهێنێت ـه‌و ‌ه ده‌بێــت س ـه‌ر ل ـه‌ نــوێ مــاره‌ی ببڕێت ـه‌وه‌ ئه‌وکات ـه‌ش ه ـه‌ر‬
‫لــه‌ ته‌اڵقه‌کانــی کــه‌م ده‌کات‪ ،‬ده‌بێــت ئیــر ئــاگادار بێــت له‌وه‌کانــی تــر‪ .‬وه‌‬
‫لێــره‌دا کــه‌ ئیســام ته‌اڵقــی ســنوردا کــرد چه‌نده‌هــا ســودی تێــدا بــه‌ده‌ر‬
‫ده‌که‌وێــت وه‌ك‪:‬‬
‫‪-1‬پاراســتنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانــی ئافــره‌ت تــا پیــاو گاڵته‌یــان پــێ نه‌ک ـه‌ن و ه ـه‌ر‬
‫ته‌اڵقیــان بــده‌ن و دواتــر بیــان هێننـه‌وه‌‪.‬‬
‫‪-2‬لــه‌ ســنوردار کردنه‌که‌شــدا ڕه‌چــاوی بــاری ده‌روونــی که‌ســه‌کان کــراوه‌‪،‬‬
‫چونکــ ‌ه مرۆڤــه‌کان قابیلــی هه‌ڵــه‌ن جــا شــه‌رعیش مه‌جالێکــی تێــدا‬
‫هێشــتۆته‌وه‌ بــۆ ئــه‌وه‌ی ئه‌گــه‌ر که‌ســێك جارێــك که‌وتــه‌ هه‌ڵــه‌وه‌ دواتــر بیــر‬
‫بکاتـه‌وه‌و دووبــاره‌ی نه‌کاتـه‌وه‌ وه‌ گـه‌ر جارێکــی تریــش هـه‌ر دووبــاره‌ی کــرده‌وه‌‬
‫ئیــر ده‌بێــت بزانێــت بـه‌ به‌ریـه‌وه‌ نه‌مــاو ‌ه گـه‌ر هاتــوو ئه‌مجــاره‌ ته‌اڵقــی خــوارد‬
‫ده‌بێــت ئامــاده‌ی ئــه‌وه‌ی تێــدا بیــت ده‌ســتبه‌رداری خێزانه‌کــه‌ی ببێــت‪.‬‬
‫*ئه‌گــه‌ر یه‌کــێ ســوێندی خــوار بــه‌ تــه‌اڵق کــه‌ ئیــر کاری جیــاع له‌گــه‌ڵ‬

‫ئیمامی موسلم ڕیوایه‌تی کردووه‌‬ ‫‪ 21‬‬

‫‪16‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬
‫خێزانه‌کــه‌ی نــه‌کات بــۆ کاتێکــی دیــاری نه‌کــراو یــان زیاتــر بێــت لــه‌ چــوار‬
‫مانــگ‪ ،‬ئه‌گــه‌ر ئافره‌ته‌کــه‌ داوایکــرد ئه‌وکاتــه‌ پیاوه‌کــه‌ چه‌نــد هه‌ڵبژاردنێکــی‬
‫ده‌که‌وێتــ ‌ه به‌رده‌ســت یــان ده‌بێــت کاته‌کــه‌ی بشــکێنی و که‌فاره‌ته‌کــه‌ی‬
‫بــدات‪ ،‬وه‌یــان ده‌بێــت ئافره‌ته‌کـه‌ تـه‌اڵق بــدات‪ ،‬خــۆ ئه‌گـه‌ر هـه‌ر نکۆڵــی کــردو‬
‫ملــی ن ـه‌دا بــۆ ئ ـه‌وه‌ی ته‌اڵقــی بــدات ئ ـه‌و کات ـه‌ قــازی ده‌توانێــت ب ـه‌زۆرو بــێ‬
‫ڕه‌زامه‌نــدی پیاوه‌ک ـه‌ ته‌اڵقــی بــدات و لێکیــان جیــا بکات ـه‌وه‌‪ ،‬چونک ـ ‌ه گونجــاو‬
‫نیــه‌ مانــه‌و ‌ه بــه‌و شــێوه‌‪ ،‬ســته‌می تیایــه‌ بــۆ ئافره‌ته‌کــه‌‪ .‬لێــره‌دا پرســیارێك‬
‫دروســت ده‌بێــت ئه‌ویــش ئه‌وه‌ی ـه‌ یانــی چــی؟ ئه‌گ ـه‌ر ئافره‌ته‌ک ـه‌ داوا بــکات‪،‬‬
‫وه‌اڵمــی ئــه‌و پرســیار ‌ه ئاشــکرایه‌ چونکــه‌ ئه‌گــه‌ر ئافره‌ته‌کــه‌ قســه‌ نــه‌کات‬
‫خــۆ کــه‌س نازانــێ ده‌بێــت ئافــره‌ت داکۆکــی بــکات لــه‌ مافــی خــۆی ئه‌گــه‌ر‬
‫ســته‌می لێکــرا‪.‬‬
‫* ئه‌گــه‌ر هاتــوو پیــاو ووتــی بــه‌ خێزانــی تــۆ وه‌ك پشــتی دایکــم وایــت‪ ،‬بــۆ‬
‫منون ـ ‌ه بڵــی تــۆ وه‌ك دایــك یــان نه‌نکــم وایــت وه‌ ئه‌گ ـه‌ر ل ـه‌و کات ـه‌دا وش ـه‌ی‬
‫تــه‌اڵی به‌ده‌مــدا نه‌هــات ئــه‌وه‌ ئــه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێــت کــه‌ ئافره‌ته‌کــه‌ی ده‌وێــت‪،‬‬
‫که‌فاره‌تــی ده‌که‌وێتــه‌ ســه‌ر‪ ،‬له‌ســه‌ر ئــه‌م ووتانــه‌ی‪‌ ،‬که‌فاره‌ته‌که‌شــی بــه‌م‬
‫شــێوه‌یه‌‪ :‬ده‌بێــت به‌نده‌یه‌كــی مســوڵامنی ســاغ ئــازاد بــکات خــۆ ئه‌گــه‌ر‬
‫نه‌بــوو وه‌ك ل ـه‌م زه‌مان ـه‌ی ئێم ـه‌دا ک ـه‌ نی ـه‌‪ ،‬ده‌بێــت دوو مانــگ له‌س ـه‌ر ی ـه‌ك‪،‬‬
‫ب ـ ‌ه بــێ ئ ـه‌وه‌ی به‌ینــی تێبخــات وات ـه‌ له‌س ـه‌ریه‌ك ب ـه‌ڕۆژوو بێــت‪ ،‬خــۆ ئه‌گ ـه‌ر‬
‫ئه‌مه‌شــی نه‌توانــی ده‌بێــت خــواردی شه‌ســت هــه‌ژار بــدات بــۆ هه‌رکه‌ســێك‬
‫خواردنێکــی وا کـ ‌ه بــاوه‌ له‌وکاتـه‌دا‪ ،‬بــۆ منونـه‌ برنــج و شــله‌یه‌ك بــۆ ئه‌وانـه‌ی لـه‌‬
‫کوردســتانن‪ ،‬و ‌ه بــۆ ئه‌وانــه‌ی لــ ‌ه لــه‌ ئه‌وروپــان ئه‌گــه‌ر چێشــتخانه‌ی کــوردی‬
‫هه‌بــوو باش ـه‌ وه‌گ ـه‌ر نه‌بــوو بــۆ منون ـه‌ خواردنێکــی ماکدۆنــاڵ یــان ک ـه‌ی ئێــف‬
‫ســی‪ ،‬ده‌بێــت ئ ـه‌وه‌ش بزانیــت ک ـه‌ نابێــت ئ ـه‌و که‌س ـه‌ی ک ـه‌ زیهــاری کــردووه‌‬

‫‪17‬‬
‫واتــ ‌ه بــه‌ ژنه‌کــه‌ی ووتــوو ‌ه تــۆ وه‌ك دایــك یــان خوشــکم وایــت نابێــت کاری‬
‫جیــاع بکــه‌ن تــا که‌فاره‌ته‌کــه‌ی ده‌دات نــه‌ك بڵــێ ده‌ی قه‌یچێــکا دوای‬
‫ده‌یــده‌م‪ ،‬خــوای گــه‌وره‌ له‌ســه‌ر زیهــار ده‌فه‌رمــووێ‪:‬‬
‫ن َق ْبــلِ‬ ‫حرِيـ ُر َر َق َبـ ٍة ِمـ ْ‬ ‫ـم يَ ُعــودُونَ لِـ َ‬
‫ـا قَالُــوا َف َت ْ‬ ‫ســائِه ِْم ثُـ َّ‬ ‫ن نِ َ‬‫ن يُظَا ِهـ ُرونَ ِمـ ْ‬ ‫{ َوالَّ ِذيـ َ‬
‫َص َيــا ُم‬ ‫ـم َيجِ ــدْ ف ِ‬ ‫ر َف َمـ ْ‬
‫ن لَـ ْ‬ ‫خ ِبـ ٌ‬‫ـم تُو َعظُــونَ ِبـ ِه َواللَّــهُ بِ َــا تَ ْع َملُــونَ َ‬ ‫أَنْ َي َت َم َّ‬
‫ســا َذلِكُـ ْ‬
‫ني‬
‫ســ ِّت َ‬ ‫ســ َت ِط ْع َفإِطْ َعــا ُم ِ‬ ‫َــم يَ ْ‬
‫نل ْ‬ ‫ن َق ْبــلِ أَنْ يَ َت َم َّ‬
‫ســا َف َمــ ْ‬ ‫ــن ِمــ ْ‬‫شَ ــ ْه َريْنِ ُم َت َتا ِب َع ْ ِ‬
‫اب‬ ‫ن َعــ َذ ٌ‬ ‫حــدُ و ُد اللَّــ ِه َولِلْكَا ِفرِيــ َ‬‫ســولِ ِه َوتِلْــكَ ُ‬ ‫ســ ِكي ًنا َذلِــكَ لِ ُت ْؤ ِم ُنــوا بِاللَّــ ِه َو َر ُ‬ ‫ِم ْ‬
‫يــم }‪22‬مانــای ئــه‌م ئایه‌تــ ‌ه هــه‌ر ئه‌وه‌یــه‌ کــه‌ وومتــان‪ .‬بــه‌اڵم ئه‌گــه‌ر ئافــره‌ت‬ ‫أَلِ ٌ‬
‫بــه‌ پیاوه‌کــه‌ی بڵــێ‪ :‬تــۆ وه‌ك باوکــم یــان بــرای منــی ئــه‌وه‌ گوناهــی ده‌گات و‬
‫هیــچ شــتێکی ناکه‌وێت ـه‌ س ـه‌ر‪ 23‬ئه‌م ـه‌ش به‌زه‌ییه‌کــی زیاتــر ‌ه بــۆ ئافره‌تــان ل ـه‌‬
‫الی ـه‌ن خــوای گ ـه‌وره‌و ‌ه ک ـ ‌ه ســزای بــۆ دانه‌نــاون‪.‬‬
‫*تۆمه‌تبارکــردن و له‌عنه‌تکردنــی خێــزان‪ ،‬ئه‌گــه‌ر پیاوێــك بــه‌ ژنه‌کــه‌ی بڵــێ‬
‫تــۆ زینــات کــردووه‌و خیانه‌تــت ل ـه‌ مــن کــردووه‌‪ ،‬ب ـه‌م وتان ـه‌ ح ـه‌د له‌س ـه‌ر ئ ـه‌و‬
‫پیــاوه‌ جێبه‌جــی ده‌بــێ ئه‌گــه‌ر شــایه‌ت نه‌هێنــێ وه‌یــان له‌عنــه‌ت نــه‌کا‪،‬‬
‫وه‌یــان ئافره‌ته‌کــ ‌ه خــۆی دانــی پێــدا نه‌نا‪،‬خــۆ ئه‌گــه‌ر شــایه‌تی هه‌بێــت و‬
‫هه‌موویــان بڵێــن ئــه‌و ئافره‌ته‌مــان بینیــوه‌ کــه‌ زینــای کــردووه‌ وه‌ بــ ‌ه ئاشــکرا‬
‫بینیومانــه‌‪ ،‬ئــه‌و کاتــه‌ پیاوه‌کــه‌ هیچــی له‌ســه‌رنامێنێ و وه‌ حــه‌د ده‌که‌وێتــه‌‬
‫ســه‌ر ئافره‌ته‌کــه‌‪ ،‬چونکــه‌ وته‌کانــی ڕاســته‌و وه‌ جێگیــر بــووه‌‪ ،‬ئه‌گــه‌ر چــوار‬
‫شــایه‌تی نه‌بــوو ته‌نهــا خــۆی بــوو‪ ،‬ئه‌وکات ـه‌ دادگ ـه‌ر ته‌نهــا ب ـه‌ ووت ـه‌ی پیاوه‌ک ـه‌‬
‫ناتوانێــت ح ـه‌د ل ـه‌ ئافره‌ته‌ک ـ ‌ه بــدات‪ ‌،‬پیاوه‌ک ـه‌ ده‌بێــت یــان له‌عن ـه‌ت بــکات‬
‫بــۆ ڕاســتێتی قسـه‌کانی‪‌،‬یــان دادگـه‌ر بڕیــاری حـه‌دی له‌سـه‌ر ده‌دات‪ ،‬چونکـه‌‬
‫نابێــت ئافره‌تیــك تاوانبــار بکرێــت بــ ‌ه کارێکــی وا نارشیــن هــه‌ر لــه‌ خــۆو ‌ه‪‌،‬‬
‫سوته‌تی المجادلة ئایه‌تی ‪4-3‬‬ ‫‪ 2‬‬
‫‪2‬‬
‫بڕوانه‌ ڕۆژ پرشنگدار‪،‬عبدالل ‌ه عبدالعزیز هه‌رته‌لی الپه‌ڕ ‌ه ‪252‬‬ ‫‪ 23‬‬

‫‪18‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬
‫که‌ســایه‌تی برینــدار بکرێــت ل ـه‌ کاتێکــدا بــێ تاوانــه‪ ،‬ئه‌گ ـه‌ر له‌عنه‌تــی کــرد‬
‫ئه‌وجــا هیــچ له‌ســه‌ر پیاوه‌کــه‌ نامێنــێ‪ ،‬چۆنیه‌تــی له‌عنــه‌ت کردنه‌کــه‌ بــه‌م‬
‫شــێوه‌یه‪ :‬کــ ‌ه ئــه‌و پیــاوه‌ی کــه‌ له‌عنه‌تــی لــه‌ خێزانه‌کــه‌ی کــردووه‌ لــه‌الی‬
‫قــازی دا ده‌ڵــێ‪ :‬أشــهد بالل ـه‌ اننــي ملــن الصادقیــن فیــا رمیــت ب ـه‌ زوجتــي‬
‫مــن الزنا‪،‬وات ـه‌ شــایه‌تی ده‌ده‌م‪ ،‬ســوێند به‌خــوا مــن ڕاســتگۆم و ل ـه‌م ووتان ـه‌م‬
‫به‌رانبــه‌ر ژنه‌کــه‌م کــ ‌ه زینــای کــردووه‪ ،‬ئه‌گــه‌ر ژنه‌کــه‌ منداڵــی بــوو بــوو‪ ،‬یــان‬
‫دووگیــان بــوو‪ ،‬ده‌بێــت ئـه‌وه‌ش بڵــێ کـه‌ ئـه‌و منداڵـه‌‪ ،‬منداڵــی مــن نیـه‌و هینــی‬
‫زینای ـه‌‪ ،‬چــوار جــار ئ ـه‌و ‌ه ده‌بێــت دووبــاره‌ بکات ـه‌وه‌‪ ،‬بــۆ جــاری پێنج ـه‌م ده‌ڵــی‪،‬‬
‫دوای ترســاندنی ب ـه‌ ئاگــری دۆزه‌خ و ترســی ســزای دوای‪ ،‬چونک ـه‌ ئه‌گونجــێ‬
‫درۆ بــکات و ئه‌وکات ـه‌ په‌شــیامن ببێت ـه‌وه‌‪ ،‬خــۆ ئه‌گ ـه‌ر ه ـه‌ر ســور بــوو له‌س ـه‌ر‬
‫بڕیــاری خــۆی و ویســتی بــه‌رده‌وام بێــت ده‌ڵــێ‪ :‬وعــي لعنــة اللــه‌ ان کنــت‬
‫مــن الکاذبیــن‪ ،‬واتــه‌ له‌عنه‌تــی خــوام لــێ بێــت ئه‌گــه‌ر درۆ بکــه‌م‪ ،‬ئه‌مــه‌ش‬
‫لــ ‌ه ڕاســتیا هــه‌ر دوپــات کردنــه‌وه‌ی قســه‌کانی پێشــوه‌و زیاتــر جه‌خــت‬
‫کردنــه‌‪ .‬جــا ئیــر بــه‌م کارانــه‌ی پیاوه‌کــه‌ هیچــی له‌ســه‌ر نامێنــێ‪ ،‬چه‌نــد‬
‫شــتیك جێگیــر ده‌بێــت دوا ب ـه‌دوای ئ ـه‌م کرده‌وان ـه‌‪ .‬ح ـه‌د له‌س ـه‌ر پیاوه‌ک ـه‌ ال‬
‫ده‌چــێ‪ ،‬حــه‌د ده‌که‌وێتــ ‌ه ســه‌ر ئافره‌ته‌کــ ‌ه‪ ‌،‬مــاره‌ی ژنه‌کــه‌ هه‌ڵده‌وه‌شــێته‌وه‌‪،‬‬
‫منداڵه‌ک ـه‌ش ئه‌گ ـه‌ر بیبێــت نابێت ـه‌ منداڵــی پیاوه‌ک ـه‌ مــادام وتبێتــی منداڵــی‬
‫مــن نی ـه‌‪ ،‬دواتریــش له‌یه‌کــری ح ـه‌رام ده‌بــن بــۆ هه‌تــا هه‌تای ـه‌‪ ،‬یانــی به‌هیــچ‬
‫شــێوه‌یه‌ك بــۆی دروســت نابێــت ک ـه‌ بیهێنێت ـه‌وه‌ ئه‌گ ـه‌ر شــوی تریــش بــکات‬
‫و ئه‌ویــش ته‌اڵقــی بــدات‪ ،‬وه‌ك پێشــر باســانکرد‪ .‬بــۆ ئ ـه‌وه‌ی ئافره‌ته‌ک ـه‌ش‬
‫هیــچ ل ـ ‌ه س ـه‌ر خــۆی نه‌هێڵــێ هه‌مــان کاری پیاوه‌ک ـه‌ ده‌کات‪ ،‬هیچــی له‌س ـه‌ر‬
‫نامێنــێ‪ .24‬لێــره‌دا پرســیارێك خــۆی قــوت ده‌کاتـه‌وه‌و ده‌ڵــێ باشـه‌ ئـه‌م هه‌مــوو‬

‫هه‌مان سه‌رچاوه‌‪254-253‬‬ ‫‪ 24‬‬

‫‪19‬‬
‫گێــره‌و کێشـه‌ بۆچــی؟ پێــش هه‌مــوو شــتێك ئاینــی پیــرۆزی ئیســام ئاینێکــی‬
‫واقعیــه‌ ئه‌گــه‌ر بــۆ منونــه‌ پیاوێــك که‌ســێکی بینــی له‌گــه‌ڵ خێزانه‌که‌یــدا چ‬
‫بــکات؟ خــۆ ناکرێــت خــۆی لــێ کــه‌ڕ بــکات هــه‌م له‌مالشــه‌وه‌ شــایه‌تی نیــه‌‬
‫ناچــاره‌ بــه‌م شــێوه‌ کێشــه‌که‌ی ببڕێنێتــه‌وه‌ تــا ڕزگاری ببێــت لــه‌و ئافره‌تــه‌‬
‫داوێــن پیســه‌و‪ ،‬منــداڵ ئه‌گــه‌ر دروســت بــوو بێــت‪ .‬بــه‌اڵم له‌مالشــه‌وه‌‬
‫گومانــی ئــه‌و ‌ه ده‌کرێــت کــه‌ ئــه‌م کابــرا درۆ بــکات! جــا ئه‌گــه‌ر دانــی پێدانــا‬
‫کـ ‌ه درۆ ده‌کات ئـه‌و ‌ه ده‌بێــت دارکاری بکــرێ له‌سـه‌ر ئـه‌و وتـ ‌ه ناشــیاوانه‌ی کـه‌‬
‫کردووه‌یه‌تــی به‌رانبــه‌ر خێزانــی‪ .‬لێــره‌دا دیســان پرســیارێکی تــر دروســت‬
‫ده‌بــێ باشــه‌ ئه‌گــه‌ر پیاوه‌کــه‌و ژنه‌کــه‌ی هه‌ردووکیــان له‌عنه‌تیــان کــرد لــه‌‬
‫یه‌کــر؟ وه‌اڵمــی ئــه‌وه‌ش ئه‌وه‌یــه‌ ئیــر ئــه‌وان جیابوونه‌تــه‌وه‌و کێشــه‌که‌یان‬
‫بڕاوه‌ت ـه‌وه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم خــۆ گونجــاو نی ـه‌ هه‌ردووکیشــیان ڕاســت بک ـه‌ن حه‌مت ـه‌ت‬
‫یه‌کێکیــان درۆی کــردووه‌ جــا له‌بــه‌ر ئه‌مه‌یــه‌‪ ،‬شــاهیدی ئــه‌و دووکه‌ســه‌‬
‫وه‌رناگیــرێ چونک ـه‌ جێگ ـه‌ی متامن ـه‌ی ت ـه‌واو نی ـه‌ن‪ ،‬نازانــن کامیــان ڕاســتیان‬
‫کــردووه‌‪ ،‬جــا ئه‌گ ـه‌ر که‌ســیك ئه‌م ـه‌ی زانــی خــۆی ناخات ـه‌ ئ ـه‌و بــارو دۆخ ـه‌وه‌‬
‫هـه‌م تاوانبــار بێــت الی خــواو وه‌هـه‌م بــێ متامنـه‌ بێــت الی خه‌ڵكــی‪ .‬هـه‌روه‌ك‬
‫چــۆن ده‌کرێــت که‌ســێکیان له‌عنـه‌ت بــکات و ئـه‌وی تــر دانــی پێــدا بنــێ‪ ،‬ئـه‌و‬
‫هه‌مــوو گێرمــه‌و کێشــ ‌ه لــه‌ ئیســامدا هه‌یــه‌ له‌بــه‌ر ئــه‌و ‌ه کــه‌س جورئه‌تــی‬
‫ئــه‌و ‌ه نــه‌کات تۆمــه‌ت بــۆ که‌ســێکی تــر دروســت بکات‪،‬وه‌یــان کاری خراپــه‌‬
‫بــکات‪ .‬خــۆ ئه‌گــه‌ر بیرێــك لــه‌م ڕۆژگاری خۆمانــه‌ بکه‌ینــه‌وه‌ چه‌نــد لــه‌م‬
‫کێشــانه‌ ڕوو ده‌دات؟ چه‌نــد خه‌ڵــك یه‌کــری تاوانبــار ده‌کــه‌ن بــه‌م کارانــه‌‪،‬‬
‫وه‌یــان بــۆ ئافره‌تانــی تــر مـه‌رج نیـه‌ هـه‌ر خێــزان چونکـه‌ ئه‌گـه‌ر هـه‌ر ئافره‌تیــك‬
‫تۆمه‌تبــار بکه‌یــت بــه‌ به‌دڕه‌وشــتی ده‌بێــت یــان بیســه‌ملێنی وه‌یــان دارکاری‬
‫بکرێــت واتــە جەڵــدی لــێ بدرێــت‪ ،‬بـه‌اڵم لـه‌م ڕۆژه‌دا که‌ســایه‌تی ئافــره‌ت کــوا‬

‫‪20‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬
‫ب ـه‌و شــێوه‌ ڕێــزی لــێ ده‌گیــرێ‪ ،‬ه ـه‌ر ل ـ ‌ه ڕۆژنام ـه‌و جه‌ریده‌کانــدا ب ـ ‌ه ئاشــکرا‬
‫ده‌ڵێــن فــان ئافــره‌ت خێزانــی فــان کـه‌س له‌کـه‌ڵ فــان که‌ســایه‌‪ ،‬هه‌زاره‌هــا‬
‫شــتێ وا‪ ،‬له‌نــاو خه‌ڵکیــدا‪ ،‬ئافره‌تــی وا هه‌یــ ‌ه تۆمه‌تــی زینــای دراوه‌تــ ‌ه پــاڵ‬
‫و ‌ه ئــه‌و ئافره‌تــه‌ بووه‌تــه‌ ســه‌گ له‌به‌رچــاوی خه‌ڵــك له‌کاتێکــدا هیچیشــی‬
‫نه‌کــردووه‌‪ ،‬گرتــەی ڤیدیــۆی دروســت دەکرێــت و بــاو دەکرێتــەوە ئافرەتــی‬
‫داماویــش ئــاگای لــە هیــچ نــی یــە!‪ ،‬بـه‌ هه‌زاره‌هــا کـه‌س گرفتیــان بــۆ دروســت‬
‫بــووه‌و وه‌ هه‌تــا کوشــتاریش هــه‌ر به‌هــۆی ئــه‌م گرفتانــه‌وه‌‪ ،‬کــوا چ یاســایه‌ك‬
‫هه‌یــ ‌ه بــۆ بنبڕکردنــی ئــه‌م شــتانه‌؟ چه‌نده‌هــا کــه‌س هه‌یــ ‌ه لــه‌ خێزانــی جیــا‬
‫بووه‌تــه‌وه‌ به‌هــۆی گومانــه‌وه‌‪ .‬زۆر به‌داخــه‌وه‌ لــ ‌ه کۆمه‌ڵگــه‌ی ئێمــه‌دا ئــه‌م‬
‫گرفتانــه‌ زۆره‌‪ ،‬هــه‌ر ئه‌وه‌نــد ‌ه یه‌کێــك باســی یه‌کێکــی کــرد ئیــر لــه‌ ئاگــر‬
‫خێراتــر بــاو ده‌بێتـه‌وه‌! خۆزگـه‌ ده‌مــی خۆمــان ده‌گــرت و نه‌ده‌بووینـ ‌ه مایـه‌ی‬
‫ئــازاری به‌رانبه‌ریــی یه‌کــری و بــه‌رده‌وام هه‌وڵــان بــۆ چاره‌ســه‌رکردن بوایــه‌‬
‫ن ـه‌ك بــۆ ئــاژاوه‌و شــکاندنی بێتاوانــان‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫ڕنینه‌وه‌ی ته‌اڵق له‌خۆ (الخلع)‬

‫ئاشــکرای ‌ه ک ـه‌ ت ـه‌اڵق به‌ده‌ســت پیــاوه‌و توانای ـه‌ی هه‌ی ـه‌ به‌س ـه‌ر ژنه‌که‌یــدا ک ـ ‌ه‬
‫ته‌اڵقــی بــدات و لێــك جیــا ببن ـه‌و ‌ه ل ـه‌ حاله‌تــی نه‌گونجانــدا‪ ،‬پیــاو ئ ـه‌و ماف ـه‌ی‬
‫هه‌ی ـه‌و س ـه‌ر پشــکه‌ ل ـه‌ ته‌اڵقدانــی خیزانه‌ک ـه‌ی‪ ‌.‬لێــره‌دا پرســیارێك دروســت‬
‫ده‌بێــت و ده‌ڵــێ ئـه‌ی باشـه‌ پیــاو ئـه‌و مافـه‌ی هه‌یـه‌ ئـه‌ی ژنه‌کـه‌؟ وه‌اڵمه‌کـه‌ی‬
‫ســه‌ردێڕی ئــه‌م به‌شــه‌ی ‌ه ڕنینــه‌وه‌ی تــه‌اڵق له‌خــۆ واتــه‌ خلــع کــردن‪ ،‬ئه‌گــه‌ر‬
‫ئافــره‌ت ویســتی ل ـه‌ پیاوه‌ک ـه‌ جیــا ببێت ـه‌و ‌ه ئ ـه‌و ماف ـه‌ی هه‌ی ـ ‌ه ه ـه‌روه‌ك چــۆن‬
‫پیاوه‌کــه‌ مافــی تــه‌اڵق دانــی هه‌یــه‌‪ ،‬ئاینــی پیــرۆزی ئیســام مافــی بــۆ ژن‬
‫دانــاوه‌ هـه‌روه‌ك چــۆن بــۆ پیــاوی دانــاوه‌‪ ‌.‬ڕنینـه‌وه‌ی تـه‌اڵق لـه‌ الیـه‌ن ئافره‌تـه‌وه‌‬
‫مافێکــی خۆیانــ ‌ه هــه‌روه‌ك چــۆن تــه‌اڵق مافــی پیاوه‌که‌یــه‌‪ ،‬لێــره‌دا نــ ‌ه پیــاو‬
‫وه‌ نــه‌ ئافــره‌ت نابێــت وه‌ك هه‌لێــك ســه‌یری ئه‌مــه‌ بکــه‌ن و لــه‌ بچوکرتیــن‬
‫گرفتــدا په‌نــای بــۆ بــه‌رن‪ ،‬به‌ڵکــو وه‌ك ئاماژه‌شــان پێکــرد مه‌ســه‌له‌ی جیــا‬
‫بوونــه‌وه‌ چاره‌ســه‌رێکه‌ ده‌که‌وێتــه‌ دوای هه‌مــوو هه‌وڵه‌کانــه‌وه‌ گــه‌ر هیــچ‬
‫چاره‌ســه‌ر نه‌بــوو ئــه‌و کاتــه‌ وه‌ك چاره‌یــه‌ك په‌نــا بــۆ تــه‌اڵق وه‌یــان ڕنینــه‌وه‌ی‬
‫ت ـه‌اڵق ده‌برێــت‪ ،‬ئه‌م ـه‌ش وه‌ك چاره‌س ـه‌رێك ن ـه‌ك وه‌ك تۆڵ ـه‌!! ک ـه‌ به‌داخ ـه‌وه‌‬
‫هه‌ندێــك کــه‌س وه‌ك تۆڵــه‌ تــه‌اڵق و خلــع به‌کاردێنــن له‌یه‌کــری وه‌یــان لــه‌‬
‫بنه‌ماڵــه‌ی یه‌کــری!‪.‬‬
‫لێــره‌دا ڕوونکردنه‌وه‌یــه‌ك پێویســته‌ له‌ســه‌ر تــه‌اڵق و خلــع ئه‌گــه‌ر پیاوێــك‬
‫خێزانــی ت ـه‌اڵق بــدات ده‌بێــت ده‌ســت ل ـه‌ ئ ـه‌و مه‌رسه‌ف ـه‌ی ک ـه‌ کردووه‌یه‌تــی‬
‫هه‌ڵبگرێــت و شــه‌رعه‌ن نایکه‌وێتــه‌و ‌ه نابێــت خێزانه‌کــه‌ی تــه‌اڵق بــدات و‬
‫وه‌ هه‌رچــی مه‌رسه‌فیشــی بــۆ کــردووه‌ لێــی وه‌ربگرێتــه‌وه‌‪ ،‬بــه‌اڵم خــۆ ئه‌گــه‌ر‬
‫خۆیــان ڕێکه‌وتــن مانــای وا نی ـه‌ ناش ـه‌رعی بێــت‪ ،‬ئ ـه‌و ‌ه بــۆ که‌ســێك ک ـه‌ ئیــر‬

‫‪22‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬
‫به‌تــه‌واوی جیــا ببنــه‌وه‌و نه‌یگه‌ڕێنێتــه‌وه‌ واتــه‌ ســێ ته‌اڵقه‌کــه‌ی دابێــت‪.‬‬
‫ئه‌گ ـه‌ر ته‌اڵقێــك یــان دوانــی دابێــت ده‌توانێــت بیگه‌ڕێنێت ـه‌و ‌ه بــۆ ژێــر مــاره‌ی‬
‫خــۆی وه‌ك له‌ســه‌ره‌وه‌ باســان کــرد‪ .‬ڕنینــه‌وه‌ی تــه‌اڵق ئه‌گــه‌ر کاره‌که‌یــان‬
‫کۆتایــی پێهــات ناتوانــن بگه‌ڕێنــه‌و ‌ه بــۆ الی یه‌کــری ئه‌گــه‌ر په‌شــیامن‬
‫ببنــه‌وه‌ تــا جارێکــی تــر‪  ‬گرێبه‌ســتێکی تــر ده‌که‌نــه‌و ‌ه چونکــه‌ ڕنینــه‌وه‌ی‬
‫ت ـه‌اڵق ل ـ ‌ه خــۆ گرێبه‌ســته‌که‌ ه ـه‌ڵ ده‌وه‌شــێنێته‌وه‪‌.‬هه‌روه‌هــا ئ ـه‌و ئافره‌ت ـه‌ی‬
‫کــه‌ خلــع ده‌کات واتــه‌ ته‌اڵقــی خــۆی لــه‌ پیاوه‌کــ ‌ه ده‌ســتێنێ‪ ،‬پیاوه‌کــه ئــه‌و‬
‫مه‌رسه‌فــه‌ی کــه‌ کردوویه‌تــی ده‌یکه‌وێتــه‌وه‌‪ ،‬هــه‌روه‌ك چــۆن ئه‌گــه‌ر پیاوه‌کــه‌‬
‫ژنه‌کــه‌ تــه‌اڵق بــدات ژنه‌کــه‌ مه‌رسه‌فه‌کــه‌ی ده‌که‌وێتــه‌وه‌‪.‬‬
‫لێــره‌دا پرســیاریكی زۆر گرنــگ خــۆی قیــت ده‌کات ـه‌وه‌و ده‌ڵــێ‪ :‬باش ـه‌ ئه‌گ ـه‌ر‬
‫ئافره‌تێــك گیــری خواردبــوو به‌ده‌ســت مێرده‌که‌یــه‌وه‌و ده‌یوســت ته‌اڵقــی‬
‫خــۆی لــێ بســتێنێ بــه‌اڵم پیاوه‌کــه‌ ڕازی نه‌بــوو چــی بــکات نــه‌ ئه‌مه‌یــه‌‬
‫هه‌ڵســوکه‌وتی بــاش بێــت له‌گه‌ڵــی و وه‌ نه‌ئه‌وه‌یــ ‌ه ته‌اڵقــی بــدات ئــه‌م‬
‫ئافره‌تــ ‌ه چ بــکات‪ .‬وه‌اڵمه‌کــه‌ی به‌ڕاســتی لێــره‌دا ئــه‌وه‌م بــه‌ بیردێتــه‌وه‌ کــه‌‬
‫هه‌بونــی حوکمــی ئیســامی زۆر گرنگــه‌ ئه‌گــه‌ر حوکمــی ئیســامی هه‌بێــت‬
‫ل ـه‌م حاڵه‌ت ـه‌دا حاکــم ب ـه‌زۆر پێــی ت ـه‌اڵق ده‌دا وه‌ ئه‌گ ـه‌ر ه ـه‌ر نه‌یکــرد حاکــم‬
‫خــۆی ته‌اڵقــی ده‌دات به‌بــێ ڕه‌زامه‌نــدی پیاوه‌کــه‌‪ .‬لــه‌م سه‌رده‌مه‌شــدا کــه‌‬
‫حاکمــی ئیســامی نــی ی ـه‌ خــۆ ئه‌گ ـه‌ر پیاوه‌ک ـ ‌ه دینــدار بێــت هه‌رگیــز گاڵت ـه‌‬
‫ب ـه‌ که‌ســایه‌تی خێزانه‌ک ـه‌ی نــاکات ک ـه‌ کار گه‌شــت ‌ه ئ ـه‌وه‌ی لێــك جیــا ببن ـه‌وه‌‬
‫نکۆڵــی نــاکات‪ ،‬بۆیــ ‌ه گرنگــه‌ کــه‌ خوشــك و که‌ســه‌کامنان بــه‌ که‌ســانێك‬
‫بده‌یــن کـه‌ ئیامنــدار بــن وه‌ لـه‌ ئیســامدا دروه‌ســت نــی یـه‌ ئافــره‌ت بدرێــت بـه‌‬
‫نامســوڵامن‌هه‌تــا خاوه‌نــی دینه‌کانــی تــر بــۆ ئ ـه‌وه‌ی ل ـه‌ داهاتــوودا گرفتیــان‬
‫بــۆ دروســت نه‌کــه‌ن‪ ،‬هه‌مــوو له‌بــه‌ر ئافره‌تــه‌‪ .‬مه‌ســه‌له‌ی تــه‌اڵق و جیــا‬

‫‪23‬‬
‫بوونــه‌وه‌ زۆر زیاتــر لــه‌م باســه‌ هه‌ڵده‌گرێــت بــه‌اڵم ئومێــد ده‌کــه‌م وه‌اڵمــی‬
‫زۆرێکــی پرســیاره‌کانتانی دابێتــه‌وه‌ ئه‌گــه‌ر هه‌رپرســیارێكیش دروســت بــوو‪،‬‬
‫ده‌سته‌وســان مه‌بــن و دوو دڵ مه‌بــن لــ ‌ه پرســیار کــردن‪ ،‬ســوپاس بــۆ خــوا‬
‫ئەمــڕۆ کەســانی شــارەزا هــەن لــە گشــت کۆمەڵگەیەکــداو جێگــەی متامنەبــن‬
‫بــۆ گەڕانــەوەی کێشــەکان بۆالیــان‪ ،‬بــ ‌ه ئومێــدی ژیانێکــی پــڕ به‌ختــه‌وه‌ر لــه‌‬
‫ژێــر ســایه‌تی قورئانــدا‪.‬‬
‫ونسأل الله لنا ولهم الثبات عىل الحق حتى املامت‬

‫‪24‬‬
‫په‌يامى هاوسه‌رداريى‬

‫پێڕست‬

‫دەروازەو تێگەشنت‪3--------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ -1‬نکاح الشغار‪5-------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ -2‬نکاح املقت‪5-------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪ -3‬کۆکردنه‌وه‌ له‌ نێوان دوو خوشك‪6-------------------------------------------‬‬
‫‪ -4‬ڕێژه‌ی دیار نه‌کراو بۆ ژن هێنان‪7--------------------------------------------‬‬
‫‪ -5‬ماره‌ی بردن له‌ نه‌فامیدا‪8-----------------------------------------------------‬‬
‫جۆره‌کانی ته‌اڵق‪10----------------------------------------------------------------‬‬
‫گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ئافره‌تی ته‌اڵق دراو‪13--------------------------------------------‬‬
‫ڕنینه‌وه‌ی ته‌اڵق له‌خۆ (الخلع)‪22-----------------------------------------------‬‬

‫‪25‬‬
26