‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬

‫ئه‌نفالی قورئان و ئه‌نفالی سه‌دام‬

‫پەیامی چاوكراوه‌يى‬

‫د‪ .‬عومەر عەلی‬

‫‪٢٠١٨‬‬

‫‪1‬‬
 ‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬ ‫ناوی کتیب‪:‬‬
‫د‪.‬عومه‌ر عه‌لى‬ ‫نوسەر‪:‬‬
‫توانا ئه‌حمه‌د‬ ‫دیزاینی ناوەوەو بەرگ‪:‬‬
‫چاپخانە‪:‬‬
‫تیراژ‪:‬‬
‫نرخ‪:‬‬

‫)ی‬ ‫)ی ساڵی (‬ ‫ژمارە (‬

‫لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی کتێبخانە گشتییەکانی پێدراوە‬

‫‪2‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬

‫‪F‬‬
‫بەرکوڵ‬

‫ماڵــان ل ـه‌ گوندێــك بــوو خاوه‌نــی مه‌ڕومااڵتێکــی زۆر بوویــن‪ ،‬زۆرجــار ئێــواران‬
‫کــه‌ مه‌ڕومااڵته‌که‌مــان ده‌هاتــه‌وه‌و چاومــان به‌ناویانــدا ده‌گێــڕا ده‌مــان بینــی‬
‫مه‌ڕێــك یــان چه‌نــد مــه‌ڕو بــزن نه‌هاتوونه‌تــه‌وه‪ ‌،‬ده‌بوایــه‌ ئێمــه‌ش بــه‌و شــه‌وه‌‬
‫ب ـه‌و ده‌شــت و شــاخه‌دا بگه‌ڕایه‌یــن به‌دوایانــدا له‌ترســی ئ ـه‌وه‌ی ن ـه‌وه‌ك ش ـه‌و‬
‫گــورگ بیــان خــوات‪ ،‬چونک ـ ‌ه گــورگ زۆرجــار ش ـه‌رم ل ـه‌ مرۆڤه‌کانیــش نــاکات‬
‫و ل ـه‌ ڕۆژیشــدا هێرشــیان بــۆ ده‌هێنێــت چ جــای ئ ـه‌وه‌ی ش ـه‌و بێــت و خــۆی‬
‫حاکــم بێــت‪ ،‬جــا هــه‌ر جارێــك‌گــه‌ر مــه‌ڕو بزنه‌کامنــان نه‌دۆزایه‌تــه‌وه‌ باوکــم‬
‫چه‌قۆیه‌کــی پێــم ده‌داو ده‌ینــاردم بــۆ الی مــه‌الی گونده‌که‌مــان بــه‌ ئومێــدی‬
‫ئــه‌وه‌ی ده‌مــی گــورگ لــه‌ مــه‌ڕو مااڵته‌کامنــان ببه‌ســتێت‪ ،‬دراوســێیه‌کامن‬
‫هه‌بــوو س ـه‌گێکی زۆر هاریــان هه‌بــوو منیــش منــداڵ بــووم و لێــی ده‌ترســام‪،‬‬
‫شه‌رمیشــم ده‌کــرد بڵێــم ده‌ترســم چونکــه‌ باوکــم ده‌یگــووت کوڕه‌کــه‌ی مــن‬
‫زۆر چــاو نه‌ترســه‌‪ ،‬کــه‌م شــه‌و هه‌بــوو بــه‌الی ئــه‌و ســه‌گه‌دا تێنه‌پــه‌ڕم بــۆ‬
‫الی مامۆســتا بــه‌ مه‌به‌ســتی ده‌مــی گــورگ به‌ســن‪ ،‬لــه‌ هه‌مانکاتــدا ڕۆژانــه‌‬
‫ده‌ڕۆشــتم بــۆ الی هه‌مــان مــه‌الی گونده‌که‌مــان بــۆ قورئــان خوێنــدن‪،‬‬
‫منیــش ڕۆژ ئه‌گ ـه‌ر ب ـ ‌ه پــاره‌ بکڕدرای ـه‌ ده‌مکــڕی بــۆ ئ ـه‌و ڕۆژه‌ی ک ـه‌ بگه‌یــن ب ـه‌و‬

‫‪3‬‬
‫ســوره‌ته‌ی کــه‌ تایبــه‌ت بــوو بــە‌ ده‌مــی گــورگ به‌ســتنه‌وه‌‪ ،‬تــا ڕۆژێــك هــات‬
‫و مامۆســتا پێــی ووتیــن ســبه‌ینێ ئــه‌و ســوره‌ته‌ ده‌خوێنیــن کــه‌ تایبه‌تــ ‌ه بــه‌‬
‫ده‌مــی گورگــه‌وه‌‪ ،‬منیــش زۆر ده‌مێــك بــوو ئــه‌و ڕۆژه‌م ئــاوات بــوو بــۆ ئــه‌وه‌ی‬
‫هیــچ نه‌بێــت لــه‌ دڵــه‌ ته‌پــه‌ی ســه‌گی دراوســێکه‌مان و قــوڕاوی ڕێگــه‌و‬
‫بانه‌کـ ‌ه ڕزگارم بێــت‪ ،‬هـه‌ر کـ ‌ه ڕۆشــتمه‌و ‌ه بــۆ مــاڵ ده‌ســتم کــرد بـه‌ خوێندنــی‬
‫ئــه‌و ســوره‌ته‌ی کــه‌ تایبــه‌ت بــوو بــه‌ ده‌مــی گــورگ به‌ســن‪ ،‬ته‌فســیرێکی‬
‫چکۆالن ـه‌م ب ـه‌ ئه‌مان ـه‌ت الی هاوڕێیه‌کــم هێنــاو زۆر عه‌وداڵــی ئ ـه‌و ‌ه بــووم ک ـه‌‬
‫ئــه‌و ســوره‌ت ‌ه لــه‌ هه‌مــوو ســوره‌ته‌کانیرت باشــر بزانــم‪ ،‬چونکــه‌ وه‌ك چــۆن‬
‫ئێمــه‌ی مســوڵامنی نوێــژ خوێــن ڕۆژانــه‌ پێویســتامن بــه‌ خوێندنــی ســوره‌تی‬
‫فاتیح ـ ‌ه ده‌بێــت و له‌س ـه‌رمان ‌ه بــاش بیزانیــن به‌هه‌مــان شــێوه‌ ئ ـه‌و ســوره‌ته‌ی‬
‫ک ـه‌ تایب ـه‌ت بــوو ب ـ ‌ه ده‌مــی گــورگ به‌ســتنه‌وه‌ ب ـه‌ نســبه‌ت من ـه‌وه‌ زۆر گرنــگ‬
‫بــوو‪ ،‬دەیــان جــار خوێندمــه‌وه‌و ته‌فسیره‌که‌شــم له‌گه‌ڵیــدا ده‌خوێنــده‌وه‌‬
‫به‌شــێوه‌یه‌ك هه‌موویــم وه‌ك نــاوی خــۆم له‌به‌رکــرد ب ـه‌ عه‌ره‌بــی و ب ـه‌ کــوردی‪،‬‬
‫له‌س ـه‌ره‌تاوه‌ ئه‌وه‌نــده‌م ئ ـه‌و ڕۆژه‌ ب ـه‌الوه‌ گرنــگ بــوو بیــرم الی خــۆم نه‌مابــوو‬
‫کــه‌ بیــر لــه‌ ماناکــه‌ی بکه‌مــه‌وه‌‪ ،‬گه‌رچــی هه‌موویشــم له‌بــه‌ر کردبــوو‪ ،‬تــا‬
‫کاتــی نزیــك بوون ـه‌وه‌ی قورئــان خوێندنه‌که‌مــان هــات ئه‌وســا ووتــم باش ـه‌ خــۆ‬
‫ئــه‌وه‌ مــن ئێســتا هه‌مــوو ســوره‌ته‌که‌م بــه‌ چاکــی له‌بــه‌ر ‌ه بــه‌ عه‌ره‌بــی و بــه‌‬
‫ته‌فســیری کوردیش ـه‌وه‌‪ ،‬خــۆ هیــچ باســی گورگــی تێــدا نه‌بــوو!‪ ،‬له‌س ـه‌ره‌تاوه‌‬
‫وام بیــر ده‌کــرده‌وه‌ کـ ‌ه ســوره‌ته‌که‌ هـه‌ر بــاس و خواســتی مه‌ڕومــااڵت و گــورگ‬
‫بێــت که‌چــی هیچــی له‌وانــه‌ تێــدا نه‌بــوو!‪ ،‬هه‌رچه‌نــد منداڵیــش بــووم بــه‌‬
‫ئه‌قڵــی ئــه‌و کاته‌شــم ووتــم ئه‌مــه‌ ڕاســت نــی یــه‌و شــتی وا نــی یــه‌‪ ،‬چــۆن‬
‫ده‌کرێــت ســوره‌تێك تایبــه‌ت بێــت بــه‌ ده‌مــی گــورگ به‌ســتنه‌و ‌ه که‌چــی‬
‫نــ ‌ه ڕاســته‌وخۆ نــ ‌ه ناڕاســته‌وخۆ ســوره‌ته‌که‌ باســی تێــدا نه‌بێــت‪ ،‬کاتێــك‬

‫‪4‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ل ـه‌الی مامۆســتا دانیشــتین ووتــی ئــاده‌ی قورئانه‌کانتــان بکه‌ن ـه‌وه‌ ئه‌مــڕۆ ئ ـه‌و‬
‫ســوره‌ت ‌ه ده‌خوێنیــن ک ـه‌ تایبه‌ت ـ ‌ه ب ـه‌ ده‌مــی گــورگ‌‪ ،‬له‌ب ـه‌ر ئ ـه‌وه‌ی ک ـه‌ منــداڵ‬
‫بــووم و زۆر ئه‌ده‌بــی گــه‌وره‌و بچوکیشــم نه‌ده‌زانــی ڕاســته‌وخۆ بــه‌ مامۆســتام‬
‫ووت مامۆســتا واللــه‌ ئــه‌م ســوره‌ته‌ هیــچ په‌یوه‌نــدی بــه‌ ده‌مــی گورگــه‌وه‌ نــی‬
‫ی ـه‌و ئه‌ســڵ و ئه‌ساســی نــی ی ـه‌ شــتی وا‪ ،‬مامۆســتاش هیچــی ن ـه‌ووت ووتــی‬
‫بیخوێنــن‪ ،‬دوای ئــه‌وه‌ی کــ ‌ه ســوره‌ته‌که‌مان خوێنــد ئــه‌و ووتانــه‌ی مــن بــووه‌‬
‫سه‌رباســت و خواســتی هاوڕێکانــی تــرم و پشــتگیریان کــردم و هه‌ندێــك‬
‫جاریــش ده‌یانــووت چــۆن وێــرات ئــه‌وه‌ لــه‌و کاتــه‌دا بڵێــی‪ ،‬منیــش ووتــم‬
‫کــوره‌ وام دانابــوو ئ ـه‌و ‌ه ڕاســت بێــت و ئێســته‌ودوا ده‌مــی س ـه‌گیش ل ـه‌ خــۆم‬
‫ببه‌ســتم که‌چــی هه‌مــووی ناڕاســت ده‌رچــوو‪ ،‬ئیــر دوای بۆمــان ده‌رکــه‌وت‬
‫ئــه‌و مه‌ســه‌له‌ کــۆن کــه‌ دروســت کــراوه‌ هــه‌ر بــۆ به‌رژه‌وه‌نــدی مــادی و‬
‫ده‌عــوه‌ت و ده‌عوه‌تــکاری بــووه‌و دواتــر له‌نــاو خه‌ڵکیــدا باوه‌ڕێکــی به‌هێــزی‬
‫به‌رانبــه‌ری بــۆ دروســتکراوه‌‪ .‬ســورەتەکەش ســورەتی (الشــمس)ە دەبوایــە‬
‫مامۆســتا بیخوێندایــە بــە دەمــەی چەقۆکــەداو دواتــر چەقۆکــەی ببەســتایە!‬
‫وەك خــۆی لەگــەڵ تەفســیرەکەیدا بــەم شــێوەیەیە‪:‬‬

‫‪5‬‬
 ‫سورەتی الشمس‬
‫ح ٰى َها (‪)1‬‬
‫مس َوضُ َ‬
‫َوٱلشَّ ِ‬

‫خــودای بــەرزی بــێ وێنــە لــەم ســوورەتەدا ســوێند بــە هەندێــك لــە‬
‫درووســتکراوەکانی خــۆی دەخــوات‪ ،‬کــە لــەم کائیناتــەدا لەبــەر چاومانــدان‪...‬‬
‫ســوێند لەســەر خوراوەکەیــش ئــەو فەرمایشــتەیە کــە لــە ئایەتــی ژمــارە(‪ )٩‬دا‬
‫دێــت‪ .‬ســوێند دەخــوات بــە خــۆرو بــە چێشــتەنگاوو بــە مانــگ و بــە ڕۆژو بــە‬
‫شــەوو بــە ئاســان و بــە زەوی و بــەو گیانــەی کــە بەخشــیویەتی بــە ئادەمیــزاد‪،‬‬
‫کــە هــەر کام لــەم درووســتکراوانە زۆر سەرســوڕهێنەرن و بەڵگــەی ڕوون‬
‫وئاشــکران لەســەر بــوون و تــاك و تەنهایــی و دەســەاڵت و توانــای ڕەهــای‬
‫پــەروەردگاری جیهــان‪.‬‬
‫لــە تەفســیری ئایەتــی یەکــەم دا{الشــمس ‪ }...‬دەفەرموێــت‪ :‬ســوێند بێــت بــە‬
‫ڕۆژ ئــەم ڕۆژەی کــە ڕووناکــی و گەرمــا بــە زەوی دەبەخشــێت‪ ،‬ســوێند بێــت‬
‫بــە کاتــی چێشــتەنگاوەکەی‪ ،‬کــە کاتــی گەرمــەی هــەوڵ و کۆشــش کردنــەو‬
‫هەرکەســەو بــە کاری خۆیــەوە لــەو کاتــەدا ســەرقاڵە‪.1‬‬
‫َوٱل َق َم ِر إِ َذا تَلَ ٰى َها (‪)2‬‬
‫ســوێند بێــت بــە مانــگ کــە دوا بــەدوای ڕۆژ هەڵدێــت و ســوێند بێــت بــەو‬
‫شــەوقە درەخشــان و جوانــەی کــە تاریکایــی شــەو دەبڕێــت و ڕووناکــی بــە گــۆی‬
‫زەوی دەبەخشــێت‬
‫َوٱل َّن َها ِر إِ َذا َ‬
‫جلَّ ٰى َها (‪)3‬‬
‫هەروەهــا ســوێندم بــە کاتــی ڕۆژ کاتێــك کــە ڕووناکــی ڕۆژ ئاشــکرا دەکات و‬
‫زەوی ڕوونــاك دەکاتــەوەو تاریکایــی شــەو ڕادەماڵێــت‪.‬‬
‫ته‌فسیری گوڵشه‌ن‬ ‫‪1‬‬
‫ ‬

‫‪6‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫َوٱلَّيلِ إِ َذا َيغشَ ٰى َها (‪)4‬‬
‫سوێند بە کاتی شەو‪ ،‬کە بە تاریکاییەکەی ڕووناکی ڕۆژ دادەپۆشێت‪.‬‬
‫ٱلس َمٓ ِء َو َما بَ َن ٰى َها (‪)5‬‬
‫َو َّ‬
‫ســوێند بــە ئاســان و بــەو خودایــەی کــە بــەم شــێوە جــوان مەحکەمــە بنیاتــی‬
‫نــاوە‪ .‬ووشــەی (مــا) لێــرەدا لــە جێگــەی (الــذي) دایــەو‪ ،‬لــە زمانــی عەرەبیــدا‬
‫بــەم جۆرە(مــا) یــە دەووترێــت‪( :‬ئیســمی مەوصــول)‪.‬‬
‫ح ٰى َها (‪)6‬‬ ‫رض َو َما طَ َ‬ ‫َوٱألَ ِ‬
‫ســوێندم بــە زەوی و بــەو خودایــە بێــت کــە ڕایخســتووەو‪ ،‬بەشــێوەیەك‬
‫فەراهەمــی هێنــاوە کــە ژیانــی ئادەمیــزادو گیانلەبەرانــی تــرو دارو درەخــت و‬
‫شــینایی تیــادا مەیســەر بێــت‪.‬‬
‫س َّوىٰ َها (‪)7‬‬
‫َفس َو َما َ‬ ‫َون ٖ‬
‫هەروەهــا ســوێند بێــت بــە ئینســانیەتی ئادەمیــزادو بــەو خودایــەی کــە بــە‬
‫شــێوەیەکی ڕێــك و پێــك و زۆر چــاك فەراهەمــی هێنــاوە‪.‬‬
‫جو َرهَا َوتَق َوىٰ َها (‪)8‬‬‫َفأَل َه َم َها ُف ُ‬
‫ئینجــا بەهــۆی بەخشــینی ژیریــی و فــام و تێگەیشــتنەوە‪ ،‬هەروەهــا بەهــۆی‬
‫ئــەو پەیامانــەوە کــە بــە پێغەمبەرانــدا ناردوویەتــی‪ ،‬ڕێــگای ڕاســت و چــەوت و‬
‫کــردەوەی چاکــەو خراپــەی بــۆ ڕوونکردوەتــەوە‪ ،‬تــا ئادەمیــزاد خــۆی سەرپشــك‬
‫بێــت و بــە ویســتی خــۆی هــەر کامەیانــی دەوێــت‪ ،‬ئەوەیــان هەڵبژێرێــت و‬
‫ژیانــی خــۆی پــێ بباتــە ســەر‪.‬‬
‫َح َمن َزكَّ ٰى َها (‪)9‬‬ ‫قَد أَفل َ‬
‫خــودا ســوێند دەخــوات بــە گشــت ئــەو شــتانەی کــە باســکران‪ ،‬لەســەر ئەمــە‬
‫کــە هــەر کەســێك دڵــی خــۆی بــە پاکیــی ڕابگرێــت و چاکــەکار بێــت و بەپێــی‬
‫فەرمانەکانــی خــودا ژیانــی خــۆی بباتــە ســەر‪ ،‬ئــەوە بەڕاســتیی کەســێکی‬

‫‪7‬‬
 ‫ســەرکەوتوو ســەرفرازەو لــە ســوودو قازانجێکــی زۆردایــە‪.‬‬
‫َس ٰى َها (‪)10‬‬ ‫َاب َمن د َّ‬
‫َوقَد خ َ‬
‫ئــەو کەســەیش کــە نەفســی خــۆی بــەرەو گونــاه و خراپەکاریــی ببــات و خــۆی‬
‫لــە ئیامنداریــی و چاکــە خوازیــی دوور بخاتــەوە‪ ،‬ئــەوە بەڕاســتی خــۆی نائومێــد‬
‫دەکات و خــۆی دەفەوتێنێــت‪.‬‬
‫پــاش ئــەوەی کــە لــە ئایەتــی پێشــوودا فەرمــووی‪ :‬ئــەو کەســەی پشــت بکاتــە‬
‫ئیــان و خــۆی لــە گونــاه و خراپــە نەپارێزێــت و لــە ڕێــگای هیدایــەت خــۆی‬
‫دوور بگرێــت‪ ،‬ئــەوە زەرەرمەنــدو فەوتــاوە‪ ،‬ئینجــا لێــرەدا چەنــد منوونەیــەك لــەو‬
‫جــۆرە کەســانە دەخاتــە پێــش چــاو‪ ،‬کــە لەبــەر خراپیــی و ســتەمکاریی خۆیــان‬
‫کەوتوونەتــە بــەر غەزەبــی خــودا‪.‬‬
‫ثُو ُد ِبطَغ َوىٰ َها (‪)11‬‬ ‫كَ َّذبَت َ‬
‫قەومــی (مثــود) بەهــۆی بــێ باوەڕیــی و ملهوڕیــی خۆیانــەوە‪ ،‬پێغەمبەرەکــەی‬
‫خۆیــان کە(صاڵــح) بــوو_ ســەالمی خــودای لەســەر بێــت_ بــە درۆزن دانــاو‬
‫گوێیــان بــۆ نەگــرت‪.‬‬
‫ث أَش َق ٰى َها (‪)12‬‬ ‫إِ ِذ ٱن َب َع َ‬
‫لەنــاو ئــەو قەومــە یاخییــەدا خراپرتیــن کەســیان دەرپــەڕی لەگــەڵ چەنــد‬
‫کەســێکی تریانــداو ویســتیان ئــەو حوشــرە بکــوژن‪ ،‬کــە خــودا بــە موعجیــزە‬
‫بــۆی خوڵقانــد بــوون‪ ،‬تــا بەڵگــە بێــت لەســەر ڕاســتگۆیی پێغەمبەرەکەیــان_‬
‫ســەالمی خــودای لەســەر بێــت_‪.‬‬
‫سق َٰي َها (‪)13‬‬ ‫ول ٱللَّ ِه نَا َق َة ٱللَّ ِه َو ُ‬‫س ُ‬
‫َال لَ ُهم َر ُ‬‫َفق َ‬
‫صاڵحیــش_ ســەالمی خــودای لــێ بێــت_ پێــی ووتــن‪ :‬خۆتــان لــەم حوشــرە‬
‫بپارێــزن و لــە بەشــە ئــاو خواردنەوەکــەی خۆیــدا دەســتدرێژی مەکەنــە‬
‫ســەری و ڕێــگای ئــاو خواردنــەوەی لــێ مەگــرن‪ ،‬ئەگــەر دەســتدرێژی بکەنــە‬

‫‪8‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ســەر‪ ،‬ئــەوە خــودا ســزاتان دەدات و دەتانفەوتێنێــت‪ ...‬بەپێــی دابەشــکردنی‬
‫صاڵــح_ ســەالمی خــودای لــێ بێــت_ دەبــوو ســەرچاوەی ئاوەکەیــان ڕۆژێــك بــۆ‬
‫قەومەکــە بێــت و ڕۆژێکیــش تایبــەت بێــت بــە حوشــرەکە‪.‬‬
‫َفكَ َّذبُو ُه َف َع َق ُروهَا َفدَ مدَ َم َعلَيهِم َربُّ ُهم ِب َذن ِبهِم ف َ‬
‫َس َّوىٰ َها (‪)14‬‬
‫کەچــی قەومەکــە گوێیان نــەدا بە ئینزارکــردن و هەڕەشــەکانی پێغەمبەرەکەیان‬
‫و بــە درۆزنیــان دانــاو حوشــرەکەیان ســەربڕی‪ ،‬جــا خودایــش لەبــەر بــێ‬
‫باوەڕییــان و بــەو گوناهــەی ئەنجامیانــدا_ کــە ســەربڕینی حوشــرەکە بــوو_‬
‫ســزایەکی ســەختی دان و هەموویانــی لەناوبــرد‪ ،‬بەبــێ ئــەوەی کەســێکیان لــێ‬
‫دەربــاز ببێــت‪.‬‬
‫َاف ُعق َٰب َها (‪)15‬‬ ‫َو َل يَخ ُ‬
‫خــودا لــە ســەرەنجامی ســزادان و لەناوبردنــی ئەوانــەدا هیــچ ترســێکی نیــەو‬
‫ناترســێت کەچــی ڕوودەدات و چــی دەبێــت‪ ،‬ئــەو خودایەکــە گشــت بوونەوەری‬
‫درووســتکردووەو ترســی لــە هیــچ شــتێك نیــە‪ .‬مەبەســت لــەم فەرمایشــتە‬
‫ئەوەیــە کــە خــودا هــەر شــتێکی بوێــت دەیــکات و هیــچ هێــزو توانایــەك نیــە کە‬
‫ببێتــە ڕێگــر لەبــەردەم ئیــرادەی خــواداو الیبــدات لــەوەی دەیەوێــت بیــکات‪،‬‬
‫بۆیــە ســزای هــەر قەومێــك یــان هەرکەســێکی یاخیــی بــدات‪ ،‬دەیــدات و هیــچ‬
‫باکیشــی نیــە‪ .‬هەندێــك لــە زانایــان دەڵێــن‪ :‬ئــەم ئایەتــە پیــرۆزە دەربــارەی ئــەو‬
‫کەســەیە کــە حوشــرەکەی ســەربڕی‪ ،‬واتــە‪ :‬ئــەو کەســە یاخیــی و نەگبەتــە‪،‬‬
‫بەبــێ ئــەوەی هیــچ تــرس و بیمێــك دایبگرێــت یــان لــە ســەرەنجامی ئــەو کارەی‬
‫خــۆی برتســێت حوشــرەکەی ســەربڕی‪.‬‬
‫کاتێکیــش باســی ئه‌نفــال و ئه‌نفــال کردنــی کــورد ده‌کــرا‪ ،‬ســوره‌تی ئه‌نفــال‬
‫لــه‌ قورئانــدا زۆر پێــی ئاشــنا بــووم و‌گــه‌ر بــه‌ تایبه‌تیــش نه‌مخوێندایــه‌ لــه‌‬
‫خه‌مته‌کامنــدا بــه‌رده‌وام ده‌مخوێنــد‪ ،‬له‌بــه‌ر باســکردنی جینۆســاید کردنــی‬

‫‪9‬‬
‫کــوردوو ناســاندنی به‌نــاوی ئه‌نفــال ووش ـه‌ی ئه‌نفــال پێچه‌وان ـه‌ی ڕاســتیه‌که‌ی‬
‫خــۆی الم وه‌رگرتبــوو‪ ،‬دواتــر ک ـ ‌ه دیراس ـه‌تی ســوره‌تی ئه‌نفــامل کــردوو هێنــام‬
‫و بــردم وه‌ك مه‌ســه‌له‌ی ده‌م به‌ســتنی گورگه‌کــه‌ی لێهــات‪ ‌،‬بــۆم ده‌رکــه‌وت‬
‫ئــه‌م ســوره‌تی ئه‌نفالــه‌ وه‌ك ئــه‌و ســوره‌ته‌ی کــ ‌ه تایبــه‌ت کرابــوو بــه‌ ده‌مــی‬
‫گورگــه‌وه‌و مــه‌الکان بــۆ به‌رژه‌وه‌نــدی خۆیــان تایبه‌تیــان کردبــوو پێــوه‌ی‪،‬‬
‫ســه‌دامیش به‌هه‌مــان شــێوه‌ی به‌ســه‌ر ئــه‌و ســوره‌ته‌دا کردبــووی‪ ،‬بــه‌اڵم‬
‫هه‌رکــه‌س ناهه‌قــی به‌رانبــه‌ر قورئــان بــکات و بــۆ به‌رژه‌وه‌نــدی تایبه‌تــی‬
‫خــۆی بــه‌کاری بهێنیــت و لــه‌ ئامانجــی ڕاســتی خــۆی بیشــێوێنێت خــوای‬
‫گــه‌وره‌ ژیانــی لــه‌ دونیانــدا ده‌شــێوێنێت و لــه‌و ده‌رده‌ی کــ ‌ه ســه‌دامی پــێ‬
‫له‌نــاو بــرد باشــری بـ ‌ه قســمه‌ت نابێــت‪ ،‬لـه‌ ئاینــی ڕاســتی ئیســامدا کوشــتنی‬
‫تاکــه‌ که‌ســێك وه‌ك کوشــتنی هه‌مــوو دونیــا وا بێــت چ چــای کۆمه‌ڵکــوژی‪،‬‬
‫ئاشــکرای الی هه‌مــوو شــاره‌زایانی ئــه‌م په‌یامــ ‌ه پاکه‌یــه‌ کــه‌ ئاینــی ڕاســتی‬
‫ئیســام لــه‌ پێنــاو پێنــج ئامانجــی ســه‌ره‌کیدا هاتــووه‌ یه‌کێــك له‌وانــه‌ بــۆ‬
‫پاراســتنی مرۆڤه‌کانــه‌‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ زۆر ده‌قــی ڕاســته‌وخۆو نــا ڕاســته‌وخۆ‬
‫ده‌بینیــن لــه‌و مــه‌داره‌دا ده‌ســوڕێته‌وه‌‪ ،‬پێغه‌مبــه‌ری ئیســامیش یاســای‬
‫ئیســامی به‌ســه‌ر زیناکه‌ریشــدا نه‌ده‌چه‌ســپاند ئه‌گــه‌ر بێــت و که‌ســه‌که‌‬
‫لــه‌ زگیــدا منداڵێــك هه‌بوایــه‌ له‌بــه‌ر خاتــری ئــه‌و منداڵــه‌‪ ،‬چونکــه‌ یه‌کێکــی‬
‫تــر ل ـه‌ ئامانجــی ئیســام بــۆ پاراســتنی وه‌چه‌کان ـه‌‪ ،‬چ جــای میلله‌تێــك له‌ژێــر‬
‫نــاوی ســوره‌تێکی ئـه‌و په‌یامـه‌دا بکوژرێــت و ڕاســتی الی خه‌ڵکــی لنــگاو قــوچ‬
‫بکرێــت‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬

‫پێش خوێندنەوە‬

‫*به‌هه‌مــان ناونیشــانی ئ ـه‌م س ـه‌ردێڕه‌وه‌ (ئه‌نفالــی قورئــان و ئه‌نفالــی س ـه‌دام)‬

‫بابه‌تێکــم باڵوکــرده‌وه‌ له‌ســه‌ر ئــه‌و چه‌واشــه‌کاریانه‌ی کــه‌وا ڕژێمــی به‌عــس‬
‫ب ـ ‌ه س ـه‌رۆکایه‌تی س ـه‌دام حســێن ده‌یانکــرد ب ـه‌ کــورد ل ـه‌ ژێــر نــاوی ئه‌نفالــدا‪،‬‬
‫دوابــه‌دوای باڵوکردنــه‌وه‌ی ئــه‌و بابه‌تــه‌ حــه‌زم کــرد بیرۆکه‌کــه‌ زیاتــر فــراوان و‬
‫ووردتــری بکه‌مـه‌وه‌و لـه‌ شــێوه‌ی بـه‌ش بـه‌ش باڵویــان بکه‌مـه‌و ‌ه تــا ئـه‌و کاتـه‌ی‬
‫دڵــم تۆزێــك ئۆقــره‌ بگرێــت لــ ‌ه ناســاندی چه‌واشــه‌کاریه‌کانی ئــه‌و ڕژێمــه‌‌‪،‬‬
‫هــه‌ر به‌وه‌شــه‌وه‌ نه‌وه‌ســتێت و بابه‌تــه‌کان هــه‌ر بــۆ چه‌نــد ڕۆژێکــی ڕووبــه‌ری‬
‫ســایته‌کان نه‌بێــت به‌ڵکــو بکرێــت بــ ‌ه کتێــب و به‌چــاپ بگه‌یه‌نرێــت بــۆ‬
‫ئـه‌وه‌ی دڵــم زیاتــر ئۆقــره‌ی پێــدا بێــت و لـه‌و هه‌مــوو نه‌هامه‌تیانـه‌ی کـه‌وا کــورد‬
‫چه‌شــتوویه‌تی به‌هــۆی ئــه‌و شــۆڤێنیانه‌و ‌ه زیاتــر بــه‌ خه‌ڵکــی بناســێرنێت‪،‬‬
‫چونکــه‌ هه‌مــوو ئه‌وانــه‌ی کــه‌وا بــه‌ر ڕق و قینــی ڕه‌شــی ئــه‌و ڕژێمــه‌ کــه‌وت‬
‫ئه‌وه‌نــده‌ له‌ســه‌رمانه‌ ئێمــه‌ هه‌ســتین بــه‌ ناســاندنی و هیــچ نه‌بێــت ئه‌وه‌نــده‌‬
‫بــه‌ جیهــان بڵێیــن ئــه‌وه‌ ئێمه‌یــن به‌رگــه‌ی ئــه‌و هه‌مــوو ناڕه‌حه‌تیانە‌مــان‬
‫گرتــووه‌و له‌گ ـه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا ه ـه‌ر پێداگریــن له‌س ـه‌ر داواکردنــی مافه‌ڕه‌واکانــی‬
‫خۆمــان‪ ،‬هــه‌روه‌ك چــۆن په‌یامێکــی گــه‌وره‌ش لــه‌و ناســاندنه‌دا هه‌یــه‌ کــه‌‬
‫ئه‌ویــش ئه‌وه‌یــ ‌ه ئــه‌و کــه‌س یــان الیــه‌ن و ده‌ســته‌اڵتانه‌ی کــه‌وا به‌عســانه‌‬
‫بیــر ده‌که‌نــه‌وه‌و بزانــن هه‌وڵه‌کانــی ئــه‌و ڕژێمــه‌ ده‌ســت ڕه‌شــه‌ کۆڵــی پــێ‬
‫نه‌داویــن ل ـ ‌ه تێکۆشــان و پێداگریــان ئێــوه‌ش خۆتــان هیــچ ئه‌زی ـه‌ت م ـه‌ده‌ن‬
‫چونکــه‌ هیــچ هه‌وڵێکــی ڕه‌ش به‌رانبه‌رمــان زیاتــر لــه‌وە ســه‌وز نــاکات‪ ،‬جگــه‌‬
‫لــه‌ مێژوویه‌کــی بۆگــه‌ن و ڕه‌ش هیچــی تــری بــۆ خــۆی تۆمــار نه‌کــرد‪ ،‬جگــه‌‬
‫لــه‌وه‌ی کــه‌ ئــه‌و ده‌ســته‌اڵته‌ی کــه‌ ڕکه‌به‌رایه‌تــی له‌گــه‌ڵ ئاینیشــدا ده‌کــرد‬

‫‪11‬‬
‫ســه‌ره‌نجامه‌که‌یامن به‌چــاوی خۆمــان بینیــان کــه‌ چــۆن کۆتــای پــێ‬
‫هــات‪ ،‬کــوردی خۆشــان ووتوویان ـه‌ په‌تــی ســته‌م کورت ـه‌‪ ،‬وه‌یــان ل ـه‌ قایمیــدا‬
‫ده‌پچڕێــت‪ ،‬لــه‌ الیه‌کــی تــره‌وه‌ ئــه‌م پێداگریــه‌ داوایه‌کــی تــری هه‌قــه‌ بــۆ‬
‫ئه‌وان ـه‌ی ک ـه‌وا زه‌ره‌رمه‌نــد بــوون ب ـه‌و کاره‌ســاتانه‌‪ ،‬داواکاریه‌ک ـه‌ش دوو ت ـه‌وه‌ره‌‬
‫ل ـه‌ خــۆ ده‌گرێــت الیه‌نکــی مــادی وه‌ الیه‌نێکــی مه‌عن ـه‌وه‌ی ب ـه‌ تــاك به‌تاكــی‬
‫ئــه‌و که‌ســانه‌ی کــ ‌ه زیانیــان پێگه‌شــتووە به‌هــۆی ئــه‌و جینۆســایدانه‌وه‌‪،‬‬
‫لــه‌ ڕووی حکوومه‌تیشــه‌وه‌ جارێکــی تــر ئــه‌و پشــکه‌ش مافــی خۆمانــ ‌ه ئــه‌و‬
‫وواڵتانـه‌ی کـه‌وا ده‌ســتیان لـه‌ یارمه‌تــی ئـه‌و ڕژێمه‌دابــوو ‌ه هـه‌م دیســان مــادی‬
‫و مه‌عنــه‌وی دانــی پێــدا بنێــن و ئه‌وســا ئێمــه‌ش هه‌رچه‌نــد هه‌مــوو ئــه‌و‬
‫قه‌ره‌بوان ـه‌ش هاوتــا نــی ی ـه‌ له‌گ ـه‌ڵ هه‌ناس ـه‌ی دایکێکــی کــورد ک ـه‌ ئێســته‌ش‬
‫چاوه‌ڕێــی کوڕه‌کــه‌ی یــان کچه‌که‌یه‌تــی بگه‌ڕێتــه‌وه‌‪ ،‬ئــه‌و بێوه‌ژنــه‌ی کــه‌‬
‫ئێســته‌ش شــووی نه‌کــردووه‌و هــه‌ر بــه‌ ئاواتــی ئــه‌وه‌وه‌ ده‌خــه‌وێ کــ ‌ه ســبه‌ی‬
‫یه‌کێــك لــه‌ ده‌رگای بــدات و مــژده‌ی گه‌ڕانــه‌وه‌ی مێرده‌کــه‌ی پــێ بــدات‬
‫ئه‌گه‌رچــی بــه‌ نیــوه‌ مردوویــش بێــت‪ ،‬ئــه‌و منداڵــه‌ی کــه‌ ووشــه‌ی باوکــی لــه‌‬
‫مندااڵنــی تــر بیســتووه‌و ڕۆژێــك ل ـه‌ ئامێــزی باوکیــدا نه‌بــووه‌ چــۆن! قه‌ره‌بــوو‬
‫ده‌کرێتــه‌وه‌؟! ئــه‌و کچــه‌ی کــه‌ باوکــی ژنــی تــری هێنــاو ‌ه دوای له‌ناوچوونــی‬
‫ژنه‌ک ـه‌ی و خراپ ـ ‌ه بــۆ منداڵ ـه‌کان و نازانــن بــۆ دایکیــان خراپ ـ ‌ه بۆیــان و دواتــر‬
‫کــه‌ گــه‌وره‌ بــوون و زانیوویانــه‌ ئــه‌م دایکــ ‌ه دایکــی یه‌که‌میــان نــی یــه‌! چ بــه‌‬
‫پــاره‌و داوای لێبــوردن بــکات؟ هه‌مــوو ئه‌مان ـه‌ش پڕاوپــڕی داواکاریه‌کانیشــان‬
‫بکرێــت ه ـه‌ر زه‌ره‌ر ل ـه‌ نێــوه‌ی بگه‌ڕێته‌وه‌ی ـه‌‪ ،‬ئ ـه‌و ئافره‌ت ـه‌ی ک ـه‌ تــا ئێســته‌ش‬
‫لــ ‌ه دوو ڕیانــی بێوه‌ژنــی و شــووداریدایه‌و هــه‌رده‌م لــه‌ دڵــ ‌ه ڕاوکه‌دایــه‌ چ بــه‌‬
‫پــاره‌و داوای لێبــوردن بــکات؟! کـه‌ جگـه‌ری لـه‌ جگـه‌ری جگـه‌ر ‌ه خــۆر خراپــری‬
‫پــێ هاتــووه‌‪ ،‬هه‌رچه‌نــد بووترێــت و بنورسێــت ناتوانرێــت ئــه‌و شــعوره‌‬

‫‪12‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ڕاســتیه‌ی کــه‌ لــه‌ دڵــی ڕۆڵــه‌ی کورده‌کاندایــه‌ مــاف پــێ بــدات‪ ،‬کاتێکیــش‬
‫کــ ‌ه بیــر لــه‌و ڕاســتیانه‌ ده‌که‌مــه‌وه‌و ئه‌گــه‌ر مبه‌وێــت ناخــی ته‌نهــا چه‌نــد‬
‫که‌ســێکی جگه‌رســوتاو بــاس بکــه‌م ئــه‌وا ده‌بێــت خۆشــم دۆش به‌دیــاری‬
‫نوســینه‌که‌مه‌وه‌ دابنیشــم و له‌تــاو گریــان نه‌گــه‌م بــه‌و ئامانجــه‌ی کــه‌‬
‫ده‌مه‌وێــت لێــره‌دا بیخه‌م ـه‌ ڕوو‪ ،‬هه‌ربۆی ـه‌ ئ ـه‌و الیه‌ن ـه‌ عاتف ـه‌ی ک ـ ‌ه کاریگ ـه‌ری‬
‫لــه‌ ناخــان کــردووه‌ واز لێدێنــم بــۆ ئــه‌وه‌ی بتوانــم به‌رده‌وامبــم دانبه‌خۆمــدا‬
‫بگــرم تــا نوســینه‌که‌ ت ـه‌واو ده‌بیــت ئه‌وســا ل ـه‌ ته‌نیشــت مامم ـه‌وه‌ داده‌نیشــم‬
‫و ده‌ڵێــم مام ـ ‌ه گیــان باســی حه‌یــده‌رو فاتیحــم بــۆ بک ـه‌‪ ،‬له‌بیرم ـه‌ جارێکیــان‬
‫ل ـه‌ کانــی ســارد یاریــان ده‌کــرد ئیــر دوای ئ ـه‌وه‌ ک ـه‌ ئێم ـه‌ بارمــان کــرد ئ ـه‌و‬
‫دوو هاوڕێمــه‌ نه‌بینیــه‌وه‌‪ ،‬خــۆ ئــه‌وان هێشــتان زۆر منــداڵ بــوون!‪ ،‬ئــه‌ی خــۆ‬
‫ده‌ڵێــن ئه‌نفــال‪ ،‬ئه‌نفالیــش ســوره‌تێکی قورئان ـه‌ که‌وابێــت ئ ـه‌و کاره‌ی ک ـه‌ کــرا‬
‫کارێکــی ش ـه‌رعی بــوو‪ ،‬ئ ـه‌ی خــۆ مــن ئێســته‌ ده‌رچــووی کۆلێــژی ش ـه‌ریعه‌م و‬
‫لـه‌ مینبـه‌ره‌و ســوره‌تی ئه‌نفــال شـه‌رح ده‌کـه‌م بــۆ خه‌ڵــك بــۆ ئـه‌و باسـه‌ی تێــدا‬
‫نــی یـه‌‪ ،‬ئـه‌ی خــۆ ئـه‌و فه‌رمــووده‌ش لـه‌ فه‌رمــووده‌ ڕاســته‌کانه‌و بـه‌ ده‌ســته‌واژه‌‬
‫عه‌ره‌بیه‌ک ـه‌ی صحیــح ه‌ ک ـه‌ ده‌فه‌رموێــت (رفــع القلــم عــن الثــاث عــن النائــم‬
‫حتــي یســتیقیض‪ ،‬و عــن الصبــي حتــي یحتلــم و عــن املجنــون حتــي یعقــل أو‬
‫یفیــق)‪ 2‬وات ـه‌‪ :‬قه‌ڵه‌مــی تــاوان له‌س ـه‌ر ســێ کۆم ـه‌ڵ البــراوه‌‪ ،‬له‌س ـه‌ر خه‌وتــوو‬
‫تــا خه‌بــه‌ری ده‌بێتــه‌وه‌‪ ،‬له‌ســه‌ر منــداڵ تــا باڵــغ ده‌بیــت‪ ،‬له‌ســه‌ر شــێت تــا‬
‫ژیــری بــۆ ده‌گه‌ڕێتـه‌و ‌ه یــا چــاك ده‌بێتـه‌وه‌‪ .‬ئـه‌ی خــۆ حه‌یــده‌رو فاتیــح هێشــتا‬
‫ل ـه‌ کۆاڵنــدا هه‌لوکێــن‪ 3‬و قه‌ره‌قه‌ره‌یــان‪ 4‬ده‌کــرد‪ ،‬بــۆ ئ ـه‌و کاره‌ به‌نــاوی دین ـه‌وه‌‬

‫حديــث عائشــة ‪ :‬فأخرجــه أبــوداود ( رقــم ‪ )4398 :‬و النســائي ( رقــم ‪ )3432 :‬و‬ ‫‪ 2‬‬
‫ابــن ماجــه ( رقــم ‪ )2041 :‬و الترمــذي فــي « العلــل الكبيــر « ( ‪) 592 /2‬‬
‫جۆرە یاریەکی مندااڵنەیە کە داردارێنیشی پێ دەوترێت‬ ‫‪ 3‬‬
‫لە هەندێك جێگە چاوشارێکێشی پێ دەوترێت‬ ‫‪ 4‬‬

‫‪13‬‬
‫کــرا ئایــه‌ ڕاســتیه‌که‌ی شــه‌رعی بــوو؟ وه‌یــان بــۆ ئــه‌و به‌رگــه‌ری به‌ســه‌ردا‬
‫ســه‌پێرنا؟ ئایــه‌ منیــش ڕق لــه‌ ســوره‌تی ئه‌نفــال و هه‌مــوو ســوره‌ته‌کانی‬
‫تــری هاوڕێــی بکــه‌م؟! به‌هــۆی ئــه‌و جینۆســایده‌وه‌ وه‌یــان بــارك اللــه‌ بکــه‌م‪،‬‬
‫پێــش ئــه‌وه‌ی ئــه‌و بڕیــار ‌ه بــده‌م و خۆشــم بــه‌ ده‌ســتی خــۆم بخه‌مــه‌ ڕێــزی‬
‫جینۆســایدکراوه‌کانه‌و ‌ه بڕیــار ده‌ده‌م بکۆڵمــه‌وه‌و بچمــه‌ بنــج و بناوانــی ئــه‌و‬
‫ڕاســتیه‌ی کــه‌ هێشــتا تاریکــی له‌ســه‌ره‌‪ ،‬ئه‌وســا بڕیارێــك ده‌ده‌م له‌ســه‌ر‬
‫به‌رچــاو ڕوونــی بێــت و ده‌بــم بــ ‌ه پارێزه‌رێــك بــۆ داواکردنــی هــه‌ر مافێــك کــه‌‬
‫لــه‌ ئه‌نجامــدا بــه‌ ڕوونــی ده‌رکــه‌وت‪.‬‬
‫لێــره‌و ‌ه ده‌مامک ـه‌ له‌س ـه‌ر ده‌مــم ال ده‌ب ـه‌م و ده‌ســتێکی پــاك ب ـه‌ ده‌موچاومــدا‬
‫ده‌هێنــم و فرمێســکه‌کانم ب ـه‌ کلێنســێکی پــاك پــاك ده‌که‌م ـه‌وه‌و ده‌زانــم ک ـه‌‬
‫به‌هــۆی گریــان و غــه‌م و خه‌فه‌تــه‌وه‌ چــاوم ئه‌زیه‌تــی پــێ گه‌شــتوو ‌ه بڕیــاری‬
‫له‌چاوکردنــی چاویلکه‌ک ـه‌م ده‌ده‌م بــۆ ئ ـه‌وه‌ی ب ـه‌ ڕوونــی ڕاســتیه‌کان ڕوومــاڵ‬
‫بکــه‌م‪ ،‬نــه‌وه‌ك چــاوم به‌هــۆی کزیــه‌وه‌ پیتــه‌کان تێکــه‌ڵ بــکات و مانایه‌کــی‬
‫ناڕاســت بــه‌ ده‌ســته‌وه‌ بــدات‪ ،‬وه‌یــان فرمێســکه‌کانم به‌ســه‌ر کاغه‌زه‌کانــدا‬
‫بڕژێــت و ووشــه‌یه‌کی ڕاســت بکۆژێنێتــه‌وه‌‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬

‫سه‌دام و حیزبه‌که‌ی‬

‫هه‌ڵه‌یه‌کــی ئێمــه‌ی کــورد ئه‌وه‌یــه‌ لــه‌ ســه‌ره‌تاوه‌ هه‌مــوو عه‌ره‌مبــان بــه‌‬

‫هاوه‌ڵــی پێغه‌مبــه‌ر درودی خــوای لەســەر بێــت ده‌زانــی و هه‌رکــه‌س بــه‌‬
‫عه‌ره‌بــی قسـه‌ی بکردایـه‌ لێــان ده‌بــوو بـه‌ قورئــان و جۆرێــك لـه‌ پیرۆزیــان پێ‬
‫ده‌دان‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ هه‌مــوو ســه‌رۆکانی وواڵتانــی عه‌ره‌بــی و حووکمه‌کانیامنــان‬
‫ب ـه‌ ئیســامی ده‌زانــی! ئ ـه‌م جــۆره‌ بیرکردن ـه‌وه‌ ده‌توانــم بڵێــم ل ـ ‌ه دڵ ســافی و‬
‫گومانربدنــی چاک ـه‌و ‌ه س ـه‌رچاوه‌ ده‌گرێــت‪ ،‬ئه‌گه‌رچــی ئ ـه‌و دڵ ســافی و بــاش‬
‫گومانربدنـه‌ زه‌ره‌ری زۆریشــی لێداویــن و هـه‌ر ئـه‌وه‌ش بــوو کـه‌ کوردســتانی بـه‌‬
‫پارچــ ‌ه پارچه‌کــردن داوه‌‪ ،‬بــه‌اڵم بــۆ گه‌شــن لــ ‌ه هــه‌ر که‌ســێك کــه‌ خاوه‌نــی‬
‫هـه‌ر بیرۆکـه‌ وه‌یــان ده‌ســته‌اڵتێك بێــت‪ ،‬گه‌رهاتــوو لـ ‌ه چوارچێــوه‌ی ئیســامدا‬
‫هه‌ژماردمــان کــرد ده‌بێــت بــه‌ پێــوه‌ر ‌ه ئیســامیه‌کانیش لــ ‌ه قاڵبــی بده‌یــن‬
‫له‌بــه‌ر دووهــۆکار‪.‬‬
‫یه‌که‌م‪ :‬بۆ ئه‌وه‌ی که‌سه‌که‌ وه‌یان الیه‌نه‌که‌ وه‌ك خۆی بناسین‪.‬‬
‫دووهـه‌م‪ :‬بــۆ ئـه‌وه‌ی الیـه‌ن وه‌یــان شــتی تــری پێــوه‌ تاوانبــار نه‌که‌یــن‪ ،‬کـ ‌ه بـه‌و‬
‫تاوانبارکردنـه‌ خۆمــان تاوانبــار ببیــن‪ ،‬تــا لــە شەڕەکانیشــی بەدووربین‪.‬‬

‫سه‌دام کێیه‌؟‬

‫نــاوی ت ـه‌واوی ص ـه‌دام حســێن عه‌بدومله‌جیــد تکریتــی ی ـه‌‪ ،‬ل ـ ‌ه دایــك بــووی‬
‫‪ 1937/04/28‬لـ ‌ه گونــدی عوجـه‌ی تکریــت سـه‌ر بـ ‌ه پارێــزگای سـه‌الحه‌دین‪.‬‬
‫بــووه‌ بــه‌ ســه‌رۆکی عێــراق لــه‌ ســاڵی ‪ ،1979‬بــه‌رده‌وام بــوو له‌ســه‌ر حوکــم‬
‫تــا ‪ 2003/04/9‬کــه‌ ئه‌مه‌ریــکاو هاوپه‌یامنه‌کانــی عێراقیــان داگیــر کــردوو‬

‫‪15‬‬
‫له‌ســه‌ر حوکــم به‌تــه‌واوی الیانــرد‪ ،‬هێشــتا خــۆی نه‌گرتبــوو له‌ســه‌ر حوکــم‬
‫و هــه‌ر بــ ‌ه تێپه‌ڕبوونــی ســاڵێك وه‌ك که‌ســێکی ئاژاوه‌گێــڕ له‌گــه‌ڵ ئێرانــدا‬
‫ده‌ســتی کــرد بــ ‌ه شــه‌ڕ کــ ‌ه لــ ‌ه ســاڵی ‪ 1980‬تــا ‪ 1988‬ئــه‌و شــه‌ڕ ‌ه بــه‌رده‌وام‬
‫بــوو ک ـه‌ ب ـه‌ مه‌الیــن دۆالر زیانــی ب ـه‌ ئابــووری وواڵته‌ک ـه‌ی گه‌یانــد‪ ،‬جگ ـه‌ ل ـه‌‬
‫کوشــتارێکی بــێ شــومارو بــێ سه‌روشــوێن کردنــی هه‌زاره‌هــا هاواڵتــی کــوردوو‬
‫عــه‌ره‌ب کــه‌ تــا ئێســته‌ش خه‌ڵکــی چاوه‌ڕێــی گه‌ڕانــه‌وه‌ی که‌ســه‌کانیانن‬
‫و ئافره‌تــی وا هه‌یــه‌ تــا ئێســته‌ش شــووی نه‌کردووه‌تــه‌و ‌ه هــه‌ر بــه‌ ته‌مــای‬
‫گه‌ڕانــه‌وه‌ی مێرده‌که‌یه‌تــی‪.‬‬
‫دوابــه‌دوای شــه‌ڕی له‌گــه‌ڵ ئێرانــدا به‌چه‌نــد ســاڵێك لــه‌ کۆیتــی دا زیــان و‬
‫قوربانیه‌کــی یه‌کجــاری تــری بــەدوای خۆیداهێنــا‪.‬‬
‫ئــه‌و دوو شــه‌ڕه‌ له‌گــه‌ڵ فــارس و عه‌ره‌بــدا بــوو کــ ‌ه په‌یوه‌ندیــان بــه‌ کــورده‌وه‌‬
‫نه‌بــوو‪ ،‬وه‌ له‌گــه‌ڵ وواڵتانــی ده‌ره‌وه‌دا‪ ،‬جگــه‌ لــه‌ کیمیابارانــی هه‌ڵه‌بجــه‌و‬
‫جێگ ـه‌ کــورد نشــینه‌کانی تــر‪ ،‬جگ ـه‌ ل ـه‌ جینۆســایدکردنی کــورده‌کان به‌نــاوی‬
‫ئه‌نفالــه‌وه‌‪.‬‬
‫مێــژووی حوکمڕانێتــی ســه‌دام حســێن خوێــن له‌ســه‌ر جــاده‌کان ووشــك‬
‫نه‌ده‌بۆیــه‌وه‌و برینــه‌کان ســاڕێژ نه‌ده‌بــوو برینــی تــری بــه‌دوادا ده‌هــات‪.‬‬
‫کوشــن و به‌ده‌رنانــی خه‌ڵکــی لــه‌ جێگــه‌و ڕێگــه‌ی شــه‌رعی خۆیــان ئاواتــی‬
‫هه‌میشــه‌ی ســه‌دام بــوو‪ ،‬وه‌ك که‌ســێکی ده‌رون نه‌خــۆش مامه‌ڵــه‌ی له‌گــه‌ڵ‬
‫هاواڵتیانــی خۆیــدا ده‌کــرد‪ ،‬بــه‌ ناخۆشــیه‌کانی خه‌ڵکــی خۆشــحاڵ ده‌بــوو‪،‬‬
‫لــه‌ هه‌مــوو زه‌مه‌نــی حوکمڕانێتیــدا تاکڕه‌وانــه‌و بــه‌دوور لــه‌ هه‌مــوو به‌هــا‬
‫دیموکراســیه‌کان مامه‌ڵــه‌ی ده‌کــرد‪ ،‬په‌رله‌مــان نــاوی نه‌بــوو لــه‌ بوونــی‬
‫ئــه‌ودا‪ ،‬هه‌ڵبــژاردن به‌نــاو هه‌بــوو بــه‌اڵم لــە هه‌مــوو خوله‌کانــدا که‌مــری لــه‌‬
‫‪ %100‬نه‌ده‌هێنــا! منــداڵ ه ـه‌ر ل ـه‌ منداڵی ـه‌و ‌ه ب ـه‌ ترســی ئ ـه‌و گــۆش ده‌کــران‪،‬‬

‫‪16‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫جاسوســی له‌نــاو خه‌ڵکــدا به‌شــێوه‌یه‌کی وا بەرباڵوبــوو کــه‌س لــه‌ که‌ســی‬
‫خۆشــی ئه‌میــن نه‌ده‌بــوو‪ ،‬وه‌اڵمــی ڕه‌خنــ ‌ه بــ ‌ه گوشــتنی ئاشــکرا ده‌درایــه‌وه‌‪،‬‬
‫هه‌تــا بیــری لێبکه‌یتــه‌وه‌و چــاو بــه‌ مێژوویــدا بگێڕیتــه‌وه‌ هــه‌ر مه‌وقیفــی‬
‫خــراپ و کاره‌ســاتی جۆراوجــۆر به‌به‌رچــاو ده‌که‌وێــت‪ ،‬کاری چاکــی لـه‌ مێــژووی‬
‫حکوومڕانیه‌تیــدا زۆر کــەم به‌رچــاو دەکەوێــت‪ ،‬مەگــەر ئاڵــۆزی و قەیرانــە‬
‫جۆربەجۆرەکانــی ئێســتەو لــە ناچاریــدا هەندێــك کــەس باســی چاکــەی ئــەو‬
‫کاتــە بــکات‪ ،‬ئــەوە لەبیرکردنــی ڕاســتیەکان و ســتەمی ئــەم دەساڵتەشــە کــە‬
‫کــوردە زۆرجــار وایکــردووە ئــاوات بــە ڕابــردوو بخوازرێــت‪.‬‬
‫هــه‌ر لــه ســه‌ره‌تایی گه‌نجیــه‌وه‌ لــه‌ ســاڵی ‪ 1957‬په‌یوه‌نــدی بــه‌ حیزبــی‬
‫به‌عســه‌وه‌ کــردووه‌ بــ ‌ه پاڵپشــتی خاڵــی خه‌یــرواڵ طلفــاح‪.‬‬
‫ئه‌گـه‌ر بێــت و لـ ‌ه حیزبــی به‌عســیش بکۆڵینـه‌و ‌ه ئه‌وســا پــێ ده‌چێــت گلـه‌ی لـه‌‬
‫ســه‌دامیش نه‌که‌یــن چونکــه‌ حیزبێکــی وایــه‌ ده‌بێــت چاوه‌ڕوانــی به‌رهه‌مــی‬
‫وه‌ك ســه‌دامی لــێ بکه‌یــن‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ کاتێــك پرســیاریان کــرد لــ ‌ه شــێخی‬
‫گــه‌وره‌ی ســعودی ئیــن بــاز له‌ســه‌ر مســوڵامنێتی ســه‌دام؟ ڕاســتەوخۆ بــه‌‬
‫کافــره‌ وه‌اڵمــی ده‌داتــه‌وه‌ وه‌ك ده‌قــی پرســیارو وه‌اڵمه‌که‌شــی بــه‌م شــێوه‌یه‌‬
‫هاتــووه‌‪:‬‬
‫الســؤال ‪ :‬هــل يجــوز لعــن حاكــم العــراق؟ ألن بعــض النــاس يقولــون‪:‬‬
‫إنــه مــا دام ينطــق بالشــهادتني نتوقــف يف لعنــه‪ ،‬وهــل يجــزم‬
‫بأنــه كافــر؟ ومــا رأي ســاحتكم يف رأي مــن يقــول‪ :‬بأنــه كافــر؟‬

‫الجــواب ‪ :‬هــو كافــر وإن قــال‪ :‬ال إلــه إال اللــه‪ ،‬حتــى ولــو صــى وصــام‪ ،‬مــا دام مل‬
‫يتــرأ مــن مبــادئ البعثيــة اإللحاديــة‪ ،‬ويعلــن أنــه تــاب إىل اللــه منهــا ومــا تدعو‬
‫إليــه‪ ،‬ذلــك أن البعثيــة كفــر وضــال‪ ،‬فــا مل يعلــن هــذا فهــو كافــر‪ ،‬كــا أن عبد‬

‫‪17‬‬
‫اللــه بــن أيب كافــر وهــو يصــي مــع النبــي ‪ -‬صــى اللــه عليــه وســلم‪ ،-‬ويقــول‪:‬‬
‫ال إلــه إال اللــه ويشــهد أن محمــدا رســول اللــه وهــو مــن أكفــر النــاس ومــا نفعــه‬
‫ذلــك لكفــره ونفاقــه فالذيــن يقولــون‪ :‬ال إلــه إال اللــه مــن أصحــاب املعتقــدات‬
‫الكفريــة كالبعثيــن والشــيوعيني وغريهــم ويصلــون ملقاصــد دنيويــة‪ ،‬فهذا ما‬
‫يخلصهــم مــن كفرهــم؛ ألنــه نفــاق منهــم‪ ،‬ومعلــوم عقــاب املنافقــن الشــديد‬
‫ن ال َّنــا ِر َولَ ـ ْ‬
‫ن‬ ‫الَ ْ‬
‫س ـفَلِ ِم ـ َ‬ ‫ك ْ‬‫ف الــدَّ ْر ِ‬ ‫كــا جــاء يف كتــاب اللــه‪{ :‬إِنَّ الْ ُم َنا ِف ِق ـ َ‬
‫ن ِ‬
‫را}‪ 5‬وصــدام بدعــواه اإلســام ودعــواه الجهــاد أو قولــه أنــا مؤمــن‪،‬‬ ‫ـم ن َِصـ ً‬
‫تَجِ ــدَ لَ ُهـ ْ‬
‫كل هــذا ال يغنــي عنــه شــيئا وال يخرجــه مــن النفــاق‪ ،‬ولــي يعتــر مــن يدعــي‬
‫اإلســام مؤمنــا حقيقيــا فــا بــد مــن الترصيــح بالتوبــة مــا كان يعتقــده ســابقا‪،‬‬
‫‪6‬‬
‫ن تَابُــوا َوأَ ْ‬
‫صلَ ُ‬
‫حــوا َوبَ َّي ُنــوا}‬ ‫ويؤكــد هــذا بالعمــل‪ ،‬لقــول اللــه تعــاىل‪{ :‬إِال الَّ ِذيــ َ‬
‫فالتوبــة الكالميــة‪ ،‬واإلصــاح الفعــي‪ ،‬ال بــد معــه مــن بيــان‪ ،‬وإال فــا يكــون‬
‫املدعــي صادقــا‪ ،‬فــإذا كان صادقــا يف التوبــة فليتــرأ مــن البعثيــة وليخــرج‬
‫مــن الكويــت ويــرد املظــامل عــى أهلهــا‪ ،‬ويعلــن توبتــه مــن البعثيــة وأن‬
‫مبادئهــا كفــر وضــال‪ ،‬وأن عــى البعثيــن أن يرجعــوا إىل اللــه‪ ،‬ويتوبــوا إليــه‪،‬‬
‫ويعتنقــوا اإلســام ويتمســكوا مببادئــه قــوال وعمــا ظاهــرا وباطنــا‪ ،‬ويســتقيموا‬
‫عــى ديــن اللــه‪ ،‬ويؤمنــوا باللــه ورســوله‪ ،‬ويؤمنــوا باآلخــرة إن كانــوا صادقــن‪.‬‬
‫أمــا البهــرج والنفــاق فــا يصلــح عنــد اللــه وال عنــد املؤمنــن‪ ،‬يقــول ســبحانه‬
‫ن ال َّنــارِ}‪ ،7‬ويقــول جــل وعــا‪:‬‬ ‫ســفَلِ ِمــ َ‬ ‫الَ ْ‬
‫ك ْ‬ ‫ف الــدَّ ْر ِ‬‫ن ِ‬ ‫وتعــاىل‪ِ { :‬إنَّ الْ ُم َنا ِف ِقــ َ‬
‫{ومــن النــاس مــن يقــول ءامنــا باللــه وباليوم اآلخــر وماهــم مبؤمنــن * يُخَا ِد ُعونَ‬
‫ض‬ ‫ف ُقلُو ِب ِهـ ْ‬
‫ـم َمـ َر ٌ‬ ‫ُسـ ُه ْم َو َمــا َيشْ ـ ُع ُرونَ * ِ‬‫ن آ َم ُنــوا َو َمــا َيخْدَ ُعــونَ ِإال َأنْف َ‬ ‫اللَّــهَ َوالَّ ِذيـ َ‬
‫ـم ال‬ ‫ـم بِ َــا كَانُــوا يَكْ ِذبُــونَ * َو ِإ َذا ِقيـ َ‬
‫ـل لَ ُهـ ْ‬ ‫اب َأ ِليـ ٌ‬
‫ـم َع ـ َذ ٌ‬ ‫َف َزا َد ُهـ ُ‬
‫ـم اللَّــهُ َم َرضً ــا َولَ ُهـ ْ‬
‫سورەتی النساء ‪١٤٥‬‬ ‫‪ 5‬‬
‫سورەتی البقرة ‪١٦٠‬‬ ‫‪6‬‬
‫ ‬
‫سورەتی النساء ‪١٤٥‬‬ ‫‪ 7‬‬

‫‪18‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ْســدُ ونَ َولَ ِكـ ْ‬
‫ن‬ ‫ـم الْ ُمف ِ‬ ‫ـم ُهـ ُ‬‫حــونَ * أَال إِنَّ ُهـ ْ‬ ‫ن ُم ْصلِ ُ‬‫حـ ُ‬ ‫ض قَالُــوا إِنَّ َــا نَ ْ‬‫الَ ْر ِ‬
‫ف ْ‬ ‫ْســدُ وا ِ‬ ‫تُف ِ‬
‫ن‬‫َــا آ َمــ َ‬
‫نك َ‬ ‫ــاس قَالُــوا أَنُ ْؤ ِمــ ُ‬
‫ن ال َّن ُ‬ ‫ــم آ ِم ُنــوا ك َ‬
‫َــا آ َمــ َ‬ ‫يــل لَ ُه ْ‬‫ال يَشْ ــ ُع ُرونَ * َوإِ َذا ِق َ‬
‫ن ال يَ ْع َل ُمــونَ }‪ 8‬هــذه حــال صــدام وأشــباهه‬ ‫السـ َف َها ُء َو َل ِكـ ْ‬
‫ـم ُّ‬ ‫السـ َف َها ُء َأال ِإنَّ ُهـ ْ‬
‫ـم ُهـ ُ‬ ‫ُّ‬
‫ممــن يعلــن اإلســام نفاقــا وخداعــا وهــو يذيــق املســلمني أنــواع األذى والظلــم‬
‫ويقيــم عــى عقيدتــه اإللحاديــة البعثيــة‪.9‬‬
‫جگــە لــەوەی شــێخ بــن بــاز ســەدام وەك خــودی خــۆی زۆر بــە ڕوونــی کافــر‬
‫دەکات تیشــك دەخاتــە ســەر ئــەو هزرەشــی کــە هەڵیبــژاردووەو کــە به‌عســیە‬
‫وە هزرێکـی‌ ئیلحــادی نــاو ده‌بــات هه‌ربۆیـه‌ لێــره‌دا پێویســتە هــزری ئیلحادیش‬
‫بناســین‪ ،‬بــۆ ئــەوەی ســەدام نــەك خــودی خۆی بەرنامەکەشــی لەســەر ئیســام‬
‫حســێب نەکرێــت‪.‬‬

‫هزری ئیلحادی‬

‫ئه‌م هزره‌ له‌ بێ باوه‌ڕیه‌و ‌ه سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت و بڕوا بوون ڕه‌د ده‌کاته‌وه‌‪.‬‬
‫مه‌دره‌س ـه‌یه‌کی فه‌لس ـه‌فی تایبه‌تــی ب ـه‌و شــێوه‌ نــی ی ـه‌ ک ـه‌ فکــری ئیلحــادی‬
‫هه‌مــووی پێک ـه‌وه‌ کــۆ بکات ـه‌وه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئاشــکرایه‌ ئ ـه‌م هــزر ‌ه پێــش ئیســامیش‬
‫هه‌بــووه‌ وه‌ك بــ ‌ه ده‌هریــه‌کان نــارساون کــه‌ ده‌ڵێــن ئــه‌م جهیانــه‌ ســه‌ره‌تاو‬
‫کۆتــای نــی یــه‌ قورئانــی ڕاســتیش ئــه‌م باســه‌مان بــۆ ده‌کات و ده‌فه‌رموێــت‬
‫{وقالــوا مــا هــي اال حياتنــا الدنيــا منــوت ونحيــا ومــا يهلكنــا اال الدهــر ومــا لهــم‬
‫‪10‬‬
‫بذلــك مــن علــم ان هــم اال يظنــون}‬

‫سورەتی البقرة ‪١٣-٨‬‬ ‫‪8‬‬

‫ ‬
‫المصــدر ‪ :‬مــن ضمــن أجوبــة ســماحته رحمــه اللــه علــى األســئلة الموجهــة لــه عــام‬ ‫‪9‬‬
‫ ‬
‫‪1411‬هـــ ‪1991 -‬م‪ ،‬أيــام غــزو العــراق للكويت‪-‬الفتــاوى المجلــد‪6‬‬
‫سورەتی الجاثیة ‪٢٤‬‬ ‫‪10‬‬
‫ ‬

‫‪19‬‬
‫واتـه‌‪ :‬بێبــاوه‌ڕه‌کان ده‌یانــووت ئـه‌م دونیــا چــی یـه‌ ده‌ژیــن و ده‌مریــن رسوشــت‬
‫و ڕۆژگاره‌ ده‌مــان ژێنێــت و له‌ناومــان ده‌بــات‪ ،‬بـه‌اڵم لـه‌ ڕاســتیدا ئـه‌وه‌ی ئـه‌وان‬
‫ده‌یڵێــن لـه‌ ڕێگـه‌ی زانســته‌وه‌ نــی یـه‌ ته‌نهــا گومانـه‌‪.‬‬
‫جه‌ماله‌دینــی ئه‌ڤغانیــش کتێبێکــی هه‌یــه‌ به‌نــاوی به‌ربه‌رچدانــه‌وه‌ی‬
‫ده‌هریـه‌کان‪ ،‬الــرد علــی الدهرییــن‪ ،‬و ‌ه به‌کارهێنانــی ئیلحادیــش بــۆ ئه‌وه‌یـه‌ کـه‌‬
‫باوه‌ڕیــان بـ ‌ه دیــن نــی یـه‌‪ ،‬ئیــر ده‌کرێــت ده‌ســته‌واژه‌ی جیــا جیــا به‌ده‌رکـه‌ون‬
‫وه‌ك لێــره‌دا ده‌هــری ده‌رک ـه‌وت‪ ،‬گرنگ ـه‌ ئه‌وه‌ی ـه‌ گه‌رچــی ناوه‌کانیــش جیابــن‪،‬‬
‫بــه‌اڵم هه‌مــووی لــ ‌ه ژێــر ئیلحــاددا یــه‌ك ده‌گــرن‪ ،‬بــه‌اڵم هه‌تــا نــاوی ئیلحــاد‬
‫خۆشــی ل ـه‌ قورئانــدا هاتــووه‌ وه‌ك ل ـه‌م ئایه‌تان ـه‌دا ده‌بیرنێــت‪{ :‬وللــه األســاء‬
‫الحســنى فادعــوه بهــا وذروا الذيــن يلحــدون يف اســائه ســيجزون مــا كانــوا‬
‫يعملــون}‬
‫‪11‬‬

‫واتـه‌‪ :‬هـه‌ر بــۆ خوایـه‌ هه‌مــوو نــاوه‌ جــوان و پیــرۆزه‌کان‪ ،‬جــا (ئـه‌ی ئیامنــداران)‬
‫بــه‌و ناوانــه‌ دوعــا و نــزا بکــه‌ن و هانــاو هــاوار بــۆ ئــه‌و زاتــه‌ بــه‌رن‪ ،‬واز بهێنــن‬
‫له‌وانــه‌ی کــه‌ لــه‌ نــاو ‌ه پیرۆزه‌کانــی خــوادا الدان ده‌کــه‌ن و (ســیفه‌ت و‬
‫ناوه‌کانــی خــوا به‌کارده‌هێنــن بــۆ غه‌یــری خــوا)‪ ،‬لــه‌ ئاینــده‌دا پاداشــتی ئــه‌و‬
‫کارو کرده‌وانه‌یــان وه‌رده‌گــرن کــه‌ ئه‌نجامیــان ده‌دا‪.‬‬
‫لێــره‌دا بــه‌ ئاشــکرا خــوای گــه‌وره‌ ناوه‌کانــی خــۆی بــه‌ بیــر مســوڵامنان‬
‫ده‌خاتــه‌وه‌و فه‌رمــان ده‌کات کــه‌ بــه‌و ناوانــ ‌ه دوعــا بکــه‌ن و واز له‌وانــه‌ بهێنــن‌‬
‫ک ـه‌ باوه‌ڕیــان پێــی نــی ی ـه‌و گرنگــی پــێ نــاده‌ن به‌بــێ ئــاگا له‌ڕاســتی خــوای‬
‫گــه‌وره‌ ناویــان ده‌بــات‪.‬‬
‫{ولقــد نعلــم انهــم يقولــون امنــا يعلمــه بــر لســان الــذي يلحــدون اليــه اعجمي‬
‫‪12‬‬
‫وهــذا لســان عــريب مبني}‬
‫سورەتی األعراف ‪١٨٠‬‬ ‫‪ 11‬‬
‫سورەتی النحل ‪١٠٣‬‬ ‫‪12‬‬
‫ ‬

‫‪20‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫واتــه‌‪ :‬ســوێند بــ ‌ه خــوا ئێمــه‌ به‌ڕاســتی ده‌زانیــن بــێ بــاوه‌ڕان ده‌ڵێــن‪ :‬ئــه‌م‬
‫قورئانــه‌ ته‌نهــا که‌ســێك فێــری ده‌کات‪( ،‬به‌مه‌رجێــك) زمانــی ئــه‌و که‌ســه‌ی‬
‫ئ ـه‌وان ده‌ڵێــن قورئــان فێــری محمــد ده‌کات‪ ،‬عه‌جه‌می ـه‌و عه‌ره‌بــی نی ـه‌و ڕه‌وان‬
‫نی ـه‌‪ ،‬له‌گ ـه‌ڵ ئ ـه‌وه‌دا ئ ـه‌م قورئان ـ ‌ه ب ـ ‌ه زمانــی عه‌ره‌بــی و پــاراوو ڕوون و ئاشــکرا‬
‫داڕێــژراوه‌‪.‬‬
‫{ان الذيــن يلحــدون يف اياتنــا ال يخفــون علينــا افمــن يلقــى يف النــار خــر ام‬
‫‪13‬‬
‫مــن يــايت امنــا يــوم القيامــة اعملــوا مــا شــئتم انــه مبــا تعملــون بصــر}‬
‫واتــه‌‪ :‬به‌ڕاســتی ئه‌وانــه‌ی کــه‌ سه‌رســه‌خت و بــێ بــڕوان و دژایه‌تــی ئایــه‌ت‬
‫و فه‌رمانه‌کانــی ئێمــ ‌ه ده‌کــه‌ن و لێــی الده‌ده‌ن‪ .‬خۆیــان ناشــارنه‌وه‌ لــه‌ ئێمــه‌‪،‬‬
‫باشـه‌‪ ،‬ئـه‌وه‌ی فــڕێ بدرێتـه‌ نــاو ئاگــری دۆزه‌خـه‌وه‌ چاکــر ‌ه یــان ئـه‌و که‌سـه‌ی‌‬
‫کــه‌ به‌دڵنیایــی و ئارامــی و هێمنیــه‌وه‌ دێــت لــه‌ ڕۆژی قیامه‌تــداو بــه‌ره‌و‬
‫به‌هه‌شــت به‌ڕێــزه‌وه‌ بــه‌ڕێ ده‌کرێــت؟! ئــه‌ی بــێ بــاوه‌ڕان هه‌رچیتــان لــه‌‬
‫ده‌ســت دێــت بیکــه‌ن‪ ،‬چونکــ ‌ه لــه‌ ده‌ســتی خــوا ده‌رناچــن‪ ،‬دڵنیاشــن خــوا‬
‫بینایــه‌ بــه‌و کرده‌وانــه‌ی ده‌یکــه‌ن‪.‬‬
‫ده‌بینــی له‌هـه‌ر ســێ ئـه‌و ئایه‌تانـه‌ی کـه‌ هێنامانـه‌وه‌ ووشـه‌ی ئیلحــاد بێبــاوه‌ڕ‬
‫هاتــووه‌‪ ،‬بـه‌اڵم ئـه‌م بێبــاوه‌ڕی و ئینــکاری کردنـ ‌ه وه‌ك لـه‌ سـه‌ره‌وه‌ش ئاماژه‌مــان‬
‫پێــدان جۆریــان زۆره‌ هه‌یــ ‌ه بــۆ منونــه‌ بــاوه‌ڕی هه‌یــه‌ به‌خــوای گــه‌ور ‌ه بــه‌اڵم‬
‫ئینــکاری شــتی تــر ده‌کات کـه‌ ئه‌ویــش هـه‌ر لـه‌ ژێــر ئیلحــادی نایباتـه‌ ده‌ره‌وه‌‬
‫وه‌ك قورئانــی پیــرۆز ئه‌مه‌شــان بــۆ بــاس ده‌کات و ده‌فه‌رموێــت {ولــن‬
‫ســالتهم مــن خلــق الســاوات واألرض وســخر الشــمس والقمــر ليقولــن اللــه‬
‫فــاىن يؤفكــون}‬
‫‪14‬‬

‫موئه‌ریخێکــی ئیغریقــی به‌نــاوی بلوتــارك وه‌اڵمێکــی جوانــی ده‌داتــه‌وه‌ وه‌ك‬

‫سورەتی فصلت ‪٤٠‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 3‬‬
‫سورەتی العنکبوت ‪٦١‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 4‬‬

‫‪21‬‬
‫ده‌ڵــێ( لقــد وجــدت يف التاریــخ مــدن بــا حصــون‪ ،‬و مــدن بــا قصــور‪ ،‬و مــدن‬
‫بــا مــدارس‪ ،‬ولکــن مل توجــد أبــدا مــدن بــا معابــد) وات ـه‌ ل ـه‌ مێــژوودا شــارم‬
‫بینــی به‌بــێ خانــوی بــەردو خشــت‪ ،‬شــارم بینــی به‌بــێ باڵه‌خانـه‌‪ ،‬شــارم بینــی‬
‫به‌بــێ قوتابخان ـه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم هه‌رگیــز شــارم ن ـه‌دی به‌بــێ په‌رســتگا‪ ،‬یانــی ئ ـه‌وه‌ چ‬
‫باوه‌ڕێکــه‌ ئــه‌و ‌ه ڕه‌د بکاتــه‌وه‌‪ ،‬له‌کاتێکــدا ئــه‌و هه‌مــوو شــته‌ گرنگــه‌ دونیایانــه‌‬
‫زۆرجــار لــ ‌ه شــاردا بوونــی نه‌بــوو ‌ه بــه‌اڵم په‌رســتگا هه‌بــوون‪.‬‬
‫هه‌روه‌هــا لقــی تــری لــێ ده‌بێتـه‌ ئـه‌م ئیلحادانـه‌ وه‌ك ال دینیـه‌کان که‌ ئه‌ســڵه‌ن‬
‫ده‌ڵێــن دیــن مرۆڤـه‌کان خۆیــان دروســتیان کــردووه‪ ،‬یانــی هـه‌ر بوونــی نه‌بــووه‌‬
‫خــۆی‪ ،‬وه‌ ال أدري یــه‌‌کان کــه‌ نازانــن هه‌یــه‌ یــان نــا!‪ ،‬وه‌ ڕه‌بانیــه‌کان کــه‌‬
‫باوه‌ڕیــان ب ـه‌ خــوا هه‌ی ـ ‌ه ب ـه‌اڵم دینیــش ب ـه‌ گرنــگ نازانــن‪.‬‬
‫بـه‌اڵم ئـه‌م هــزره‌ کـه‌ لـ ‌ه ئێســته‌دا هـه‌ر ئـه‌و هــزره‌ی پێــش ئیســام نی یـه‌ به‌ڵکو‬
‫له‌نــاو مه‌ســیحیه‌کاندا زیاتــر ئه‌مــ ‌ه دروســت بــوو لــه‌ دژی مه‌ســیحیه‌ت‪،‬‬
‫وە بڕوایــان وایــ ‌ه کــه‌ دیــن مرۆڤــه‌کان کــۆت ده‌کات و ڕێگــری ده‌بێــت لــه‌‬
‫داهێنــان جــا گ ـه‌ر بێــت و خۆتــی لــێ داماڵــی ده‌توانیــت پێــش بکه‌ویــت‪ ،‬ک ـه‌‬
‫مشــتومڕێکی یه‌کجــار زۆری له‌ســه‌ره‌‪.‬‬
‫هه‌مــوو ئـه‌م هزرانـه‌ هه‌ڵقــواڵوی ناوچـه‌ مه‌ســیحیه‌ نشــینه‌کانن‪ ،‬بـه‌اڵم له‌گـه‌ڵ‬
‫فراوانیــان و هــۆی پشــتگیریان له‌الیـه‌ن زۆرێکـه‌وه‌ ئیــر خۆیــان ال زیاتــر گـه‌وره‌‬
‫بــووه‌و بـ ‌ه پێــوه‌ری خۆیــان پێوایانـه‌ بــۆ وواڵتانــی تریــش دانــاوه‌و ووتوویانـه‌ دیــن‬
‫هـه‌ر دینــه‪ ‌،‬بــۆ ئـه‌وه‌ی ئێــوه‌ش وه‌ك ئێمـه‌ پێــش بکـه‌ون ده‌بێــت وازی لێبهێنــن‬
‫و خۆتانــی لــێ دامباڵــن‪ ،‬ب ـه‌اڵم ل ـه‌ ڕاســتیدا دیــن ه ـه‌ر دیــن نــی ی ـ ‌ه چونک ـه‌‬
‫ئه‌حکامــی شــه‌رعه‌کانیان جیــاوازی هه‌یــه‌‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ کاتێــك لــه‌ وواڵتانــی‬
‫ئیســامی بــه‌دوای ئــه‌م جــۆره‌ هزرانــه‌ که‌وتــن بینیــان هــه‌م دینه‌که‌شــیان‬
‫لــه‌ ده‌ســتداو وه‌ هــه‌م پێشــیش نه‌که‌وتــن ‪ ،‬ئــه‌و ســاته‌ی کــه‌ ده‌ســته‌کان‬

‫‪22‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫بــه‌ ئیســامه‌و ‌ه پابه‌ندبــوون لــ ‌ه قیمــه‌ی پێشــکه‌وتندا بــوون و ئه‌وروپــاو‬
‫ئه‌مه‌ریــکا به‌ده‌ســت پیاوانــی که‌نیســه‌وه‌و به‌ده‌ســت شــه‌ڕه‌وه‌ ده‌یــان نااڵنــد‪،‬‬
‫لــه‌ له‌نده‌نــدا تــا ئه‌ژنــۆ لــه‌ قــوڕدا ده‌چه‌قــی لــه‌ ئه‌نده‌لــوس کــه‌ ئیســپانیای‬
‫ئێســته‌یه‌ هه‌مــوو کۆاڵنــه‌کان ڕوونــاك بــوون‪ ،‬کــ ‌ه ئێســته‌ش ئاســه‌واری‬
‫ئیســامی ئه‌وکات ـه‌ی پێــو ‌ه دیــاره‌‪ .‬ل ـه‌ ڕێگ ـه‌ی ڕۆژهه‌اڵتناس ـه‌کانیانه‌وه‌ دیســان‬
‫توانیــان گــورزی به‌هێــز لــه‌ وواڵتانــی ئیســامی بــده‌ن و داگیریــان بکــه‌ن و‬
‫به‌ســه‌رخۆیاندا دابه‌شــیان بکــه‌ن و وه‌ ســود لــه‌ زانســت ‌ه ئاینیه‌کانیــش بــۆ‬
‫خۆیــان وه‌ربگــرن و به‌رگــی تــری به‌بــه‌ردا بکــه‌ن و بیکــه‌ن بــ ‌ه هــی خۆیــان‪،‬‬
‫هه‌ربۆی ـه‌ ئێســته‌ ک ـ ‌ه س ـه‌رنج ل ـه‌ هه‌ندێــك یاســاکانیان ده‌ده‌یــن ل ـ ‌ه ڕاســتیدا‬
‫ئیســامین و پێــش هه‌مــوو کــه‌س ئیســام دایهێنانــه‌وه‌و پیــاده‌ی کــردووه‌‪،‬‬
‫ئه‌وانیــش ئه‌کف ـه‌ره‌و ئه‌لحه‌ده‌یــان کــردووه‌ بــۆ خۆیــان‪ ،‬منون ـه‌ ئ ـه‌و حه‌ســانه‌ی‬
‫کــه‌ بــه‌ منــداڵ ده‌درێــت و مافــی منداڵــی لــ ‌ه ژێــردا ده‌پارێزرێــت ئاشــکرایه‌‬
‫له‌س ـه‌رده‌می ئیاممــی عوم ـه‌ردا ڕه‌زای خــوای لــێ بێــت داهێــرا ل ـه‌ ئه‌نجامــی‬
‫گریانــی منداڵێکــدا‪ ،‬وه‌یــان سیســتمی پۆســت و گه‌یانــدن‪ ،‬له‌ســه‌روی‬
‫هه‌موویانـه‌وه‌ په‌رله‌مــان و هه‌ڵبــژاردن لـ ‌ه ڕووی دیموکراســی و ئــازادی خۆیانــی‬
‫تێــدا ده‌رده‌بــڕن ل ـه‌ ئیســامه‌وه‌ هاتــووه‌‪ ،‬ته‌نهــا ناوه‌ک ـ ‌ه گۆڕانــکاری به‌س ـه‌ردا‬
‫هاتــووه‌ له‌گ ـه‌ڵ هه‌ندێــك ئالی ـه‌ت و شــوێنی دانیشــتندا‪ ،‬که‌چــی ئێســته‌ ل ـه‌‬
‫ئه‌وان ـه‌و ‌ه بــۆ ئێم ـ ‌ه دێت ـه‌وه‌ هێشــتا ئێم ـه‌ش قبوڵــان نــی ی ـه‌! ئه‌وه‌تــا زۆرێــك‬
‫ل ـه‌ وواڵتانــی عه‌ره‌بــی و ئیســامی په‌رله‌مــان ه ـه‌ر بڤه‌ی ـه‌! مافــی ئافــره‌ت ک ـه‌‬
‫کردوویان ـ ‌ه ب ـه‌ موڵکــی خۆیــان ئاشــکرایه‌و هیــچ به‌ڵگ ـه‌ی ناوێــت ک ـه‌ تــا پێــش‬
‫ئیســام ئافــره‌ت چــۆن ده‌چه‌وســایه‌و زینــده‌ به‌چاڵیــان ده‌کــردن ک ـه‌ ئیســام‬
‫هــات چــۆن ئــه‌و که‌لتــوره‌ی گــۆڕی و خۆشــی بــۆ ده‌کــردن کــه‌ بــه‌ عه‌قیقــه‌‬
‫نــارساوه‌ لــه‌ نــاو مســوڵامناندا دایهێنــاو تــا ڕۆژی قیامــه‌ت هــه‌ر ســونه‌ته‌‪،‬‬

‫‪23‬‬
‫هه‌رکــه‌س دوو کــچ به‌چاکــی به‌خێــو بــکات جێگــه‌ به‌هه‌شــته‌ پێکــرد‪ ،‬لــ ‌ه‬
‫هه‌مــوو کارو چاالکیــه‌ دینیه‌کانیشــدا ده‌بینیــن ئافــره‌ت هاوکاربــووه‌ له‌گــه‌ڵ‬
‫پیاوانــداو هیچیــش عه‌یــب وعــار نه‌بــووه‌‪ ،‬لــه‌ په‌رستنه‌کانیشــدا له‌گــه‌ڵ‬
‫پیاوانــدا نوێژیــان کــردووه‌‪ ،‬بــه‌اڵم ئه‌مــڕۆ پێچه‌وانه‌کــه‌ی ده‌بینینــه‌وه‌ ئافــره‌ت‬
‫لـه‌ ڕۆژئــاوا ڕۆڵێکــی گرنگــی هه‌یـه‌ لـه‌ بـه‌ره‌و پێشــردنی وواڵتــداو لـه‌ وواڵتانــی‬
‫ئیســامی ده‌ســتیان ناوه‌تــه‌ بینه‌قاقه‌یــان بــه‌ زینــدووی لــه‌ ماڵــدا وه‌ك‬
‫کوژراویــان لێهاتــووه‌‪ ،‬پشــتگیری مــن ڕه‌هایــی نــی یـه‌ بــۆ ئافــره‌ت وه‌ك ئـه‌وه‌ی‬
‫ل ـه‌ ڕۆژئــاوا هه‌ی ـه‌و زۆرێــك ل ـه‌ به‌ره‌اڵیــی تێک ـه‌ڵ کــراوه‌و دژی ئ ـه‌و ئافره‌تان ـه‌ش‬
‫نیــم کـه‌وا حه‌یــای خۆیــان ده‌پاریــزن و چاودیــری مــاڵ ده‌کـه‌ن‪ ،‬بـه‌اڵم ئافــره‌ت‬
‫گه‌رتواناکانیــان بخه‌نه‌گــه‌ڕ کاری زۆریــان پــێ ده‌کریــت و ده‌توانــن له‌گــه‌ڵ‬
‫پیاوانــدا چمکێکــی ژیــان به‌رزبکه‌نــه‌وه‌‪ ،‬وه‌ك ئاشکراشــه‌ هه‌ندێــك کار بــه‌‬
‫ئافــره‌ت نه‌بێــت ناکرێــت لــه‌ فیقهــی ئیسالمیشــدا گرنگــی ئافــره‌ت به‌ســه‌ر‬
‫پیــاودا دراو ‌ه ل ـه‌و ڕوان ـه‌وه‌ مه‌گ ـه‌ر له‌ب ـه‌ر ناچــاری نه‌بوونــی ئافــره‌ت پیــاوان ب ـه‌‬
‫مه‌رجــه‌وه‌ قبــوڵ بــکات‪.‬‬
‫ته‌نهــا وه‌اڵمــی ئــه‌و شــێخه‌ گــه‌وره‌ له‌ســه‌ر خــودی ســه‌دام و حیزبه‌کــه‌ی‬
‫به‌ســه‌ بــۆ وه‌اڵمــی هه‌مــوو ئــه‌و که‌ســانه‌ی کــ ‌ه ســه‌دام بــه‌ ئیســامه‌وه‌‬
‫ده‌گلێنــن و کاره‌کانــی ش ـه‌رعیه‌تی ئیســامی پــێ ده‌ده‌ن‪ ،‬چونک ـه‌ ب ـ ‌ه ئاشــکرا‬
‫شــێخ ده‌ڵــێ کافــره‌ هه‌تــا ش ـه‌هاده‌ش بهێنێــت و خــۆی ب ـه‌ مســوڵامن نیشــان‬
‫بــدات‪ ،‬ده‌یشــوبهێنێت بــه‌ عه‌بــدواڵی کــوڕی ئوبــه‌ی کــه‌ مونافیــق بــوو‪ ،‬وه‌‬
‫حاڵــی مونافیقیــش لــه‌ ئیســامدا لــه‌ کافریــش خراپــره‌و جێگه‌که‌شــی لــه‌‬
‫قیامه‌تــدا ل ـه‌ جێگ ـه‌ی کافــران خراپــره‌و ل ـه‌ ژێــره‌وه‌ی ئاگــره‌‪ ،‬چونک ـه‌ به‌هــۆی‬
‫دین ـه‌وه‌ خه‌ڵکیــان خه‌ڵه‌تانــدووه‌و ناخــی خۆیانیــان الی خه‌ڵکــی شــێواندووه‌و‬
‫منونــه‌ی نارشینــی ئیســامیان به‌خه‌ڵکــی گه‌یانــدووه‌ بەنــاوی ئیســامەوە‪.‬‬

‫‪24‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫لێــره‌دا وه‌اڵمــی شــێخ زۆر ڕوونــه‌ له‌ســه‌ر کافریتــی ســه‌دام و حیزبه‌کــه‌ی‪،‬‬
‫بــه‌اڵم ئــه‌وه‌ی الی مــن بۆتــ ‌ه پرســیار بــۆ شــێخ ئیــن بــاز لــه‌و کاتــه‌دا ئــه‌و‬
‫فه‌تــوای داوه‌ ک ـه‌ ل ـ ‌ه کۆیــت درا ‪ 1991‬ک ـه‌ کیمیــا بــاران و به‌نــاو ئه‌نفــال و زۆر‬
‫لــه‌ جینوســایده‌کانی تــر پیــش ‪ 1991‬کــراوه‌‪.‬‬
‫ئـه‌و پرســیاره‌ الی مــن زۆر جــدی بــوو لـه‌ سـه‌فه‌رێکمدا بــۆ ســعودیه‌ ڕووبـه‌ڕووی‬
‫که‌ســانێکم ده‌کــرده‌وه‌ کاتێــك وه‌ســفی کوردیــان ده‌کــردوو بــ ‌ه نه‌وه‌کانــی‬
‫ســه‌الحه‌دینیان نــاو ده‌بردیــن‪ ،‬وه‌اڵمــی ئه‌وانیــش ئــه‌وه‌ بــوو ده‌یانــووت ئــه‌و‬
‫کەرەســتانه‌ی کــه‌ ئێســته‌ له‌به‌رده‌ســتایه‌ وه‌ك ڕاگه‌یاندنــه‌کان و ســه‌ته‌الیت‬
‫بــه‌م شــێوه‌یه‌ نه‌بــوو‪ ،‬ده‌یانــووت ئێمــه‌ به‌گوێــره‌ی پێویســت ئاگامــان لــه‌‬
‫ســه‌دام نه‌بــووه‌و نه‌مانزانیــووه‌ ئه‌وه‌نــد ‌ه ســته‌مکاره‌ تــا دای لــه‌ کۆیــت‪،‬‬
‫ئه‌وســا کــ ‌ه بۆمــان ده‌رکــه‌وت به‌هــۆی ئــه‌و ســته‌مه‌وه‌ ســته‌مه‌کانی تریشــان‬
‫بــۆ ده‌رکــه‌وت و کاره‌ســاته‌کانی به‌نــاو ئه‌نفــال و کیامبارانــه‌کان کردمــان بــه‌‬
‫ســیدی و باڵومــان ده‌کردن ـه‌وه‌ ک ـ ‌ه تــا ئێســته‌ش ل ـه‌ مه‌کته‌ب ـه‌کان و چه‌نده‌هــا‬
‫جێگ ـه‌ی تایب ـه‌ت دامــان نــاون‪.‬‬
‫وه‌اڵمه‌کــه‌ی ئــه‌وان دوو پرســیاری تریــش دروســت ده‌کات کــ ‌ه ڕوو بــه‌ڕووی‬
‫کــورد ده‌بێتــه‌وه‌‪.‬‬
‫یه‌ک ـه‌م‪ :‬که‌مته‌رخه‌مــی کــورد ل ـه‌ گه‌یانــدن و ناســاندنی س ـه‌دام و حیزبه‌ک ـه‌ی‬
‫بـه‌ وواڵتانــی دراوســێ بـ ‌ه تایبـه‌ت زانایانــی ئیســام کـه‌ فه‌تواکانیــان کاریگه‌ری‬
‫گرنگــی هه‌یــ ‌ه لــه‌ وواڵتانــی ئیســامی و عه‌ره‌بیــدا‪ ،‬هــه‌روه‌ك کاتێــك ئیــن‬
‫بــاز ئــه‌و فه‌تــوای دا ده‌نگدانه‌وه‌یه‌کــی یه‌کجــار گــه‌وره‌ی دروســت کــرد لــه‌‬
‫وواڵتانــی عه‌ره‌بــی بــه‌ تایبه‌تــی‪ ،‬وه‌اڵمه‌کــه‌ی بــن بــاز له‌ســه‌ر کافرێتــی‬
‫س ـه‌دام په‌یوه‌ســت نــی ی ـ ‌ه ب ـه‌ لێدانــی کۆیت ـه‌وه‌ به‌ڵکــو پرســیاره‌ک ‌ه ئ ـه‌و کات ـه‌‬
‫لێیــان کــردووه‌‪ ،‬لــه‌ وه‌اڵمه‌که‌یــدا ئــه‌وه‌ ده‌رده‌که‌وێــت کــ ‌ه ســه‌دام هــه‌ر لــه‌‬

‫‪25‬‬
‫ئــه‌وه‌ڵ ســاتی هاتنــه‌ ســه‌ر حوکمیــه‌وه‌ ئــه‌و حوکمــه‌ی به‌ســه‌ردا ســه‌پیووه‌‪،‬‬
‫بــه‌اڵم به‌داخــه‌وه‌ که‌ســایه‌تیه‌ دینیــه‌ کوردیــه‌کان ده‌بوایــه‌ هــه‌ر زوو ئــه‌و‬
‫پرســیاره‌یان لــه‌ که‌ســانێکی وه‌ك بــن بــاز بکردایــه‌‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی هــه‌ر زوو بــۆ‬
‫خه‌ڵکــی ده‌ربکه‌وتایــه‌و به‌هۆشــیه‌وه‌ کێشــه‌کانی ئێمــه‌ زیاتــر ده‌نــارساو‬
‫ڕێگه‌یــه‌ك بــوو بــۆ که‌مکردنــه‌وه‌ی‪ ،‬وه‌ك چــۆن ئێســته‌ش بــوو ‌ه بــه‌ گرێیــه‌ك‬
‫لــ ‌ه دڵــی خــاوه‌ن شــه‌هیده‌کانی کیمیابــاران و به‌نــاو ئه‌نفالــه‌کان کــ ‌ه ســه‌دام‬
‫بــۆ له‌ســه‌ر کێشــه‌ی دووجه‌یــڵ لــه‌ ســێداره‌ درا! ده‌بــوا له‌ســه‌ر ئه‌نفــال و‬
‫کیمیابــاران لــه‌ ســێداره‌ بدرایــه‌‪ ،‬بێگومــان ئه‌گــه‌ر وا بوایــه‌ کێشــه‌کانی ئێمــه‌‬
‫چاره‌ســه‌ره‌کانی ده‌چــووه‌ پێشــه‌وه‌ زووتــر‪.‬‬
‫دووهــه‌م‪ :‬خه‌منه‌خواردنــی که‌ســایه‌تی ‌ه به‌رپرســیه‌ کوردیــه‌کان لــه‌‬
‫دروســت نه‌کردنــی لیژنه‌یه‌کــی چاودیــری ئاینــی‪ ،‬ئێمــه‌ لــه‌ خاڵــی یه‌که‌مــدا‬
‫مامۆســتایانم تاوانبــار کــرد بــه‌وه‌ که‌مته‌رخــه‌م بــوون لــه‌ گه‌یاندنــی ئــه‌و‬
‫ڕاســتیان ‌ه ب ـ ‌ه زانایانــی وواڵتانــی عه‌ره‌بــی ئیســامی‪ ،‬ب ـه‌اڵم ب ـه‌ پل ـه‌ی یه‌ک ـه‌م‬
‫به‌رپرســ ‌ه کــورده‌کان تاوانبــارن لــه‌ دروســت نه‌کردنــی لیژنه‌یه‌کــی وا کــه‌‬
‫به‌خــه‌م ئــه‌و جــۆره‌ کارانــه‌و ‌ه بــڕۆن‪ ،‬چونکــ ‌ه تــاك وه‌ك خــۆی ئه‌وه‌نــده‌ی پــێ‬
‫ناکرێــت‪ ،‬هه‌تــا ئێســته‌ش ک ـه‌ کــورد خاوه‌نــی کیانێکــی تــاڕاده‌ به‌هیــزی هه‌ی ـه‌‬
‫بـه‌ بـه‌راورد لـه‌ چــاو پێشــوودا به‌داخـه‌وه‌ ئـه‌و لیژنـه‌ کارا هـه‌ر نابینیــن‪ ،‬گه‌رچــی‬
‫وه‌زاره‌تــی ئه‌وقــاف و یەکیەتــی زانایانیــش په‌یوه‌ندیه‌کــی زۆریــش له‌گــه‌ڵ‬
‫وواڵتانــی عه‌ره‌بــی و دراوســێدا هه‌یــه‌‪.‬‬
‫به‌ده‌مــه‌وه‌ نه‌بــوون و نه‌چوونــی ئــه‌م پرســه‌ گرنگــه‌ ئــه‌و گومانــه‌ش دروســت‬
‫ده‌کات کــه‌ که‌ســانێکی کــوردو لــ ‌ه ئاســتی به‌پرســیاریه‌تیدا ده‌ســتیان لــه‌و‬
‫تاوانانــه‌دا هه‌بــووه‌‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ بــه‌ گوێــره‌ی پێویســت و له‌کاتــی خۆیــدا تــا‬
‫ڕاده‌یه‌کــی زۆر پشــتگوێ خــراوه‌‪ ،‬هه‌رچه‌نــد ئێمــه‌ ده‌ڵێیــن گومــان بــه‌اڵم‬

‫‪26‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫خــۆی ڕاســتیه‌و نــاوی ئ ـه‌و که‌ســانه‌ی ک ـه‌وا ده‌ســتی ڕه‌شــیان له‌گ ـه‌ڵ ده‌ســتی‬
‫ســوری ســه‌دامدا هه‌بــووه‌ به‌شــێکی ئــه‌و تاوانانه‌یــان خســتووه‌ته‌ گه‌رده‌نــی‬
‫خۆیــان‪ ،‬کوردیــش ڕقــی خــۆی به‌س ـه‌ر قورئانــدا ده‌ڕێــژێ! ل ـه‌ کاتێکــدا ن ـه‌دوور‬
‫ن ـه‌ نزیــك ن ـ ‌ه کاره‌ک ـه‌ وه‌ ن ـه‌ حیزبه‌ک ـه‌ی س ـه‌دام و خــودی خــۆی په‌یوەندیــان‬
‫بــه‌ ئیســامه‌وه‌ ته‌نهــا مونافیقیه‌تــی بــووه‌‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ جێگــه‌ی خۆیه‌تــی ئــه‌و‬
‫گله‌ییــه‌ له‌خۆمــان بکه‌یــن کــه‌ بــه‌ شــتی الوه‌کیــه‌وه‌ خه‌ریــك نه‌که‌یــن و‬
‫به‌تاوانبارکردنــی بــێ تاوانــه‌کان خۆمــان لــه‌ بنه‌ڕه‌تــی کێشــه‌کان نه‌دزینــه‌وه‌‪.‬‬

‫ئیسالم و ئامانجه‌کانی‬

‫مه‌به‌ســت ل ـه‌م باس ـه‌ی ئێم ـه‌ له‌نــاوی ئه‌نفالــی قورئــان و ئه‌نفالــی س ـه‌دامه‌وه‌‬
‫بــۆ گه‌شــتن ‌ه لــه‌ ڕاســتێتی ئــه‌و کردارانــه‌ی کــه‌ ســه‌دام به‌نــاوی ئه‌نفالــه‌وه‌‬
‫کــ ‌ه ســوره‌تێکی قورئانــ ‌ه کــردی‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ گرنگــ ‌ه بــۆ گه‌شــن لــ ‌ه ڕاســتێتی‬
‫باســه‌که‌ ئامانجه‌کانــی ئیســام بزانیــن‪ ،‬ئایــا لــه‌ ئیســامدا ئــه‌و جــۆره‌ کارانــه‌‬
‫ڕێگــه‌ پــێ دراوه‌؟ وه‌یــان چ قه‌واره‌یه‌کــی هه‌یــه‌ ئیســام له‌مــه‌ڕ کاره‌کانــی‪،‬‬
‫ئه‌ڵبــه‌ت لــه‌ به‌شــه‌کانی تــردا وه‌اڵمــی هه‌مــوو ئــه‌و پرســیارانه‌و زۆرێــك لــه‌‬
‫پرســیارانی تریشــان بــۆ ده‌رده‌که‌وێــت‪ ،‬ب ـه‌اڵم بــۆ به‌رچــاوی ڕوونــی ده‌بێــت‬
‫بزانیــن ئایــا ئیســام بۆچــێ هاتــووه‌؟ چونکـه‌ هــۆکاری نه‌زانیــن و له‌بیــر کردنــی‬
‫ئــه‌و ڕاســتیانه‌یه‌ کارانێکــی وه‌ك ئــه‌و جینۆســایدانه‌ی کــ ‌ه ســه‌دام کــردی بــه‌‬
‫ئیســامه‌وه‌ بگلێنــن‪ ،‬لــه‌ کاتێکــدا لــه‌ هیــچ جێگه‌یه‌کــی ئاینــی ئیســامدا‬
‫کاری لــه‌و شــێوه‌ جێگــه‌ی نابێتــه‌وه‌‪ .‬زۆرن ئــه‌و پرســیارانه‌ی کــه‌ الی زۆرمــان‬
‫دروســت ده‌بێــت له‌ســه‌ر کوشــت و کوشــتارو جۆره‌کانــی هه‌مــووی هەندێــك‬
‫بــە ووردی بــاس ده‌که‌یــن‪ ،‬بـه‌اڵم پێــش ئـه‌و ‌ه پێویســته‌ لـه‌ دڵامنــدا ئـه‌و ‌ه جێگیر‬

‫‪27‬‬
‫ببێــت ئــه‌م ئیســام ‌ه بــه‌و هه‌مــوو پشــتگیری و ئه‌ندامانه‌یــه‌وه‌ ده‌کرێــت بــێ‬
‫ئامانــج بێــت؟ بێگومــان نه‌خێــر لــ ‌ه ســوره‌تی ئه‌نفــال و باقــی ســوره‌ته‌کانی‬
‫تریشــدا ئــه‌و ڕاســتیه‌ ســه‌ملاوه‌‪ ،‬کــه‌ ئیســام بــۆ پاراســتنی پێنــج شــت‬
‫هاتــووه‌‪ ،‬له‌ســه‌ره‌نجامی گه‌شــن لــه‌ ده‌قــه‌ شــه‌رعیه‌کان بــ ‌ه ڕاســته‌وخۆو نــا‬
‫ڕاســته‌وخۆ به‌ڕوونــی بۆمــان ده‌رده‌که‌وێــت کـ ‌ه ئـه‌و پێنــج شــته‌ کــە بــە مقاصــد‬
‫الخمــس نــارساوە کــە بریتیــن ل ـه‌‪:‬‬
‫‪-1‬پاراستنی دین‪.‬‬
‫‪-2‬پاراستنی مرۆڤه‌کان‪.‬‬
‫‪-3‬پاراستنی وه‌چه‌‪.‬‬
‫‪-4‬پاراستنی ژیری‪.‬‬
‫‪-5‬پاراستنی ماڵ‪.‬‬

‫پاراستنی دین‬

‫مه‌به‌ســت لــه‌ پاراســتنی دیــن چــی یــه؟‌ الديــن ‪ :‬هــو مجمــوع العقائــد‬
‫والعبــادات واألحــكام التــي رشعهــا اللــه ســبحانه وتعــاىل لتنظيــم عالقــة‬
‫النــاس بربهــم وعالقــات بعضهــم ببعــض‪.‬‬
‫دیــن بریتیــه‌ لــه‌ کۆمه‌ڵــه‌ بیروبــاوه‌ڕو په‌رستشــێك له‌گــه‌ڵ کۆمه‌ڵێــك‬
‫یاســادا کــه‌ خــوا ڕێگــه‌ی پێــداوه‌و بــه‌ پێویســتی دانــاو ‌ه بــۆ ڕێکوپێكکردنــی‬
‫نێــوان مرۆڤــه‌کان له‌گــه‌ڵ خــوای گــه‌وره‌داو له‌نێــوان خۆیانــدا‪.‬‬
‫حيــث قصــد الشــارع بتلــك األحــكام إقامــة الديــن وتثبيتــه يف النفــوس‪..‬‬
‫وذلــك باتبــاع أحــكام رشعهــا‪ ..‬واجتنــاب أفعــال أو أقــوال نهــى عنهــا‪ ...‬حفاظــا‬
‫عــى الديــن ‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫مه‌به‌ســت لــه‌م شــه‌رعیه‌ت دانــه‌ بــ ‌ه جێگیرکردنــی یاســا شــه‌رعیه‌کانه‌ لــه‌‬
‫دڵــی که‌ســه‌کاندا‪ ،‬ئه‌ویــش بــه‌ شــوێنکه‌وتنی بنه‌مــا شــه‌رعیه‌کانه‌‪ ،‬وه‌‬
‫دوورکه‌وتنــه‌وه‌ لــه‌ هه‌ندێــك کــردارو گوفتــار کــ ‌ه ڕێگــری لــێ کــراوه‌‪ ،‬له‌بــه‌ر‬
‫پاراســتنی دیــن‪.‬‬
‫قــال أبــو حامــد الغــزايل ‪ « :‬إن مقصــود الــرع مــن الخلــق خمســة ‪ :‬وهــو أن‬
‫يحفــظ عليهــم دينهــم ونفســهم وعقلهــم ونســلهم ومالهــم‪..‬‬
‫ئه‌بــوی حامــد غه‌زالــی ده‌فه‌رموێــت‪ :‬مه‌به‌ســت لــه‌ شــه‌رعیه‌تدانی‬
‫پاراســتنی ئ ـه‌و پێنــج شــته‌ بــۆ ئه‌وه‌ی ـ ‌ه دیــن و جه‌ســته‌و ژیــری و وه‌چ ـه‌و مــاڵ‬
‫و ســامانیان پارێــزراو بێــت‪.‬‬
‫واتــ ‌ه کــه‌س ده‌ســتدرێژی نــا شــه‌رعی نه‌کاتــه‌ ســه‌ریان‪ ،‬چونکــه‌‬
‫خــوای گــه‌وره‌ شــه‌رعیه‌تی بــه‌ پاراســتنی داوه‌و یاســای تایبه‌تــی خــۆی‬
‫بــۆ دانــاوه‌و تــه‌واوی ئیســام لــه‌ده‌ور ئــه‌و ئامانجانــه‌ ده‌ســوڕێنه‌وه‌‪.‬‬
‫فكل ما يتضمن حفظ هذه األصول الخمسة فهو مصلحة‪.‬‬
‫وكل مايفوت هذه األصول فهو مفسدة ودفعها مصلحة‪.15‬‬
‫هه‌رشــتێك ببێتــه‌ مایــه‌ی پاراســتی ئــه‌و پێنــج ئامانجــه‌ بــه‌ به‌رژه‌وه‌نــدی‬
‫داده‌نرێــت‪.‬‬
‫وه‌ هه‌رشــتێك ببێتــ ‌ه مایــه‌ی لــه‌ ده‌ســتدانی ئــه‌و ئامانجانــه‌ ئــه‌وه‌ خراپه‌یــه‌و‬
‫به‌رگــری کــردن لێــی به‌رژه‌وه‌ندیــه‌‪ ،‬مه‌به‌ســت لــه‌ به‌رژه‌وه‌نــدی ئــه‌و‬
‫به‌رژه‌وه‌ندیه‌یــ ‌ه کــ ‌ه شــه‌رعیه‌تی لــ ‌ه دینــدا پێــدراوه‌‪ ،‬چونکــه‌ کاتێــك ســه‌دام‬
‫جینۆســایدی ده‌کــرد بــه‌ به‌رژه‌وه‌نــدی ده‌یناســاند وه‌یــان لــه‌ به‌رژه‌وه‌نــدی‬
‫عێــراق و یه‌کپارچه‌یــدا‪ ،‬وه‌هه‌تــا زۆرێــك لــه‌ ســته‌مکاران کــه‌ کارێکــی خــراپ‬
‫ده‌کــه‌ن حه‌متــه‌ن بــه‌ به‌رژه‌وه‌نــدی داده‌نێــن‪ ،‬بــه‌اڵم به‌رژه‌وه‌نــدی شــه‌رعی‬

‫ ‪15‬‬ ‫‪http://www.123arab.com/vb/showthread.php?t=55623‬‬

‫‪29‬‬
‫جیایــه‌ لــه‌و به‌رژه‌وه‌ندیانــه‌‪ ‌،‬لــه‌ دینیشــدا به‌رژه‌وه‌نــدی گشــتی لــه‌ پێــش‬
‫به‌رژه‌وه‌نــدی تاکه‌وه‌یــه‌‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ لــه‌ زۆر کاردا ده‌بینیــن شــه‌رع ته‌حامولــی‬
‫لـ ‌ه ده‌ســتدانی به‌رژه‌وه‌نــدی تاکـه‌ کـه‌س ده‌کات له‌بـه‌ر به‌رژه‌وه‌نــدی گشــتیدا‪،‬‬
‫بــۆ منونــه‌ جێگه‌یــه‌ك ڕێگــه‌ی گشــتی یــه‌ وه‌ ئه‌رزه‌کــه‌ش خاوه‌نــی هه‌یــه‌‬
‫ئه‌وســا شــه‌رع بــۆ مانــه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌نــدی گشــتی ڕێگــ ‌ه بــه‌و که‌ســه‌ نــادات‬
‫کــه‌ ڕێگه‌کــ ‌ه لــه‌ خه‌ڵکــی ببڕێــت‪ ،‬کاره‌کانــی ســه‌دام زۆربــه‌ی له‌به‌رخاتــری‬
‫مانــه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌نــدی تاکــی خــۆی بــوو له‌ســه‌ر ده‌ســته‌اڵت‪ ،‬ئــه‌و هه‌مــوو‬
‫کوشــتاره‌ ناهه‌قانــه‌ی ده‌کــرد که‌چــی ئامانجه‌که‌شــی بــۆ نه‌هێنایــه‌ دی و‬
‫ئــه‌وه‌ی به‌ســه‌ری خه‌ڵکیــدا هێنــا هه‌مــووی به‌ســه‌ر خۆیــدا هاتــه‌وه‌‪ ،‬مــاڵ‬
‫ڕمــان‪ ،‬کــوڕ کوشــن‪ ،‬ژن و مــاڵ ئــاواره‌ بــوون‪ ،‬لــه‌ ســێداره‌دانی خــۆی‪ ،‬کــه‌‬
‫هه‌مــوو ئــه‌و کرده‌وانــه‌ی به‌ســه‌ر هاوواڵتیانــی عێراقیــدا ده‌هێنــا‪ ،‬کــه‌ لــه‌‬
‫ڕاســتیدا په‌یامێکــی گرنگــی تێدایــ ‌ه بــۆ هه‌مــوو ده‌ســته‌اڵتداران و پێیــان‬
‫ده‌ڵــێ په‌تــی نادادگــه‌ری کورتــه‌‪ ،‬وه‌ هه‌مــوو ئه‌وانه‌شــی کــه‌ ده‌ســتیان‬
‫لــه‌و کارانــه‌دا هه‌بــوو ســه‌ره‌نجامیان لــه‌ ســه‌دام باشــر نابێــت‪ ،‬چونکــه‌‬
‫ئــه‌و کارانــه‌ی کــه‌ ســه‌دام له‌گــه‌ڵ خه‌ڵکیــدا ده‌یکــرد پێچه‌وانــه‌ی هه‌مــوو‬
‫ئامانجه‌کانــی ئیســامدا بــوو‪ ،‬کــه‌ ئــه‌م ئامانجانــه‌ی ئیســام درێــژ ‌ه پێــده‌ری‬
‫هه‌مــوو ئامانجــه‌ ئاینــ ‌ه ئاســانه‌کانی تریــش بــووه‌ وه‌ك ئیاممــی غه‌زالــی‬
‫ده‌فه‌رموێــت (أن كافــة الرشائــع وامللــل قــد أطبقــت عــى حفــظ الرضوريــات‬
‫الخمــس) بــێ دینــی له‌کــه‌س قبــوڵ ناکرێــت لــ ‌ه دینــی ئیســامداو خــوای‬
‫گــه‌وره‌ داوای مســوڵامنێتی لــه‌ گشــت ئاده‌مێــزاد ده‌کات وه‌ك ده‌فه‌رموێــت {‬
‫ن‬ ‫ن الْخ ِ ِ‬
‫َاسيـ َ‬ ‫خـ َر ِة ِمـ َ‬ ‫ف َْ‬
‫ال ِ‬ ‫ـل ِم ْنــهُ َو ُهـ َو ِ‬ ‫ـا ِم ِدي ًنــا َفلَـ ْ‬
‫ن ُي ْق َبـ َ‬ ‫ِسـ َ‬ ‫غ َغـ ْ َ‬
‫ـر ْ‬
‫ال ْ‬ ‫ن َي ْب َتـ ِ‬
‫َو َمـ ْ‬
‫}‪ 16‬ئــه‌م خاڵــه‌ گرنگــه‌ مێــژوو گه‌واهــی ده‌دات کــه‌ گه‌لــی کــورد به‌بــێ گرفــت‬

‫سورەتی ال عمران ‪٨٥‬‬ ‫‪16‬‬

‫ ‬

‫‪30‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫و بــه‌ دڵێکــی فراوانــه‌وه‌ ئیســامی وه‌رگرتــووه‌و هه‌نوکــه‌ په‌یــڕه‌وی ده‌کات‪.‬‬
‫جگــه‌ لــه‌ جۆرێتــی کوشــتنه‌که‌ی لــ ‌ه دینــدا زۆر بــه‌ تونــدی دژی وه‌ســراوه‌‪.‬‬
‫خویه‌کــی پیــس له‌نــاو عه‌ره‌بــدا پێــش ئیســام زینــده‌ به‌چاڵکردنــی کچ ـه‌کان‬
‫بــوو‪ ،‬بــه‌اڵم دوای تێپه‌ڕبوونــی ‪ 1400‬ســاڵ به‌ســه‌ر په‌یامــی ئیســامیدا‬
‫که‌ســێك ئــه‌و کاره‌ بــکات چ شــه‌رعیه‌تیه‌کی هه‌یــه‌‪ ،‬لــه‌ کاتێکــدا زینــده‌‬
‫به‌چاڵکردنه‌ک ـه‌ی س ـه‌دام زۆر ل ـه‌وه‌ی پێــش ئیســام خراپــر بــوو‪ ،‬ب ـه‌ کۆم ـه‌ڵ‬
‫و بــه‌ گشــت ڕه‌گه‌زه‌کانــه‌وه‌و بــه‌ جیــاوازی ته‌مــه‌ن‪ ،‬کــه‌ به‌هه‌زاره‌هــا منداڵــی‬
‫نــا باڵــغ و ئافره‌تــی حامیلــه‌ی تیــدا بــووه‌‪ ،‬ڕاســتی دەبوایــە کردەوەکانــی‬
‫ســەدام بــە کــردەوەی جاهیلــی و پێــش ئیســامەوە بچوێرنایــە نــەك ئیســام!‬
‫هەمــوو ئــەو زەقکردنانــەوەو تاواندانــە پــاڵ ئیســام ئەڵبــەت دەستیشــی لــە‬
‫پشــتەو کەســانێك چــاك دەزانــن ئــەم کارانــە زۆر دوورن لــە ئیســامەوە بــەاڵم‬
‫وەك هزرێکــی ئیلحــادی و دژی دیــن دەیانەوێــت هــزری خۆیــان بــەم شــێویە‬
‫بەرانبــەر ئیســام نیشــان بــدەن! ئەمــەش ســتەمێکی تــرە لــە ئیســام دەکرێت‬
‫و پوچــی ئــەو هزرانــە خۆیانــە لەبــری پــرۆژەو کــرداری جــوان هێــرش دەکەنــە‬
‫ســەر هزرەکانــی تــرو بەنارشیــن کردنیــان لەبەرچــاو خەڵکــی خۆیانــی پێجــوان‬
‫بکــەن‪!..‬‬

‫‪31‬‬
 ‫پاراستی جه‌سته‌‬

‫گه‌رچــی هه‌ندێــك ئاماژه‌مــان بــه‌م خاڵــه‌ کــرد لــه‌ ســه‌ره‌وه‌و لــه‌ به‌شــی‬
‫داهاتووشــدا ب ـه‌ ڕوونــی باســی کوشــت و ڕای ئیســام له‌س ـه‌رئه‌و جــۆره‌ کاران ـه‌‬
‫ده‌که‌یــن‪ ،‬بـه‌اڵم لێــره‌دا ئـه‌وه‌ گرنگـ ‌ه بزانیــن پاراســتنی مرۆڤـه‌کان له‌ ئیســامدا‬
‫یه‌کێکـه‌ لـه‌ ئامانجـه‌ سـه‌ره‌کیه‌کانی و دوای دیــن دێــت‪ ،‬هه‌ربۆیـه‌ش ده‌بینیــن‬
‫یاســایه‌کی زۆرتونــدو بنبــڕ دانــراوه‌ بــۆ ئ ـه‌و که‌ســانه‌ی هه‌تــا ک ـه‌ تاوانباریشــن‪،‬‬
‫بــه‌ تاوانــی گــه‌ور ‌ه بــۆ ئــه‌وه‌ی کوشــتنه‌کان له‌ســه‌ر بنه‌مــای چه‌ســپاندن و‬
‫دڵنیــای بێــت نــه‌وه‌ك وه‌هــم و خه‌یــاڵ و حــه‌زو ترســی به‌رانبــه‌ر‪ ،‬ده‌بینیــن‬
‫مرۆڤــه‌کان ئه‌وه‌نــده‌ بــه‌الی خــوای گــه‌وره‌وه‌ گرنگــن کوشــتنی یه‌کێــك وه‌ك‬
‫کوشــتی هه‌مــوو س ـه‌ر زه‌وی ده‌شــوبهێنێت وه‌ك ده‌فه‌رموێت{مــن قتــل نفســا‬
‫‪17‬‬
‫بغیــر نفــس أو فســاد يف األرض فکأمنــا قتــل النــاس جمیعــا}‬
‫ئــه‌وه‌ی که‌ســێک به‌ناحــه‌ق بکوژێــت و لــ ‌ه جیاتــی کوژراوێــک نه‌بێــت‪،‬‬
‫یــان گوناهــو تاوانــی گــه‌وره‌ی ئه‌نجــام نه‌دابێــت له‌زه‌ویــدا (وه‌کوجه‌رده‌یــی‬
‫و ده‌ســتدرێژی و‪ ...‬هتــد)‪ ،‬ئــه‌وه‌ وه‌ک ئــه‌وه‌ وایــه‌ هــه‌ر هه‌مــوو خه‌ڵکــی‬
‫کوشــتبێت‪.‬‬
‫ته‌نهــا کوشــتنی که‌ســێك ئه‌وه‌نــده‌ گــه‌وره‌ بێــت الی خــوای گــه‌وره‌ ئــه‌ی‬
‫میلله‌تێــك ده‌بێــت چــۆن بێــت؟ خــۆ گــه‌ر پاســاوی نــاڕه‌واش بــۆ کاره‌کانــی‬
‫دابرنێــت بــه‌ تاوانبارکردنــی هه‌ندێــك لــه‌ که‌ســه‌کان کــ ‌ه شه‌رعیه‌تیشــی‬
‫ئه‌گــه‌ر هه‌بــوو بێــت کــه‌ پێچه‌وانــه‌ش بــووه‌‪ ،‬ئــه‌ی ئــه‌و هه‌مــوو منــداڵ و‬
‫ئافره‌تــ ‌ه چ پاســاوێکی بــۆ هه‌یــه‌!‪.‬‬

‫سورەتی المائدة ‪٣٢‬‬ ‫‪ 17‬‬

‫‪32‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬

‫پاراستنی وه‌چه‌‬

‫له‌ب ـه‌ر پاراســتنی وه‌چه‌ی ـ ‌ه ده‌بینــی له‌ئیســامدا یاســاو ڕێســاو تۆڵ ـه‌ی زۆر تونــد‬
‫دانــراوه‌‪ ،‬زینــا کــردن حــه‌رام کــراوه‌ له‌بــه‌ر پاراســتنی وه‌چــه‌کان‪ ،‬ئافره‌تێــك کــه‌‬
‫مێرده‌کــه‌ی ده‌مرێــت وه‌یــان تــه‌اڵق ده‌درێــت ماوه‌یــه‌ك دانــراو ‌ه بــۆ ئــه‌وه‌ی‬
‫مبێنێتــه‌وه‌ به‌بــێ شــوو تــا دڵنیــا ده‌بێــت لــه‌وه‌ی حامیلــه‌ نــی یــه‌‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی‬
‫وه‌چــه‌کان تێکــه‌ڵ نه‌بــن‪ ،‬کاتێــك که‌ســێك زینــای کــرد ئه‌گــه‌ر ژنــی نه‌بــوو‬
‫ده‌بێــت دارکاری بکرێــت بــۆ ئ ـه‌وه‌ی جورئه‌تــی ئ ـه‌و کاره‌ جارێکــی تــر نه‌کات ـه‌وه‌‪،‬‬
‫وه‌گــه‌ر ژن وه‌یــان شــووی هه‌بــوو ده‌بێــت بــه‌ بــه‌رد ســه‌روگوێی بشــکێرنێت تــا‬
‫ده‌مرێــت بــۆ ئ ـه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگ ـه‌ پیــس نه‌بێــت و وه‌چ ـه‌کان ب ـه‌ ته‌ندروســت بێن ـه‌‬
‫دونیای ـه‌وه‌‪ ،‬منــداڵ چ تاوانــی هه‌ی ـه‌ ببێت ـه‌ قوربانــی خۆشــیه‌کی کاتــی پیــاو یــان‬
‫ئافــره‌ت به‌هــۆی زینــاوه‌‪ .‬هه‌ندێــك لــه‌و ئافره‌تانــه‌ی کــه‌ کــه‌ جینۆســاید کــران‬
‫کاری بــه‌د ڕه‌وشــتیان له‌گه‌ڵــدا کــراو ‌ه لــه‌ کاتێکــدا بــه‌د ڕه‌وشــی ئــه‌و تۆڵــه‌‬
‫توندانــه‌ی بۆهه‌یــه‌ لــه‌ کاتێکیشــدا ئه‌گــه‌ر بــ ‌ه ئــاره‌زووی هــه‌ردووالش بێــت چ‬
‫جــای ئــه‌وه‌ی بــه‌ گیــراوی و بــه‌ زۆریــش بــوو بێــت‪ ،‬ئافره‌تــی وا هه‌یــه‌ ئــه‌وکات‬
‫فــرۆرشاون بــه‌ وواڵتانــی دره‌وه‌و لــه‌ هه‌ندێــك گه‌ڕانه‌کانــدا لــه‌و ئافره‌تانــه‌‬
‫دۆزراونه‌تــه‌وه‌‪ ،‬لــه‌ دوا ســیمینارماندا له‌ســه‌ر ئه‌نفــال لــه‌ به‌ریتانیــا که‌ســێك‬
‫هه‌ندێــك لــه‌و به‌ســه‌رهاتانه‌ی گێڕایــه‌وه‌ کــه‌ باوکــی لــه‌و جــۆره‌ ئافره‌تانــه‌ی لــه‌‬
‫کوه‌یــت بینیــوه‌و قس ـه‌ی له‌گ ـه‌ڵ کــردوون‪ ،‬ب ـه‌اڵم به‌هــۆی ئ ـه‌و کاره‌ی ک ـه‌ ب ـ ‌ه زۆر‬
‫پێــی کــراوه‌ ئیــر ناچــار بــووه‌ وه‌ك که‌ســێکی ئـه‌و وواڵتـه‌ بــژی و بــۆ هه‌تــا هه‌تایـه‌‬
‫هه‌مــوو کـه‌س و کاری و وواڵت و گشــت حه‌زه‌کانــی بـه‌ قوربانــی هــزری ئیلحــادی‬
‫س ـه‌دام بــکات‪ ،‬ڕاگەیاندنەکانیــش لــەم چەنــد ســاڵەدا پرســی چەنــد ئافرەتێکــی‬
‫ئــەو کاتەیــان لــە میــر وروژانــدو بەڵگــە نەویســتە کــە ئــەو کارە کــراوە‪.‬‬

‫‪33‬‬
 ‫پاراستنی ژیری‬

‫له‌بــه‌ر پاراســتنی ژیریــه‌ هه‌مــوو ئــه‌و شــتانه‌ی زیانــی پــێ ده‌گه‌یه‌نێــت‬

‫لــه‌ ئیســامدا حــه‌رام کــراوه‌‪ ،‬وه‌ك مه‌رشوباتــی سه‌رخۆشــکه‌ر‪ ،‬مــاده‌‬
‫بێهۆشــکه‌ره‌کان‪ ،‬بــه‌ ده‌یــان و بگــره‌ ســه‌دان به‌هــۆی تونــدی ســته‌م و نــا‬
‫دادگــه‌ری ســه‌دامه‌وه‌ به‌بــێ ئــه‌وه‌ی قومێــك مــه‌رشوب بخۆنــه‌وه‌ ژیریــان‬
‫لــ ‌ه ده‌ســتداوه‌و بــه‌رده‌وام بــه‌و ئازارانــه‌وه‌ تالونه‌تــه‌وه‌‪ ،‬لــە قورئانــدا دەقــی‬
‫ســأَلونَكَ‬
‫ڕاســتەوخۆمان لەســەر پاراســتنی ژیــری بەرچــاو دەکەوێــت وەك ﴿يَ ْ‬
‫ن‬ ‫ـا أَكْـ َ‬
‫ـرُ ِمـ ْ‬ ‫ـع لِل َّنـ ِ‬
‫ـاس َوإِ ْ‬
‫ث ُ ُهـ َ‬ ‫ـم كَ ِبـرٌ َو َم َنا ِفـ ُ‬ ‫ـل ِفي ِهـ َ‬
‫ـا إِثْـ ٌ‬ ‫خ ْمـ ِر َوالْ َم ْيـ ِ ِ‬
‫ـر ُقـ ْ‬ ‫َعــنِ الْ َ‬
‫ِــا﴾ ‪.18‬‬‫نَ ْف ِعه َ‬

‫پاراستنی ماڵ‬

‫له‌بــه‌ر پاراســتنی ماڵــه‌ کۆمه‌ڵــه‌ یاســایانێکی وا دانــراوه‌ لــه‌ شــه‌ریعه‌تی‬

‫ئیســامدا که‌ وورده‌کاری و چۆنێتی و جۆرێتی پاراســتنی ماڵ و به‌ده‌ســهێنانی‬
‫و له‌ده‌ســتدانی کــراوه‌‪ ،‬هــه‌ر له‌بــه‌ر پاراســتنی ماڵــه‌ ده‌بینیــن دزی حــه‌رام‬
‫کــراوه‌و ئه‌گــه‌ر که‌ســێك دزی کــرد شــایه‌نی ئــه‌وه‌ ده‌بێــت ئــه‌و ده‌ســته‌ کــه‌‬
‫کۆمه‌ڵگ ـه‌ پیــس ده‌کات ببڕدرێــت بــۆ ئ ـه‌وه‌ی هیــچ ده‌ســتێکی تــر جورئه‌تــی‬
‫درێــژ کردنــی نه‌بێــت بــۆ ســه‌ر ماڵــی خه‌ڵکــی‪ ،‬هــه‌ر له‌بــه‌ر پاراســتنی ماڵــه‌‬
‫ڕیبــاو هه‌ندێــك لــه‌ مامه‌ڵه‌کانیــش بــه‌ حــه‌رام کــراوه‌‪ ،‬ته‌نهــا شتێکیشــه‌ لــه‌‬
‫قیامه‌تــدا دووجــار پرســیاری لــێ ده‌کرێــت له‌بــاره‌وه‌ ک ـه‌ ئه‌وانیــش ل ـه‌ کوێــوه‌‬
‫به‌ده‌ســتت هێنــاوه‌و وه‌ چــۆن ســه‌رفت کــردووه‌‪ ،‬کــه‌ فه‌رمــووده‌ی ســه‌حیحی‬

‫البقرة ‪٢١٩‬‬ ‫‪ 18‬‬

‫‪34‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫له‌بــاره‌وه‌ هاتــووه‌‪ ،‬ئــه‌و خه‌ڵکــه‌ی کــه‌ به‌بــێ تــاوان جینۆســایدیش ده‌کــرا‬
‫ماڵه‌که‌شــی بــه‌ فیــڕۆ یــان ده‌بــرا وه‌یــان ده‌فه‌وتــا‪.‬‬
‫ئه‌گــه‌ر واقعیانــه‌ بــۆ ئامانجه‌کانــی ئیســام بڕوانیــن و به‌راوردیــان بکه‌یــن‬
‫له‌گــه‌ڵ کاره‌کانــی ســه‌دامدا لــه‌ مــه‌ڕ جینۆســایده‌کاندا ئــه‌وا ده‌بینیــن‬
‫پێچه‌وانــه‌ی هه‌مــوو ئامانجــه‌ گرنگه‌کانــی ئیســامه‌و‪ ،‬هیــچ ئامانجێکــی ئــه‌و‬
‫نه‌بــوو لــ ‌ه گــه‌ڵ ئــه‌وه‌ی ئیســامدا یــه‌ك بگرێــت‪ ،‬میلله‌تێکــی مســوڵامن و‬
‫دینــدار ک ـه‌ خاوه‌نــی دیــن بــووه‌ ب ـه‌ ناح ـه‌ق کوشــتوونی‪ ،‬به‌دڕه‌وشــتی له‌گ ـه‌ڵ‬
‫کــردوون‪ ،‬ژیــری تێکــداون ماڵه‌که‌شــیانی بــه‌ فیــڕۆ داوه‌‪ ،‬لــه‌ چ جێگه‌یه‌کــی‬
‫ئیســامدا ئــه‌م کارانــه‌ جێگــه‌ی ده‌بێتــه‌وه‌؟‪ ،‬ســه‌رم ســوڕده‌منێت لــه‌و‬
‫که‌ســانه‌ی کــه‌ ئــه‌و کارانــه‌ بــه‌ ئیســامه‌وه‌ ده‌نوســێنن‪ ،‬کــه‌ ئاشــکرایه‌ ئــه‌و‬
‫که‌ســان ‌ه پێویســتیان بـه‌ دیراسـه‌کردنی ئیســامه‌ بــۆ ئـه‌وه‌ی حـه‌ق لـه‌ ناحـه‌ق‬
‫جیــا بکه‌نــه‌وه‌‪.‬‬
‫ک ـه‌ جینۆســایدی کــورد کــراوه‌ به‌نــاوی ئه‌نفال ـه‌وه‌ بــۆ تێکــدان و ت ـه‌م خســتنه‌‬
‫س ـه‌ر ئ ـه‌و تاوان ـه‌ گه‌وره‌بــووه‌ ک ـه‌ پێــی بشــارێته‌وه‪ ،‬ب ـه‌اڵم به‌بــڕوای شــاره‌زایانی‬
‫ئاینــی تاوانه‌کــه‌ی دووجــار گه‌وره‌تــر کردۆتــه‌وه‌و بــه‌م شــێوه‌یه‌ش ڕووی‬
‫ڕاســتی ســه‌دام و حیزبه‌کــه‌ی ڕوونــر ده‌رخســتووه‌‪.‬‬
‫هه‌تــا ئــه‌و زانــا گه‌ورانــه‌ش کــه‌وا کاری یه‌کجــار گه‌وره‌یــان کــردووه‌ بــۆ‬
‫ئیســام نــاوی ئیســامیان لــ ‌ه کاره‌که‌یــان نه‌نــاوه‌ له‌بــه‌ر له‌کــه‌دار نه‌کردنــی‬
‫ئیســام و گه‌ڕان ـه‌وه‌ی هه‌ڵ ـه‌کان بــۆ خۆیــان‪ ،‬بــۆ منوون ـ ‌ه ب ـه‌ ده‌یــان و س ـه‌دان‬
‫و بگــره‌ هه‌زارانیــش ته‌فســیری قورئانــی پیــرۆز هه‌یــ ‌ه کــه‌وا قورئــان یه‌کــه‌م‬
‫ســه‌رچاوه‌و گرنگرتیــن ســه‌رچاوه‌ی شــه‌ریعه‌یه‌ موفه‌ســیره‌کان نــاوی‬
‫خۆیــان وه‌یــان ناوێکــی شــیاویان ل ـه‌ ته‌فســیره‌که‌ داوه‌‪ ،‬بــۆ منوون ـه‌ ته‌فســیری‬
‫الطــري‪ ،‬ته‌فســیری ابــن الکثیــر‪ ،‬ته‌فســیری الجاللیــن‪ ،‬ته‌فســیری القرطبــي‪،‬‬

‫‪35‬‬
 ‫ته‌فســیری يف ضــال القــران‪ ،‬ته‌فســیری املیــر ‪...‬هتــد‪.‬‬
‫هه‌روه‌هــا ئــه‌و زانــا گه‌ورانــه‌ش کــه‌وا ڕاڤــه‌ی شــه‌ریعه‌تی ئیســامیان‬
‫کــردووه‌و بوونه‌تــ ‌ه ســه‌رچاوه‌یه‌کی فیقهــی ناوێکیــان لــه‌ فیقهه‌که‌یــان‬
‫نه‌نــاوه‌ تــا ئیســامی پــێ له‌کــه‌دار بکرێــت‪ ،‬به‌ڵکــو ناوێکیــان لێنــاوه‌ هــه‌ر‬
‫بــه‌ خوێندنــه‌وه‌ی ده‌زانرێــت کــه‌ هه‌ڵه‌یه‌کــی هه‌ڵگــرت هه‌ڵه‌کــه‌ بــۆ‬
‫خاوه‌نه‌کــه‌ی ده‌گه‌ڕێتــه‌وه‌و فه‌قیهه‌کانیــش خۆیــان ئه‌وه‌یــان ووتــووه‌ ئه‌گــه‌ر‬
‫هه‌ڵه‌یــه‌ك هه‌بــوو لــه‌ ئێمه‌وه‌یــه‌‪ ،‬وه‌ك فیقهــی شــافعی‪ ،‬حه‌نه‌فــی‪ ،‬مالیــك‪،‬‬
‫ئه‌حمــه‌د‪ ،‬الضاهــري ‪...‬هتــد‪.‬‬
‫‌هیــچ یــه‌ك له‌وانــه‌ نه‌هاتــوو ‌ه نــاوی فیقهه‌کــه‌ی بــه‌ نــاوی ئیســامه‌وه‌‬
‫بنێــت‪ ،‬وه‌یــان ته‌فســیره‌که‌ی له‌کاتێکــدا هه‌مــوو ئــه‌و ته‌فســیرو فیقهانــه‌‬
‫ســه‌رچاوه‌ی لــێ تێگه‌شــتنی ئیســامن و بوونه‌تــه‌ ســه‌رچاوه‌یه‌کی گرنــگ‬
‫بــۆ ل ـه‌ ئیســام گه‌شــن‪ ،‬که‌چــی س ـه‌دامێك ک ـ ‌ه ل ـ ‌ه س ـه‌ر هــزری ئیلحــاده‌وه‌‬
‫فه‌تــوای کافرێتــی هه‌یــه‌ بــه‌ کۆمــه‌ڵ خه‌ڵــك ده‌کوژێــت و نــاوی ئیســام‬
‫وه‌یــان نــاوی ســوره‌تێکی قورئــان و که‌ســایه‌تیه‌کی دینــی لــێ ده‌نێــت‪،‬‬
‫ئه‌ڵبــه‌ت ئاشکراشــه‌ ســه‌دام هــه‌ر ئــه‌وه‌ نه‌بێــت ته‌نهــا نــاوی ئه‌نفالــی لــه‌‬
‫کۆمــه‌ڵ کوژیه‌کانــی نابێــت‪ ،‬به‌ڵکــو زۆر نــاوی تــری جیــاوازی بــۆ کۆمــه‌ڵ‬
‫کــوژی به‌کارهێنــاوه‌‪ ،‬بــه‌اڵم ئێمــ ‌ه زیاتــر ئه‌نفــال له‌ناومانــدا بــاوه‌و له‌بیرمانــه‌‬
‫به‌شــێوه‌یه‌کی گشــتی‪ ،‬بــۆ منوونــه‌ کاتێــك ســه‌دام له‌گــه‌ڵ ئیرانــدا شــه‌ڕی‬
‫ده‌کــرد ئـه‌و ســاروخانه‌ی کـ ‌ه بـه‌ ئێرانیـه‌وه‌ ده‌نــا نــاوی نابــوون ســاروخ حه‌ســەن‬
‫و ســاروخ حوســێن ‪...‬تــاد‪.‬‬
‫لــه‌ ڕاســتیدا ئــه‌وه‌ش لــ ‌ه کاره‌کانیــدا ده‌رده‌که‌وێــت کــه‌ خــودی خــۆی زیاتــر‬
‫دژی دیــن بــووه‌ وه‌ك لــه‌وه‌ی دژی کــورد بێــت‪ ،‬چونکــه‌ ئــه‌و ســاروخانه‌ی کــه‌‬
‫ده‌ینــا بــه‌ ئێرانــه‌وه‌ خــۆ ئێــران فارســه‌ نــه‌ك کــورد‪ ،‬په‌المــاری کۆیتــی دا خــۆ‬

‫‪36‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ئه‌وانیــش کــورد نه‌بــوون و بــه‌ به‌شــێکیش له‌خۆیــی داده‌نــان!‪.‬‬
‫که‌چــی لـه‌و الشـه‌وه‌ له‌کاتــی خۆشــیدا هـه‌م دیســان بازرگانــی بـه‌ ئیســامه‌وه‌‬
‫ده‌کــرد‪ ،‬کاتێــك بــۆ منوونـه‌ برنجــی بــۆ ئێــران ده‌نــارد نــاوی ده‌نــا برنجــی فاطمـه‌‪،‬‬
‫برنجــی زه‌هــراء ئـه‌و جــۆره‌ ناوانـه‌ی کـه‌وا شــیعه‌کان حه‌زیــان لێیـه‌‪ ،‬لـ ‌ه کاتێکــدا‬
‫هـه‌ر ئـه‌و ئێرانه‌بــوو کـه‌ ســاروخ الحســین و الحســنی پێــوه‌ ده‌نــان!!!‪.‬‬
‫هه‌ربۆی ـه‌ گرنگ ـه‌ ئیســام ل ـه‌ ئیســامه‌که‌ خۆی ـه‌وه‌ وه‌ربگیــرێ و پێناس ـه‌کانی‬
‫بزانرێــت‪ ،‬نــه‌ك لــه‌وه‌ی کــه‌ ئیلحادێکــی سه‌رســه‌خت و دژ بــه‌ ئیســام و‬
‫مرۆڤایه‌تــی بــۆ ئیســامی بــکات‪...‬‬
‫هــه‌روه‌ك ئێســته‌ زۆر لــه‌ ئه‌ندامانــی حیزبــه‌ کوردیــه‌کان بــه‌ عه‌ملانــی و‬
‫ئیســامیه‌وه‌ له‌بــه‌ر به‌رژه‌وه‌نــدی خۆیــان کوردیــان کردووه‌تــه‌ قوربانــی پلــه‌و‬
‫پایـه‌و به‌رژه‌وه‌نــدی خۆیــان‪ ،‬بـه‌اڵم ئایــا ده‌بێــت ئیــر هه‌مــوو کــورد بـه‌و چــاوه‌وه‌‬
‫ســه‌یری کوردایه‌تــی بــکات کــه‌ ئه‌وانــه‌ کردوویانــه‌؟!‬
‫مێژوویه‌کــی دێریــن‪ ،‬خه‌باتێکــی دوورو درێــژ‪ ،‬خاکێکــی به‌پیــت و فــراوان‪،‬‬
‫گه‌لێکــی دڵســاف و چــاك‪ ،‬میلیۆنــان هاوواڵتــی‪ ،‬ئایــا شــایه‌نی له‌بیــر کردنــن؟‬
‫له‌بــه‌ر چه‌نــد که‌ســێکی نه‌فــس نــزم و خــۆ فــرۆش؟‬
‫ئه‌میــش هه‌روایــه‌ و ‌ه زۆر بــه‌ تونــد تریــش چونکــه‌ ئیســام بــه‌ ده‌ر لــ ‌ه هــزری‬
‫به‌هێــزی خۆشــی عه‌قیده‌یــه‌ کۆمه‌ڵــ ‌ه شــتانێکی هه‌یــه‌ جێگیــرو نه‌گــۆڕه‌و‬
‫ت بــ ‌ه کــرده‌وه‌ی که‌ســانێكی نه‌فــس نــزم و ده‌رون‬ ‫بیروبــاوه‌ڕه‌‪ ،‬چــۆن ده‌کرێــ ‌‬
‫پیــس ئێم ـه‌ ب ـه‌ ئیســامیه‌وه‌ بگلێنیــن‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫ڕای ئیسالم لەسە ‌ر کۆمه‌ڵکوژی‬

‫ئه‌گ ـه‌ر‌ مبانه‌وێــت وورده‌کاری ت ـه‌واو له‌س ـه‌ر کۆمه‌ڵکــوژی لێــره‌دا شــیبکه‌ینه‌و ‌ه‬
‫گومانــی تێــدا نــی یــه‌ کــ ‌ه شــتێکی ئاســان نــی یــه‌و لــه‌ کتێبێکــی وه‌ك ئــه‌م‬
‫ناونیشــانه‌دا له‌وانه‌ی ـه‌ جێگ ـه‌ی نه‌بێت ـه‌وه‌و ل ـه‌ ئه‌ســڵی باس ـه‌که‌ المــان بــدات‪،‬‬
‫بــه‌اڵم چه‌نــد ده‌قێکــی شــه‌رعی له‌باره‌یانــه‌وه‌ ده‌خه‌ینــه‌ڕوو بــۆ به‌رچــاو‬
‫ڕوونــی و ده‌رکه‌وتنــی زیاتــری ئــه‌و ده‌ســته‌ پیســانه‌ی کــه‌وا کوشــن به‌نــاوی‬
‫ئیســامه‌و ‌ه ده‌ک ـه‌ن‪.‬‬
‫ئیســام کـ ‌ه ژیانــی تاکــی بـه‌الوه‌ ئه‌وه‌نــده‌ گرنــگ بێــت ده‌بێــت ژیانــی کۆمـه‌ڵ‬
‫چــۆن بێــت! له‌ســه‌ر کوشــتنی تاکــه‌ که‌ســێك خــوای گــه‌وره‌ بــه‌ تونــدی ڕوو‬
‫ب ـه‌ڕووی ده‌بێت ـه‌وه‌ چ جــای کۆم ـه‌ڵ وه‌ك ده‌فه‌رموێــت‪:‬‬
‫{مــن قتــل نفس ـاً بغــر نفــس أو فســاد يف األرض فكأنّ ــا قتــل ال ّنــاس جميع ـاً‬
‫ومــن أحياهــا فكأنّ ــا أحيــا ال ّنــاس جميع ـاً}‪ 19‬‬
‫واتـه‌‪ :‬مــرۆڤ ده‌بــێ رێــز لـه‌ مــرۆڤ بگــرێ‪ :‬جــا له‌بـه‌ر بــێ فـه‌ڕی و خراپــی ئـه‌و‬
‫كوشــتن ‌ه نادروســت و ناره‌وای ـه‌‪ ،‬وه‌ بــۆ ئ ـه‌وه‌ جارێكــی تــر كاری وا ڕوونه‌دات ـه‌وه‌‬
‫له‌ســه‌ر نه‌وه‌كانــی (یه‌عقووب)مــان بڕیــاردا كــه‌ هه‌ركه‌ســێك به‌ناهــه‌ق‬
‫مرۆڤێــك بكــوژێ یــان بــێ ئ ـه‌وه‌ كارێكــی خــراپ و گه‌نده‌ڵــی له‌واڵتــدا كردبــێ‬
‫(وه‌ك ڕێگرتــن و ش ـه‌ریكدانان بــۆ خــوا‪ ،‬وه‌یــان ه ـه‌ر هۆیه‌كــی تــر ل ـه‌و بابه‌تان ـه‌‬
‫ك ـ ‌ه ده‌بێت ـه‌ هــۆی كوشــتنه‌وه‌) وه‌كــو هه‌مــوو خه‌ڵكــی س ـه‌ر زه‌ویــی كوشــتبێ‬
‫هـه‌ر كه‌ســێكیش مرۆڤێكــی بــێ تــاوان له‌مـه‌رگ رزگار بــكا‪ ،‬وابزانــێ كـه‌ تـه‌واوی‬
‫خه‌ڵكــی له‌م ـه‌رگ ڕزگار كــردووه‌ و ژیانــی پێبه‌خشــیوه‌‪ .‬به‌ڵــێ ئ ـه‌و دووباره‌ی ـه‌‬
‫هه‌ردووكیــان قــه‌درو ڕێزنانــ ‌ه له‌ئاده‌میــی و پاراســتنیه‌تی له‌كوشــن خــۆ‬

‫سورەتی المائدة ‪٣٢‬‬ ‫‪ 19‬‬

‫‪38‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫بــه‌رده‌وام په‌یامبه‌رانیشــان به‌چه‌نــد به‌ڵگــه‌ی روونــه‌و ‌ه هاتنــه‌ الیــان‪ ،‬تــا‬
‫به‌ڵكــو له‌هــه‌ق النــه‌ده‌ن كه‌چــی دوای هاتنه‌كه‌شــیان گه‌لێكیــان بــه‌ پیــاو‬
‫كــوژو ســنوور به‌زێــن ده‌رچــوون ل ـ ‌ه زه‌وییــدا!‪.‬‬
‫ئه‌مــه‌ ته‌نهــا ئه‌یه‌تێکــ ‌ه له‌ســه‌ر کوشــتنی که‌ســێك کــه‌ بــه‌الی خــوای‬
‫گــه‌وره‌وه‌ چه‌نــد گه‌وره‌یــه‌‪ ،‬نــه‌ك هــه‌ر کوشــتنه‌که‌ی به‌ڵکــو لــه‌ مــردن ڕزگار‬
‫کردنه‌که‌شــی هــه‌م دیســان گه‌وره‌یــی ئێجــگاری بــه‌الی خــوای گــه‌وره‌وه‌‬
‫هه‌ی ـه‌‪ ،‬هه‌ربۆی ـ ‌ه ئ ـه‌و ک ـه‌س و الیه‌نان ـه‌ش ک ـه‌ ئێســته‌ پێداگــرن له‌س ـه‌ر ماف ـه‌‬
‫ڕه‌واکانــی کــوردو به‌رگــری لــێ ده‌کــه‌ن ئومێــدی هه‌یــه‌ بکه‌وێتــ ‌ه به‌شــی‬
‫دووهه‌مــی ئایه‌ته‌کــ ‌ه کــه‌ ڕزگار کردنــی مرۆڤه‌کانــە لــه‌ کوشــن‪.‬‬
‫لـه‌ زۆر جێگـه‌ی تــری قورئانــدا باســی کوشــتنی ناهه‌قی کــردووه‌‪ ،‬بــۆ منوونه‌ له‌م‬
‫ئایه‌ت ـه‌دا له‌گ ـه‌ڵ به‌تــااڵن بردنــی ماڵــدا پێک ـه‌وه‌ی گرێــداوه‌ وه‌ك ده‌فه‌رموێــت‪:‬‬
‫ل أَن تَكُونَ تِ َ‬
‫جـٰـ َر ًة َعن‬ ‫ڪلُـ ٓواْ أَم َوٲلَكُــم بَي َن ُ‬
‫ڪــم بِٱل َبـٰـ ِ‬
‫ـطلِ إِ َّ ٓ‬ ‫{يَـٰٓـأَيُّ َها ٱلَّ ِذيـ َ‬
‫ن َءا َم ُنــواْ َل تَأ ُ‬
‫يم۬ا}‪ 20‬‬
‫ح ً‬ ‫ُسـكُم‌ۚ إِنَّ ٱللَّــهَ كَانَ ِبكُــم َر ِ‬ ‫اض۬ ِّمنكُـم‌ۚ َو َل تَق ُتلُـ ٓواْ أَنف َ‬ ‫تَـ َر ٍ‬
‫واتــه‌‪ :‬ئــه‌ی ئه‌وانــه‌ی باوه‌ڕتــان هێنــاوه‌ مــاڵ و ســامانی یه‌کــر به‌ناحــه‌ق‬
‫و به‌بــێ به‌رامبــه‌ر مه‌خــۆن له‌نێــوان خۆتانــدا‪ ،‬مه‌گــه‌ر بازرگانیــه‌ك بێــت‬
‫و له‌ســه‌ر ڕه‌زامه‌نــدی هه‌مووالیه‌کتــان بێــت‪ ،‬خۆتــان مه‌کــوژن و (یه‌کــر‬
‫به‌ناحــه‌ق مه‌کــوژن‪ ،‬کاتێــک بێزاریــی و بێتاقه‌تــی ڕووتــان تێــده‌کات یــان‬
‫تووشــی زیانێــك ده‌بــن)‪ ،‬به‌ڕاســتی خــوا میهره‌بانــه‌ پێتــان‪.‬‬
‫لــه‌ به‌نــاو ئه‌نفاله‌که‌شــدا به‌ڵکــو هــه‌ر کوشــن نه‌بــوو ماڵه‌کانیــش بــه‌ تــااڵن‬
‫بــراو فه‌رهــوود کــران و له‌نــاو چــوون‪ ،‬جگــه‌ لــه‌ به‌تــااڵن بردنــی ئــه‌و هه‌مــوو‬
‫سـه‌روه‌ت و ســامانه‌ رسوشــتیه‌ی کـه‌ لـ ‌ه خاکــی کوردســتاندا هه‌یـه‌و زۆری ئـه‌م‬
‫کێشــانه‌ بــۆ خۆشه‌ویســتی ئــه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێتــه‌وه‌‪.‬‬

‫سورەتی النساء ‪٢٩‬‬ ‫‪ 20‬‬

‫‪39‬‬
‫لــه‌ ئیســامدا ئه‌وه‌نــد ‌ه نه‌فســی مرۆڤــه‌کان گرنگــی پێــدراوه‌ هه‌تــا ئه‌گــه‌ر‬
‫کۆمه‌ڵێــك کــه‌س له‌ســه‌ر کوشــتنی که‌ســێکیش ڕێ بکــه‌ون و بیکــوژن ئــه‌وا‬
‫ده‌بێــت هه‌موویــان له‌بریــدا بکوژێن ـه‌وه‌ بــۆ ئ ـه‌وه‌ی جارێکــی تــر ئ ـه‌و جورئه‌ت ـه‌‬
‫دروســت نه‌بێــت به‌رانبــه‌ر نه‌فســی مرۆڤــه‌کان و کوشــتنیان بــه‌ ئاســان‬
‫بگرێــت‪.‬‬
‫وه‌ك عه‌بــدواڵ عــزام لــ ‌ه کتێبه‌که‌یــدا به‌نــاوی ((جرميــة قتــل النفــس‬
‫املســلمة))دا ده‌ڵــێ‬

‫قتل الجماعة بالواحد‬

‫روى ســعيد بــن املســيب عــن عمــر أنــه قتــل ســبعة مــن أهــل صنعــاء قتلــوا‬
‫رجال‪  ‬وقــال ‪ :‬لــو متــاأل عليــه أهــل صنعــاء لقتلتهــم بــه جميعــا ‪.‬‬
‫قــال الباجــي يف املنتقــى رشح املوطــأ ملالــك (‪ :)611/7‬فأمــا قتــل الجامعــة‬
‫بالواحــد يجتمعــون يف قتلــه فإنهــم يقتلــون بــه وعليــه جامعــة مــن العلــاء‬
‫وبــه قــال عمــر وعــي وابــن عبــاس وغريهــم‪ ،‬وعليــه فقهــاء األمصــار ومل نعــرف‬
‫مخالفا‪  ‬لعمــر فثبــت أنــه إجــاع‪.‬‬
‫وقــال الكاســاين يف بدائــع الصنائع‪  :‬لــو قتــل جامعــة واحدا‪  ‬يقتلــون بــه‬
‫قصاصــا ‪ ،‬ثــم فــر ذلــك فقــال‪ :‬وأحــق مــا يجعــل فيــه القصــاص إذا قتــل‬
‫الجامعــة الواحــد ألن القتــل اليوجــد عــادة إال عــى ســبيل التعــاون واإلجتــاع‪،‬‬
‫فلــو مل يجعــل فيــه القصــاص النســد بــاب القصــاص إذ كل مــن رام قتــل غــره‬
‫اســتعان بغــره لضمــه إىل نفســه ليبطــل القصــاص عــن نفســه وفيــه تفويــت مــا‬
‫‪21‬‬
‫رشع لــه القصــاص وهــو الحيــاة (‪.)832/7( -1 .)1‬‬

‫‪9=page&125=bn&3415=php?id.http://www.daawa-info.net/books1‬‬ ‫‪ 21‬‬

‫‪40‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫سـه‌عیدی کــوڕی موســیب ده‌گێڕێتـه‌وه‌ کـه‌وا ئیاممــی عومـه‌ر حـه‌وت که‌ســی‬
‫کوشــتووه‌ له‌بــری ئ ـه‌وه‌ی ک ـه‌وا که‌ســێکیان کوشــتبوو ل ـ ‌ه س ـه‌نعا ل ـه‌ یه‌م ـه‌ن‪،‬‬
‫ده‌فه‌رموێــت ئه‌گــه‌ر تــه‌واوی خه‌ڵکــی ســه‌نعا ده‌ســتیان لــه‌ کوشــتنیدا‬
‫هه‌بوایــ ‌ه ده‌مکوشــتنه‌وه‌‪ .‬ئه‌مــه‌ش ئــه‌وه‌ ده‌رده‌خــات کــه‌وا ده‌ســته‌ودایه‌ره‌ی‬
‫ســه‌دام ئه‌گــه‌ر ته‌نهــا که‌سێکیشــیان کوشــتبێت مــادام له‌ســه‌ری‬
‫ڕێکه‌وتــوون هه‌قــی خۆیانــه‌ هه‌موویــان له‌بریــدا بکوژرێتــه‌وه‌‪.‬‬
‫لــه‌ ئایه‌تێکــی تــردا خــوای گــه‌وره‌ ده‌فه‌رموێــت (ومــن يقتــل‬
‫مؤمنا‪  ‬متعمدا‪  ‬فجــزاؤه جهنــم خالدا‪  ‬فيهــا وغضــب اللــه عليــه ولعنــه وأعــد‬
‫‪22‬‬
‫لــه عذابا‪  ‬عظيــا)‬
‫واتــه‌‪ :‬هــه‌ر که‌ســێک به‌ده‌ســتی ئه‌نقه‌ســت ئیامندارێــک بکوژێــت‬
‫(به‌حه‌اللــی بزانێــت)‪ ،‬ئــه‌وه‌ تۆڵــه‌ی ئــه‌و که‌ســه‌ دۆزه‌خــه‌‪ ،‬نه‌مــره‌ تیایــدا‪،‬‬
‫هه‌روه‌هــا خــوا لێــی تــوڕه‌ بــووه‌ و نه‌فرینــی لێکــردووه‌ و ســزایه‌کی گــه‌وره‌ و‬
‫بــێ ســنووری بــۆ ئامــاد ‌ه کــردووه‌‪.‬‬
‫کوشــن ئه‌وه‌نــده‌ بــه‌الی خــوای گــه‌وره‌وه‌ گه‌وره‌یــه‌ هه‌تــا هه‌ندێــك‬
‫هاوه‌اڵنــی پێغه‌مب ـه‌ر بڕوایــان وابــووه‌ ک ـه‌وا که‌ســێك که‌ســێك بکوژێــت خــوای‬
‫گــه‌وره‌ هه‌رگیــز لێــی خــۆش نابێــت و ته‌وبه‌شــی لــێ وه‌رناگیرێــت و ناچێتــه‌‬
‫به‌هه‌شــته‌وه‌ هه‌تــا حوشــر نه‌چێتــه‌ کونــی ده‌رزیــه‌وه‌‪.‬‬
‫ولقــد بلغــت جرميــة القتــل مــن الفحــش والنــكارة مــامل تبلغــه جرميــة أخــرى‬
‫بعــد اإلرشاك باللــه‪ ،‬حتــى ذهــب عــدد مــن أصحــاب رســول اللــه صــى اللــه‬
‫عليــه وســلم‪ ‬إىل أن القاتــل ال تقبــل لــه توبــة وأنــه لــن يدخــل الجنــة حتــى يلــج‬
‫الجمــل يف ســم الخيــاط ‪.23‬‬
‫به‌پێــی قورئــان کــه‌ یه‌کــه‌م ســه‌رچاوه‌و گرنگرتیــن ســه‌رچاوه‌ی شــه‌ریعه‌تی‬
‫سورەتی النساء ‪٣٩‬‬ ‫‪ 22‬‬
‫جريمة قتل النفس المسلمة‪ .‬عبد الله عزام‬ ‫‪ 23‬‬

‫‪41‬‬
‫ئیســامه‌و به‌پێــی فه‌رمــووده‌ ڕاســته‌کانی پێغه‌مبــه‌ر درودی خــوای له‌ســه‌ر‬
‫بێــت کــه‌ دووهــه‌م ســه‌رچاوه‌ی شــه‌ریعه‌تی ئیســامه‌و بــه‌ پێــی کــۆڕه‌وی‬
‫زانایــان کــ ‌ه ســێهه‌م ســه‌رچاوه‌ی شــه‌ریعه‌تی ئیســامه‌و به‌پێــی قیــاس کــه‌‬
‫چــواره‌م ســه‌رچاوه‌ی شــه‌ریعه‌تی ئیســامه‌و به‌پێــی عورفیــش کــه‌ پێنجــه‌م‬
‫ســه‌رچاوه‌ی شــه‌ریعه‌تی ئیســام ‌ه هه‌مــووی کوشــتنی به‌ناهه‌قــی پــێ ڕه‌وا‬
‫نــی یــه‌ ئه‌گــه‌ر ته‌نهــا که‌ســێکیش بێــت چ جــای کۆمه‌ڵکــوژی‪.‬‬
‫له‌وانه‌یــه‌ لێــره‌دا پرســیارێك دروســت ببێــت و بڵێــن کوشــتنی حــه‌ق چــی‬
‫ی ـه‌؟ کوشــتنی ح ـه‌ق ل ـ ‌ه دینــدا ل ـه‌ فه‌رمووده‌یه‌کــی س ـه‌حیحدا ب ـه‌م شــێوه‌یه‌‬
‫هاتــووه‌ ‪( :‬ال يحــل دم امــرئ مســلم يشــهد أن ال إلــه إال اللّــه‪ ،‬وأين رســول اللّــه‬
‫إال بإحــدى ثــاث؛ الث ّيــب الــزاين‪ ،‬والنفــس بالنفــس‪ ،‬والتــارك لدينــه‪ ،‬املفــارق‬
‫‪24‬‬
‫للجامعــة)‬
‫واتــه‌‪ :‬خوێنــی مســوڵامن بــۆ هیــچ که‌ســێك حــه‌اڵڵ نــی یــه‌ ته‌نهــا به‌ســێ‬
‫ڕێگــه‌ نه‌بێــت‪.‬‬
‫‪-1‬زیناکه‌رێکی ژن دار یان پیاودار‪.‬‬
‫‪-2‬که‌سێك که‌سێك بکوژێت‪.‬‬
‫‪-3‬که‌ســێك لــه‌ دیــن هه‌ڵبگه‌ڕێتــه‌وه‌و دژی کۆمه‌ڵــی مســوڵامنان جیــا‬
‫ببێتــه‌وه‌‪.‬‬
‫ئاشــکرایه‌ زۆرێــك لــ ‌ه ده‌ســته‌ودایه‌ره‌ی ســه‌دام بــۆ خۆیــان زیناکــه‌ر بــوون و‬
‫هه‌ندێــك ل ـه‌و که‌ســانه‌ی ک ـ ‌ه ده‌یانگــرت ب ـه‌ زۆر زیناشــیان له‌گ ـه‌ڵ ده‌کــردن و‬
‫زۆریــان بـه‌ وواڵتانــی ئه‌مــاوالدا ڕه‌وانـه‌ کــردن و فرۆشــتنیان‪ ،‬لـه‌ ســیمینارێکی‬
‫ڕێکخراوه‌که‌مانــدا ڕێکخــراوی چــاك ل ـه‌ به‌ریتانیــا ل ـه‌ لیــدز که‌ســێك ئامــاژه‌ی‬
‫بــه‌ چیرۆکێکــی ڕاســته‌قینه‌ کــرد کــه‌ باوکــی ئافره‌تێکــی کــوردی لــ ‌ه کۆیــت‬

‫رواه البخاري‬ ‫‪ 24‬‬

‫‪42‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫بینیــووه‌و قســه‌ی له‌گــه‌ڵ کــردوو ‌ه کــه‌وا بــه‌و شــیوه‌ی ‌ه ڕه‌وانــ ‌ه کــراوه‌و چیــر‬
‫ناتوانێــت بگه‌ڕێتــه‌وه‌ کوردســتان‪ ،‬بــه‌ ســه‌دان داســتانی تــری لــه‌و جــۆره‌‬
‫بیــراوه‌و جگــه‌ لــه‌ وونبوونــی زیاتریــش‪.‬‬

‫سورەتی ئەنفال و هەندێك وردەکاری و هەڵوێستەیەك‬

‫«ســورەی ئەنفــال یەکێکــە لــەو ســورەتانەی کــە لــە شــاری مەدینــە هاتۆتــە‬
‫خــوارەوە بۆیــە بــە (ســورة املدنیــة) نــاو دەبرێــت‪ ..‬ســورەتی ئەنفــال لــە کاتــی‬
‫غــەزای بــەدردا هاتووەتــە خــوارەوە ئــەو غــەزای کــە لــە مێــژووی ئیســامدا بــە‬
‫کلیلــی غــەزاکان نــارساوە‪ ،‬وە ســەرەتایەك بــوو بــۆ ســەرکەوتنی موســڵامنان‪.‬‬
‫بۆیــە هەندێــك لــە ســەحابە بەڕێــزەکان بە ســورەتی بــەدر ناویــان دەبــرد ‪ ،‬خوای‬
‫گــەورە لــە قورئانــی پیــرۆزدا بــە (الفرقــان) نــاوی هێنــاوە‪ .‬ئــەو ڕوداوە‪  ‬شــێوازی‬
‫جەنــگ کردنــی‪  ‬ڕون کــردەوە‪ ،‬بۆیــە لەســەر موســڵامنە کــە دەبێــت بــە هەمــوو‬
‫هێزێکییــەوە بــە ئازایانــە ڕوبــەڕووی‪  ‬کوفــر و باطــل ببێتــەوە‪ .‬لــەو غەزایــەدا‪ ‬‬
‫ژمــارەی موســڵامنەکان تەنهــا ‪ 313‬کــەس بــوون وە ژمــارەی کافــرەکان ‪1000‬‬
‫کــەس بــوون‪ ،‬بــەاڵم موســڵامنەکان توانییــان بەســەر کافرەکانــدا ســەرکەون‪.‬‬
‫ئەمــەش ئــەوە دەگەیەنێــت کــە دەبێــت موســڵامن ڕوبــەڕوی کافــر‪  ‬و دوژمنانــی‬
‫ئیســام بووەســتێتەوە ئەگــەر چــی ژمــارەی کافــران زۆر لــە ژمــارەی موســڵامنان‬
‫زیاتر بێــت!»‪ 25‬‬

‫پێگەی کورد ژین‬ ‫‪ 25‬‬

‫‪http://www.kurdzhin.net/forum.php/viewtopic.php?id=11856‬‬

‫‪43‬‬
 ‫سورة األنفال‬

‫يم‬
‫ح ِ‬ ‫ح َم ٰـنِ ال َّر ِ‬‫ِس ِم اللَّـ ِه ال َّر ْ‬
‫ب ْ‬
‫‪ ‬‬
‫ســولِ ۖ فَٱتَّ ُقــواْ ٱللَّــهَ َوأَصلِ ُ‬
‫حــواْ َذ َ‬
‫ات‬ ‫يَس‍َٔلُونَــكَ َعــنِ ٱألَن َفــالِ ۖ ُقــلِ ٱألَن َفـ ُ‬
‫ـال لِلَّـ ِه َوٱل َّر ُ‬
‫ن‪١‬‬ ‫ســولَهُ ٓۥ إِن كُن ُتــم ُّمؤ ِم ِنـ َ‬ ‫َبي ِنكُــم ۖ َوأَ ِطي ُعــواْ ٱللَّــهَ َو َر ُ‬
‫مه‌به‌ســت ل ـه‌ (انفــال) ئ ـه‌و ده‌ســتکه‌وتانه‌یه‌ ک ـه‌ ل ـه‌ کاتــی ش ـه‌ڕی موســڵامنان‬
‫له‌گــه‌ڵ بــێ باوه‌ڕانــدا ده‌ســتیان ده‌که‌وێــت‪( .‬انفــال) کــۆی (نفــل) ه‌‪ ،‬کــ ‌ه لــه‌‬
‫بنه‌ڕه‌تــدا به‌مانــای زیاده‌یــه‌‪ .‬ئــه‌م ئایه‌تــ ‌ه پیــرۆزه‌ له‌غــه‌زای بــه‌دردا هاتوه‌تــه‌‬
‫خــواره‌وه‌ تــا شــێوازی دابه‌شــکردنی ده‌ســتکه‌وته‌کان ڕوون بکاتــه‌وه‌‪..‬‬
‫ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ئــه‌ی پێغه‌مبــه‌ر! (صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) موســڵامنه‌کان کــه‌‬
‫ل ـه‌ جه‌نگــی ب ـه‌دردا به‌شــدار بــوون‪ ،‬پرســیارت لــێ ده‌ک ـه‌ن ده‌ربــاره‌ی ئ ـه‌وه‌ی‬
‫ده‌ســتکه‌وته‌کانی شــه‌ڕه‌که‌ بــۆ کــێ ده‌بێــت؟! وه‌ چــۆن چۆنــی دابــه‌ش‬
‫ده‌کرێــت؟! تــۆ پێیــان بڵــێ‪ :‬ده‌ســتکه‌وته‌کان بــۆ خــوداو پێغه‌مبــه‌رن (صلــی‬
‫اللــ ‌ه علیــ ‌ه وســلم) و‪ ،‬خــودا بڕیــاری چۆنیه‌تــی دابه‌شــکردنه‌که‌ی ده‌دات‬
‫و‪ ،‬ئینجــا پێغه‌مبه‌ریش(صلــی اللــه‌ علیــ ‌ه وســلم) بــه‌و شــێوه‌یه‌ دابه‌شــی‬
‫ده‌کات‪ ..‬جــا لــه‌ خــودا برتســن و به‌چاکــی بیپه‌رســن و‪ ،‬دووربکه‌ونــه‌وه‌‬
‫لــه‌ مشــتومڕ ناکۆکــی له‌ســه‌ر چۆنیه‌تــی دابه‌شــکردنی ده‌ســکه‌وته‌کان و‪.‬‬
‫ڕازی بــن بــه‌وه‌ی کــه‌ پێغه‌مبــه‌ر (صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) دیــاری ده‌کات‪...‬‬
‫هه‌روه‌هــا لــه‌ نێــوان خۆتانــدا چــاك بــن و ڕه‌وشــتان له‌گــه‌ڵ یه‌کــدی بــاش‬
‫بێــت و‪ ،‬نه‌کــه‌ن له‌ســه‌ر مــاڵ و ســامانی دنیــا لــ ‌ه نێــوان خۆتانــدا ناکــۆك‬
‫بــن‪ ..‬ئه‌گــه‌ر به‌ڕاســتیی ئیامنــدارن‪ ،‬ئــه‌وه‌ گوێڕایه‌ڵــی فه‌رمانه‌کانــی خــوداو‬
‫پێغه‌مبه‌ره‌کــه‌ی بــن‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ن إِ َذا ُذ ِكـ َر ٱللَّــهُ َوجِ لَــت ُقلُو ُب ُهــم َوإِ َذا تُلِ َيــت َعلَي ِهــم َءا َٰي ُتــهُ ۥ‬‫ِإنَّ َــا ٱملُؤ ِم ُنــونَ ٱلَّ ِذيـ َ‬
‫ـى َربِّ ِهــم يَ َت َوكَّلُــونَ ‪٢‬‬ ‫زَادَت ُهــم إِميَٰ ٗنــا َو َعـ َ ٰ‬
‫بێگومــان ئیامندارانــی ڕاســته‌قینه‌ ئه‌وانــه‌ن کاتێــك نــاوی خــودا ده‌برێــت‪،‬‬
‫دڵیــان ده‌هه‌ژێــت و ئه‌گــه‌ر بڕیــارو فه‌رمانه‌کانــی خودایــان _کــه‌ قورئانــه‌_‬
‫به‌سـه‌ردا بخوێرنێتـه‌وه‌‪ ،‬ئیامنیــان به‌هێزتــر ده‌بێــت‪ ،‬وه‌ لـه‌ گشــت کاروبارێکــی‬
‫ژیانیانــدا ته‌نهــا پشــت بــه‌ په‌روه‌ردگاریــان ده‌به‌ســن‪.‬‬
‫ٱلصلَ ٰو َة َو ِم َّم َرزَق َٰن ُهم يُن ِفقُونَ ‪٣‬‬
‫ن يُ ِقي ُمونَ َّ‬ ‫ٱلَّ ِذي َ‬
‫ئایــا ئــه‌و ئیامندارانــه‌ کامانــه‌ن؟! ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ئه‌وانــه‌ ئــه‌و که‌ســانه‌ن کــه‌ بــه‌‬
‫وریایــی دڵ ـه‌وه‌ نوێــژ ده‌ک ـه‌ن و وه‌ ل ـه‌و ســامانه‌ی ک ـه‌ خــودا پێــی به‌خشــیون و‬
‫ڕۆزی یــان دراوه‌‪ ،‬هه‌ندێکــی ده‌به‌خشــن لــه‌ ڕێــگای خــوادا‪.‬‬
‫ِيم ‪٤‬‬ ‫ٰت ِعندَ َربِّهِم َو َمغ ِف َر ‪ٞ‬ة َور ‪ٞ‬‬
‫ِزق كَر ‪ٞ‬‬ ‫ج ٌ‬ ‫ح ّٗقا ۚ لَّ ُهم َد َر َ‬ ‫أُ ْولَٰٓ ِئكَ ه ُُم ٱملُؤ ِم ُنونَ َ‬
‫جــا ئه‌وانــه‌ی کــه‌ بــه‌و شــێوه‌یه‌ن‪ ،‬به‌ڕاســتی هــه‌ر ئه‌وانــه‌ ئیامنــداری‬
‫ڕاســته‌قینه‌ن‪ ،‬لــه‌ ڕۆژی دوایــی لــه‌الی په‌روه‌ردگاریــان پله‌وپایــه‌ی به‌رزیــان‬
‫بــۆ دیاریکــراوه‌‪ ،‬هه‌روه‌هــا لێخۆشــبوونیان بــۆ هه‌یـه‌و‪ ،‬بـه‌ ژیانێکــی خــۆش و پــڕ‬
‫ڕێــز خ ـه‌اڵت ده‌کرێــن‪ .‬پێــش ئ ـه‌وه‌ی ده‌ســتبکه‌ین ب ـه‌ لێکدان ـه‌وه‌ی ئ ـه‌م دوو‬
‫ئایه‌تــ ‌ه پیــرۆزه‌و ئایه‌ته‌کانــی تــر‪ ،‬پێویســت ‌ه زۆر بــه‌ کورتــی لێــره‌دا باســێکی‬
‫جه‌نگــی (بــه‌در) بخه‌ینــه‌ پێــش چــاو‪ ،‬ســه‌رجه‌م بتپه‌رســتانی مه‌ککــه‌ بــه‌‬
‫تایبه‌تــی سـه‌رانی ناوداریــان بـه‌ هه‌مــوو شــێوازێکی خــراپ ده‌ســتیان کردبــووه‌‬
‫ئازاردانــی پێغه‌مب ـه‌ری خۆشه‌ویســت(صلی الل ـه‌ علی ـه‌ وســلم) و ئیامندارانــی‬
‫شــوێنکه‌وتووی‪ ..‬کاتێکیــش کــه‌ پێغه‌مبــه‌رو هاوه‌اڵنــی کۆچیــان کــرد بــۆ‬
‫مه‌دینــه‌‪ ،‬بتپه‌رســته‌ یاخــی یــه‌کان هه‌مــوو ســه‌روه‌ت و ســامانه‌کانیان لــه‌‬
‫مه‌کک ـه‌دا داگیرکــردو زه‌وتیــان کــرد لێیــان و‪ ،‬موســڵامنه‌کان ب ـ ‌ه ڕه‌ش و ڕووتــی‬
‫و بــێ هیــچ ســامانێك یــه‌ك لــه‌ دوای یــه‌ك ده‌گه‌یشــتنه‌ مه‌دینــه‌‪ .‬لــه‌ ســاڵی‬

‫‪45‬‬
‫دووه‌مــی کۆچیــدا‪ ،‬ئه‌بوســوفیان پاره‌یه‌کــی زۆری لــه‌ خــاوه‌ن ســامانه‌کانی‬
‫مه‌ککــ ‌ه کۆکــرده‌وه‌و بــه‌ره‌و شــام به‌ڕێکــه‌وت‪ ،‬لــه‌وێ بازرگانیه‌کــی چاکــی‬
‫پێکــردو‪ ،‬قافڵه‌یه‌کــی بــه‌و بازرگانیکردنــه‌ پێکهێنــاو بــه‌ره‌و مه‌ککــه‌ گه‌ڕایــه‌وه‌‪.‬‬
‫کاتێــك پێغه‌مبه‌ر(صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) به‌مــه‌ی زانــی‪ ،‬له‌شــکرێکی‬
‫پێکهێنــا ک ـه‌ نزیک ـه‌ی (‪ )٣١٤‬ک ـه‌س بــوون و ده‌رچــوون ب ـه‌ره‌و الی کانیه‌کانــی‬
‫(بـه‌در) تــا ڕێــگا بگــرن بـه‌و قافڵـ ‌ه بازرگانیـه‌ی قوڕه‌یــش کـ ‌ه سـه‌رجه‌م سـه‌رانی‬
‫ناوداریــان تیایــدا به‌شــدار بــوون‪ .‬کــه‌ ئه‌بوســوفیان بــه‌وه‌ی زانــی‪ ،‬خێــرا‬
‫خه‌بــه‌ری نــارد بــۆ مه‌ککــ ‌ه تــا دانیشــتوانی مه‌ککــه‌ فریــای قافڵه‌کــه‌ بکــه‌ون‬
‫و نه‌هێڵــن موســڵامنه‌کان داگیــری بکـه‌ن بــۆ خۆیــان‪ ،‬هــاوکات له‌گـه‌ڵ ناردنــی‬
‫خه‌به‌ره‌کــه‌دا‪ ،‬ڕێــگای قافڵه‌که‌یشــی گــۆڕی ! هــه‌ر کــه‌ کاربه‌ده‌ســتانی بــێ‬
‫بــاوه‌ڕی مه‌ککــه‌ بــه‌ هه‌واڵه‌که‌یــان زانــی‪ ،‬به‌په‌لــه‌ له‌شــکرێکی هــه‌زار که‌ســی‬
‫یــان پێکهێنــاو‪ ،‬بــۆ ڕزگارکردنــی قافڵه‌کـ ‌ه بـه‌ره‌و (بـه‌در) به‌ڕێکه‌وتــن‪ .‬له‌ڕێــگادا‬
‫هه‌واڵیــان پێگه‌یشــت کــه‌ قافڵــه‌ بازرگانیه‌کــ ‌ه لــه‌ چنگــی موســڵامنه‌کان‬
‫ڕزگاری بــووه‌و ده‌رچــووه‌‪ ،‬هه‌ندێکیــان ووتیــان‪ :‬که‌واتــه‌ بابگه‌ڕێینــه‌وه‌‪ ،‬بــه‌اڵم‬
‫ئه‌بوجه‌هــل _ بــه‌ خه‌یاڵــی خــۆی_ بــۆ چاوترســاندنی موســڵامنه‌کان ســوور‬
‫بــوو له‌ســه‌ر ڕۆشــن بــۆ (بــه‌در)‪ .‬هه‌رچــی موســڵامنه‌کانیش بــوون‪ ،‬بــه‌ڕزگار‬
‫بوونــی قافڵه‌کــه‌ زۆر خه‌مبــار بــوون و کۆمه‌ڵێکیشــیان ئاماده‌ییــان نه‌بــوو بــۆ‬
‫شــه‌ڕ‪ ،‬چونکــه‌ چاوه‌ڕوانــی ئــه‌وه‌ نه‌بــوون‪.‬‬
‫ني لَكَٰ ِرهُونَ ‪٥‬‬
‫ن ٱملُؤ ِم ِن َ‬ ‫ك ََمٓ أَخ َر َ‬
‫جكَ َربُّكَ ِمن بَي ِتكَ بِٱل َ‬
‫ح ِّق َوإِنَّ َفرِيقٗا ِّم َ‬
‫ئه‌وه‌بــوو لــه‌ ئایه‌تــی ژمــاره‌ (‪ )١‬دا فه‌رمــووی‪ :‬ده‌ســتکه‌وته‌کانتان بــۆ‬
‫خــوداو بــۆ پێغه‌مبه‌ره‌که‌یه‌تــی‪ ،‬وه‌ پێغه‌مبه‌ر(صلــی اللــه‌ علیــ ‌ه وســلم)‬
‫بــ ‌ه یه‌کســانی له‌نێــوان به‌شــداربووانی جه‌نگه‌کــه‌دا دابه‌شــی ده‌کات‪،‬‬
‫نــه‌ك به‌پێــی ئــاره‌زووی هه‌ندێکیــان‪ .‬ئینجــا لێــره‌دا ده‌فه‌رموێــت‪ :‬پــێ‬

‫‪46‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ناخــۆش بوونــی هه‌ندێــك ل ـ ‌ه موســڵامنه‌کان بــۆ ئ ـه‌و دابه‌شــکردنه‌‪ ،‬وه‌کــو ئ ـه‌و‬
‫پێناخۆشــبوونه‌یانه‌ کــه‌ کاتێــك بــه‌ فه‌رمانــی خــودا لــه‌ ماڵه‌کــه‌ت له‌گــه‌ڵ‬
‫هاوه‌اڵنــت ده‌رچوویــت بــۆ ده‌ســتگرتن به‌ســه‌ر قافڵه‌کــه‌دا‪ ،‬کــه‌ زانییــان‬
‫قافڵه‌که‌یــان لــ ‌ه ده‌ســت چــوو‪ ،‬و شــه‌ڕیان تــووش ده‌بێــت له‌گــه‌ڵ بــێ‬
‫باوه‌ڕانــی مه‌ککــه‌دا‪.‬‬
‫وت َوهُم يَنظُ ُرونَ ‪٦‬‬ ‫ل ٱمل َ ِ‬‫ساقُونَ إِ َ‬ ‫ي كَأَنَّ َا يُ َ‬‫ح ِّق بَعدَ َما تَ َب َّ َ‬
‫ف ٱل َ‬ ‫ج ِدلُونَكَ ِ‬ ‫يُ َٰ‬
‫ئــه‌ی پێغه‌مبــه‌ر (صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم)! ئــه‌و ئیامندارانــه‌ی کێشــه‌و‬
‫به‌رده‌ک ـه‌ت له‌گه‌ڵــدا ده‌ک ـه‌ن و ده‌ڵێــن‪ :‬ئێمــه ئامــاده‌ نه‌بوویــن بــۆ ش ـه‌ڕکردن‪،‬‬
‫ئێمــ ‌ه بــۆ گرتنــی قافڵه‌یــه‌ك هاتوویــن نــه‌ك بــۆ شــه‌ڕ‪ ،‬ئه‌وانــه‌ وه‌کــو ئه‌وانــه‌‬
‫وان ک ـه‌ ب ـه‌ره‌و مــردن ڕاپێــچ بکرێــن‪ .‬چونک ـه‌ ب ـه‌ ئاشــکرا ڕێــگای چــوون ب ـه‌ره‌و‬
‫مردنیــان ده‌بینــی‪ ،‬ک ـ ‌ه بریتــی بــوو ل ـه‌ ش ـه‌ڕ له‌گ ـه‌ڵ دوژمنــدا‪ .‬خــۆ وه‌نه‌بێــت‬
‫ئه‌مــه‌ شکســتی بــ ‌ه بــاوه‌ڕو ئیامنــی ئــه‌و هاوه‌اڵنــه‌ی پێغه‌مبــه‌ر (صلــی اللــه‌‬
‫علی ـه‌ وســلم) گه‌یاندبێــت‪ ،‬هه‌مــوو مرۆڤێــك ل ـه‌ ئازایه‌تیــدا وه‌کــو ی ـه‌ك نیــن‪،‬‬
‫ترســی کــوژران و مــردن لـه‌ هه‌مــوو مرۆڤێکــدا رسوشــتی یـه‌‪ ،‬جــا ئـه‌و ترسـه‌ی‬
‫الی هه‌ندێــك کــه‌س زۆر ئاشــکراو دیــاره‌‪ ،‬بــه‌اڵم الی هه‌ندێــك که‌ســی تــر‬
‫ترســێکی الوازو بــێ هێــزو نادیــاره‌‪ .‬ئه‌م ـه‌ جگ ـه‌ ل ـه‌وه‌ی ک ـه‌ ئ ـه‌و موســڵامنانه‌‬
‫کاتێــك لــه‌ مه‌دینــ ‌ه ده‌رچــوون خۆیــان بــۆ شــه‌ڕو ڕووبه‌ڕووبوونــه‌وه‌ له‌گــه‌ڵ‬
‫له‌شــکرێکی وا گــه‌وره‌دا ئامــاده‌ نه‌کردبــوو‪‌.‬‬
‫ن أَنَّ َهــا لَكُــم َوتَــ َودُّونَ أَنَّ غَــرَ َذ ِ‬
‫ات ٱلشَّ ــوكَ ِة‬ ‫ُــم ٱللَّــهُ إِحــدَ ى ٱلطَّآئِ َف َتــ ِ‬
‫َوإِذ يَ ِعدُ ك ُ‬
‫ن‪٧‬‬ ‫ــع دَابِــ َر ٱلكَٰ ِفرِيــ َ‬
‫ــق ِبكَلِ َٰم ِتــ ِهۦ َويَقطَ َ‬
‫ح َّ‬
‫ــق ٱل َ‬ ‫ح َّ‬ ‫تَكُــونُ لَكُــم َويُرِيــدُ ٱللَّــهُ أَن يُ ِ‬
‫ئــه‌م فه‌رمایشــت ‌ه ئاڕاســته‌ی ئــه‌و موســڵامنانه‌یه‌ کــ ‌ه به‌شــداری جه‌نگه‌کــه‌‬
‫بــوون‪ ،‬ده‌فه‌رموێــت‪ :‬بیــر بکه‌نــه‌وه‌ کــه‌ خــودا به‌ڵێنــی ســه‌رکه‌وتنی پێــدان‬
‫به‌ســه‌ر یه‌کێــك لــه‌و دووالیــه‌ی دوژمنــدا‪ ،‬کــه‌ الیه‌کیــان ده‌ســتکه‌وتنی‬

‫‪47‬‬
‫قافڵ ـه‌ بازرگانیه‌ک ـه‌ بــوو‪ ،‬الک ـه‌ی تریــش س ـه‌رکه‌وتنتانه‌ به‌س ـه‌ر له‌شــکری بــێ‬
‫باوه‌ڕانــدا کـه‌ بــۆ جه‌نــگ هاتبــوون بــۆ (بـه‌در)‪ .‬ئێــوه‌ حه‌زتــان لـ ‌ه ده‌ســتکه‌وتنی‬
‫قافڵه‌ک ـ ‌ه بــوو‪ ،‬ن ـه‌ك ڕووبه‌ڕووبوون ـه‌وه‌ له‌گ ـه‌ڵ ئ ـه‌و بــێ باوه‌ڕان ـه‌دا ک ـه‌ به‌هێــزو‬
‫توانایه‌کــی زۆره‌وه‌ هاتبوون ـه‌ مه‌یــدان‪ ،‬ب ـه‌اڵم خــودا ئ ـه‌وه‌ی نه‌ویســت ک ـه‌ ئێــوه‌‬
‫ده‌تانه‌ویســت‪ ،‬خــودا ده‌یه‌وێــت بــه‌ فه‌رمانه‌کانــی خــۆی هــه‌ق و ڕاســتی‬
‫بێنێت ـه‌ دی و س ـه‌رتان بخــات به‌س ـه‌ر ئ ـه‌و بــێ باوه‌ڕان ـه‌داو په‌لوپۆیــان ببڕێــت‬
‫و هێزیــان بنبــڕ بــکات‪.‬‬
‫بط َل ٱل َٰب ِط َل َولَو كَ ِر َه ٱملُج ِر ُمونَ ‪٨‬‬
‫ح َّق َويُ ِ‬ ‫لِ ُي ِ‬
‫ح َّق ٱل َ‬
‫خــودا ده‌یه‌وێــت له‌گــه‌ڵ بــێ باوه‌ڕانــدا به‌ره‌نــگار ببنــه‌وه‌‪ ،‬نــه‌ك قافڵه‌که‌تــان‬
‫ده‌ســتبکه‌وێت‪ ،‬تــا هــه‌ق و ڕاســتی _ کــه‌ ئایینــی پیــرۆزی ئیســامه‌_‬
‫ســه‌ربکه‌وێت و بچه‌ســپێت‪ ،‬ئه‌وه‌یــش کــه‌ پوچــه‌ڵ و بــێ که‌ڵکــه‌ _ کــه‌‬
‫بتپه‌رســتی یــه‌_ بشــکێت و پوچــه‌ڵ ببێتــه‌وه‌و تیــا بچێــت‪ .‬هه‌رچه‌نــده‌‬
‫ســته‌مکارانی خــراپ و تاوانبــار _ کـه‌ بــێ باوه‌ڕانــن _ پێیــان ناخــۆش بێــت و دڵ‬
‫شکســت بــن‪ ،‬چونک ـه‌ به‌ده‌ســتکه‌وتنی قافڵه‌ک ـ ‌ه ه ـه‌ق ب ـه‌و شــێوه‌یه‌ ئاشــکراو‬
‫ســه‌رنج ڕاکێشــه‌‪ ،‬ســه‌رنه‌ده‌که‌وت ‪ ،‬به‌ڵکــو ســه‌رکه‌وتن بــه‌ کوژرانــی ئــه‌و‬
‫ســه‌رۆکه‌ یاخیانــ ‌ه دێتــه‌ دی‪ .‬ئینجــا ئه‌وه‌بــوو لــه‌و شــه‌ڕه‌دا حه‌فتــا کــه‌س لــه‌‬
‫له‌شــکری بــێ بــاوه‌ڕان کــوژران و حه‌فتــا که‌سیشــیان لــێ به‌دیــل گیــرا‪.‬‬
‫ن ٱلَملَٰٓ ِئكَـ ِة ُمر ِد ِفـ َ‬
‫ن‬ ‫ن ُم ِمدُّ كُــم ِبأَلـ ٖ‬
‫ـف ِّمـ َ‬ ‫اب لَكُــم أَ ِّ‬
‫ج َ‬‫إِذ تَسـ َت ِغيثُونَ َربَّكُــم فَٱسـ َت َ‬
‫‪٩‬‬
‫ته‌فســیری ئایه‌تــی ‪ ٩‬واتــه‌‪ :‬إذ تســتغیثون‪ ،)...‬له‌گــه‌ڵ ته‌فســیری ئایه‌تــی‬
‫‪ ١٠‬واتــه‌‪ :‬ومــا جعلــه‌ اللــه‌ ‪ ...‬بــه‌ یه‌که‌وه‌یــه‌‪ ،‬کــه‌ ده‌فه‌رموێــت‪ :‬کاتێــك‬
‫موســڵامنه‌کان له‌شــکری بــێ باوه‌ڕانیــان بینــی ک ـه‌ چه‌نــده‌ زۆر بــوون‪ ،‬په‌نایــان‬
‫بــۆ خــودا بــردو‪ ،‬داوای یارمه‌تیــان لــێ کــرد‪ ..‬پێــش ئ ـه‌وه‌ی ش ـه‌ڕ گ ـه‌رم ببێــت‪،‬‬

‫‪48‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫پێغه‌مبه‌ر(صلــی اللــه‌ علیــ ‌ه وســلم) ڕووی کــرده‌ که‌عبــه‌و ده‌ســتیکرد بــه‌‬
‫الاڵنـه‌و ‌ه لـه‌ خــودا کـ ‌ه سـه‌ریان بخــات به‌سـه‌ر بــێ باوه‌ڕانــدا‪ ،‬جــا لێــره‌دا خــودا‬
‫مــوژده‌ی سـه‌رکه‌وتنی پێــدان و فه‌رمــووی‪ :‬هـه‌زار فریشــته‌ یـه‌ك لـه‌ دوای یـه‌ك‬
‫ده‌نێــرم بــۆ یارمه‌تیدانتــان‪ ،‬تــا مــوژده‌ بێــت بـ ‌ه سـه‌رکه‌وتنتان و‪ ،‬هێــزی دڵتــان‬
‫قایــم ببێــت و تــرس و بیــم ل ـه‌ دڵتانــدا نه‌مێنێــت‪ .‬بێگومــان س ـه‌رکه‌وتن ته‌نهــا‬
‫به‌ده‌ســتی خودای ـه‌و‪ ،‬جگ ـه‌ ل ـه‌و ک ـه‌س هیچــی پــێ ناکرێــت‪ ،‬چ فریشــته‌و چ‬
‫غه‌یــری فریشــته‌‪ ..‬هیــچ ســه‌رکه‌وتنێك نیــه‌‪ ،‬مه‌گــه‌ر له‌الیه‌نــی خــوداوه‌‬
‫بێــت‪ ،‬به‌ڕاســتی ئ ـه‌و خودایه‌کــی خــاوه‌ن توانای ـه‌‪ ،‬وه‌ خاوه‌نــی حیکمه‌ت ـه‌و کار‬
‫به‌جێیــه‌و کاری بــێ هــووده‌ نــاکات‪.‬‬
‫ر إِ َّل ِمــن ِعنـ ِد ٱللَّـ ِه‬ ‫ـن ِبـ ِهۦ ُقلُوبُكُــم ۚ َو َمــا ٱل َّنـ ُ‬ ‫ى َولِ َتط َمـ ِ َّ‬ ‫ر ٰ‬ ‫ج َعلَــهُ ٱللَّــهُ إِ َّل بُـ َ‬
‫َو َمــا َ‬
‫ـم ‪١٠‬‬ ‫ح ِكيـ ٌ‬
‫ۚ إِنَّ ٱللَّــهَ َعزِيـ ٌز َ‬
‫بــۆ ته‌فســیری ئــه‌م ئایه‌تــه‌ پیــرۆز ‌ه بگه‌ڕێــره‌وه‌ بــۆ ئایه‌تــی پێشــوو واتــه‌‪:‬‬
‫ئایه‌تــی ‪.٩‬‬
‫ـآ ِء َمـآ ٗء لِّ ُيطَ ِّه َركُــم ِبـ ِهۦ‬ ‫ٱلسـ َ‬‫ن َّ‬ ‫ـاس أَ َم َنـ ٗة ِّمنــهُ َويُ َنـ ِّز ُل َعلَيكُــم ِّمـ َ‬
‫إِذ يُغَشِّ ــيك ُُم ٱل ُّن َعـ َ‬
‫ـت ِبـ ِه ٱألَقــدَ ا َم ‪١١‬‬ ‫ـى ُقلُو ِبكُــم َويُ َث ِّبـ َ‬ ‫ي ِبـ َ‬
‫ـط َعـ َ ٰ‬ ‫ـب َعنكُــم رِجـ َز ٱلشَّ ــيطَٰنِ َولِ َ‬ ‫َويُذ ِهـ َ‬
‫(نعــاس)‪ :‬شــێوه‌ خه‌وتنێک ـ ‌ه پێــش خه‌وتنــی ت ـه‌واو ڕوو ل ـه‌ ئاده‌میــزاد ده‌کات‪،‬‬
‫به‌کــوردی (وه‌نــه‌وز) ی پــێ ده‌ڵێــن‪ .‬وادیــاره‌ شــه‌وی پێــش ڕۆژی شــه‌ڕه‌که‌‬
‫هه‌ندێــك لــه‌ موســڵامنه‌کان تــرس دایگرتــوون‪ ،‬ئینجــا ئــه‌و شــه‌وه‌ خه‌ویــان‬
‫هــات و وه‌نه‌وزێکیــان دا‪ .‬هه‌ندێــك تووشــی له‌شپیســی بــوون‪ ،‬ئینجــا شـه‌یتان‬
‫بــ ‌ه وه‌سوه‌ســه‌ هێرشــی بــۆ هێنــان‪ ،‬ئاخــر ئێــوه‌ چــۆن ده‌توانــن به‌رانبــه‌ر‬
‫دوژمنێکــی وا گ ـه‌وره‌ بوه‌ســتنه‌وه‌‪ ،‬ل ـه‌ کاتێکــدا ک ـه‌ ئێــوه‌ که‌مــن و له‌شیشــتان‬
‫پیــس بــووه‌و لـه‌ شــوێنێکی ملــاوی وادان کـه‌ مــرۆڤ پێــی ده‌خزێــت له‌سـه‌ری‪.‬‬
‫ئینجــا لێــره‌دا خــودا ده‌فه‌رموێــت‪ :‬بیــر بکه‌ن ـه‌و ‌ه ک ـه‌ چــۆن خــودا وه‌ن ـه‌وزی بــۆ‬

‫‪49‬‬
‫نــاردن‪ ،‬تــا ترســی دڵتــان دامرکێــت‪ ،‬ئینجــا بارانــی بارانــد به‌س ـه‌رتاندا تــا ل ـ ‌ه‬
‫لــه‌ش پیســی پــاك ببنــه‌وه‌و وه‌سوه‌ســه‌ی شــه‌یتانتان لــێ دوور بخاتــه‌وه‌‪ ،‬وه‌‬
‫زه‌وی یـه‌ ملاویه‌کـه‌ش به‌هــۆی ئـه‌و بارانـه‌و ‌ه یـه‌ك بگرێــت و تونــدو تــۆڵ بێــت‪،‬‬
‫بــۆ ئ ـه‌وه‌ی ل ـه‌ کاتــی ش ـه‌ڕدا بتوانــن ب ـه‌ چاکیــی له‌س ـه‌ری ڕابوه‌س ـن‌‪.‬‬
‫ف‬ ‫ســأُل ِقي ِ‬ ‫ن َءا َم ُنــواْ ۚ َ‬‫ن َم َعكُــم َف َث ِّب ُتــواْ ٱلَّ ِذيــ َ‬ ‫ل ٱلَملَٰٓ ِئكَــ ِة أَ ِّ‬
‫حــي َر ُّبــكَ إِ َ‬ ‫إِذ ُيو ِ‬
‫رضبُــواْ ِمن ُهــم ك َُّل بَ َنانٖ ‪١٢‬‬ ‫ـوق ٱألَع َنــاقِ َوٱ ِ‬ ‫رضبُــواْ َفـ َ‬
‫ـب فَٱ ِ‬ ‫ن كَ َفـ ُرواْ ٱل ُّرعـ َ‬‫ـوب ٱلَّ ِذيـ َ‬‫ُقلُـ ِ‬
‫خــودا بــه‌ وه‌حــی فه‌رمانیــدا بــه‌ فریشــته‌کان‪ :‬کــه‌ مــن له‌گه‌ڵتانــدام بــه‌‬
‫یارمه‌تیدانتــان و‪ ،‬تــرس ده‌خه‌مــه‌ دڵــی بــێ بــاوه‌ڕه‌کان وه‌ ئێوه‌یــش بــه‌‬
‫ئیلهــام هێــز بخه‌نــ ‌ه دڵــی ئیامنــداران‪ ،‬تــا لــه‌ به‌رامبــه‌ر دوژمنــدا خۆڕاگــرو‬
‫پتــه‌و بــن‪ .‬فارضبــوا‪ ...‬هه‌ندێــك لــه‌ موفه‌ســیران ده‌ڵێــن‪ :‬ئــه‌م فه‌رمایشــته‌‬
‫ئاڕاســته‌ی فریشــته‌کان کــراوه‌‪ .‬ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ده‌ســت له‌گــه‌ردن و ســه‌ری‬
‫بــێ بــاوه‌ڕان بوه‌شــێنن و‪ ،‬له‌ســه‌ر په‌نجه‌کانیــان بــده‌ن و بیبــڕن‪ ،‬تــا توانــای‬
‫گرتنــی چه‌کیــان نه‌مێنێــت‪ .‬هه‌ندێکــی تریــان ده‌ڵێــن‪ :‬ئــه‌م فه‌رمایشــته‌‬
‫ئاڕاســته‌یه‌ بۆبــاوه‌ڕداران‪ ،‬چونکــه‌ لــه‌ ئایه‌تــی پێشــووتردا فه‌رمــووی‪ :‬خــودا‬
‫فریشــته‌کانی بــۆ مــوژده‌دان نــارد‪ ،‬تــا موجاهیــده‌کان دڵنیــا بــن کــه‌ خــودا‬
‫ســه‌ریان ده‌خــات‪ .‬وه‌کــو باســان کــرد ژمــاره‌ی له‌شــکری بــێ بــاوه‌ڕان ســێ‬
‫چه‌ندانــه‌ی موســڵامنه‌کان بــوو‪ .‬چــه‌ك و تفاقــی شــه‌ڕیان بــه‌ تــه‌واوی پــێ‬
‫بــوو‪ ،‬بــه‌ پێچه‌وانــه‌ی موســڵامنه‌کان کــه‌ بــۆ شــه‌ڕکردن ئامــاد ‌ه نه‌بووبــوون‬
‫و ژماره‌شــیان کــه‌م بــوو‪ .‬بۆیــ ‌ه کــه‌ زانیــان تــازه‌ شــه‌ڕ یه‌خــه‌ی پــێ گرتــوون‪،‬‬
‫هه‌ندێکیــان تــرس دایگرتــن خودایــش فریشــته‌کانی نــارد تــا هێــزی دڵیــان‬
‫قایــم بــکات و ب ـه‌ زۆر بکه‌ون ـ ‌ه پێــش چــاوی بــێ بــاوه‌ڕان‪ .‬خاوه‌نــی ته‌فســیری‬
‫(املنــار) یــش له‌ســه‌ر ئــه‌م ڕایه‌یــه‌‪.‬‬
‫ســولَهُ ۥ ۚ َو َمــن يُشَ ــا ِق ِق ٱللَّــهَ َو َر ُ‬
‫ســولَهُ ۥ فَــإِنَّ ٱللَّــهَ‬ ‫َٰذلِــكَ ِبأَنَّ ُهــم شَ ــآقُّواْ ٱللَّــهَ َو َر ُ‬

‫‪50‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫شَ ــ ِديدُ ٱل ِعق ِ‬
‫َــاب ‪١٣‬‬
‫ناردنــی فریشــته‌و ئـه‌و کوشــتاره‌ی لـه‌ بــێ بــاوه‌ڕان کــرا‪ ،‬له‌بـه‌ر خراپیــی خۆیــان‬
‫و بــێ بــاوه‌ڕی یــان و دوژنایه‌تیــی سه‌رســه‌ختانه‌یان بــوو له‌گــه‌ڵ خــوداو‬
‫پێغه‌مبـه‌ری خــوادا (صلــی اللـه‌ علیـه‌ وســلم) ‪ ،‬هـه‌ر که‌ســێکیش دوژمنایه‌تــی‬
‫خــوداو پێغه‌مبــه‌ری خــودا بــکات ئــه‌و ‌ه بێگومــان خــودا تۆڵه‌ســێنه‌رێکی‬
‫ئێجــگار تونــده‌و ئازاردانــی زۆر ب ـه‌ تیین ـه‌‪.‬‬
‫َٰذلِكُم َف ُذوقُو ُه َوأَنَّ لِلكَٰ ِفرِي َ‬
‫ن َع َذ َ‬
‫اب ٱل َّنا ِر ‪١٤‬‬
‫ئــه‌ی بــێ باوه‌ڕینــه‌‪ ،‬بــه‌م شکســت و ســزایه‌ تۆڵــه‌ی خۆتــان بچێــژن‪ ،‬جگــه‌‬
‫له‌مه‌یــش بێگومــان لــه‌ڕۆژی دواییــدا ئاگــری دۆزه‌خ دانــراو ‌ه بــۆ بــێ بــاوه‌ڕان‪.‬‬
‫ن كَ َف ُرواْ زَحفٗا ف ََل تُ َولُّوه ُُم ٱألَدبَا َر ‪١٥‬‬ ‫ن َءا َم ُن ٓواْ إِ َذا لَ ِقي ُت ُم ٱلَّ ِذي َ‬‫يَٰٓأَيُّ َها ٱلَّ ِذي َ‬
‫ئ ـه‌ی ئه‌وان ـه‌ی ک ـه‌ باوه‌ڕتــان به‌خــوداو ب ـه‌ پێغه‌مبه‌ر(صلــی الل ـه‌ علی ـه‌ وســلم)‬
‫هێنــاوه‌! ئه‌گــه‌ر به‌ره‌نــگاری بــێ بــاوه‌ڕان بوونــه‌و ‌ه لــه‌و کاتــه‌دا کــه‌ هێــرش‬
‫دێنن ـ ‌ه س ـه‌رتان‪ ،‬پشــتیان تــێ مه‌ک ـه‌ن و ڕامه‌ک ـه‌ن ‪ ،‬به‌ڵکــو ده‌بێــت به‌وپ ـه‌ڕی‬
‫ئازایه‌تیــه‌وه‌ ڕووبه‌ڕوویــان ببنــه‌وه‌و شــه‌ڕ بکــه‌ن له‌گه‌ڵیانــدا‪.‬‬
‫ل ِف َئــ ٖة َفقَــد بَــآ َء‬ ‫ح ِّرفٗــا لِّ ِق َتــالٍ أَو ُم َت َ‬
‫ح ِّيــ ًزا إِ َ ٰ‬ ‫َو َمــن يُ َولِّهِــم يَو َم ِئــ ٖذ ُدبُــ َر ُهۥٓ إِ َّل ُم َت َ‬
‫ِئــس ٱمل َ ِصــرُ ‪١٦‬‬ ‫ــم ۖ َوب َ‬ ‫ج َه َّن ُ‬ ‫ن ٱللَّــ ِه َو َمأ َوىٰــهُ َ‬ ‫ــب ِّمــ َ‬
‫ِبغَضَ ٖ‬
‫هه‌رکه‌ســێك برتســێت و ڕابــکات و پشــت ل ـه‌ دوژمــن بــکات‪ ،‬ئ ـه‌وه‌ ده‌که‌وێت ـه‌‬
‫بــه‌ر غه‌زه‌بــی خــوداو لــه‌و ڕۆژی دواییشــدا جێگــه‌ی دۆزه‌خ ده‌بێــت کــه‌‬
‫خراپرتیــن ســه‌ره‌نجامه‌‪ ،‬ته‌نهــا مه‌گــه‌ر مه‌به‌ســتی لــه‌و پشــت هه‌ڵکردنــه‌‬
‫ئــه‌وه‌ بێــت بچێــت بــۆ الیه‌کــی تــری شــه‌ڕه‌که‌ کــه‌ بزانێــت بــۆ په‌المــاردان و‬
‫هێــرش بــردن چاکــره‌‪ ،‬یاخــود مه‌به‌ســتی لــ ‌ه پشــت هه‌ڵکردنه‌کــه‌ ڕۆیشــن‬
‫بێــت بــۆ الیه‌کــی تــری مه‌یدانــی جه‌نگه‌کــه‌ بــۆ یارمه‌تیدانــی یه‌کێــك‬
‫یــان ده‌ســته‌یه‌ك لــه‌ هاوڕێکانــی تــا لــه‌ دوژمــن بیانپارێزێــت‪ .‬هه‌ندێــك لــه‌‬

‫‪51‬‬
‫ته‌فسیرنووســان ده‌ڵێــن‪ :‬ئه‌مـ ‌ه لـه‌ کاتێكــدا فـه‌رز ‌ه کـه‌ دوژمــن دوو چه‌ندانـه‌ی‬
‫ژمــاره‌ی موســڵامنه‌کان زیاتــر نه‌بێــت‪ ،‬خــۆ ئه‌گــه‌ر لــه‌و دوو چه‌ندانــ ‌ه زیاتــر‬
‫بــن‪ ،‬ئــه‌و کاتــه‌ هه‌رکه‌ســێك پشــت بکاتــه‌ دوژمــن و ڕابــکات ئــه‌م هه‌ڕه‌شــه‌‬
‫نایگرێتــه‌وه‌‪ ..‬هه‌ندێــك لــه‌ صه‌حابــه‌ ئه‌گێڕنــه‌و ‌ه کــه‌ مه‌به‌ســت لــه‌م ئایه‌تــه‌‬
‫پشــت کردن ـ ‌‌ه دوژمــن بــوو ‌ه ل ـ ‌ه ش ـه‌ڕی ب ـه‌دردا‪.‬‬
‫بل‬‫ـى َولِ ُي ِ َ‬ ‫ـت َولَٰ ِكـ َّ‬
‫ن ٱللَّــهَ َر َمـ ٰ‬ ‫ـت إِذ َر َميـ َ‬ ‫َفلَــم تَق ُتلُو ُهــم َولَٰ ِكـ َّ‬
‫ن ٱللَّــهَ َق َتلَ ُهــم ۚ َو َمــا َر َميـ َ‬
‫يم ‪١٧‬‬ ‫يع َعلِ ‪ٞ‬‬‫سـ ِم ٌ‬ ‫سـ ًنا ۚ إِنَّ ٱللَّــهَ َ‬ ‫ح َ‬ ‫ن ِمنــهُ بَـ َ ٓ‬
‫ـا ًء َ‬ ‫ٱملُؤ ِم ِنـ َ‬
‫ئـه‌ی موســڵامنینه‌‪ ...‬ئه‌وانـه‌ی کـه‌ لـه‌ شـه‌ڕی بـه‌دردا کــوژران‪ ،‬کـه‌ حه‌فتــا که‌س‬
‫بــوون‪ ،‬ئێــو ‌ه ب ـه‌ هێــزو توانــای خۆتــان نه‌تانکوشــن‪ ،‬به‌ڵکــو ب ـه‌ یارمه‌تیدانتــان‬
‫ل ـه‌ الی ـه‌ن خــوداوه‌و به‌هــۆی غیــره‌ت خســتنه‌ نــاو دڵــی ئێــوه‌و تــرس خســتنه‌‬
‫نــاو دڵــی دوژمــن و ب ـه‌زۆر پیشــاندانتان له‌پێــش چــاوی دوژمنــداو به‌هــۆی ئ ـه‌و‬
‫فریشــتانه‌و ‌ه ک ـه‌ نــاردی بۆتــان _خــودا ئه‌وان ـه‌ی کوشــتوه‌_ پێغه‌مب ـه‌ری خــودا‬
‫(صلــی اللــ ‌ه علــی وســلم) له‌کاتــی شــه‌ڕه‌که‌دا مســتێ خۆڵــی بــه‌ره‌و ڕووی‬
‫له‌شــکری بــێ بــاوه‌ڕان هاوێشــت و دوعــای لێکــردن‪ .‬جــا تــۆزی ئــه‌و خۆڵــه‌‬
‫که‌وتــه‌ به‌رچــاوو ده‌م و لووتــی بــێ بــاوه‌ڕان و بوویــ ‌ه هۆیــه‌ك لــ ‌ه هۆیه‌کانــی‬
‫ســه‌رکه‌وتنی موســڵامنه‌کان‪ .‬ئینجــا لێــره‌دا فه‌رمایشــت ده‌فه‌رموێــت‪:‬‬
‫وه‌نه‌بێــت تــۆ ئــه‌و خۆڵــه‌ت هاویشــتبێت‪ ،‬به‌ڵکــو خــودا هاویشــتوویه‌تی‪،‬‬
‫چونکــه‌ خــودا گه‌یاندیــ ‌ه ســه‌ر کافــران و وای کــرد کاریــان لــێ بــکات‪ ..‬و‬
‫لیبلــی املومنیــن‪ ...‬وات ـه‌‪ :‬خــودا ئ ـه‌وه‌ی بۆی ـ ‌ه کــرد‪ ،‬تــا ئیامنــداران بخات ـه‌ ژێــر‬
‫تاقیکردنه‌وه‌یــه‌ك کــه‌ ســه‌رکه‌وتن و خۆشــی بــ ‌ه دواوه‌ بێــت‪ ،‬به‌ڕاســتی خــودا‬
‫زۆر بیســه‌رو زانایــه‌ پاڕانه‌وه‌کانتانــی بیســت و ئــاگای لــه‌ حاڵتــان بــوو‪.‬‬
‫ن ‪١٨‬‬ ‫ن كَي ِد ٱلكَٰ ِفرِي َ‬ ‫َٰذلِكُم َوأَنَّ ٱللَّهَ ُمو ِه ُ‬
‫حاڵــی موســڵامنه‌کان و حاڵــی بــێ بــاوه‌ڕه‌کان ئــه‌و ‌ه بــوو کــه‌ بیــرا‪ ،‬بێگومــان‬

‫‪52‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫خــودا فڕوفێــڵ و پیالنــی بــێ بــاوه‌ڕان ڕیســوا ده‌کات‪.‬‬
‫ر لَّكُــم ۖ َوإِن تَ ُعــودُواْ‬
‫خـ ‪ٞ‬‬ ‫ـح ۖ َوإِن تَن َت ُهــواْ َف ُه ـ َو َ‬ ‫ـم ٱلفَتـ ُ‬ ‫حواْ َف َقــد َ‬
‫جآ َءكُـ ُ‬ ‫إِن تَس ـ َتف ِت ُ‬
‫ن ‪١٩‬‬ ‫ـرَت َوأَنَّ ٱللَّــهَ َمـ َ‬
‫ـع ٱملُؤ ِم ِن ـ َ‬ ‫ـي َعنكُــم ِف َئ ُتكُــم شَ ـي‍ٔٗا َولَــو كَـ ُ‬ ‫نَ ُعــد َولَــن تُغ ِنـ َ‬
‫ده‌گێڕنــه‌وه‌ کــه‌ بــێ بــاوه‌ڕان پێــش ده‌رچــوون بــه‌ره‌و بــه‌در‪ ،‬الی که‌عبــه‌دا‬
‫ووتیــان‪ :‬خودایــه‌ کان المــان ئێمــه‌ یــان موســڵامنه‌کان باشــرین ئه‌وه‌مــان‬
‫ســه‌ربخه‌؟! جــا لێــره‌دا خــودا ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ئه‌گــه‌ر ئێــوه‌ داواتــان ده‌کــرد‬
‫خــودا چاکرتیــن کۆمه‌ڵتــان ســه‌ر بخــات ‪ ،‬ئــه‌و ‌ه ســه‌رکه‌وتنتان بــۆ هــات کــه‌‬
‫س ـه‌رکه‌وتنی موســڵامنه‌کانه‌‪ ...‬باشــر وای ـه‌ واز ل ـه‌ دوژمنایه‌تــی موســڵامنه‌کان‬
‫بێنــن‪ ،‬خــۆ ئه‌گــه‌ر وازیــان لــێ نه‌هێنــن و دووبــاره‌ بگه‌ڕێنــه‌و ‌ه بــۆ یاخــی‬
‫بــوون‪ ،‬ئــه‌وه‌ ئێمه‌یــش دوبــار ‌ه ده‌گه‌ڕێینــه‌وه‌ بــۆ شــکاندتان و واز ناهێنیــن‬
‫لــه‌ یارمه‌تیدانــی ئیامنــداران‪ ،‬بــه‌ زۆریــی خۆشــتاندا مه‌نــازن چونکــه‌‪ ،‬زۆری‬
‫یه‌که‌تــان بــه‌ که‌ڵکتــان نایــه‌ت‪ ،‬چونکــه‌ خــودا بــۆ یارمه‌تیــدان و سه‌رخســن‬
‫هه‌میشــه‌ له‌گــه‌ڵ ئیامنداراندایــه‌‪.‬‬
‫سولَهُ ۥ َو َل تَ َولَّواْ عَنهُ َوأَن ُتم تَس َم ُعونَ ‪٢٠‬‬ ‫ن َءا َم ُن ٓواْ أَ ِطي ُعواْ ٱللَّهَ َو َر ُ‬‫يَٰٓأَيُّ َها ٱلَّ ِذي َ‬
‫ئــه‌ی ئه‌وانــه‌ی باوه‌ڕتــان هێنــاوه‌‪ ،‬گوێڕایه‌ڵــی فه‌رمانه‌کانــی خــوداو‬
‫پێغه‌مبه‌ری(صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) خــودا بــن‪ ،‬و ‌ه بــه‌ پێــی ئــه‌و فه‌رمانانــه‌‬
‫ژیانتــان ببه‌نـ ‌ه سـه‌رو هه‌رگیــز لێــی المـه‌ده‌ن و پشــتیان تــێ مه‌کـه‌ن‪ ،‬چونکـه‌‬
‫ئێــوه‌ ئــه‌و بڕیــارو فه‌رمانانه‌تــان پــێ ده‌گات و ده‌یبیســن و ده‌زانــن چــی‬
‫د ه‌فه‌رموێــت‪.‬‬
‫س ِمع َنا َوهُم َل يَس َم ُعونَ ‪٢١‬‬ ‫ن قَالُواْ َ‬ ‫َو َل تَكُونُواْ كَٱلَّ ِذي َ‬
‫ئێــو ‌ه وه‌کــو ئــه‌و دووڕووانــه‌ مه‌بــن کــه‌ ده‌یانــووت‪ :‬ئێمــه‌ فه‌رمانه‌کامنــان‬
‫بیســت‪ ،‬بــه‌اڵم لــه‌ ڕاســتیدا نه‌یانبســتووه‌‪،‬چونکه‌ دڵــی ناده‌نــێ و کاریــان‬
‫تێنــاکات تــا بیروبــاوه‌ڕی پووچـه‌ڵ و ڕه‌وشــتی خراپیــان بگــۆڕن و واز لـ ‌ه ڕێــگای‬

‫‪53‬‬
 ‫چــه‌وت بێنــن و بێنــه‌ ســه‌ر ڕاســته‌ شــه‌قامی خــودا‪.‬‬
‫ن َل يَع ِقلُونَ ‪٢٢‬‬
‫كم ٱلَّ ِذي َ‬ ‫ٓب ِعندَ ٱللَّ ِه ُّ‬
‫ٱلص ُّم ٱل ُب ُ‬ ‫إِنَّ َ َّ‬
‫ش ٱلدَّ َوا ِّ‬
‫بێگومــان خراپرتینــی ئـه‌و گیاندارانـه‌ی کـه‌ له‌سـه‌ر زه‌وی ده‌ڕۆن لـه‌ الی خــودا‪،‬‬
‫ئـه‌و ئاده‌میــزاده‌ بوغرایانـه‌ن کـه‌ کـه‌ڕن و قسـه‌ی بــاش نابیســن‪ ،‬الڵــن و وتـه‌ی‬
‫هـه‌ق و ڕاســت یــان به‌سـه‌ر زمانــدا نایـه‌ت‪ ،‬ئه‌وانـ ‌ه ئـه‌و که‌ســانه‌ن کـه‌ بێهــۆش‬
‫و نه‌فــام و نــا تێگه‌یشــتوون‪ .‬ئه‌وانــه‌ وه‌کــو ڕانــه‌ مه‌ڕێکــن کــه‌ هــاوارو قســه‌ی‬
‫شــوانه‌که‌یان ده‌بیســن‪ ،‬ب ـه‌اڵم تێــی ناگ ـه‌ن و توانــای قسه‌کردنیشــیان نی ـه‌‪.‬‬
‫نه‌خێــر به‌ڵکــو حاڵــی ئه‌وانــه‌ لــه‌ حاڵــی مــااڵت خراپــره‌‪ ،‬چونکــه‌ مــااڵت بــه‌‬
‫پێــی ئ ـه‌و غه‌ریــزه‌ی خــودا پێیــداو ‌ه ژیانــی خــۆی ده‌بات ـه‌ س ـه‌ر‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئه‌وان ـه‌‬
‫بیــرو هۆشــی خۆیــان ناخه‌نــه‌کار تــا هه‌قیــان لــه‌ ناهــه‌ق بــۆ جیــا بکاتــه‌وه‌‪.‬‬
‫(دواب) کــۆی (دابــة) یـه‌‪ ...‬بـه‌ هه‌مــوو گیاندارێــك ده‌وترێــت کـه‌ به‌سـه‌ر زه‌ویــدا‬
‫بــڕوات‪ ،‬یــان بخشــێت‪ ،‬بـه‌اڵم زۆرتــر بــۆ ئــاژه‌ڵ و مــارو مێــروو بـه‌کار ده‌برێــت‪.‬‬
‫ريا َّلَس َم َع ُهم ۖ َولَو أَس َم َع ُهم لَ َت َولَّواْ َّوهُم ُّمعرِضُ ونَ ‪٢٣‬‬ ‫َولَو َعلِ َم ٱللَّهُ ِفيهِم َ‬
‫خ ٗ‬
‫ئه‌گـه‌ر خــودا بیزانیایـه‌ کـه‌ ئه‌وانـه‌ ڕووده‌که‌نـه‌ چاکـه‌و ئیــان دێنــن و که‌ڵکیــان‬
‫هه‌ی ـه‌‪ ،‬کارێکــی وای ده‌کــرد ک ـه‌ خێــرو ه ـه‌ق _ ک ـه‌ ئایینــی خودای ـه‌_ بیســن‪،‬‬
‫ب ـه‌اڵم ده‌زانێــت ئه‌وان ـه‌ المــل و یاخــی و بــێ که‌ڵکــن‪ .‬خــۆ ئه‌گ ـه‌ر وای بکردای ـه‌‬
‫گــوێ بده‌نــه‌ قســه‌ی هــه‌ق و ڕاســتی و فه‌رمانه‌کانــی ئاییــن‪ ،‬ئــه‌و کاته‌یــش‬
‫هــه‌ر ســوودیان لــێ وه‌رنه‌ده‌گــرت و ڕووی خۆیــان لــێ وه‌رده‌گێــڕاو یاخــی‬
‫ده‌بــوون‪ ...‬ئ ـه‌م فه‌رمایشــته‌ زۆر ل ـ ‌ه موســڵامنانی ئ ـه‌م س ـه‌رده‌مه‌ ده‌گرێت ـه‌وه‌‪،‬‬
‫ئه‌مانــه‌ ڕۆژانــه‌ گوێیــان لــه‌ فه‌رمایشــته‌کانی خــوداو پێغه‌مبــه‌ره‌ (صلــی اللــه‌‬
‫علی ـه‌ وســلم) ب ـه‌اڵم کاریــان تــێ نــاکات تــا ل ـه‌ گونــاه و خراپ ـه‌ الیــان بــدات و‬
‫ڕوویــان وه‌ربگێڕێــت ب ـه‌ره‌و چاک ـه‌و خواناســیی ڕاســته‌قینه‌‪.‬‬
‫ســولِ إِ َذا َد َعاكُــم لِـ َ‬
‫ـا يُحيِيكُــم ۖ َوٱعلَ ُمـ ٓواْ‬ ‫يَٰٓأَيُّ َهــا ٱلَّ ِذيـ َ‬
‫ن َءا َم ُنــواْ ٱسـ َتجِ ي ُبواْ لِلَّـ ِه َولِل َّر ُ‬

‫‪54‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ـرونَ ‪٢٤‬‬ ‫ن ٱملَــر ِء َوقَل ِبـ ِهۦ َوأَنَّــهُ ٓۥ إِلَيـ ِه تُحـ َ ُ‬
‫ـول َبـ َ‬‫حـ ُ‬ ‫أَنَّ ٱللَّــهَ َي ُ‬
‫ئــه‌ی ئه‌وانــه‌ی که‌باوه‌ڕتــان هێنــاوه‌! وه‌اڵمــی فه‌رمانــی خــوداو فه‌رمانــی‬
‫پێغه‌مبــه‌ری خــودا (صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) بده‌نــه‌وه‌و په‌یڕه‌وییــان لــێ‬
‫بکـه‌ن‪ ،‬کاتێــك کـه‌ داوای کارێکتــان لــێ ده‌کـه‌ن کـه‌ ژیانێکــی تـه‌واو خــۆش و پڕ‬
‫کامه‌رانییتــان بــۆ فه‌راه ـه‌م ده‌هێنێــت‪ ،‬ئێوه‌یــش داواک ـه‌ی جێبه‌جــێ بک ـه‌ن‪.‬‬
‫جــا ئــه‌و فه‌رمانــه‌ فه‌رمانپێــدان بێــت بــۆ غــه‌زاو ڕووبه‌ڕووبوونــه‌وه‌ له‌گــه‌ڵ‬
‫دوژمنــدا‪ ،‬یاخــود ه ـه‌ر بڕیــارو فه‌رمانێکــی تــر بێــت ل ـه‌ فه‌رمانه‌کانــی ئایینــی‬
‫خــودا‪ .‬بێگومــان ده‌بێــت بزانــن پشــکردنه‌ فه‌رمانــی خــوداو پێغه‌مب ـه‌ر (صلــی‬
‫اللــه‌ علیــه‌ وســلم) ســه‌رچاوه‌ی گشــت نه‌هامه‌تیه‌کــه‌و ئاده‌میــزاد بــه‌ره‌و‬
‫هه‌مــوو جــۆره‌ خراپی ـه‌ك ڕاده‌کێشــێت و‪ ،‬ده‌بێت ـه‌ هــۆی ئ ـه‌وه‌ی خــودا دڵــی ب ـه‌‬
‫په‌رده‌یه‌کــی ڕه‌ش داپۆشــێت‪ .‬بێگومــان هه‌مووتــان لــه‌ ڕۆژی دواییــدا _ بــۆ‬
‫حیســاب و لێپرســینه‌و ‌ه ل ـه‌وه‌ی کردوتان ـه‌ له‌ژیانــی دنیاتانــدا _ کۆده‌کرێن ـه‌وه‌‬
‫بــۆ الی خــودا‪.‬‬
‫ٓص ـ ٗة ۖ َوٱعلَ ُم ـ ٓواْ أَنَّ ٱللَّــهَ شَ ـ ِديدُ‬ ‫ن ظَلَ ُمــواْ ِمنكُــم َ‬
‫خا َّ‬ ‫ـن ٱلَّ ِذي ـ َ‬
‫َوٱتَّ ُقــواْ ِفت َن ـ ٗة َّل ت ُِصيـ َ َّ‬
‫ـاب ‪٢٥‬‬ ‫ٱل ِع َقـ ِ‬
‫ئـه‌ی موســڵامنان خۆتــان بپارێــزن لـه‌ هه‌مــوو بـه‌اڵو فیتنه‌یـه‌ك‪ ،‬کـه‌ زه‌ره‌رو زیان‬
‫و ناخۆشــیه‌كه‌ی ته‌نهــا ســته‌مکاران ناگرێتــه‌وه‌و بــه‌س‪ ،‬ئــه‌و ســته‌مکارانه‌ی‬
‫ک ـ ‌ه بوونه‌ت ـ ‌ه هــۆکاری هاتنــی ئ ـه‌و ب ـه‌اڵو کاره‌ســاته‌‪ ،‬به‌ڵکــو س ـه‌رجه‌م خه‌ڵکــی‬
‫وواڵت ده‌گرێتــه‌وه‌‪ ،‬ئێــوه‌ بزانــن کــه‌ به‌ڕاســتی خــودا تۆڵه‌ســه‌ندنه‌وه‌ی زۆر‬
‫به‌تیینــه‌ به‌رانبــه‌ر ئه‌وانــه‌ی له‌فه‌رمانه‌کانــی الده‌ده‌ن و یاخــی ده‌بــن‪....‬‬
‫بێگومــان ســته‌مکاران به‌هــۆی ســته‌مکاریی و بــه‌دکاری خۆیانــه‌وه‌ له‌نــاو‬
‫ده‌چــن ‪ ،‬گـه‌ل و میلله‌تیــش به‌هــۆی ڕازی بــوون و بــێ ده‌نگــی یــان لـه‌ ئاســتی‬
‫ســته‌مکاریه‌کانی ئه‌وانــدا ل ـه‌ ناوده‌چــن‪ .‬پێغه‌مب ـه‌ر (صلــی الل ـه‌ علی ـه‌ وســلم)‬

‫‪55‬‬
 ‫ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ئه‌گــه‌ر بینیتــان ســته‌مکار خه‌ریکــی تــاوان و خراپــه‌کاری یــ ‌ه‬
‫ده‌بێــت ده‌ســتی بگــرن و نه‌هێڵــن ســته‌م بــکات‪ ،‬ئه‌گــه‌ر وانه‌کــه‌ن‪ ،‬نزیکــه‌‬
‫خــودا هه‌مووتــان بخات ـ ‌ه ب ـه‌ر خه‌شــم و ســزاو ئازارتــان بــدات‪ .‬ئه‌م ـه‌ ئێســتاکه‌‬
‫زۆر ئاشــکرایه‌‪ ،‬ب ـه‌ تایبه‌تــی ل ـه‌و وواڵتان ـه‌دا ک ـه‌ ده‌س ـه‌اڵتدارانیان دیکتاتــۆرن‬
‫و لــه‌ هیــچ ســته‌م و خراپه‌کاریــه‌ك ســڵ ناکه‌نــه‌وه‌‪ ،‬جــا له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ی‬
‫گه‌له‌کانیــان بــێ ده‌نگــن و به‌ره‌نگاریــان نابنــه‌وه‌‪ ،‬ده‌بینــی ئــه‌و گه‌النــه‌ی‬
‫له‌وپــه‌ڕی ناخۆشــی و هه‌ژاریــدا ده‌ژیــن‪.‬‬
‫ـاس‬ ‫خطَّ َفكُـ ُ‬
‫ـم ٱل َّنـ ُ‬ ‫رض تَخَا ُفــونَ أَن يَ َت َ‬ ‫ف ٱألَ ِ‬ ‫ـل ُّمس ـ َتض َعفُونَ ِ‬ ‫َوٱذكُ ـ ُر ٓواْ إِذ أَن ُتــم َقلِيـ ‪ٞ‬‬
‫ـت لَ َعلَّكُــم تَش ـكُ ُرونَ ‪٢٦‬‬ ‫ن ٱلطَّ ِّي َٰبـ ِ‬ ‫َ‍فَٔا َو ٰىكُــم َوأَ َّيدَ كُــم ِب َن ـ ِ‬
‫ر ِهۦ َو َر َز َقكُــم ِّم ـ َ‬
‫ڕووی ئــه‌م فه‌رمایشــته‌ له‌گــه‌ڵ موســڵامنانی ســه‌رده‌می پێغه‌مبــه‌ره‌ (صلــی‬
‫اللـه‌ علیـ ‌ه وســلم) ده‌فه‌رموێــت‪ :‬بیــر بکه‌نـه‌و ‌ه لـه‌و ڕۆژگاره‌ی کـه‌ ئێــوه‌ له‌سـه‌ر‬
‫زه‌ویــدا کــه‌م و چه‌وســاوه‌و بــێ هێــزو بــوون و‪ ،‬لــه‌ وه‌ ده‌ترســان بــێ بــاوه‌ڕان‬
‫بتانفڕێنــن و بتانکــوژن‪ ،‬بــه‌اڵم خــودا له‌مه‌دینــه‌دا نیشــته‌جێی کــردن و بــه‌‬
‫ده‌ســه‌اڵتی فراوانــی خــۆی یارمه‌تــی دان و له‌شــه‌ڕی بــه‌دردا ســه‌ری خســن‬
‫و ڕزق و ڕۆزی پاکــی پــێ به‌خشــین بــه‌و ده‌ســتکه‌وتانه‌ی کــه‌ لــه‌ بــه‌دردا‬
‫ده‌‌ســتانکه‌وت‪ ،‬تــا سوپاســگوزاری خــودا بــن‪.‬‬
‫ـول َوتَخُونُ ـ ٓواْ أَ َٰم َٰن ِتكُــم َوأَن ُتــم تَعلَ ُمــونَ‬
‫سـ َ‬ ‫َٰيٓأَ ُّي َهــا ٱلَّ ِذي ـ َ‬
‫ن َءا َم ُنــواْ َل تَخُونُــواْ ٱللَّــهَ َوٱل َّر ُ‬
‫‪٢٧‬‬
‫ئ ـه‌ی ئه‌وان ـه‌ی ک ـه‌ باوه‌ڕتــان هێنــاوه‌! له‌گ ـه‌ڵ خــوداو پێغه‌مب ـه‌ردا (صلــی الل ـه‌‬
‫علیـه‌ وســلم) ڕاســتگۆ بــن بـه‌ پشــتکردنه‌ ئایینــی خــودا‪ ،‬یان بـه‌ ئاشــکرا کردنی‬
‫نهێنــی موســڵامنان خیانــه‌ت و ناپاکــی له‌گــه‌ڵ خــوداو پێغه‌مبه‌ر(صلــی اللــه‌‬
‫علی ـ ‌ه وســلم) دا مه‌ک ـه‌ن‪ ،‬ل ـه‌ کاتێکــدا ک ـه‌ ئێــوه‌ ده‌زانــن خیان ـه‌ت ب ـه‌ هه‌مــوو‬
‫شــێوه‌یه‌ك حه‌رامـه‌و نابێــت کـه‌س خیانـه‌ت بــکات‪ ،‬نـه‌ تــاك و نـ ‌ه کۆمـه‌ڵ‪ ،‬نـه‌‬

‫‪56‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫حکوم ـه‌ت و نه‌گ ـه‌ل و جه‌مــاوه‌ر‪ ،‬جــا خیان ـه‌ت کردنه‌ک ـه‌ له‌گ ـه‌ڵ بــرای ئایینــی‬
‫بێــت‪ ،‬یــان له‌گ ـه‌ڵ غه‌یــری بــرای ئایینــی‪.‬‬
‫يم ‪٢٨‬‬ ‫َوٱعلَ ُم ٓواْ أَنَّ َآ أَم َٰولُكُم َوأَولَٰدُ كُم ِفت َن ‪ٞ‬ة َوأَنَّ ٱللَّهَ ِعندَ ُهۥٓ أَج ٌر َع ِظ ‪ٞ‬‬
‫بــاش بزانــن کــه‌ مــاڵ و منداڵه‌کانتــان بــۆ تاقیکردنــه‌وه‌ی ئێوه‌یــه‌‪ ..‬جــا‬
‫منداڵه‌کانتــان ب ـه‌ جوانــی پ ـه‌روه‌رده‌ بک ـه‌ن و فێــری ڕه‌وشــتی به‌رزیــان بک ـه‌ن‬
‫و ڕێــگای خواناســییان پــێ بناســێنن‪ ...‬و ‌ه لــه‌ پێنــاو خۆشــگوزه‌رانی ئه‌وانــدا‬
‫خۆتــان تووشــی گونــاه و حــه‌رام مه‌کــه‌ن‪ .‬بۆیــ ‌ه پێویســته‌ لــه‌ په‌یداکردنــی‬
‫ڕزق و ڕۆزیــدا لــه‌ فروفێــڵ بــه‌دوور بــن‪ ،‬مه‌بنــه‌ به‌نــده‌ی ســه‌روه‌ت و ســامان‬
‫و هه‌میشــه‌ هــه‌ر بیــر لــه‌ زۆرکردنــی ســامانه‌کانتان بکه‌نــه‌وه‌‪ ،‬به‌داخــه‌وه‌‬
‫هه‌ندێــك ک ـه‌س خۆیــان ب ـه‌ موســڵامن و خودانــاس ده‌زانــن‪ ،‬که‌چــی له‌پێنــاو‬
‫په‌یداکردنــی پــاره‌و ســامان و خــۆ نزیــك کردنــه‌وه‌ لــه‌ کاربه‌ده‌ســتان و‬
‫ده‌ســه‌اڵتداران گــوێ ناده‌نــه‌ ئایینه‌کایــان و له‌گــه‌ڵ خــوداو پێغه‌مبه‌ر(صلــی‬
‫اللــه‌ علیــه‌ وســلم) دا خیانــه‌ت ده‌کــه‌ن‪ .‬پاشــان ده‌فه‌رموێــت‪ :‬بێگومــان‬
‫پاداشــتی گــه‌وره‌ لــه‌ الی خودایــه‌ ئــه‌و پاداشــته‌ گه‌وره‌یــ ‌ه شــایانی ئه‌وه‌یــه‌‬
‫هه‌وڵــی بــۆ بدرێــت‪ ،‬نــه‌ك ژیانــی دنیــای فانــی‪.‬‬
‫س ـ ِّ‍ئَاتِكُم‬ ‫يَٰٓأَيُّ َهــا ٱلَّ ِذي ـ َ‬
‫ن َءا َم ُن ـ ٓواْ إِن تَ َّت ُقــواْ ٱللَّــهَ يَج َعــل لَّكُــم فُرقَانٗــا َويُكَ ِّفــر َعنكُــم َ‬
‫ـم ‪٢٩‬‬ ‫َو َيغ ِفــر لَكُــم ۗ َوٱللَّــهُ ُذو ٱلفَضــلِ ٱل َع ِظيـ ِ‬
‫ئــه‌ی ئه‌وانــه‌ی کــه‌ باوه‌ڕتــان هێنــاوه‌! لــه‌ خــودا برتســن و مله‌که‌چــی بڕیــارو‬
‫فه‌رمانه‌کانــی بــن‪ ،‬ئه‌گــه‌ر ئێوه‌یــش وا بــن خــودا هیدایــه‌ت ده‌خاتــه‌ نــاو‬
‫دڵتــان تــا بتوانــن چاک ـه‌و خراپ ـه‌ ل ـه‌ ی ـه‌ك جیــا بکه‌ن ـه‌وه‌و‪ ،‬ڕووناکیه‌کتــان بــۆ‬
‫ده‌ڕه‌خســێنێت تــا ڕێــگای ژیانتــان بــۆ ڕۆشــن بکاتــه‌وه‌‪ ،‬وه‌ لــ ‌ه گوناهه‌کانــی‬
‫پێشــووتان خــۆش ده‌بێــت و لێتــان ده‌بوورێــت‪ ،‬خــودا خــاوه‌ن فــه‌زڵ و‬
‫به‌خششــێکی گه‌وره‌یــه‌‪( .‬تقــوی) لــه‌ عه‌ره‌بیــدا ماناکــه‌ی زۆر فراوانــه‌‪،‬‬

‫‪57‬‬
‫خۆپاراســتنه‌ له‌هه‌مــوو خراپه‌یــه‌ك وه‌ك‪ :‬خــۆ پاراســن لــه‌ الوازی و بــێ‬
‫هێزیــی له‌به‌رانبــه‌ر دوژمنــدا‪ ،‬خۆپاراســن لــه‌ ســته‌م‪ ،‬خــۆ پاراســن لــه‌درۆو‬
‫خیانــه‌ت‪ ،‬خــۆ پاراســن لــه‌ نه‌خوێنــده‌واری‪ ...،‬هه‌مــوو ئه‌مانــه‌ ده‌گه‌ڕێنــه‌وه‌‬
‫بــۆ ژێــر ناونیشــانی پارێزکاریــی و په‌رســتنی خــودا‪( .‬فرقــان) واتــه‌‪ :‬جیــاوازی‬
‫ل ـه‌ نێــوان دوو شــتدا‪ ،‬یــان ل ـه‌ دووشــت زیاتــر هه‌روه‌هــا یه‌کێک ـه‌ ل ـه‌ ناوه‌کانــی‬
‫قورئانــی پیرۆزیــش‪ ،‬چونکـه‌ جیــاوازی لـ ‌ه نێــوان ئیــان و بــێ باوه‌ڕیــی و چاکـه‌و‬
‫خراپــه‌دا ده‌کات‪.‬‬
‫يكُــ ُرونَ‬ ‫ن كَفَــ ُرواْ لِ ُيث ِبتُــوكَ أَو يَق ُتلُــوكَ أَو يُخ ِر ُ‬
‫جــوكَ ۚ َو َ‬ ‫يكُــ ُر بِــكَ ٱلَّ ِذيــ َ‬ ‫َوإِذ َ‬
‫ن ‪٣٠‬‬ ‫ر ٱمل َٰ ِكرِيــ َ‬ ‫يكُــ ُر ٱللَّــهُ ۖ َوٱللَّــهُ خَــ ُ‬
‫َو َ‬
‫له‌کاتــی خۆیــدا بتپه‌رســته‌کان لــه‌ (دار النــدوة) کۆبوونــه‌وه‌‪ ،‬تــا بڕیــار بــده‌ن‬
‫ل ـه‌ به‌رانب ـه‌ر پێغه‌مب ـه‌ره‌وه‌ (صلــی الل ـه‌ علی ـه‌ وســلم) چــی بک ـه‌ن؟! هه‌ندێــك‬
‫ووتیــان بیخه‌نـه‌ زیندانـه‌وه‌ تــا ده‌مرێــت!‪ ،‬هه‌ندێكــی تــر ووتیــان‪ :‬لـه‌م شــاره‌ی‬
‫ده‌ری بکه‌یــن‪( ...‬ئه‌بوجه‌هــل) ووتــی‪ :‬نه‌خێــر‪ ...‬له‌هــه‌ر هۆزێــك گه‌نجێــك‬
‫هه‌ڵبژێریــن و له‌شــه‌وێکدا بــده‌ن به‌ســه‌ر ماڵه‌که‌یــداو بیکــوژن‪ ،‬ئینجــا‬
‫خــودا پێغه‌مب ـه‌ری (صلــی الل ـه‌ علی ـه‌ وســلم)‌ ل ـه‌م پیالن ـه‌ ئــاگادار کــرده‌وه‌‪...‬‬
‫ئ ـه‌و ش ـه‌وه‌ی گه‌نج ـه‌کان هێرشــیان بــرد ‌ه س ـه‌ر ماڵه‌ک ـه‌ی‪ ،‬پێغه‌مب ـه‌ری خــودا‬
‫(صلــی الل ـه‌ علی ـه‌ وســلم) ل ـه‌ مــاڵ ده‌رچــوو بــوو وه‌ له‌گ ـه‌ڵ ئه‌بوبه‌کــردا ب ـه‌ره‌و‬
‫ئه‌شــکه‌وتی (ثــور) ڕۆیشــتبوون‪ ،‬له‌وێشــه‌وه‌ پــاش ســێ ڕۆژ چــوون بــه‌ره‌و‬
‫مه‌دینــه‌‪ .‬ئینجــا خــودا ده‌فه‌رموێــت بــه‌ پێغه‌مبه‌ر(صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم)‬
‫‪ :‬بیــر بکــه‌ره‌وه‌ کــه‌ چــۆن بتپه‌رســته‌کان پیالنیــان داڕێــژا کــه‌ حه‌پســت‬
‫بکــه‌ن یــان بتکــوژن‪ ،‬یــان له‌شــاری مه‌ککــه‌ ده‌رت بکــه‌ن‪ ...‬به‌ڵــێ‪ ...‬ئه‌وانــه‌‬
‫پیالنــت بــۆ ده‌گێــڕن‪ ،‬بـه‌اڵ خــودا چاکرتیــن نه‌خشـه‌ڕێژه‌‪ ...‬ئـه‌وا خــودا سـه‌ری‬
‫خســتیت به‌ســه‌ر ئــه‌و بتپه‌رســته‌ پیالنگێڕانــه‌داو‪ ،‬هێــزو توانایانــی شــکاند‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫(مکــر) ته‌دبیرێکــی نهێنــی یــ ‌ه بــۆ ئــه‌وه‌ی کارێــك ئه‌نجــام بدرێــت به‌رانبــه‌ر‬
‫که‌ســێك‪ ،‬یاخــود به‌رانب ـه‌ر کۆمه‌ڵێــك‪ ...‬جــا کاره‌ک ـه‌ چــاك بێــت یــان خــراپ‪.‬‬
‫ـل َٰهـ َذآ إِن َٰهـ َذآ إِ َّلٓ‬ ‫سـ ِمع َنا لَــو نَشَ ـآ ُء لَقُل َنــا ِمثـ َ‬‫ـى َعلَي ِهــم َءايَٰ ُت َنــا قَالُــواْ َقــد َ‬ ‫َوإِ َذا تُتـ َ ٰ‬
‫ن ‪٣١‬‬ ‫ـطريُ ٱألَ َّولِـ َ‬ ‫سـ ِ‬ ‫أَ َٰ‬
‫ئه‌گــه‌ر ئایاتــی قورئــان بــۆ ئــه‌و بــێ باوه‌ڕانــه‌ بخوێرنێتــه‌وه‌‪ ،‬له‌بــه‌ر عینادیــی‬
‫و سه‌رکه‌شــیی خۆیــان ده‌ڵێــن‪ :‬به‌ڵــێ گوێــان لــێ بــوو‪ ،‬ئه‌گــه‌ر مبانه‌وێــت‬
‫ئێمه‌یــش ده‌توانیــن وه‌کــو قورئــان قس ـ ‌ه ڕێــك بخه‌یــن؟! چونک ـه‌ ئ ـه‌م قورئان ـه‌‬
‫هیچێــك نی ـه‌ جگ ـه‌ ل ـه‌وه‌ی ک ـه‌ درۆو ئه‌فســانه‌ی پێشــینانه‌!‪ ...‬ده‌گێڕن ـه‌وه‌ ک ـه‌‬
‫ئه‌مــه‌ قســه‌ی (نــری کــوڕی حــارث) بــووه‌‪ ،‬کــه‌ چیرۆکــی کۆنــی ده‌زانــی‪...‬‬
‫ئه‌وه‌بــوو خــودا تۆڵ ـه‌ی ئ ـه‌م ده‌مدرێژی ـه‌ی لــێ س ـه‌نده‌وه‌و ل ـ ‌ه غ ـه‌زای ب ـه‌دردا‬
‫به‌دیــل گیــراو کــوژرا‪.‬‬
‫ن‬ ‫جــا َر ٗة ِّم ـ َ‬
‫ح َ‬ ‫ـق ِمــن ِعن ـ ِدكَ َفأَ ِ‬
‫مطــر َعلَي َنــا ِ‬ ‫حـ َّ‬‫ـم إِن كَانَ َٰه ـ َذا ُه ـ َو ٱل َ‬ ‫َوإِذ قَالُــواْ ٱللَّ ُهـ َّ‬
‫ـم ‪٣٢‬‬ ‫اب أَلِيـ ٖ‬‫ـآ ِء أَ ِو ٱئ ِت َنــا ِب َع ـ َذ ٍ‬
‫ٱلسـ َ‬
‫َّ‬
‫ئه‌بوجه‌هــل و هه‌ندێــك لــه‌ بــێ باوه‌ڕانــی مه‌ککــه‌‪ ،‬ووتیــان‪ :‬خودایــه‌ ئه‌گــه‌ر‬
‫ئــه‌م قورئانــه‌ هه‌قــه‌و له‌الیــه‌ن تۆوه‌یــه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ لــ ‌ه ئاســانه‌و ‌ه به‌ردمــان‬
‫به‌سـه‌ردا ببارێنـه‌ یــان ســزایه‌کی پــڕ ئێــش و ئازارمــان بــۆ بهێنـه‌!!‪ ..‬ده‌گێڕنـه‌وه‌‬
‫کــه‌ معاویــه‌ی کــوڕی ئه‌بوســوفیان بــه‌ کابرایه‌کــی خه‌ڵکــی یه‌مه‌نــی ووت‪:‬‬
‫چه‌نــده‌ قه‌ومه‌کــه‌ت ناتێگه‌یشــتوو بــوون کــه‌ ئافره‌تێکیــان کردبــوو بــه‌‬
‫مه‌لیکــی خۆیــان _مه‌به‌ســتی مه‌لیکــه‌ به‌ڵقیــس بــوو_ کابرایــش ووتــی‪:‬‬
‫ناتێگه‌یشــتوویی قه‌ومه‌کــه‌ی تــۆ لــه‌ ناتێگه‌یشــتوویی قه‌ومه‌کــه‌ی مــن‬
‫زیاتــرو پرتتــر بــوو‪ ،‬ل ـه‌وه‌دا ک ـه‌ ده‌یــان ووت‪ :‬خودای ـه‌ ئه‌گ ـه‌ر ئ ـه‌م ئیســامه‌تیه‌‬
‫ڕاســته‌و لــه‌ الیه‌نــی تۆوه‌یــه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ به‌ردبارامنــان بکــه‌! له‌جیاتــی ئــه‌وه‌ی‬
‫بڵێــن‪ :‬خودایــه‌ هیدایه‌متــان بــده‌ بــۆ شــوێنکه‌وتن و بــاوه‌ڕ پــێ هێنانــی‪.‬‬

‫‪59‬‬
 ‫ـت ِفي ِهــم ۚ َو َمــا كَانَ ٱللَّــهُ ُم َع ِّذ َب ُهــم َو ُهــم َيسـ َتغ ِف ُرونَ‬ ‫َو َمــا كَانَ ٱللَّــهُ لِ ُي َع ِّذ َب ُهــم َوأَنـ َ‬
‫‪٣٣‬‬
‫ڕووی ئــه‌م فه‌رمایشــت ‌ه لــه‌ پێغه‌مبــه‌ری خودایــه‌ (صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم)‬
‫ده‌فه‌رموێــت‪ :‬مــادام تــۆ لــه‌ نــاو ئــه‌و قه‌ومــه‌دای‪ ،‬ئــه‌وه‌ خــودا ســزایه‌کی‬
‫فه‌وتێنه‌ریــان بــۆ نانێرێــت‪ .‬هه‌روه‌هــا مــادام ئـه‌وان داوای لێخۆشــبوون بکـه‌ن‪،‬‬
‫خــودا ســزای بـ ‌ه ئازاریــان نــادات‪ ...‬ده‌گێڕنـه‌وه‌ ئـه‌و که‌ســانه‌ی داوای به‌ردبارانی‬
‫خۆیــان لــه‌ خــودا کــرد‪ ،‬ســه‌رله‌ ئێــواره‌ی ئــه‌و ڕۆژه‌ په‌شــیامنبوونه‌وه‌و داوای‬
‫لێخۆشــبوونیان کــرد‪.‬‬
‫ام َو َمــا كَانُــ ٓواْ‬ ‫ــم ٱللَّــهُ َوهُــم َي ُصــدُّ ونَ عَــنِ ٱمل َســجِ ِد ٱل َ‬
‫حــ َر ِ‬ ‫َو َمــا لَ ُهــم أَ َّل ُي َع ِّذ َب ُه ُ‬
‫كثَهُــم َل يَعلَ ُمــونَ ‪٣٤‬‬ ‫ن أَ َ‬‫أَولِ َيــآ َء ُهۥٓ ۚ إِن أَولِ َيــآ ُؤ ُه ٓۥ إِ َّل ٱمل ُ َّتقُــونَ َولَٰ ِكــ َّ‬
‫واتــه‌‪ :‬چــی واده‌کات کــه‌ خــودا ســزایان نــه‌دات‪ ،‬هه‌روه‌کــو له‌غــه‌زای بــه‌دردا‬
‫ســزای دان‪ ،‬لــه‌ حاڵێکــدا کــه‌ ئــه‌وان ده‌ڵێــن‪ :‬ئێمــه‌ له‌نــه‌وه‌ی ئیرباهیمیــن و‬
‫مجێــوری که‌عبه‌یــن‪ ،‬که‌چــی ڕێــگای زیاره‌تــی که‌عبــه‌ لــه‌ خه‌ڵکــی ده‌گــرن‪.‬‬
‫ئه‌مــه‌ پیشــه‌یان بــوو له‌گــه‌ڵ موســڵامنه‌کاندا‪ ،‬پێــش ئــه‌وه‌ی پێغه‌مبــه‌ری‬
‫خــودا (صلــی الل ـه‌ علی ـه‌ وســلم) کــۆچ بــکات بــۆ مه‌دین ـه‌‪ ،‬هه‌روه‌هــا ل ـ ‌ه ســاڵی‬
‫(حوده‌یبیــه‌)دا ڕازی نه‌بــوون و ڕێگایــان نــه‌دا کــه‌ موســڵامنه‌کان له‌گــه‌ڵ‬
‫پێغه‌مبــه‌ردا (صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) بگه‌نــه‌ مه‌ککــه‌و زیاره‌تــی که‌عبــه‌‬
‫بکــه‌ن‪ ،‬ئه‌مانــه‌ شایســته‌ی که‌عبــه‌ی پیــرۆز نین‪،‬چونکــه‌ بــت ده‌په‌رســن‪،‬‬
‫ئــه‌وه‌ی شــایانی سه‌رپه‌رشــتی که‌عبــه‌ بێــت ته‌نهــا موســڵامنه‌کانن کــه‌‬
‫هــاوه‌ڵ و وێن ـ ‌ه بــۆ خــودا دانانێــن و خۆیــان ل ـه‌ خراپ ـه‌کاری ده‌پارێــزن و ته‌نهــا‬
‫به‌ندایه‌تــی بــۆ خــودا ده‌ک ـه‌ن‪ ،‬ب ـه‌اڵم به‌شــێکی زۆری ئه‌وان ـه‌ ب ـه‌م ڕاســتی ی ـه‌‬
‫نازانــن کــه‌ ئــه‌وان شایســته‌یی سه‌رپه‌رشــتیکردنی که‌عبه‌یــان نیــه‌‪ ،‬چونکــه‌‬
‫که‌عبــه‌ی پیــرۆز جێگــه‌ی خواناســیینه‌‪ ،‬نــه‌ك بتپه‌رســن‪.‬‬

‫‪60‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫اب بِ َــا كُن ُتــم‬ ‫ـت إِ َّل ُم ـكَآ ٗء َوتَص ِد َي ـ ٗة ۚ َف ُذو ُقــواْ ٱل َع ـ َذ َ‬ ‫ص َلتُ ُهــم ِعنــدَ ٱل َبيـ ِ‬ ‫َو َمــا كَانَ َ‬
‫تَك ُف ـ ُرونَ ‪٣٥‬‬
‫وات ـه‌‪ :‬نوێژکردنــی ئ ـه‌و بتپه‌رســتان ‌ه ل ـه‌ که‌عب ـه‌دا هیــچ نه‌بــوو جگ ـ ‌ه ل ـه‌ فیک ـه‌و‬
‫چه‌پڵــ ‌ه لێــدان نه‌بێــت‪ ،‬ئه‌وانه‌یــش ژماره‌یه‌کــی زۆر ژن و پیاویــان به‌ڕووتــی‬
‫بــ ‌ه ده‌وری که‌عبــه‌دا ده‌ســوڕانده‌وه‌‪ ،‬ئه‌گــه‌ر بیانبینیایــه‌ موســڵامنێك تــه‌واف‬
‫ده‌کات بــۆ گاڵتــ ‌ه پێکردنــی فیکــه‌و چه‌پڵیــان لــێ ده‌دا!‪ .‬فذوقــوا‪ ...‬واتــه‌‪:‬‬
‫ئ ـه‌ی بــێ باوه‌ڕین ـه‌! به‌هــۆی ئ ـه‌وه‌ی ک ـ ‌ه بــێ بــاوه‌ڕ بــوون‪ ،‬ســا بچێــژن ســزای‬
‫ســه‌خت بــه‌وه‌ی کــه‌ له‌بــه‌دردا به‌ســه‌رتاندا هــات‪.‬‬
‫َسـ ُين ِفقُونَ َها ثُـ َّ‬
‫ـم‬ ‫سـبِيلِ ٱللَّـ ِه ۚ ف َ‬ ‫ن كَ َفـ ُرواْ ُين ِف ُقــونَ أَم َٰولَ ُهــم لِ َي ُصــدُّ واْ َعــن َ‬ ‫إِنَّ ٱلَّ ِذيـ َ‬
‫ـرونَ ‪٣٦‬‬ ‫ـم يُحـ َ ُ‬ ‫ج َه َّنـ َ‬
‫ل َ‬ ‫ن كَ َفـ ُر ٓواْ إِ َ ٰ‬ ‫ـم يُغلَ ُبــونَ ۗ َوٱلَّ ِذيـ َ‬ ‫ر ٗة ثُـ َّ‬
‫حـ َ‬ ‫تَكُــونُ َعلَي ِهــم َ‬
‫بێگومــان ئ ـه‌و بــێ باوه‌ڕان ـه‌ مــاڵ و ســامانی خۆیــان خ ـه‌رج ده‌ک ـه‌ن بــۆ ئ ـه‌وه‌ی‬
‫کــه‌ خه‌ڵکــی لــه‌ ڕێــگای خــودا دوور بخه‌نــه‌وه‌و ڕێــگای موســڵامنبوونیان‬
‫لــێ بگــرن‪ ،‬بــه‌اڵم ئــه‌و خه‌رجکردنــه‌ لــ ‌ه پاشــاندا بۆیــان ده‌بێتــ ‌ه ئــاخ و داخ‬
‫و خه‌فتێکــی زۆر‪ ،‬ئینجــا پــاش ئه‌ویــش تێده‌شــکێن و موســڵامنه‌کان‬
‫سـه‌رده‌که‌ون‪ .‬ئه‌وانـه‌ی کـه‌ بــێ بــاوه‌ڕن لـه‌ ڕۆژی دواییــدا بـه‌ره‌و ئاگــری دۆزه‌خ‬
‫ڕاپێــچ ده‌کرێــن و هه‌مــوو لــه‌وێ کۆده‌کرێنــه‌وه‌‪.‬‬
‫َيكُ َمهُ ۥ‬‫ـض ف َ‬ ‫ـث َبعضَ ــهُ ۥ َعـ َ ٰ‬
‫ـى َبعـ ٖ‬ ‫خبِيـ َ‬ ‫ـل ٱل َ‬‫ـب َو َيج َعـ َ‬ ‫ن ٱلطَّ ِّيـ ِ‬ ‫ـث ِمـ َ‬ ‫لِ َي ِميـ َز ٱللَّــهُ ٱل َ‬
‫خبِيـ َ‬
‫سونَ ‪٣٧‬‬ ‫خ ُِ‬ ‫ـم ۚ أُ ْولَٰٓ ِئــكَ ُهـ ُ‬
‫ـم ٱل َٰ‬ ‫ف َج َه َّنـ َ‬ ‫ج ِمي ٗعــا َف َيج َعلَــهُ ۥ ِ‬ ‫َ‬
‫خــودا وای کــرد تاوه‌کــو پیــس و خــراپ _مه‌به‌ســت بــێ بــاوه‌ڕی و خراپ ـه‌ کاری‬
‫ی ـه‌_ له‌پــاك و چــاك _مه‌به‌ســت ئیامنــداری و چاک ـه‌کاری ی ـه‌_ جیــا بکات ـه‌وه‌و‪،‬‬
‫هه‌مــوو بــێ بــاوه‌ڕان له‌ســه‌ر یــه‌ك کــۆ بکاتــه‌وه‌و بیانخاتــ ‌ه دۆزه‌خ‪ ،‬به‌ڕاســتی‬
‫هــه‌ر ئه‌وانــ ‌ه زه‌ره‌رمه‌نــدن و ڕووڕه‌شــیی ده‌یانگرێتــه‌وه‌‪.‬‬
‫َف َوإِن يَ ُعــودُواْ َف َقــد َمضَ ــت‬ ‫سـل َ‬ ‫ن كَ َفـ ُر ٓواْ إِن يَن َت ُهــواْ يُغ َفــر لَ ُهــم َّمــا َقــد َ‬ ‫ُقــل �لِّلَّ ِذيـ َ‬

‫‪61‬‬
 ‫ن ‪٣٨‬‬ ‫ت ٱألَ َّولِـ َ‬‫سـ َّن ُ‬ ‫ُ‬
‫ئــه‌ی پێغه‌مبه‌ر!(صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) بــه‌و بــێ باوه‌ڕانــه‌ بڵــێ‪ :‬ئه‌گــه‌ر واز‬
‫لــه‌ بتپه‌رســتی و دوژمنایه‌تــی له‌گــه‌ڵ موســڵامنه‌کاندا بێنــن‪ ،‬ئــه‌وه‌ خــودا‬
‫لــه‌و گوناهانــه‌ی کردویانــ ‌ه خــۆش ده‌بێــت‪ ،‬بــه‌اڵم ئه‌گــه‌‌ر هــه‌ر له‌ســه‌ر بــێ‬
‫باوه‌ڕیــی خۆیــان ســوور بــن و له‌س ـه‌ر ش ـه‌ڕ کــردن له‌گ ـه‌ڵ موســڵامناندا ه ـه‌ر‬
‫بــه‌رده‌وام بــن‪ ،‬ئــه‌وه‌ بابزانــن ئــه‌و ســزاو ئازاردانــه‌ی کــه‌ له‌مــه‌ و پێشــر ڕووی‬
‫کرۆتــه‌ گه‌النــی خراپــی پێغه‌مبه‌رانــی پێشــوو‪ ،‬هه‌مــان ســزاو ئــازار ئه‌مانیــش‬
‫ده‌گرێت ـه‌وه‌‪.‬‬
‫ن كُلُّــهُ ۥ لِلَّـ ِه ۚ َفـإِنِ ٱن َت َهــواْ َفـإِنَّ ٱللَّــهَ‬
‫ـى َل تَكُــونَ ِفت َنـ ‪ٞ‬ة َو َيكُــونَ ٱلدِّ يـ ُ‬
‫ح َّتـ ٰ‬‫َو َٰق ِتلُو ُهــم َ‬
‫ر ‪٣٩‬‬ ‫بِ َــا يَع َملُــونَ بَ ِصـ ‪ٞ‬‬
‫ئــه‌م فه‌رمایشــته‌یش ئاڕاســته‌ی موســڵامنه‌کان کــراوه‌‪ ،‬ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ئــه‌ی‬
‫موســڵامنینه‌! له‌گــه‌ڵ ئــه‌و بــێ باوه‌ڕانــه‌دا شــه‌ڕ بکــه‌ن‪ ،‬کــ ‌ه ســوورن له‌ســه‌ر‬
‫دوژمنایه‌تــی کردنتــان‪ ،‬تــا له‌خــودا زیاتــر به‌ندایه‌تــی که‌ســێکی تــر نه‌کرێــت‪،‬‬
‫وه‌ ئاییــن و یاســا هــه‌ر ئاییــن و یاســاکه‌ی خــودا بێــت‪ ،‬هه‌روه‌هــا تــا هیــچ‬
‫موســڵامنێك نه‌که‌وێت ـ ‌ه ژێــر ئــازارو ئه‌شــکه‌نجه‌دانیان‪ ،‬بــۆ ئ ـه‌وه‌ی ل ـه‌ ئایینــی‬
‫پیــرۆزی ئیســام هه‌ڵبگه‌ڕێتــه‌وه‌‪ ،‬هــه‌روه‌ك بتپه‌رســتانی مه‌ککــه‌ له‌گــه‌ڵ‬
‫موســڵامن ‌ه بــێ ده‌ســه‌اڵته‌کاندا وایــان ده‌کــرد‪ ،‬جــا ئه‌گــه‌ر ئــه‌وان وازیــان لــه‌‬
‫دوژمنایه‌تــی ئێــوه‌ هێنــا‪ ،‬ئــه‌وه‌ بێگومــان خــودا ئــاگادار ‌ه بــه‌ کرده‌وه‌کانیــان و‬
‫به‌وه‌یــش کــ ‌ه لــه‌ نــاو دڵیاندایــه‌و‪ ،‬بــه‌و پێیــ ‌ه پاداشــت وه‌رده‌گرنــه‌وه‌‪ .‬ده‌بێــت‬
‫بزانیــن مه‌به‌ســت لــه‌م فه‌رمایشــته‌ ئــه‌وه‌ نیــه‌ کــه‌ کــه‌س بــه‌زۆر موســڵامن‬
‫بکرێــت‪ ،‬هــه‌ر وه‌ك هه‌ندێــك واده‌ڵێــن‪ ..‬ئــه‌وه‌ی پێویســته‌ ئه‌وه‌یــه‌ ڕێــگا‬
‫بدرێــت بـ ‌ه ڕوونکردنـه‌وه‌ی ئایینــی پیــرۆزی ئیســام‪ ،‬تــا غه‌یــری موســڵامنانیش‬
‫به‌جوانــی تێــی بگــه‌ن‪ ،‬ئینجــا پــاش ئــه‌وه‌ هــه‌ر که‌ســێك موســڵامن ده‌بێــت‬

‫‪62‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫یــان نابێــت ئ ـه‌و ‌ه ب ـه‌ ئــاره‌زووی خۆیه‌تــی و ت ـه‌واو ئــازاده‌‪ ..‬خــودا ده‌فه‌رموێــت‪:‬‬
‫الإکــراه يف دیــن واتــه‌‪ :‬ئاییــن زۆره‌ ملێــی تیــا نیــه‌ کــه‌س بــه‌ زۆر موســڵامن‬
‫ناکرێــت‪ ..‬جــا ئه‌گ ـه‌ر هێزێــك یــان ده‌س ـه‌اڵتێك ڕێــگا ل ـه‌ گه‌یاندنــی په‌یامــی‬
‫خــودا بگرێــت و دوژمنایه‌تــی بــکات له‌گـه‌ڵ موســڵامناندا‪ ،‬پێویســته‌ مۆڵه‌تیــان‬
‫پــێ نه‌درێــت و به‌تونــدی شــه‌ڕیان له‌گه‌ڵــدا بکرێــت تــا هیــچ ڕێگرێــك‬
‫نه‌بێــت له‌بـه‌رده‌م گه‌یاندنــی بانگـه‌وازی خــوادا‪ .‬بـه‌ درێژایــی مێــژووی ئیســام‬
‫هیــچ که‌ســێك بــ ‌ه زۆرو له‌ژێــر فشــاردا موســڵامن نه‌کــراوه‌‪ ،‬به‌ڵگه‌یــش ئــه‌و‬
‫هه‌مــووه‌ دیــان و جوله‌که‌یه‌یــه‌ کــه‌ بــ ‌ه ئازادیه‌کــی تــه‌واوه‌وه‌ له‌ســه‌ر زه‌وی‬
‫وواڵتانــی ئیســامیدا ژیــاون و‪ ،‬بگــر ‌ه شــارو گونــدی تایبه‌تــی خۆیــان هه‌بــووه‌و‬
‫هه‌یــه‌‪.‬‬
‫عم ٱل َّن ِصريُ ‪٤٠‬‬ ‫ول َونِ َ‬
‫عم ٱمل َ َ ٰ‬ ‫َوإِن تَ َولَّواْ فَٱعلَ ُم ٓواْ أَنَّ ٱللَّهَ َمولَ ٰىكُم ۚ نِ َ‬
‫گ ـه‌ر ئ ـه‌و بــێ باوه‌ڕان ـ ‌ه ه ـه‌ر پشــتیان کــرده‌ ڕێــگای ڕاســت و له‌س ـه‌ر ڕه‌وشــتی‬
‫خراپــی خۆیــان ســوور بــوون‪ ،‬ئێــوه‌ بزانــن ک ـه‌ ئایینــده‌ ه ـه‌ر بــۆ ئێوه‌ی ـه‌‪ ،‬خــودا‬
‫یارمه‌تیــده‌رو پشــتیوانتانه‌‪ ،‬ک ـه‌ چاکرتیــن پشــتیوان و باشــرین یارمه‌تیــده‌ره‌‪.‬‬
‫ســولِ َولِــ ِذي ٱلق َ ٰ‬
‫ُــرب‬ ‫ســهُ ۥ َولِل َّر ُ‬
‫خ ُم َ‬ ‫ش ٖء فَــأَنَّ لِلَّــ ِه ُ‬ ‫َوٱعلَ ُمــ ٓواْ أَنَّ َــا َغ ِنم ُتــم ِّمــن َ‬
‫ٱلســبِيلِ إِن كُن ُتــم َءا َمن ُتــم بِٱللَّــ ِه َو َمــآ أَن َزل َنــا َع َ ٰ‬
‫ــى‬ ‫ني َوٱبــنِ َّ‬‫ســ ِك ِ‬ ‫َوٱل َي َٰت َم ٰ‬
‫ــى َوٱمل َ َٰ‬
‫ش ٖء َق ِديــ ٌر ‪٤١‬‬ ‫ــى ك ُِّل َ‬ ‫جم َعــانِ ۗ َوٱللَّــهُ َع َ ٰ‬ ‫َعب ِدنَــا َيــو َم ٱلفُرقَــانِ َيــو َم ٱل َتقَــى ٱل َ‬
‫واتــه‌‪ :‬ئــه‌ی موســڵامنینه‌! ئــه‌و ده‌ســتکه‌وتانه‌ی کــ ‌ه لــه‌ کاتــی جه‌نــگ کــردن‬
‫له‌گـه‌ڵ بــێ باوه‌ڕانــدا ده‌ســتان ده‌که‌وێــت! ده‌بێــت بکرێنـه‌ پێنــج بـه‌ش‪ ،‬چــوار‬
‫به‌شــی بــۆ ئێوه‌یــه‌و دابــه‌ش ده‌کرێــت به‌ســه‌رتاندا‪ ،‬به‌شــێکی تریشــی بــۆ‬
‫خــوداو پێغه‌مبه‌ره‌(صلــی الل ـه‌ علی ـ ‌ه وســلم)‪ ،‬ک ـه‌ ئه‌ویــش ته‌رخــان کــراوه‌ بــۆ‬
‫پێغه‌مبــه‌رو که‌ســوکاری و هه‌تیــوان و هــه‌ژاران و ئه‌وانــه‌ی کــه‌ له‌ســه‌فه‌ردا‬
‫خه‌رجییــان لــێ ده‌بڕێــت و‪ ،‬ناتوانــن بـه‌ ئاســانی بگه‌ڕێنـه‌وه‌ بــۆ شــوێنی خۆیــان‬

‫‪63‬‬
‫‪ ..‬ئــه‌ی موســڵامنینه‌! ده‌بێــت ده‌ســکه‌وته‌کانی شــه‌ڕ بــه‌و شــێوه‌ی ‌ه دابــه‌ش‬
‫بکرێــت‪ ،‬نــه‌ك هــه‌ر بدرێــت به‌وانــه‌ی کــه‌ لــ ‌ه غه‌زاکــه‌دا به‌شــدار ده‌بــن‪..‬‬
‫ده‌بێــت ئــه‌و دابه‌شــکردن ‌ه ئــاوا ئه‌نجــام بدرێــت‪ ،‬ئه‌گــه‌ر ئێــوه‌ بــاوه‌ڕدارن بــه‌‬
‫خــوداو بــه‌وه‌ی کــه‌ ناردوومانه‌تــه‌ خــواره‌وه‌ _ کــه‌ قورئانــه‌_ بــۆ ســه‌ر به‌نــده‌ی‬
‫خۆمــان‪ ،‬کــه‌ پێغه‌مبه‌ره‌(صلــی اللــ ‌ه علیــه‌ وســلم) لــه‌ ڕۆژی جیاکردنــه‌وه‌ی‬
‫ئیــان ل ـ ‌ه بــێ باوه‌ڕیــی و ئیامنــداران ل ـه‌ بتپه‌رســتان‪ ،‬ک ـه‌ ل ـه‌ غ ـه‌زای ب ـه‌دردا‬
‫ڕوویــدا‪ ،‬کـه‌ هـه‌ردووال ڕووبـه‌ڕووی یـه‌ك بوونـه‌وه‌و شـه‌ڕ ده‌ســتی پــێ کــرد‪ ،‬لـه‌و‬
‫ڕۆژه‌دا کــه‌ خــودا به‌هێــزو ده‌ســه‌اڵتی خــۆی موســڵامنه‌کانی سه‌رخســت‪،‬‬
‫هه‌رچه‌نــده‌ ژماره‌یــان کــه‌م بــوو وه‌ ژمــاره‌ی بتپه‌رســته‌کان زۆر بــوو‪ ،‬خــودا‬
‫ده‌ســه‌اڵتی به‌ســه‌ر هه‌مــوو شــتێکدا هه‌یــه‌و‪ ،‬هه‌رشــتێکی بوێــت بــێ‬
‫دواخســن ده‌یــکات‪ .‬ئیامندارانــی ڕاســته‌قینه‌ کاتێــك ده‌چــوون بــۆ جیهــاد‪،‬‬
‫خۆیــان هه‌مــوو چــه‌ك و تفــاق و پێویســتیه‌کی جه‌نگیــی خۆیانیــان دابیــن‬
‫ده‌کــرد‪ ،‬ئینجــا بــ ‌ه گیــان و ماڵــه‌وه‌ ئاماده‌بــوون کــ ‌ه خۆیــان بکه‌نــه‌ قوربانــی‬
‫ئایینــی خــودا‪ ،‬بۆیــه‌ ده‌بینیــن خودایــش وه‌ك ڕێزلێنانێکیــان به‌شــێك لــه‌‬
‫ده‌ســکه‌وته‌کانی ش ـه‌ڕی بــۆ بڕیــاردان‪ ..‬بێگومــان غ ـه‌زای ڕاســته‌قینه‌ ئه‌وه‌ی ـه‌‬
‫کــه‌ ته‌نهــا له‌بــه‌ر ڕه‌زامه‌نــدی خــوداو لــه‌ پێنــاوی به‌رزکردنــه‌وه‌ی ئــااڵی‬
‫ئیســامدا بێــت‪ ،‬ن ـه‌ك ل ـه‌ پێنــاو ڕه‌گه‌زایه‌تــی و‪ ،‬نه‌ته‌وه‌په‌رســتی و‪ ...‬یــان ل ـه‌‬
‫پێنــاو زه‌وتکردنــی ســامانی گه‌النــی ژێــر ده‌ســتدا‪ ،‬وه‌کــو ئیمپریالیزمــی کــۆن و‬
‫نــوێ وایــان کــردوه‌و ئێســتایش ه ـه‌ر واده‌ک ـه‌ن‪.‬‬
‫كــب أَســف ََل ِمنكُــم ۚ َولَــو‬ ‫ى َوٱل َّر ُ‬ ‫إِذ أَن ُتــم بِٱل ُعــد َو ِة ٱلدُّ ن َيــا َوهُــم بِٱل ُعــد َو ِة ٱلقُصــ َو ٰ‬
‫ـي ٱللَّــهُ أَم ـ ٗرا كَانَ َمف ُعـ ٗ‬
‫ـول لِّ َيهلِــكَ‬ ‫ف ٱملِي َٰع ـ ِد َولَٰ ِكــن لِّ َيقـ ِ َ‬‫تَ َوا َعدتُّــم َلخ َتلَف ُتــم ِ‬
‫ـم ‪٤٢‬‬ ‫يع َعلِيـ ٌ‬
‫َسـ ِم ٌ‬‫ـي َعــن بَ ِّي َنـ ٖة ۗ َوإِنَّ ٱللَّــهَ ل َ‬
‫حـ َّ‬
‫ـى َمــن َ‬ ‫َمــن َهلَــكَ َعــن بَ ِّي َنـ ٖة َويَح َيـ ٰ‬
‫بیــر بکه‌نــه‌وه‌ کــ ‌ه ئێــوه‌ لــه‌ بــه‌دردا له‌الیه‌کــی ئــه‌و دۆڵــه‌وه‌ بــوون کــه‌ لــه‌‬

‫‪64‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫مه‌دینــه‌ نزیکــر بــوو‪ ،‬بــێ باوه‌ڕه‌کانیــش له‌الکــه‌ی تریــه‌وه‌ بــوون‪ ،‬کــه‌ لــه‌‬
‫مه‌دینــه‌ دوورتــر بــوو‪ ،‬وه‌ قافڵــه‌ بازرگانیه‌که‌یــش که‌وتبــووه‌ خــوار ئێــوه‌وه‌‪.‬‬
‫خــۆ ئه‌گــه‌ر ئێــوه‌ یه‌که‌مجــار بڕیــاری شــه‌ڕتان له‌گــه‌ڵ بتپه‌رســته‌کاندا‬
‫بدایــه‌‪ ،‬ئــه‌و ‌ه لــه‌ شــه‌ڕکردن دواده‌که‌وتــن و نه‌ده‌هاتــن بــۆ ڕووبــه‌ڕوو بوونــه‌وه‌‬
‫له‌گه‌ڵیانــدا‪ ،‬چونکــه‌ له‌بــه‌ر که‌میــی خۆتــان و که‌میــی چــه‌ك و تفاقــی‬
‫شــه‌ڕتان ئامــاده‌ نه‌ده‌بــوون بــۆ شــه‌ڕ کــردن به‌رامبــه‌ر ئــه‌و له‌شــکره‌ زۆرو پــڕ‬
‫تفاق ـه‌‪ ،‬ه ـه‌روه‌ك هه‌ندێکتــان ئ ـه‌م ڕاســتیه‌ی ئاشــکرا کــردو که‌وت ـه‌ موجاده‌ل ـه‌‬
‫له‌گــه‌ڵ پێغه‌مبــه‌ردا (صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) بــه‌اڵم خــودا وای ڕه‌خســاند‬
‫ک ـه‌ تووشــی ش ـه‌ڕ بــن و له‌گ ـه‌ڵ بــێ باوه‌ڕانــدا ڕووب ـه‌ڕوو ببن ـه‌وه‌‪ ،‬تــا ئ ـه‌وه‌ی‬
‫خــودا بڕیاریــدا بــوو‪ ،‬بێتــه‌ دی ‪ ..‬وه‌ تــا ئــه‌وه‌ی تیاده‌چێــت‪ ،‬پــاش ئــه‌وه‌‬
‫تیابچێــت کــه‌ بــه‌ ته‌واویــی حه‌قیقه‌تــی بــۆ ده‌ربکه‌وتبێــت‪ ،‬ئه‌وه‌یــش کــه‌‬
‫ده‌مێنێت ـه‌وه‌و ده‌ژی‪ ،‬حه‌قیقه‌تــی بــۆ ئاشــکرا ببێــت و ب ـه‌ به‌رچــاو ڕوونــی ی ـه‌وه‌‬
‫بــژی‪ ..‬بێگومــان خــودا زۆر بیس ـه‌رو زانای ـه‌و‪ ،‬ئــاگادار بــوو ل ـه‌ هه‌مــوو گوفتــارو‬
‫ڕه‌فتارێکــی هه‌ردووالتــان لــه‌ جه‌نگه‌کــه‌دا‪.‬‬
‫ف‬ ‫ـا ۖ َولَــو أَ َرىٰكَ ُهــم كَ ِثـرٗا لَّف ِ‬
‫َشــل ُتم َولَ َت َٰن َزع ُتــم ِ‬ ‫ف َم َنا ِمــكَ َقلِيـ ٗ‬ ‫ـم ٱللَّــهُ ِ‬‫إِذ يُرِيكَ ُهـ ُ‬
‫ٱلصــدُ و ِر ‪٤٣‬‬
‫ات ُّ‬ ‫ـم ِبـ َذ ِ‬ ‫سـل ََّم ۚ إِنَّــهُ ۥ َعلِيـ ُ‬ ‫ٱألَمـ ِر َولَٰ ِكـ َّ‬
‫ن ٱللَّــهَ َ‬
‫خــودای گــه‌وره‌و بــێ وێنــه‌ لــه‌ خــه‌ودا بــێ باوه‌ڕانــی بــه‌ کــه‌م خســت ‌ه پێــش‬
‫چــاوی پێغه‌مبه‌ر(صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) پێغه‌مبه‌ریــش خه‌وه‌کــه‌ی‬
‫گێڕایــه‌و ‌ه بــۆ موســڵامنه‌کان‪ ،‬تاوه‌کــو ترســی ئه‌وانه‌یــان بشــکێنێت کــه‌ لــه‌‬
‫دڵـه‌و ‌ه ده‌ترســان‪ ،‬بێگومــان مه‌به‌ســت لـ ‌ه کـه‌م پیشــاندانی بــێ بــاوه‌ڕان مـه‌رج‬
‫نی ـه‌ که‌میــی ژماره‌یــان بێــت‪ ،‬به‌ڵکــو مه‌به‌ســت ل ـه‌وه‌ پیشــاندانی بــێ هێزیــی‬
‫و بــێ توانایــی و کــه‌م ووره‌یــی یانــه‌‪ .‬ئینجــا ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ئه‌گــه‌ر خــودا بــێ‬
‫باوه‌ڕه‌کانــی بــه‌ زۆرو بــه‌ به‌هێــز پیشــان بدانایــه‌‪ ،‬ئێــوه‌ شــپرزه‌ ده‌بــوون و لــه‌‬

‫‪65‬‬
‫به‌شــداری کــردن ل ـ ‌ه ش ـه‌ڕه‌که‌دا ده‌بــوو ب ـه‌ مشــتومڕتان‪ ،‬چونک ـه‌ هه‌ندێکتــان‬
‫چاونه‌تــرس و خــاوه‌ن ئیامنێکــی پتــه‌و بــوون‪ ،‬بۆیــه‌ بــه‌ هیــچ شــێوه‌یه‌ك‬
‫نه‌ده‌ترســان‪ ،‬هه‌ندێکــی تریشــتان تــرس و بیــم دایده‌گرتــن و نه‌تانده‌وێــرا‬
‫بێنــه‌ مه‌یدانــی شــه‌ڕه‌که‌وه‌‪ ،‬بــه‌اڵم خــودا ئێــوه‌ی ســه‌المه‌ت کــردو لــه‌و‬
‫شــپرزه‌یی و تێکچوون ـ ‌ه پاراســتنی‪ ،‬بێگومــان خــودا زۆر زانــاو ئــاگاداره‌ ب ـه‌وه‌ی‬
‫ک ـه‌ له‌نــاو دڵ و ده‌روونــی هه‌مــوو ئاده‌میزادێکــدا هه‌ی ـه‌و‪ ،‬هیچــی لــێ شــاراوه‌‬
‫نی ـه‌‪.‬‬
‫فٓ أَع ُي ِنهِــم لِ َي ِ َ‬
‫قــي‬ ‫فٓ أَع ُي ِنكُــم َقلِ ٗ‬
‫يــا َويُ َقلِّلُكُــم ِ‬ ‫َوإِذ يُرِيكُ ُموهُــم إِ ِذ ٱل َتقَي ُتــم ِ‬
‫ـع ٱألُ ُمــو ُر ‪٤٤‬‬ ‫ل ٱللَّ ـ ِه تُر َ‬
‫جـ ُ‬ ‫ٱللَّــهُ أَم ـ ٗرا كَانَ َمف ُعـ ٗ‬
‫ـول ۗ َوإِ َ‬
‫ئــه‌ی موســڵامنینه‌! لــه‌و کاتــه‌دا کــه‌ خــودا دوژمنه‌کانتانــی به‌بــێ هێــزو کــه‌م‬
‫خســت ‌ه پێــش چاوتــان‪ ،‬هه‌روه‌هــا ئێوه‌یشــی بـه‌ کـه‌م و بــێ هێــز ده‌خســت ‌ه پێــش‬
‫چــاوی ئ ـه‌وان‪ ،‬تــا هه‌ردووالتــان گ ـه‌رم بــن بــۆ ش ـه‌ڕ کــردن له‌گ ـه‌ڵ یه‌کــری‪،‬‬
‫ئینجــا کـ ‌ه شـه‌ڕه‌ک ‌ه ده‌ســتی پێکــرد‪ ،‬خــودا توانــای ئێــوه‌ی به‌هێــز کــردو تــرس‬
‫و بیمێکــی زۆری خســته‌ نــاو دڵــی ئــه‌وان و‪ ،‬ســه‌ری خســن به‌ســه‌ریاندا‪ ،‬تــا‬
‫ئ ـه‌وه‌ی ک ـ ‌ه ل ـه‌ زانســتی خۆیــدا بڕیــاری له‌س ـه‌ر دابــوو بێت ـه‌ دی‪ ،‬ک ـه‌ ئه‌ویــش‬
‫شــکانی له‌شــکری بــێ بــاوه‌ڕان و کوژرانــی حه‌فتــا که‌ســیان و بــ ‌ه دیــل‬
‫گیرانــی حه‌فتــا که‌ســی تریــان بــوو‪ .‬والــی الل ـه‌ ترجــع ‪ ...‬هه‌مــوو شــتێك ه ـه‌ر‬
‫بــۆ الی خــودا ده‌گه‌ڕێتــه‌وه‌و‪ ،‬هیــچ شــتێك ڕوو نــادات و نابێــت مه‌گــه‌ر بــه‌و‬
‫شــێوه‌یه‌ نه‌بێــت کــ ‌ه خــودا بــه‌ ئیــراده‌ی خــۆی بڕیــاری له‌ســه‌ر داوه‌‪ ،‬بــه‌اڵم‬
‫ده‌بێــت ئــه‌و ڕاســتیه‌ بزانیــن کــه‌ هه‌میشــه‌ پێویســته‌ موســڵامن که‌ره‌ســه‌ی‬
‫ڕووبــه‌ڕوو بوونــه‌وه‌ له‌گــه‌ڵ بــێ باوه‌ڕانــدا ئامــاده‌ بــکات‪ ،‬چونکــه‌ به‌پێــی ئــه‌و‬
‫خــۆ ئامــاده‌ کــردن و پــڕ تفاقــی یــه‌‪ ،‬خــودا ســه‌رکه‌وتن ده‌به‌خشــێت‪ .‬ئه‌وه‌تــا‬
‫چونک ـه‌ موســڵامنانی جیهــان ئه‌مــڕۆ ل ـه‌م ڕووه‌وه‌ که‌مته‌رخه‌مــی یــان کــردوه‌و‬

‫‪66‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫بــێ تفاقــن و که‌ره‌ســه‌ی تــه‌واوی ملمالنێکه‌یــان پــێ نیــه‌‪ ،‬ده‌بینیــت لــه‌‬
‫هه‌مــوو شــوێنێکی جیهانــدا هــه‌ر چه‌وســاوه‌و بــه‌ش مه‌ینه‌تــن و دوژمنــان‬
‫به‌ســه‌ریاندا زاڵــن‪.‬‬
‫حــونَ‬ ‫ن َءا َم ُنـ ٓواْ إِ َذا لَ ِقي ُتــم ِف َئـ ٗة فَٱث ُب ُتــواْ َوٱذكُـ ُرواْ ٱللَّــهَ كَ ِثـرٗا لَّ َعلَّكُــم تُفلِ ُ‬ ‫يَٰٓأَيُّ َهــا ٱلَّ ِذيـ َ‬
‫‪٤٥‬‬
‫ئ ـه‌ی ئه‌وان ـه‌ی باوه‌ڕتــان هێنــاوه‌! کاتێــك له‌گ ـه‌ڵ کۆمه‌ڵێــك ل ـه‌ بــێ باوه‌ڕانــدا‬
‫ڕووبـه‌ڕوو ده‌بنـه‌وه‌ زۆر به‌چاکــی خۆتــان ڕابگــرن و نــاوی خوداتــان له‌بیــر بێــت‬
‫و پشــت بــه‌و ببه‌ســن‪ ،‬به‌ڵکــو ســه‌رکه‌وتوو بــن‪.‬‬
‫ـر ٓواْ ۚ إِنَّ‬
‫حكُــم ۖ َوٱصـ ِ ُ‬ ‫ـب رِي ُ‬ ‫ســولَهُ ۥ َو َل تَ َٰن َز ُعــواْ َف َتفشَ ـلُواْ َوتَذ َهـ َ‬ ‫َوأَ ِطي ُعــواْ ٱللَّــهَ َو َر ُ‬
‫ن ‪٤٦‬‬ ‫بِي ـ َ‬ ‫ـع َّٰ‬
‫ٱلص ِ‬ ‫ٱللَّــهَ َمـ َ‬
‫ئــه‌ی ئیامندارینــه‌! گوێڕایه‌ڵــی خــوداو پێغه‌مبه‌ره‌کــه‌ی خــودا بــن (صلــی‬
‫اللــه‌ علیــه‌ وســلم) وه‌ په‌یڕه‌ویــان لــێ بکــه‌ن و له‌نــاو خۆتانــدا ناکــۆك مه‌بــن‬
‫و کێشــمه‌و به‌رده‌تــان نه‌که‌وێت ـه‌ نێــوان‪ ،‬چونک ـه‌ ئ ـه‌وه‌ ده‌بێت ـه‌ مای ـه‌ی ئ ـه‌وه‌ی‬
‫بــێ هێــز بــن و تواناتــان نه‌مێنێــت و له‌به‌رانبــه‌ر دوژمنانتانــدا نه‌توانــن‬
‫خۆڕابگــرن و بشــکێن‪ .‬ســه‌بر بگــرن و هه‌راســانیی ڕووتــان تــێ نــه‌کات‪،‬‬
‫بێگومــان خــودا له‌گــه‌ڵ ئــه‌و که‌ســانه‌دایه‌ کــه‌ ســه‌بر ده‌گــرن و بــه‌ ئاســانیی‬
‫کــۆڵ نــاده‌ن‪( .‬ریــح) واتـه‌‪ :‬هـه‌وا‪ ،‬بـه‌اڵم لـه‌ زمانــی عه‌ره‌بیــدا بــۆ هێــزو توانایــش‬
‫بــه‌کار ده‌هێرنێــت‪ ،‬چونکــه‌ جــاری وا هه‌یــه‌ کــه‌ هــه‌وا هه‌ڵــده‌کات‪ ،‬که‌شــتی‬
‫ل ـ ‌ه ده‌ریــادا وه‌رده‌گێڕێــت‪ ،‬یاخــود هێنــد ‌ه ب ـه‌ ته‌وژم ـ ‌ه دره‌ختــی گ ـه‌ور ‌ه گ ـه‌وره‌‬
‫لــه‌ ڕیشــکه‌وه‌ هه‌ڵده‌که‌نێــت‪.‬‬
‫سـبِيلِ‬ ‫ـاس َو َي ُصــدُّ ونَ َعــن َ‬‫جــواْ ِمــن ِد َٰي ِر ِهــم َبطَـ ٗرا َو ِرئَـآ َء ٱل َّنـ ِ‬ ‫خ َر ُ‬
‫ن َ‬ ‫َو َل تَكُونُــواْ كَٱلَّ ِذيـ َ‬
‫ـط ‪٤٧‬‬ ‫حيـ ‪ٞ‬‬‫ٱللَّـ ِه ۚ َوٱللَّــهُ بِ َــا يَع َملُــونَ ُم ِ‬
‫کاتێــك بــێ باوه‌ڕانــی مه‌ککــه‌ بــه‌ له‌شــکره‌که‌یانه‌وه‌ به‌هانــای کاروانــه‬

‫‪67‬‬
‫بازرگانیه‌که‌یانــه‌وه‌ هاتــن‪ ،‬به‌هه‌مــوو خۆهه‌ڵکێشــان و لووتبه‌رزیه‌کــه‌وه‌و‬
‫ب ـه‌ خۆپیشــاندانه‌وه‌ ڕوویــان کــرد ‌ه دۆڵــی (ب ـه‌در) ئینجــا خــودا ب ـه‌ ئامــۆژگاری‬
‫و په‌نــددادان بــه‌ موســڵامنه‌کان ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ئێــوه‌ وه‌کــو ئــه‌وان مه‌بــن‬
‫کــه‌ به‌فیــزو خــۆ هه‌ڵکێشــان و خــۆ پیشــاندانه‌وه‌ لــه‌ مه‌ککــه‌وه‌ بــه‌ره‌و بــه‌در‬
‫که‌وتنــه‌ ڕێ و‪ ،‬به‌هه‌مــوو هه‌وڵێکیانــه‌وه‌ ڕێــگای خــودا لــه‌ خه‌ڵکــی ده‌گــرن‬
‫و ناهێڵــن ئیــان بێنــن‪ .‬ئێــوه‌ ئ ـه‌ی ئیامندارین ـه‌! ل ـ ‌ه ڕه‌وشــتی موســڵامنانه‌ی‬
‫خۆتــان المــه‌ده‌ن و لــه‌ غه‌زاکردنــدا ته‌نهــا مه‌به‌ســتتان ڕه‌زامه‌ندیــی خــوداو‬
‫ســه‌رکه‌وتنی ئایینه‌که‌تــان و پێغه‌مبه‌ره‌که‌تــان بێت(صلــی اللــه‌ علیــه‌‬
‫وســلم)‪ ...‬خــودا ده‌وره‌ی بــه‌ بــێ بــاوه‌ڕان داوه‌و‪ ،‬ئــاگای له‌هه‌مــوو نیــازو‬
‫مه‌به‌ســتێکیا نه‌‪‌.‬‬
‫ن‬ ‫ـاس َوإِ ِّ‬
‫ن ٱل َّنـ ِ‬‫ـم ٱل َيــو َم ِم ـ َ‬‫ـب لَكُـ ُ‬‫ـال َل غَالِـ َ‬‫ن أَع َٰملَ ُهــم َو َقـ َ‬ ‫ـم ٱلشَّ ــيطَٰ ُ‬ ‫َوإِذ َزيَّ ـ َ‬
‫ن لَ ُهـ ُ‬
‫ِي ‪ٞ‬ء ِّمنكُــم إِ ِّ ٓ‬
‫ن‬ ‫ن بَـر ٓ‬ ‫ـى َع ِق َبيـ ِه َو َقـ َ‬
‫ـال إِ ِّ‬ ‫ـص َعـ َ ٰ‬‫ت ٱل ِف َئ َتــانِ نَكَـ َ‬‫ـا تَـ َرآ َء ِ‬
‫جــا ‪ٞ‬ر لَّكُــم ۖ َفلَـ َّ‬
‫َ‬
‫ـاب ‪٤٨‬‬ ‫ـاف ٱللَّــهَ ۚ َوٱللَّــهُ شَ ـ ِديدُ ٱل ِع َقـ ِ‬
‫خـ ُ‬ ‫ن أَ َ‬‫ى َمــا َل تَـ َرونَ إِ ِّ ٓ‬ ‫أَ َر ٰ‬
‫ئــه‌ی پێغه‌مبه‌ر!(صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) بــه‌ موســڵامنه‌کان بڵــێ‪:‬‬
‫شــه‌یتان کــرده‌وه‌ی ئــه‌و بــێ باوه‌ڕانــه‌ی له‌به‌رچــاو شــیرین کــردوون و بــۆی‬
‫ڕازاندوونه‌تــه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌هــا وه‌هــای خســتوه‌ته‌ دڵیــان کــه‌ لــه‌و ڕۆژه‌دا هیــچ‬
‫کــه‌س و هێزێــك نیــه‌ بتوانێــت به‌ســه‌ر ئه‌وانــدا زاڵ بێــت‪ ،‬وه‌ پێــی وتــوون‪:‬‬
‫بێگومــان مــن له‌گــه‌ڵ ئێــوه‌دام و یارمه‌تیتــان ده‌ده‌م‪ ،‬بــه‌اڵم کاتێــك هــه‌ردوو‬
‫تاقمه‌ک ـه‌_ ئیامنــداران و بــێ بــاوه‌ڕان_ یه‌کرتیــان بینــی‪ ،‬ش ـه‌یتان پاش ـه‌وپاش‬
‫لێیــان کشــایه‌وه‌و بــه‌ بــێ باوه‌ڕانــی ووت‪ :‬به‌ڕاســتیی مــن لــه‌ ئێــوه‌ به‌ریــم و‬
‫له‌گ ـه‌ڵ ئێــوه‌دا نیــم‪ ،‬مــن شــتانێك ده‌بینــم ک ـه‌ ئێــوه‌ نایانبینــن _ مه‌به‌ســتی‬
‫فریشــته‌کان بــوو_ به‌ڕاســتی مــن له‌خــودا ده‌ترســم‪ ...‬تۆڵه‌ســه‌ندنه‌وه‌ی‬
‫خــودا زۆر ســه‌خت و به‌تینــه‌‪ .‬ئــه‌م هانــدان و قســه‌کردنانه‌ی شــه‌یتان لــه‌و‬

‫‪68‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫کات ـه‌دا چــۆن بــووه‌؟! ئایــا ب ـه‌ وه‌سوه‌س ـه‌ بــووه‌‪ ،‬یاخــود خــۆی خســتوه‌ته‌ س ـه‌ر‬
‫شــێوه‌ی ئاده‌میزادێــك و ئــه‌م قســانه‌ی کــردووه؟! ئــه‌م شــتانه‌ ته‌نهــا خــودا‬
‫خــۆی ده‌یانزانێــت‪.‬‬
‫ض َغـ َّر َٰٓهـؤ َ ٓ‬
‫ُل ِء ِدي ُن ُهــم ۗ َو َمــن يَ َتـ َوكَّل‬ ‫ف ُقلُو ِب ِهــم َّمـ َر ٌ‬ ‫ن ِ‬ ‫ـول ٱمل ُ َٰن ِف ُقــونَ َوٱلَّ ِذيـ َ‬
‫إِذ يَ ُقـ ُ‬
‫ـم ‪٤٩‬‬ ‫ح ِكيـ ‪ٞ‬‬‫ـى ٱللَّـ ِه َفـإِنَّ ٱللَّــهَ َعزِيـ ٌز َ‬ ‫َعـ َ‬
‫کاتێــك دووڕووه‌کان‪ ،‬ئه‌وان ـه‌ی ک ـه‌ ل ـه‌ دڵیانــدا ئیــان نی ـه‌و دڵیــان نه‌خۆشــی‬
‫تێدایــه‌‪ ،‬بــه‌ موســڵامنه‌کانیان ده‌وت‪ :‬ئایینه‌که‌یــان مه‌غــروری کــردوون‪،‬‬
‫وا خۆیــان تووشــی ئــه‌و گۆبه‌نــده‌ کــردووه‌ _مه‌به‌ســتیان شــه‌ڕی بــه‌در بــوو‬
‫له‌گــه‌ڵ بــێ باوه‌ڕانــدا_ بــه‌اڵم ئه‌وانــه‌ نازانــن هه‌رکه‌ســێك پشــت بــه‌ خــودا‬
‫ببه‌ســتێت و هــه‌ر بــه‌ ته‌مــای ئــه‌و بێــت‪ ،‬ئــه‌و ‌ه ســه‌رده‌که‌وێت و ده‌یباتــه‌وه‌‪،‬‬
‫چونک ـه‌ بێگومــان خــودا ده‌س ـه‌اڵتداره‌و خــاوه‌ن توانایه‌کــی ڕه‌های ـه‌و حه‌کیــم و‬
‫دانایــه‌و لــه‌ هه‌مــوو کاره‌کانیــدا مه‌به‌ســتی هه‌یــه‌‪ .‬خــودا توانــای زۆری هه‌یــه‌‬
‫کــ ‌ه فریــای ئــه‌و که‌ســانه‌ بکه‌وێــت پشــتی پــێ ده‌به‌ســن و ســه‌ریانده‌خات‬
‫به‌ســه‌ر دوژمنانیانــدا‪.‬‬
‫ى إِذ يَ َت َوفَّ ٱلَّ ِذي َ‬
‫ن كَ َف ُرواْ‬ ‫َولَو تَ َر ٰٓ‬
‫ِيق ‪٥٠‬‬ ‫حر ِ‬ ‫اب ٱل َ‬ ‫جو َه ُهم َوأَدبَٰ َرهُم َو ُذوقُواْ َع َذ َ‬ ‫رضبُونَ ُو ُ‬ ‫ٱلَملَٰٓ ِئكَ ُة يَ ِ‬
‫ئــه‌ی پێغه‌مبــه‌ر (صلــی اللــ ‌ه علیــ ‌ه وســلم) ! ئه‌گــه‌ر ده‌تبینــی کــه‌ چــۆن‬
‫له‌شــه‌ڕی بــه‌دردا فریشــته‌ی گیانکێشــان گیانــی ئــه‌و بــێ باوه‌ڕانه‌یــان‬
‫ده‌کێشــاو‪ ،‬ده‌یانکێشــا بــه‌ده‌م چــاوو پشــتیاندا‪ ...‬لــه‌ڕۆژی دواییــدا به‌وانــه‌‬
‫ده‌وترێــت‪ :‬بچێــژن ســووتانی ئاگــر له‌نــاو دۆزه‌خــدا‪.‬‬
‫َيس ِبظَلَّٰ ٖم لِّل َعبِي ِد ‪٥١‬‬ ‫َٰذلِكَ بِ َا َقدَّ َمت أَي ِديكُم َوأَنَّ ٱللَّهَ ل َ‬
‫پێیــان ده‌وترێــت‪ :‬ئ ـه‌م ســزادانه‌تان به‌هــۆی کــرده‌وه‌ خراپه‌کانــی خۆتانه‌وه‌ی ـه‌‬
‫کــ ‌ه پێشــر ئه‌نجامتانــداون‪ ..‬چــاك بزانــن کــه‌ خــودا ســته‌م لــه‌ هیــچ‬

‫‪69‬‬
 ‫به‌نده‌یه‌کــی خــۆی نــاکات‪.‬‬
‫خ َذه ُ‬
‫ُــم ٱللَّــهُ‬ ‫ٰــت ٱللَّــ ِه َفأَ َ‬
‫ن ِمــن قَبلِهِــم ۚ كَفَــ ُرواْ ِ‍بَٔايَ ِ‬ ‫أب َءالِ ِفر َعــونَ َوٱلَّ ِذيــ َ‬ ‫كَــدَ ِ‬
‫ِي شَ ــ ِديدُ ٱل ِعق ِ‬
‫َــاب ‪٥٢‬‬ ‫ِب ُذنُو ِبهِــم ۚ إِنَّ ٱللَّــهَ قَــو ّ‪ٞ‬‬
‫کــرده‌وه‌و ڕه‌وشــتی ئه‌وانــ ‌ه وه‌کــو کــرده‌وه‌و ڕه‌وشــتی ده‌ســت و پێوه‌نــدو‬
‫شــوێنکه‌وتوانی فیرعــه‌ون و ئــه‌و ســته‌مکارانه‌ی تــر ‌ه کــ ‌ه لــه‌ پێــش ئه‌مانــه‌وه‌‬
‫بــوون‪ ،‬وه‌ گه‌لــی نــوح و گه‌لــی عــاد و گه‌لــی مثــود ک ـه‌ باوه‌ڕیــان ب ـه‌ فه‌رمانــی‬
‫خــودا نه‌هێنــاو یاخــی بــوون‪ ،‬خودایــش به‌هــۆی گوناهــی خۆیانــه‌وه‌ ســزای‬
‫ســه‌ختی دان و له‌نــاوی بــردن‪ .‬بێگومــان خــودا بــه‌ توانایــه‌و تۆڵه‌ســه‌ندنه‌وه‌و‬
‫ســزادانی زۆر ســه‌خته‌‪.‬‬
‫ُسـهِم‬ ‫ـرواْ َما ِبأَنف ِ‬‫ـى يُ َغـ ِّ ُ‬
‫ح َّتـ ٰ‬
‫ـوم َ‬ ‫ل َقـ ٍ‬ ‫ـرا نِّع َمـ ًة أَن َع َم َهــا َع َ ٰ‬
‫َٰذلِــكَ ِبـأَنَّ ٱللَّــهَ لَــم يَــكُ ُم َغـ ِّ ٗ‬
‫يم ‪٥٣‬‬ ‫يع َع ِل ‪ٞ‬‬‫سـ ِم ٌ‬ ‫َوأَنَّ ٱل َّلــهَ َ‬
‫ئه‌مــه‌ی باســکرا ســه‌باره‌ت بــ ‌ه ســزادانی بــێ باوه‌ڕانــی مه‌ککــ ‌ه لــه‌ دۆڵــی‬
‫بــه‌دردا‪ ،‬هه‌روه‌هــا ســه‌باره‌ت بــه‌ ســزادانی گه‌النــی پێــش ئه‌مانیــش وه‌کــو‬
‫فیرعــه‌ون و قه‌ومه‌کانــی پێغه‌مبه‌رانــی پێشــوو‪ ،‬هــۆی ئــه‌و ســزادان و له‌نــاو‬
‫بردنه‌یــان خراپه‌کاریــی خۆیــان و یاخــی بوونیــان بــوو ل ـه‌ بڕیــارو فه‌رمانه‌کانــی‬
‫خــودا‪ .‬خــودا هــه‌ر نیعمه‌تێكــی به‌هــه‌ر گــه‌ل و نه‌ته‌وه‌یــه‌ك به‌خشــی بێــت‪،‬‬
‫لێیــان ناســێنێته‌وه‌و لێیــان ناگۆڕێــت‪ ،‬تــا خۆیــان به‌هــۆی خراپیــی خۆیان ـه‌وه‌‬
‫ئــه‌و نیعمه‌تــه‌ له‌ســه‌ر خۆیــان النه‌بــه‌ن‪ ،‬یاخــود نه‌یگــۆڕن‪ ..‬بێگومــان خــودا‬
‫زۆر بیســه‌رو زانایــه‌و ئــاگای لــه‌ هه‌مــوو قســه‌یه‌که‌و بــه‌ کــرده‌وه‌ی هه‌مــوو‬
‫که‌ســێکیش ئــاگادارو زانایــه‌‪.‬‬
‫ٰــت َر ِّبهِــم َفأَهلَك َٰن ُهــم‬ ‫ن ِمــن قَبلِهِــم ۚ كَ َّذ ُبــواْ ِ‍بَٔا َي ِ‬ ‫أب َءالِ ِفر َعــونَ َوٱلَّ ِذيــ َ‬ ‫كَــدَ ِ‬
‫ن ‪٥٤‬‬ ‫ال ِفر َعــونَ ۚ َوك ّ‪ُٞ‬ل كَانُــواْ ظَٰلِ ِمــ َ‬ ‫ِب ُذنُو ِبهِــم َوأَغ َرق َنــآ َء َ‬
‫خــودا ئـه‌م فه‌رمایشــته‌ی دووبــاره‌ کردوه‌تـه‌وه‌ بــۆ زیاتــر وریاکردنـه‌وه‌و عیــره‌ت‬

‫‪70‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫وه‌رگرتــن بێگومــان ســزادانی خــودا یه‌کێکــه‌ لــه‌ یاســاکانی خــودا‪ ،‬زوو یــا‬
‫دره‌نــگ هه‌مــوو که‌ســێکی یاخــی و خراپــه‌کار ده‌گرێتــه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌کــو چــۆن‬
‫کاتــی خــۆی فیرعــه‌ون و ده‌ســت و پێوه‌نــدو شــوێنکه‌وتوه‌کانی گرتوه‌تــه‌وه‪،‬‬
‫هه‌روه‌هــا گشــت گه‌النــی خراپــکاری پێــش ئه‌وانیشــی گرتوه‌تــه‌وه‌ کــه‌‬
‫فه‌رمانــی په‌روه‌ردگاریــان ب ـ ‌ه درۆ ده‌زانــی‪ ...‬ئینجــا لێــره‌دا خــودا ده‌فه‌رموێــت‪:‬‬
‫به‌هــۆی گونــاه و خراپکاریــی خۆیانــه‌وه‌ هه‌مــوو ئه‌وانه‌مــان له‌نــاو بــرد‪ ،‬وه‌‬
‫فیرعــه‌ون و شوێنکه‌وتوانیشــیامن لــ ‌ه ده‌ریــای ســووردا خنکانــد‪ ...‬گشــت‬
‫ئه‌مانــه‌ ســته‌مکارو بــێ بــاوه‌ڕ بــوون‪.‬‬
‫ٓب ِعندَ ٱللَّ ِه ٱلَّ ِذي َ‬
‫ن كَ َف ُرواْ َف ُهم َل ُيؤ ِم ُنونَ ‪٥٥‬‬ ‫إِنَّ َ َّ‬
‫ش ٱلدَّ َوا ِّ‬
‫بێگومــان خراپرتیــن کـه‌س له‌وانـه‌ی کـه‌ به‌سـه‌ر زه‌ویــدا ده‌ڕۆن‪ ،‬ئـه‌و که‌ســانه‌ن‬
‫کــه‌ بــێ بــاوه‌ڕن و سووریشــن له‌ســه‌ر بــێ باوه‌ڕیــی خۆیــان و بــاوه‌ڕ ناهێنــن‪.‬‬
‫ئــه‌م فه‌رمایشــت ‌ه حاڵــی ئــه‌و بــێ باوه‌ڕانــه‌ ڕوون ده‌کاتــه‌وه‌ بــۆ پێغه‌مبــه‌ری‬
‫خوداو(صلــی اللـه‌ علیـ ‌ه وســلم) هاوه‌ڵه‌کانــی تــا ئیــر نائومێــد بــن لـه‌وه‌ی ئـه‌و‬
‫یاخــی یانـه‌ ئیــان بێنــن‪.‬‬
‫ف ك ُِّل َم َّر ٖة َوهُم َل يَ َّتقُونَ ‪٥٦‬‬
‫دت ِمن ُهم ثُ َّم يَنقُضُ ونَ عَهدَ هُم ِ‬ ‫ن َٰع َه َّ‬ ‫ٱلَّ ِذي َ‬
‫ئــه‌ی پێغه‌مبــه‌ر !(صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) ئــه‌و بــێ باوه‌ڕانــه‌ ئه‌وانــه‌ن‬
‫کــه‌ په‌یامنــت له‌گه‌ڵــدا ده‌به‌ســن کــ ‌ه بــه‌ دۆســتایه‌تی له‌گه‌ڵتــدا‬
‫بجوڵێنــه‌وه‌و‪ ،‬یارمه‌تــی بــێ باوه‌ڕانــی مه‌کــه‌ نــه‌ده‌ن‪ ،‬که‌چــی هه‌مــوو‬
‫جارێــك په‌یامنه‌کانــی خۆیــان ده‌شــکێنن و پشــت ده‌که‌نــه‌ په‌یامنه‌کانیــان‬
‫و‪ ،‬خۆیــان له‌ســزاو خه‌شــمی خــودا ناپارێــزن‪ .‬وادیــاره‌ مه‌به‌ســت لــه‌م‬
‫ئایه‌تــه‌ پیــرۆزه‌ جوله‌که‌کانــی ده‌وروپشــتی شــاری مه‌دینــه‌ بێــت‪ ،‬بــه‌‬
‫تایبه‌تــی جوله‌که‌کانــی نــه‌وه‌ی (قریظــة) کــه‌ چه‌نــد جارێــك په‌یامنیــان دا‪،‬‬
‫که‌چــی دوایــی پاشــگه‌ز ده‌بوونــه‌وه‌و په‌یامنه‌کانیــان هه‌ڵده‌وه‌شــانده‌وه‌و‬

‫‪71‬‬
‫‪،‬دوژمنایه‌تیــی موســڵامنه‌کانیان ده‌کــرد‪ ..‬ده‌گێڕنــه‌وه‌ کــه‌ ســه‌رانی ئــه‌م‬
‫جوله‌کانــه‌ چوونــه‌ الی بــێ باوه‌ڕانــی مه‌ککــه‌و هانیــان داون بــۆ شــه‌ڕکردن‬
‫له‌گــه‌ڵ پێغه‌مبه‌ر(صلــی اللــ ‌ه علیــه‌ وســلم) و موســڵامناندا‪ ،‬وه‌ به‌ڵێنیــان‬
‫پێــداون کــه‌ یارمه‌تــی ته‌واویــان بــده‌ن‪.‬‬
‫َشد ِبهِم َّمن خَل َف ُهم لَ َعلَّ ُهم َي َّذكَّ ُرونَ ‪٥٧‬‬ ‫رب ف َ ِّ‬ ‫ح ِ‬ ‫ف ٱل َ‬‫َفإِ َّما تَث َق َف َّن ُهم ِ‬
‫هــه‌ر کاتێــك له‌گــه‌ڵ ئه‌وانــه‌دا لــه‌ مه‌یدانــی شــه‌ڕدا ڕووبه‌ڕووبونــه‌وه‌‪ ،‬بــه‌‬
‫چاکیــی هێرشــیان بکه‌نــ ‌ه ســه‌رو کوشــتاریان لــێ بکــه‌ن ‪ ...‬به‌شــێوه‌یه‌کی وا‬
‫ک ـه‌ ببێت ـ ‌ه مای ـه‌ی درووســتبوونی تــرس ل ـه‌ دڵــی ئه‌وانه‌یــان ک ـ ‌ه ل ـه‌ ڕیزه‌کانــی‬
‫پشــته‌وه‌یاندان تــا پــرژو باڵوه‌یــان پــێ بکــه‌ن و یارمه‌تییــان نــه‌ده‌ن و‪ ،‬تــرس‬
‫دایانبگرێــت و بییربکه‌نـه‌و ‌ه لـه‌وه‌ی کـ ‌ه ئـه‌وان چییــان پــێ هــات و‪ ،‬ئیــر په‌نــد‬
‫وه‌ربگــرن‪.‬‬
‫ــب‬
‫ح ُّ‬ ‫ســ َوآ ٍء ۚ إِنَّ ٱللَّــهَ َل يُ ِ‬ ‫خ َيانَــ ٗة فَٱنبِــذ إِلَيهِــم َع َ ٰ‬
‫ــى َ‬ ‫َــوم ِ‬
‫ن ِمــن ق ٍ‬ ‫َوإِ َّمــا تَخَافَــ َّ‬
‫ن ‪٥٨‬‬ ‫خآئِ ِنــ َ‬
‫ٱل َ‬
‫ئه‌گــه‌ر هه‌ســتتان کــرد بــه‌ خیانه‌تکردنــی قه‌ومێــك و په‌یــان هه‌بــوو‬
‫لــه‌ نێوانتانــداو ده‌ترســان هه‌ڵبگه‌ڕێنــه‌وه‌و په‌یامنه‌که‌یــان بشــکێنن‪ ،‬وه‌‬
‫ده‌ســتتان لــێ بوه‌شــێنن‪ ،‬ئــه‌وه‌ ئێوه‌یــش بــ ‌ه ئاشــکرا په‌یامنه‌که‌یــان بــه‌ره‌و‬
‫ڕووی خۆیــان بکه‌نــه‌وه‌و پێیــان بڵێــن‪ :‬په‌یامنه‌کــه‌ حســابی بــۆ ناکرێــت‪،‬‬
‫تــا ئــاگادار بــن‪ ...‬ئینجــا پێــش ئــه‌وه‌ی ئــه‌وان ده‌ســتتان لــێ بوه‌شــێنن‪،‬‬
‫ئێــوه‌ په‌المــاری ئــه‌وان بــده‌ن‪ .‬بێگومــان خــودا ناپــاکان و خیانه‌تکارانــی‬
‫خــۆش ناوێــت‪ ،‬ئــه‌و ناپاکانــه‌ی کــه‌ بــه‌دزی یــه‌و ‌ه په‌یــان و به‌ڵێنه‌کانیــان‬
‫هه‌ڵد ه‌و ه‌شــێننه‌و ه‌‪.‬‬
‫س َب ُق ٓواْ ۚ إِنَّ ُهم َل يُعجِ ُزونَ ‪٥٩‬‬ ‫ب ٱلَّ ِذي َ‬
‫ن كَ َف ُرواْ َ‬ ‫َو َل يَ َ‬
‫حس َ َّ‬
‫ئــه‌و بــێ باوه‌ڕانــه‌ی کــه‌ په‌یامنــی خۆیــان شــکاندو له‌گــه‌ڵ بتپه‌رســتانی‬

‫‪72‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫مه‌ککــه‌دا ڕێککه‌وتــن‪ ،‬وا نه‌زانــن کــه‌ لــه‌ ئه‌نجامــی ئــه‌و ناپاکــی و کــرده‌وه‌‬
‫خراپــه‌ی خۆیــان قوتــار ده‌بــن‪ ...‬بێگومــان وه‌نه‌بێــت ئه‌وانــه‌ بتوانــن خۆیــان‬
‫لــه‌ ســزای خــودا ڕزگار بکــه‌ن و‪ ،‬خــودا توانــای به‌ســه‌ریاندا نه‌شــکێت و‬
‫لــه‌ ئاســتیاندا ده‌سته‌وســان بێــت‪ ...‬به‌ڵکــو غه‌زه‌بیــان لێده‌گرێــت و‪،‬‬
‫موســڵامنه‌کان زاڵ ده‌کات به‌ســه‌ریانداو ده‌بێــت ســزای یاخــی بــوون و‬
‫خراپه‌کاریــی خۆیــان بچێــژن‪.‬‬
‫َوأَ ِعــدُّ واْ لَ ُهــم َّمــا ٱسـ َتطَع ُتم ِّمــن ُقـ َّو ٖة َو ِمــن ِّربَـ ِ‬
‫ـاط ٱلخَيــلِ تُر ِه ُبــونَ ِبـ ِهۦ َعــدُ َّو ٱللَّـ ِه‬
‫ـم ٱللَّــهُ يَعلَ ُم ُهــم ۚ َو َمــا تُن ِف ُقــواْ ِمــن‬
‫ن ِمــن دُونِ ِهــم َل تَعلَ ُمونَ ُهـ ُ‬ ‫خرِي ـ َ‬
‫َوعَدُ َّوكُــم َو َءا َ‬
‫ف إِلَيكُــم َوأَن ُتــم َل تُظلَ ُمــونَ ‪٦٠‬‬ ‫س ـبِيلِ ٱللَّ ـ ِه ُي ـ َو َّ‬ ‫ف َ‬ ‫ش ٖء ِ‬ ‫َ‬
‫شــه‌ڕ کــردن حاڵه‌تێکــی کۆمه‌اڵیه‌تــی یــه‌‪ ،‬له‌به‌رئــه‌و ‌ه بــه‌ درێژایــی مێــژوو تــا‬
‫ئه‌مــڕۆ چه‌نده‌هــا شـه‌ڕی گـه‌وره‌و بچــووك لـه‌ نێــوان دوو وواڵت‪ ،‬یــان دوو هــۆز‪،‬‬
‫یــان دوو نه‌تـه‌وه‌دا هه‌ڵگیرســاوه‌و‪ ،‬ئـه‌م سـه‌ر زه‌وی یـه‌ بــێ شه‌ڕوشــۆڕ نه‌بــووه‌‪،‬‬
‫ئه‌گــه‌ر له‌الیــه‌ك شــه‌ڕ کوژابێتــه‌وه‌‪ ،‬له‌الیه‌کــی تــره‌و ‌ه هه‌ڵگیرســاوه‌ته‌وه‌‪.‬‬
‫له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ لێــره‌دا خــودا فه‌رمــان ده‌دات به‌ســه‌ر موســڵامنه‌کاندا‪ ،‬کــه‌‬
‫ده‌بێــت به‌پێــی توانــا هه‌مــوو جــۆره‌ هۆکارێکــی هێــزو تفاقــی شــه‌ڕ کــردن‬
‫ئامــاده‌ بکــه‌ن و هه‌یانبێــت و‪ ،‬ئه‌ســپی شــه‌ڕ له‌ســه‌ر ســنووره‌کانی وواڵتیــان‬
‫ڕابگــرن‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی بتوانــن به‌چاکــی به‌رانبــه‌ر دوژمنانیــان بووه‌ســن‬
‫و‪ ،‬له‌گه‌ڵیانــدا ڕووبــه‌ڕوو ببنــه‌وه‌‪ .‬ئیاممــی موســلیم ده‌یگێڕێتــه‌وه‌‪ ،‬کــه‌‬
‫پێغه‌مب ـه‌ری خودا(صلــی الل ـه‌ علی ـ ‌ه وســلم) ک ـه‌ له‌س ـه‌ر مینب ـه‌ر ئ ـه‌م ئایه‌ت ـه‌‬
‫پیــرۆزه‌ی خوێنــده‌وه‌‪ ،‬ســێ جــار فه‌رمــووی اال ان القــوة الرمــي واتــه‌‪ :‬ئــاگادار‬
‫بــن هێــزو توانــا بریتــی ی ـه‌ ل ـه‌ هاوێشــن و تێگرتــن‪ ،‬جــا ئه‌گ ـه‌ر ئ ـه‌و تێگرتن ـه‌‬
‫لــه‌و ســه‌رده‌مانه‌دا تیــرو کــه‌وان و مه‌نجه‌نیــق بــوو بێــت‪ ،‬لــه‌ ئه‌مــڕۆدا گولــه‌و‬
‫تــۆپ و بۆمبــاو موشـه‌ك و (صــاروخ) ده‌گرێتـه‌وه‌‪ ،‬جــا چ بـه‌ فڕۆکـه‌ی جه‌نگیــی‬

‫‪73‬‬
‫بهاوێژرێــت یــان ب ـ ‌ه پاپــۆڕی جه‌نگیــی ل ـه‌ ده‌ریــاوه‌ بهاوێژرێــت‪ ،‬یاخــود ه ـه‌ر‬
‫له‌س ـه‌ر زه‌وی ی ـه‌وه‌ بته‌قێرنێــت‪ .‬خــودا ب ـه‌ پێغه‌مبه‌ر(صلــی الل ـه‌ علی ـه‌ وســلم)‬
‫و موســڵامنان لــه‌ هه‌مــوو کات و ســه‌رده‌م و شــوێنێکدا ده‌فه‌رموێــت‪ :‬هه‌مــوو‬
‫جــۆره‌ چ ـه‌ك و هێزێــك ئامــاده‌ بک ـه‌ن‪ ،‬بــۆ ئ ـه‌وه‌ی دوژمنانــی خــوداو دوژمنانــی‬
‫خۆتانــی برتســێنن‪ ،‬ئــه‌و دوژمنانــه‌ی کــه‌ پێیــان ده‌زانــن و ده‌یانناســن‪،‬‬
‫هه‌روه‌هــا ئ ـه‌و دوژمنانه‌یــش ک ـه‌ پێتــان نه‌زانیــون و نایــان ناســن ب ـه‌اڵم خــودا‬
‫ده‌یــان ناســێت‪ ..‬ئــه‌و مــاڵ و ســامانه‌ی کــه‌ لــه‌ ڕێــگای خــوادا ده‌یبه‌خشــن‪،‬‬
‫جــا کــه‌م بێــت یاخــود زۆر بێــت‪ ،‬به‌فیــڕۆ نــاڕوات‪ ،‬به‌ڵکــو پاداشــته‌که‌یتان‬
‫پــێ ده‌درێت ـه‌وه‌‪ ،‬ل ـ ‌ه ژیانــی دنیــادا س ـه‌رکه‌وتوو س ـه‌ر ب ـه‌رز ده‌بــن و‪ ،‬ل ـه‌ ڕۆژی‬
‫دواییشــدا بــه‌ به‌هه‌شــتی ڕازاوه‌ی خــودا شــاد ده‌بــن‪.‬‬
‫يع ٱل َعلِيـ ُ‬
‫ـم‬ ‫ٱلس ـ ِم ُ‬
‫ـى ٱللَّ ـ ِه ۚ إِنَّــهُ ۥ ُه ـ َو َّ‬
‫ـلم فَٱج َنــح لَ َهــا َوتَ ـ َوكَّل َعـ َ‬ ‫حــواْ لِ َّ‬
‫لسـ ِ‬ ‫َوإِن َ‬
‫ج َن ُ‬
‫‪٦١‬‬
‫ئـه‌ی پێغه‌مبـه‌ر !(صلــی اللـه‌ علیـ ‌ه وســلم) ئه‌گـه‌ر دوژمنانتــان مه‌یلــی ئاشــتی‬
‫یــان کــرد‪ ،‬تۆیــش ڕووبکــه‌ره‌ ئاشــتی و ئاشــتیت بوێــت و‪ ،‬پشــت بــه‌ خــودا‬
‫ببه‌ســته‌‪ ،‬ئه‌گــه‌ر ئه‌وانــه‌ مه‌به‌ســتیان لــه‌و داوای ئاشــتی کردنــه‌ فڕوفێــڵ‬
‫بێــت‪ ،‬بێگومــان خــودا زۆر بیســه‌رو زانیــاره‌و‪ ،‬ئــاگای لــ ‌ه هه‌مــوو نیــازه‌کان‬
‫هه‌یــه‌‪.‬‬
‫ي أَيَّــدَكَ ِب َنــ ِ‬
‫ر ِهۦ‬ ‫حســ َبكَ ٱللَّــهُ ۚ هُــ َو ٱلَّــ ِذ ٓ‬ ‫َوإِن يُرِيــدُ ٓواْ أَن يَخدَ عُــوكَ فَــإِنَّ َ‬
‫ن ‪٦٢‬‬ ‫َوبِٱملُؤ ِم ِنــ َ‬
‫خــۆ ئه‌گــه‌ر بیانه‌وێــت بتخه‌ڵه‌تێنــن و فێڵــت لــێ بکــه‌ن ئــه‌وه‌ تــۆ خــودات‬
‫به‌ســه‌‪ ،‬چونکــه‌ هــه‌ر خــودا بــوو یارمه‌تــی دایــت و ســه‌رکه‌وتنی پــێ‬
‫به‌خشــیت و‪ ،‬ئیامندارانــی مه‌دین ـه‌ی بــۆ ڕه‌خســاندیت ک ـ ‌ه بوون ـ ‌ه پشــتیوان و‬
‫یارمه‌تیــد ه‌رت‪.‬‬

‫‪74‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ن ُقلُو ِب ِهــم‬ ‫ج ِمي ٗعــا َّم ـآ أَلَّفـ َ‬
‫ـت َب ـ َ‬ ‫رض َ‬ ‫ف ٱألَ ِ‬ ‫ـت َمــا ِ‬ ‫ن ُقلُو ِب ِهــم ۚ لَــو أَنفَقـ َ‬ ‫ـف َب ـ َ‬ ‫َوأَلَّـ َ‬
‫ـم ‪٦٣‬‬ ‫ح ِكيـ ‪ٞ‬‬ ‫ن ٱللَّــهَ أَلَّـ َ‬
‫ـف بَي َن ُهــم ۚ إِنَّــهُ ۥ َعزِي ـ ٌز َ‬ ‫َولَٰ ِك ـ َّ‬
‫خــودا دڵــی ئ ـه‌و موســڵامنانه‌ی به‌یه‌ک ـه‌وه‌ به‌ســته‌وه‌‪ ،‬ئه‌گ ـه‌ر تــۆ هه‌رچــی مــاڵ‬
‫و ســامانی دنیــات هه‌یـ ‌ه خه‌رجــت بکردایـه‌ بــۆ ئـه‌وه‌ی بـه‌و شــێوه‌یه‌ دڵه‌کانیــان‬
‫ببه‌ســتیت به‌یه‌ک ـه‌وه‌‪ ،‬هه‌رگیــز ئ ـه‌و کاره‌ت بــۆ نه‌ده‌کــرا‪ ،‬ب ـه‌اڵم خــودا دڵیانــی‬
‫په‌یوه‌نــد کــرد به‌یه‌کــه‌وه‌و کردنــی به‌هۆگــری یه‌کــری‪ ،‬بێگومــان خــودا‬
‫خــاوه‌ن توانــای بــێ ئه‌ندازه‌یــه‌و‪ ،‬لــه‌ گشــت کاره‌کانیــدا خــاوه‌ن حیکمه‌تــه‌‪.‬‬
‫ده‌شــێت مه‌به‌ســت ل ـه‌م ئایه‌ت ـ ‌ه پیــرۆزه‌ ه ـه‌ردوو هــۆزی (ئ ـه‌وس) و (خ ـه‌زره‌ج)‬
‫بێــت‪ ،‬ک ـه‌ پێــش موســڵامنبوونیان دوژمنــی سه‌رس ـه‌ختی یه‌کــری بــوون‪.‬‬
‫ني ‪٦٤‬‬ ‫ن ٱملُؤ ِم ِن َ‬‫حس ُبكَ ٱللَّهُ َو َمنِ ٱتَّ َب َعكَ ِم َ‬ ‫ِي َ‬ ‫يَٰٓأَيُّ َها ٱل َّنب ُّ‬
‫ئــه‌ی پێغه‌مبه‌ر!(صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) تــۆ خــودات له‌گه‌ڵــه‌و هــه‌ر‬
‫ئه‌ویشــت به‌ســه‌‪ ،‬هه‌روه‌هــا هــه‌ر خــودا به‌ســه‌ بــۆ ئــه‌و ئیامندارانه‌یــش‬
‫کــه‌ شــوێنت که‌وتــوون و باوه‌ڕیــان هێنــاوه‌‪ ،‬ترســتان له‌دوژمــن نه‌بێــت‪،‬‬
‫چونکــ ‌ه خــودا یارمه‌تیده‌رتانــه‌‪ .‬ده‌بێــت دڵنیــا بــن لــه‌وه‌ی هه‌میشــه‌ خــودا‬
‫یارمه‌تیــده‌ری موســڵامنانه‌‪ ،‬به‌مه‌رجێــك ڕاســتگۆو پابه‌نــدی ئایینه‌ک ـه‌ی خــودا‬
‫بــن و‪ ،‬یه‌کڕیــزو یــه‌ك دڵ بــن‪ ،‬هه‌روه‌هــا به‌پێــی ســه‌رده‌م و ڕۆژگار لــه‌ تفــاق‬
‫و که‌ره‌ســته‌ی ڕووبه‌ڕوونــه‌وه‌و جه‌نــگ له‌گــه‌ڵ دوژمنانــدا به‌جــێ نه‌مێنــن‪،‬‬
‫بــه‌اڵم به‌داخــه‌وه‌ ئه‌مــڕۆ موســڵامنانی جیهــان بــه‌ هــۆی ده‌ســه‌اڵتداره‌‬
‫ســته‌مکاره‌کانه‌وه‌ لــه‌و ســێ شــته‌ پێویســته‌ دوورن‪ ،‬بۆیــه‌ له‌وپــه‌ڕی بــێ‬
‫هێزیــی و دواکه‌وتووییــدان‪ ،‬بــه‌ تایبه‌تــی ده‌وڵه‌تــه‌ عه‌ره‌بــی یــه‌کان‪ ،‬کــه‌‬
‫له‌گــه‌ڵ زۆریــی ژماره‌شــیاندا‪ ،‬که‌چــی که‌میینه‌یه‌کــی جوله‌کــه‌ زاڵ بــووه‌‬
‫به‌ســه‌ریاندا‪ ...‬ســه‌رۆك وه‌زیرانــی پێشــوویان (بنیامیــن نه‌ته‌نیاهــۆ) له‌ســه‌ر‬
‫کێشــه‌یه‌ك به‌وپــه‌ڕی لووتبه‌رزیــه‌و ‌ه ووتــی‪ :‬وا ده‌رده‌که‌وێــت عه‌ره‌بــه‌کان‬

‫‪75‬‬
‫نازانــن بۆچــی مــن هه‌ڵبژێــراوم بــۆ س ـه‌رۆك وه‌زیــری‪ ...‬وات ـه‌‪ :‬منه‌تیــان نازانــم‬
‫و هیــچ گوێیــان ناده‌مــێ و بــێ نرخــن لــه‌الم‪.‬‬
‫ـرُونَ‬ ‫صـ ِ‬‫رونَ َٰ‬ ‫ـى ٱل ِق َتــالِ ۚ إِن يَكُــن ِّمنكُــم ِعـ ُ‬ ‫ض ٱملُؤ ِم ِنـ َ‬
‫ن َعـ َ‬ ‫حـ ِّر ِ‬‫ـي َ‬‫يَٰٓأَيُّ َهــا ٱل َّن ِبـ ُّ‬
‫ن كَ َف ـ ُرواْ ِبأَنَّ ُهــم‬ ‫ن ۚ َوإِن يَكُــن ِّمنكُــم ِّماْئَ ـ ‪ٞ‬ة يَغلِ ُب ـ ٓواْ أَل ٗفــا ِّم ـ َ‬
‫ن ٱلَّ ِذي ـ َ‬ ‫يَغلِ ُبــواْ ِماْئَ َت ـ ِ‬
‫َقــو ‪ٞ‬م َّل َيف َق ُهــونَ ‪٦٥‬‬
‫واتــه‌‪ :‬ئــه‌ی پێغه‌مبــه‌ر! (صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) موســڵامنان هــان بــده‌ بــۆ‬
‫شــه‌ڕ کــردن‪ ...‬ئه‌گــه‌ر ئێــوه‌ بیســت که‌ســی ئــازاو شــه‌ڕکه‌ری خۆڕاگــرو‬
‫کۆڵنه‌ده‌رتــان تیــا بێــت به‌ســه‌ر دووصــه‌د شــه‌ڕکه‌ری دوژمنــدا زاڵ ده‌بــن‪.‬‬
‫خــۆ ئه‌گــه‌ر صــه‌د که‌ســی لــه‌و چه‌شــنه‌تان هه‌بێــت‪ ،‬ئــه‌وا به‌ســه‌ر هــه‌زار‬
‫که‌ســی ئه‌وانــدا س ـه‌رده‌که‌ون و تێکیــان ده‌شــکێنن‪ ،‬چونک ـه‌ ئ ـه‌وان تێناگ ـه‌ن‬
‫کــه‌ شــه‌ڕ کــردن له‌ڕێــگای خــوادا ده‌بێتــه‌ هــۆی ســه‌رکه‌وتن ‪ ،‬هه‌روه‌هــا‬
‫ل ـه‌و ڕاســتی ی ـه‌ش تێناگ ـه‌ن ک ـه‌ ئێــوه‌ کاتێــك ش ـه‌ڕ ده‌ک ـه‌ن یه‌کێــك ل ـه‌م دوو‬
‫مه‌به‌ســته‌تان هه‌یــه‌‪ ،‬کــ ‌ه هه‌ردووکیــان مایــه‌ی ئازایه‌تــی و چاونه‌ترســی و‬
‫بوێرییــن بــۆ ئاده‌میــزاد‪ :‬یه‌کێکیــان ل ـه‌ دنیادای ـه‌ ک ـ ‌ه س ـه‌رکه‌وتن و س ـه‌ر‌به‌رزی‬
‫یــه‌‪ ،‬دووه‌میشــیان گه‌یشــتنه‌ به‌شــه‌هیدیی و ڕه‌زامه‌ندیــی خــوداو چوونــه‌‬
‫به‌هه‌شــتی به‌رینــه‌‪.‬‬
‫صا ِب ـ َر ‪ٞ‬ة‬‫ـم أَنَّ ِفيكُــم ضَ ع ٗفــا ۚ َف ـإِن َيكُــن ِّمنكُــم ِّماْئَـ ‪ٞ‬ة َ‬ ‫ـف ٱللَّــهُ َعنكُــم َو َعلِـ َ‬‫خ َّفـ َ‬ ‫ن َ‬ ‫ٱلَٰٔـ َ‬
‫ـع‬ ‫ن ِب ـإِذنِ ٱللَّ ـ ِه ۗ َوٱللَّــهُ َمـ َ‬‫ـف يَغلِ ُب ـ ٓواْ أَل َف ـ ِ‬ ‫ن ۚ َوإِن يَكُــن ِّمنكُــم أَلـ ‪ٞ‬‬ ‫يَغلِ ُبــواْ ِماْئَ َت ـ ِ‬
‫ن ‪٦٦‬‬ ‫بِيــ َ‬ ‫ٱلص ِ‬ ‫َّٰ‬
‫موســڵامنه‌کان لـ ‌ه غـه‌زای بـه‌دردا ژماره‌یــان کـه‌م بــوو‪ ،‬وه‌ هه‌مووشــیان ئامــاده‌ی‬
‫شــه‌ڕبوون و‪ ،‬چــه‌ك و زه‌خیــره‌‌ی که‌میــان پــێ بــوو‪ ،‬بۆیــه‌ فه‌رمایشــت لێــره‌دا‬
‫ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ئێســتا خــودا بارتانــی ســوك کــرد‪ ،‬چونک ـه‌ زانــی ک ـه‌ که‌ســی بــێ‬
‫هێــزو الوازتــان تێدایـه‌‪ ،‬ئه‌گـه‌ر ئێــو ‌ه صـه‌د که‌ســی ئــازاو خۆڕاگرتــان به‌رامبـه‌ر‬

‫‪76‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫دوژمــن هه‌بێــت‪ ،‬ئ ـه‌وه‌ دووص ـه‌د ک ـه‌س له‌وان ـه‌ تێکده‌شــکێنن‪ .‬ئه‌گ ـه‌ر ه ـه‌زار‬
‫که‌ســی وایشــتان تێــدا بێــت‪ .‬ئــه‌و ‌ه بــه‌ یارمه‌تــی خــودا به‌ســه‌ر دووهــه‌زاری‬
‫ئه‌وانــدا ســه‌رده‌که‌ون‪ ..‬یارمه‌تــی خــودا بــۆ ئــه‌و که‌ســانه‌یه‌ کــه‌ له‌شــه‌ڕدا‬
‫خۆڕاگــرن و به‌رامب ـه‌ر دوژمــن وه‌ك پــۆاڵ ڕاده‌وه‌ســن و کــۆڵ نــاده‌ن‪ .‬ل ـه‌م دوو‬
‫ئایه‌تــ ‌ه پیــرۆزه‌دا ئــه‌و ‌ه ده‌فه‌رموێــت‪ :‬کــ ‌ه موســڵامنانی ڕاســته‌قین ‌ه لــه‌ کاتــی‬
‫به‌هێزییانــدا (یــه‌ك) بــ ‌ه (ده‌) که‌ســن‪ ،‬له‌کاتــی بــێ هێزیشــیاندا (یــه‌ك) بــه‌‬
‫(دوو) که‌ســن‪ .‬ئه‌مه‌یــش ڕاســتیه‌که‌و مێــژوو ســه‌ملاندویه‌تی و‪ ،‬لــ ‌ه هه‌مــوو‬
‫شــه‌ڕێکدا کــه‌ موســڵامنه‌کان ســه‌رکه‌وتوون‪ ،‬ژماره‌یــان گه‌لێــك که‌مــر بــووه‌‬
‫لــه‌ ژمــاره‌ی له‌شــکری دوژمنیــان‪ ،‬که‌چــی هــه‌ر خــودا ســه‌رکه‌وتنی پــێ‬
‫به‌خشــیوون‪.‬‬
‫ض‬ ‫ف ٱألَ ِ‬
‫رض ۚ تُرِيــدُ ونَ َعــ َر َ‬ ‫ن ِ‬ ‫ــى يُث ِ‬
‫خــ َ‬ ‫ح َّت ٰ‬
‫ى َ‬ ‫ِــي أَن يَكُــونَ لَــهُ ۥٓ أَ َ‬
‫رس ٰ‬ ‫َمــا كَانَ لِ َنب ٍّ‬
‫ح ِكيـ ‪ٞ‬‬
‫ـم ‪٦٧‬‬ ‫ٱلدُّ ن َيــا َوٱللَّــهُ يُرِيــدُ ٱألٓ ِ‬
‫خ ـ َر َة ۗ َوٱللَّــهُ َعزِي ـ ٌز َ‬
‫له‌شــه‌ڕی بــه‌دردا هه‌ندێــك لــ ‌ه موســڵامنه‌کان هه‌وڵیــان ده‌دا بــێ بــاوه‌ڕان‬
‫به‌دیــل بگــرن‪ ،‬بــۆ ئـه‌وه‌ی دوایــی که‌ســوکاریان بـ ‌ه پــاره‌ بیانکڕنـه‌وه‌‪ ،‬جــا به‌هــۆی‬
‫ئ ـه‌وه‌وه‌ ب ـه‌ جــددی هه‌وڵــی کوشــتنی بــێ باوه‌ڕانیــان ن ـه‌ده‌داو زیاتــر هه‌وڵیــان‬
‫بــۆ ئ ـه‌و ‌ه ده‌خســته‌ کار به‌دیــل بیانگــرن‪ .‬خودایــش ل ـه‌م بــاره‌وه‌ ده‌فه‌رموێــت‪:‬‬
‫هیــچ پێغه‌مبه‌رێــك بــۆی نه‌بــووه‌ دوژمــن به‌دیــل بگرێــت‪ ،‬تــا زۆر بــه‌ تونــدی‬
‫هێرشــیان نه‌کردبێت ـ ‌ه س ـه‌ر دوژمــن و زۆریــان لــێ نه‌کوشــتبێنت‪ ...‬ئایــا ئ ـه‌ی‬
‫موســڵامنینه‌! ئێــوه‌ ماڵــی دنیایــی هیــچ و پووچتــان ده‌وێــت؟! لــه‌ کاتێکــدا‬
‫خــودا خۆشــی و کامه‌رانــی ڕۆژی دوایــی بــۆ ئێــوه‌ ده‌وێــت‪ .‬خــودا خــاوه‌ن توانــاو‬
‫ده‌ســه‌اڵتداره‌و هیــچ که‌ســێك ناتوانێــت به‌رامبــه‌ر فه‌رمانــی بوه‌ســتێته‌وه‌‪،‬‬
‫خــودا خــاوه‌ن مه‌به‌ســته‌ لــه‌ هه‌مــوو کاروبارێکیــداو حه‌کیــم و کار جوانــه‌‪،‬‬
‫هه‌میشــه‌ به‌رزیــی و ده‌ســه‌اڵتی بــۆ ئیامنــداران ده‌وێــت‪ .‬هه‌رچه‌نــده‌ ئــه‌م‬

‫‪77‬‬
‫فه‌رمایشــته‌ لێــره‌دا ئاڕاســته‌ی پێغه‌مبــه‌ر کــراوه‌ (صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم)‬
‫چونک ـه‌ ئ ـه‌و فه‌رمانــده‌ی ش ـه‌ڕ بــوو‪ ،‬ب ـه‌اڵم مه‌به‌ســتی ئ ـه‌و موســڵامنانه‌یه‌ ک ـه‌‬
‫هه‌وڵیــان ده‌دا بــێ بــاوه‌ڕان به‌دیــل بگــرن‪ ...‬وه‌ك چــۆن ئێم ـه‌ هه‌مــوو شــکان‬
‫و ســه‌رکه‌وتنێك ده‌ده‌ینــه‌ پــاڵ فه‌رمانــده‌ی شــه‌ڕه‌که‌ بــۆ منوونــه‌ ده‌ڵێــن‪:‬‬
‫فــان سـه‌رۆك لـ ‌ه شـه‌ڕه‌که‌دا سـه‌رکه‌وت یاخــود تێکشــکا‪ ،‬خــۆ بێگومــان ئێمـه‌‬
‫مه‌به‌ســتامن خــودی ســه‌رۆکه‌که‌ نیــه‌ بــه‌ ته‌نهــا‪ ،‬به‌ڵکــو مه‌به‌ســتامن هێــزو‬
‫له‌شــکره‌که‌یه‌تی ‪.‬‬
‫يم ‪٦٨‬‬ ‫اب َع ِظ ‪ٞ‬‬ ‫يمٓ أَخَذتُم َع َذ ٌ‬ ‫سكُم ِف َ‬ ‫س َب َق لَ َم َّ‬ ‫ن ٱللَّ ِه َ‬ ‫َّول ِك َٰت ‪ٞ‬‬
‫ب ِّم َ‬ ‫ل َ‬
‫ئــه‌ی موســڵامنینه‌! کــه‌ ئه‌مــه‌ کرده‌وه‌تــان بــوو‪ ،‬ئه‌گــه‌ر ته‌قدیــری خــودا لــه‌‬
‫عیلمــی ئه‌زه‌لــی خۆیــدا وانه‌بوای ـه‌ ک ـه‌ ل ـه‌ هه‌مــوو گوناهێکتــان خــۆش ببێــت‪،‬‬
‫به‌هــۆی ئــه‌و کاره‌تانــه‌وه‌ دووچــاری ســزایه‌کی گــه‌وره‌ ده‌هاتــن‪ .‬هه‌ندێــك لــه‌‬
‫ته‌فسیرنووســان ده‌ڵێــن‪ :‬ئ ـه‌م عیتــاب و گازانده‌ی ـه‌ ڕوو ل ـه‌ پێغه‌مب ـه‌ره‌ (صلــی‬
‫اللــه‌ علیــه‌ وســلم) چونکــه‌ دوای ته‌واوبوونــی شــه‌ڕه‌که‌ فه‌رمانــی نــه‌دا بــه‌‬
‫کوشــتنی ئــه‌و دیالنــه‌ی کــ ‌ه لــ ‌ه شــه‌ڕه‌که‌دا گیــرا بــوون ‪ ،‬بــه‌اڵم لــه‌ ڕاســتیدا‬
‫وانیــه‌و‪ ،‬هیــچ عیتابێکــی بــۆ پێغه‌مبــه‌ر تێــدا نیــه‌‪ ،‬به‌ڵکــو گازانده‌کــه‌ لــه‌‬
‫موســڵامنه‌کانه‌‪ ،‬چونک ـ ‌ه دیــل ناکوژرێــت‪ ،‬مه‌گ ـه‌ر دیلێــك نه‌بێــت ک ـه‌ پێشــر‬
‫تاوانــی زۆری زۆری ئه‌نجــام دابێــت و شــایانی کوشــن بێــت‪ ،‬به‌ڵگه‌یــش‬
‫ئه‌وه‌یــه‌ کــه‌ ئایه‌ته‌کــه‌ ئاڕاســته‌ی موســڵامنه‌کان کــراوه‌‪ ،‬نــه‌ك پێغه‌مبــه‌ری‬
‫خــودا (صلــی الل ـه‌ علی ـ ‌ه وســلم)‪.‬‬
‫يم ‪٦٩‬‬‫ح ‪ٞ‬‬‫حلَٰ ٗل طَ ِّي ٗبا ۚ َوٱتَّقُواْ ٱللَّهَ ۚ إِنَّ ٱللَّهَ َغفُو ‪ٞ‬ر َّر ِ‬‫َفكُلُواْ ِم َّم َغ ِنم ُتم َ‬
‫ئــه‌ی موســڵامنینه‌! لــه‌و ده‌ســتکه‌وتانه‌ی کــه‌ لــه‌ جه‌نگــدا ده‌ســتانکه‌وت و‬
‫بــه‌ حه‌اڵڵــی و به‌خۆشــی بیانخــۆن‪ ،‬وه‌ خۆتــان بپارێــزن لــه‌ خه‌شــمی خــوداو‬
‫پارێــزکار بــن و‪ ،‬شــتێك مه‌کـه‌ن خــودا ڕێــگای پــێ نـه‌دا بێــت‪ ...‬بێگومــان خــودا‬

‫‪78‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫لێخۆشــبووه‌و خــاوه‌ن به‌زه‌ییه‌کــی فراوانــه‌‪.‬‬
‫را‬ ‫ف ُقلُو ِبكُــم َ‬
‫خـ ٗ‬ ‫ـم ٱللَّــهُ ِ‬ ‫ى إِن يَعلَـ ِ‬ ‫ن ٱألَ َ‬
‫رس ٰٓ‬ ‫فٓ أَي ِديكُــم ِّمـ َ‬
‫ـي ُقــل لِّ َمــن ِ‬ ‫يَٰٓأَيُّ َهــا ٱل َّن ِبـ ُّ‬
‫ـم ‪٧٠‬‬
‫حيـ ‪ٞ‬‬ ‫خـ َذ ِمنكُــم َويَغ ِفــر لَكُــم ۚ َوٱللَّــهُ َغ ُفــو ‪ٞ‬ر َّر ِ‬ ‫ـآ أُ ِ‬
‫خـرٗا ِّمـ َّ‬ ‫يُؤتِكُــم َ‬
‫واتــه‌ ئــه‌ی پێغه‌مبه‌ر!(صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) بــه‌و دیالنــه‌ی کــه‌ لــه‌ ژێــر‬
‫ده‌ســتاندان بڵــێ‪ :‬ئه‌گــه‌ر ده‌ربکه‌وێــت ئــه‌وه‌ی لــه‌ نــاو دڵتاندایــه‌ خێــرو‬
‫چاکه‌یــه‌و‪ ،‬بــاوه‌ڕ بــه‌ ئایینــی خــودا دێنــن‪ ،‬ئــه‌وه‌ خــودا لــه‌وه‌ی کــه‌ لێتــان‬
‫وه‌رگیــراو ‌ه ل ـه‌ مــاڵ و ســامان شــتی زۆر زیاترتــان ده‌داتــێ و‪ ،‬ل ـ ‌ه گوناهه‌کانــی‬
‫پێشــووتان خــۆش ده‌بێــت‪ ...‬خــودا لێبورده‌یــه‌و خــۆش ده‌بێــت وه‌ زۆر بــه‌‬
‫به‌زه‌یــی و میهره‌بانــه‌‪.‬‬
‫ن ِمن ُهــم ۗ َوٱللَّــهُ َعلِيـ ٌ‬
‫ـم‬ ‫ـل َفأَمكَ ـ َ‬ ‫خ َيانَ َتــكَ َف َقــد خَانُــواْ ٱللَّــهَ ِمــن قَبـ ُ‬ ‫َوإِن يُرِيــدُ واْ ِ‬
‫يــم ‪٧١‬‬ ‫ح ِك ٌ‬ ‫َ‬
‫هه‌ندێــك لــه‌و دیالنــه‌ی لــه‌ شــه‌ڕی بــه‌دردا گیرابــوون‪ ،‬وایــان پیشــاندا کــه‌‬
‫حه‌زیــان لــه‌ ئایینــی ئیســامه‌و‪ ،‬به‌ڵێنیــان دا جارێکــی تــر نه‌یه‌نــه‌وه‌ بــۆ‬
‫شــه‌ڕ له‌گــه‌ڵ موســڵامنه‌کاندا‪ ،‬جــا لــه‌م باره‌یــه‌وه‌ خــودا ڕووی فه‌رمایشــتی‬
‫ده‌کاتــه‌ پێغه‌مبــه‌ری خــودا (صلــی اللــه‌ علیــ ‌ه وســلم) ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ئه‌گــه‌ر‬
‫ئه‌وانــه‌ بیانه‌وێــت ناپاکیــت له‌گــه‌ڵ بکــه‌ن و‪ ،‬جارێکــی تــر ده‌ســت بکه‌نــه‌وه‌‬
‫ب ـه‌ تاوانکاریــی و ش ـه‌ڕ له‌گ ـه‌ڵ موســڵامناندا‪ ،‬وه‌نه‌بێــت ئ ـه‌وه‌ شــتێکی س ـه‌یرو‬
‫له‌وانـه‌و ‌ه دوور بێــت‪ ،‬چونکـ ‌ه هـه‌ر ئه‌وان بــوون پێشــریش خیانـه‌ت و ناپاکییان‬
‫له‌گ ـه‌ڵ خــوادا کــردوو ‌ه ب ـه‌وه‌ی هــاوه‌ڵ و وێنه‌یــان بــۆ دانــاوه‌‪ ...‬و ‌ه ل ـه‌ جیاتــی‬
‫ئــه‌و بتیــان په‌رســتوه‌و باوه‌ڕیــان بــه‌ قورئــان نه‌هێنــاو ‌ه کــه‌ بۆمــان ناردوویتــه‌‬
‫خــواره‌وه‌‪ ،‬بۆیــه‌ خــودا ئێــوه‌ی به‌ســه‌ریاندا زاڵ کــرد‪ ،‬ئه‌وه‌بــوو هه‌ندێکتــان‬
‫کوشــن و هه‌ندێکیشــتان به‌دیــل گرتــن‪ .‬خــودا زانیــارو ئــاگاداره‌و دانــاو کار‬
‫به‌جێیــه‌و خــۆی ده‌زانێــت چــی ده‌کات‪.‬‬

‫‪79‬‬
‫ن‬ ‫سـبِيلِ ٱللَّـ ِه َوٱلَّ ِذيـ َ‬
‫ف َ‬ ‫ُسـهِم ِ‬ ‫ج َهــدُ واْ ِبأَم َٰولِ ِهــم َو َأنف ِ‬ ‫جـ ُرواْ َو َٰ‬‫ن َءا َم ُنــواْ َوهَا َ‬ ‫ِإنَّ ٱلَّ ِذيـ َ‬
‫ن َءا َم ُنــواْ َولَــم يُ َهاجِ ـ ُرواْ َمــا لَكُم‬‫ـض ۚ َوٱلَّ ِذيـ َ‬ ‫ـر ٓواْ أُ ْولَٰٓ ِئــكَ بَعضُ ُهــم أَولِ َيـآ ُء بَعـ ٖ‬
‫َءا َوواْ َّونَـ َ ُ‬
‫ـم‬ ‫ف ٱلدِّ يــنِ َف َعلَيكُـ ُ‬ ‫نصوكُم ِ‬ ‫ـى يُ َهاجِ ـ ُرواْ ۚ َوإِنِ ٱس ـ َت َ ُ‬ ‫ش ٍء َ‬
‫ح َّتـ ٰ‬ ‫ِّمــن َولَٰ َي ِت ِهــم ِّمــن َ‬
‫ـق ۗ َوٱللَّــهُ بِ َــا تَع َملُــونَ بَ ِصـر‪٧٢ ٞ‬‬ ‫ـوم بَي َنكُــم َوبَي َن ُهــم ِّمي َٰثـ ‪ٞ‬‬ ‫ر إِ َّل َعـ َ ٰ‬
‫ـى َقـ ِ‬ ‫ٱل َّنـ ُ‬
‫بێگومــان ئـه‌و که‌ســانه‌ی کـه‌ ئیامنیــان هێنــاوه‌و کۆچیــان کــردووه‌ بــۆ مه‌دینـه‌‪،‬‬
‫وه‌ له‌ڕێــگای خــوادا به‌مــاڵ و به‌گیــان ده‌ســتیان کــردوه‌ بــه‌ غــه‌زا‪ ،‬ئــه‌و‬
‫موســڵامنانه‌ی مه‌دینــ ‌ه کــه‌ داڵــده‌ی پێغه‌مبه‌ر(صلــی اللــه‌ علیــه‌ وســلم) و‬
‫موســڵامن ‌ه کۆچــه‌ری یه‌کانیــان داوه‌و به‌هه‌مــوو جۆرێــك یارمه‌تیانــداون‪،‬‬
‫ئه‌وانــ ‌ه پشــتیوان و خۆشه‌ویســتی یه‌کرتیــن و‪ ،‬هه‌میشــه‌ یارمه‌تــی یه‌کــری‬
‫ده‌ده‌ن‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئه‌وان ـه‌ی ک ـه‌ ئیامنیــان هێنــاوه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم کۆچیــان نه‌کــردوه‌و ه ـه‌ر‬
‫لــه‌ جێــگای خۆیانــداو ماونه‌تــه‌وه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ هه‌قتــان نه‌بێــت به‌ســه‌ر پشــتیوانی‬
‫کــردن و یارمه‌تــی دانیانــه‌و ‌ه تــا کــۆچ ده‌کــه‌ن و‪ ،‬ده‌بنــه‌ هێــز بۆتــان‪ ،‬بــه‌اڵم‬
‫ئه‌گــه‌ر له‌بــه‌ر ئیــان و بیروباوه‌ڕه‌که‌یــان داوای یارمه‌تییــان لــێ کــردن‪،‬‬
‫پێویســته‌ بچــن ب ـه‌ هانایان ـه‌وه‌و یارمه‌تیــان بــده‌ن‪ ،‬وه‌ك ئ ـه‌وه‌ی هۆزێکــی بــێ‬
‫بــاوه‌ڕ له‌ب ـه‌ر موســڵامنێتی یــان بــده‌ن به‌س ـه‌ریانداو بیانه‌وێــت تووشــی ئــازارو‬
‫ناڕه‌حه‌تیــان بکــه‌ن‪ ،‬بــه‌اڵم ئــه‌م یارمه‌تیدانه‌تــان ده‌بێــت بــه‌و مه‌رجــه‌ بێــت‬
‫ک ـه‌ ئێــوه‌ په‌یامنــی ش ـه‌ڕ نه‌کردنتــان له‌گ ـه‌ڵ ئ ـه‌و هــۆزو کۆمه‌ڵ ـ ‌ه بــێ بــاوه‌ڕه‌دا‬
‫نه‌بێــت‪ ،‬خــۆ ئه‌گـه‌ر په‌یــان هه‌بــوو لـه‌ نێوانتانــدا‪ ،‬ئـه‌وه‌ نابێــت بچــن به‌هانــای‬
‫ئ ـه‌و موســڵامنانه‌وه‌‪ ،‬چونک ـه‌ نابێــت په‌یامنشــکێنی بک ـه‌ن! خودایــش ئــاگاداره‌‬
‫بـه‌وه‌ی ده‌یکـه‌ن و‪ ،‬هیچــی لــێ بــزر نابێــت‪ ،‬ده‌بێــت لـه‌و ســنوور ‌ه نه‌ترازێــن کـه‌‬
‫دیــاری ده‌کات بۆتــان و‪ ،‬ملکه‌چــی گشــت فه‌رمــان و بڕیاره‌کانــی بــن‪.‬‬
‫َســا ‪ٞ‬د‬‫رض َوف َ‬ ‫ف ٱألَ ِ‬ ‫ـض ۚ إِ َّل تَف َعلُــو ُه تَكُــن ِفت َنـ ‪ٞ‬ة ِ‬ ‫ن كَ َفـ ُرواْ بَعضُ ُهــم أَولِ َيـآ ُء بَعـ ٍ‬ ‫َوٱلَّ ِذيـ َ‬
‫كَ ِبـر‪٧٣ ٞ‬‬

‫‪80‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ئه‌وانـه‌ی کافــرن و ڕێــگای بــێ باوه‌ڕییــان گرتوه‌تـ ‌ه بـه‌ر‪ ،‬هه‌ندێکیــان پشــتیوانی‬
‫هه‌ندێکــی تریانــن و لــه‌ دوژمنایه‌تــی کــردن له‌گــه‌ڵ ئێــوه‌دا یارمه‌تــی‬
‫یه‌کــر ده‌ده‌ن‪ .‬جــا ئ ـه‌وه‌ی ک ـ ‌ه ل ـ ‌ه ئایه‌تــی پێشــوودا بــاس کــرا پێویســت کــرا‬
‫له‌ســه‌رتان ســه‌باره‌ت بــه‌ یه‌کگرتــن و یارمه‌تیدانــی موســڵامنان‪ ،‬ئه‌گــه‌ر‬
‫هه‌ڵنه‌ســن بــه‌و ئه‌رکــه‌ پیــرۆزه‌و که‌مته‌رخه‌میــی تیــادا بکــه‌ن ئــه‌وه‌ له‌ســه‌ر‬
‫زه‌ویــدا ئاشــووب و ناخۆشــی و ب ـه‌اڵی گ ـه‌ور ‌ه په‌یــدا ده‌بێــت و دووچــار ده‌بــن‪،‬‬
‫چونک ـ ‌ه بــێ بــاوه‌ڕان _ک ـ ‌ه پشــتیوانی یه‌کــرن_ ی ـه‌ك ده‌گــرن و‪ ،‬ئ ـه‌و کات ـه‌ش‬
‫به‌ســه‌رتاندا زاڵ ده‌بــن‪.‬‬
‫ٓ‬
‫ـر ٓواْ أُ ْولَٰ ِئــكَ‬ ‫س ـبِيلِ ٱللَّ ـ ِه َوٱلَّ ِذي ـ َ‬
‫ن َءا َوواْ َّونَـ َ ُ‬ ‫ف َ‬ ‫ج َهــدُ واْ ِ‬ ‫ج ـ ُرواْ َو َٰ‬
‫ن َءا َم ُنــواْ َوهَا َ‬ ‫َوٱلَّ ِذي ـ َ‬
‫ـم ‪٧٤‬‬ ‫ِزق كَرِيـ ‪ٞ‬‬ ‫ح ّٗقــا ۚ لَّ ُهــم َّمغ ِف ـ َر ‪ٞ‬ة َور ‪ٞ‬‬
‫ـم ٱملُؤ ِم ُنــونَ َ‬ ‫ُهـ ُ‬
‫خــودای بــه‌رزی بــێ وێنــه‌ لێــره‌دا مه‌دحــی ئــه‌و ئیامندارانــه‌ ده‌کات کــ ‌ه لــه‌‬
‫ئایه‌تــی پێشــووتردا باســی کــردن‪ ،‬ده‌فه‌رموێــت‪ :‬ئه‌وانــه‌ی ئیامنیــان هێنــاو‬
‫کۆچیــان کــردو له‌گـه‌ڵ ئێــوه‌دا ده‌ســتیانکرد بـه‌ غه‌زاکــردن لـه‌ پێنــاوی خــوادا‪،‬‬
‫هه‌روه‌هــا ئــه‌و ئیامندارانه‌یــش کــه‌ داڵــده‌ی پێغه‌مبه‌ر(صلــی اللــه‌ علیــه‌‬
‫وســلم) و کۆچــه‌ری یــه‌ مه‌ککه‌یه‌کانیــان داو پشــتیوانیان لــێ کــردن‪ ،‬هه‌مــوو‬
‫ئه‌وانــه‌ ئیامنــداری تــه‌واوو ڕاســته‌قینه‌ن‪ ،‬بــۆ ئه‌وانــ ‌ه هه‌یــه‌ لێخۆشــبوونی‬
‫خــوداو به‌هه‌شــتی پــڕ نــازو نیعمــه‌ت و ڕزق و ڕۆزی به‌ڕێــز‪.‬‬
‫ج َهــدُ واْ َم َعكُــم َفأُ ْولَٰٓ ِئــكَ ِمنكُــم ۚ َوأُ ْولُــواْ‬ ‫جــ ُرواْ َو َٰ‬‫ن َءا َم ُنــواْ ِمــن بَعــدُ َوهَا َ‬ ‫َوٱلَّ ِذيــ َ‬
‫يــم ‪٧٥‬‬ ‫ش ٍء َعلِ ُ‬ ‫ــب ٱللَّــ ِه ۚ إِنَّ ٱللَّــهَ بِــك ُِّل َ‬ ‫ف ِك َٰت ِ‬ ‫عــض ِ‬ ‫ول ِب َب ٖ‬ ‫ــام بَعضُ ُهــم أَ َ ٰ‬ ‫ح ِ‬ ‫ٱألَر َ‬
‫ئه‌وانــه‌ی دوایــی باوه‌ڕیــان هێنــاو کۆچیــان کــرد بــۆ الی ئێــوه‌و له‌گــه‌ڵ‬
‫ئێــوه‌دا به‌شــداریی جیهادیــان کــرد‪ ،‬ئه‌وانــه‌ له‌گــه‌ڵ ئێــوه‌ن و پشــتیوانی‬
‫یه‌کــرن‪ ...‬ئه‌مانــ ‌ه کۆمه‌ڵــه‌ی چواره‌مــن لــ ‌ه موســڵامنه‌کانی ئــه‌و ســه‌رده‌مه‌‪.‬‬
‫وأولــوا االرحــام‪ ....‬ئینجــا ئــه‌م ســووره‌ته‌ بــه‌م فه‌رمایشــت ‌ه پیــرۆزه‌ کۆتایــی‬

‫‪81‬‬
‫پــێ دێــت‪ :‬واتــه‌‪ :‬خزمــان و خۆێشــان _له‌بــاره‌ی میــرات و وه‌ســیه‌ت و چاکــ ‌ه‬
‫کــردن له‌گه‌ڵیانــدا_ هه‌ندێکیــان ل ـه‌ هه‌ندێکــی تریــان ل ـه‌ پێشــرو نزیکــرن‪،‬‬
‫هه‌روه‌کــو ل ـه‌ فه‌رمایشــتی خــوادا ئ ـه‌و ‌ه دیاریکــراوه‌‪ ،‬بێگومــان خــودا ئــاگاداره‌‬
‫لــه‌ هه‌مــوو شــتێك و هه‌رچــی چاکه‌یــه‌‪ ،‬خــودا هــه‌ر فه‌رمــان بــه‌وه‌ ده‌دات‪.‬‬
‫به‌فه‌رمانــی خــودا‪ ،‬پێغه‌مبــه‌ری خــودا (صلــی اللــه‌ علیــ ‌ه وســلم) برایه‌تــی‬
‫یه‌کــی منوونه‌یــی خســته‌ نێــوان ئیامندارانــی کۆچکــردو له‌مه‌ککــه‌وه‌ له‌گــه‌ڵ‬
‫ئیامندارانــی مه‌دینــه‌‪ ،‬کــه‌ ته‌نانــه‌ت لــه‌ مــاڵ و سامانیشــدا شــه‌ریك بــن و‪،‬‬
‫گــه‌ر یه‌کێکیــان مــرد‪ ،‬ئــه‌وی تریــان میراته‌کــه‌ی وه‌ربگرێــت بــۆ خــۆی‪..‬‬
‫ئــه‌م برایه‌تــی یــه‌ ناوازه‌یــه‌ بــه‌و شــێوه‌یه‌ بــۆ کاتێکــی تایبه‌تیــی بــوو‪ ،‬بۆیــه‌‬
‫بــه‌ غــه‌زای بــه‌در ئــه‌و جــۆره‌ میــرات بردنــه‌ کۆتایــی پــێ هــات‪ .‬ئینجــا خــودا‬
‫ده‌فه‌رموێــت‪ :‬برایه‌تــی موســڵامنانی خزمــی یه‌کــری ل ـه‌م ڕووه‌وه‌ ل ـه‌ برایه‌تــی‬
‫موســڵامنانی بێگان ـه‌ له‌پێــش تــره‌و‪ ،‬ئ ـه‌و خزمان ـه‌ میــرات ل ـ ‌ه یه‌کــری ده‌ب ـه‌ن‪،‬‬
‫به‌پێــی نزیکــی و دووریــی خزمایه‌تیه‌که‌یــان‪.‬‬

‫لــە کۆتایــی پوختــەی تەفســیری ســورەتی ئەنفالــدا دەگەیــەن بــەو‬

‫دەرەنجامــەی کــە کــۆی ســورەتەکە بــاس لــە نێــوان شــەڕو کێشــەی دوو‬
‫کۆمــەڵ دەکات کــە یەکێکیــان لێبڕانانــە بــۆ خــوای گــەورەو ئــەوی تریــان بــە‬
‫پێچەوانــەوە‪ ،‬وە ســورەتەکە وردەکاری ئــەو دەســتکەوتانەی کــە لــە شــەڕدا‬
‫دەســت دەکەوێــت چــۆن مامەڵــەی پێــوە بکرێــت و بــۆ ســودی گشــتی بــەکار‬
‫بهێرنێــت‪ ،‬بەپێچەوانــەی جەنگــە نــا ئیســامیەکان کــە زۆرجــار دەســت لــە‬
‫مــاڵ و موڵکــی تایبەتــی خەڵکــی شــەڕنەکەریش ناپارێــزن و هەرکــەس هەرچــێ‬
‫دەســتکەوت بــۆ ســودی تایبەتــی خــۆی بــەکاری دەهێنێــت‪ ،‬هەتــا زۆرجــار‬
‫کوشــتاری بەناهــەق لەبــەر دەســتکەوتی مــادی کــراوە‪ ،‬بــەاڵم لــە ئیســامدا‬

‫‪82‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫تەنهــا ئــەو شــتانە دەســتی بەســەردا دەگیرێــت کــە هــی هێــزی شــەڕکەرن و‬
‫بــۆ ئــەوە ئامادەکــراوە هێــزی ئیســامی پــێ الواز بکرێــت‪ ،‬ئــەوە دابەشــکردنی‬
‫ئــەو شــتانەش بــۆ ســودی و گشــتی و وەك دیــن چەســپاوە‪.‬‬
‫ئــەوەی ســەدام بەنــاوی ئەنفالــەوە کــردی ئەگــەر هەڵوێســتەیەکی خێراشــی‬
‫لەســەر بکەیــن خەڵکەکــە هیچــی شــەڕکەر نەبــووەو لەماڵــی خۆیــدا بــووە‪،‬‬
‫بەنــاوی جیــاوازو فێڵــەوە دەســتیان بەســەرداگیراوەو زینــدە بەچــاك کــراون‬
‫و ســوکایەتیان پێکــراوەو فــرۆرشاون‪ ،‬هــەروەك ئاماژەشــان پێــداوە ئــەم کارە‬
‫لــە ســتەمەکانی جاهیلیــەت و پێــش ئیســامەوە نزیکــەو لێکچــووە لەگــەڵ‬
‫کارەکانــی ئەوانــدا کــە زینــدە بەچــاڵ کــردن بــوو‪ ،‬بــەاڵم بــە هاتنــی ئیســام ئــەو‬
‫کەلتــورەی بــە دیــن ڕێگــری لێکــرا‪.‬‬

‫‪83‬‬
 ‫بێده‌نگی گه‌الن له‌سه‌ر ئه‌و کارانه بۆ؟‬

‫واڵتانــی زلهێــزی دونیــای هەڵوێســتەکانیان لەســەر بەرژەوەندیەکانیــان‬

‫وەســتاوە! جــاری وا هەیــە بێدەنگــی ئــەوان لەگــەڵ بەرژەوەنــدی خۆیــان‬
‫و گەالنێکــی تریشــدا یــەك دەگرێتــەوە‪ ،‬ئــەو گەالنــەی کــە بێدەنگــی بــۆ‬
‫ماوەیەکــی کاتــی واڵتانــی زلهێــز یەکیگرتووەتــەوە نابێــت مایــەی خۆشــحاڵیان‬
‫بێــت و زۆرجــار مێــژوو بێدەنگیــەکان پێچەوانــە دەکاتــەوە‪ ،‬بێدەنگــی نەبــوون‬
‫زیاتــر گرنکــی لــە کاتێکدایــە دەســتەاڵتی لەگەڵــدا بێــت و بتوانێــت ڕێگــر بێــت‬
‫لــە ئاســت ئــەو ســتەمانەی کــە دەکرێــت‪ ،‬هــەروەك چــۆن هەندێکجاریــش‬
‫بێدەنگــی مایــەی ڕازی بــوون نــی یــەو لــە بێدەســتەاڵتیدایە! دەبێــت بڕوامــان‬
‫بــەوەش هەبێــت مــەرج نــی یــە ئــەوەی ئێمــە بــە بێدەنگــی دەزانیــن بێدەنــگ‬
‫بــوو بێــت چونکــە زۆرجــار بێدەنگــی لەگــەڵ نەبوونــی دەســتەاڵتدا ئاســان‬
‫دەرناکەوێــت‪.‬‬
‫بێدەنگی دەبێت پۆلێن بکرێن و لەبەرچاو بگیرێن‪:‬‬
‫یەكــەم‪ :‬ئــەو واڵتانــەی کــە بێدەنگیــان کاریگــەری هەبــووە لەســەر درێــژەدان‬
‫بــە کۆمەڵکــوژی‪.‬‬
‫دووهــەم‪ :‬ئــەو واڵتانــەی کــە بێدەنگیــان کاریگــەری هەبووە لەســەر شــەرعیەتی‬
‫کۆمەڵکوژی‪.‬‬
‫سێهەم‪ :‬ئەو واڵتانەی کە لە بێ دەستەاڵتیدا بێدەنگیان هەڵبژاردووە‪.‬‬
‫بەڕاشــکاوی دەتوانیــن ئــەوە بڵێیــن ئەمەریــکاو ئەوروپــا بــە درێــژای مێــژووی‬
‫کــوردی وەك گەلێکــی پەراوێزخــراو ســەیری کــردووەو هەرچــی دەرفەتــی‬
‫مێــژووی هاتبێتــە پێشــەوە مافــی گەالنــی تــری بەســەر کــورددا داوە‪.‬‬
‫ئەگــەر یــەك تــۆز هەڵوێســتە لــەو تاوانانــەی ســەدام بکەیــن و لــە ڕووی مێــژووی‬

‫‪84‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫و پلەبەندیــەوە ئــەوا دەبینیــن ئەنفــال و کیمیــاوی بــاران کرایــن ئەوســا دوای‬
‫هەمــوو ئــەو تاوانانــە ســەدام دەســتی بــۆ کۆیــت درێژکــردوو لێیــدا‪ ،‬دەبینیــن‬
‫ڕاســتەوخۆو بەبــێ دواکەوتــن ئەمەریــکاو بەریتانیــا لەگــەڵ هاوپەیامنەکانیــان‬
‫نەوەســتان و بــە پەلــە هێرشــی ســەربازیان کــردە ســەر عێــراق! ئالێــرەدا‬
‫ئــەم هێرشــە بەرژەوەنــدی ئێمەشــی تێکــەوت بــەوەی هەندێــك لــەو خاکــە‬
‫داگیرکراوانەمــان کەوتــەوە دەســت‪ ،‬کێشــەی ســەرکردایەتی کــوردو هەتــا‬
‫زۆرێکیــش لــە هاواڵتیانــی ئەوەیــە وەك خــۆی لــە ڕووداوەکان ناڕوانــن‪ ،‬ڕاســتە‬
‫لێــرەدا هێرشــەکانی ئەمەریــکا بە ســودی کــورد شــکایەوە بەاڵم ئەگــەر بە وردی‬
‫دیقەتــی بدەیــن ئێمــەی کــورد بوویــن بــە پاڵپشــتی ئەمەریــکا بــۆ چەســپاندنی‬
‫ئــەو ئامانجــەی کــە خــۆی دەیەوێــت‪ ،‬ئیــر لەوەگــەڕێ ئەمــڕۆ ســودی بــۆ کــورد‬
‫تێــدا بــووە بــەاڵم لــە بنەڕەتــدا لەبــەر کــورد نەبــووە‪ ،‬ئەگــەر لەبەرکــورد بوایــە‬
‫دەبوایــە پێشــر ئــەو هێرشــانە بکرایــە نــەك لــە کاتــی لێدانــی کۆیتــدا‪ ،‬بــە‬
‫واتایەکــی تــر دیســان بیڵێینــەوە ئــەو شــەڕە لەبــەر خاتــری عەرەبــی کۆیتــی‬
‫بــوو نــەك کــوردی باشــوور‪ .‬لەگــەڵ هاتنــە کایــەی ئــەو جەنگــەو ڕزگاربوونــەوەی‬
‫هەندێــك لــە خاکــی کــورد تــا ئێســتەش بەڵگەیەکــی نــوورساوی ئاشــکرا نــی یــە‬
‫لەســەر ئەوەیــە ئــەم خاکــە کــە ئێســتە کــوردی لەســەر دەژی و ســەرکردایەتی‬
‫دەکات پارێزراوبێــت‪ ،‬خەڵكــی هــەر چــاوی لــە مــادەی ‪١٤٠‬و ناوچــە دابڕاوەکانــە‬
‫لــە کاتێکــدا ئــەوەی تریــش کــە هەیــە هیــچ گەرەنتیــەك نــی یــە بــۆ لەدەســت‬
‫دانــەوەی جارێکــی تــر(وەك بینیــان دوای ڕینفرانــدۆم لەدەســتیش درایــەوە)‬
‫ئــەم کتێبــە پێــش ڕینفرانــدۆم نــورساوەو ئــەو دەقــە لەســەر مــادەی ‪ ١٤٠‬وتــووە‬
‫کــە گەرەنتــی نــی یــە‪ ،‬وەك بینیشــان کــە چ ڕوویــدا‪.‬‬
‫ســەرکردایەتی کــورد هەمــوو هــاوزۆزی و هاوخەمــی و هاوهەڵوێســتی خــۆی‬
‫بــۆ ئەمەریــکاو هاوپەیامنەکانــی دەربڕیــووە بــەاڵم لەبەرانبــەر ئــەوەدا کارێکــی‬

‫‪85‬‬
 ‫بەڵگــەدارو بڕواپێکــراو تــا ئێســتە لــەم نێوەنــدەدا بوونــی نــی یــە‪.‬‬
‫ئێستە دەبینین دوو شەڕی سەخت لە جیهاندا هەیە ئەوانیش‪:‬‬
‫‪ -١‬ئۆکرانیا‬
‫‪ -٢‬عێراق و سوریا‬
‫ئەگــەر ئێمــە ئــەم دوو شــەڕە بــە منوونــەی واقعــی و بەراوردکارانــە وەرگریــن‬
‫چاکــر نزیکــان دەکاتــەوە لــە تێگەشــن لــە بابەتەکــەو ســود وەرگرتــن لــەو‬
‫واقعبینیــەی کــە ئێســتە بوونــی هەیــەو قەیرانێکــی جیهانــی گەورەشــە‪.‬‬
‫هەرچــی کێشــە لــە واڵتانــی جیهانــدا ڕوودەدات ڕاســتەوخۆی ئەمەریــکاو‬
‫هاوپەیامنەکانــی و چاودێریــان لەســەری هەیــەو بەپێــی بەرژەوەندیەکانــی‬
‫خۆیــان بــەژداری تێــدا دەکــەن‪ ،‬ناکرێــت گەلێــك قــڕان بکرێــت و ئــەوان چــاوی‬
‫خۆیانــی لــێ بنوقێنــن‪ ،‬لــەوەش خراپــر یارمەتــی دەری ســتەمکارەکەش بــن بــا‬
‫بەرژەوەنــدی لەگــەڵ خۆیانــدا هەبێــت‪.‬‬
‫ئەگــەر لــە شــەرقدا بیانــوی نەبوونــی تەکنەلۆژیــاو تیڤــی و ڕاگەیاندنــی گشــتی‬
‫هەبــوو بێــت الی ئــەوان پێچەوانەکــەی ڕاســتە‪ ،‬جگــە لــەوەی کــە عێــراق‬
‫واڵتێکــی لەبیرنەکــراو نەبــووەو پێشــر ئــەوان لێــی بێئــاگا بــوو بێــن‪ ،‬مێــژووی‬
‫داگیــرکاری یــان ڕزگاری هەرناوێکــی لــێ دەنرێــت ئــەوە تــا ڕادەیــەك کێشــە‬
‫نــی یــە بــەاڵم گوێپێنەدانــی گەلێــك کــە بــە ســتەم دەخرێتــە ژێرخۆڵــەوە‬
‫قاتوقــڕ دەکرێــت و پاکتــاوی هەمــە چەشــنی بەســەردا دەدەن چەنــد ئێشــی‬
‫ســەخت بێــت لــە ڕووە فیزیکیەکــەوە ئــەوا لــە ڕووی دەرونیشــەوە ئازارەکــەی‬
‫چەنــد بەرانبــەرە‪ ،‬هەربۆیــە هەرچــۆن لێــك بدرێتــەوە ناتوانرێــت ئــەو ڕاســتیە‬
‫بشــاردرێتەوە کــە لەگــەڵ ســەدام حســێن دا ئەوروپــاو ئەمەریــکاو واڵتانــی‬
‫زلهێــزی ناتــۆو نەتەوەیەکگرتــووەکان بــەژداری مەعنــەوی و شــەرعیەتدان بــووە‬
‫بــەو کارە‪.‬‬

‫‪86‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ئێســتە گەرچــی لــە بەرژەوەنــدی کــورد دایــە شــەڕی کــورد لەگــەڵ دەوڵەتــی‬
‫ئیســامیدا (داعــش) بــەاڵم ئــەم شــەڕە ناتــۆو چەندەهــا واڵتــی تــر تێیــدا‬
‫بــەژدارن‪ ،‬واتــە بەهــۆی ئــەم شــەڕەوە نــەك چەنــد پارێزگایەکــی کــورد لەژێــر‬
‫مەترســیدایە بەڵکــو زۆرینــەی واڵتانــی ســەرزەوی دەوڵەتــی ئیســامی (داعش)‬
‫بــە مەترســی لەســەر خۆیانــی دەبینــن‪ ،‬واتە ئەگــەر لێکدانــەوەی جــۆر بەجۆری‬
‫بــۆ بکەیــن ئــەوا کــورد زیاتــر یارمەتــی دەری ئەمەریــکاو هاوپەیامنەکانیەتــی‬
‫کــە خاڵکــی کوردســتان و پێشــمەرگەو هەمــوو تواناکانــی کــورد دژی دەوڵەتــی‬
‫ئیســامی (داعــش) لەکاردایــە کەچــی تــا ئێســتەش هێرشــی زەمینیــان‬
‫نەکــردووە‪ ،‬لــە کاتێکــدا بــۆ کۆیــت لــە ڕێگــەی کەنــداوەوە هێرشــی زەمینــی و‬
‫ئاســانی کــرد!‬
‫ئــەوە دەســتەی کــە لــە ڕۆژهەاڵتــی ناوینــدا دەبیرنێــت دەســتێکی بەرژەوەنــدی‬
‫و بەگژدانــەوەی یەکــرو کێشــەی ناوخۆییــە تــا ئەوەنــدەی دەســتێکی‬
‫مرۆڤایەتــی و ســۆزی ڕاســتەقینە بێــت‪ ،‬ئەوەتــا واڵتێکــی وەك ســعودیە کــە‬
‫خاوەنــی هێزێکــی گــەورەو ئابــووری و چەکداریــە لــە جیهانــدا لــە گشــت ئــەو‬
‫شــەڕانەی کــە لــە ڕۆژهەاڵتــدا هەیــە بــەژداری پــێ دەکات و خــۆی عەرەبــە‬
‫عەرەبــی پــێ دەکوژێــت‪ ،‬خــۆی مســوڵامنە مســوڵامنی پــێ دەکوژێــت بــەاڵم لــە‬
‫شــەڕێکی وەك ئۆکرانیــادا نابینیــن ئــەم هێــزە هاوپەیامنیــە عەرەبیانــە بتوانــن‬
‫بــە فیشــەکێك‪ ،‬ســەربازێك هەتــا بــە قســەش بــەژداری لــەو شــەڕەدا بکــەن‪،‬‬
‫لــە کاتێکــدا کێشــەی ئۆکرانیــا یەکێکــە لــەو کێشــە قــوڵ و ســەختانەی کــە‬
‫شایســتەی ئەوەیــە هەمــوو دەســتێکی هــاوکاری بــۆ درێژبکرێــت بــە بــڕوای مــن‬
‫کــە خــۆم لــەم چەنــد ساڵەشــدا چەندیــن ســەردانی ئۆکرانیــام کــردووە‪ ،‬ئــەو‬
‫گەلــە لەبرســاو لــە ســەرماو بەدەســت شــەڕەوە دەبینیــن لەنێــوان ئەمەریــکاو‬
‫ڕووســیادا کــراون بــە بــەرد ئــاش و دەهەڕدرێــن‪ .‬بــە ڕاشــکاوی دەتوانیــن ئــەوە‬

‫‪87‬‬
‫بڵێیــن و وە بەشــاهیدی مێــژووش هەمــوو واڵتانــی زلهێــزی جیهانــی تەنهــا‬
‫لــە کاتێکــدا هــاوکاری کــورد بــوون کــە هاوتابووبێــت لەگــەڵ بەرژەوەندیەکــی‬
‫خۆیانــدا! ئــەوەش تــا ڕادەیــەك گــەر ئاســایی بێــت بــەاڵم ئــەوەی نــا ئاســاییە‬
‫لەگــەڵ بەرژەوەنــدی ئەوانــدا بەرژەوەندیــە کوردیــەکان پارێــزراو نەبــووە‪،‬‬
‫متامنەیەکــی وا دروســت نەبــووە کــە ئــەوەی هەیە کێشــەی بڕابێتــەوە‪ ،‬چەندین‬
‫جــار بــە درێــژای مێــژووی خاکــی کوردســتان ڕزگارکــراوەو داگیرکراوەتــەوە بــە‬
‫پێــی بەرژەوەنــدی گــەالن‪ ،‬هەتــا ئــەو بەرژەوەندیــە زۆرجــار واڵتانی دراوسێشــی‬
‫گرتووەتــەوە بــۆ منوونــە ئێــران و تورکیــا خاکــی کوردســتانی باشــوور وەك واڵتــی‬
‫خۆیــان مامەڵــەی پێــوە دەکــەن و لــە ڕووی ئابووریــەوە هیــچ واڵتیــك بەقــەدەر‬
‫ئــەوان ســودمەند نەبــوون لێــی‪ ،‬لــە ڕووی سەربازیشــەوە هــەرکات بیانەوێــت‬
‫بــەکاری دەهێنــن بــۆ کێشــەی مەزهەبــی خۆیــان‪ ،‬وەك ئێســتە چەندیــن‬
‫هێزیــان لــە خاکــی کوردســتاندا دژی دەوڵەتــی ئیســامی (داعــش) دەجەنگێن‬
‫و زۆرجــار هەتــا لــە زمانــی پێشــمەرگەوە کــە خۆیــان مامەڵەیــان لەگــەڵ کــردوون‬
‫لــە دەوڵەتــی ئیســامی (داعــش) بــە مەترســیدارتریان دەزانــن‪ ،‬ئەگــەر تورکیــاو‬
‫ئێــران پارێــزەری خاکــی کوردســتانن و لەپێنــاو بەرژەوەندیەکانــی کــورددا‬
‫دەجەنگــن ئــەوا دەتوانــن بەبــێ جەنــگ ئــەو خاکــەی کوردســتان کــە داگیریــان‬
‫کــردووە بگەڕێننــەوە بــۆ کــوردەکان‪ ،‬بــەاڵم هەمــوو ئــەم هاوپەیامنیەتیانــە‬
‫هاوســۆزیەکی عاتیفــی کاتیــە بــە نســبەت کــوردەوە‪ ،‬ناتوانرێــت ئــەوە لەبیــر‬
‫بکرێــت هــەر چەنــد ســاڵ پێــش ئێســتە ئیــران و تورکیــا ســنورەکانی هەرێمــی‬
‫کوردســتانیان تۆپبــاران دەکــردو چەندیــن قوربانــی لێکەوتــەوە‪ ،‬هەتــا ئــاژەڵ و‬
‫بەســتەزمانەکانیش لــە دەســتیان ســەالمەت نەبــوون‪.‬‬
‫هێــزە جیاوازەکانــی پەکەکــە‪ ،‬لەژێــر نــاوی یەپەگــە‪ ،‬یەپــەژە‪ ،‬یان هەر ڕاســتەوخۆ‬
‫گەریــاکان کــە بــەژداری شــەڕی دەوڵەتــی ئیســامی (داعــش) دەکــەن ئێــران‬

‫‪88‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫و تورکیــاش لــەم شــەڕەدا هاوشــانیانن ئیــر ئەمــە ئــەوە ناگەیەنێــت کــە ئێــران‬
‫و تورکیــا یارمەتــی دەری کــوردن گەرچــی ئــەم هاوشــانیەش لەبەرژەوەنــدی‬
‫کــورد بێــت بــەاڵم لــەوالوە زیاتــر لــە بەرژەوەنــدی ئــەوان دایــە‪ ،‬کــورد لــە مێــژە‬
‫وتوویەتــی دوژمنــی دوژمنەکــەم دۆســتمە‪ ،‬بــەاڵم لــە بنــەڕەدا دوژمنــە نــەك‬
‫دۆســت و کەوتنــەوە ژیــر کاریگــەری کاتــی و عاتفیــەوە‪ ،‬ئەوەتــا ئــەوان هەتــا‬
‫لــەم کاتەشــدا کــە دۆخێکــی شــەڕوپێکدادانی قورســەو ئامانجــی هەردووالشــە‬
‫هەریەکــە ناتوانــن دوژمنایەتــی خۆیــان بشــارنەوەو زۆرجــار دەبینیــن دژی‬
‫هێزەکانــی پەکەکــە لێــدوان دەدەن و ناکۆکیــان لــە چۆنیەتــی بەرەکانی شــەڕدا‪.‬‬
‫ئەگــەر بێــت و تێڕوانینــی ئیســام بــە وردبوونــەوە لــە دەقــە قورئانــی و شــەرعیە‬
‫جێگیــرەکان وەرگریــن لەمــەڕ بێدەنگــی یــان یارمەتــی خراپــە ئــەوا دەقــەکان‬
‫لــە ژماردنــدا نایــەن‪ ،‬هەربۆیــە دەبینیــن لــە شــەرعدا تەنەزولکــراوە هەتــا‬
‫لــە عیبادەتەکانــدا لــە پێنــاو پاراســتنی مرۆڤەکانــدا‪ ،‬ئەگــەر ئــەو پاراســتنە‬
‫بــە کەمتەرخەمــی لــە دەربڕینــی وشەیەکیشــدا بێــت یــان بێدەنگــی بێــت‬
‫ئــەوا بــەژدار دەبێــت لــەو تاوانــەدا‪ ،‬تەنهــا کەســانێك تاوانبــار نابــن کــە هیــچ‬
‫دەســتەاڵتێکیان نەبــووەو بەناچــاری بێدەنگیــان هەڵبــژاردووە کــە ئەویــش‬
‫نزیمرتیــن پلــەی ئیامنــەو هەمــوو ئەمانــە بــەدەق لــە شــەریعەدا ســەملێرناوە‪.‬‬
‫{وال تحســن اللــه غافــا عــا يعمــل الظاملــون إمنــا يؤخرهــم ليــوم تشــخص‬
‫فيــه األبصــار مهطعــن مقنعــي رؤوســهم} ابراهیــم ‪٤٢‬‬
‫واتــە وا گومــان نەبەیــت کەخــوای گــەورە بــێ ئاگایــە لــەو زوڵــم و ســتەمەی کــە‬
‫دەکرێــت بەڵکــو خــوای گــەورە ســزاکەی هەڵدەگرێــت بــۆ ڕۆژێــك کــە چــاو‬
‫تێیــدا ئەبڵــەق دەبێــت (جــاری واش هەیــە خــوای گــەورە هــەر لــە دونیــادا‬
‫تۆڵەیــان لــێ دەکاتــەوە)‪.‬‬
‫ئایەتەکانــی قورئــان لــە باســی ســتەمدا زۆر بــە تونــدی مرۆڤــەکان بــە‬

‫‪89‬‬
‫ئــاگا دەهێنێتــەوە لــە ســزای قیامەتــی و پێــوەری دادگەریشــی دانــاوە بــۆ‬
‫دەســتەاڵت‪ ،‬دەســتەاڵتی دونیــای کــە مرۆڤــەکان داوایانلێکــراوە کــە پابەنــدی‬
‫شــەرع و یاســا ئیســامیەکە بــن گــەر بێــت و الیانــدا لــەو یاســا دادگەریــە‬
‫شــەرعیانە ئــەوا دونیاکــە دەبێــت بــە دۆزەخێکــی بچــوك بۆیــان و دۆزەخــی‬
‫گــەورەش چاوەڕوانیــان دەکات‪.‬‬
‫ابراهیم ‪{ ٤٣‬ال يرتد إليهم طرفهم وأفئدتهم هواء}‬
‫خــوای گــەورە دیمەنــی گــەورەی تاوانەکەیــان وەك فلیــم لــە دونیــادا لــە ڕێگــەی‬
‫ئایەتــە قورئانیەکانــەوە نیشــان دەدات کــە چــۆن لــە تــرس و خەشــمی خــوای‬
‫گــەورە‪.‬‬
‫{وأنــذر النــاس يــوم يأتيهــم العــذاب فيقــول الذيــن ظلمــوا ربنــا أخرنــا إىل أجــل‬
‫قريــب نجــب دعوتــك ونتبــع الرســل أو مل تكونــوا أقســمتم مــن قبــل مــا لكــم‬
‫مــن زوال وســكنتم يف مســاكن الذيــن ظلمــوا أنفســهم وتبــن لكــم كيــف‬
‫فعلنــا بهــم ورضبنــا لكــم األمثــال وقــد مكــروا مكرهــم وعنــد اللــه مكرهــم وإن‬
‫كان مكرهــم لتــزول منــه الجبــال فــا تحســن اللــه مخلــف وعــده رســله إن‬
‫اللــه عزيــز ذو انتقــام} ‪٤٤‬‬
‫[ ‪ ] 2320‬حدثنــا أبــو اليــان أخربنــا شــعيب عــن الزهــري قــال حدثنــي طلحــة‬
‫بــن عبــد اللــه أن عبــد الرحمــن بــن عمــرو بــن ســهل أخــره أن ســعيد بــن زيــد‬
‫رىض اللــه تعــاىل عنــه قــال ســمعت رســول اللــه صــى اللــه عليــه وســلم يقــول‬
‫مــن ظلــم مــن األرض شــيئا طوقــه مــن ســبع أرضني)بوخــاری‬
‫بەســە بــۆ ئــەوەی لەســەرەوە باســان کــرد کــە خــودی ئیســام هاتــووە بــۆ‬
‫پاراســتنی مــرۆڤ و ژیــری و نــەوەو ســەروەت و ســامانی‪ ،‬وە بەســە بــۆ ئــەوەی‬
‫هــەر هێزیــك بێــت و حســاب بــۆ ئــەو ئامانجانــە نەکات کــە لــە پێناویــدا هاتووەو‬
‫پێشــێلیان بــکات!‬

‫‪90‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫ئەوەشــی کــە دەوترێــت ئــەوان مســوڵامنن و بەنــاوی دینــەوە ئــەو کارانەیــان‬
‫کــردووە‪ ،‬هەرگیــز دیــن لەگــەڵ ســتەمدا نــی یــە ئیــر بەهەرناوێکــەوە بکرێــت‪،‬‬
‫ئیســام هاتــووە بــۆ هەڵگرتنــی ســتەم نــەك خــودی خــۆی ســتەم بــکات‪،‬‬
‫ئیســام دەق گەلێکــی دانــاوە کــە وەك یاســا پەیــڕەو بکرێــت لــە دژی ســتەمدا‪.‬‬
‫لــە مێــژووداو تــا هەنوکــە هەمــوو ئــەو پشــێوی و ســتەمانەی کــە کــراوە بــە‬
‫هەرناوێکــەوە نابێــت مرۆڤــەکان بەنــاوەکان هەڵخەڵەتێــن دەبێــت ســەیری‬
‫خــودی کارەکــەو چوارچێــوە شــەرعیەکەی بکرێــت نــەك بــە هەرناوێکــەوە کــرا‬
‫ئــەو تاوانبــار بکرێــت‪ ،‬بــە بــڕوای ئێمــە ئــەوە ســتەمێکە لــە نــاوەکان مەرجیــش‬
‫نــی یــە ئــەو نــاوە هــەر ئیســام بێــت ئەگــەر ئێمــە قبوڵــی ئەوەمــان کــرد بــە‬
‫هەرناوێکــەوە ســتەمامن لێکــرا ئیــر ڕاســتەوخۆ ئــەو دینــە یــان هــەر فکــرو‬
‫ئایدۆلۆژیایەکیــش بێــت تاوانبــار بکەیــن ئــەوا نا هۆشــیاری دەردەخــات بەرانبەر‬
‫ئــەو هێــزە‪ ،‬هەتــا ئەمــە بەجۆرێکــی تــر ســتەمە لــەو ناوانــە‪ ،‬کەســێك بەنــاوی‬
‫ئیســامەوە ســتەمیك بــکات و کەســێکی تریــش هــەر بەنــاوی ئیســامەوە‬
‫بەجۆرێکــی تــر بەرپەرچــی بداتــەوە ئــەم دوو کەســە ئیســام خــوازە!‬
‫لــە ڕاســتیدا ئەمــە کردنــەوەی دەرگایەکــی خراپــە بــەڕووی ســتمەکاریدا کە هەر‬
‫هێزێــك بیەوێــت ســتەم بــکات دەتوانێــت ناوێکــی ئیســامی پێــوە بلکێنێــت و‬
‫ناســنامەی ڕاســتەقینەی خــۆی ونــکات و بەبــێ تاوانیــش دەربچێــت‪.‬‬
‫هــەر ئیســامیش نــی یــە کــە ســتەمی بەنــاوەوە دەکرێــت! هیــچ دیــن و فکــرو‬
‫ئایدۆلۆژیەکــی دونیــای نــی یــە کــە ســتەمگەلێکی بەنــاوەوە نەکرێــت کــە‬
‫پێچەوانــەی خــودی فکــرو ئایدۆلــۆژی و واقعەکــە بێــت‪.‬‬
‫باشــرین بەڵگــەش بــۆ ئــەو ڕاســتیانە هەمــوو ئــەو شــەڕە ناوخۆیانەیــە لەنــاو‬
‫خــودی گەالنــەوە دروســت بــووە‪ ،‬ئێمــە ئەگــەر تەنهــا خــودی خۆشــان‬
‫وەرگریــن بــە منوونــە شــەڕی ناوخــۆی یەکیەتــی و پارتــی و دەبێــت چــۆن‬

‫‪91‬‬
‫لێــك بدرێتــەوە‪ ،‬هــەردوو حیزبــی و نەتەوەیــی و کــوردن‪ ،‬دەبێــت بــۆ فاکتــەرە‬
‫هەڵەکانــدا بگەڕێیــن یــان دژی خــودی نــاوی کــورددا ببینــەوە‪.‬‬
‫جۆریەتــی پێکدادانــەکان لــە مێــژوو واقعیشــدا یەکجــار زۆرن بەنــاوی‬
‫جۆربەجــۆرو دووبارەبوونــەوەی هەمــان نــاوەوە بــەاڵم ناکرێــت مرۆڤــی هوشــیار‬
‫ڕق و دژایەتــی بەرانبــەر نــاوەکان دەربڕێــت‪ ،‬دەبێــت دژایەتــی لــە زوڵــم و‬
‫ســتەمکاری داگیــرکاری و هــەر بەرژەوەندیەکــی لەســەربنەمای مافــی خــود‬
‫نەبێــت ببینــەوە‪ ،‬نابینیــن زۆرجــار هــەر بــرای دایــك و باوکــی بەشــەڕدێن‬
‫و لەســەر بەرژەوەنــدی شەخســی خوێــن ڕژاوە‪ ،‬خــۆ ئەگــەر بگەڕێینــەوە‬
‫بــۆ بنــەڕەت و منوونــەی هابیــل و قابیــل وەرگریــن برایــەك بــە دەســتی‬
‫برایەکــی تــری دەکوژرێــت‪ ،‬ئــەو هەمــوو یاســای ســزادانە لــە قورئــان و دەقــە‬
‫شــەرعیەکاندا دانــراوە خــۆ بــۆ کافــر دانەنــراوە بــۆ خــودی مســوڵامنەکە‬
‫دانــراوە‪ ،‬هەربۆیــە ســتەم بــە پێــوەرە قورئانیەکــە دەبێــت لەبەرچاوبگیرێــت و‬
‫دژایەتــی ببینــەوە نــەك ئەگــەر ســتەمکارەکە کەســێکی مســوڵامن بــوو ڕق و‬
‫قیــن بەســەر ئیســامدا بڕێژرێــت‪ ،‬ئیســام یاســای دەســتبڕین و هەڵواســین و‬
‫بەردبارانکــردن و کوشــتنەوەی کــە دانــاوە جیــاوازی نەکــردووە لــەوەی کەســی‬
‫تاوانــکار ئەگــەر مســوڵامن نەبــوو ئەوســا ئــەو یاســایانەی بەســەردا بســەپێت‬
‫نەخێــر کەســی تاوانــکار هەرکــەس بــوو ســزاکەی بەســەردا دەســەپێرنێت‪،‬‬
‫ئاشــکرایە پێغەمبــەری درودو ســەالمی خــوای لەســەر بێــت شــەفاعەتی‬
‫کەســێك کــە دزی کردبــوو قبــوڵ نەکــرد لــەوەی کــە ســزای تاوانەکــەی بەســەردا‬
‫نەســەپێت و بــە توڕەییــەوە دژی ئــەو شــەفاعەتە بووەتــەوەو پێــی وابــووە ئەگــەر‬
‫فاطیمــەی کچیشــی دزی کــرد دەبێــت دەســتی ببڕدرێــت‪ ،‬کاتێــك دەســتی دزو‬
‫خیانەتــکارەکان نابڕدرێــت و یاســا دینیــەکان لــە ژێرنــاوی جۆربەجــۆردا بیانــوی‬
‫بــۆ دەهێرنێتــەوەو پشــتگوێ دەخرێــت ئەوســا کۆمەڵگــە بــەم شــێوەی لــێ‬

‫‪92‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬
‫دێــت کــە هەمــووی لــە دەســتی بێدادیەتــی! کەواتــە دەبێــت لەســەر بنەمــای‬
‫ڕەوایەتــی مــاف و دادگەریــە شــەرعیەکان کــردارەکان بپێورێــت نــەك عەقیــدە‪.‬‬

‫کۆتایی‬

‫تاوانبارکردنــی ئــەو ناوانــەی کــە تاوانەکانــی بەنــاوەوە دەکریــت یەکێکــە لــەو‬

‫ســتەمانەی کــە گەورەتریــن کێشــەی لــە مێــژووی مرۆڤایەتیــدا هەبــووە‪،‬‬
‫زۆرجــار کەســەکان شکســتی خۆیــان هەربەســەر ئــەو ناوانــەدا داوە کــە‬
‫هــۆکاری شکستەکەشــیان الوازی توانــای خۆیــان بــووە نــەك ناوەکە‪ ،‬رسوشــتی‬
‫زۆرینــەش وا بــووە هــەر بەنــاو خەڵەتــاوە هەتــا لــە چوارچێــوەی خۆشــیدا‪،‬‬
‫بــۆ منوونــە کەســێکی حیزبــی مــادام لــە چوارچێــوەی هەمــان حیزبدایــە‬
‫الی بەرپرســانی حێزبــی پاســاو بــۆ کارە خراپەکانیشــێ دەهێرنێتــەوەو‬
‫پارێزگاریشــی لــێ دەکرێــت لــە کاتێکــدا کەمــر لــە تاوانــی ئــەو ئەندامانــەش‬
‫لــە دەرەوەی حیزبەکــەدا زۆرجــار شــەڕی ڕەگــەزی و خێڵەکــی و جۆربەجــۆری‬
‫لــێ دەکەوێتــەوە‪.‬‬
‫هەربۆیــە گرنگــە ســەیری خــودی کارەکان بکرێــت و بــە کــردار پیناســەی نــاوو‬
‫نــاوەرۆك بکرێــت‪ ،‬چونکــە ئاســانە داهێنانــی نــاو و وە جوانــی و بریقــەداری‬
‫نــاوەکان‪ ،‬دەبینیــن زۆرینــەی پەیــڕەوو پرۆگرامــی حیزبــی و دەســتوری واڵتــان‬
‫و هەتــا فکــرو ئایدۆلۆژیــە دونیایەکانیــش بەنــاوو پــرۆژە جوانــن بــەاڵم کــردار‬
‫شــتێکی ترمــان پــێ دەڵێــت‪ ،‬ئیســامیش وەك هێزێکــی ئیالهــی و دەقێکــی‬
‫نــوورساوو پارێــزراو ڕوون و ئاشــکراو لەبەردەســتە بــەاڵم کــردارەکان بــە دەقەکان‬
‫دەپێورێــت نــەك دەقــەکان بــە کــردار‪ ،‬نابینیــن چەندیــن مســوڵامن هەیــەو‬
‫خــۆی بــە هەڵگــری ئیســام و شــوێنکەوتەی دادەنێــت کەچــی لــە هەمــان‬

‫‪93‬‬
‫کاتــدا نــە نوێــژ دەکات و نــە خۆشــی لــە تاوانــە نەفســیەکان دەگێڕێتــەوە‪،‬‬
‫نوێــژ نەکــردن و مــەرشوب خــواردن و بــێ ئەدەبــی و بــەدە ڕەوشــی ئــەم بابــای‬
‫ئیســامیە تانەیــە بەنــاو چــاوی خۆیــەوە نــەك دیــن و دەقــە شــەرعیەکان‪،‬‬
‫قورئــان کردەوەیەکــی بــە کــردەوەی شــەیتانی نــاو بــردووە ئــەو ئالــۆدەی بــووە‬
‫ئــەم شــەیتانە بــۆ دەبێــت لەســەر ئیســام مــاڵ بێــت‪.‬‬
‫عەربێــك کــە لــە جنوبــەوە ئێســتە دێتــە کوردســتان بــا جلــی کوردیــش لەبــەر‬
‫عەتــف و هــاوزۆزی کــوردان لەبــەر بــکات بــەاڵم بــەم جــل گۆڕینــە نابێــت بــە‬
‫کــورد‪ ،‬پێویســتە خەڵکیــش ئەوەنــدە هوشــیار بێــت ســەیری کــردارو ناخــی‬
‫کەســەکان بــکات نــەك جلەکانــی‪.‬‬
‫الحمدللە الذي بنعمتە تتم الصالحات‬

‫‪94‬‬
‫په‌يامى چاوكراوه‌يى‬

‫پێڕست‬

‫بەرکوڵ ‪٣----------------------------------------------------------------------------‬‬
‫سورەتی الشمس‪6-----------------------------------------------------------------‬‬
‫پێش خوێندنەوە‪11----------------------------------------------------------------‬‬
‫سه‌دام و حیزبه‌که‌ی‪15-----------------------------------------------------------‬‬
‫سه‌دام کێیه‌؟‪15-------------------------------------------------------------------‬‬
‫هزری ئیلحادی‪19-----------------------------------------------------------------‬‬
‫ئیسالم و ئامانجه‌کانی‪27---------------------------------------------------------‬‬
‫پاراستنی دین‪28------------------------------------------------------------------‬‬
‫پاراستیجه‌سته‌‪32----------------------------------------------------------------‬‬
‫پاراستنی وه‌چه‌ ‪33----------------------------------------------------------------‬‬
‫پاراستنی ژیری ‪34----------------------------------------------------------------‬‬
‫پاراستنی ماڵ ‪34------------------------------------------------------------------‬‬
‫ڕای ئیسالم لەسەر‌ کۆمه‌ڵکوژی‪38----------------------------------------------‬‬
‫قتل الجامعة بالواحد‪40----------------------------------------------------------‬‬
‫سورەتی ئەنفال و هەندێك وردەکاری و هەڵوێستەیەك‪43------------------‬‬
‫سورة األنفال‪44--------------------------------------------------------------------‬‬
‫بێده‌نگی گه‌الن له‌سه‌ر ئه‌و کارانه بۆ؟‪84--------------------------------------‬‬
‫کۆتایی‪93---------------------------------------------------------------------------‬‬

‫‪95‬‬
96