Maranao at Maguindanao (Bibliyograpiya sa Wika at Gramatika)

Ang Maranao ay kadalasang iniuugnay sa mga taong pangunahing tumira malapit sa Lake Lanao/Ranao
kung saan ang itinuturing na sentro ay ang Marawi City sa isla ng Mindanao. Ang “Maranao” na mayroong literal na
pagpapakahulugang “People of the Lake” sa Ingles (ma- “to be” + ranao “lake”) ay tanyag sa kanilang natatanging
sining, paghahabi, mga likhang kahoy at bakal, at ang ang kanilang epiko bilang ambag sa oral na panitikan ng
Pilipinas.

Isa naman ang wikang Maguindanao sa mga kahawig at kapamilya ng wikang Maranao. Malayo man ito sa
wikang Maranao (na malapit sa wikang Iranun kung tutuusin), sa pagiging magkakalapit ng mga lugar na
pinaggagamitan ng dalawang wika’y hindi malayong madali namang halos magkakaunawaan ang dalawang
magkaibang katutubo, at hindi magkakaroon ng ganoong kabigat na problema sa usaping ng paggamit ng lingua
franca. Ang wikang Maguindanao ay ginagamit ng mga halos kalakhang populasyon ng lalawigan ng Maguindaano
sa Pilipinas. Ilan pang inabutan ng wika ay ang mga lalawigan ng Zamboanga, Davao at General Santos, at ilang
mga lugar sa Hilagang Cotabato, Sultan Kudarat, Timog Cotabato, Sarangani, Zamboanga del Sur, at Zamboanga
Sibugay.

Hinati ng mananaliksik sa tatlong bahagi ang mga panimulang nakalap na datos noong nagsagawa ng survey
ng mga grammar o akdang panggrammar na naisulat para sa wikang Maranao. Ang tatlong bahagi ay ang
sumusunod: Grammar, Diksyunaryo at Pagkatuto. Patuloy pang hinati sa ilang mga bahagi ang mga hanay ng
Grammar at Pagkatuto dahil sa ginawang paghahambing ng mananaliksik at pagkakaroon ng mga kapwa akda ng
pagkakahawig sa iilan. Hindi naman din sinasabing permanente na ang nilikhang balangkas bagkus, mas nilalayon
pa na malinang ang pagsasaayos ng mga isinagawang pag-aaral sa wikang Maranao kung kaya’t maaari pa itong
mabago. Narito ang isinagawang temporaryong pagbabalangkas:

I. Grammar
A. Mabigat
B. Magaan
II. Diksyunaryo
III. Pagkatuto
A. Wika bilang Instrumento
B. Wika bilang Kaalaman

Sa unang bahagi ng balangkas, ang Grammar, ay kinapapalooban ng mga isinagawang saliksik ng mga
lingguwista sa grammar mismo ng wikang Maranao. Sa ngayon ay maaaring maguluhan ang mambabasa dahil kung
makikita sa ikatlong hati, mukhang imposible namang matutunan o maipasok sa paaralan ang isang wika kung hindi
sumasangguni sa grammar nito. Tinutukoy ng mananaliksik sa bahaging Grammar ang mga pag-aaral na isinulat at
sinaliksik ng mga mananaliksik na naglalayong himay-himayin ang bawat bahagi ng grammar ng wikang Maranao.
Bilang tulong sa pag-unawa, ang bawat bahaging tinutukoy ay patungkol sa Ponema, Ponolohiya, Morpolohiya,
Sintaks at Semantika ng isang wika. Ngayon, maaaring sunod nang itanong ng mambabasa kung bakit mayroon
pang dalawang pagkakahati ang Grammar: Mabigat at Magaan. Ang paghahating ito ay ibinase ng mananaliksik sa
mga may-akdang nasa likod ng mga isinulat na pag-aaral sa wikang Maranao at mismo na rin sa nilalaman.
Kadalasan kasi, nagpopokus lamang sa iisang bahagi ang isang paksa ng saliksik. Halimbawa, para sa bahaging
Mabigat, ang The Inflection and Syntax of Maranao Verbs ni Howard McKaughan ay nilimitahan sa pag-aaral ng
mga pandiwang Maranao habang nakatuon lamang ang atensyon sa verbal inflection. Pansinin ang Verb at
Inflection bilang mga susing salita sa pamagat ng papel. Ibig sabihin, bilang isa sa mga bahagi ng morpolohiya ng
isang wika, kung saan pinag-aaralan ang mga morpema ng isang wika, maaaring ilagay sa hanay na ito ang ganitong
klaseng pag-aaral. Isa pang halimbawa para rito ay ang Maranao, Voice and Diathesis na isinulat ni Loren A.
Billings na tungkol naman sa pagtingin sa mga pandiwa ng Maranao, ang pagkakaroon nito ng iba’t ibang inflection
bilang diathesis at hindi idinidikit sa Kanluraning konsepto ng voice.

Hindi ba’t mabigat nang pakinggan dahil lamang sa mga salitang Inflection at Diathesis? Ang mga pag-
aaral na ito ay nakatuon lamang sa mga mambabasang maalam na o bihasang-bihasa sa larangan ng lingguwistika
upang hindi na magdagdag pa sa napakamadugong paglalahad ng konteksto kung wala rin namang alam ang
magbabasa. Kung kaya’t naisipang gumawa ng isa pang kategorya ang mananaliksik sa ilalim ng bahaging
Grammar: ang Magaan. Sa bahaging ito naman makikita ang mga pag-aaral sa wika na patungkol sa grammar ngunit
nagsisikap na magpaintindi sa kanilang mambabasa nang hindi ito pinahihirapan sa mas malalalim na konsepto.
Halimbawa, bilang pagpapalinaw, Ang Hambingang Pag-aaral ng mga Panlapi sa Tagalog at Maranaw ay simpleng
pagtatambalan lamang. Mayroong dalawang hanay ang makikita sa akda: Tagalog at Maranaw. Ni hindi sinubukang
palalimin ng may-akda ang isinagawang paghahanay. Ganoon lamang kasimple. Mayroong mga ganitong uri ng
akda na nakita ang mananaliksik kung saan “magaan” lamang na tinatalakay ang iba’t ibang mga bahagi ng
grammar ng wikang Maranao. Kung ang Mabigat ay nakatuon lamang sa iisang bahagi ng grammar, maaaring
magkaroon ng bird’s eye view sa pangkalahatang grammar ng isang wika ang mga akda sa ilalim ng bahaging
Magaan.

Sa Diksyunaryo na bahagi naman makikitang kadalasan ang mga bilingual dictionary o mga diksyunaryong
tambalan lang naman. Halimbawa, ang isang Maranao-English dictionary ay mga hanay lamang ng salitang
Maranao at sa kana’y salin sa Ingles, o kaya’y kahulugang nasa wikang Ingles. Kung English-Maranao nama’y salin
lamang. Si Howard McKaughan ang isang prominenteng pigura sa larangan ng grammar ng Maranao. Bilang din
namang isa rin siya sa mga makikislap na pangalan sa mga akda mula sa unang bahagi. Kung minsa’y ang kanyang
mga diksyunaryo’y isinagawa nang mayroong siyang kasamang Pilipino, na maaaring tingnan sigurong gabay sa
kanyang pagbuo.

Para sa huling bahagi, ang Pagkatuto, nakikita ng mananaliksik na sa parteng ito ng isinagawang
pagsasakategorya ng mga akda tungkol sa wikang Maranao na magkakaroon talaga ng epekto sa pagkatuto ng isang
mambabasa. Kung ang layunin ng unang bahagi’y makapag-ambag sa saliksik sa grammar at matuto ang
mambabasa, sa ikatlong bahagi nama’y makapagturo talaga nang tahasan ang grammar at matutong makapagsalita
ang mambabasa. Ito ang pagkakahawig ng bahaging Wika bilang Kaalaman sa ikatlong kategorya mula sa
isinagawang balangkas kanina. Halimbawa na lamang, ang akdang Puganadan: Maranao ay naglayong makapagturo
talaga ng wikang Maranao na mabasa ng mga Maranao mismo. Nais ko lamang pansinin ding maaaring maihanay
nang dalawang beses/sa dalawang kategorya ang isang akda. Hindi rin inaasahan ng mananaliksik na mangyari ito
ngunit hindi maiwasang mapansin ang ilang mga katangiang nagpapatingkad na magtulak na talaga at ibaon sa isang
kategorya. Maaaring permanente o pansamantala na muna ang ganitong paghahanay ngunit susubukan munang
ipaliwanag ng may-akda kung bakit may ganitong nangyari.

Ang Maranao Grammar, halimbawa, na isinulat ng Peace Corps Volunteers Language ay nagkaroon sa
simula ng pagtalakay tungkol sa mga bahagi ng grammar ng Maranao at sumunod namang bahagi’y naglayon nang
makapagturo dahil sa mga simpleng pangungusap pakikipag-usap bilang mga halimbawa.

Sa bahaging Wika bilang Instrumento ay pawang mga thesis lamang ang nakalap ng mananaliksik tungkol sa
wika bilang instrumento nga sa pagkatuto ng isang mag-aaral. Nilayon lamang ng mga saliksik na ito ang epekto ng
wika sa pag-aaral ng isang estudyante o kaya’y ang iba nama’y sinuri ang wika ng pag-aaral ng isang estudyante.
Mayroon ding mga pagtalakay sa Maranao bilang medium ng pag-aaral at pagkatuto. Ang mga ganitong saliksik ay
pinag-aaralan ang wika ng mga estudyante kasama na rin ang epekto ng pag-aaral nila ng pangalawang wika, ang
wikang pambansa. Isang halimbawa nito’y ang pagtingin ni Skoropinski sa epekto ng MTB-MLE sa guro liban pa sa
bisa nito sa mga mag-aaral talaga.

Para sa paglalagom, hindi na lamang nadidikit sa iisang bahagi ang mga isinagawang pag-aaral sa wika ng
Maranao. Hindi man ito sentro at malayo sa mga wika sa Hilaga at Visayas, masasabi ng mananaliksik na hindi na
archaic pa o naaagnas na lamang sa parchment ng mga pag-aaral sa pandiwang Maranao ang mga nakasulat na akda
tungkol sa grammar nito. Mayroong mga pag-aaral na nilalayong magbago sa mga naunang pagtingin, mga pag-
aaral na magpakita ng silip sa grammar ng Maranao bilang isang sistema, mga pag-aaral na nakaaapekto sa
pagkatuto at mga pag-aaral na nagtutumbasan lamang. Maaari ring maihanay sa dalawang kategorya ang isang akda
kung kakikitaan ng mga katangiang naglalampasan sa higit sa isang proposisyon ng isang kategorya.

Pangalawa nang naidagdag ng mananaliksik ang paghahanap ng mga grammar at diksyunaryong naisulat ng
ibang mananaliksik tungkol sa wikang Maguindanao. Napag-alaman ng mananaliksik, habang nangangalap ng
impormasyon tungkol sa Maranao, na isa sa mga kapamilya ng wikang Maranao ay ang wikang Maguindanao.
Dalawa sa tatlong magkakaratig-lalawigan na mga wika talaga ang pagiging bahagi ng dalawang nababanggit na
wika. Inirerekomenda ng mananaliksik na ipagpatuloy ang pagsasarbey pa hanggang sa umabot sa wikang
Illanun/Iranun.
I. GRAMMAR

A. Mabigat

Billings, Loren A. 2010. “Maranao, Voice, and Diathesis.” Piakandatu ami. ed. (Loren Billings. Nelleke
Goudswaard). Manila: SIL Philippines. pp. 30-35.

Binigyang-pansin ng may-akda rito ang morphosyntax ng verb inflection sa wikang Maranao. Sinasabi rito
na ang voice na isang konseptong kadalasang ginagamit sa pagkakategorya ng pandiwa sa wikang Ingles ay hindi
gaanong umaakma sa wikang Maranao. Idinagdag pa ng mananaliksik na kung hindi ito mga voice, hindi rin ang
mga ito mababasa bilang mga voice inflectional kundi mga derivational dahil ang mga panlaping ito ay hindi
malayang nagagamit sa lahat ng mga pandiwa. Binabanggit din ng may-akda na ang diathesis ay Voice ngunit hindi
sa lahat ng pagkakatao’y minamarkahan ang anyo ng isang pandiwang Maranao. Doon na inilalagom ng
mananaliksik na mas babagay ang Diathesis sa Maranao kaysa sa paghahanay ng mga pandiwa nito gamit ang
konseptong Voice. Magandang pagsasakongkreto ito ng mas malalim pang pagtingin sa kinauugatan ng isang
wikang ibang-iba sa wikang ginagamit ng mananaliksik. Mas iminumulat pa ang mga mata, mas pinakikintab ang
lente’t hindi nagkaroon ng pagkiling sa struktura ng inang wika kundi’t tinitingnan ang isang pinag-aaralang wika
bilang walang ibang pinagbabasehan, hangga’t maaari, kundi ang sarili nitong anyo at kayarian.

Fleischman, Eric. 1980. “Magindanaon Verbal Inflection.” Maguindanaon Dictionary. Cotabato City:
Notre Dame University. pp. 26-45.

Sinasabi ng artikulo na ang paglalaping inflection sa mga pandiwa ng wikang Magindanaon ay maaaring
makapagsabi o makatulong sa pagsasakategorya ng bahagi ng pananalita na ito. Nagtataglay ang mga laping ito ng
mga impormasyong makapagsasabi hindi lamang ng panahunan kundi maging sa iba pang mga aspeto katulad ng
pokus, aspeto, at moda. Ang bawat laping pampandiwa ay isinasakategorya sa malalaking bahaging pokus muna at
sa ilalim ng mga hanay na ito’y ang sub-kategorya pang moda. Hindi isaha o payak na paglalapi lamang ang mga
ginamit na halimbawa ngunit mayroong mga nasa anyong langkapan, hugnayan at kabilaang mga lapi.
Maikukumpara itong pag-aaral na ito sa mga nasulat nang artikulo ni McKaughan na partikular sa pagiging kaiba ng
mga wika ng Pilipinas sa mga wika ng Kanluran, lalung lalo na ng iba’t ibang prosesong pinagdaraanan ng mga
pandiwa.

Lee, Ernest. 1964. “Maguindanao / l /.” General Linguistics. Vol. 6. No. 1. Lexington City: College of
Arts and Sciences, University of Kentucky.

Nagkaroon ng pangkahalatang pagtingin sa iba’t ibang bahagi ng grammar ng wikang Maguindanaon sa

artikulo. Ang mga inaral na bahagi’y Phonology, Distribution, Morphophonemics, at Semantics. Sa bahaging
ponolohiya, tinalakay ang mga ponemang mayroon ang wika, kasabay ng pagsasakategorya ng mga ito. Mayroong /
l / sa pamagat sapagkat sa bahaging distribusyon, tiningnan ng mananaliksik kung saan namang sinuri’t inilarawan
ang paggamit ng ponemang nabanggit sa ilang mga aspeto tulad ng kambal katinig, reduplikasyon, mga posibleng
pantig ng wika at iba pa. Mayroon ding pagbibigay-diin sa ponemang itinatanghal sa bahaging morpoponemiko at
kung paanong naaapektuhan ang mga conjugation kapag nakasasali na ang / l /. Interesante rin dahil tiningnan din ng
mananaliksik ang potensyal na kahulugang dinadala ng mga inisyal na / l / (ng mga salita) na matatagpuang
ginagamit sa wikang Maguindanaon.

Lee, Ernest. 1962. “On Non-Syllabic High Vocoids in Maguindanao.” Studies in Linguistics. Vol. 16.
Nos. 3-4. New York City: Department of Anthropology and Linguistics, University of Buffalo.

Sinimulan muna ang artikulo tungkol sa mga ponemang mayroon ang wikang Maguindanaon. Ang mga
ponema ay isinakategorya para sa mas madaling pagbabalangkas kung sakaling makapagdaragdag-impormasyon at
mas madaling paghahanap. Ayon sa artikulo, iba-iba ang naging pagtingin sa mga non-syllabic high vocoid ng mga
wika sa Pilipinas: Ang iba’y katinig, para sa iba nama’y patinig. Ginamit ng may-akda ang patinig na perspektiba at
sinubukang ipaliwanag kung bakit. Ang kanyang paliwanag ay pinalawig sa iba’t ibang aspeto katulad ng
distribusyon ng mga patinig, at kung paano ang mga itong binibigkas, ang pagkakaroon ng pagkakataon ng
paggamit ng gitlapi, reduplikasyon at mga nangyayaring pattern ng pagbabagong morpoponemiko. Sa huli’y
nagkaroon ng listahan ng lahat ng posibleng pantig na mabubuo sa wikang Maguindanaon dahil sa nilinaw na ang
mga maaaring magkakatabing ponema.

McKaughan, Howard. 1962. “Overt Relation Markers in Maranao.” Language. Vol. 38. No. 1. USA:
Summer Institute of Linguistics.

Sinimulan ang artikulo sa paglalahad na ang mga verbal inflection sa wikang Maranao ay hindi lamang
nagsasabi ng panahon/oras, uri ng aksyon at sikolohikal na punto de bista kundi pati na rin ang ilang mga gramatikal
na ugnayan sa pagitan ng pandiwa at kanya nitong pinapaksa sa loob ng isang pangungusap. Tinalakay rin ang mga
marker ng mga ugnayang gramatikal tulad ng o para sa mga actor, direct object, at indirect object maging sa
instrumental. Patuloy pa itong pinayabong sa pagsasabing ang mga panlaping pampandiwang ito ay maaaring
kakitaan o nakapagsasabi ng sinasabi ngang ugnayang gramatikal sa loob ng isang pangungusap. Nagdagdag pa ng
ilang mga gamit sa panlaping pampandiwa, halimbawa, na maaaring magmarka sa isang pariralang binibigyang-diin
ng isang pandiwa. Tinalakay rin and “closeness” ng isang pandiwa depende sa substantives at pinapaksa ng isang
parirala o pangungusap. Samakatuwid, sinubukang ihanay ng may-akda ang mga pandiwa ng wikang Maranao
habang tinitingnan ang mga panlaping maaaring ikabit dito at ilang mga marker na magdidikta o magbibigay-diin sa
isang paksa.

McKaughan, Howard. 1958. The Inflection and Syntax of Maranao Verbs. Manila: Bureau of Printing.

Ang akda ay nilimitahan sa pag-aaral ng mga pandiwang Maranao habang nakatuon ang atensyon sa verbal
inflection. Dahil sa mayroong mga inflectional morpheme na nagdidikta ng ugnayang gramatikal sa pagitan ng isang
pandiwa at kanyang mga katangian, inilalahad ng may-akda rito ang unang maikling balangkas ng sintaktikang
pandiwa ng Maranao. Hindi kumpleto ang balangkas at pawang paglalarawan lamang. Nakalagay ang mga major
syntactic word class, mga major construction type, at mga major predication type na nakaayon sa sentrong pandiwa.
Lumikha rin ng mga kategoryang nakabase sa pormal na pagkilala ng mga nauulit na partial na nakasama sa
pandiwa. Ipinakikita rito ang distribusyon at anyo ng mga inflectional morpheme sa pamamagitan ng paradigmatic
sets.

McKaughan, Howard. 1959. “Semantic Components of Pronoun Systems.” Word. Vol. 15. No. 1. Manila:
Publications of the Institute of National Language.

May pagtatangkang ihanay ang mga panghalip ng wikang Maranao ang may-akda gamit ang mga salin ng
mga Maranao na mayroong 250,000 na mananalita. Ang mga ginamit na halimbawa para sa paghahanay ang mga
panghalip panao (ako, kami, etc.) bilang din namang mas madaling makikita mula rito ang apat na magkakahiwalay
na kategorisasyon, kung saan nakapaloob ang mga gramatikal na ugnayan nang hindi lumalayo o kinapapalooban
din ng magkakaparehong taong nakikipagtalastasan. Ang mga semantikong bahagi naman ng pagtalakay sa mga
panghalip na ito ay inilalahad sa pamamagitan ng pagpapakita ng pagkakaroon o kawalan ng mga
bahaging speaker, hearer (receiver), at plurality. Nalalayo na sa anyo ang ginamit na paghahanay ng may-akda sa
bahaging ito ng pananalita ng wikang Maranao, na ibang-iba sa ilang mga pag-aaral ng mga banyagang lingguwista
sa mga wika ng Pilipinas, partikular sa mga pandiwa, na maraming beses nang pinaulit-ulit na isinasakategorya
gamit ang iba’t ibang paraan.

McKaughan, Howard. 1970. Topicalization in Maranao – An Addendum. Quezon City: Otto Johns
Scheerer Center for Philippine Languages.

Layunin ng may-akda rito na bigyang-diin ang interpretasyon ni Fillmore sa ilang kaalaman sa Maranao na
ginamit niyang (Fillmore) wika bilang isa sa mga wikang kanyang inilalarawan tungkol sa Topicalization.
Tinutukoy ng may-akda ang artikulong ginawa ni Fillmore, na pinamagatang The Case for Case noong 1968.
Ipinamumukha niyang ang mga katangian ng sintaktika ng mga wika sa Pilipinas ay ibang-iba talaga sa mga wika
ng Europa. Pinoproblema niya rito ang paglalarawan ng struktura ng mga ugnayang gramatikal na nakadikit at
minamarkahan ng mga panlaping pampandiwa. Sinasabi niyang nakadikit ang paksa sa isang panlapi. Ngunit,
maaaring mag-iba-iba ang mga paksang ito habang nadaragdagan din ang mga ginagamit na panlapi. Nililinaw niya
lamang sa akdang ito na mas madaling mabibigyan ng maayos na terminolohiya ang paghahanay ng mga pandiwa
ng wikang Maranao kung titingnan na ang mga ito bilang mga case-marker ng pokus, kung kikilalanin ang taal na
sintaktikang proseso ng topicalization ng mga wika sa Pilipinas at hindi direktang paghahambing o pagdidikit nito sa
mga wikang hindi nito kapamilya.

Wein, Clemente. 1980. “An Alternative Classification of Maguindanaon Conjugation.” Maguindanaon

Dictionary. Cotabato City: Notre Dame University. pp. 50-53.

Ayon sa may-akda, nakabuo siya ng walong (8) klasipikasyon ng conjugation ng mga pandiwa sa wikang
Maguindanaon. Ang pagsasakategorya ay ibinase sa pagsasabi ng aksyon ng isang pandiwa na nakapaloob dito na
naiimpluwensiyahan ng panlaping ginagamit. Isa na naman itong pagsasagrupo ng mga pandiwa ng isang wika ng
Pilipinas na nakabase sa mga ikinakabit na panlapi. Hindi rin pinalampas ng may-akda ang kahalagahan ng
pagtingin sa mga unang titik ng isang salitang ugat ng pandiwa. Maaarin rin daw kasing makita mula sa mga ito
kung paanong macoconjugate ang gagamiting mga panlapi. Nagkakaroon ng iba’t ibang pagsusuri’t interpretasyon
sa napakakumplikadong sistema ng paglalapi ng mga wika sa Pilipinas. Kaugnay ng iba pang mga akdang maaaring
idikit sa akda ni Wein, hindi maitatangging may paiba-ibang pagsulpot ng mga ideya, maging maliliit na detalyeng
makapagbabago ng pagtingin para sa paglikha ng panibagong mga proseso ng paghahanay.

B. Magaan

Dirampatan-Sharief, Minang. 2009. “Sampung Piling Salitang Meranao.” Ambagan. Quezon City: The
University of the Philippines Press.

Isa ang Maranao sa mga wikang napili upang makapag-ambag sa bokabularyo ng wikang Filipino. Ang iba
pang katawagan sa Maranao, ayon sa artikulo, ay Meranao, Maranaw, M’ranao, at Muranao. Ang paraan ng pagpili
sa mga salitang ilalahok sa Ambagan ay survey ng mga mag-aaral at guro, paggamit ng mga piling salita bilang
batayan sa pagsang-ayon ng mga taong tinanong, pagtatanong, kung mayroon pang ibang salitang ipapalit o kaya’y
idaragdag sa mga salitang napili, pananaliksik sa mga kahulugan at iba pang mga impormasyon tungkol sa mga
napiling salita at pagsasalin sa wikang Filipino ng mga nabuong sanaysay na ginawa ng tagapagsalita sa tulong ng
mga Meranao na guro sa Mindanao State University. Ang mga salita ay Bangsamoro, Darangen, halall
haram, jihad, kolintang, malong, maratabat, ranao, singkil, at taritib. Matapos mabigyang-kahulugan ang isang
lahok ay isinasalaysay ang kasaysayan at kahalagahan ng salita. Hindi na lamang ito usapin ng pagpapayabong ng
bokabularyo ng wikang pambansa bagkus, tinatamaan na rin ang pag-aamba pa lalo sa pagpapakulay ng kulturang
Pilipinong patuloy pang nagiging malawak at pagbubuklod iba’t ibang diwang ‘di pangkaisahan.

Fleischman, Eric. 1981. “The Danao Langauges: Magindanaon, Iranun, Maranao, and Illanun.” Philippine
Journal of Linguistics. Vol. 12. No. 1. Summer Institute of Linguistics.

Inumpisahan ang akda na ang Maranao ay isa sa mga Danao na wika kasama ang Magindanaon at Iranun.
Tinalakay rin dito ang mga diyalekto ng mga wikang Danao na ipinangalan sa mga lugar na pinagmulan nila. Sa
bahaging ito, ang Maranao ay sinasabing mayroong dalawang pangunahing dayalek mula sa Lake Lanao at Iligan
Bay. Bilang din namang nilinaw na magkakapamilya at magkakalapit ang mga lugar na pinaggagamitan ng mga
wikang ito (kaya nga sila mayroong isang kategoryang Danao), ipinakita ng akda ang mga pagkakahawig ng mga
salita sa bawat wika. Nakita sa mga pag-aaral ng mga hawig na ito na ang pinakamahina ang pagkakapareho ay ang
Maranao at Magindanaon na nagreresulta sa pagkakaroon pa nila ng isang wikang pangkomunikasyon na iba sa
kanilang mga unang wika (lingua franca). Sa Iranun naman pinakamalapit ang wikang Maranao. Nililinaw lamang
ng akda na kahit na magkakaibang wika ang mga ito, dahil sa mga cognate na matatagpuan sa mga pag-aaral,
madaling makakaunawaan ang mga mananalita ng mga ito, kahit hindi ang alinman sa dalawa ang kanilang
ginagamit sa pang-araw-araw.

Fleischman, Eric. 1986. “The Maguindanaon Alphabet.” Maguindanaon Dictionary. Cotabato City: Notre
Dame University. p. 10.

Ayon sa artikulo, ang ginawang listahan ng mga titik ng wikang Maguindanaona ay ibinase sa mga
ponemang binibigkas o ginagamit sa wika, at binigyan lamang ng lingguwisitikong representasyon gamit ang
ortograpiya ng istandard na Mid-Western American English. Ang mga ito
ay: a, b, d, e, g, h, i, j, k, l, m, n, ng, p, r, s, t, u, w, y, at z, ngunit nilinaw sa may bandang huli na ang h, j, r, at zay
hindi ganoong ginagamit o napapansing binibigkas ng mga tagapagsalita, maging ng mananaliksik, at maaaring
resulta lamang ng mga banyagang wikang nakapasok sa komunidad tulad ng Arabiko at Ingles. Tulad ng maraming
wika sa Pilipinas, lalo na maging ng wikang pambansang Filipino, at halos lahat ng mga wika sa buong mundo, wala
nang wikang nasa isandaang porsyentong (100%) puro. Ang akda ay isang halimbawa ng manipestasyon ng
ganitong penomenang nangyayari sa halos lahat ng mga wika. Maaaring magsimula ito sa pagbabago ng mga
bokabularyo ngunit maaaring makasama na rin, sa mga susunod pagn henerasyon, at tuluyan nang paggalaw sa at
pagbabagong muli ng struktura ng wikang naiimpluwensiyahan.

Hambingang Pag-aaral ng mga Panlapi sa Tagalog at Maranaw. 1970. Maynila: Surian ng Wikang
Pambansa.

Tulad ng nabanggit sa pamagat, pinaghahambing ng akda ang mga panlapi ng Tagalog at Maranaw. Hinati sa
mga bahaging Pangngalan, Pang-uri, at Pandiwa ang paglalahad ng mga hambing. Nasa kaliwa ang Tagalog at nasa
kanan naman ang Maranaw. Ang bawat bahagi rin ay hinati pa sa mas maliliit na bahagi. Halimbawa sa Pangngalan,
mayroong Kagamitan, Pagkakagawa, Kalakasan, Kaganapan, etc. Bawat halimbawang inilalagay ay mayroong
katabing katumbas na nasa Ingles. Nakapagtataka lamang na bigla na lamang nakasulat sa wikang Ingles ang ibang
pagbibigay kahulugan sa mga sub-topic. Halimbawa, sa bahaging Pangngalan pa rin, mayroong sub-kategoryang
Bigay o Pagawa habang ang kasunod nitong kategorya ay Figurative or Metaphoric Significance. Masasabi mula
rito na hindi malinaw para sa mga sumulat ng akda ang kanilang target na mambabasa. Purong paghahambingan
lamang mula sa mga salita hanggang sa mga pariralang halimbawa ang isinama sa akda.

Moe, Ronald. 1985. “How to Find Verb Roots.” Maguindanaon Dictionary. Cotabato City: Notre Dame
University. pp. 46-49.

Nilinaw sa simula ng artikulo na kahit na mayroong layunin sa paglalagay ng mga lahok na nasa salitang
ugat dapat sa loob ng diskyunaryo, maaaring makapagdulot ng pagpapaibang-kahulugan ang mga laping ikinakabit
sa mga ito kung kaya’t sinubukan ng may-akda na sumulat muna ng isang listaha ng lahat ng unlaping ginagamit sa
pandiwa nang mas madaling makilala agad ng isa pang mananaliksik kung salitang ugat ng isang pandiwang
maylapi. Makikita sa artikulo na mga unlapi ang pinakamarami sa wikang Maguindanaon habang ang hulapi’y nasa
pito (7) lamang at gitlaping nasa lilimang (5) bilang. Para rin sa mas mabilis pang pagkilala sa mga ugat’y sinabi sa
artikulo na kadalasa’y nasa dalawang pantig ang salitang ugat ng mga pandiwa sa wikang Maguindanaon. May ilan
pang dagdag pantulong sa mas madaling pagkilala ng isang ugat ng pandiwa tulad ng pag-uulit nito (sa anyong
inuulit), mga halimbawa ng conjugation sa mga susundang titik (na umpisa ng isang ugat), at iba pa.

II. DIKSYUNARYO

Abbas, Jabber. Amboloto, Hassanor. 2006. A Multilingual Conceptual Glossary of Elementary Math and
Science in English, Filipino, Magindanaoan, Maranao, and Tausug (Pilot Edition). Davao City:
Save the Children-ASCEND Mindanao.

Kamukha ng isang diksyunaryo, ang mga lahok ay nasa wikang Ingles saka sinusundan ng mga kahulugang
nasa mga wika ng Pilipinas, at isa na nga sa mga ito ang wikang Maranao. Nilalayon ng akda na makatulong sa mga
guro at mag-aaral ng elementary math at science bilang tugon sa mga problema sa sistema ng edukasyon sa isang
multilingual na lipunan. Ang mga Ingles na termino ay muling binibgyang-kahulugan gamit ang mga wika ng
Pilipinas bilang tulong sa mga mag-aaral na nahihirapan pang umunawa ng wikang Ingles at sa mga gurong
makapagturo nang mas mabisa pa kaysa sa paggamit ng wikang banyaga o ikalawang wika ng natututong
indibidwal. Nilinaw rin ng akda na hindi nito nilalayong makabuo ng siyentipikong bokabularyo bagkus,
makapagbigay at makapaglahad lamang sa pinakamadali at pinakapayak na paraan. Nilalaman ng bahaging Math
ang Numerals, Measurement, Number System, Operations, Fractionals, Geometry, Statistics, Graph, Problem
Solving, at Instruments. Sa Science naman ang Outer Space, Earth, Water, Air, Weather, Mapping, Soil, Minerals,
Metals, Matter, Energy, Technology, Life, Plants, Animals, Ecology Human Body, Health, Food, Production,
Ailments, at Medicine.

Dizon, Rosario. Sandor, Abad. 2000. Tumbasang Diksyunaryo ng mga Katawagang Pangmilitar (Ingles-Filipino-
Sebuano-Hiligaynon-Maranao-Tausug-Maguindanao). Pilipinas: NJP Printmakers, Inc.
 Sinabi sa simula na ang diksyunaryo ay binuo bilang tugon sa pangangailangan ng mga sundalong
nakatalaga sa Mindanao sapagkat ang mga batas at iba pang katawagang pangmilitar ay may salin sa Filipino
gayundin sa mga wikang sinasalita sa iba pang mga rehiyon nito. Samakatuwid, pambukas-isipan ang diksyunaryo
para sa mas madaling pagkakaunawaan ng kung sinumang gagamit ng wika ng mga sundalo. Hindi na naikukubli pa
ang bahaging ito ng kaalaman ng isang kalinangang hindi ganoon dati kadalas na pinag-uusapan o binabalewala ng
maraming tao. Sa unang grupo ng mga salita, inuna sa diksyunaryo ang mga salitang pangkautusan sa pagsasanay.
Ang mga lahok ay nasa wikang Ingles saka tinutumbasan sa kabila ng mga salita sa wikang Filipino, Sebuano, etc.
At dahil nga na nasa wikang Ingles ang mga lahok, ang ginamit na alpabeto ay alpabeto ng wikang Ingles.

Fleischman, Eric. Glang, Nasrullah. 1981. Vocabulary: English-Pilipino-Magindanaon, Magindanaon-

Pilipino-English, Pilipino-English-Magindanaon. Manila: SIL Press.

Para sa mga lahok na pandiwa ng wikang Magindanaon, ang mga ginamit ay, hangga’t maaari’y nasa anyong
salitang ugat ngunit ang ila’y dinagdagan ng mga nasa anyong maylapi na nasa actor focus. Sinikap ding isalin sa
Ingles ang mga ginagamit na particle na makikita sa wikang Magindanaon at Pilipino. Ang bokabularyo rin ng mga
major dialect ng wikang Magindanaon, partikular ang Taw sa Laya (Dulawan, Maguindanao), Magindanawn
(Banobo, Sultan Kudarat, at Maguindanao), at Taw sa Ilud (Dinaig, Maguindanao) ay isinama sa nasabing akda.
Ang mga ponema ng Magindanaon na isinali sa pagbuo ng akda
ay a, b, k, d, e, g, h, i, j, l, m, n, ng, p, r, s, t, u, w at y. Halos mga tuwirang tumbasan lamang ang tatlong hanay
(Magindanawn, Pilipino, English) ng ginawang booklet. Ang pagkakasunud-sunod ng mga titik sa unang bahagi ay
A, B, K, D, E, G, I, L, M, N, P, S, T, U, at Y. Sumunod na ang bahaging Pilipino-English-Magindanawn at sa
panghuli’y English-Pilipino-Magindanawn.

Laubach, Frank. English Maranaw Dictionary. Manila Library.

Ang anyo ng diksyunaryo ay nasa English-Maranaw (ang mga lahok ay nasa wikang Ingles at may katumbas
nang mga salin sa wikang Maranaw sa kanan). Katabi ng mga lahok ay kung paanong binibigkas ang salita bago ang
mismong salin nito sa wikang Maranaw. Ang pagkakasunud-sunod ng mga titik ay base sa alpabeto ng Ingles-
Amerika. May mga kahulugang isahang itinumbas lamang sa lahok at mayroon ding mga nasa anyo ng
pangungusap. Ang sumunod na bahagi matapos ang huling titik ng diksyunaryo’y ilang mga panuntunan sa
grammar sa paggamit ng mga pandiwa sa Maranaw. Nilinaw sa bahaging ito na iba ang conjugation ng mga
Kanlurang wika sa paggamit ng pandiwa ng Maranaw. Nagbigay rin ng mga halimbawang pangungusap sa
Maranaw para makatulong sa pagsasalin ng mga salitang Ingles na will, would, at did. Dagdag pa rito ang salin
ng can, could, at have. May mga aralin din tungkol sa Conditional Sentences at pagsagot sa mga tanong. Nagturo
rin tungkol sa conjugation ng mga pandiwa ng Maranaw na nakabase naman sa unang titik ng salitang ugat. May
aralin din tungkol sa paggamit ng pandiwa para naman sa object na maramihan. Ang huling bahagi’y aralin naman
tungkol sa Participles (konseptong Kanluranin/wikang Ingles) kung isasalin sa mga pandiwa ng wikang Maranaw.

Macaraya, Batua A. Bayabao, Hadji Pambaya. Hamm, David L. 1952. Maranao-English Dictionary.
Dansalan City: Madrasa Press.

Sa unang bahagi ng diksyunaryo, mayroong dalawang pahinang nakalaan sa panimulang salita. Ang unang
pahina ay nakasulat sa wikang Maranao at ang ikalawa nama’y nasa wikang Ingles. Sinasabi sa panimula na ang
diksyunaryong binuo ay itinatanghal para sa mga tao ng probinsiya ng Lanao. Isa sa mga unang intensyon ng
diksyunaryo ay makatulong sa mga mag-aaral na Maranao sa pagkatuto at pag-aaral nila ng Ingles. Nilayon din ng
diksyunaryo na ang paglalahok nila ng mga pandiwang Maranao ay nasa anyo ng ugat ngunit may ilang mga
pandiwang lumabas na nasa anyong pangkasalukuyan (peg-, ka-) bilang mga salin sa Infinitives ng wikang Ingles.
Mayroon ding mga pandiwang inilahok na nasa ilalim ng pangnagdaan (mia-, miaka-). Isinulat din nila ang mga
salita, para sa salin patungong wikang Ingles, na maaaring magkaroon ng pandiwa at pangngalan na mga anyo.
Bilang tulong impormasyon na rin sa mga salita’t grammar ay nagbigay ng ilang mga halimbawang ilustratibong
mga pangungusap ang akda. Ang anyo ng diksyunaryo ay nasa Maranao-English (nasa wikang Maranao ang mga
lahok at ang kahuluga’y nakasulat sa Ingles). Ang pagkaksunud-sunod ng mga titik ay A, B, D, G, I, K, L, M, N, O,
P, R, S, T, at W. Mapapansing walang U sa mga patinig na paghahanay ngunit may mga salitang gumagamit ng U.
Halimbawa ay ang lahok na kiasumpatan.

McKaughan, Howard. Al-Macaraya, Batua. 1996. A Maranao Dictionary. Honolulu: University of

 Hawaii Press.

Taong 1996 nang inilimbag ang nakuha ng mananaliksik na diksyunaryo. Rebisyon ito ng 1967 na edisyon
ng nasabing diksyunaryo. Una muna siyempreng ipinakita ang listahan ng mga pagdadaglat na gagamitin sa
diksyunaryo. Kasunod naman nito ang Introduksyon kung saan inilahad ang dami ng bilang ng lahok na isinama sa
pagsulat ng diksyunaryo. Ipinaliwanag ding karamihan sa mga lahok ay nagsisimula o mga salitang ugat. Ang ilang
mga lahok na may halimbawang pangungusap na nasa wikang Maranao ay nasa wikang Ingles. Nasa wikang Ingles
ang diksyunaryo mismo. Marami ring isinamang mga katawagan sa iba’t ibang halaman. Nilinaw ring dahil sa
marami ngang inflectional affixes ang wikang Maranao, hindi makikita ng mambabasa o gumagamit ng diksyunaryo
ang lahat ng mga anyo ng isang pandiwa, halimbawa. Pinalawig pa ang panimulang bahagi sa pamamagitan ng
paglalahad ng isang Phonological Survey, Parts of Speech na nahahati sa Pronouns, Particles, Adverbs,
Conjunctions, Exclamations, Ligatures, Nouns, Adjectives, at Verbs. Sa bahaging Verbs, hindi pa rin nawala ang
maikling pagpapaliwanag tungkol sa Verbal Inflection, Voices, Mode, Aspect, Tense, etc. Makikitang kahit na hindi
ganoon kadetalyado ang dictionary proper ng pandiwa, nagpaliwanag naman ang may-akda tungkol sa paglalapi sa
mga pandiwa. Nauna ang Maranao to English na may mga titik A, B, D, G, H, I, K, L, M, N, O, P, R, S, T, W, at Y.
Sumunod naman ang English-Maranao Index.

Sullivan, Robert. 1986. Maguindanaon Dictionary. Cotabato City: Notre Dame University.

Hindi lamang mga lahok na nakaayos alpabetikal ang nakasulat sa diksyunaryo kundi mga bokabularyong
listahan tungkol sa pagbibilang, fraction, sukat, buwan (ng taon), oras ng pagdarasal, kulay, panghalip maging ng
mga pangalang panlalaki at pambabae na ginagamit ng mga mananalita ng wika. Maliban pa roo’y may mga artikulo
tungkol sa gramatikal na aspeto, lalung-lalo na sa morpolohiya’t ortograpiya ang isinama sa unahang mga pahina
bago ang mga lahok na talaga. Maaaring nilayon ng may-akda na maipakilala muna nang husto ang struktura ng
mga salita sa wikang Maguindanaon nang hindi mahirapan sa pag-unawa ang gagamit dahil nga naman sa hirap ng
usaping tungkol sa paglalapi, partikular sa mga wika ng Pilipinas, lalung-lalo na sa mga pandiwa. Ang mga lahok ay
nasa wikang Maguindanaon. Ang bahagi ng pananalita’y nasa wikang Ingles (nakadaglit), at ang mga kahuluga’y
nasa anyong pangungusap sa maraming pagkakataon.

III. PAGKATUTO

A. Wika bilang Instrumento

Acraman, Medaylin Bertudan. 1976. Deceptive Cognates of Cebuano, Maranao and Pilipino (thesis).
University of the Philippines – Diliman.

Nilayon ng papel na ilista at alamin ang mga deceptive cognate ng Cebuano, Maranao at Pilipino dahil sa
nalilikhang kalituhan ng pagkakaroon ng mga salitang may parehong anyo ngunit magkaiba ang kahulugan. Sinuri
ng may-akda ang mga deceptive cognate ng Maranao-Pilipino, Maranao-Cebuano at Cebuano-Pilipino. Gumawa
siya ng pagsusuri sa anyo, kahulugan at distribusyon ng mga cognate na ito para maiangat ang mga problema sa
pagkatuto ng mag-aaral na natututo ng bagong wika. Ipinakita rin ang mga salitang taboo sa isang wika ngunit
tinatanggap naman sa isa. Tinalakay rin ang problema sa pagkatuto ng bagong wika kaugnay sa kaligiran ng
pagkatuto ng unang wika. Nalaman ng mananaliksik na ang ilang mga salitang ginagamit sa pag-uuri ng mga bagay
sa Maranao ay maaaring maging parehong anyo ng salitang ginagamit sa pag-uuri ng mga aksyon o kilos sa Pilipino
at vice versa. Napag-alaman ding maaaring magkaroon ng pagkakapareho sa bokabularyo ang magkaibang wika.

Dirampatan-Sharief, Hadja Mujahidah Minang. 1947. A Comparative Analysis of Maranao Discourse

Patterns at Home and in School (thesis). University of the Philippines – Diliman.

Sinubukang ilarawan, ihambing at suriin dito ang mga pattern sa diskursong Maranao sa tahanan at sa
paaralan. Kinilala ng mananaliksik ang mga stratehiya sa komunikasyon, maging information-based man ito
activity-based o negative feedback, stratehiya sa error-correction at general communicative behavior bilang isang
guro ng silid-aralan. Iniaangat ng saliksik ang kahalagahan ng kalinangan ng bata at iba pang sosyo-kultural na
bagay na makaaapekto sa pagkatuto. Sinasabi sa saliksik na ang wika ng tahanan ay isang sentral na bahagi sa
pagiging matagumpay sa pag-aaral. Kailangan daw kilalanin ng isang guro ang socio-affective development at
cultural predilection ng mga mag-aaral.
Skoropinski, Xinia. 2013. An Exploration of the Responses of Stakeholders to a Mother Tongue-Based
Multilingual Education (MTB-MLE) Programme being Implemented in Pilot Schools in
Mindanao, Philippines. Manila: SIL International.

Nilayon ng pag-aaral na makita ang epekto ng MTB-MLE sa mga gawain ng guro sa loob ng silid-aralan at
sa mga gagamiting materyal sa pagtuturo. Hindi lamang sa kadalasang napupunang mas nakauunawa at mas
nakikihalubilo sa klase ang mag-aaral kapag ang kanyang unang wika ang ginagamit sa kanyang edukasyon sa
akademya ngunit napansin din ng may-akda, mula sa kanyang mga ginawang pagmamasid at pagtatanong na mas
mabisa ang pagtuturo ng mga guro sa kanilang mga estudyante. Sa ibang salita, mas nakapagtuturo sila nang mas
maluwag sa kanilang mga klase nang hindi sila nahihirapang ipaliwanag dahil inang wika nga naman nila ang
kanilang gamit sa pagsasalita sa harap. Usapin na ito ng pagkakaroon nga ba ng bisa ng at pagtingin sa “pambansa”
na wika. Magkakaroon lamang nga raw ng problema kung magkaiba ng inang wika ang estudyante at kanyang guro.
Hindi lamang din puro aralin ang mas nauunawaan sa loob ng klase kundi mas nakikita ng bawat isa ang
nararamdaman ng bawat indibidwal sa loob ng silid dahil sa unang wika ang ginagamit sa pakikipagtalastasan.

Tabell, Babylita A. 1948. Mga Gamit ng Filipino ng mga Mag-aaral na Maranao ng Mindanao State
University High School (thesis). Lungsod ng Marawi.

Isinagawa ang pag-aaral upang malaman ang mga gamit ng Pilipino ng mga mag-aaral na Maranao at
matiyak kung anu-anong mga salik ang maaaring maging hadlang o tulong sa pagpapalaganap ng wikang pambansa.
Napag-alaman ng mananaliksik na karamihan ng mga mag-aaral ay bilingual o multilingual na nakapagsasalita ng
Sebuano, Pilipino, Ingles bukod pa sa katutubong wikang Maranao. Napag-alaman niya ring mas nakikinig ang mga
bata kapag nasa wikang Maranao ang isinasagawang pagtalakay ng isang guro sa loob ng silid-aralan. Halos hindi
raw ginagamit ang wikang Pilipino. Sinabi ng mananaliksik na ang paggamit ng Pilipino ay iniuugnay sa katayuan
ng kausap, katangian ng sitwasyon, tagpuan ng interaksyon at domain na kinabibilangan. Nagkakaroon ng mataas at
mababang pagtingin sa mga wika na nagsisimula pa lamang sa mataas na paaralan. Hindi ganoon kalalim malamang
ang ginagawang pagtalakay sa ganitong antas ng pag-aaral para sa mga high school student. Ang struktura marahil
ng wikang taal sa isang mag-aaral ay magiging mas madulas para sa kanya kung kaya’t nagkakaroon talaga ng
pagpili at pagtanggi’t paglimot.

B. Wika bilang Kaalaman

Abas, Nasarudin. 2008. Mababasa at Maisusulat Mo rin ang Maguindanaon (Maguindanaon-Filipino).

Manila: SIL Press.

Nilinaw ng akda sa simula na siya ay para sa mga mananalita ng Maguindanaon na nakababasa at

nakasusulat ng Filipino ngunit hindi pa ganoon kasanay sa pagbasa at pagsulat ng kanilang sariling wika. Sa
madaling sabi, tinuturuan lamang ng akda ang mga mananalita ng Maguindanaon na isulat at basahin ang kanilang
wika. Ang unang bahagi ay tungkol sa alpabetong Maguindanaon na mayroon daw A, B, K, D, E, G, I, L, M, N,
NG, P, S, T, U, W at Y. Mayroong mga pagsasanay tungkol sa mga bokabularyong natutunan sa simula. Mayroon
ding madiing pagtalakay sa pagiging tahimik (silent) ng phone na e sa wika, na kahit na may katangiang ganito,
kinakailangan pa ring isulat sa pagbabaybay ng salita. Mayroon ding halimbawang maiikling kuwento at pagsasanay
matapos ang mga kuwento. Mayroon ding paliwanag sa pagkakaiba ng tunog ng i at e, maging sa oat u. Tinalakay
rin ang tungkol sa kambal-patinig na ai at au. Sa huling bahagi ng mga aralin, matatagpuan naman ang paggamit sa
kudlit na pagtuturo.

Butler, Dan. Butler, Mary. 1987. Maguindanaon Language Lessons. Manila: SIL.

Ang mga teksto at araling nakapaloob sa akda ay kinuha mula sa Dalican, Munisipalidad ng Dinaig,
Maguindanao. Ang akda ay nagtuturo ng mga aralin tungkol sa pakikipag-usap gamit ang wikang Maguindanaon sa
pamamagitan ng mga payak na pangungusap. Sa unang hanay’y nasa wikang Maguindanao at sa kabila’y tumbas sa
wikang Ingles. Hindi lamang mga payak na pangungusap-pakikipagtalastasan kundi maging bokabularyo ay isinama
sa mga aralin. Mayroon ding mga aralin tungkol sa pandiwa kadikit ng speaker (nagsasalita) at hearer (nakikinig) na
kinapapalooban ng paggamit. Mayroon ding mga aralin tungkol sa mga marker maging sa kultural na pagpapahalaga
kung bakit ganoon na ang naabutan sa wika ng mga mananaliksik noong mga panahong iyon. Tinalakay rin ang mga
dagdag pang gramatikal na pagpapaliwanag tungkol sa paggamit ng pandiwa tulad ng focus, aspeto, panahunan, etc.

Fleischman, Eric. Glang, Nasrullah. 1981. Ipembibitiyala sa basa a Magindanawn, Pilipinu endu Ingglis
sa uman gay (Phrase Booklet in Magindanaon, Pilipino and English). Manila: SIL Press.

Nilalayon ng akda na makatulong sa mga mananalita ng Magindanaon na makipag-usap nang maayos sa mga
mananalita ng Pilipino at Ingles. Ginamit lamang ang dayalek na Taw sa Ilud (na malawakang ginagamit sa
Lungsod ng Cotabato) para maiwasan ang pagkalito sa pagitan ng iba pang dayalek ang mangyari. Mayroong tatlong
hanay ng mga pangungusap pampakikipag-usap: Magindanaon-Pilipino-Ingles. Ang mga pangungusap ay maaaring
mga tanong at maaaring mga sagot sa mga tanong na ito. Ang iba nama’y maaaring maglarawan sa ginagawa ng
isang nagsasalita o iba pang maaaring masabi sa kanyang kinakausap na nasa mga pinakapayak na pamamaraan.
Hinati sa iba’t ibang kategorya ang mga pangungusap na ito. Halimbawa’y mayroong tungkol sa mga lugar,
pamilya, etc. May ilang mga bahagi ring mga hanay ng mga salita lamang bilang pagpapakilala ng bokabularyo
halimbawa ng mga parte ng katawan, mga nabibili sa palengke, panahon (araw, buwan, etc.), pagbibilang, etc.

Macaraya, Batua. Macaraya, Engracia. 1991. Maranao Words and Phrases. Iligan City: University
Research Center.

Inamin ng mga may-akda na wala silang pormal na pagsasanay sa lingguwistika. Nilalayon ng akda na
makapagturo ng wikang Maranao. Pinasimulan ang akda sa ortograpiya ng Maranao. Sumunod ang Parts of Speech,
kasunod ang pagbuo ng mga parirala at pangungusap. Halos kapareho ng pagtatalakay na sinulat sa akda ang
pagtalakay mismo ni Howag McKaughan sa nasabing wika. Sumunod na ang mga halimbawang diyalogo.
Mayroong dalawang hanay para sa bahaging ito: Nasa kaliwa ang Maranao at nasa kabila naman ang mga salin sa
Ingles. Parang nagtuturo ng isang wikang banyaga sa isang mag-aaral sapagkat nagsimula ang pagtuturo mismo ng
pormal na pagbati, pamamaalam, pagpapakilala ng sarili, etc. Nakahiwalay ang mga pormal at ‘di pormal na
pagpapahayag. Nakasama rin ang oras, pagtawag sa telepono, mga okasyon, at paghingi ng paumanhin. Maging ang
mga usaping sports, laro, pag-iingat, hayop, pamimili sa tindahan, transportasyon, at paglilibang ay kasama. Sa
huling bahagi ay mga kuwento nang isinulat o maaaring oral na naipasa (noong unang panahon) na nasa wikang
Maranao.

Maranao Grammar. Peace Corps Volunteers Language Program.

Ang mga may-akda ay banyaga. Nilinaw ng akda na hindi ganoon kakumpleto ang ginawang grammar, at
hindi naman pinilit kumpletuhin. Tinutulungan ng akda ang mambabasa na maunawaan ang mga karaniwang pang-
araw-araw na pakikipagtalastasan ng mga Maranao sa mga baryo. Nagsisimula ang pagtuturo mula sa pagbibigkas
ng mga patinig at katinig saka na isinusunod ang mga salitang ginagamit sa Maranao para sa katumbas ng kanilang
Ingles sa Demonstratives, Nominatives, Genetive-Datives, at Deictics. Mayroon ding bahaging Existential
Sentences, Pagtatanong, Pagtanggi sa Existence ng isang bagay, Negatives at Negations. Isinama pa ang Personal
Pronouns na kanila namang ikinategorya. Kasunod na rito ang Datives. Sa bahaging Pandiwa naman ipinaliwanag
ang mga kadalasang ginagamit bilang mga karaniwang panlapi, maging ang pagsasalaysay na nasa panghinaharap
na panahunan. Mayroon ding Imperatives. Tinalakay rin ang iba’t ibang Subject Marker ng Maranao. Samakatuwid,
ang mga simpleng pagbibigay ng mga halimbawang salita, parirala at pangungusap upang maipakita lamang ang
pagkakasunud-sunod ng bawat bahagi ng pananalita sa pakikipag-usap ay tinalakay sa akda.

Ward, Robert. Ward, Mariel. 1968. Puganadan: Maranao. Manila: Bureau of Public Schools and Institute
of National Language of the Department of Education.

Binanggit sa simula ng akda na ito ay inihanda upang magamit sa pagtuturo sa mga Maranao na mabasa
ang kanilang sariling wika. Sinasabi nito na ang alpabetong Maranao ay mayroong A, B, D, G, H, I, K, L, M, N,
NG, O, P, R, S, T, U, W, Y, at impit. Ang unang bahagi ng akda ay pagtatanghal sa isang titik na nakasulat
halimbawa na: Aa, sa ilalim ng isang larawang nakaguhit. Inuna ang mga patinig na A, I, O at U. Sumunod ang mga
katinig. Sa bahaging ito ikinakabit ang mga patinig na unang tinalakay upang makabuo ng mga pantig. Halimbawa,
sa S, mayroong SA, SI, SO, at SU. Ang pagkaksunud-sunod ng mga katinig ay S, M, L, R, N, P, T, K, B, D, G, W,
Y, H, at NG. Ang impit ay nasa simbolong kudlit. Sumunod ang mga KPK (katinig-patinig-katinig) na pantig at
panghuling bahagi ay mga payak na pangungusap sa pakikipag-usap bilang ensayo ng mag-aaral sa pagbabasa.
Malinaw sa simulain ng akda na mayroong talatinigan ang wikang Maranao ngunit nang gumamit na ang mga awtor
ng alpabetong Romano’y mapapaisip ang mambabasa na banyaga na ang konseptong ipinapasang matutunan sa mga
Maranao.