Chuong 1 MrU PDF

CHƯƠNG 1.
MA TRẬN, ĐỊNH THỨC VÀ HỆ PHƯƠNG

September 9, 2016 TRÌNH TUYẾN TÍNH []
CHƯƠNG 1
MA TRẬN – ĐỊNH THỨC và HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH
Tóm tắt nội dung
§1. MA TRẬN
§2. ĐỊNH THỨC và MA TRẬN NGỊCH ĐẢO
§3. HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH
§4. ỨNG DỤNG TRONG KINH TẾ
§5. HƯỚNG DẪN GIẢI TOÁN BẰNG MA TRẬN BỎ TÚI
Mail: uongnd@uel.edu.vn(Mr U) Trang 1

CHƯƠNG 1. MA TRẬN, ĐỊNH THỨC VÀ HỆ PHƯƠNG
§1. MA TRẬN
Nội dung chính
1.1 Khái niệm ma trận
1.2 Các loại ma trận thường gặp
1.3 Các phép toán trên ma trận
1.4 Các phép biến đổi sơ cấp
***
1.1 Khái niệm ma trận
Ma trận A cấp m.n, kí hiệu là A = (aij)m.n , là một bảng gồm các số thực (số
phức) được viết thành m dòng, mỗi dòng n cột như sau
 a11 a12 a13 ... a1n 

 
 a a22 a23 ... a2 n 
A   21   aij 
 ... ... ... ... ...  m .n
 
am1 am 2 am 3 ... amn 
Trong đó
- A là tên ma trận
- aij là phần tử nằm ở dòng i và cột j của A
- m.n là cấp của ma trận A
Ví dụ 1.1 Hãy cho biết cấp của các ma trận sau ?
a)


  12 
 4 3 0 6 1 0 7 10 1
  
   4
A   0 2 4 7 1 3; B  8 0 2;C   ; D  3 1 0 9
 
  
 2 
   
1  9 3 0 
6 1 15 2 1 0

 17 

b)
1 0 0 1 0 2
0 0 0 1 0 0
   
0 0 0    
F   ; I  0 1 0; G  0 0 3; H  2 3 0; K  0 2 0
0 0 0        
0 0 1 0 0 4 1 1 0 0 0 0
1.2 Các loại ma trận thường gặp
1.2.1 Ma trận không (O)
Ma trận là A =(aij)m.n được gọi là ma trận không cấp m.n, kí hiệu là O =
(0)m.n , nếu aij =0 với mọi i =1..m, j=1...n
1.2.2 Ma trận dòng, cột
Ma trận là A=(aij)m.n được gọi là ma trận dòng khi số dòng m là 1, kí hiệu là
A = (a1j)1.n
Ma trận là A=(aij)m.n được gọi là ma trận cột khi số cột n là 1, kí hiệu là
A=(ai1)m.1
1.2.2 Ma trận vuông
Ma trận là A =(aij)m.n được gọi là ma trận vuông cấp n nếu số dòng m bằng
với số cột n, kí hiệu là A= (aij)n.n = (aij)n
 a11 a12 ... a1n 

 
a a22 ... a2 n 
A   21   aij   aij 
 ... ... ... ...  n. n n
 
 an1 an 2 ... ann 
Đường chéo chính trong ma trận vuông A cấp n là đường chéo đi qua các
phần tử aij có chỉ số dòng i bằng với chỉ số cột j
a a12 ... a1n 

 11 
 
a a22 ... a2 n 
A   21 
 ... ... ... ... 
 
 an1 an 2 ... ann 

Ma trận tam giác trên là ma trận có các phần tử nằm dưới đường chéo
chính là số 0
Ma trận tam giác dưới là ma trận có các phần tử nằm trên đường chéo
chính là số 0
Ma trận chéo là ma trận có các phần tử nằm ngoài đường chéo chính là
số 0, kí hiệu là A = diag(a11, a22,...,ann)
Ma trận đơn vị (In) là ma trận chéo có các phần tử nằm trên đường
chéo chính đều là số 1, kí hiệu là In
1.3 Các phép toán trên ma trận
1.3.1 Phép so sánh ma trận
Hai ma trận A và B được gọi là bằng nhau khi và chỉ khi chúng cùng cấp
và tất cả giá trị của các phần tử tương ứng với nhau ở hai ma trận là bằng
nhau,
A  B  aij   bij 
m.n m.n
1.3.2 Phép chuyển vị ma trận
Cho ma trận là A =(aij)m.n khi đó ma trận chuyển vị của ma trận A, kí hiệu
là AT, là ma trận cấp n.m có được từ ma trận A bằng cách chuyển các dòng
của A thành các cột của AT
A  aij   AT  aij   aij 

T
m. n m. n n .m

Ví dụ 1.2
a) Quay lại Ví dụ 1.1 , bạn hãy chuyển vị các ma trận trong câu a)
1 3
 
b) Ứng với ma trận A  2 1 , bạn hãy trả lời các câu hỏi sau
 
1 1
1. Tìm ma trận chuyển vị AT của ma trận A
a b 2  2b  2 1
2. Tìm các số a, b, c sao cho A = B với B  
T

 3 c 1 1
Tính chất 1.1
1.  AT   A
T
2. AT  BT  A  B
1.3.3 Phép cộng ma trận
Cho hai ma trận A =(aij)m.n và B =(bij)m.n . Tổng của hai ma trận A và B, kí
hiệu là C, là ma trận cùng cấp, với các phần tử cij của ma trận C được xác
định bởi công thức
cij  aij  bij , i  1,..., m; j  1,..., n
1 2 1 1 2 1 
   
Ví dụ 1.3 Cho hai ma trận A  2 1 2; B  3 1 0  .
   
 1 2 1  2 1 1
2 0 0 
 
Khi đó A + B= 1 0 -2
 
3 -1 0 

Tính chất 1.2 Cho các ma trận A  aij ; B  bij ; C  cij  có cùng cấp
m.n. Khi đó
1. A + B= B +A
2. (A+B)+C=A+(B+C)
3. O+A= A+ O=A
1.3.4 Phép nhân ma trận
Trường hợp 1: Phép nhân một số thực với ma trận
Tích của một số thực α với ma trận là A= (aij)m.n là một ma trận cùng cấp
với ma trận A được xác định bởi công thức
. A  .aij   .aij 
m. n m.n
 1 2 1
 
Ví dụ 1.4 Cho ma trận A   3 4 2 ,   3 . Tính aA .
 
1 2 1 
 3.1 3.2 3.1  3 6 3

   
A  3.A   3.3 3.4 3.2    9 12 6 
   
3.1 3.2 3.1  3 6 3 
Ví dụ 1.5 Thực hiện phép nhân số a hoặc b với các ma trận sau:
1 2 1  2 1 3 0 1 2
     
A  3 1 2;B  2 2 1 ;C  1 2 1;   3;   2
     
2 1 1 3 1 4   3 2 1
a) Tính A, B, ..A, ..B
b) Tính A + 2B – 3C ;A - B ; B - 2C; A - 3B - 2C

Ví dụ 1.6 Công ty Honda có hai đại lý bán xe X và Y. Hai đại lý này chỉ
chuyên bán xe Dream II và xe Motor. Doanh số bán hàng trong hai tháng 8,
9 của hai đại lý được ghi lại như sau:
Tháng 8 Tháng 9
Dream II Motor Dream II Motor
Đại lý X 18000$ 36000$ 72000$ 144000$
Đại lý Y 36000$ 0$ 90000$ 108000$
a) Tính toán doanh số trong hai tháng 8 và 9 cho mỗi đại lý và mỗi loại xe.
b) Tính sự gia tăng doanh số từ tháng 8 đến tháng 9 cho mỗi đại lý và mỗi
loại xe.
c) Nếu tiền huê hồng công ty Honda trả cho đại lý là 5% doanh thu. Tính
tiền hoa hồng của mỗi đại lý cho mỗi loại xe nhận được trong tháng 9.
Trường hợp 2: Phép nhân hai ma trận
Cho ma trận A  aij   m .n

 
và ma trận B  b ij
n .p
. Tích của ma trận A và B
là ma trận cấp m.p, kí hiệu C  AB   cik  , xác định bởi công thức
m.p
n
cik   a i j .b j k với mọi i=1,…,m và k = 1,…,p
j1
 a11 a12 ... a1n  c ... c1k ... c1p 

   b11 ... b1k ... b1p   11 
 ... ... ... ...     ... ... ... ... ... 
  b 21 ... b 2k ... b 2p   
 a i1 a i2 ... a in  x   c ... cik ... cip 
   ... ... ... ... ...   i1 
 ... ... ... ...     ... ... ... ... ... 
 b n1 ... b nk ... b np   
a m1 a m2

... a mn  c m1 ... c mk ... c mp 
n
cik   a i j .b j k  a i1.b1k  a i 2 .b 2k  ...  a in .b nk
j1

Lưu ý:
- Tích của ma trận A.B chỉ thực hiện được khi số cột của ma trận thứ
nhất A bằng với số dòng của ma trận thứ hai B
- Phần tử cik trong ma trận tích được tính bằng cách lấy các phần tử ở
dòng i của ma trận thứ nhất A nhân với các phần tử ở cột k của ma
trận thứ hai B
Ví dụ 1.7 Thực hiện phép nhân giữa các ma trận sau:
 1 2  2 1
a) A   , B   
1 2 1 2
7 2 7 4
2 1 3  
b) A  
 , B  9 1 2 9
5 4 1  
 4 5 1 3
1 2 3   2 1
   
c) A  2 1 0 , B   2 1
   
 1 1 2 1 2 
Giải
 1 2  2 1  c11 c12 

a) Ta có  .   trong đó
1 2 1 2 c21 c22 
1 2   2 1 c11  1.2  2.(1)  0 ?

c11 được tính   x     
1 2   1 2  ? ?
1 2   2 1  0 c12  1.1  2.2  5

c12 được tính   x     
1 2  1 2   ? ? 

 1 2   2 1  0 5
c21 được tính   x     
 1 2   1 2 
 
 c 21   1.2  2.  1  4 ? 
 1 2   2 1   0 5
c22 được tính   x     
 1 2  1 2  4 c 22  1.1  2.2  3

 0 5
Vậy A.B   
4 3
b)
7 2 7 4
2 1 3  
A.B   .9 1 2 9
5 4 1  
4 5 1 3
2.7  1.9  3.4 2.2  1.1  3.5 2.  7  1.  2  3.1 2.4  1.9  3.3
  
5.7  4.9  1.4 5.2  4.1  1.5 5.  7  4.  2  1.1 5.4  4.9  1.3
35 20 13 26
  
75 19 42 59
c)
1 2 3   2 1  1.2  2.2  3. 1 1.  1  2. 1  3. 1 

     
A.B  2 1 0 . 2 1   2.2  1.2  0. 1 2. 1  1. 1  0.2 
     
 1 1 2 1 2  1.2  1.2  2. 1 1. 1  1. 1  2.2
 3 6
 
 2 1 
 
 2 4
Lưu ý:
- Phép nhân ma trận không có tính giao hoán
- Khẳng định A.B  O  A  O hay B = O là sai
Ví dụ 1.8 Cho các ma trận
1 2 
1 1 1 2 1  
A   , B   ,C  2 5  . Hãy trả lời các câu hỏi sau
1 3 2 2 1  
 7 11
a) Phép nhân A.B.C có xảy ra không ? Tại sao

b) Nếu A.B.C xảy ra thì bạn hãy tính tích A.B.C
 a11 a12 a13   x11 

   
Ví dụ 1.9 Cho các ma trận A  a 21 a 22 a 23 ;X  x 21  . Hãy trả lời các
   
a 31 a 32 a 33   x 31 
câu hỏi sau
a) Phép nhân A.X có xảy ra không? Tại sao
b) Nếu A.X xảy ra thì bạn hãy tính tích A.X
 b11 
 
c) Tìm điều kiện của b11, b21, b31 để phép toán A.X= B xảy ra với B  b 21 
 
 b  31
Ví dụ 1.10 Một chi nhánh bán áo sơ mi Việt Tiến gồm có 3 cửa hàng ở 3
tỉnh miền Đông có giá bán quy định chung cho các loại áo sơ mi V1, V2,
V3 lần lượt là 150, 170 và 190. Trong tháng 8 vừa qua các cửa hàng có
doanh số bán hàng lần lượt cho V1, V2, V3 như sau CH1: 200, 180, 190;
CH2: 190, 160, 140; CH3: 220, 170, 190. Cho biết doanh thu mỗi cửa hàng
của chi nhánh thu được trong tháng 8 là bao nhiêu?.
Tính chất 1.3
Cho các ma trận A  a ij ; B  bij ; C  cij  , và số a Î  . Khi đó
1) . A.B   . A.B  A..B 
2)  A.B .C  A. B.C 
3) A. B  C   A.B  A.C
4)  A  B .C  A.C  B.C
5)  A.B   BT . AT
T
6) I . A  A.I  A
7) (A  B)T  AT  BT
8) A.B  B. A   A.B    B. A
n n
Bài tập 1.1 Kiểm tra các tính chất 1.3 với các ma trận A, B, C và số a như
sau:
1 2 1  1 2 1 1 3 3

     
A   0 2 1;B   2 1 1;C  2 1 1 ;  2
     
 3 2 1 1 2 1 4 2 1 
Bài tập 1.2 Nhãn hiệu D&G chuyên kinh doanh quần Jeans loại cao cấp có
2 cửa hàng trong thành phố Hồ Chí Minh với 3 loại mặt hàng lần lượt là J1,
J2, J3 có giá bán tương ứng là 190$, 170$, 150$. Vào thời điểm tháng 10
doanh số bán ra của 2 cửa hàng lần lượt là CH1: 70, 90, 120; CH2: 65, 80,
150. Khi bắt đầu vào mùa mua sắm dịp Tết công ty có đưa ra chương trình
khuyến mãi với giá bán được giảm 10% trên mỗi loại quần Jeans thì doanh
số bán ra đã thay đổi như sau CH1: 900, 1100, 1500; CH2: 850, 1000,
1800. Hãy cho biết doanh thu của mỗi cửa hàng vào dịp Tết và vào tháng
10. Từ đó rút ra nhận xét gì?.
Bài tập 1.3* Chứng minh các tính chất 1.3 là đúng
Bài tập 1.4 Cho các ma trận sau
 1 2 2 
1 2 1 1  
  2 1 1 
A  1 2 1 3;B   
  3 4 1
2 2 1 1  
2 3 1
Hãy tính các biểu thức sau
a) Tìm phần tử nằm ở dòng 3, cột 4 của ma trận tích A.B
b) Tìm ma trận tích BT . A

c) Tìm ma trận tích AT .BT
1 1
Bài tập 1.5 Cho ma trận A  aij  và ma trận B    . Tìm ma trận
m .2
1 0
tích A.B
Bài tập 1.6 Cho các ma trận
1 1 1  x1   6 
     
A  2 3 4, X   x2  , B  21
     
7 1 3  x3   6 
a) Tính ma trận tích A.X
b) Tìm giá trị  x1 , x2 , x3  sao cho A.X= B
Bài tập 1.7 Thực hiện các phép tính
 2 1
3
a)  
 1 3
 3 2
4
b)  
 4 2 
 1 1
k
*c)   , kÎ
 0 1
x 1
k
*d)   ,k Î 
0 x
Bài tập I.1.1; I.1.2; I.1.3 trang 18, 19 trong giáo trình

1.3.5 Phép lũy thừa ma trận vuông
Cho A  aij  là ma trận vuông cấp n. Lũy thừa bậc k   của ma trận A,
n
kí hiệu là Ak, được xác định bởi công thức quy nạp sau
A0  I ; A1  A; A2  A. A; ...; Ak  Ak1. A
0 1 0
 
Ví dụ 1.9 Cho ma trận A  0 0 1
 
0 0 0
0 0 1 0 0 0
   
Khi đó A 2  0 0 0, A3  0 0 0
   
0 0 0 0 0 0
1 0 1 2 1 0 
   
Ví dụ 1.10 Cho ma trận A   2
 0 1,B  0 1 1 . Tính
   
 2 1 1 2 0 1
a) A2 + 3B
b) 3A2 + 2B2 + A.B
Tính chất 1.4 Cho A  a ij  là ma trận vuông cấp n và r,s   . Khi đó
1. Onr  On
2. I nr  I n
3. Ar s  Ar . As
4. Ars   Ar 
s
 1 2 1  1 0 0  2 1 0 
Bài tập 1.3 Cho A   2 1 0  ; I 3   0 1 0  ; B   2 1 2 
   
 0 1 2  0 0 1  3 1 2 
     
Tính: A+B ; A.B.A3 ; B5 ;I3

Tính chất 1.5 Cho A= diag(a11, a22,...,ann) và B= diag(b11, b22,...., bnn) là các
ma trận chéo cấp n. Khi đó A+ B, A.B, Ak cũng là các ma trận chéo cấp n
và được xác định bởi công thức
1. A + B = diag (a11+ b11, a22 + b22,...., ann+ bnn)
2. A.B = diag (a11. b11, a22 .b22,...., ann. bnn)
3. Ak  diag a11k , a22

k
,...., ann
k

Ví dụ 1.11 Cho ma trận A = diag(1, 2, 3). Khi đó A2 = (1, 4, 9)
1.4 Các phép biến đổi sơ cấp
Cho ma trận A =(aij)m.n . Các phép biến đổi sau được gọi là phép biến đổi
sơ cấp theo dòng
R1. Hóan vị hai dòng i và j của ma trận A, kí hiệu là di  d j
R2. Dòng i mới của ma trận A có được bằng cách lấy dòng i cũ nhân với
một số thực a khác 0, kí hiệu là d i  ad i (a  0)
R3. Dòng i mới của ma trận A có được bằng cách lấy dòng i cũ cộng .d j ,
kí hiệu là d i  d i  a.d j (a  0, i  j)
Ví dụ 1.12 Trong các phép biến đổi theo dòng sau, phép biến đổi nào là
hợp lệ
1) d1  d 2 2) d 2  3d1 3) d 3  d3  2d 2
1
4) d 4  d 4 5) d 5  2d5  3d1 6) d 6  d3  d 6
2
1 2
1 2 4 5 4 5
     
 
Ví dụ 1.13 A  4 3 d
2  2d 2 8
 6 d1  d1  3d3 8 6 d 2  d3 1 1
      
   1 1 8 6
1 1 1 1    

1.5 Ma trận bậc thang dòng
Định nghĩa Ma trận A= (aij)m.n được gọi là ma trận bậc thang dòng nếu
thoả mãn 2 điều kiện sau:
Điều kiện 1 Hoặc A không có dòng bằng 0, hoặc các dòng bằng 0 của A
luôn ở dưới các dòng khác 0.
Điều kiện 2 Nếu A có ít nhất hai dòng khác không thì đối với hai dòng
khác không tùy ý của A, phần tử khác 0 đầu tiên, kể từ trái qua phải của
dòng dưới ở bên phải cột chứa phần tử khác 0 đầu tiên của dòng trên.
Ví dụ 1.14 Trong các ma trận sau ma trận nào là ma trận bậc thang dòng.
1 3 4 1 3 4  1 2 0 2 
1 2 1 2 
A  ;B    ;C   0 6 7  ;D   0 0 7  ;E   0 0 1 3 
   
0 0  0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 
     
 1 2 0 2 
;G   0 1 0 3 
0 0 0 7 
 
Định lý Mọi ma trận A= (aij)m.n khác ma trận O đều có thể đưa về ma trận
bậc thang dòng sau một số hữu hạn các phép biến đổi sơ cấp theo dòng
Ví dụ 1.14 Tìm ma trận bậc thang dòng của các ma trận sau:
1 2 1 1 0 2 1 1

1 2      
A 
  B  2 1  C  1 2 1 D  1 2
    3 
3 4      
 2 3  2 1 1 2 1 1 
Giải.
1 2 1 2 
A    d
2  d 2  3d1 
 
3 4 0 2

1 2 1 2 1 2

  d 2  d 2  2d1   7  
B  2 1  0 5  d3  d3  d 2 0 5 
  d3  d3  2d1   5 
  
2 3   0 7  0 0 
1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 

  d 2  d 2  d1      
C  1 2 1 0 3 1 d3  d 2 0 1 1 d3  d 3  3d 2 0 1 1 
  d3  d 3  2d1  
   
 
  
2 1 1   0 1 1 0 3 1 0 0 2
Để tìm ma trận bậc thang dòng của C ta có thể làm theo cách khác như sau
1 1 0 1 1 0 1 1 0 
  d 2  d 2  d1   1  
C  1 2 1 0 3 1 d3  d 3  d 2 0 1 1 
  d3  d 3  2d1   3 
  
2 1 1  0 1 1 0 0 2 / 3
2 1 1 1 2 3  1 2 3 
    d 2  d 2  2d1  
D  1 2 3  d
1  d2 2
 1 1 0 3 7
    d3  d3  2d1  
2 1 1  2 1 1   0 5 5
 

1 2 3 
5  
d3  d 3  d 2 0 3 7
3  
20 

0 0


3 
Một vài lỗi sai thường gặp khi biến đổi sơ cấp theo dòng
1 1 0 1 1 0  1 1 0 
  d 2  d 2  d1    
C  1 2 1 0 3 1  d3  d 3  5d1 0 1 1 
  d3  d3  2d 2     
2 1 1  0 5 1 0 0 2 / 3
Thuật toán tìm ma trận bậc thang dòng
Bước 1 Xác định số phần tử tối thiểu cần đưa về số 0 của ma trận A.
Bước 2 Đưa các phần tử cần về số 0 theo từng cột từ trái qua phải và từ
trên xuống dưới.
Bước 3 Các phần tử cần đưa về số 0 nằm ở cột nào thì dòng ngay trên các
phần tử này sẽ là dòng chính dj trong phép biến đổi sơ cấp theo dòng R3
di  di  .d j

Lưu ý:
- Phép biến đổi sơ cấp theo dòng R3 là một trong những phép biến đổi
quan trọng nhất để biến đổi một phần tử từ khác 0 thành bằng 0.
- Phần tử khác 0 đầu tiên của dòng chính dj trong phép biến đổi thứ 3
(R3: d i  di  .d j ) kể từ trái qua phải nên là bội số chung với các
phần tử cần đưa về số 0 trên cột này
Bài tập 1.8 Thực hiện các phép biến đổi sơ cấp theo dòng để tìm ma trận
bậc thang dòng của các ma trận sau
 1 2 1 2 1 1 0 
1 1 2    
A    B   2 1 1 C   1 1 2 1 
2 1 1    
1 0 1 1 1 2 1
 2 1 1 2 
 2 1 1 0   1 1 2  
    2 1 2 1 
1 2 1 1  2 1 1  
D    E    F   3 1 1 1 
 3 3 1 1  1 1 1  
     1 2 1 1 
 3 2 1 1   2 1 3  
2 1 1 2

§2. ĐỊNH THỨC và MA TRẬN NGHỊCH ĐẢO
2.1 Định nghĩa
Định thức của ma trận A vuông cấp n là một số thực, kí hiệu là detA hay
|A|, được xác định bởi công thức
a11 a12 ... a1n

a21 a22 ... a2 n
det A  A 
... ... ... ...
an1 an 2 ... ann
2.2 Phương pháp tính định thức
Định thức cấp 1. Nếu A là ma trận vuông cấp 1, A   a11  thì det A  a11 .
Định thức cấp 2. Nếu A là ma trận vuông cấp 2, A   aij  thì

2.2
a11 a12
det A   a11a22  a12a21
a21 a22
Định thức cấp 3. Nếu A là ma trận vuông cấp 3, A   aij  thì định thức
3.3
của A có thể tính theo quy tắc Sarrus như sau:
Bước 1 Thêm vào bên phải ma trận A hai cột gồm cột 1 và cột 2
Bước 2 Định thức của ma trận được tính bằng tổng các tích trên “ đường
chéo chính” trừ đi tổng các tích trên đường chéo phụ
- - -
a11 a12 a13 a11 a12
a21 a22 a23 a21 a22
a31 a32 a33 a31 a32
+ + +
det A  a11.a22 .a33  a12 .a23 .a31  a13 .a21.a22   a31.a22 .a13  a32 .a23 .a11  a33 .a21.a12 

 4 1 2
Ví dụ 2.1 Tính định thức của ma trận A   2 3 1 
5 1 4
 
Ta viết
4 1 2 4 1
det A  2 3 1 2 3
5 1 4 5 1
Khi đó
det A   4.3.4  1.1.5  2.2.1   2.3.5  4.1.1  1.2.4   15 .
Ví dụ 2.2 Tính định thức của các ma trận cấp 3 sau bằng quy tắc Sarrus
 2 3 4  4 3 1  2 3 1

     
A 1
 2 3; B  2 3 1; C  2 1 2

     
3 2 1  3 4 2  0 2 3
Định thức cấp n. Cho A là ma trận vuông cấp n, khi đó định thức của ma
trận A được xác định bởi công thức Laplace như sau
 Khai triển theo dòng i
a11 a12 ... a1n

..........................
det A  ai1 ai 2 ... ain  ai1.ci1  ai 2 .ci 2  ...  ain .cin
... ... ... ...
an1 an 2 ... ann
 Khai triển theo cột j
a11 ... a1j a1n

a21 ... a 2j a2 n
det A   a1 j .c1 j  a2 j .c2 j  ...  anj .cnj
... ... ... ...
an1 ... a nj ann

trong đó
- cij  1 .det(A ij ) được gọi là phần bù đại số của aij

i j
- det(Aij) là định thức có được từ detA bằng cách bỏ đi dòng i và cột j của
detA
Ví dụ 2.3 Quay lại Ví dụ 2.1, hãy tính định thức cấp 3 này bằng công thức
Laplace khai triển theo các dòng, cột trong 2 trường hợp sau:
a) Khai triển theo dòng 1
b) Khai triển theo cột 2
c) Bạn có nhận xét gì về kết quả ở cả 2 trường hợp này
Giải
a) Áp dụng công thức Laplace khai triển theo dòng 1 ta có
4 1 2
det A  2 3 1  4.c11  1.c12  2.c13
5 1 4
 4. 1 .  1. 1 .  2. 1 .

11 3 1 1 2 2 1 13 2 3
1 4 5 4 5 1
 4.11  1.3  2.( 13)  15
b) Áp dụng công thức Laplace khai triển theo cột 2 (tính tương tự) ta cũng
được kết quả là detA= 15
Ví dụ 2.4 Tính định thức của ma trận sau theo dòng 2, cột 2. Sau đó rút ra
nhận xét gì?
1 2 3
A   0 2 0 
 3 2 4 
 

1 3
- Khai triển định thức A theo dòng 2 ta có det A  2.( 1) 2 2 .  10
3 4
- Khai triển định thức A theo cột 2 ta có
0 0 1 3 1 3
det A  2.( 1)1 2 .  2.( 1) 22 .  22.(1)32 .  10
3 4 3 4 0 0
Ví dụ 2.5 Tính định thức của các ma trận sau
1 2 0 4  2 1 0 1 12 3 1 0 
 2 
1 2 2  1 3 
0 2 2 0 1 0 
A ; B ;C  
 4 0 0 0  0 1 0 0 3 2 1 2 
     
1 0 3 2  2 4 2 1 2 0 2 0
Tính chất 2.1 Cho A  aij  ; B  bij  là ma trận vuông cấp n, khi đó
n n
1) det( A)  det  AT  và det  A.B   det A.det B
2) Nếu A có một dòng (hoặc một cột) bằng 0 thì detA= 0
3) Nếu A biến thành A’ qua phép biến đổi sơ cấp theo dòng R1 : di  d j
thì det A   det A ' , kí hiệu là det A di  d j  det A
4) Nếu A biến thành A’ qua phép biến đổi sơ cấp theo dòng R2 : d i  d i
thì det A   det A ' Hoặc Thừa số chung của một dòng (một cột) có thể
mang ra trước định thức
5) Nếu A biến thành A’ qua phép biến đổi sơ cấp theo dòng R3 :
d i  di  d j thì det A  det A '
Tính chất 2.2 Cho A  aij  là ma trận vuông cấp n, khi đó

n
1) Nếu A có 2 dòng (2 cột) tỉ lệ với nhau thì detA  0
2) Nếu A là ma trận tam giác (trên, dưới) hay chéo thì det A  a11.a22 ....ann

Tính chất 2.3 Cho A  aij  là ma trận vuông cấp n, khi đó

n
1) det  A1. A2 ..... An   det A1.det A2 .....det An
2) det  Am   det A
m
3) det . A   n .det A
*Bài tập 2.1 Chứng minh các tính chất trong 2.1; 2.2; 2.3 là đúng
Thuật toán tính định thức cấp n
Bước 1 Chọn 1 dòng hoặc một cột có n-1 phần tử là số 0 và tính định thức
theo dòng hoặc cột này. Nếu không sử dụng phép biến đổi sơ cấp theo dòng
R3: di  di  d j để đạt được điều này.
Lưu ý: Các phép biến đổi khác (R1, R2) trong tính chất 2.1 nên cân nhắc
sử dụng vì rất dễ nhầm lẫn kết quả
Bước 2 Nếu định thức là cấp 3 nên cân nhắc việc sử dụng quy tắc Sarrus
hay áp dụng Bước 1.
Ví dụ 2.6 Tính định thức cấp 4

1 1 1 1
1 2 3 4
det A 
1 3 6 10
1 4 10 20
Giải
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
d 2  d 2  d1
1 2 3 4 0 1 2 3 d3  d 3  d1 0 1 2 3
det A  d 3  d3  d1
1 3 6 10 0 1 3 6 d4  d4  d2 0 0 1 3
d 4  d 4  d1
1 4 10 20 0 1 4 10 0 0 2 7

1 1 1 1
0 1 2 3
d 4  d 4  2d3  1.1.1.1  1
0 0 1 3
0 0 0 1
Ví dụ 2.7 Tính định thức
3 6 4 7
8 2 5 1
det A 
5 4 2 3
10 8 2 1
Giải
3 6 4 7 73 50 18 0
d1  d1  7d 4
8 2 5 1 2 10 7 0
det A  d2  d2  d4
5 4 2 3 25 20 4 0
d3  d3  3d 4
10 8 2 1 10 8 2 1
73 50 18 73 5 18
 1.1 . 2 10 7  10. 2 1 7
4 4
25 20 4 25 2 4
63 0 17
d1  d1  5d 2 63 17
10. 2 1 7  10.1 .  2730
2 2
d 3  d 3  2d 2 21 10
21 0 10
Ví dụ 2.8 Tìm x thỏa phương trình D(x) =0 biết rằng
0 0 0 x 2008
0 ( x  1) 2008 0 x 2007
D ( x) 
x ( x  2) 2007 1 x 2006
x ( x  3) 2006 x x 2005
Giải.

0 0 0 x 2008
0 ( x  1) 2008 0
0 ( x  1) 2008
0 x 2007
D( x)   x .1 . x ( x  2)2007 1
2008 14
x ( x  2) 2007 1 x 2006
x ( x  3) 2006 x
x ( x  3) 2006
x x 2005
x 1
 x 2008 .( x  1) 2008 .1 .  x 2008 . x  1 .x.( x  1)  x 2009 .( x  1) 2009
12 2008
x x
2.3 Định thức và ma trận khả nghịch
2.3.1 Ma trận khả nghịch
Ma trận A  aij  vuông cấp n được gọi là khả nghịch nếu tồn tại ma trận
n
B  bij  cũng là ma trận vuông cấp n, sao cho

n
A.B  B. A  I n
Ma trận B được gọi là ma trận nghịch đảo của ma trận A, kí hiệu là A-1
3 4 6   1 2 2 
   
Ví dụ 2.9 A   0 1 1 , B  2 0 3
   
 2 3 4  2 1 3 
1 0 0
 
Vì A.B  B. A  0 1 0 nên B  A1 và A  B1
 
0 0 1
Lưu ý: Ma trận nghịch đảo của một ma trận A (nếu có) là duy nhất
Định lý 2.1 Cho ma trận A  aij  , B  bij  vuông cấp n. Khi đó

n n
1) Nếu A có một dòng hoặc một cột đều bằng 0 thì A không khả nghịch
2) Nếu A khả nghịch thì A-1 , AT, α.A    \ {0} cũng là các ma trận khả
nghịch vì
1 1
 A1   A; AT    A1  ; . A  .A
1 1 T 1

3) Nếu A, B khả nghịch thì A.B cũng khả nghịch và
 A.B   B1. A1

1
2.3.2 Mối liên hệ giữa Định thức và Ma trận khả nghịch

Định lý 2.2 Ma trận A  aij  vuông cấp n được gọi là khả nghịch khi và
n
chỉ khi det  A  0
Nếu một ma trận A tồn tại A-1 thì ta có thể tìm A-1 qua công thức sau
 c11 c12 ... c1n 

T
 
1 1 c21 c22 ... c2 n 
A 
1
.C 
T
. 
det( A) det  A  ... ... ... ... 
 
cn1 cn 2 ... cnn 
trong đó
 c11 c12 ... c1n 

T
 
c c ... c2 n 
- C T   21 22   cij  được gọi là ma trận phụ hợp của A
T
 ... ... ... ...  n

 
cn1 cn 2 ... cnn 
- cij  1 .det  Aij  được gọi là phần bù đại số của phần tử aij
i j
1 1 1 
Ví dụ 2.10 Cho ma trận A  1 2 3  . Tìm ma trận nghịch đảo của A
1 4 9 
 
(nếu có).
Giải
A  2  0 nên A khả nghịch.
Ta có
 c11 c12 c13 
T
1 1  
A1  .C T  .c21 c22 c23 
det( A) det  A  
c31 c32 c33 
c11   1 . c12   1  6 , c13   1 .

2 3 1 3 13 1 2
 6, .  2,
11 1 2
4 9 1 9 1 4
c21   1  5 , c22   1 . c23   1

1 1 2 2 1 1 1 1
. 8, .  3 ,
21 2 3
4 9 1 9 1 4
c31   1 . c32   1  2 , c33   1 .

1 1 1 1 3 3 1 1
 1, .  1.
31 3 2
2 3 1 3 1 2

Khi đó ta được
 6 5 1 
C   6 8 2 
T
 2 3 1 
 
Vậy ma trận nghịch đảo của ma trận A là
 6 5 1 
A1  C T  . 6 8 2 
1 1
2 2 
 2 3 1 
Thuật toán tìm ma trận nghịch đảo
Bước 1 Tính det  A 
 Nếu det  A   0 thì kết luận ma trận A không khả nghịch (thuật
toán dừng).
 Nếu det  A   0 thì chuyển sang bước 2.
Bước 2 Tìm ma trận phụ hợp CT. Từ đó áp dụng công thức để tìm A-1
Tính chất 2.4 Cho A, C là ma trận vuông cấp n, A  aij  ; C  cij  . Khi
n n
đó nếu A, C khả nghịch thì ta có
a) A. X  B  X  A1.B
b) X . A  B  X  A1.B
c)  A.C . X  B  X   A.C  .B  C 1. A1.B

1
Bài tập 2.1 Tìm ma trận nghịch đảo (nếu có ) của các ma trận sau
 1 2 0   2 1 1  1 2 3
A   3 2 1  ; B   0 2 1  ; C   2 2 1 
0 1 2  2 4 2   1 1 2
     
Bài tập 2.2 Tìm điều kiện của m để các ma trận vuông sau tồn tại ma trận
nghịch đảo

m 0 2m m 
1 1 3   2 m2 4  1 m 1 m 0 
A  1 2 m  
B  m m 
0 C  
1 1 m  1  1 1 0 0 
   2 m   
m 0 0 0
1 0 m 
D   2 1 2m  2 

1 0 2 

Bài tập 2.3 Tìm ma trận X trong các câu sau
1 2 3 4
   
a)  2 1 2. X  3

   
1 0 2 5
2 1 3 4
b) X .  
2 4 2 1
 1 2 3 2 2 2
c )  . X .  
2 1 1 1 3 1
2.4 Định thức và Hạng ma trận
2.4.1 Hạng ma trận

Cho ma trận A  aij  . Khi đó hạng của ma trận A, kí hiệu là rank(A)
m .n
hay r(A), là số dòng khác 0 của ma trận bậc thang dòng của A
rankA  k (k là số dòng khác 0)
Tính chất 2.3 Cho ma trận A  aij  . Khi đó
m .n
1) 0  rank  A   min{m,n}
2) rank  A   0  A  
3) rank ( A)  0  A  O
4) rank  A   rank  AT 
Thuật toán tìm hạng của ma trận
 Biến đổi ma trận A về dạng ma trận bậc thang dòng.
 rankA= k ( là số dòng khác 0 của ma trận bậc thang dòng)

Lưu ý:
- Nếu A là ma trận vuông cấp n thì trong quá trình đưa về bậc thang dòng
cần xem detA có khác 0 hay không? Nếu có thì r(A) = n
- Nếu A là ma trận cấp m.n thì luôn nhớ rằng r ( A)  min{m, n}
Ví dụ 2.11 Tìm hạng của ma trận
 2 1 3  2 4
A   4  2 5 1 7 
 2 1 1 8 2 
 
Giải
 2 1 3 2 4   2 1 3  2 4 
  d 2  d 2  2d1  
  4 2 5 1 7  0 0 1 5 1 
d3  d3  d1
 0 0  2  10  2 
  2  1
  
1 8 2  
 2 1 3  2 4 
 
3  d 3  2d 2  0
d 0 1 5  1
 
0 0 0 0 0 
 
Vì số dòng khác 0 của ma trận bậc thang dòng A là 2 nên rankA =2
Ví dụ 2.12 Tìm hạng của các ma trận sau
 1 1 1 1
 
a) A   2 1 2 1
 
3 4 1 0
2 1 1
8 
 
0 0 1 5
b) B   
1 0 4 3 
 
0 0 7 2 

3 2 1 9 
 
6 7 3 2
c) C   
5 1 8 1 
 
1 0 0 3 
Giải
 1 1 1 1 1 1 1 1  1 1 1 1 
  d 2  d 2  2d1   
A   2 1 2 1 0 1 0 1 d  d  7 d 0 1 0 1
  d  d  3d   
3 3 2  
0 0 4 4
 
 3 4 1 0 0 7 4 3 
 3 3
1

Vì số dòng khác 0 của A là 3 nên r(A) =3
2 1 1
8  1 0 4
3  1 0 43 
     
0 0 1
5  0 0 1
5 0 0 1
5
B    d
 d   d3  d3  2d1  
1 0 4 3 
1 3  2
 1 1 8   0 1 7 2 
    
0 0 7 2   0

0 7 2  0 0 7 2 
1 0 4  3 1 0 4 3 
  
0 1 7 2 0 1 7 2 
d
 d3 0
  d
 d  7 d  
0 1 5 0 0 1 5 
2 4 4 3
   
0 0 7 2  0 0 0 33
Vì số dòng khác 0 của B là 4 nên r(B) =4

3 2 1 9  1 0 0
3 
 d  d  6d 1 0 0 3 
 
  
6 7  6 7 3 2
3 2  d  d  5d 0 7 3 20
2 2 1

C    d
1  d
4
 
5 1 8 1   5 1 8 1 
3 3 1 0 1 8 14
    d
4  d 4  3d
1
 
1 0 0 3  3

2 1 9 
0 2 1 0 
1 0 0 3  1 0 0 3 
   
0 1 8 14 3 d  d  7 d 2 0
 1 8 14
d
d
3
    
3 0 7 3 20 d
4  d 4  2 d 2 0 0 53 78 
2
 
  
0 2 1 0  0 0 17 28
1 0 0  3
 
17 0 1 8 14

d 4  d 4  d 3  
53  0
 0 53 78 
 
0 0 0 158 / 53
Vì số dòng khác 0 của C là 4 nên r(C) =4
2.4.2 Mối liên hệ giữa Định thức, Hạng và Ma trận khả nghịch
Cho ma trận A  aij  là ma trận vuông cấp n. Khi đó các mệnh đề sau là
n
tương đương:
1) A là ma trận không suy biến
2) A khả nghịch
3) det( A)  0
4) rank  A  n
Hoặc ta có thể hiểu là

A là ma trận không suy biến tồn tại
Ví dụ 2.13 Các ma trận sau là suy biến hay không suy biến ?
1 0 3
0 3 2 3 0  2 3 4 0

    
2 1 1 1  1 2 1 0 5 6 7 1
A   ; B   ; C   
 1 1 2 5 1 5 0 0 8 9 1 0
     
0 0 2 1  0 4 0 1  1 0 0 1

Từ kết quả này bạn rút ra nhận xét gì ?
Giải
detA= 0 nên A là ma trận suy biến
detB = 4 nên B là ma trận không suy biến
detC= 288 nên C là ma trận không suy biến
2.5 Tính chất
Cho A  aij  , B  bij  , C  cij  là các ma trận vuông cấp n. Khi đó

n n n
1
1) A1  A
1

A
2)  A.B.C   C 1.B1. A1

1
3)  A1   A
1
4)  A1    AT 
T 1
1
5) . A   1 A1 
1
n. A
6) Với CT là ma trận phụ hợp của A thì C T  A

n1
Bài tập I.1.4, I.1.5, I.1.6 trang 19
Bài tập I.2.2, I.2.3, I.2.4 a) và I.2.5 trang 30, 31

§3. HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH
3.1 Khái niệm

Hệ phương trình tuyến tính (tổng quát) là một hệ thống gồm m phương
trình bậc nhất n ẩn có dạng sau
 a11 x1  a12 x2  ...  a1n xn  b1
a x  a x  ...   b2
 21 1 a2 n xn
 . (3.1)
22 2
         
am1 x1  am 2 x2  ...  amn xn  bm
trong đó
 aij gọi là các hệ số đứng trước các ẩn (biến)
 x1 , x2 ,..., xn gọi là các ẩn (biến) số

 bi gọi là các hệ số tự do
Bộ các số  x1 , x2 ,..., xn  thỏa mãn (3.1) gọi là nghiệm của hệ phương trình
tuyến tính
Nếu chúng ta đặt
 a11 a12 a13 ... a1n 

 
 a a22 a23 ... a2 n 
A   21  là ma trận các hệ số đứng trước các ẩn
 ... ... ... ... ... 
 
am1 am 2 am 3 ... amn m.n
 x1 
 
 x2 
X    là ma trận các ẩn số
 ... 
 
 xn n.1
 b1 
 
 b2 
B    là ma trận các hệ số tự do
 ... 
 
bm m.1
Thì hệ phương trình tuyến tính (3.1) có thể viết dưới dạng ma trận như sau
A. X  B (3.2)

Với A   A | B được gọi là ma trận mở rộng của A có được bằng cách kết
hợp ma trận hệ số đứng trước các ẩn A và ma trận hệ số tự do B
Ví dụ 3.1 Hãy viết lại các hệ phương trình tuyến tính sau dưới dạng ma
trận
 x1 2x 2 3x 3  4 2x 4y 5z  0

 
a) 2x1 3x 2 x3  1 b)  x 2y  z  0
 5x 2 6x 3  0 2x 4y 7z  0
 
2x1 3x 2 4x 3 6
3x 5x  x 2y 5z  4t  0
 6x 3 8 
c)  1 2
d)  3y  z  3t  0
 x1  x 2 x3 3 4x 2y 4z  t  0
5x1 8x 2 10x 3  14 
Giải
1 2 3  x1  4 1 2 3 4
 
     
a) A  2 3 1 . X   x2   B  1  A   A | B   2 3 1 1
       
0 5 6  x3  0 0 5 6 0
2 4 5
 x  0
    2 4 5 0
   
b) A  1 2 1. X   y   B  0  A   A | B  1 2 1 0
    
       
2 4 7   z  0 2 4 7 0
2 3 4   6  2 3 4 6 
  
   x1  
3 5 6     8  3 5 6 8 
c) A   . X   x2   B     A   A | B    
1 1 1    3  1 1 1 3 
   x3     
5 8 10  14 5 8 10 14
d)
 x 
1 2 5 4   0 1 2 5 4 0
 
   y   
A  0 3 1 3. X     B  0  A   A | B   0 3 1 3 0
   z     
4 2 4 1    0
 4 2 4 1 0
 t 

3.2 Một số hệ phương trình thường gặp

Trường hợp 1. Hệ phương trình tuyến tính thuần nhất
Nếu trong (3.2), ma trận B= Om.1 thì hệ phương trình (3.2) được gọi là hệ
phương trình tuyến tính thuần nhất
A. X  O (3.3)
 a11 x1  a12 x2  ...  a1n xn  0

a x  a x  ...   0
 21 1 a2 n xn

22 2
         
am1 x1  am 2 x2  ...  amn xn  0
Nhận xét:
- Hệ thuần nhất luôn có 1 nghiệm  x1, x2 ,..., xn    0,0,...,0  được gọi là
nghiệm tầm thường.
- Hệ thuần nhất là hệ phương trình có ma trận mở rộng A   A | O  A
Trường hợp 2. Hệ Cramer
Hệ phương trình tuyến tính
A. X  B (3.4)
được gọi là hệ Cramer khi và chỉ khi A là ma trận vuông cấp n không suy
biến ( det( A)  0 )
 a11 x1  a12 x2  ...  a1n xn  b1

a x  a x  ...  a2 n xn  b2
 21 1

22 2
         
 an1 x1  an 2 x2  ...  ann xn  bn
Nhận xét: Hệ Cramer luôn có 1 nghiệm duy nhất.
Ví dụ 3.2 Quay lại Ví dụ 3.1, trong các hệ này hệ nào là hệ thuần nhất,
Cramer

Giải
Hệ thuần nhất là các hệ ở câu b) d)
Hệ Cramer có thể là các hệ ở câu a) , b) nhưng để chính xác ta cần tính
thêm detA
a) Ta có
1 2 3 1 2 3
det A  2 3 1 d 2  d 2  2d1 0 7 7  1.1 .7.  6  7.5  7  0
11
0 5 6 0 5 6
nên đây là hệ Cramer. Hệ này sẽ có 1 nghiệm duy nhất
b) Ta có
2 4  5 1 2 1 1 2  1
d 2  d 2  2d1
det A  1 2 1 d 2  d1  2 4 5 0 0 3  1.0.9  0
d3  d3  2d1
2 4 7 2 4 7 0 0 9
Nên đây không phải là hệ Cramer

3.3 Phương pháp giải hệ phương trình tuyến tính
Số phương trình = Số ẩn ? Có detA ≠ 0 Có Kết luận: Hệ có nghiệm duy

? nhất
Không Không
* thì
Với detAj là định thức có
Với là ma trận bậc thang dòng hệ vô số nghiệm.
được từ detA bằng cách bỏ đi
* thì
cột j và thay bằng ma trận hệ
Tiếp tục hệ vô nghiệm. số tự do B
Lưu ý: Khi giải bằng det thì ta
chỉ biết hệ có vô số nghiệm mà
không tìm được nghiệm
* Nếu (số ẩn) thì hệ có nghiệm duy nhất, viết lại hệ phương trình:
tìm nghiệm.
* Nếu (số ẩn) thì hệ có vô số nghiệm phụ thuộc n – k ẩn tự do, viết lại
hệ phương trình
* Nếu thì hệ vô nghiệm.

Ví dụ 3.3 Giải các hệ phương trình tuyến tính sau
2 x1  3x2  x3  1

a)  x1  x2  x3  6
3x  x  2 x3  1
 1 2
 x  2y  z  0

2 x  4 y  z  0

b)  x  2 y  z  0
 2 x1  x2  3 x3  x4  1

 x1  2 x2  x3  3x4  3

c)  x1  x2  2 x3  2 x4  4

 x1  4 x2  3 x3  22
2 x  3 x2  5 x3 
 1 12
c) 
 x1  7 x2  2 x3  34
3x1  x2  2 x3  0
Giải
a) Cách 1
2 3 1
Ta có A  1 1 1  23  0 . Hệ là hệ Cramer
3 1 2
1 3 1 2 1 1 2 3 1
A1  6 1 1  23 , A2  1 6 1  46 , A3  1 1 6  69
1 1 2 3 1 2 3 1 1
A 23 A 46 A3 69

Vậy x  1   1 , x2  2   2, x3    3.
1 A 23 A 23 A 23
Hay ta cũng nói hệ có nghiệm là  x1 , x2 , x3   1, 2, 3
Cách 2
2 3 1 1 1 1 1 6  1 1 1 6 
    d2  d2  2d1  
A   A | B  1 1 1 6  d2  d1 2 3 1 1 0 5 1 13
    d  d  3d  
 3 1 2 1  0 2 5 19
3 1 2 1 3 3 1
 

1 1 1 6 
2  
d3  d 3  d 2  0 5 1 13   A ' | B '
5 
 
 23 69 
0 0 
5 5 
Vì r  A’  r  A   3 (số ẩn) nên hệ có nghiệm duy nhất.

 '
 
A’.X = B’

2 x1  3x2  x3  1  x1  1
 
  5x2  x3  13   x2  2
 23 69 x  3
 x3   3
 5 5
b)
1 2 1  1 2 1  1 2 1 
  d 2  d 2  2d1    
A= A|O =A= 2 4 1 
  0 0 0  d
 d  0 0  2  .
 d3  d 3  d1 
 
  2 3  
1 2 -1  0 0 2 0 0 0 

Vì r  A   r  A '  2  3 (số ẩn) nên hệ có vô số nghiệm phụ thuộc

 '
 
3  2  1 ẩn (gọi là ẩn tự do). Viết lại hệ phương trình A’.X = B’ ta có

 x 2 y  z  0  x  2
 
2 z  0   y  
 

 



 y      z  0
Vậy hệ có vô số nghiệm với nghiệm tổng quát của hệ là  x , y , z  ,2,0
Nhận xét: Từ nghiệm tổng quát của hệ ta có thể tìm được các nghiệm riêng
khi gán cho  một giá trị cụ thể, chẳng hạn   0   x, y, z   0,0,0
c)
 2 1 3 1 1  1 2 1 3 3   1 2 1 3 3 
    d 2  d 2  2d1  
A   1 2 1 3 3  d
1  d 2 2 1 3  1 1   0 3 1 5 5
1 1 2 2 4 3  d 3  d1 
 1 1 2 2 4  d 
     0 3 1 5 7
 1 2 1 3 3 
 
3  d 3  d
d
2 0 3 1 5 5    A ' | B '
 0 0 0 0 2
 

Vì r  A '  2  r A  3 nên hệ vô nghiệm
d)
 1 4 3 22  1 4 3 22   1 4 3 22 
  d 2  d 2  2d1    
2 3 5 12  0 11 1 56  d3  d3  d 2  0 11 1 56 
A d3  d3  d1 
1 7 2 34  0 11 1 56  d
4  d 4  d

2 0 0 0 0 
 4  d 4  3d1 
 d 0   
 3 1 2 0   11 11 66   0 0 10 10 
 1 4 3 22 
 
 
0 11 1 56 
3  d4
d    A ' | B '  r  A '  r A  3
 0 0 10 10 
 
0 0 0 0 
Vậy hệ có nghiệm duy nhất , viết lại hệ phương trình dưới dạng A’.X = B’


 x1 4 x2 3 x3  22 
 x1  1

 


 11x2 
x3  56   x2  5

 


 10 x3  10 
 x3  1


Ví dụ 2.7 Giải và biện luận theo tham số m các hệ phương trình sau:

 2x  y 3

 x  2y  mz  4 
a)  *b) 4x  2my  6


 2x  4y  (4  m)z  2 
8x  3my  4

 




 x1  2x 2  2x 3  0

c) 
2x1  m  2 x 2  m  5 x 3  2

 x1  (m+4)x 2   m  4  x 3  2



Giải
a) Lập ma trận mở rộng
1 2 m 4 1 2 m 4 
A  A | B   d 2  d2  2d1    A' | B'
2 4 4  m 2  0 0 4  m 6
* Khi 4  m  0  m  4 thì r A '  1  r A   2 nên hệ phương trình vô
nghiệm
* Khi 4  m  0  m  4 thì r A '  r A   2  3 (số ẩn) nên hệ phương
trình vô số nghiệm phụ thuộc 3 – 2 = 1 ẩn tự do, chọn z làm ẩn tự do

Hệ phương trình viết lại dưới dạng A’.X = B’ như sau:
 6m
x  4  2 


 4m
x 2y mz 4


  y    

 (4  m)z  6 
6
z




 4m
Kết luận. Hệ có vô số nghiệm phụ thuộc 1 ẩn tự do hay Không gian
nghiệm của hệ phương trình có số chiều là 1 (phụ thuộc 1 ẩn tự do)
b) Lập ma trận mở rộng

2 1 3 2 1 3 
  d 2  d 2  2d1  
A  A | B  4 2m 6 0 2m  2 0 
  d 3  d 3  4d1  
8 3m 4   0 3m  4 8
2 1 3  2 1 3 
3    
d 3  d 3  d 2 0 2m  2 0  d
3  d2 0
 1 8d
3  d 3  (2  2m).d 2 
?
2    
0 1 8 0 2  2m 0 
   
* Khi 2  2m  0  m  1
2 1 3 

d
3  d 3  (2  2m)d 2 
0 1 8   A ' | B'


0 0 82  2m 
Vậy r  A '  2  r  A   3 nên hệ vô nghiệm

 '
 
* Khi 2  2m  0  m  1
2 1 3 
 
0 1 8  A ' | B'
 
0 0 0 
 
do r A '  r A  2 (số ẩn) nên hệ có nghiệm duy nhất. Viết lại hệ phương
'
trình dưới dạng: A’.X= B’


2 x y  3 
x  5 / 2

 



 y  8 
 y  8

c)
1 2 2 1 2 2
d2  d2  2d1
det A  2 m  2 m5 0 m2 m9
d3  d3  d1
1 m4 m4 0 m2 m2
 m  2  m  2.m  9  7.m  2
2
* Khi det A  0 7.m  2  0  m 2 . Hệ là hệ Cramer.

Vậy hệ có nghiệm duy nhất
det A j
xj 
det A
 j  1,2,3
* Khi det A  0 7.m  2  0  m 2

1 2 2 0  1 2 2 0 
  d 2  d 2  2d1  
A  A | B  2 4 1 2  0 0 5 2   A ' | B'
  d3  d3  d1  
 1 2 2 2   0 0 0 2
 
Vậy r  A '  2  r  A   3 nên hệ vô nghiệm

 '
 
Bài tập 2.1 Cho các hệ phương trình tuyến tính sau
mx1 x 2 x 3 1
x mx 2 x 3 m

a)  1
 x1 x 2 mx 3  m 2


 x  y  z  0

b) 2x  3y  5z  0

3x  my  (m  1)z  0

 x  2y mz t 3

*c)  2x  (m  2)y 2mz mt 2


mx  (2  m)y m z (4  m)t  5  3m

 2

a) Biện luận theo tham số m nghiệm của các hệ phương trình.
b) Hãy cho biết ứng với m bằng bao nhiêu thì hệ có vô số nghiệm, tìm
nghiệm tổng quát trong trường hợp này.
Bài tập 2.2 Tìm nghiệm tổng quát và nghiệm riêng của hệ phương trình sau

 2 x1  x2 5 x 3 7 x 4  0



4 x1 2 x2 7 x 3 5 x4  0


2 x1  x2

  x3 5 x 4  0
Bài tập 2.3 Tìm m để hai hệ phương trình sau có nghiệm chung

 x  y z t  2m  1 
2 x 5y mz 1

 &


 x  7 y 5 z
 t  m 
3 x 7 y 3z t  1

Bài tập 2.4 Tìm m để hệ sau có vô số nghiệm

 x  y 2 z  1



2 x 5y 3z  1


3 x 7 y mz  6


Bài tập 2.5 Tìm m để hệ vô nghiệm


 x 3y  z  1

2 x 6 y m  1 z  4

 x 3y m 2  3 z  m  3

Bài tập I.3.1; I.3.2; I.3.3; I.3.4; I.3.5 trong sách trang 50, 51

§4. ỨNG DỤNG TRONG KINH TẾ
4.1 Mô hình cân bằng thị trường

Khái niệm Thị trường gọi là cân bằng khi lượng cung = lượng cầu (giao
điểm của đường cung và đường cầu). Giá P0 và lượng Q0 tương ứng tại
điểm cân bằng thị trường lần lượt gọi là giá cân bằng và lượng cân bằng.
Giả sử thị trường có n loại hàng hóa. Chúng ta kí hiệu
 Pi là giá cả của loại hàng hóa thứ i, với i =1, 2, ..., n
 Qsi là lượng cung (hoặc hàm cung) của loại hàng hóa thứ i
 Qdi là lượng cầu (hoặc hàm cầu) của loại hàng hóa thứ i
Giả sử lượng cung, lượng cầu của mặt hàng thứ i không chỉ phụ thuộc
tuyến tính vào giá của mặt hàng thứ i mà còn phụ thuộc tuyến tính vào
giá của các mặt hàng khác thì ta có
Q  a  a P  a P  ...  a P
 si i0 i1 1 i2 2 in n
với i =1, 2, ..., n
Qdi  bi 0  bi1P1  bi 2 P2  ...  bin Pn

Thị trường cân bằng khi và chi Qsi  Qdi với i =1, 2, ..., n
Ví dụ 4.1 Xét thị trường có 3 mặt hàng, ta gọi là mặt hàng thứ 1, mặt hàng
thứ 2, mặt hàng thứ 3. Người ta nghiên cứu thấy hàm cung và cầu của 3
mặt hàng trên phụ thuộc vào giá của chúng như sau:
Qd1  2P1  P2  P3 10  Qs1  4P1 P2  P3 2
 
Qd 2  P1 2P2  P3 1 & Qs 2  P1 4P2  P3 1
 Q P 2P2 2P3 3 Q  P  P 4P3 2
 d3 1  s3 1 2
a) Tìm mức giá cân bằng và lượng cân bằng của mỗi loại hàng hóa khi thị
trường cân bằng
b) Tìm mức giá cân bằng và lượng cân bằng của mỗi loại hàng hóa khi thị
trường cân bằng với điều kiện bổ sung:
- Lọai hàng thứ nhất nhập khẩu thêm 2 (đơn vị); lọai hàng thứ ba xuất khẩu
15 (đơn vị).
Giải
a) Thị trường cân bằng khi lượng cung và lượng cầu của các mặt hàng bằng
nhau


 Qd 1  Qs1 2 P  P P3 10  4 P1 P2 P3 2

  1 2
 
Qd 2  Qs 2   P1 2 P2 P3 1  P1 4 P2 P3 1

 
Qd 3  Qs3  P1

 2 P2 2 P3 3  P1 P2 4 P3 2
Giải hệ này ta tìm được nghiệm  P1 , P2 , P3   3,1,2 và
Q1 ,Q2 ,Q3   7,4,4

b) Khi các loại hàng có thêm việc xuất khẩu, nhập khẩu sẽ ảnh hưởng trực
tiếp đến lượng cung của các mặt hàng này nên thị trường cân bằng với điều
kiện bổ sung như sau

 Qd 1  Qs1  2 2 P P P3 10  4 P1 P2 P3

  1 2

 Qd 2  Qs 2 
  P1 2 P2 P3 1  P1 4 P2 P3 1

 
Qd 3  Qs3  15  P1

 2 P2 2 P3 3  P1 P2 4 P3 17
Giải hệ này ta tìm được nghiệm  P1 , P2 , P3   4,2,5 và
Q1 ,Q2 ,Q3   9,6,1

4.2 Mô hình thu nhập quốc dân
Trường hợp 1. Mô hình thu nhập quốc dân không bao gồm thuế (T)
Xét mô hình thu nhập quốc dân

Y  C  I 0  G0

 với điều kiện b> 0, 0<a<1


 C  aY  b
trong đó
- Y là tổng thu nhập quốc dân
- C là tổng mức tiêu dùng quốc dân
- I0 là tổng đầu tư quốc gia cố định
- G0 là tổng mức chi tiêu cố định của chính phủ
- a là mức tiêu dùng cận biên (là mức tiêu dùng tăng thêm khi tổng thu
nhập quốc dân tăng thêm 1 đơn vị tiền tệ)
- b là mức tiêu dùng cố định (hoặc mức tiêu dùng tối thiểu)

Khi đó mô hình thu nhập quốc dân cân bằng có dạng sau

 Y C  I 0  G0



aY
 C  b
Với a, b, I0 và G0 là các giá trị đã biết thì giải hệ phương trình (hệ Cramer)
này với Y, C đóng vai trò là các ẩn ta sẽ tìm được
b  I 0  G0 b  a  I 0  G0 
Y Y  ; C C 
1 a 1 a
Trường hợp 2. Mô hình thu nhập quốc dân bao gồm thuế (T)
Khi đó tổng thu nhập quốc dân thực tế (thu nhập khả dụng) sẽ chỉ còn là
Yd  Y  T
Với tổng thuế T  d  tY trong đó
- d là mức thuế tối thiểu
- t là mức thuế cận biên hay tỉ suất thuế thu nhập (là mức thuế tăng thêm
khi thu nhập quốc dân (Y) tăng 1 đơn vị tiền tệ)
Nhận xét Yd  Y  T  Y  d  tY   d  1  t Y
Khi đó mô hình thu nhập quốc dân cân bằng có dạng sau
Y  C  I  G 
 Y  C  I 0  G0  Y C  I 0  G0
 0 0 
 
 C  aY  b  C  a Y  T   b  aY C aT  b
 d

 
 T  d  tY 
T  d  tY  tY T  d
Với các giá trị a, b, d , t & I 0 , G0 đã biết và Y, C, T là các ẩn cần tìm thì giải
hệ phương trình (hệ Cramer) này ta sẽ tìm được Y, C, T như sau
b  I 0  G0  ad b  a(1  t )( I 0  G0 )  ad
Y Y  ; C C 
1  a1  t 1  a(1  t )
t(b  I 0  G0 )  (1  a)d
;T  T 
1  a(1  t )
Ví dụ 4.2 Giả sử mô hình tổng thu nhập quốc dân của một nền kinh tế có
dạng sau


Y  C  I 0  G0



 C  aYd  b



 T  d  tY

Trong đó I0 = 5000 (triệu USD); G0 = 1000 (triệu USD) và các hệ số a=
0,7; b= 1000 (triệu USD) ; d= 1000 (triệu USD); t = 0,1. Hãy xác định mức
tổng thu nhập quốc dân, mức tổng tiêu dùng quốc dân và tổng thuế cân
bằng
Giải Từ giả thiết ta có hệ phương trình
 Y
 C  I 0  G0  Y C  1000  5000

 

aY C aT b  0,7Y C 0,7T  1000

 
 tY

 T d 0,1Y T  1000
Giải hệ này ta tìm được Y = 17025; C=11027; T =2703

Ví dụ 4.3 Giả sử mô hình tổng thu nhập quốc dân của một nền kinh tế có
dạng sau
 Y  C  I  G
 0
C  a Y  T   b
 0
G  gY

Trong đó I0 = 5000 (triệu USD); T0 = 500 (triệu USD) và các hệ số a= 0,7;
b= 1000 (triệu USD); g= 10%. Hãy xác định Y, G, C cân bằng
Giải Từ giả thiết, ta có hệ phương trình
 Y  C  1000  0,1Y Y  5650  0,1Y Y  28250
  
C  0,7Y  500  1000   C  650  0,7Y  C  20425
  
G  0,1Y  G  0,1Y  G  2825

4.3 Mô hình IS- LM
Mô hình IS- LM là mô hình dùng để phân tích trạng thái cân bằng của nền
kinh tế trong cả hai thị trường gồm: thị trường hàng hóa và thị trường tiền
tệ.
Mô hình cân bằng ở thị trường hàng hóa (IS) có dạng sau

Y  C  I  G0



C  aY  b (4.3)


 I  b1  a1r


Trong đó
- r là lãi suất
- C  aY  b thể hiện tổng mức tiêu dùng quốc dân là hàm bậc nhất phụ
thuộc vào tổng thu nhập quốc dân Y; 0< a< 1 chỉ ra rằng mức tiêu dùng
quốc dân luôn tăng khi thu nhập quốc dân tăng nhưng mức tăng của tiêu
dùng quốc dân luôn nhỏ hơn mức tăng của thu nhập quốc dân
- I  b1  a1r thể hiện mức đầu tư của nhà sản xuất tỉ lệ nghịch với lãi suất
trên thị trường, nghĩa là khi lãi suất tăng thì mức đầu tư của nhà sản xuất sẽ
giảm và ngược lại
(4.3)  Y  aY  b  b1  a1r   G0  a1r  b  b1  G0  (1  a)Y ( IS )
Mô hình cân bằng ở thị trường tiền tệ (LM) có dạng sau

Gọi L là lượng cầu tiền, là một hàm số phụ thuộc vào thu nhập quốc dân Y
và lãi suất r, có dạng
L  b2Y  a2r b2  0, a2  0
Dấu " " trong công thức thể hiện khi lãi suất tăng thì nhu cầu về tiền mặt
trên thị trường sẽ giảm và ngược lại nên ta hay nói lãi suất (r) nghịch biến
với L
Gọi M0 là lượng cung tiền. Khi đó thị trường tiền tệ cân bằng khi và chỉ khi
L  M 0  b2Y  a2r  M 0 ( LM )
Kết hợp hai phương trình IS-LM , chúng ta có hệ phương trình biểu diễn
điều kiện cân bằng trong 2 thị trường hàng hóa và tiền tệ như sau
Y  aY  b  b  a r   G 
a r  (1  a)Y  b  b1  G0
 1 1 0 
 1

b Y  a r  M 
 a2r  b2Y  M0
 2 2 0
Giải hệ phương trình (hệ Cramer) với hai ẩn là Y, r và các giá trị
a1 , a2 , b, b1 , b2 & G0 , M0 đã biết là tương đối đơn giản.
Ví dụ 4.4 Xét mô hình IS – LM, với

I  30  15r; C  60  0,1Y ; L  3Y  10r; M 0  1140; G0  360 . Hãy tìm
 
điểm cân bằng Y , r trong mô hình IS- LM và phân tích ý nghĩa kinh tế
của nó.

Giải.
Tìm phương trình IS
Y  C  I  G0  60  0,1Y  30  15r  360  15r  0,9Y  450
Tìm phương trình LM
L  b2Y  a2r  M 0  3Y  10r  1140
Mô hình IS-LM có dạng sau


( IS ) : 15r  0,9Y  450 Y  400


 


( LM ) : 10r  3Y  1140 
  r  6%
 
Vậy điểm cân bằng Y , r trong mô hình IS-LM là Y , r  400,6% 
4.4 Mô hình Input- Output của Leontief
Nếu gọi xi là tổng lượng sản phẩm hay hàng hóa (đơn vị tiền tệ) của ngành i
cần cho nền kinh tế (i =1, 2,..., n) thường được gọi là tổng cầu (tổng nhu
cầu) được thể hiện qua phương trình sau
xi  xi1  xi 2  ...  xin  bi , với i= 1, 2, ..., n (4.3)
Trong đó
 Cầu trung gian ( xij ) là giá trị hàng hóa mà ngành j cần mua của
ngành i để dùng cho sản xuất (của ngành j).

 Cầu cuối cùng (bi ) là giá trị hàng hóa của ngành i cần đáp ứng cho
lao động, tiêu dùng, doanh nghiệp, xuất khẩu,... của quốc gia.
 Tổng cầu ngành i ( xi ) là tổng tất cả lượng cầu trung gian và cầu cuối
cùng của ngành i cần đáp ứng.
xi1 x x x
4.3  xi  x1
.x1  i 2 .x2  ...  ij .x j  ...  in .xn  bi
x2 xj xn
 xi  ai1 .x1  ai 2 .x2  ...  aij .x j  ...  ain .xn  bi (4.4)
xij
với 0  aij   1 có thể được hiểu theo 2 cách sau
xi

Cách 1 Nếu để ở dạng phần trăm thì aij chính là tỉ lệ của cầu trung gian mà
ngành j cần mua của ngành i hay aij là tỉ lệ của cầu trung gian mà ngành i
cần cho ngành j

Cách 2 Nếu để ở dạng số thập phân thì aij chính là tỉ phần chi phí (hay có
thể nói đơn giản là chi phí) mà ngành j phải trả cho ngành i để sản xuất ra
1 đơn vị giá trị hàng hóa của ngành j
Khai triển (4.4) ta có
 x  a .x  a .x  ...  a .x  ...  a . x  b
 1 11 1 12 2 1j j 1n n 1
 x  a .x  a .x  ...  a .x  ...  a .x  b
 2 21 1 22 2 2j j 2n n 2
 ........................................................................
4.4  
 xi  ai1.x1  ai 2 .x2  ...  aij .x j  ...  ain .xn  bi

.........................................................................
 x  a .x  a .x  ...  a .x  ...  a .x  b
 n n1 1 n2 2 nj j nn n n
 X  A.X  B  I n .X  A.X  B  I n  A.X  B
Trong đó
 x 
 1 
 x 
X   2  là ma trận tổng cầu hay tổng sản phầm đầu ra của i ngành (i=1,2,
 ... 
 
 xn 
..., n) trong nền kinh tế

 b 
 1 
 b 
B   2  là ma trận cầu cuối cùng của i ngành (i=1,2, ..., n) trong nền kinh
 ...
 
bn 
tế

a ... a1n 
 11 a12 
a ... a2 n 
 là ma trận cầu trung gian thể hiện chi phí đầu
a
A   21 22
 ... ... ... ... 
 
an1 an 2 ... ann  n
vào của i (i=1,2, ..., n) ngành trong nền kinh tế

Ngoài ra các phần tử aij trong cùng một cột của ma trận A cũng thỏa mãn
điều kiện
 a  a  a2 j  ...  anj   1
n
ij 1j  j  1,2,..., n
i1
Điều kiện này có ý nghĩa là để tạo ra một đơn vị hàng hóa của ngành j, có
giá trị là 1, ta cần tổng cầu trung gian của của các ngành khác phải có giá
trị nhỏ hơn 1. Phần giá trị dư a0 j  1   aij là lượng tiền lãi (còn gọi là
n
i1
hệ số tỉ phần gia tăng a0 j của mỗi ngành)
Ví dụ 4.5 Xét mô hình Input- Output của một nền kinh tế gồm 3 ngành với
ma trận cầu trung gian (đầu vào) và tổng cầu cuối cùng như sau
0, 2 0,3 0,2 10
   
A  0, 4 0,1 0,2 B   5 
   
 0,1 0,3 0,2  6 
a) Hãy xác định và nêu ý nghĩa kinh tế của a32

b) Hãy tính hệ số tỉ phần gia tăng a0j của mỗi ngành và giải thích ý nghĩa
kinh tế a01
c) Tìm đầu ra X
Giải
a) Ứng với ma trận đầu vào A ta tìm được a32  0,3 cho biết đây là chi phí
mà ngành 2 cần phải trả cho ngành 3 để sản xuất ra 1 đơn vị hàng hóa của
ngành 2 hay a32  0,3 cho biết đây là chi phí mà ngành 2 mua của ngành 3
để sản xuất ra 1 đơn vị hàng hóa của ngành 2 hoặc a32  0,3 là chi phí để
sản xuất ra 1 đơn vị hàng hóa của ngành 2 mà ngành 2 phải trả cho ngành 3
hoặc mua từ ngành 3.

b) Hệ số tỉ phần gia tăng là hiệu của 1 và tổng các phần tử trên mỗi cột của
ma trận A. Do đó
a01  1   a11  a21  a31   1  0,2  0,4  0,1  0,3
a02  1  a12  a22  a32   1   0,3  0,1  0,3  0,3
a03  1  a13  a23  a33   1  0,2  0,2  0,2  0,4
a01  0,3 có ý nghĩa là tỉ phần giá trị gia tăng trong tổng giá trị hàng hóa
của ngành 1 là 30%
c) Mối liên hệ giữa A, X và B được thể hiện qua dạng ma trận như sau
 I 3  A . X  B
Với
1 0 0
0, 2 0,3 0,2  0,8 0,3 0, 2
   
 
I 3  A  0 1 0  (1).0,4 0,1 0,2 0,4 0,9 0,2
     
0 0 1  0,1 0,3 0,2  0,1 0,3 0,8 
 x1 
 
X   x2 
 
 x 
3
10
 
B   5 
 
 6 
Cách 1. Viết lại dạng ma trận ở dạng hệ phương trình tuyến tính

 0,8 x1 0,3 x2 0, 2 x3  10

0, 4 x1 0,9 x2 0,2 x3  5


 0,1x1 0,3x2 0,8 x3  6



 795 1985 1175 
Giải hệ phương trình này ta tìm được X   x1 , x2 , x3    , ,
 32 96 64 
Cách 2. Giải bằng ma trận nghịch đảo
 I 3  A . X  B  X   I 3  A
1
.B
Tự đọc trong giáo trình trang 63

Bài tập I.4.1; I.4.2; I.4.3; I.4.4; I.4.5 trang 67, 68, 69

§5. HƯỚNG DẪN GIẢI TOÁN BẰNG MA TRẬN BỎ TÚI
5.1 Nhập dữ liệu cho ma trận

 2 3 1
 
Ví dụ 5.1 Cho ma trận A   1 1 2  . Hãy nhập dữ liệu cho ma trận
 
2 3 1 
Bước 1. Nhấn phím MODE 6 (chọn chức năng MATRIX)
Bước 2. Nhấn phím 1 (chọn ma trận A)
Bước 3. Nhấn phím 1 AC (chọn kích thước ma trận A là 3.3)

Lưu ý:
- Nếu bạn cần khai báo kích thước khác thì chọn số khác tương ứng
- Nhấn phím AC nhằm mục đích khai báo xong thì thoát khỏi màn hình
không nhập dữ liệu ở đây vì máy tính không lưu dữ liệu nếu bạn nhập ở
đây
Bước 4. Nhập các phần tử của ma trận A SHIFT 4 2 1
Lưu ý:
- Nhập phần tử aij bằng cách nhấn a ij 
- Nhập xong bạn nhấn AC để thoát và làm lại thao tác bước 4 nếu muốn
nhập các ma trận khác
5.2 Thực hiện các phép tính trên ma trận
 2 3 1 3 2 1
   
Ví dụ 5.2 Cho các ma trận A   1 1 2 ;B  1 2 1 .Tính các biểu
   
2 3 1  3 1 2
thức sau
a) A + 2.B
b) A.B
c) AT.B
d) det(A)
e) det(A.B)
Giải

a) A + 2.B
Bước 1. Nhập dữ liệu cho ma trận A, B theo mục 5.1
Bước 2. Khai báo biểu thức cần tính A + 2.B như sau
SHIFT 4 3  2 x SHIFT 4 4 
Trong đó SHIFT 4 3 nghĩa là gọi kết quả nhập liệu của ma trận A
SHIFT 4 4 nghĩa là gọi kết quả nhập liệu của ma trận B

b) A.B
Bước 2. Khai báo biểu thức cần tính A .B như sau
SHIFT 4 3 x SHIFT 4 4 
Trong đó SHIFT 4 3 nghĩa là gọi kết quả nhập liệu của ma trận A

c) AT.B
Bước 2. Khai báo biểu thức cần tính AT.B như sau
SHIFT 4 8 SHIFT 4 3 ) x SHIFT 4 4 
Trong đó SHIFT 4 8 gọi tính năng chuyển vị ma trận A
SHIFT 4 3 nghĩa là gọi kết quả nhập liệu của ma trận A

d) det(A)
Bước 2. Khai báo biểu thức cần tính detA như sau
SHIFT 4 7 SHIFT 4 3 ) 
Trong đó SHIFT 4 7 gọi tính năng tính định thức của ma trận

e) det(A.B)
Bước 2. Khai báo biểu thức cần tính det(A.B) như sau

SHIFT 4 7 SHIFT 4 3 x SHIFT 4 4 ) 
Trong đó SHIFT 4 7 gọi tính năng tính định thức của ma trận

Chuong 1 MrU PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 1 MrU PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CHƯƠNG 1.

MA TRẬN, ĐỊNH THỨC VÀ HỆ PHƯƠNG

MA TRẬN – ĐỊNH THỨC và HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

Tóm tắt nội dung

§2. ĐỊNH THỨC và MA TRẬN NGỊCH ĐẢO

§3. HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

§4. ỨNG DỤNG TRONG KINH TẾ

§5. HƯỚNG DẪN GIẢI TOÁN BẰNG MA TRẬN BỎ TÚI

Mail: uongnd@uel.edu.vn(Mr U) Trang 1

Nội dung chính

1.1 Khái niệm ma trận

1.2 Các loại ma trận thường gặp

1.3 Các phép toán trên ma trận

1.4 Các phép biến đổi sơ cấp

1.1 Khái niệm ma trận

 a11 a12 a13 ... a1n 

- aij là phần tử nằm ở dòng i và cột j của A

- m.n là cấp của ma trận A

Ví dụ 1.1 Hãy cho biết cấp của các ma trận sau ?

Mail: uongnd@uel.edu.vn(Mr U) Trang 2

1.2.1 Ma trận không (O)

Ma trận là A =(aij)m.n được gọi là ma trận không cấp m.n, kí hiệu là O =

(0)m.n , nếu aij =0 với mọi i =1..m, j=1...n

1.2.2 Ma trận dòng, cột

Ma trận là A=(aij)m.n được gọi là ma trận dòng khi số dòng m là 1, kí hiệu là

Ma trận là A=(aij)m.n được gọi là ma trận cột khi số cột n là 1, kí hiệu là

1.2.2 Ma trận vuông

với số cột n, kí hiệu là A= (aij)n.n = (aij)n

 a11 a12 ... a1n 

phần tử aij có chỉ số dòng i bằng với chỉ số cột j

a a12 ... a1n 

Mail: uongnd@uel.edu.vn(Mr U) Trang 3

số 0, kí hiệu là A = diag(a11, a22,...,ann)

chéo chính đều là số 1, kí hiệu là In

1.3 Các phép toán trên ma trận

1.3.1 Phép so sánh ma trận

1.3.2 Phép chuyển vị ma trận

Cho ma trận là A =(aij)m.n khi đó ma trận chuyển vị của ma trận A, kí hiệu

của A thành các cột của AT

A  aij   AT  aij   aij 

Mail: uongnd@uel.edu.vn(Mr U) Trang 4

1. Tìm ma trận chuyển vị AT của ma trận A

Tính chất 1.1

1.3.3 Phép cộng ma trận

Cho hai ma trận A =(aij)m.n và B =(bij)m.n . Tổng của hai ma trận A và B, kí

định bởi công thức

cij  aij  bij , i  1,..., m; j  1,..., n

Mail: uongnd@uel.edu.vn(Mr U) Trang 5

1.3.4 Phép nhân ma trận

Trường hợp 1: Phép nhân một số thực với ma trận

với ma trận A được xác định bởi công thức

 3.1 3.2 3.1  3 6 3

a) Tính A, B, ..A, ..B

Mail: uongnd@uel.edu.vn(Mr U) Trang 6

9 của hai đại lý được ghi lại như sau:

Dream II Motor Dream II Motor

Đại lý X 18000$ 36000$ 72000$ 144000$

Đại lý Y 36000$ 0$ 90000$ 108000$

Trường hợp 2: Phép nhân hai ma trận

Cho ma trận A  aij   m .n

 a11 a12 ... a1n  c ... c1k ... c1p 

Mail: uongnd@uel.edu.vn(Mr U) Trang 7

nhất A bằng với số dòng của ma trận thứ hai B