Ma Tran Va Dinh Thuc

Chương I :
MA TRẬN VÀ ĐỊNH THỨC

A. Tóm tắt lý thuyết :
I. ĐỊNH NGHĨA MA TRẬN & CÁC PHÉP TOÁN CƠ BẢN
CỦA MA TRẬN.
1. Định nghĩa ma trận :
Ma trận A có cấp (còn gọi là kích thước) m  n là một bảng số
các số thực, xếp thành m dòng và n cột có dạng
 a11 a12 a1n 
 
 a 21 a 22 a 2n 
A  (a ij ) mn
 
 
 a m1 a m2 a mn 
Cho ma trận A   a ij  , B   bij  . Khi đó:
mn mn
Amn  Bmn  a ij  bij , i  1, m và j  1, n

2. Các loại ma trận :
- Ma trận Omn là ma trận gồm toàn số 0 .
- Ma trận vuông : là ma trận mà số dòng bằng số cột. Ta
thường gọi số dòng của ma trận vuông là cấp của ma trận
ấy. Khi đó, đường chéo nối các phần tử a11 , a 22 , …, a nn
được gọi là đường chéo chính của ma trận vuông. Khi đó,
vết của ma trận vuông là tổng của tất cả các phần tử của
đường chéo chính.
- Ma trận tam giác trên : là ma trận vuông mà các phần tử ở
dưới đường chéo chính đều bằng 0 .
- Ma trận tam giác dưới : là ma trận vuông mà các phần tử
ở trên đường chéo chính đều bằng 0 .
- Ma trận đường chéo : là ma trận vuông mà các phần tử
không thuộc đường chéo chính đều bằng 0 .
- Ma trận đơn vị : là ma trận đường chéo mà các phần tử

Bài tập Toán Cao cấp dành cho khối ngành Trang 2
Thương Mại, Kinh tế
thuộc đường chéo chính đều bằng 1 .
- Ma trận chuyển vị của A   a ij  là AT   a ji 
mn n m
3. Phép cộng hai ma trận : A   a ij  , B   bij 

mn mn
A  B   a ij  bij 
mn
4. Phép nhân ma trận với một số thực :

k.A   k.a ij  (k  )
mn
Tính chất. Cho A, B, C là các ma trận cấp m  n và ,  .

Khi đó :
i. A  B  B A
ii. (A  B)  C  A  (B  C)
iii. A  O  O  A với O  (0)mn
iv. A  (A)  O với A  (a ij )mn (còn gọi là ma trận đối
của A )
v. (A  B)  A  B
vi. (  )A  A  A
vii. ()A  (A)
viii. 1.A  A
 A  B  AT  BT
T
ix.
5. Phép nhân hai ma trận : Cho các ma trận
A   a ij  , B   bij 
mp pn
Thì : A.B   cij 

p
với cij   a ik bkj , i  1, m, j  1, n .
mn
k 1
Tính chất : Cho Dkm , Amn , Bmn , Cnp . Khi đó

i. (DB)C  D(BC)
ii. (A  B)C  AC  BC
iii. D(A  B)  DA  DB
iv. Im Amn  A

v. Amn In  A
vi. (BC)T  CT BT
II. ĐỊNH THỨC.
Cho ma trận vuông cấp n :
 a11 a12 a1n 
 
 a 21 a 22 a 2n 
A  (a ij ) nn
 
 
 a n1 a n 2 a nn 
Định thức của ma trận A được ký hiệu là A hay det(A) được
xác định như sau :
(i) n  1 , ta định nghĩa: A  a11  a11
(ii) n  2, đặt Aij   1 .Mij , gọi là phần bù đại số
i j
của a ij trong A , trong đó M ij là định thức con bù của a ij trong

A (chú ý rằng M ij là định thức cấp n  1 có được từ A bằng
cách bỏ đi dòng thứ i và cột thứ j của A ).
Khi đó :
A = a i1Ai1  a i2Ai2   a in Ain (khai triển theo dòng i)
= a1jA1j  a 2 jA2 j   a njAnj (khai triển theo cột j)
Một số tính chất thường dùng :
i. A  AT với A là ma trận vuông
ii. Định thức sẽ đổi dấu nếu đổi chỗ hai dòng với nhau trong
định thức.
iii. Nếu các phần tử của một dòng đều có thừa số chung là số
 thì ta có thể rút  ra ngoài khỏi dấu định thức.
iv. Định thức có giá trị bằng không nếu có hai dòng tỷ lệ
nhau.
v. Định thức sẽ không đổi nếu biến đổi dòng i thành dòng i
cộng với k lần dòng j (với k  , i  j )

vi. Định thức của ma trận tam giác bằng tích các phần tử nằm
trên đường chéo chính.
vii. AB  A . B với A , B là các ma trận vuông cùng cấp
Chú ý : Các tính chất ii, iii, iv, v vẫn còn đúng khi ta thay dòng
bằng cột.
Quy tắc SARIUS (tính định thức cấp 3) :
đường chéo chính đường chéo phụ
a11 a12 a13      

A  a 21 a 22 a 23  (+)    (  )   
a 31 a 32 a 33      
Hình 1.a Hình 1.b
 a11a 22a 33  a12a 23a 31  a13a 21a 32  a 31a 22a13  a11a 23a 32  a 21a12a 33
Giá trị của định thức cấp 3 bằng tổng đại số của hai nhóm:
 Nhóm thứ nhất mang dấu + là : Tích của các phần tử nằm
trên đường chéo chính, tích các phần tử song song với
đường chéo chính với phần tử ở góc đối diện. (hình 1.a)
 Nhóm thứ hai mang dấu  là : Tích của các phần tử nằm
trên đường chéo phụ, tích các phần tử song song với
đường chéo phụ với phần tử ở góc đối diện. (hình 1.b)
III. MA TRẬN NGHỊCH ĐẢO :
Cho A   a ij  . Ma trận B là ma trận nghịch đảo của A nếu :
n n
AB = BA = In
1
và B được ký hiệu là A . Khi đó A được gọi là ma trận khả
nghịch hay ma trận không suy biến.
 A11 A 21 A n1 
 
 A12 A 22 An 2 
với Ai j   1 .Mi j và
i j
Ta ký hiệu A 
*
 
 
 A1n A 2n A nn 

M ij là định thức con bù của a ij trong A (là định thức con của
A sau khi bỏ đi dòng i cột j ), ta thường gọi A* là ma trận phụ
hợp của ma trận A ( đôi khi A* còn được ký hiệu là A hoặc PA )
1. Mệnh đề : Với ma trận A nn , ta có A.A*  A*.A  A .In
2. Mệnh đề : A  0  A nn có ma trận nghịch đảo. Khi đó

1 *
A 1  A
A
3. Tìm ma trận nghịch đảo bằng phép biến đổi theo dòng :
(thường dùng cho ma trận có cấp khá lớn)
Các phép biến đổi sơ cấp trên dòng :
i. Đổi chỗ hai dòng cho nhau.
ii. Lấy một dòng nhân với một số khác 0.
iii. Thay một dòng bằng dòng đó cộng với k lần dòng khác.
Biến đổi cùng một lúc hai ma trận A và I (ma trận đơn vị) cùng
cấp bằng các phép biến đổi sơ cấp trên dòng, theo sơ đồ như sau :
 A I     I A1 
Chú ý: Trong quá trình biến đổi, nếu xuất hiện một dòng có các
phần tử đều bằng 0 thì ta kết luận không có ma trận nghịch đảo.
Tính chất : Cho A , B là các ma trận vuông khả nghịch và cùng
cấp. Khi đó :
i. A 1 là duy nhất.
A T 1
  A1 
T
ii.
 AB
1
iii.  B1.A1
1 1
 A 
1
iv. 
A với   0

4. Giải phương trình ma trận :
Xét phương trình ma trận Amn .X  Bmp (1)

 Cách 1 : Dựa vào kích thước của các ma trận A và B , ta đặt
ma trận :
X   x ij 
n p
với n là số cột của ma trận A và p là số cột của ma trận B .

Dùng phép nhân ma trận và cho hai ma trận bằng nhau ta được
một hệ phương trình tuyến tính. Giải hệ phương trình đó, ta sẽ
tìm được các phần tử x ij .
 Cách 2 (chỉ được áp dụng khi A là một ma trận vuông)
i. Nếu A  0 , khi đó phương trình (1) có nghiệm duy nhất
là X  A1B
ii. Nếu A  0 , B là ma trận vuông và B  0  không có
ma trận X (theo định lý về phép nhân định thức).
iii. Nếu A  0 , B là ma trận vuông và B  0 thì sử dụng
cách 1.
IV. HẠNG CỦA MA TRẬN :
Cho A   a ij  . Ma trận A có :
mn
 m dòng A1d , Ad2 ,..., Adm 

 n cột A1c , Ac2 ,..., Acn 
Hơn nữa : Rank A1d , Ad2 ,..., Adm  = Rank A1c , Ac2 ,..., Acn  .
Hạng của m dòng trong ma trận A được gọi là hạng của ma trận
A và được ký hiệu là R(A) hay r(A) hay Rank(A) .
Mệnh đề : Cho ma trận A   a ij  có ít nhất một định thức con

mn
cấp k khác 0 và mọi định thức con cấp k  1 đều bằng 0 thì hạng
của ma trận A bằng k .
Mệnh đề : Nếu dùng các phép biến đổi sơ cấp theo dòng (hay
theo cột) thì hạng của ma trận sẽ không thay đổi. Nhắc lại các
phép biến đổi sơ cấp theo dòng :

- Đổi chỗ hai dòng cho nhau.
- Nhân một dòng với một số khác 0.
- Thay dòng i bằng dòng i cộng với k lần dòng j với
k  và i  j .
Chú ý : Ta dùng các phép biến đổi sơ cấp trong mệnh đề trên để
biến đổi ma trận A ban đầu về ma trận B có dạng bậc thang như
sau
 b11 b12 b1r b1n 
 
 0 b 22 b 2r b 2n 
 
 
Bmn   0 0 b rr b rn 
 0 0 0 0 
 
 
 0 0 
 0 0
trong đó b11 , b 22 , ..., brr  0 .
b11 b12 b1r
0 b 22 b 2r
và R(A)  R(B)  r vì tồn tại 0
0 0 b rr
B. BÀI TẬP
Bài 1 : Tính các định thức sau:
1 2 2 3
a. D1  , D2 
1 3 1 1
1 2 3
b. D3  3 1 2
2 3 1

m 1 1 m 1 1
c. D 4  1 m 1 , D5  m  1 1 0
1 1 m 1 1 m2
Giải :
a. D1  5 , D2  5
b. D3  42
c. D4  m3  3m và D5  4
ab c 1
Bài 2 : Tính định thức D  b  c a 1
ca b 1
Giải : Cộng cột 2 vào cột 1, ta có :
abc c 1
D  abc a 1
abc b 1
Rút thừa số chung (a  b  c) ở cột 1 thì
1 c 1
D  a  b  c 1 a 1
1 b 1
Vì cột 1 và cột 3 giống nhau nên ta có : D  0
Bài 3 : Chứng minh rằng

1 a a2
D  1 b b 2   b  a  c  a  c  b 
1 c c2
Từ đó tìm điều kiện của a , b , c để D  0
Giải : Thay dòng 2 bằng cách lấy dòng 2 trừ dòng 1 và thay dòng
3 bằng cách lấy dòng 3 trừ dòng 1 thì

1 a a2 1 a a2
D  1 b b2  0 b  a b2  a 2
1 c c2 0 c  a c2  a 2
Rút thừa số (b  a) ở dòng 2 và thừa số (c  a) ở dòng 3 thì
1 a a2
= D   b  a  c  a  0 1 b  a
0 1 a c
1 a a2
Vì 0 1 b  a  c  b nên = D   b  a  c  a  c  b 
0 1 ac
Vậy, D  0  a  b  b  c  a  c
Bài 4 : Tính định thức sau đây bằng cách khai triển theo dòng 3
2 3 4 1
4 2 3 2
D
a b c d
3 1 4 3
Giải :
Khai triển định thức D theo dòng 3 ta có:
D  aA31  bA32  cA33  dA34
Ta tính các phần bù đại số :
3 4 1 2 4 1
A31   1 A32   1
31 3 2
2 3 2  8 4 3 2  15
1 4 3 3 4 3
2 3 1 2 3 4
A33   1 A34   1
3 3 3 4
4 2 2  12 4 2 3  19
3 1 3 3 1 4

Vậy: D  8a  15b  12c 19d
Bài 5 : Tính định thức sau đây

5 1 1 1 1
1 5 1 1 1
D 1 1 5 1 1
1 1 1 5 1
1 1 1 1 5
Giải :
Cộng cột 2, 3, 4, 5 vào cột 1, ta có
9 1 1 1 1
9 5 1 1 1
D 9 1 5 1 1
9 1 1 5 1
9 1 1 1 5
1 1 1 1 1
1 5 1 1 1
Rút thừa số 9 ở cột 1, thì : D  9 1 1 5 1 1
1 1 1 5 1
1 1 1 1 5
Áp dụng tính chất thay dòng k bằng cách lấy dòng k trừ dòng 1
(với k  2,3, 4,5 ) ta có
1 1 1 1 1
0 4 0 0 0
D9 0 0 4 0 0
0 0 0 4 0
0 0 0 0 4
Như vậy D  9 1 4  4  4  4  2304

Bài 6 : Tính định thức cấp n sau đây
1 2 3 n
1 0 3 n
D  1 2 0 n
n
1 2 3 0
Giải : Ký hiệu d i là dòng thứ i .
Thay d 2 bởi d1  d 2 , d 3 bởi d1  d3 ,…, dòng d n bởi d1  d n thì
ta có :
1 2 3 n
0 2 6 2n
D 0 0 3 2n
0 0 0 n
Nên D  1 2  3  ...  n  n!
Bài 7 : Cho các ma trận sau

2 5 7   1 2 3 
   
A   6 3 4  và B   3 2 4 
 5 2 3   3 1 0 
   
a. Hãy tính 3A  2B .
b. Tìm ma trận X sao cho A  X  B .
c. Tính A.B và B.A .
d. Kiểm tra lại ba câu hỏi trên với
2 5 7 1 2 3 
i. A    và B   
 6 3 2  3 2 4 

1 2 
2 5 7  
ii. A  và B   3 2 
 6 3 4  3 1
 
Giải :
2 5 7  1 2 3 
   
a. 3A  2B = 3  6 3 4  +2  3 2 4 
5 2 3   3 1 0 
  
6 15 21   2 4 6 
   
= 18 9 12    6 4 8 
15 6 9   6 2 0 

8 19 15 
 
=  24 13 4
 21 8 9 

b. Từ phương trình A  X  B  X  B  A
 1 2 3   2 5 7   1 3 10 
     
Nên X   3 2 4    6 3 4    3 1 8 
 3 1 0   5 2 3   2 1 3 
    
 2 5 7  1 2 3   38 7 26 
    
c. A.B   6 3 4  3 2 4    27 14 30 
 5 2 3  3 1 0   10 9 7 
    
 1 2 3  2 5 7   1 17 24 
    
B.A   3 2 4  6 3 4    2 29 41 
 3 1 0  5 2 3   0 12 17 
    
d. Hướng dẫn :
i. Câu c không thực hiện được.
ii. Chỉ thực hiện được A.B và B.A

 2 1
 1 2 1  
Bài 8 : Cho các ma trận A    và B   1 2 
 2 0 1 0 1
 
a. Tính A T , BT ,  AB  và BT AT .
T
b. Hãy kiểm tra  AB  BT AT

T
Giải :
 1 2 
   2 1 0 
a. A   2 0  và BT  
T

 1 1  1 2 1 
 
 2 1
 1 2 1    4 6 
A.B     1 2    
 2 0 1    4 1
0 1
 4 4 
 A.B  
T

 6 1
 1 2 
 2 1 0     4 4 
B A 
T T
 2 0   
 1 2 1     6 1
 1 1
b. Theo câu a, ta có:  A.B  BT AT
T
n
x 1
Bài 9 : Tính A n    với x  và n là số tự nhiên
0 x
Giải :
Bằng phương pháp quy nạp :
x 1
+ Với n  1, ta có: A1   .
0 x
+ Với n  2, ta có :

2
 x 1   x 1  x 1   x 2 2x 
A2       
 0 x   0 x  0 x   0 x2 
+ Giả sử A n đúng với n  k , tức là :
k
 x 1   x k kx k 1 
Ak     
0 x  0 xk 
Ta phải chứng minh A n đúng với n  k  1, nghĩa là:
k 1
x 1
A k 1  
 x k 1

 k  1 x k 
  (1)
0 x  0 x k 1 
k 1 k
x 1 x 1 x 1
Thật vậy: A k 1      . 
0 x 0 x 0 x
 x k kx k 1   x 1   x k 1  k  1 x k 
   
0 xk   0 x  0 x k 1 
Vậy (1) đúng.
 x n nx n 1 
Do đó : A n   
0 xn 
 a1 0 0
 
0 a2 0
Bài 10 : Cho ma trận A   . Hãy tính A k
 
 
0 0 an 
a k
1 0 0
 
0 a k2 0
Đáp số : A  
k
 
 
0 0 a kn 

2 7 3
 
Bài 11 : Cho ma trận A   3 9 4  . Hãy tìm ma trận nghịch
1 5 3 

đảo của A bằng hai cách : sử dụng ma trận A* , sử dụng phép
biến đổi sơ cấp theo dòng.
Giải :
1 *
Cách 1 : Dùng công thức A 1  A
A
+ Ta có A  3  0 do đó A không suy biến  A 1 .
+ Tìm các phần bù đại số A ij
9 4 3 4 3 9
A11  7 A12    5 A13  6
5 3 1 3 1 5
7 3 2 3 2 7
A 21    6 A 22  3 A 23    3
5 3 1 3 1 5
7 3 2 3 2 7
A31  1 A32   1 A33   3
9 4 3 4 3 9
 7 6 1 
1 1 
Vậy, ta có : A    5 3 1 
3 
 6 3 3 
Cách 2 : Dùng phép biến đổi sơ cấp theo dòng
 2 7 3 1 0 0
 
(A | I)   3 9 4 0 1 0 
1 5 3 0 0 1
 
2 7 3 1 0 0

d 2  2d 2 3d1 

  0 3 1 3 2 0 
d3 2d3  d 1
 0 3 3 1 0 2 
 

2 7 3 1 0 0
d3 d 2  d3  
  0 3 1 3 2 0 
 0 0 2 4 2 2 
 
 2 7 3 1 0 0
 
1
d3  d3
 2
  0 3 1 3 2 0 
 0 0 1 2 1 1 
 
 2 7 0 7 3 3 
d1 d1  3d 2  

d 2 d 2  d3
  0 3 0 5 3 1 
 0 0 1 2 1 1 
 
 6 0 0 14 12 2 
d1 3d1  
  0 3 0 5 3 1 
d1 d1  7d 2
 0 0 1 2 1 1 
 
 1 0 0 7 / 3 2 1/ 3 
 
  0 1 0 5 / 3 1 1/ 3    I A 1 
d1 1/6 d1

d 2  1/3 d 2
 0 0 1 2 1 1 

 7 1
 3 2  3
   7 6 1 
1  5 1 1 
Vậy A  1     5 3 1 
 3 3  3 

 2 1 1
  6 3 3 
 
 
Chú ý : Người ta thường dùng cách 2 đối với ma trận vuông cấp
4 trở lên và có A  0 .
Bài 12 : Tìm hạng của các ma trận sau đây

1 2 3
 
a. A   2 3 4 
3 5 7
 
 1 7 17 3 
 
 a 4 10 1 
b. A 
3 1 1 4
 
 2 2 4 3
Giải :
Ta biến đổi ma trận A thành ma trận có dạng bậc thang, khi đó
số dòng khác không của ma trận có dạng bậc thang là hạng của
ma trận A .
1 2 3 1 2 3 
  d 2 d 2  d1  
a. Ta có : A  2 3 4    0 1 2 
  d3 d3 3d1
3 5 7  0 1 2 
   
1 2 3 
d3 d3  d 2  
  0 1 2 
0 0 0 
 
 Rank(A)  2
 1 7 17 3   3 7 17 1 
   
 a 4 10 1  C1  C4  1 4 10 a 
b. A   
3 1 1 4  4 1 1 3
   
 2 2 4 3  3 2 4 2
3 7 17 1 
 
d 2  3d 2  d1  0 5 13 1  3a 

d3 3d3   4 d1

d 4  d 4  d1  0 25 65 5 
 
0 5 13 1 

 3 7 17 1 
 
d3 d3   5d 2  0 5 13 1  3a 
 
d3 d 4  d 2
0 0 0 15a 
 
0 0 0 3a 
 3 7 17 1 
 
d3 1/5 d3  0 5 13 1  3a 

d 4 5d 4  d3
0 0 0 a 
 
0 0 0 0 
3 7 1 17 
 
c3  c 4  0 5 1  3a 13 

0 0 a 0 
 
0 0 0 0 
Biện luận :
 Nếu a  0  hạng A bằng 2.
 Nếu a  0  hạng A bằng 3.
1 2
Bài 13 : Cho ma trận A    . Tìm tất cả các ma trận B
3 4
vuông cấp 2 sao cho AB  BA .
Giải :
a b
Ma trận B có dạng B   
c d
1 2  a b   a  2c b  2d 
Xét A.B     
3 4  c d   3a  4c 3b  4d 
a b  1 2   a  3b 2a  4b 
B.A     
c d  3 4   c  3d 2c  4d 

a  2c  a  3b 0a  3b  2c  0
b  2d  2a  4b 2a  3b  0c  2d  0
 
AB  BA    
3a  4c  c  3d 3a  0b  3c  3d  0
3b  4d  2c  4d 0a  3b  2c  0d  0
Giải hệ phương trình cuối, ta được :
3 3
a  b, c b, d0
2 2
 3b 
 2 b b  3 2 
Vậy, B      (với b tùy ý)
 3b 0  2  3 0 
 
 2 
Bài 14 : Tìm tất cả các ma trận X , Y thỏa mãn A.X  B và

Y.AT  B , biết rằng
1 2 0  1 2
a. A   , B   
 1 2 1  1 2 
 1 2 3   1 3 0 
   
b. A   3 2 4  , B  10 2 7 
 2 1 0  10 7 8 
   
Giải :
 Tìm ma trận X.
a. Vì A có cấp  2  3 và B có cấp  2  2  nên X có cấp  3  2 
 x1 y1 
 
Đặt X   x 2 y2  .
x y3 
 3
 x1 y1 
 1 2 0   1 2
Ta có : AX  B     x2 y2    
 1 2 1    1 2 
 x3 y3 

 x1  2x 2 y1  2y 2   1 2 
  
  x1  2x 2  x 3  y1  2y 2  y3   1 2 
 x1  2x 2  1
 y  2y  2
 1

2
 x1  2x 2  x 3  1
 y1  2y 2  y3  2
 x1  1  2x 2
 x  4x
 3 2
Giải hệ phương trình cuối, ta có 
 1y  2  2y 2
 y3  4  4y 2
1  2x 2 2  2y 2 
 
Vậy, X   x 2 y 2  với x 2 , y2 
 4x 4  4y 2 
 2
b. Cách 1 : Giải tương tự như trên

Cách 2 : Vì A  1  0 nên có A 1 .Vậy:
 4 3 2   1 3 0   6 4 5
    
X  A 1B   8 6 5  . 10 2 7    2 1 2
 7 5 4  10 7 8   3 3 3 
   
 Tìm ma trận Y .
 1 1
 1 2 0  
a. Ta có A     A  2 2 
T
 1 2 1  0 1 
 
Ta có A là ma trận cấp 3  2 , B là ma trận cấp 2  2
T
do đó Y
phải là ma trận cấp 2  3.
 x x 2 x3 
Đặt Y   1 
 y1 y2 y3 

 1 1
x xx2     1 2
Ta có : Y23A3T2  B22  1  2 2   
3

 y1 y3  
y2   1 2 
 0 1 
 x  2x 2 x1  2x 2  x 3   1 2 
 1  
 y1  2y 2  y1  2y 2  y3   1 2 
 x1  2x 2  1
 x  2x  x  2
 1
 
2 3
 y1  2y 2  1
 y1  2y 2  y3  2
Giải hệ phương trình cuối, ta có x1 , x 2 được tính theo x 3   và
y1 , y2 được tính theo y3   .
b. Vì A  AT  1 . Vậy có  A T 
1
Ta có : Y.AT  B
 13 26 22 
 
 Y  B.  A 
T 1
  48 103 88  với  AT    A1 
1 T
 35 78 67 

 
Bài 15 : Tìm tất cả các ma trận X sao cho AX  B

 1 0 1 1 1 2 0 3
   
 1 1 0 1  2 0 1 3
a. A  , B
 0 1 1 0  0 1 3 2
   
 1 2 1 1  3 2 1 0
1 0 1  2 1 1
   
b. A   0 1 1  , B   1 0 2 
1 1 2  1 1 3
   
Giải :

1 0 1 1
1 1 0 1
a. Ta có : A   0
0 1 1 0
1 2 1 1
Vì A  0 nên ma trận A không khả nghịch.
1 2 0 3
2 0 1 3
Ta lại có : B    78  0
0 1 3 2
3 2 1 0
Nên ta có điều vô lý : AX  B  A X  B  0. X  78
Vậy, không tồn tại ma trận X
b. Tương tự : A  0  ma trận A không khả nghịch
Vì B  0 . Ta có: A.X  B  A . X  B  0. X  0
 x11 x12 x13 
 
Vì A33X  B33 nên X33 . Ta đặt X   x 21 x 22 x 23 
x 
 31 x 32 x 33 
 1 0 1  x11 x12 x13   2 1 1 
    
A.X  B   0 1 1  x 21 x 22 x 23    1 0 2 
 1 1 2  x   
  31 x 32 x 33   1 1 3 
 x11  x 31 x12  x 32 x13  x 33   2 1 1 
   
  x 21  x 31 x 22  x 32 x 23  x 33    1 0 2 
 x  x  2x x12  x 22  2x 32 x13  x 23  2x 33   1 1 3 
 11 21 31
Từ đó, ta thu được một hệ phương trình tuyến tính chứa 9 ẩn số
như sau

 x11  x 31  2  x12  x 32  1  x13  x 33  1
  
 x 21  x 31  1 và  x 22  x 32  0 và  x 23  x 33  2
 x  x  2x  1  x  x  2x  1  x  x  2x  3
 11 21 31  12 22 32  13 23 33
Giải hệ phương trình trên, ta có sẽ kết quả về ma trận X .
Bài 16 : Cho ma trận A   a ij  với A  0 . Tìm ma trận

n n
nghịch đảo của A biết rằng
A2  3A  2In  0
Giải :
Ta có : A2  3A  2In  A.A  3In .A  A.A  3A.In  2In
  A  3In  A  A  A  3In   2In
1 1
  A  3In  A  A  A  3In   In
2 2
Theo định nghĩa ma trận X thỏa mãn : AX  XA  In thì
X  A1 . Do đó :
1
A 1   A  3In 
2
Bài 17 : Cho các ma trận sau đây

1 1 0 2 3 1
   
A   2 2 1  và B   4 1 3 
1 0 1  2 0 2
   
1
a. Tìm ma trận A (nếu có)
A  X  Y   B

b. Tìm X, Y để 
 X  Y  A  B
T T

Giải :

1 1 0
a. Ta có : A  2 2 1  3  2  1  0  A 1
1 0 1
Tìm ma trận phụ hợp PA (hay còn gọi là A* )
2 1 1 0 1 0
A11   2 ; A 21    1 ; A31  1
0 1 0 1 2 1
2 1 1 0 1 0
A12    1 ; A 22   1 ; A32    1
1 1 1 1 2 1
2 2 1 1 1 1
A13   2 ; A 23    1 ; A33  0
1 0 1 0 2 2
 2 1 1 
 
Ma trận phụ hợp của A là : PA   1 1 1
 2 1 0 
 
 2 1 1
1
1  
Vậy : A  PA   1 1 1
A  2 1
 0 
Cách khác : Tìm A 1 bằng phương pháp biến đổi sơ cấp theo
dòng như sau
1 1 0 1 0 0
 A I    2 2 1 0 1 0

1 0 1 0 0 1 

1 1 0 1 0 0
d 2 d 2  2d1  

d3 d3  d1  0 0 1 2 1 0 
 0 1 1 1 0 1 
 

1 1 0 1 0 0
d 2  d3  
  0 1 1 1 0 1
0 0 1 2 1 0 

1 1 0 1 0 0
d 2 d 2  d3  
  0 1 0 1 1 1
0 0 1 2 1 0 

1 0 0 2 1 1 
 
d1 d1  d 2
 0 1 0 1 1 1   I | A 1 
0 0 1 2 1 0 

 2 1 1 
1  
Vậy : A   1 1 1
 2 1 0 

A  X  Y   B
 X  Y  A 1B
b.   
X  Y  B  A 
T 1
 X  Y  A  B
T T

T


X 
1  1
2 
A B  B T
 A  
T 1 
 
Y  1  A 1B  BT  A T 1 
 2  
 2 1 2   2 4 2
   
Với  A    A    1 1 1  và B   3 1 0 
T 1 1 T T
 1 1 0  1 3 2
   
4 5 1 
1 
Vậy : X   A B  B  A     5 4 5 
1  1 T T 1 
2   2 
 1 5 2 

 0 5 1
 
Y   A B  BT  A T     5 0 5 
1  1 1 1
và
2  2 
 1 5 0 
Bài 18 : Tìm tất cả các ma trận vuông cấp 2 mà bình phương của
nó là ma trận không.
Giải:
a b  a 2  bc ab  bd   0 0 
Giả sử A     A 2
  2 
 
c d  ac  cd cd  d  0 0
a 2  bc  0

ab  bd  0
Từ đó, ta có : 
ac  cd  0
cd  d 2  0

Giải hệ trên ta có : d  a, bc  a 2
a b 
Vậy : A    với bc  a ( a, b,c 
2
)
 c  a 
Bài 19 (Trò chơi mã hóa và giải mã tin nhắn - ứng dụng của
ma trận nghịch đảo) : Ta xét một bảng mã đơn giản như sau
Chữ Trống a b c d e f g h
Mã 0 1 2 3 4 5 6 7 8
Chữ i j k l m n o p q
Mã 9 10 11 12 13 14 15 16 17
Chữ r s t u v w x y z
Mã 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Giả sử ta có nội dung là “good luck”. Ta mã hóa nội dung này

theo bảng mã đã nói ở trên, thì có các số như sau
7, 15, 15, 4, 0, 12, 21, 3, 11 (*)

0 1 1
 
Giả sử ma trận mã hóa là ma trận vuông E   1 0 1  cấp 3 .
1 1 0
 
Ta sẽ sắp các số trong phần (*) thành ma trận A có 3 cột (bằng
cấp của ma trận E ) như sau
 7 15 15 
 
A   4 0 12 
 21 3 11 
 
 30 22 22 
 
Thực hiện phép tính B  A.C   12 16 4 
 14 32 24 
 
Điều đó tương đương
 30 22 22   1 1 1   7 15 15 
1   1   
A  B.C   12 16 4  .  1 1 1    4 0 12 
 14 32 24  2  1 1 1  21 3 11 
     
Trò chơi như sau : có hai người M và N, ngầm sử dụng ma trận
mã hóa E .
 M viết nội dung tin nhắn “good luck”, dùng bảng mã đơn
giản nói trên để chuyển thành ma trận A . Sau đó, M sẽ
tính ma trận B  A.E
 M gửi ma trận B cho N. Khi nhận được ma trận B , N sẽ
tính ma trận B.E 1 (thì B.E 1 chính là ma trận A ).
 Sau đó, N sẽ dựa vào bảng mã để viết lại nội dung tin
nhắn từ ma trận B.E 1 , nội dung sẽ là “good luck”.
Áp dụng : Với ma trận mã hóa E , hãy giải mã nội dung khi bạn
 21 33 14 
 
 18 21 13 
nhận được ma trận B  . Đáp số : “mathematics”
 29 10 21 
 
 19 6 25 

BÀI TẬP ĐỀ NGHỊ
1. Tính các định thức sau đây

6 2 2 a c b
D1  4 5 4 D2  b a c
3 1 1 c b a
xa a a sin 2  1 cos 2 
D3  a ya a D4  sin 2  1 cos 2 
a a za sin 2  1 cos 2 
2. Chứng minh rằng
bc ca ab a b c
a. b1  c1 c1  a1 a1  b1  2 a1 b1 c1
b2  c2 c 2  a2 a 2  b2 a2 b2 c2
1 1 1
b. a b c   a  b  c  b  a  c  a  c  b 
a3 b3 c3
 b  c
2
b2 c2
c  a   2abc  a  b  c 
2 3
c. a2 c2
a  b
2
a2 b2
3. Tính các định thức sau đây
3 2 1 1 1 2 a 1
2 1 2 0 2 3 b 0
a. D1  và D 2 
3 1 2 1 3 5 c 1
4 2 0 3 0 1 d 2

2 1 1 1 1 5 6 0 0 0
1 2 1 1 1 1 5 6 0 0
b. D3  1 1 2 1 1 và D 4  0 1 5 6 0
1 1 1 2 1 0 0 1 5 6
1 1 1 1 2 0 0 0 1 5
2
4. Cho số thực   và các ma trận
3
3 1 1  1 1 1
   
A   2 1 2  , B   2 1 1 
1 3 3 1 2 0 
   
Hãy tính A  B, A, B, A.B, A , B
2 2
0 1 0
 
5. Cho ma trận A   0 0 1  . Tính A.AT , AT A, A2 , A3 .
0 0 0
 
6. Tính
 1 2 2 5   1 2 0 1 
  
 0 4 3 5   1 5 3 11 
a. .
 2 4 0 4   16 0 8 8 
  
 7 6 4 7   0 16 0 16 
 0 2 1  70 34 107   27 18 10 
   
b.  2 1 2  .  52 26 68  .  46 31 17 
 3 2 1 101 50 104   3 1 
   2
7. Tính các lũy thừa sau đây
 1 2 
3
a.  
 3 4 
 2 1 
n
b.  
 3 2 

 cos   sin  
n
c.  
 sin  cos  
 1 0
m
0
 
0 2 0
d. 
 
 
0 0 n 
8. Tìm ma trận X thỏa mãn A.X  B với
2 1  2 5
a. A    và B   
 3 4  5 2
 0 1 2 1
   
b. A   1 1 2  và B   2 
 1 1 1  3
   
 cos   sin  
9. Cho ma trận A       . Chứng minh rằng
 sin  cos  
A    .A   A     
10.
a. Cho A và B là hai ma trận vuông cùng cấp và
AB  BA . Chứng minh rằng :
 A  B  A2  2AB  B2 và
2
 A  B A  B  A2  B2
b. Cho A   a ij  thỏa a ij  0, i  j . Chứng minh rằng :
n n
An   0 nn (ma trận không cấp n  n )

11. Tìm tất cả các ma trận giao hoán được với các ma trận sau
1 0   2 1
A  và B   
1 1   0 1
12. Tìm ma trận vuông cấp hai sao cho bình phương của nó bằng
ma trận đơn vị.

13. Tìm ma trận nghịch đảo của các ma trận sau đây
2 5 0 
 
a. A   6 3 4 
 5 2 3 
 
1 1 1 1 
 
1 1 1 1
c. A  
1 1 1 1
 
1 1 1 1 
1 1 1 1
 
1 0 1 1
d. A n  
 
 
1 1 1 0
14. Tìm ma trận X biết rằng
 1 2 3   1 3 0 
   
a.  3 2 4  .X  10 2 7 
 2 1 0  10 7 8 
   
 2 3 1   1 3 0   2 0 2 
     
b.  4 5 2  .X. 10 2 7    18 12 9 
 5 7 3  10 7 8   23 15 11 
     
 1 2 1 1
   
15. Cho A   3 1 1  , B   0  và C  1 2 1
 1 3 m   2 
   
a. Tìm m để A là ma trận suy biến
b. Với m  2 , tìm ma trận X sao cho AX  B và tìm ma
trận Y sao cho YA  C
16.
a. Chứng minh rằng nếu AB  BA thì A1B  BA1
b. Cho A, B là hai ma trận không suy biến, chứng minh :

 AB
1
 B1A1 và A   A 
1 n n 1
17. Tìm hạng của các ma trận sau đây

 0 2 1 1 
 
3 1 2 0 
a. A  
 4 2 6 2 
 
 4 3 1 1 
 2 1 3 1 
 
0 2 1 2
b. A  
 1 3 4 2 
 
k 1 2 1 
 1 2 1 0 
 
2 1 0 3
18. Tìm m thì ma trận A   không suy biến
 3 m 5 3 
 
 3 3 1 1 
1 2 1
19. Cho ma trận A    và B  A  3A . Tìm ma trận B
t
 3 4 
20. Cho A là ma trận vuông cấp 3 có A  2 và B  2A . Khi đó
hãy tính
a. A 2 , A 1
b. B , 2A  B và AB
22. Cho ma trận A   a ij  có det(A)  3 và đặt ma trận
33
 a11 a12 3a13 

 
B   a 21 a 22 3a 23  . Chứng minh rằng : AT B  27 .
a 3a 33 
 31 a 32

1 2 1
0
 
2 3 2
2
21. Cho ma trận A   . Tính A .
1 2 0 1
 
1 1 1 m 
23. Cho A là ma trận vuông cấp 4 có A  2 . Tính 3A T .
24. Cho A là ma trận vuông cấp n ( n  2 ). Mệnh đề nào sau đây
là sai. Nếu sai, hãy cho một phản ví dụ.
a. A không đổi khi ta đổi chỗ 2 dòng bất kỳ trong A .
b. A không đổi khi ta biến đổi cột 1 thành cột 1 cộng với
cột 2 trong A .
c. 2A  2 A
d. A  A
e. A không đổi khi ta nhân các phần tử của cột 2 trong
A với 3.
f. A2  B2   A  B A  B , A, B là các ma trận vuông
cấp n
g.  CB  BT CT với Cmk , Bkn
T
h.  AB    B 
T 1 1 T
A1 với A, B vuông cấp n, khả nghịch
i. A   A 
2 T T 2
25. Cho phương trình ma trận AT .X.B.C  D với A, B, C, D là

các ma trận vuông cùng cấp và các ma trận A, B, C đều khả
nghịch. Chứng minh rằng : X   AT  .D.C1.B1
1
 1 1 1 2 0 
26. Cho các ma trận A    và B    . Tìm ma
2 3  1 1 2 
trận X sao cho AX  B .

27. Cho A, B là các ma trận vuông cấp n thỏa AB  3In . Chứng
minh rằng :
a. BA  3In
 A  B  A2  2AB  B2
2
b.
 A  B  A2  2AB  B2
2
c.
d. A2  B2   A  B A  B
28. Cho ma trận A 46 có một định thức con cấp 3 khác 0. Mệnh
đề nào sau đây là sai. Nếu sai, hãy cho một phản ví dụ.
a. R  A   3
b. R  A   3
c. R  A   4
d. R  A   3
29. Cho A34 có một định thức con cấp 3 khác 0. Mệnh đề nào
sau đây là sai. Nếu sai, hãy cho một phản ví dụ.
a. R(A)  3,  
b. R(2A)  3
c. R(A)  3,  
d. R  AT   4
30. Cho A là ma trận vuông cấp 3 có A  3 và ma trận B thỏa
1
mãn A 1  .B . Hãy tính B2 .
A
31. Cho A 44 , B44 là các ma trận vuông cấp 4 có A  3 ,
1
B  2 và thỏa mãn  AB  
1
C
AB
a. Hãy tính C .
b. Hãy tính PA , PB và PAB .

c. Hãy tính P2A và P3B .
32. Cho A là ma trận vuông cấp 3 thỏa mãn A2  3A  2I  0
a. Chứng minh : A khả nghịch
b. Tìm A 1 theo A và I
c. Nếu A  k  0 , hãy tính A  3I theo k.
33. Cho A và B là các ma trận vuông cấp n thỏa mãn
A2 B  AB2  In . Chọn kết luận sai
a. Các ma trận A , B và A  B khả nghịch
b. Ma trận A  B khả nghịch và  A  B  BA
1
c. AB(A  B)  In
d. A  B  A1B1
34. Cho A , B và X là các ma trận vuông cấp n thỏa mãn
AX  B và X 2  In trong đó X  In . Chọn phát biểu sai
a. Nếu A khả nghịch thì B khả nghịch
b. BX  A
c. A  B là ma trận suy biến
d. det(X)  1
35. Cho A   a ij  là ma trận có a ij  0 với i  j và thỏa mãn
n n
AT  2A  In . Chọn phát biểu sai

a. A  AT
b. A  3n
c. A  2AT  In
1
d. A  n
3


Ma Tran Va Dinh Thuc

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ma Tran Va Dinh Thuc

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương I :

MA TRẬN VÀ ĐỊNH THỨC

Amn  Bmn  a ij  bij , i  1, m và j  1, n

3. Phép cộng hai ma trận : A   a ij  , B   bij 

4. Phép nhân ma trận với một số thực :

Tính chất. Cho A, B, C là các ma trận cấp m  n và ,  .

Thì : A.B   cij 

Tính chất : Cho Dkm , Amn , Bmn , Cnp . Khi đó

của a ij trong A , trong đó M ij là định thức con bù của a ij trong

a11 a12 a13      

1. Mệnh đề : Với ma trận A nn , ta có A.A*  A*.A  A .In

2. Mệnh đề : A  0  A nn có ma trận nghịch đảo. Khi đó

với n là số cột của ma trận A và p là số cột của ma trận B .

 m dòng A1d , Ad2 ,..., Adm 

Mệnh đề : Cho ma trận A   a ij  có ít nhất một định thức con

Bài 3 : Chứng minh rằng

Bài 5 : Tính định thức sau đây

Bài 7 : Cho các ma trận sau

b. Hãy kiểm tra  AB  BT AT

Bài 12 : Tìm hạng của các ma trận sau đây

Bài 14 : Tìm tất cả các ma trận X , Y thỏa mãn A.X  B và

b. Cách 1 : Giải tương tự như trên

 35 78 67 

Bài 15 : Tìm tất cả các ma trận X sao cho AX  B

Từ đó, ta thu được một hệ phương trình tuyến tính chứa 9 ẩn số

Giải hệ phương trình trên, ta có sẽ kết quả về ma trận X .

Bài 16 : Cho ma trận A   a ij  với A  0 . Tìm ma trận

Bài 17 : Cho các ma trận sau đây

Giả sử ta có nội dung là “good luck”. Ta mã hóa nội dung này

1. Tính các định thức sau đây

An   0 nn (ma trận không cấp n  n )

17. Tìm hạng của các ma trận sau đây

 a11 a12 3a13 

25. Cho phương trình ma trận AT .X.B.C  D với A, B, C, D là

AT  2A  In . Chọn phát biểu sai

You might also like