‫ارکستراسیون‬

‫یکی از با اهمیتترین بخشهای دنیای موسیقی‪ ،‬ارکستراسیون آن میباشد‪ .‬در واقع ارکستراسیون چیدمان سازها برای‬
‫اجرای قطعه مورد نظر است‪ .‬یعنی چگونه اصوات را به وسیله سازهای مختلف ترکیب کنیم تا صدایی خارقالعاده به‬
‫وجود آید‪.‬‬

‫در این میان از مهمترین وظایف آهنگساز انتخاب ساز میباشد‪ ،‬زیرا تنوع زیادی در سازها وجود دارد و در آخر این‬
‫سازها هستند که موسیقی را به گوش ما میرسانند‪ .‬بر اساس تعداد سازها و نظرات موجود‪ ۳ ،‬نوع ارکستر‪ ،‬کوچک‪،‬‬
‫متوسط و بزرگ خواهیم داشت‪ ،‬پس این تنظیم میتواند برای‪۱۷ ،۷‬یا ‪ ۷۰‬و حداکثر ‪ ۱۰۷‬ساز مختلف صورت بگیرد‪.‬‬

‫ارکستراسیونی که برای قطعه مورد نظر مناسب باشد همانند پوشیدن لباسی است که مناسب اجتماع و مراسم خاص آن‬
‫باشد لذا باید دقت کرد ترکیب اصوات به گونهای باشد که موسیقی آن به صورت واضح و شفاف به صدا در آید و این‬
‫امری مشکل است‪.‬‬

‫«ریمسکی کرساکف» از بهترین و در واقع نوابغ‪ ،‬در امر ارکستراسیون آثارش بوده است‪ .‬او کتابی نیز در این‬
‫موضوع به چاپ رسانده که راهنمای بسیار عالی برای سایر آهنگسازان میباشد‪.‬‬

‫یک آهنگساز برای نوشتن و انتخاب ارکستراسیون‪ ،‬باید اطالعاتی وسیع داشته باشد از جمله اینکه هر سازی را بشناسد‬
‫و بداند که آن ساز با چه روشی و چگونه نواخته میشود‪ .‬صداهای متفاوت در هر ساز را بشناسد و بداند که هر کدام چه‬
‫قابلیتی دارند و چه محدودیت صدایی را دارا میباشد‪ .‬صدای خوب و بد را بشناسد و در آخر از شیوه هماهنگی چند‬
‫ساز مطلع باشد تا اثری موفق ارائه دهد‪.‬‬

‫آهنگساز با توجه به اینکه چه نوع اثری را میخواهد بسازد‪ ،‬سازهایی را که مناسب با حال و هوای آن قطعه میباشند‬
‫را انتخاب میکند مثال ترومپت که صدایی قوی و پر حجم ایجاد میکند را با سازی ضعیف‪ ،‬تحت تاثیر هم قرار ندهد و‬
‫یا ویولن که اکثر اوقات وظیفه اجرای ملودی اصلی را دارد از بین نبرد و یا اگر قطعهای برای یک اپرا نوشته شده‬
‫است باید توجه کرد که صدای خواننده در صدای سازها غرق و محو نشود‪.‬‬

‫مسالهای دیگر که بعد از انتخاب سازها مطرح میشود این است که هر ساز در کدام قسمت قطعه استفاده میگردد و‬
‫طبق قابلیت اجرایی که دارد مناسب قرار گرفتن در کدام قسمت اثر است‪.‬‬

‫گفتیم که در میان سازها تنوع زیادی وجود دارد‪ .‬حال در این میان آهنگساز برای ایجاد رنگهای گوناگون و اصواتی‬
‫که احتیاج دارد به دو صورت عمل خواهد نمود‪ .‬او میتواند اثر خود را برای سازهایی بنویسد که از یک خانواده‬
‫میباشند مثال خانواده زهیها و یا خانواده سازهای بادی چوبی و در امکان دوم میتواند از ترکیب اصوات دو خانواده‬
‫در اثر خود بهره ببرد مثال از ویولنسل و چند آبوا که در این حالت قطعه به صورت یک سمفونی درمیآید‪.‬‬
‫به نوعی میتوان گفت چیدمان سازها در یک اثر مطابق با سلیقه آهنگساز و تنظیمکننده قطعه میباشد‪ .‬او میتواند برای‬
‫اجرای هر بخشی از اثرش‪ ،‬رنگهای صوتی گوناگون از خانواده زهیها‪ ،‬بادیها و کوبهایها را امتحان کرده و یا از‬
‫ترکیب دو یا چند ساز استفاده کند تا در نهایت‪ ،‬صوتی را که برای اجرای ملودی مورد نظر گویاتر باشد را برگزیند‪.‬‬
‫برای مثال یکی از آثار معروف کرساکف به نام «کاپریچیو اسپانیول» را در نظر میگیریم‪« .‬کرساکف» این اثر را در‬
‫چهار تاکت تنظیم کرده است‪ .‬هر بخش از چهار قسمت اصلی تشکیل میشود‪:‬‬

‫‪) ۱‬ملودی اصلی‬

‫‪) ۲‬اسپانیایی در همراهی ملودی‬

‫‪) ۳‬ملودی کوچکی که در درجه دوم اهمیت قرار میگیرد‬

‫‪) ۴‬باز هم ریتم اسپانیایی که حالت همراهی دارد‪.‬‬

‫«کرساکف» این چهار بخش را طوری بین صدها ساز و نوازنده تقسیم می کند که موسیقی واضح‪ ،‬شفاف و پرطنین‬
‫شنیده میشود‪.‬‬

‫او ملودی اصلی را برای ساز پوزان (ساز بادی)‪ ،‬ملودی دیگر را برای ویولن‪ ،‬اولین قسمت از ریتم اسپانیایی را برای‬
‫سازهای بادی هورنها و در ریتم اسپانیایی دوم استفاده از سازهای ضربی‪ ،‬بادی و سازهای باس و ترومپت قرار داده‬
‫است و باالخره تمام سازهای ضربی دیگر مثل سنج‪ ،‬کاستانیت و ‪ . . .‬برای هر چه بیشتر جلوه دادن ریتم اسپانیایی‬
‫استفاده شدهاند‪.‬‬

‫ریمسکی کرساکف با بهره بردن از یک سری نتهای ساده که در ذهن داشته و به وسیله یک ارکستراسیون مناسب‪ ،‬این‬
‫قطعه را تنظیم کرده‪ ،‬به طوری که وقتی همه سازها با هم به صدا درمیآیند بینهایت زیبا و خوشآهنگ است‪ .‬در مورد‬
‫اهمیت بالهای ارکستراسیون میتوان گفت که حتی نواختن یک ساز نیز به ارکستراسیون احتیاج دارد‪.‬‬

‫فرض کنید آهنگسازی‪ ،‬قطعهای را برای اجرای ویولن در نظر میگیرد‪ ،‬حال باید بررسی کند که ویولن به چه صورتی‬
‫نواخته شود تا به حالتی که آهنگساز در ذهن پرورانده برسد‪ .‬ویولن میتواند با آرشه کشیده شود‪ ،‬این آرشه میتواند آرام‬
‫کشیده شود و لگاتو ایجاد کند یا آرشه روی سیمها بپرد و «اسپیکاتو» به وجود آورد و یا اصال از آرشه استفاده نکنند و‬
‫نوازنده به وسیله انگشتان دست‪ ،‬سیمها را به صدا درآورد که به آن «پیزیکاتو» گفته میشود و یا حتی میتوان مشخص‬
‫نمود که ملودی روی کدام یک از سیمهای ویولن باشد بهتر است و بسیاری موارد دیگر از این قبیل‪.‬‬

‫توجه به همین نکات کوچک و شاید به ظاهر بیاهمیت نقش مهمی در تنظیم و ارائه یک اثر خواهد داشت‪ .‬سختترین‬
‫قسمت ارکستراسیون در موسیقی‪ ،‬تنظیم آن برای ارکستر سمفونیک میباشد که در آن تمام سازهای هر چهار گروه باید‬
‫با هم آمیخته و هماهنگ شوند اما با یک تنظیم درست و با شناختی که آهنگساز از قابلیت اجرای سازها دارد میتواند‬
‫حتی برای دو ساز مانند فلوت و پیانو که از دو خانواده کامال متفاوت هستند یک سونات نوشته که این دو ساز بتوانند‬
‫آنرا به بهترین صورت و با صدایی زیبا اجرا کنند و در واقع خیلی خوب با هم کنار بیایند و یا همان گونه که گفتیم‬
‫میتوان از سازهای یک خانواده بهره برد مانند اثری معروف از «ویلیام شومان» ـ آهنگساز آمریکایی قرن حاضر ـ به‬
‫نام «سمفونی برای سازهای زهی» که تنها با سازهای زهی اجرا شده و مانند همه آثار او دارای موسیقی پر تحرک و‬
‫زنده است‪.‬‬

‫امکانات اجرایی و قابلیت تنظیم قطعه برای گروه سازهای زهی بسیار زیاد است و این بستگی به توانایی آهنگساز نیز‬
‫دارد‪.‬‬

‫یک کوارتت زهی معموال شامل دو ساز ویولن‪ ،‬یک ویولنسل و یک ویوال می باشد ‪.‬آهنگسازی مانند بتهوون میتواند‬
‫برای این گروه کوچک موسیقی تنظیمی کند که دنیایی از تنوع و رنگ باشد‪.‬‬

‫در گروه سازهای زهی عالوه بر کوراتت‪ ،‬آثاری برای کوئینتت (پنج ساز)‪ ،‬سیکستت (شش ساز) و حتی اوکتت(هشت‬
‫ساز) توسط آهنگسازان تنظیم شده است‪ .‬آهنگسازان بزرگ همیشه در جستجوی رنگهای تازه در اصوات و هماهنگ‬
 ‫کردن آنها بودهاند و تاکنون توانستهاند برای گروههای مختلفی از سازها آثاری بنویسند‪.‬‬

‫عالوه بر آنچه گفته شد هر آهنگساز برای تنظیم اثرش میتواند با استفاده از احساس خود سازهایی صحیح و هماهنگ‬
‫برای ارکستراسیون انتخاب کند تا مانند هر اثر دیگری از بزرگان موسیقی جهان مانند سمفونیهای موتسارت‪ ،‬برلیوز‪،‬‬
‫استراوینسکی و دیگر آهنگسازانی از این دست شفاف و گویا باشد‪.‬‬

‫حتی روحیه همکاری در سازها را میتوان گسترش داد‪ .‬برای نمونه از «راول »قطعهای وجود دارد که در آن از هفت‬
‫ساز «کالرینت»‪« ،‬فلوت»‪« ،‬چنگ» و «یک کوارتت زهی» استفاده شده است‪.‬‬

‫دو گروه از سازها‪ ،‬گروه سازهای بادی و سازهای ضربی هستند‪.‬‬

‫شاید این دسته از سازها در قیاس با سازهای زهی زیاد نباشند اما میخواهیم بدانیم تا چه اندازه در ارکستر دارای اهمیت‬
‫میباشند‪.‬‬

‫انواع سازهای بادی برنجی عبارتند از‪« :‬ترومپت»‪« ،‬پوزان»‪« ،‬توبا» و «هورن( »که در گروه سازهای بادی چوبی‬
‫نیز جای دارد) بسیاری از اصوات و حاالت و رنگآمیزیهای مختلف صوتی را میتوان توسط همین سازهای بادی‬
‫برنجی ایجاد کرد هرگاه در میان مردم صحبت از این دسته سازها میشود توجه اکثریت معطوف به موسیقی نظامی‬
‫میگردد اما برخالف آنچه تصور میکنند آنها فقط برای ایجاد سر و صدا نیستند برای مثال «گابریلی» آهنگساز‬
‫ایتالیایی برای این گروه از سازها تنظیمی کرده که مانند انعکاس صدا در یک غار است یا مثال در قسمت ُکرال از‬
‫سمفونی شماره یک «برامس» نیز شاهد استفاده از این گروه از سازها هستیم‪ .‬سازهای ضربی نیز که همسایه سازهای‬
‫بادی در ارکستر هستند دارای دایره وسیعی از سازها میباشند‪ .‬زیرا برای آن از هر وسیلهای که ایجاد سر و صدا کند‬
‫میتوان استفاده کرد حتی قطعاتی را برای مجموعه این سازها نوشتهاند‪« .‬کارلوس شاوز» آهنگساز مکزیکی یک‬
‫توکاتا برای سازهای ضربی تنظیم کرده است‪.‬‬

‫شما هر اثر زیبایی را که می شنوید قطعا دارای ارکستراسیون صحیح و زیبایی میباشد که میتوان از آن لذت برد‪.‬‬
‫‪Joomla SEF URLs by Artio‬‬

‫لیست برنامه گلها‬

‫گلهای رنگارنگ‬ ‫‪‬‬

‫یک شاخه گل‬ ‫‪‬‬
‫گلهای تازه‬ ‫‪‬‬
‫گلهای جاویدان‬ ‫‪‬‬
‫گلهای صحرایی‬ ‫‪‬‬
‫برگ سبز‬ ‫‪‬‬
‫تکنوازان‬ ‫‪‬‬
‫گلچین هفته‬ ‫‪‬‬
‫موسیقی ایرانی‬ ‫‪‬‬
‫بزم شاعران‬ ‫‪‬‬
‫نوای نی‬ ‫‪‬‬
‫لیست برنامه گلها)‪(PDF‬‬ ‫‪‬‬
‫فروشگاه موسیقی هفت نوا‬ ‫‪‬‬

‫اساتید موسیقی ایرانی‬

‫خوانندگان ایرانی‬ ‫‪‬‬

‫آهنگسازان و نوازندگان‬ ‫‪‬‬

‫مقاالت موسیقی‬
 ‫موسیقی ایرانی‬ ‫‪‬‬
‫سازها و نوازندگی‬ ‫‪‬‬
‫تاریخچه موسیقی‬ ‫‪‬‬
‫نقد و بررسی‬ ‫‪‬‬

‫جستجو‬

‫جستجو‪...‬‬
‫جستجو‬

‫‪Top‬‬ ‫‪‬‬