Sejarah Perkembangan dan Asal Usul Bahasa Melayu

1. Untuk mengetahui asal usul Bahasa Melayu kita perlu mengetahui asal usul penutur aslinya
terlebih dahulu, iaitu orang Melayu. Asal usul bangsa Melayu sehingga kini masih kabur
tetapi beberapa sarjana Eropah seperti Hendrik Kern (Belanda) dan Robert von Heine Geldern
(Austria) telah melakukan penyelidikan secara kasar tentang latar belakang dan pergerakan
masyarakat Melayu kuno.

2. Teori mereka menyatakan bahawa bangsa Melayu berasal daripada kelompok Austronesia,
iaitu kelompok manusia yang berasal dari daerah Yunan di China yang kemudiannya
berhijrah dalam bentuk beberapa gelombang pergerakan manusia dan akhirnya menduduki
wilayah Asia Tenggara.

3. Gelombang pertama dikenali sebagai Melayu-Proto dan berlaku kira-kira 2500 tahun Sebelum
Masehi

4. Kira-kira tahun 1500 tahun Sebelum Masehi, datang pula gelombang kedua yang dikenali
sebagai Melayu-Deutro. Mereka mendiami daerah-daerah yang subur di pinggir pantai dan
tanah lembah Asia Tenggara. Kehadiran mereka ini menyebabkan orang-orang Melayu-Proto
seperti orang-orang Jakun, Mahmeri, Jahut, Temuan, Biduanda dan beberapa kelompok kecil
yang lain berpindah ke kawasan hutan dan pedalaman. Golongan Melayu-Deutro ini
dikatakan nenek moyang masyarakat Melayu yang ada pada masa kini.

5. Bahasa Melayu berasal daripada rumpun bahasa Austronesia, nakala bahasa-bahasa

Austronesia ini berasal daripada keluarga bahasa Austris. Selain daripada rumpun bahasa
Austronesia, terdapat rumpun bahasa Austro-Asia dan rumpun bahasa Tibet-Cina.

6. Ahli bahasa telah membahagikan perkembangan bahasa Melayu kepada tiga tahap utama
iaitu:
a. Bahasa Melayu Kuno,
b. Bahasa Melayu Klasik dan
c. Bahasa Melayu Moden.

Bahasa Melayu Kuno

1. Bahasa Melayu tergolong dalam keluarga bahasa Nusantara di bawah golongan bahasa
Sumatera. Bahasa Melayu kuno digunakan pada abad ke-7 hingga abad ke-13 pada zaman
kerajaan Sriwijaya. pada waktu itu, BM kuno telah menjadi lingua franca dan bahasa
pentadbiran kerana sifat bahasa Melayu yang bersifat sederhana dan mudah menerima
pengaruh luar. Bahasa Melayu juga tidak terikat kepada perbezaan susun lapis masyarakat dan
mempunyai sistem yang lebih mudah berbanding dengan bahasa Jawa.

2. Oleh sebab agama Hindu menjadi pegangan orang Melayu ketika itu, bahasa Melayu banyak
dipengaruhi oleh sistem bahasa Sanskrit yang menyumbang kepada pengayaan kosa kata dan
ciri-ciri keilmuaan (kesarjanaan) Bahasa Melayu. Bahasa Sanskrit dianggap sebagai bahasa
 sarjana dan digunakan oleh bangsawan. Bahasa Melayu juga mudah dilentur mengikut
keadaan dan keperluan.

3. Bukti penggunaan Bahasa Melayu kuno boleh dilihat pada batu-batu bersurat abad ke-7 yang
ditulis dengan huruf Palawa iaitu:

a. Batu bersurat di Kedukan Bukit, Palembang (683 M)

b. Batu bersurat di Talang Ruwo, dekat Palembang (684 M)
c. Batu bersurat di Kota Kampur, Pulau Bangka (686 M)
d. Batu bersurat di Karang Brahi, Meringin, daerah Hulu Jambi (686 M)

4. Berpandukan isinya, penulisan di batu bersurat tersebut dibuat atas arahan raja Srivijaya,
sebuah kerajaan yang mempunyai empayar meliputi Sumatera, Jawa, Semenanjung Tanah
Melayu, Segenting Kra dan Sri Lanka. Oleh itu, ini menunjukkan bahawa Bahasa Melayu
telah digunakan sebagai bahasa rasmi dan bahasa pentadbiran kerajaan Srivijaya, sekaligus
meluaskan penyebaran Bahasa Melayu ke tanah jajahan takluknya . Walaupun bahasa pada
batu bersurat itu masih berbahasa Sanskrit, akan tetapi masih terdapat pengaruh Bahasa
Melayu Kuno di dalamnya.

5. Istilah “Melayu” timbul buat pertama kali dalam tulisan Cina pada tahun 644 dan 645 Masehi.
Tulisan ini menyebut mengenai orang “Mo-Lo-Yue” yang mengirimkan utusan ke Negeri
China untuk mempersembahkan hasil-hasil bumi keada Raja China. Letaknya kerajaan “Mo-
Lo-Yue” ini tidak dapat dipastikan tetapi ada yang mencatatkan di Semenanjung Tanah
Melayu dan di Jambi, Sumatera.

6. Selain bukti penggunaan bahasa Melayu kuno di atas,batu bersurat di Gandasuli, Jawa Tengah
(832 M) ditulis dalam huruf Nagiri.

7. Bahasa Melayu kuno mempunyai beberapa ciri iaitu;

a. Terdapat unsur-unsur pinjaman daripada bahasa Sanskrit.

b. Bunyi b ialah w dalam Melayu kuno (Contoh: bulan – wulan)
c. Tidak wujud bunyi e pepet (Contoh dengan – dngan atau dangan
d. Awalan ber- ialah mar- dalam Melayu kuno (contoh: berlepas-marlapas)
e. Awalan di- ialah ni- dalam bahasa Melayu kuno (Contoh: diperbuat – niparwuat)
f. Ada bunyi konsonan yang diaspirasikan seperti bh, th, ph, dh, kh, h (Contoh:
sukhatshitta)
g. Huruf h hilang dalam bahasa moden (Contoh: semua-samuha, saya: sahaya)
Peralihan Bahasa Melayu Kuno Ke Bahasa Melayu Klasik

1. Pengaruh agama Islam yang semakin mantap di Asia Tenggara pada abad ke-13 turut
memberi kesan kepada perkembangan bahasa Melayu. Kedatangan Islam ke Tanah Melayu
telah banyak mengubah sistem bahasa Melayu terutama dari aspek kosa kata, struktur ayat
dan sistem tulisan.
2. Terdapat tiga batu bersurat yang penting:
a. Batu bersurat di Pagar Ruyung, Minangkabau (1356)- ditulis dalam huruf India dan
mengandungi prosa Melayu kuno dan beberapa baris sajak Sanskrit. Bahasanya berbeza
sedikit daripada bahasa batu bersurat abad ke-7.
b. Batu bersurat di Minye Tujuh, Acheh (1380)- masih memakai abjad India dan buat
pertama kalinya terdapat penggunaan kata-kata Arab seperti kalimat nabi, Allah dan
rahmat
c. batu bersurat di Kuala Berang, Terengganu (1303-1387)- ditulis dalam tulisan Jawi
dan membuktikan tulisan Arab telah telah digunakan dalam bahasa Melayu pada abad itu.
3. Ketiga-tiga batu bersurat ini merupakan bukti catatan terakhir perkembangan bahasa Melayu
kuno kerana selepas abad ke-14, muncul kesusasteraan Melayu dalam bentuk tulisan.

Bahasa Melayu Klasik

1. Abad ke –13 merupakan waktu bermulanya zaman peralihan di Kepulauan Melayu dengan
berkembangnya agama Islam ke rantau ini. Ini telah mempengaruhi bangsa dan bahasa di
sini, terutamanya bangsa dan bahasa Melayu. Pengaruh India sedikit demi sedikit mula
digantikan dengan pengaruh Islam dan Arab. Kegemilangannya bahasa Melayu klasik boleh
dibahagikan kepada tiga zaman penting iaitu zaman kerajaan Melaka, zaman kerajaan Acheh
dan zaman kerajaan Johor-Riau\
2. Zaman penting bagi Bahasa Melayu ialah pada zaman Kerajaan Melayu Melaka. Kerajaan
Melayu Melaka yang telah menerima Islam dan berjaya membina empayar yang luas telah
dapat meningkatkan kemajuan dan perkembangan Bahasa Melayu di rantau ini. Bahasa
Melayu telah digunakan dalam pentadbiran dan aktiviti perdagangan serta menjadi “lingua
franca” para pedagang. Bahasa Melayu juga telah menjadi alat penyebaran agama Islam ke
seluruh Kepulauan Melayu. Bahasa Melayu telah mendapat bentuk tulisan baru iaitu tulisan
Jawi. Perbendaharaan kata juga telah bertambah dengan wujudnya keperluan untuk
mengungkapkan idea-idea yang dibawa oleh peradaban Islam. Keagungan Kesultanan
Melaka jelas tergambar di dalam “Sejarah Melayu” oleh Tun Seri Lanang, sebuah karya
dalam Bahasa Melayu yang sangat tinggi nilainya.
3. Kedatangan orang-orang Eropah dan kejatuhan Kesultanan Melaka ke tangan Portugis pada
tahun1511 masehi tidak menamatkan pengaruh Bahasa Melayu. Ramai di antara mereka
yang menjalankan penyelidikan dan menyimpan catatan mengenai bahasa dan kesusasteraan
Melayu. Beberapa contoh usaha mereka ialah :
a. Pigafetta, seorang ketua kelasi berbangsa Itali dalam pelayarannya bersama Magellan,
telah menyusun kamus Melayu-Itali semasa singgah di Pulau Tidore pada tahun 1521.
Kamus ini merupakan daftar kata daripada bahasa yang dituturkan oleh orang-orang di
pelabuhan itu dengan lebih 400 patah perkataan dan merupakan daftar kata Melayu-
 Eropah yang tertua. Kedudukan Pulau Tidore yang terletak jauh daripada tempat asal

Bahasa Melayu menggambarkan betapa luasnya Bahasa Melayu tersebar.

b. Jan Hugen Van Linschotten, seorang bangsa Belanda pernah tinggal di Indonesia antara
tahun 1586 hingga 1592 dan berkhidmat sebagai pegawai kepada pemerintah Portugis.
Beliau ada mencatatkan dalam bukunya bahawa Bahasa Melayu dianggap sebagai bahasa
yang paling dihormati antara bahasa-bahasa negeri timur.
c. Pada awal abad ke-18, Francios Valentijn, seorang pendeta dan ahli sejarah bangsa
Belanda yang banyak menulis menganai wilayah Kepulauan Melayu, telah
menggambarkan kepentingan Bahasa Melayu seperti berikut :
“Bahasa mereka, Bahasa Melayu, bukan sahaja dituturkan di daerah pinggir laut, tetapi
juga digunakan di seluruh Kepulauan Melayu dan di segala negeri-negeri Timur,
sebagai suatu bahasa yang difahami di mana-mana sahaja oleh setiap orang.”
4. Satu bukti tentang tingginya martabat Bahasa Melayu dan luas penggunaanya di wilayah ini
adalah pada surat-menyurat antara pentadbir dan raja-rja di Kepulauan Melayu. Antaranya
ialah :
a. Surat Sultan Acheh kepada Kapitan Inggeris, James Lancester (1601
b. Surat Sultan Alauddin Shah dari Acheh kepada Harry Middleton (1602)
c. Surat Sultan Acheh kepada raja Inggeris, King James (1612)
(Ketiga-tiga surat ini tersimpan di perpustakaan Bodelein, London)
5. Dalam abad ke-17, terdapat banyak usaha oleh sarjana-sarjana Eropah untuk menyusun
kamus dan daftar kata, yang kemudiannya diteruskan kepada bidang morfologi, sintaksis dan
fonologi.

6. Tokoh-tokoh tempatan juga tidak ketinggalan memberikan sumbangan. Kebanyakan usaha

mereka berkisar tentang agama dan sastera. Palembang dan Acheh telah menggantikan
Melaka sebagai pust keintelektualan Melayu. Tokoh-tokoh di Acheh antaranya ialah :
a. Sheikh Nuruddin Al-Raniri (“Bustanul Salatin”)
b. Shamsuddin Al-Sumaterani (“Mirat Al-Mukmin”)
c. Abdul Rauf Singkel (“Mirat Al-Tullab”)
d. Hamzah Fansuri (“Syair Perahu”)

7. Di Palembang pula terdapat Abdul Samad Al-Falambani dengan kitab “Hikayat Al-Salakin”.

8. Selain daripada Acheh dan Palembang, beberapa tokoh juga timbul di tempat-tempat lain. Di
Brunei, Pengiran Syahbandar Muhammad Salleh (Pengiran Indera Muda) telah menghasilkan
“Syair Rakis”, manakala di Banjarmasin pula terkenal dengan Arshad Al-Banjari dengan
kitab “Sabil Al-Muhtadin”. Sheikh Mohd Ismail Daud Al-Fatani di Pattani pula
menghasilkan “Matla’al Badrain” dan “Furu’ Al-Masail”.

Ciri-ciri bahasa Melayu klasik:

1. Ayatnya panjang, berulang, berbelit-belit dan banyak menggunakan struktur ayat pasif.
2. Menggunakan bahasa istana: contoh tuanku, baginda, bersiram, mangkat dsb.
3. Kosa kata arkaik dan jarang digunakan ; ratna mutu manikam, edan kesmaran (mabuk
asmara), sahaya, masyghul (bersedih)
4. Banyak menggunakan perdu perkataan (kata pangkal ayat): sebermula, alkisah, hatta, adapun.
5. Banyak menggunakan ayat songsang: pendepanan predikat
6. Banyak menggunakan partikel “pun’ dan `lah’

Perkembangan Bahasa Melayu Moden

1. Bahasa Melayu moden dikatakan bermula pada abad ke-19. Hasil karangan Munsyi Abdullah
dianggap sebagai permulaan zaman bahasa Melayu moden kerana sifatnya yang dikatakan
agak menyimpang dengan bentuk bahasa Melayu klasik. Sebelum penjajahan British, bahasa
Melayu mencapai kedudukan yang tinggi, berfungsi sebagai bahasa perantaraan, pentadbiran,
kesusasteraan, dan bahasa pengantar di pusat pendidikan Islam.

2. Selepas Perang Dunia Kedua, British merubah dasar menjadikan bahasa Inggeris sebagai
bahasa pengantar dalam sistem pendidikan.

3. Semasa Malaysia mencapai kemerdekaan, Perkara 152 Perlembagaan Persekutuan

menetapkan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan yang menyebut bahawa, “Bahasa
Kebangsaan negara ini adalah Bahasa Melayu dan hendaklah ditulis dalam apa-apa tulisan
sebagaimana yang diperuntukan dengan undang-undang Parlimen”.

4. Akta Bahasa Kebangsaan 1963/1967 menetapkan bahawa bahasa Melayu ialah bahasa rasmi
negara (bahasa yang digunakan dalam semua urusan rasmi kerajaan persekutuan, negeri,
tempatan dan badan berkanun).

5. Laporan Razak 1956 mencadangkan agar bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa pengantar
dalam sistem pendidikan negara dan menjadi alat utama perpaduan antara kaum.