KABANATA 34 P.Damaso: Magbabayad ang lahat!
Ngayon pa
Narrator: Isang marangyang pananghalian ang
pinagsaluhan ng mga mamamayan sa San Diego.
Nang may natanggap si Kapitan Tiago na isang
telegram na ibinigay sa kanya ng kawani.
Kapitan Tiago: Mga padre, ginoo, at
binibini.Ipagpatawad niyo ngunit kailangan ko ng
umalis. Nagpadala ng telegram ang kapitan heneral
at siya ay darating mamayang ikaapat na hapon.
Kailangan ko pang magayos sa bahay para sa
pagdating niya, sapagkat sa tahanan ko siya
tutuloy. Paalam.
Narrator: At kumaripas na ng takbo si Kapitan
Tiago. Nagtaka naman ang karamihan sapagkat
hindi pa dumarating si Padre Damaso. Habang
kumakain ay nag-uusap- usap ang mga nasa hapag.
Napadako ang usapan sa hindi pagdating ni Padre
Damaso, ang kamang-mangan ng mga magsasaka
sa mga kubyertos, ang mga kursong nais nilang
ipakuha sa kanilang mga anak, at kung ano- ano pa.
PADRE SALVI: Maitatawag niyo bang trabaho ang
pagsesermon?
DOÑA VICTORINA: Aba’y oo naman!
KAPITAN TIYAGO: Paano mo naman nasabi?
DOÑA VICTORINA: Well, hindi niyo ba napapansin
si Padre Damaso? Sa tuwing siya’y sumisigaw at
nagdadabog, siya’y tumataba!
Narrator: Biglang darating si Padre Damaso kahit
patapos na ang tanghalian. Lahat ay gulat pero
lahat pwera si Ibarra ay bumati sa kanya.
P.Damaso: Bakit hindi ninyo ipagpatuloy ang inyong
pag-uusap?
Alkalde: Nabanggit lamang sa akin ni Crisostomo
ang mga taong nakatulong sa kanya gaya ng
arkitekto at ng Reverencia.
P.Damaso: Nakatatawa ang mga taong kumukuha
ng serbisyo ng isang arkitekto. Nagpapakita lamang
ng
kamangmangan ng isang Indio na nagdudunung-
dunungan! Ako lamang ang gumuhit ng plano ng
simbahang iyan.
Alkalde: Subalit ang ipinapatayong gusali ni G.
Ibarra ay nangangailangan ng eksperto.
P.Damaso: Eksperto? Ang isang paaralan ay
binubuo lamang ng apat na pader at isang bubong
na sawali.
Alkalde: Sandali lamang Padre Damaso.
lamang ay pinarurusahan na ang ama ng isang
ulupong! Nangangamatay sa loob ng bilangguan at
ni walang mahigaang…
Narrator: Sa sobrang galit ni Ibarra ay hinawakan
niya ang leeg ng pari upang hindi ito makakilos at
saka iniamba ang matalim na kutsilyo.
Ibarra: Wala kahit sinuman ang maaaring
umalipusta sa aking ama! Itong paring ito ang
pinakainiwas-iwasan ko. Isang
paring walang galang, at walang utang na loob! Isa
siyang demonyong nagbabanal-banalan! Siguro
naman ay dapat
siyang mamatay!
Alkalde: Huwag, Señor. Huwag niyong hayaan ang
sarili ninyong magkasala sa Diyos!
Ibarra: Magdasal ka na sa lahat ng santo, Padre.
Makikita na natin kung dugo o lusak ang
dumadaloy sa mga ugat mo!
Narrator: Iniangat ni Crisostomo ang braso at
aktong uundayan ng saksak si Padre Damaso sa
dibdib.
M. Clara: Crisostomo, huwag! Para sa akin, maawa
ka sa kanya!
Narrator: Nanghihinang binitiwan niya ang kutsilyo
pati na rin si Padre Damaso. Mabilis siyang lumayo
at nawala
Kabanata 60
Narrator: Isang gabi, may isang salu-salong
naganap sa tahanan ni Kapitan Tiyago. Pinag-
uusapan ng mga panauhin ang balita tungkol sa
pagkadakip kay Crisostomo Ibarra, kasabay nito ang
balitang ikakasal na si Maria Clara sa kastilang si
Alfonso Linares.
Dona Victorina: Malaki talaga ang nagagawa ng
isang may kamag-anak na nanunugkulan sa
pamahalaan, di ba? Dahil
diyan ay nakakapaglabas-masok siya palagi sa loob
ng palasyo ng Kapitan-Heneral .Una ko pa lamang
nakita iyang si
Ibarra ay naniwala na akong isa siyang Pilibustero.
Kapitan Tiago: Ano pala ang sabi ng Kapitan-
Heneral sa kalagayan ni Crisostomo Ibarra?
Dona Victorina: Iminugkahi ng pinsan kong si
Linares na siya’y bitayin.(sabay tawa)
Linares; Hindi..(tututol pa sana siya, ngunit di siya MARIA CLARA: Basta lagi mong tandaan, kahit
binigyan ng pagkakataong magsalita ng donya) nasaan ka man, ikaw lamang ang iibigin ko,
Dona Victorina: Wag mo nag ipaglihim sa amin, Crisostomo.
pinsan. Ikaw ang tagapayo ng Kapitan at..” IBARRA: Paalam, Maria Clara...
Narrator: Nakita ng Doña na paparating si Ma. Narrator: Umalis na si Ibarra at napaiyak na lamang
Clara si Maria Clara.
Doña Victorina: Clarita, iha. Ikaw talaga ang
dinadalaw namin. Mabuti naman at nakita kita.
Kaya kami nagpunta rito ay
upang mapag-usapan na ang mga hindi natapos na
pag-uusap noon.

Ma.Clara: Mawalang galang na po..babalik na po

muna ako sa aking silid.
Dona: O siya Tiago, dapat nang matuloy ang
kasalan ni Ma. Clara at ng aking pinsan.
(Tumingin si kapitan tiago kay tiya Isabel)
Kapitan Tiago: Ipagsabi mong magdaraaos tayo ng
isang piyesta.
(napangiti ang Donya sa narinig)
Dona: Maganda yan! O siya, mauuna na kami!
Kapitan tiago: Sige. Salamat sa pagdalaw.
Narrator: Di naglaon ay umalis, na ang mga
Espedana at Linares. Nakikinita na ni Kapitan Tiago
na siya’y kaiingitan ng mga tao sapagakat siya’y
makapaglalabas masok sa palasyo sa sandaling
maging manugang si Linares.
Kinabukasan, puno ng bulwagan ni Kapitan Tiyago
ng mga tao. Nang tumigil na ang kasiyahan, ang
malungkot na dalaga ay nagtungo sa Asotea at
pinagmasdan ang ilog. At makalipas ang ilang
sandali nakita niya ang isang bangkang puno ng
dayami na huminto sa pantalang bahagi ng bawat
bahay sa tabing-ilog.
MARIA CLARA: Crisostomo…?
IBARRA: Mahal ko...tinulungan ako ni Elias na
makatakas.
MARIA CLARA: Patawarin mo ako, mahal ko.
IBARRA: Hindi masama ang loob ko sa’yo. Ako ang
patawarin mo...dahil kailangan ko nang lumayo
sa’yo...sa lugar na ito...
MARIA CLARA: Hindi. Hindi ka dapat humingi ng
tawad, dahil nasisiguro ko, mag-aalinlangan ka sa
akin kapag nalaman mong…
IBARRA: Nalaman kong ano?
MARIA CLARA: ...ang tunay kong ama ay ang
kinasusuklaman mong si Padre Damaso...
IBARRA: Paano—