Univerzitet Crne Gore

Ekonomski fakultet Podgorica

RJEŠAVANJE PROBLEMA JAVNOG DUGA - PRIMJERI RAZLIČITIH

ZEMALJA
-seminarski rad-

Mentor: Mr Milena Radonjić Studenti: Jelena Knežević 100/15

Ivana Đakonović 76/15

Podgorica, 03.04.2020. godine

 SADRŽAJ

UVOD................................................................................................................................ 3
POJAM I VRSTE JAVNOG DUGA...............................................................................4
NAČELA JAVNOG DUGA............................................................................................5
UPRAVLJANJE JAVNIM DUGOM..............................................................................6
OSNOVNI PROBLEMI JAVNOG DUGA.....................................................................6
SPECIFIČNOSTI REAGOVANJA POJEDINIH ZEMALJA NA PROBLEM
JAVNOG DUGA...............................................................................................................7
 Primjer Crne Gore.....................................................................................................................7
 Primjer Srbije...........................................................................................................................11
 Primjer SAD-a..........................................................................................................................13
 Primjer Grčke..........................................................................................................................15
ZAKLJUČAK.................................................................................................................17

2
 UVOD

Globalna finansijska kriza uzrokuje ozbiljne destabilizacije javnih finansija. Poznato je da

se u kriznim vremenima prihodi države smanjuju, a izdaci iz državne blagajne i dalje se
povećavaju. Kada država ne može porastom prihoda stvoriti novac za finansiranje javnih
izdataka, onda se najčešće odlučuje zadužiti, te onda govorimo o javnom dugu. Javni dug u
mnogim zemljama neprestano raste predstavljajući opasnost za makroekonomsku stabilnost. U
brojnim zemljama javni dug prijeti da izazove neke veće poremećaje i ekonomski slom države.
Međutim, zbog niza prednosti javnog duga neke zemlje ga se nerado odriču jer on može
predstavljati izvor prihoda, posebno u periodima privredne krize, elementarnih nepogoda ili čak
ratova. Privlačnost javnog duga s jedne i opasnost koja vreba kao posljedica pretjeranog
zaduživanja s druge strane, zahtjevaju stalnu opreznost i pažnju pri upotrebi ovog instrumenta
fiskalne politike. Upravo je ta neophodnost racionalnog upravljanja javnim dugom podstakla
ekonomsku nauku na proučavanje ovog fenomena, njegovih uzroka i posljedica, na određivanje
njegovih optimalnih i održivih granica. Može se reći da sva ta istraživanja su pomogla da se
donekle shvati problem javnog duga, ali zbog njegove kompleksnosti i specifičnosti nisu uspjeli
da dođu do univerzalnih smjernica pomoću kojih bi se taj problem skroz riješio.
Praksa je pokazala da javni dug može pozitivno djelovati na neku zemlju, može biti važan
oslonac u rastu i razvoju neke zemlje pod uslovom da se taj dug koristi za profitabilne ciljeve kao
što su izvozno orjentisane ili ostale proizvodne djelatnosti. Ali i da veliki javni dug može biti
kočnica pri rastu te da može zemlju voditi u suprotnom smjeru ako se to zaduživanje koristi u
potrošačke aktivnosti, ili još gore, u svrhu servisiranja prethodnog zaduživanja što predstavlja
ozbiljnu opasnost za svaku zemlju. Univerzalna granica održivosti javnog duga ne postoji.
Naime, praksa je pokazala da postoje zemlje koje su se suočile sa finansijskom krizom pri vrlo
malom udjelu javnog duga u BDP- u (zemljama Latinske Amerike) pa su doživjele bankrot
države, ali i da postoje zemlje koje imaju jako velik udio javnog duga u BDP-u koji čak prelazi
iznos godišnjeg BDP-a, a da nemaju prevelikih problema sa servisiranjem istog duga (SAD).

3
 POJAM I VRSTE JAVNOG DUGA

Javni dug se može definisati kao akumulirana pozajmljena novčana sredstva države, odnosno
zbir svih potraživanja koja prema državi imaju njeni povjerioci u određenom trenutku. Riječ je o
kumuliranim budžetskim manjkovima i deficitima koje je država finansirala zaduživanjem.
Pojam javni dug uglavnom se koristi kao sinonim za finansiranje deficita javnog sektora, svih
nivoa vlasti države.
Međutim, ovaj pojam, veoma bitan za savremenu državu, datira još od prije kapitalizma i to u
srednjem vijeku kada se stvarao na bazi zaloga državnih dobara i služio je potrebama vladara.
Odnosno, prvi oblici javnog duga zabilježeni su u robovlasničkom društvu, koji se zasnivao na
prinudnoj osnovi, tj. totalitarni vladari su uzimali od svojih naroda novac bez obaveza da ga
vrate. U feudalnom društvu takođe su korišteni javni dugovi za finansiranje ratova, u većini
slučajeva radilo se o kratkoročnim zajmovima sa visokim kamatnim stopama zbog rizika vezanog
za povrat tih zajmova. Kao garancije zajmodavcima služila su državna imanja kao što su rudnici i
sl. Tokom srednjeg vijeka vođenje ratova državama nije dopustilo da se dovoljno posvete
osnovnim državnim funkcijama u cilju stabilizacije države i privrednog rasta kako bi se
obezbijedilo dovoljno prihoda po osnovu poreza i ostalih državnih dažbina. U takvoj situaciji
javni dug postaje značajan izvor prihoda države kako bi neutralisala ostvareni deficit.

Savremena finansijska teorija nastajanje i razvoj javnog duga izvodi iz sledećih razloga:
- moderna država bez javnog duga ne bi mogla vršiti svoju osnovnu funkciju;
- ulaganje u privredu, i to u privredne investicije, obezbjeđuje uslove za otplatu duga i
jačanje privrednog potencijala zemlje;
- ulaganja u privrednu i neprivrednu infrastrukturu: poljoprivreda, energetika,
saobraćajnice, vodosnadbijevanje, komunalni objekti;
- zaduživanjem u inostranstvu stvara se dodatna akumulacija;
- obezbjeđuje se veća dinamika akumuliranja sredstava u odnosu na poreze;

U zavisnosti od kriterijuma koji se uzimaju postoje različite klasifikacije javnog duga, a jedna od
njih je:

 Prema teritorijalnom principu: unutrašnji i spoljašnji

 Prema stepenu valjanosti: dobrovoljni i prinudni
 Prema načinu otplate i garanciji: anuitetski, rentni, dugovi s naplatom kamate i bez
naplate kamate
 Prema stepenu garancije: dug sa zalogom i bez zaloga

4
Jedan od najvažnijih klasifikacija jeste prema teritorijalnom principu, odnosno podjela na
unutrašnji i spoljašnji javni dug. Unutrašnji javni dug se stvara prema stanovništvu, bankama,
preduzećima i ostalim finansijskim organizacijama. Spoljašnji dug ili dug u inostranstvu se stvara
prema bankama ili stranim vladama i to u funkciji stvaranja deviznih rezervi i potrebe za
stabilizovanje vlastite valute, kao dodatna akumulacija, za finansiranje deficita budžeta i za
smanjenje deficita u platnom bilansu.
Razlikujemo dva osnovna sistema emisije duga i to direktni i indirektni. Direktna emisija javnog
duga sprovodi se u razvijenim zemljama koje imaju razvijenu i privredu i finansijsko tržište, ali i
štednju. Ovdje se unaprijed utvrđeni načini otplate i kamate. Indirektna emisija javnog duga
podrazumijeva njegovo ustupanje po već utvrđenoj cijeni. Naj;ešće se ustupa bankama gdje one
dug isplaćuju odmah, a kasnije preprodajom obveznica formiraju sredstva.

NAČELA JAVNOG DUGA

Zbog rastućeg značaja javnog duga u strukturi javnih prihoda ukazala se potreba za utvrđivanjem
temeljnih pravila koje je potrebno poštovati pri zaduživanju države grupisanih u nekoliko načela:
1. Ravnomjerna raspodjela tereta zajma kao načelo zahtjeva da se teret koji snose poreski
obveznici prilikom vraćanja duga jednako rasporedi na generacije posmatrano kroz
vremensku dimenziju. Ovo načelo takođe podrazumjeva da se dobrima, u koja se investira
javni dug, služe oni koji će vraćati sredstva državi pomoću kojih je isto javno dobro
izgrađeno.
2. Načelo rentabilnosti podrazumijeva da se prikupljena sredstva ulažu u produktivne svrhe,
odnosno u one projekte koji će moći finansirati vraćanje tog zajma, što će olakšati
servisiranje javnog duga, a samim time i smanjiti poresko opterećenje građana koji
vraćaju javni dug.
3. Konjukturno političko načelo upućuje na korišćenje javnog duga kao instrumenta
antiinflacione politike kojom će se neutralisati recesija u privredi.
4. Načelo preraspodjele dohotka i imovine pretpostavlja da se javnim dugom negativno ne
utiče na ekonomsko-socijalnu strukturu građana. Porezi za razliku od javnog duga
obuhvataju sve stanovnike zemlje, dok u procesu prikupljanja javnog duga mogu da
učestvuju samo viši slojevi građana sa viškom prihoda, koji će se naknadnim primanjem
posuđene glavnice i pripadajuće kamate dodatno obogatiti što može narušiti socijalno
stanje u zemlji.
5. Načelo privrednog rasta nalaže da se sredstva javnog duga investiraju u privredni sektor
koji će obezbijediti povrat kapitala i eskpanziju privrede u budućnosti s minimalnom
stopom koja bi se ostvarila ulaganjem privatnih sredstava.

5
 UPRAVLJANJE JAVNIM DUGOM

Upravljanje javnim dugom predstavlja proces planiranja i sprovođenja strategije za upravljanje

javnim dugom u cilju prikupljanja potrebnih finansijskih sredstava za finansiranje deficita države,
vodeći računa o odnosu troškova i rizika, ali i istovremenog podsticanja razvoja domaćeg tržišta
državnih hartija od vrijednosti. Međutim, ciljevi i mogućnosti pojedinih zemalja su različiti, a
njihove potrebe su zavisne od visine i strukture duga, razvijenosti tržišta kapitala, kvaliteta
fiskalne i monetarne politike.
Država zaduživanjem odlaže plaćanje troškova današnje potrošnje za budućnost i za to plaća
kamate. Kada se javni dug posmatra na takav način, jasno je koliko je rizičan i odgovoran
zadatak njegovim upravljanjem. U tom smislu država sa slabo strukturisanim dugom je osjetljiva
na spoljne ekonomske šokove i krizu likvidnosti. Značajan cilj jeste razvoj domaćeg tržišta
državnih hartija od vrijednosti. Likvidno tržište smanjuje troškove zaaduživanja, a promet
obveznica je osnova za utvrđivanje prometa ostalih finansijskih instrumenata. Značajan cilj jeste i
povećanje transparentnosti javnog duga, odnosno da planovi zaduživanja, pravila i uslovi
izdavanja državnih obneznica moraju biti javno objavljeni i jasni investitorima.
U upravljanju tržišnim rizikom važno je proučiti finansijska obilježja države koji se koriste za
otplatu dugova i usklađivanja prihoda i obaveza. Glavni prihodi države su porezi naplaćeni u
domaćoj valuti, što je dobar uslov za kontrolisanje duga u domaćoj valuti. Naravno iako je
gotovo nemoguće potpuno uskladiti dohodak i rashod države sama analiza bilansa pomaže državi
da smanji i rizike i troškove i na taj način kreira strategiju koja najviše odgovara prilikama u
zemlji.

OSNOVNI PROBLEMI JAVNOG DUGA

Među osnovnim uzrocima stvaranja javnog duga smatraju se vanredni veliki javni rashodi,
investiranje države u privredu sredstvima izvan redovnih poreza, nepoklapanje vremena
formiranja javnih prihoda i trošenje sredstava- javnih rashoda, stalni budžetski deficit koji nije
moguće pokriti redovnim javnim prihodima. Tu se ubrajaju i procesi ubrzane urbanizacije koji
predstavljaju značajan faktor koji dovodi do porasta javnih rashoda. Povećanje funkcija države
nužno povećava javne rashode, naročito porast državnog aparata i zapošljavanje javnih
službenika. Dolazi do konstantnog širenja državne administracije i multiplikovanje državnih
funkcija.

6
Kao rezultat stvaranja javnog duga dolazi i do problema koje on stvara. Neki od osnovnih
problema jesu:
- otplate kamate i glavnice javnog duga je smanjena količina novca koju bi država mogla
koristiti za finansiranje javnih potreba;
- otplata javnog duga putem visokih poreza tereti ne samo sadašnje već i buduće generacije
poreznih obveznika;
- prevelik javni dug destabilizira domaću privredu mogućim povećanjem inflacije, te
rastom kamatnih stopa na kredite stanovništvu i preduzećima;
- preveliki javni dug smanjuje mogućnosti rasta bruto domaćeg proizvoda.

SPECIFIČNOSTI REAGOVANJA POJEDINIH ZEMALJA NA PROBLEM

JAVNOG DUGA

 Primjer Crne Gore

Javni dug Crne Gore na dan 31.12.2018. godine iznosio je 3223,38 miliona eura ili 70% BDP-a.

Grafik 1. Javni i državni dug Crne Gore u milionima eura

Stanje javnog duga, tokom prva tri kvartala 2018. godine, uvećano je, prije svega, usled
zaduženja na međunarodnom tržištu putem emisije euroobveznica (u aprilu 2018. godine), u
iznosu od 500 miliona eura, kojima je refinansirano 362,35 miliona eura obveznica koje
dospijevaju u 2019, 2020. i 2021. godini, kao i zbog povlačenja sredstava za razvojne projekte.
Tokom istog perioda, potpisan je i komercijalni kreditni aranžman, koji je podržan garancijom
Svjetske banke, u ukupnom iznosu od 250 miliona eura, sa periodom otplate od 12 godina,
uključujući grejs period od 4 godine i kamatnom stopom EURIBOR + 2,95%. Sredstva ostvarena

7
realizacijom ovog aranžmana će se koristiti za otplatu dijela državnog duga, a veći dio sredstava
biće iskorišćen za refinansiranje duga u 2019. godini.
Unutrašnji dug rastao je tokom 2018. godine usled emisije državnih zapisa, radi održavanja
tekuće likvidnosti. Ipak, na kraju trećeg kvartala 2018. godine, došlo je do smanjenja unutrašnjeg
duga, u odnosu na kraj 2017. godine, usled otplate državnih zapisa do nivoa sa kraja 2017.
godine, komercijalnih zajmova uzetih kod domaćih banaka. Pored opisanih finansijskih
aktivnosti, na povećanje spoljnjeg duga, u prva tri kvartala 2018. godine, u velikoj mjeri uticalo
je i povlačenje kreditnih sredstava za potrebe realizacije infrastrukturnih projekata, u prvom redu,
izgradnje prioritetne dionice Smokovac-Uvač-Mateševo, u iznosu od 105,79 miliona eura, a do
kraja 2018. godine se dodatno angažuju sredstava u iznosu od oko 84,21 miliona eura. Dolazi i
do produžetka izvođenja građevinskih radova, što će za posljedicu imati i produžetak perioda
povlačenja kreditnih sredstava iz kredita sa Kina Exim bankom. U tom smislu, očekuje se da će
2019. godine, biti povučeno oko 180,00 miliona eura, dok će preostali iznos biti povučen do kraja
2020. godine.

Grafik 2. Sredstva za izgradnju autoputa

Do 30. septembra 2018. godine, izvršena je otplata duga po osnovu glavnice, rezidentima i
nerezidentima, u ukupnom iznosu od 455,58 miliona eura i otplata duga iz ranijeg perioda‐stara
devizna štednja u iznosu od 1,53 miliona eura. Otplata po osnovu kamate, rezidentima i
nerezidentima, iznosila je ukupno 70,51 miliona eura.

Jedan od veoma važnih instrumenata za upravljanje dugom predstavlja i Srednjoročna strategija

upravljanja dugom za period 2018.-2020. godine, koju je Vlada Crne Gore usvojila u aprilu 2018.
godine. Strategija upravljanja dugom pripremljena je sa ciljem analize postojećeg duga i
potencijalnih izvora finansiranja, analize troškova i rizika mogućih zaduživanja, razvoja domaćeg
tržišta, kao i definisanja smjernica za dalju politiku upravljanja zaduživanjem i dugom.
Ključne smjernice na kojima se zasniva strategija odnose se na:
1. ujednačavanje otplate duga po godinama i produžavanje ročnosti
komercijalnog duga;
2. upravljanje valutnim rizikom i rizikom kamatnih stopa;

8
 3. postepeni razvoj domaćeg tržišta državnih hartija od vrijednosti, kao i
4. minimiziranje troškova zaduživanja.

Shodno tome, potrebno je da se, u narednom trogodišnjem periodu, sprovedu aktivnosti u cilju
smanjenja rizika refinansiranja, čime bi se smanjio rizik Države na međunarodnom tržištu, a
samim tim uticalo i na cijenu zaduživanja. S tim u vezi, Ministarstvo finansija je, nakon usvajanja
strategije, u 2018. godini sprovelo operaciju upravljanja obavezama, putem emisije obveznica na
međunarodnom tržištu. Tom prilikom izdate su euroobveznice u vrijednosti od 500,00 miliona
eura, sa rokom dospijeća od 7 godina i kamatnom stopom od 3,375%, koje su poslužile za
refinansiranje dijela obveznica koje dospijevaju u 2019, 2020. i 2021. godini. Refinansirana
vrijednost obveznica iznosi 362,35 miliona eura. Na taj način postignut je cilj da se smanji
pritisak na javne finansija po osnovu otplate duga. Pored navedenog, Vlada ima namjeru da
sprovede i hedžing aranžman za potrebe minimiziranja valutnog rizika kod kredita uzetog od
Exim Kina banke, za potrebe izgradnje autoputa Bar-Boljare.
Ukupan javni dug Crne Gore, na dan 31.12.2019. godine, iznosi 3.788,82 miliona eura, odnosno
77,2% BDP-a.

Grafik 3. Javni i državni dug u 2018. i 2019. God

U odnosu na kraj 2018. godine, došlo je do povećanja državnog duga u ukupnom iznosu od
555,44 miliona eura, što je rezultat povećanja spoljnjeg duga za 368,47 miliona eura, i povećanja
domaćeg duga za 186,98 miliona eura. Do povećanja spoljnjeg duga došlo je prvenstveno zbog
emisije euroobveznica na međunarodnom tržištu, u iznosu od 500 miliona eura,-kao i zbog
zaduženja kod kineske EXIM banke,-radi izgradnje prioritetne dionice autoputa. Domaći dug je
povećan u najvećoj mjeri usled emitovanih domaćih obveznica, u iznosu od 142,44 miliona eura.

9
 Grafik 4. Kamatna struktura državnog duga

Tokom 2019. godine, potpisani su sledeći dugoročni kreditni aranžmani:

 Sa Crnogorskom komercijalnom bankom a.d. Podgorica - CKB, za nabavku oklopnih

vozila za potrebe Ministarstva odbrane, u iznosu od 30,00 miliona eura;
 Sa Podgoričkom bankom a.d. Podgorica OTP group – PGB, u cilju obezbjeđivanja
nedostajućih sredstava za potrebe finansiranja budžeta za 2019. godinu, u iznosu od
47,00 miliona eura.

Ukupna obaveza po osnovu obeštećenja (restitucije), na kraju 2019. godine, iznosi oko 86,35
miliona eura što je za 0,25 miliona manje nego na kraju 2018. godine, kada je ova obaveza
isnosila 86,60 miliona eura. U toku 2019. godine izvršena je otplata dijela duga za deviznu
štednju u iznosu od oko 1,08 miliona eura. Takođe, tokom godine je izvršeno refinansiranje
duga po osnovu državnih zapisa, kao i državnih zapisa koji su korišćeni za tekuću likvidnost
tokom godine u iznosu od oko 144 miliona eura. Na kraju godine dug po osnovu državnih
zapisa, u odnosu na kraj 2018. godine je smanjen za 5,00 miliona eura.

■Osnovni scenario kretanja državnog i javnog duga u periodu 2019 – 2021

Grafik 5. Kretanje državnog i javnog duga u periodu od 2018. do 2021. godine

U 2019. godini, došlo je do blagog smanjenje duga, izazvano prvenstveno efektima procesa
refinansiranja koje je sprovedeno u 2018. godini. Postepeno opadanje državnog i javnog duga
karakterisaće i 2020. godinu, što je uzrokovano refinansiranjem duga po osnovu obveznica koje
dospijevaju u toj godini. Naime, obveznice emitovane u 2015. godini (u vrijednosti od 500,0
miliona eura) dospijevaju 2020. godine. Iznos duga po osnovu ove emisje smanjen je u 2018.
godini, putem refinansiranja, za oko 178,90 miliona eura, i sada iznosi oko 321,10 miliona eura.
U skladu sa navedenim, vrijednost državnog duga za 2020. godinu iznosi oko 3.079,88 miliona
10
eura, odnosno 62,13% BDP-a, dok se očekuje da javni dug dostigne iznos od 3.200,88 miliona
eura, odnosno 64,58% BDP.a.
Što se tiče 2021. godine, očekuje se nastavak trenda opadanja nivoa državnog duga, pa se
procjenjuje da će na kraju 2021. godine vrijednost državnog duga dostići iznos od 2.988,85
miliona eura, odnosno 58,17% BDP‐a, dok će javni dug iznositi oko 3.104,85 miliona eura,
odnosno 60,43% BDP‐a procijenjenog za 2021. godinu.

 Primjer Srbije

Javni dug Srbije na dan 31.12. 2018. godine iznosio je 23.015 miliona eura, odnosno 53,8%
BDP-a.

Grafik 6. Javni dug Republike Srbije u milionima eura u periodu od 2000. do 2018. godine

Grafik 7. Učešće javnog duga u BDP-u u procentima

11
Analizirajući moguće strategije zaduživanja, model Svjetske banke MTDS ukazuje da struktura
zaduživanja koja se zasniva na hartijama od vrijednosti emitovanim u dinarima i eurima
predstavlja najbolju opciju sa aspekta troškova (rizika). Strategija zaduživanja Republike Srbije
koja je primjenjivana u proteklih pet godina i koja se zasnivala na kombinaciji finansiranja iz
tržišnih izvora najvećim dijelom i djelimično iz koncesionalnih izvora finansiranja pokazala je da
u situacijama kada se mogu obezbjediti koncesionalni izvori finansiranja treba iskoristiti ta
sredstva, jer se na taj način smanjuju troškovi finansiranja uz prihvatljiv rizik, čime se ostvaruje
osnovni cilj upravljanja javnim dugom. Situacija na međunarodnom i domaćem finansijskom
tržištu, uspješna primjena mjera fiskalne konsolidacije uz dobru koordinaciju fiskalne i
monetarne politike u poslednje tri godine dovela je do značajnog pada troškova zaduživanja na
dinarskim i euro denominovanim hartijama od vrijednosti i smanjivanja riziko premije za srpske
državne hartije od vrijednosti na istorijski minimum. Novi okvir analize mogućih strategija
zaduživanja zasniva se na komparaciji strategije primjenjivane u proteklih pet godina sa
strategijama koje se zasnivaju isključivo na tržišnim finansijskim instrumentima denominovanim
u dinarima i eurima.

Grafik 8. Stanje javnog duga opšteg nivoa države po originalnim valutama u periodu od 2015. do 2018.godine

Fiskalna strategija predviđa smanjenje javnog duga opšteg nivoa države u narednom periodu do
2021. godine na nivo od 46,9% BDP, pri čemu se u skladu sa Smjernicama upravljanja javnim
dugom definisanim od strane Svjetske banke i Međunarodnog monetarnog fonda, u okviru
Strategije upravljanja javnim dugom vrši stres-scenario analiza uticaja promjene deviznog kursa
domaće valute u odnosu na valute u kojima je denominovan javni dug Republike Srbije.

Grafik 9. Osnovna projekcija stanja javnog duga opšteg nivoa države do 2021. godine

12
U poslednjih šest godina učinjen je značajan napredak u pogledu povećanja prosječne ročnosti
dinarskih državnih HOV i smanjenja troškova finansiranja po osnovu ovog vida zaduživanja,
čime je smanjena izloženost riziku refinansiranja. Bitno je napomenuti da je u navedenom
periodu prosječna kuponska stopa dinarskih državnih HOV smanjena sa 12,4% koliko je iznosila
na kraju septembra 2012. godine na 6,9% na kraju septembra 2018. godine.
Osnovni strateški ciljevi kojima je potrebno težiti u narednom dugoročnom periodu, kako bi se
minimizirali rizici povećanja zaduženosti i troškova servisiranja javnog duga su:

 da učešće duga denominovanog u dinarima iznosi najmanje 25% ukupnog javnog duga na
srednji rok;
 da učešće duga denominovanog u eurima u javnom dugu iznosi najmanje 60 % duga u
inovaluti, uključujući buduća zaduživanja i transakcije;
 da dođe do smanjenja učešća duga sa varijabilnom kamatnom stopom na ispod 20% u
srednjoročnom intervalu;
 da prosječna ponderisana kamatna stopa (WAIR) na unutrašnji javni dug ne prelazi
7,00%;
 da učešće kratkoročnog duga (čije je dospijeće do godinu dana) iznosi do 15 % ukupnog
javnog duga;

 Primjer SAD-a

8. septembra 2017. godine dug SAD-a prvi put premašio je 20 biliona dolara, da bi 2019. godine
dostigao rekordan nivo i premašio 22 biliona dolara. Posljednji put kada je odnos duga prema
BDP-u bio tako visok, bio je nakon recesije od 2007. do 2009. godine. Ovaj odnos trebalo bi da
pokaže sposobnost države da izmiruje svoje obaveze. Međutim, kada neka zemlja dođe do
situacije da ne može izmiriti svoje obaveze, tada prijeti da nastane dužnička kriza. Kako bi
izbjegli da dođu do ovakve situacije, Amerikanci pokušavaju da iskontrolišu jednu od najvećih i
najuticajnijih ekonomija na svijetu. Predlažu niz rješenja koja bi mogla pomoći da se postigne
stabilna i napredna američka ekonomija. Odgovarajući načini za ublažavanje tereta duga koje oni
predlažu jesu svakako povećanje prihoda, smanjenje potrošnje ili rast ekonomije.

Povećanje prihoda je, može se reći, sinonim za povećanje poreza. Porez na dohodak, porez na
imovinu, porez na benzin, samo su neki od postojećih poreza u državi i svi oni ostvaruju značajne
prihode za SAD. Povećanje jednog ili svih ovih poreza, bez nanošenja štete ekonomiji, povećalo
bi državne prihode, a samim tim i smanjilo državni dug.

13
 Grafik 10. Iznos poreske stope u procentima po kategorijama za 2017. godinu

Smanjenje potrošnje je druga opcija koju vlada Sjedinjenih Američkih Država sprovodi u cilju
smanjenja javnog duga. Prema podacima, Američka vlada troši bilione dolara godišnje (4.407
biliona dolara za 2019. godinu) za zaštitu i dobrobit svojih građana. To znači da vlada godišnje
troši oko 13500 dolara po stanovniku. Pošto procjenjuju da će prihodi u 2019. godini iznositi oko
3.422 biliona dolara, ostvario bi se deficit od 985 milijardi dolara, za koje bi vlada morala
pozajmiti novac. Da do toga ne bi došlo vlada će pokušati da smanji potrošnju u visini prihoda.
Na grafiku možemo vidjeti da najveći dio potrošnje usmjeren je upravo na odbranu, zdravstvo i
penzije, a zatim i na ostale kategorije poput obrazovanja, javne bezbjednosti i slično.

Grafik 11. Izdaci države za određene sektore u procentima za 2019. godinu

Ekonomski rast kao konačni način stabilizacije javnog duga, fokusira se na povećanje bruto
domaćeg proizvoda. Odnos duga i BDP-a je najbolji pokazatelj tereta koji dužnik snosi prilikom
zaduživanja. Investitori, lideri vlada i ekonomisti koriste upravo ovaj odnos kako bi uvidjeli
eventualnu sposobnost zemlje da otplati svoje dugove.

14
Ipak, američke vlasti smatraju da sa ovim mjerama svakako trebaju biti pažljivi i umjereni. Samo
povećanje poreza moglo bi ugušiti ekonomski rast, a ako bi se samo smanjila potrošnja moglo bi
doći do nezadovoljstva građana, u smislu neispunjenja očekivanja od strane vlade. Isto tako,
samo fokusiranje na BDP vrlo vjerovatno ne bi uspjelo, jer su se obećanja o bržem rastu
godinama u nazad pokazala praznim. U suštini, umjerenom kombinacijom ovih mjera moglo bi
se postići ono što je glavni cilj, a to je smanjenje javnog duga.

 Primjer Grčke

Grčka ekonomija je decenijama funkcionisala kao relativno zatvorena ekonomija, sa

karakteristično velikim javnim sektorom, prihodom koji je uglavnom poticao od usluga (npr.
turizam, brodovlasništvo i sl.), padom industrijske proizvodnje i izvoza, kao i sa primarnom
domaćom potrošnjom. Vremenom je u Grčkoj došlo do velikog budžetskog deficita, javnog
duga i deficita tekućih transakcija, uz pad konkurentnosti. Istovremeno su odlagane
neophodne strukturne reforme poreskog i penzionog sistema, tržišta rada i drugih važnih
oblasti. Ovi duboko ukorjenjeni problemi grčke ekonomije posebno su došli do izražaja
tokom globalne ekonomske krize, što je i dovelo do aktuelne situacije.
Dužnička kriza koja je zahvatila Grčku prouzrokovala je brojne ekonomske i društvene
posljedice, kao što su:

 „Začarani krug“ recesije

 Nezaposlenost
 Slabljenje malog i srednjeg preduzetništva
 Odliv mozgova
 Porast beskućništva
 Porast broja suicida
 Pogoršanje zdravlja stanovništva

Grčka, kao najzaduženija zemlja Evropske Unije, ima dug od 334,5 milijardi eura, što čini
181,1% njenog bruto društvenog proizvoda.Trenutno aktuelna vlada je u veoma teškom
položaju, jer mora da upravlja dugom i sprovodi mjere štednje, kako bi se zemlja izvukla iz
krize u kojoj se zadesila.
Oni ispituju 5 potencijalnih rešenja, a to su:
1. Grčka deflacija
Ovo dugoročno rešenje povezano je sa pojmom „unutrašnje devalvacije“ kao način da zemlja
postane konkurentna. Pad cijena uzrokovaće povećanje količine grčkih proizvoda što će dovesti

15
do toga da postanu konkurentniji na međunarodnom nivou. Ova politika može poboljšati spoljni
deficit jer će se ostvariti dodatni prihodi povećanjem izvoza.

2. Kratkoročno zaduživanje
Kao jedno od rešenja jeste i kratkoročno zaduživanje, odnosno Grčka se može zadužiti
kratkoročno da bi vratila svoje dugove. Grčka je 10. maja 2010. godine pozajmila 110 milijardi
eura u sporazumu koji je uključivao EU, ECB i MMF. U početku je trebalo da otplata duga traje
3 godine po godišnjoj kamatnoj stopi od 5,2%. U martu 2011. godine period otplate je produžen
za 7 godina, a kamatna stopa je smanjena na 4,2%. Zauzvrat, Grčka je pristala da smanji plate,
zamrzne penzije, privatizuje javna preduzeća i da sprovedu strukturne ekonomske i fiskalne
reforme da bi se postigli specifični ciljevi za deficit i dug.

3. Izdavanje obveznica
Cilj je da se Grčka zadužuje bez velikih kamatnih stopa, da ECB kupuje, odnosno, prodaje
obveznice po nižim stopama. To može biti razumno rešenje sve dok se Grčka ekonomija i druge
slabe ekonomije ne stabilizuju.

4. Skraćivanje javnog duga

Krajem drugog tromjesečja 2011. godine Grčka je imala oko 360 milijardi eura javnog duga.
Jedan od načina da se ublaži teret tog duga grčke ekonomije jeste skratiti taj dug, u smislu
plaćanja samo dijela duga domaćim i stranim kreditorima. Npr. ako bi skratili dug za 10%, to bi
smanjilo nivo duga za 36 milijardi eura.

5. Zamjena duga
Ova zamjena duga odnosi se na reprogramiranje duga putem zamjene obveznica, što bi
rezultiralo time da investitori dobiju novi dug čiji je rok otplate duži. Ova opcija mogla bi u
kratkom roku smanjiti opterećenje duga i istovremeno će kupiti Grčkoj dragocijeno vijeme za
otplatu preostalog duga i pomoći joj da ostvari strukturne ekonomske i političke reforme.

16
 ZAKLJUČAK

Posljedice današnje krize su široko rasprostranjene. Posmatrano na globalnom nivou, posljedice

krize su: pad ekonomske aktivnosti, produktivnosti, likvidnosti, zaposlenosti, stranih direktnih
investicija, slabljenje bankarskog sektora, pogoršanje fiskalne pozicije usled mjera za
stimulisanje potrošnje, porast javnog duga mnogih zemalja koji je dostigao neodrživ nivo.
Pitanje javnog duga i njegova održivost je jedno od najaktuelnijih pitanja današnjice upravo zbog
njegovog velikog porasta i u razvijenim i u zemljama u razvoju. Javni dug sam po sebi ne mora
biti nešto negativno, te vidimo da se u razvijenim zemljama uprkos velikom javnom dugu može
zabilježiti rast ekonomije. Sa druge strane može biti ozbiljnijih problema u zemljama u razvoju
gdje javni dug može sputavati rast. Problem javnog duga posebno je istakla i finansijska kriza
koja je uzrokovala mnoge probleme javnih finansija, prekomjernog deficita država, puno
nedostupnijeg i skupljeg zaduživanja i mnogih drugih problema. Zbog toga veoma je važno vršiti
procjenu rizika, pogotovo rizika zemlje ali veoma je važno i posvetiti se razvoju domaćeg tržišta
hartije od vrijednosti. Kao odgovor na krizu, države su počele intezivno da koriste kako postojeće
tako i nove finansijke instrumente.

17
Literatura

1. http://www.javnidug.gov.rs/lat/default.asp?P=46&MenuItem=4
2. https://commodity.com/debt-clock/greece/?fbclid=IwAR3wC-
fXq99g0pGLLQ_xFsdpkAStIaPH5PD-HlyyVEb8S7tiFl4m4fpGR1Y
3. http://www.mif.gov.me/vijesti/223888/Izvjestaj-o-preliminarnim-nivoima-budzetskog-
gotovinskog-deficita-javnog-duga-i-neto-zaduzenja-za-2019-godinu.html
4. https://www.investopedia.com/articles/personal-finance/061115/origins-greeces-debt-
crisis.asp
5. https://tradingeconomics.com/united-states/indicators
6. https://www.economicshelp.org/blog/27893/debt/solutions-to-national-debt/?
fbclid=IwAR1w5FdNXxPTrg-39d9IEnru6N2_DbnqSzpJk6pxxyCccKSKN55e8rXFwEE

18