POLITEHNIČKI FAKULTET TRAVNIK

Građevinarstvo i arhitektura

SAVREMENI GEODETSKI MJERNI UREĐAJI

Seminarski rad

Predmet: Geodezija Student:

Mento Broj indexa:

Maj, 2015. godine, Travnik

1
SADRŽAJ:

1. Uvod 3
2. Savremeni geodetski mjerni uređaji 4
2.1. Laserski mjerni uređaji 4
2.2. Elektronski tahimetri – totalne stanice 5
2.2.1. Optički tahimetri 6
2.2.2. Elektronički tahimetri 6
2.3. Niveliri 8
2.3.1. Automatski niveliri 8
2.3.2. Digitalni niveliri 8
2.4. Globalni pozicioni sistem – GPS 10
- Metode mjerenja sa GPS-om 12
2.5. Instrumenti za mjerenje dužina 13
- Planiranje GPS premjera 13
- Izravnanje GPS mreža 13
2.6. Mjerni sistemi 14
2.7. 3D laser – skeneri 14
3. Zaključak 15
4. Literatura 16

2
 1. UVOD

Šta je geodezija? Jedna od definicija je Helmert- ova: „Geodezija je znanost o izmjeri i

preslikavanju Zemljine plohe“. Osnovni cilj geodetske izmjere je utvrđivanje mjernih i
opisnih podataka radi određivanja položaja karakterističnih tačaka terena (objekta) za grafički,
a danas i digitalni prikaz. Prostorni položaj tačke određen je na osnovu poznavanja triju
koordinata. Položaj geodetske tačke u ravnini dat je dvjema koordinatama, treća koordinata je
nadmorska visina koja se odnosi na referentni nivo plohe mora. Geodetskom izmjerom
zemljišta utvrđuju se mjerni i opisni podaci o zemljištu radi korištenja tih podataka za izradu
karata i planova za potrebe prostornog planiranja i uređenja, za korištenje građevinskog
zemljišta, za izradu katastra nekretnina, za opću prostornu dokumentaciju i druge potrebe.
Geodetska izmjera zemljišta obuhvaća:

1. Postavljanje i određivanje stalnih geodetskih tačaka

 Osnovna mreža:

• astronomsko – geodetska,

• gravimetrijska,

• trigonometrijska,

• nivelmanska.

 Dopunska mreža:

• poligonska mreža,

• linijska mreža,

• mreža malih tačaka.

2. Detaljno snimanje terena - prikupljaju se podaci o terenu za njegovo prikazivanje u

horizontalnom i visinskom smislu na planovima i kartama.

• ortogonalna metoda,

• polarna metoda – tahimetrija,

• fotogrametrija (terestrička i aerofotogrametrija).

3. Izrada planova i karata različitih mjerila i namjena

3
 2. SAVREMENI GEODETSKI MJERNI UREĐAJI

Primjene savremenih tehnologija u izradi mjernih geodetskih uređaja omogućava geodetskim

stručnjacima da osavremene geodetske radove u inženjerstvu. Danas geodetski stručnjaci
imaju na raspolaganju veliki izbor savremenih mjernih uređaja kao pto su: laserskiuređaji,
elektronski tahimetri – totalne stanice, niveliri, Globalni pozicioni sistem – GPS, Mjerni
usistemi za vođenje – kontrolu mašina, Monitoring sistemi, 3D laserski skeneri, senzori.

2.1. Laserski mjerni uređaji

Laserski mjerni uređaji su: ručni laser metar i laserski niveliri.

Laserski niveliri se mogu efikasno primjenjivati u građevinarstvu, arhitekturi, mašinstvu i

drugim inženjersko-tehničkim granama. Laserske nivelire karakterišu jednostavnost rada i
veliki domet mjerenja sa njima, otpornost na vlagu i prašinu. Koriste se na gradilištu u
zatvorenom i otvorenom prostoru i u svim vremenskim uslovima. Njima je moguće
ostvarivanje visoke preciznosti mjerenja visinskih razlika i određivanje visina tačaka. Osim
toga, koriste se za obilježavanje projektovanih visina tačaka objekta, takođe i visinskih razlika
između tačaka objekta koji se gradi. Ovim nivelirima je moguće definisati horizontalne,
vertikalne i ravni pod nagibom, postavljanje plafona i fasadnih elemenata, polaganje cijevi
zadatog nagiba. Takođe je moguće sa njima vršiti kontrolu prostornog položaja građevinskih
mašina pri njihovom radu.

Na osnovu namjene i karakteristika laserski niveliri se dijele na:

1. Laseri za enterijere – koriste se za prostorno pozicioniranje podova, plafona i fasada.

2. Laseri za radove na gradilištu (otvoreni prostor) – koriste se za raznovrsne radove kao

što su definisanje horizontalnih ravni, definisanje nagiba i padova (pravih linija i ravni).

3. Laseri za radove na polaganju cjevovoda- koriste se kod polaganja cjevovoda svih

vrsta i namjena, i ovi laseri imaju mogućnost automatskog traženja cilja.

4. Laseri za kontrolu prostornog položaja građevinskih mašina – omogućavaju

kompletnu kontrolu svih građevinskih mašina. Pod kontrolom mašina podrazumijeva se
kontrola kretanja mašine i svih njenih dijelova koji se koriste za izvođenje građevinskih
radova. Drugim riječima, pri tome se ostvaruje automatizacija koja omogućava povećanje
brzine rada i efikasnosti, uštede u radu i znatno povećanu tačnost radova.

4
 2.2. Elektronski tahimetri – totalne stanice

Instrumenti koji omogućuju mjerenje horizontalnog kuta, vertikalnog kuta i kose duljine
nazivaju se tahimetri (grč. brzomjer). Kod totalnih stanica su primijenjena dugogodišnja
istraživanja i savremena tehnološka rješenja. Totalne stanice se dijele na: klasične,
motorizovane, reflektujuće (mjerenje dužine bez prizme), automatizovane, motorizovane
reflektujuće, automatizovane reflektujuće (mjerenje dužine bez prizme) totalne stanice. U 19
st. pojavili su se optički tahimetri, a 70-ih godina prošlog stoljeća prvi elektronički tahimetri.
Tokom razvoja automatiziran je tok mjerenja, uspostavljena automatska registracija,
omogućena razna računanja u samom instrumentu, te se danas takvi instrumenti nazivaju
mjernim stanicama (engl. total station).

Slika 1. Mjerna stanica (engl. total station)

5
 2.2.1. Optički tahimetri

Optički tahimetri građeni su na osnovi optičkog teodolita i optičkog daljinomjera.

Najjednostavniji optički tahimetar je optički teodolit koji na nitnom križu dalekozora ima
daljinomjerne crtice. Takav tip tahimetra zahtjeva računanje reducirane duljine i visinske
razlike, te se koristi za pomoćne radove. Konstruktivni razvoj tahimetara u daljnjem
periodu kretao se ka tome da se na neki način automatski dobije reducirana duljina.
Razvili su se autoredukcijski tahimetri s nitima. Pri mjerenju nagnutim dalekozorom,
automatski se smanjuje razmak daljinomjernih niti, te se ostvaruje autoredukcija duljine.
Autoredukcijski daljinomjeri s nitima više se ne proizvode. Zamijenili su ih elektronički
tahimetri zbog mogućnosti automatske registracije podataka i povezivanja s PC-om.

Slika 2. DAHLTA 010B

2.2.2. Elektronički tahimetri

Elektronički tahimetri su geodetski instrumenti s elektroničkim očitavanjem horizontalnog i

vertikalnog kruga, elektrooptičkim mjerenjem dužina, te automatskom registracijom mjerenih
podataka. Sastavljeni su od tri osnovne jedinice: elektroničkog teodolita, elektrooptičkog
daljinomjera i mikroprocesora. Posebno značenje u njihovom razvoju imala je primjena
automatske registracije podataka, uvođenje mikroprocesora i automatizacija cijelog mjernog
procesa. Uz paralelan razvoj elektroničkih računala i programske podrške (engl.software), te
elektroničkih crtača stvoreni su uvjeti za ostvarenje neprekinutog automatskog toka podataka,
od mjerenja na terenu do konačnih rezultata u digitalnom ili analognom obliku.

6
 Slika 3. Elektronički tahimetar Topcon GTS105N

 Praktičnost i svojstva elektroničkih tahimetara mogu se dobro opisati sa:

o dosegom daljinomjera,
o tačnošću mjerenja pravaca (kutova) i dužina,
o vremenom trajanja jednog mjerenja,
o programima za funkcioniranje tahimetra i za primjenu u geodetskim
mjerenjima,
o kapacitetom pohranjivanja mjernih podataka,
o brojem mjerenja po jednom punjenju akumulatora.

7
 2.3. Niveliri

Nivelir je osnovni instrument za mjerenje visinskih razlika u geometrijskom nivelmanu.

Korištenjem nivelira, visinske razlike se dobivaju iz direktnih mjerenja. Konstruisani su
savremeni automatski i digitalni niveliri.

Slika 4. Nivelir

2.3.1.Automatski niveliri

Automatski niveliri su namijenjeni za geodetske radove u klasičnoj geodeziji i za radove u

inženjerskoj geodeziji. Ove nivelire karakterišu moderan dizajn, jednostavnost u radu,
otpornost na vodu i prašinu, mogućnost čitanja uglova i mogućnost automatskog
horizontiranja instrumenata, odnosno dovođenja vizure u horizontalan položaj.

2.3.2. Digitalni niveliri

Digitalni niveliri su zasnovani na najnovijim tehnološkim rješenjima. Ovim nivelirimase

automatski određuje visina, visinska razlika i dužina, a zatim vrši memorisanje svih podataka
na memorijske kartice. Ostvaruje se efikasnost u radu i do 50 % veća nego kod optičko-
mehaničkih nivelira. Snadbiveni su pratećim programima za obradu podatak nivelenja, što u
mnogome olakšava rad, a istovremeno se eliminišu neke greške koje su postojale pri nivelanju
klasičnim nivelirima.

8
 Slika 5. Digitalni nivelir DiNi 22

Kod digitalnog nivelira mjerni tok se izvodi na slijedeći način:

Slika 6. Mjerni tok kod digitalnog nivelira

9
 2.4. Globalni pozicioni sistem - GPS

Sistem globalnog pozicioniranja ili GPS sastoji se iz tri komponente i to: kosmičke,kontrolne
i korisničke. Kosmička komponenta GPS sastoji se od 24 satelita koji su rapoređeni iznad
zemlje u tri orbite. Svaki od ovih 24 satelita šalje jedan složeni signal u dva noseća kanala, L1
I L2. Satelitsko vrijeme se dobija u satelitima pomoću atomskih časovnika, ono je dosta važno
zbog toga što su svi kodovi i navigaciona poruka direktno vezani za njega. Kontrolna
komponenta GPS sastoji se od opreme za upravljanje,kontrolu i praćenje satelita i oprema za
prijem signala i proizvođenje navigacione poruke. Korisnička komponenta GPS obuhvata
prijemnike, metode mjerenja, izravnanje mreže i transformaciju koordinata. Princip se također
zasniva na mjerenju vremena koje je potrebno elektromagnetskom valu da pređe udaljenost
od satelita do prijamnika na površini Zemlje. Poznavajući tačan položaj satelita i brzinu
širenja elektromagnetskog vala možemo jednoznačno odrediti koordinatu tačke ako nam je
čisto nebo prema barem četiri satelita.

Slika 7. Princip GPS-a

Metode kojima određujemo koordinate tačaka GPS-om možemo podijeliti na dvije osnovne:

• statika

• kinematika

Prijamnike dijelimo na:

• jednofrekventni- potrebno je duže stajati na tačci. Koordinate dobijemo u naknadnoj obradi

uz pomoć računala i programa.

• dvofrekventni- omogućuju određivanje koordinata tačaka u realnom vremenu.

10
 Osnovno načelo rada GPS-a vrlo je jednostavno. Na osnovi primljenih radiovalova-
signala koji su odaslani iz satelita, može se odrediti:
o Udaljenost satelita od tačke opažanja na osnovi konstantnosti brzine širenja
elektromagnetskih valova. Za svaki odaslani radiosignal iz satelita zna se tačno
vrijeme njegova odašiljanja, a mjeri se vrijeme kada je primljen na Zemlji (prijamnik
na stajalištu). Udaljenost će se dobiti množenjem brzine širenja elektromagnetskih
valova vremenskom razlikom vremena odašiljanja i primanja signala.
o Koordinate položaja satelita, koje se mogu izračunati u bilo kojem trenutku na osnovi
primljenih parametara gibanja satelita koje je satelitski odašiljač odaslao
radiosignalima u kodiranom obliku.
o Koordinate točke na Zemlji (pomoću prostornog lučnog presjeka), iz izmjerenih
udaljenosti satelita od tačke opažanja na Zemlji i poznatih koordinata satelita. Da bi se
odredile sve tri prostorne koordinate tačke opažanja, potrebno je istodobno primati
signale iz što više satelita, ali najmanje s tri, odnosno četiri.

Slika 8. GPS uređaji

11
Metode mjerenja sa GPS-om

Statičko mjerenje podrazumijeva da su prijamnici na tačkama A i B nepomični. Zbog toga se

ostvaruje vrlo velik broj prekobrojnih mjerenja, a time i vrlo visoka tačnost položajnog
određivanja koordinata tačaka.

Kinematička mjerenja koriste se onda kada je jedan od prijamnika u pokretu. Pri tome ne
smije doći do prekida prijenosa signala u GPS – uređaju.

1. Statička metoda mjerenja - podrazumijeva dugo opažanje na stanici, obično 45 minuta i

više, u zavisnosti od rastojanja između GPS prijemnika. Rezultati mjerenja statičkom
metodom dobijaju se naknadnom obradom registrovanih podataka.

2. Kinematika sa naknadnom obradom – Dinamički premjer podrazumijeva istovremeno

kretanje i registraciju podataka u cilju određivanja pozicije. Ova vrsta mjerenja omogućuje
kretanje za vrijeme trajanja sesije, čime za kraći period omogućuje prikupljanja većeg broja
podataka. Sa klasičnom kinematikom rezultati se dobijaju tek poslije povratka u biro i
izvršenoj naknadnoj obradi podataka (post-processing kinematic PPK).

3. Kinematika u realnom vremenu (RTK) – Ova metoda zahtijeva da jedan odprijemnika bude
statičan-BAZA, a da se sa drugim prijemnikom-ROVER krećemo po terenu i prikupljamo
podatke. Ovo je omogućeno uzpomoć radio-veze između baze i rovera, pri čemu se,
zahvaljujući toj vezi i prenosu podataka, računaju pozicije tačakai kao takve memorišu u
memoriji registratora.

12
2.5. Instrumenti za mjerenje dužina

Uzimajući u obzir princip i fizikalnu osnovu na kojima se zasniva mjerenje dužina,

razlikujemo tri osnovna načina mjerenja: mehaničko, optičko i elektroničko mjerenje.

2.5.1. Mehaničko mjerenje dužina

U mehaničko mjerenje dužina spada vrpca, žica, letva; to je direktno mjerenje.

Pojavljuju se problemi sa konfiguracijom terena i utjecaju temperature.

2.5.2. Optičko mjerenje dužina

Optičko mjerenje je indirektno mjerenje dužina koje se kreću najčešće do 100 m, a

maksimalno do 200 m.

2.5.3. Elektroničko mjerenje dužina

Elektroničko mjerenje dužina koristi elektromagnetske valove što omogućava mnogo

veći doseg, kao i veću brzinu.

Planiranje GPS premjera

Mjerenje uz pomoć GPS-a nije po prirodi jednako klasičnom mjerenju i za razliku od njega ne
zahtijeva vidljivost između krajnjih tačaka. Izbor opreme, tehnike opažanja i organizacija
opažanja jednako su važan dio procesa planiranja. Izrada optimalnog plana GPS mjerenja
obuhvata:

1. Izbor položaja tačaka,

2. Izbor broja i tipa prijemnika,
3. Izbor perioda mjerenja – konfiguracije satelita,
4. Izbor vremenskog intervala opažanja – dužine mjerenja (opažačka sesija),
5. Obilazak terena,
6. Stabilizaciju tačaka i
7. Plan organizacije mjerenja.

Izravnanje GPS mreža

Izravnanje GPS mreže je posljednja u nizu aktivnosti na računarskoj obradi podataka GPS
opažanja. U postupku izravnanja ulazne veličine su komponente GPS vektora, a tražene
odnosno izlazne veličine su koordinate krajnjih tačaka vektora. Izravne vrijednosti tražene
veličine određuju se metodom najmanjih kvadrata. To znači da je uslov za izravnanje mreže
postojanje viška mjerenih veličina, koji se obezbjeđuje prekobrojnim mjerenjima u mreži.
Dakle, osnovni uslov za izravnanje je postojanje što više različitih vektora ili višestruko
opažanih vektora. O ovome se vodi računa još prilikom projektovanja GPS mreže.

13
 2.6. Mjerni sistemi

Mjerni sistemi služe za vođenje, odnosno kontrolu mašina. Kontrolom mašina postiže se
visoka preciznost i tačnost radova. Istovremeno se znatno povećava brzina rada i smanjuju
troškovi. Sistem se sastoji iz kontrolnog dijela sistema koji u sebi sadrži podatke iz projekta
nekog inženjerskog objekta. Na građevinskoj mašini se nalaze ili prizma ( ako se koriste
totalne stanice) ili GPS prijemnici. Korišćenjem totalne stanice ili GPS prijemnika prati se
kretanje građevinske mašine, određuje se njena pozicija u prostoru i vrši upoređivanje tih
podataka sa projektom. Izračunavanje korekcija, potrebnih nagiba i pravaca kretanja mašine
automatski se šalju na PC koji je instaliran na mašini. Na ovaj način omogućeno je
rukovodiocu mašine da svu pažnju usmjeri na displej na kome se nalaze potrebni podaci, čime
su isključene mogućnosti grešaka u kretanju mašine, prekomjernog iskopavanja ili nasipanja,
odstupanja od projektovanog pravca ili osovine ili bilo kog drugog parametra zadatog
projektom. U zavisnosti od vrste objekta i tražene tačnosti prostornog pozicioniranja mašine,
bira se jedan od sistema ili totalne stanice ili GPS prijemnici ili laserski uređaji. Primjenom
ovih sistema obezbjeđuje se potrebna tačnost, pouzdanost, sigurnost i zadovoljstvo pri radu sa
njima. Ovi sistemi se mogu koristiti na mnogim inženjerskim objektima kao što su: izgradnja
puteva, pruga, tunela, aerodroma, naselja i dr.

2.7. 3D laser – skeneri

Primjenom najsavremenijih tehnoloških rješenja omogućilo je konstrukciju 3D laser

skenera. Ovi skeneri omogućavaju da se vrši skeniranje bilo kog objekta (topografija terena,
put, pruga, most, tunel, razni objekti, rafinerijska postrojenja, rezervoari, kulturni spomenici,
fasade, fabrike i dr.). Prikupljanjem ogromnog broja tačaka dobija se realna slika koju je
moguće koristiti za direktna mjerenja u 3D okruženju ili za modeliranje i dobijanje
najkompleksnijih struktura. Procesiranje i modeliranje dobijenih tačaka vrši se
odgovarajućim softverom koji pruža velike mogućnosti rada u 3D okruženju. Tim softverom
vrše se poslovne analize, procesiranje, modeliranje i projektovanje u 3D, i to brzo,
jednostavno i tačno. Softver sadrži u sebi potrebne katologe svih svjetskih standarda što
omogućava da je u toku projektovanja potrebno samo izabrati odgovarajući standard po
kome se radi. U tom slučaju jednostavnim opcijama dobija se željeni model, objekat,
presjek, profil, crtež. Moguće je ostvariti direktnu vezu sa AutoCAD-om, što omogućava
direktno preuzimanje crteža, modela, presjeka, profila u/iz standardnih programa.

Tehnologija laserskog skeniranja je trenutno najsavršeniji način prikupljanja podataka.

Između ostalog, to omogućava realnu 3D predstavu snimljenog objekta, ostvarivanje
zadovoljavajuće tačnosti u velikom procentu slučajeva, neograničene mogućnosti korištenja
prikupljenih podataka, ostvaruje se prikupljanje najkompletnijih podataka o objektu,
Isključena je mogućnost dodatnih terenskih radova i neplaniranih troškova. Skeneri se dijele
na terestičke i skeneri u helikopteru.

14
3. ZAKLJUČAK

Geodezija je znanost o mjerenju i preslikavanju Zemljine plohe. Osnovni cilj geodetske

izmjere je utvrđivanje mjernih i opisnih podataka radi određivanja položaja karakterističnih
tačaka terena za grafički, a danas i digitalni prikaz. U ovom radu smo govorili o savremenim
geodetskim mjernim uređajima. Primjena savremenih tehnologija u izradi savremenih
mjernih geodetskih uređaja omogućava geodetskim stručnjacima da osavremene geodetske
radove u inženjerstvu. Danas geodetski stručnjaci imaju na raspolaganju veliki izbor
savremenih mjernih uređaja koji im olakšavaju planiranje i izvođenje radova. Kod građenja
inženjerski objekata postizanje parametara geometrijske tačnnosti zavisi od brojnih faktora
kao što su: vrsta objekta, vrsta materijala, način izgradnje, međusobna povezanost objekata u
tehnološkom procesu eksploatacije i drugih. Problem tačnosti kod izvođenja građenja, i
ispitivanja inženjerskih objekata sa druge strane, u direktnoj je vezi sa ekonomičnošću u
korištenju materijala i uštedama pri građenju, garancijama kod ugrađivanja opreme i mašina,
pouzdanošću u rezultate. U geodetskim radovima zastupljenim u radnom procesu izgradnje
leži činjenica da se izvrši obilježavanje geometrije izgrađenog objekta sa zadovoljavajućom
tačnošću, to jest da se obezbijedi da geometrija izgrađenog objekta bude saglasna
projektovanoj u granicama zadatih tolerancija građenja objekata. Ovu tačnost geodetski
stručnjaci postižu korištenjem raznih savremenih geodetskih mjernih uređaja.

15
4. LITERATURA

1. Dr. Slobodan Ašanin; Inženjerska geodezija, Beograd, 2003.

2. Bačić Ž.; Satelitska geodezija II, skripta Geodetskog fakulteta, Sveučilište u Zagrebu,
Zagreb
3. Bilajbegović A.; Osnovni geodetski radovi-suvremene metode GPS, Tehnička knjiga,
Zagreb
4. http://www.znanje.org/
5. https://www.google.ba/
6. http://www.wikipedia.org/

16