WAYANG JAWA

NAMA : AFID ARDIYANSYAH

KELAS : XII – TP – 1

NO ABSEN : 11

SMK NEGERI 1 DUDUKSAMPEYAN GRESIK

2020

i
 DAFTAR ISI

COVER............................................................................................................i
DAFTAR ISI ..................................................................................................ii
PEMBUKA ...................................................................................................iii
BAB I

PENDAHULUAN ……………………………………................... 1

1.1 Latar Mburi ....................................................................1

1.2 Formulasi masalah .........................................................2

1.3 Tujuan ............................................................................ 2

BAB II
PEMBAHASAN .............................................................................. 3

1.1 Sejarah wayang jawa ........................................................3

1.2 katrangan wayang jawa...................................................4

1.3 Jinis-jinis wayang jawa ...................................................4
1.4 Karakteristik wayang kanthi salah sawijining contoh
paraga wayang "Pandhawa"............................................5
1.5 implikasi pembelajaran wayang ing sekolah..................6
BAB III

PANUTUP

Kesimpulan ......................................................................... 7

Saran ................................................................................. 7

ii
 PEMBUKA

Puji lan puji syukur kita ndedonga marang Gusti Allah sing Maha

Kuwasa sing wis ngaturake rahmat marang kita supaya bisa

ngrampungake makalah iki. Kita uga ucapake matur nuwun kanggo

kabeh sing wis mbantu ngrampungake makalah sing berjudul

“ WAYANG JAWA “

.Kertas iki disiapake kanthi tujuan supaya para pamaca bisa nemokake

salah sawijining budaya Jawa sing katon saka unsur sosial, budaya

kasebut yaiku budaya saka ebleg jaran.Kertas iki disiapake kanggo

ngrampungake tugas mata kuliah babagan Budaya Jawa.            Muga-

muga makalah iki bisa menehi wawasan sing luwih wiyar marang para

pamaos.Walaupun makalah iki akeh kekurangane.Komposer nyuwun

saran lan kriteria.                     

Matur suwun

iii
 BAB 1
PENDAHULUAN

1.1 Latar Mburi

Miturut Kamus Besar Indonesia Edisi Papat, wayang yaiku boneka gawean sing
digawe saka kulit sing diukir utawa kayu, lan liya-liyane, sing bisa digunakake
kanggo nggambarake karakter sajrone pagelaran drama tradisional (Bali, Jawa,
Sundha, lsp), biasane dimainake dening wong sing diarani dalang. Dene, miturut
Kamus Umum Sundha, wayang ditetepake minangka boneka utawa inkarnasi
manungsa digawe saka kulit utawa kayu. Nanging ana uga sing nerangake
interpretasi wayang kasebut asale saka basa Jawa, tegese ekspresi sing ngemot
informasi.

Wayang Art, salah sawijining jinis téater tradisional sing paling tuwa ing
Indonesia. Sajrone pamaréntahan pagelaran wayang Prabu Balitung wis ana,
prekara-prekara iki ditemokake ing prasasti Balitung ing taun 907 Masehi. Sejarah
pangembangan seni wayang ing Indonesia, yaiku ing abad ka-4 Hindhu tekan
Indonesia, liwat rute perdagangan. Ing kesempatan iki umat Hindhu nggawa
ajaran karo Veda lan epik saka crita India Mahabharata lan Ramayana ing basa
Sanskrit. Banjur ing abad ka-9, crita-crita ing jaman biyen nganggo basa kakawin
sing asale saka crita Mahabharata utawa Ramayana, sing wis
diadaptasi.Gegayutan karo iki, makalah iki bakal nerangake asil panliten literatur
sing wis ditindakake, kalebu; sejarah seni wayang / asal saka wayang ing
Indonesia, jinis wayang, lan nilai sing ana ing pagelaran seni wayang.

Minangka latar mburi sinau literatur lan analisis babagan Seni Wayang minangka
wujud apresiasi kita minangka connoisseur seni budaya tradhisional, sing saiki
saya santai karo budaya manca. Muga-muga kanthi persiapan makalah iki, kita
nyadari kaendahan lan keagungan budaya tradisional sing kudu kita jaga, kita jaga
lan kita bangga minangka kasugihan budaya bangsa.

iv
1.2 Formulasi Masalah

1. Kepiye sejarah wayang jawa kasebut ?

2. Apa katrangan wayang jawa ?

3. Apa jinis wayang kasebut ?

4. Sebutake karakteristik wayang kanthi salah sawijining conto paraga

wayang "Pandhawa" ?

5. Apa implikasi pembelajaran wayang ing sekolah ?

1.3 Tujuan

1. Kanggo ngerteni sejarah sejarah wayang

2. Kanggo ngerteni pemahaman saka wayang

3. Kanggo ngerteni macem-macem jinis wayang

4. Kanggo ngenalake sifat-sifat wayang kanthi salah sawijining contoh

paragraf wayang "Pandhawa"

5. Kanggo ngerteni implikasi sinau babagan sekolah ing sekolah

v
 BAB II
PEMBAHASAN

2.1 Sejarah wayang jawa

Wayang kanthi wujud karya tulis akeh. Yen diteloni sacara ora cetha,

critane karo lakon wayang ora bisa dipisahake karo perjalanan karya sastra

wayang dhewe. Tokoh-tokoh wayang sing saiki dikenal kanggo sebagian besar

Indonesia, utamane wong Jawa, ora bisa dibedakake saka epik Hindu (India),

utamane Ramayana lan Mahabharata lan beda karo sing ana ing Indonesia,

nanging saka segi kamiripan ing jeneng karakter, dheweke ora bisa dipisah

( kerangka pamikiran sejarah), sanajan ngalami owah-owahan (transformasi

budaya).

Pagelaran sing digambarake ing pagelaran wayang ora langsung nggambar

saka crita sing asale saka India (Sanskrit) utawa wong Jawa Kuna, nanging saiki

lakon wayang sing wis digawe lan diripta dening puisi Jawa (panulis) ing jaman '

Anyar Jawa ', kayata Kitab Perpustakaan King Purwa (gagrag Surakarta) lan Serat

Kandaning Ringgit Purwa (gagrag Yogyakarta). Paling ora saka rong sumber

kasebut, pagelaran wayang kasebut banjur digawe sing bisa kawujud ing rong

lakon gedhe, yaiku playon / mentah / lajer / standar lan carangan.

Main Pakem, yaiku buku sing wis direkam (serat standar boneka tangan),

wis diserahake luwih saka rong generasi lan wis dipanggonake dening akeh guru

dalang (cabang = cabang); kaya wit yaiku wit saka wit inti (batang); yaiku,

vi
sandiwara sing durung direkam, durung diwedharake luwih saka rong generasi lan

durung dipentasake dening akeh wayang. Definisi genggeman standar dipérang

dadi rong bagéan, yaiku: dolanan genggaman kreta lan dolanan paken Jangkep.

Balungan yaiku dolanan sing ngemot crita utama / inti lan ngemot urutan adegan.

Dene grap standar Jangkep yaiku dolanan sing ngemot kabeh / meh kabeh unsur

ing pagelaran wayang, sing biasane nggunakake judhul alur serat pandhuan

(mesthi metu). Ki Siswoharsojo nulis sawetara lakon wayang sing digunakake

minangka pathokan (dolanan standar) dening calon murid lan dalang, kayata:

Wahyu Makutharama lan Wahyu Purbasejati; Ki Nojowirongko nyusun buku

boneka Irawan Rabi Kempahan / perkawinan Irawan (ngemot pathokan kanggo

ngetrapake lan pernikahan Irawan dhewe).

vii
2.2 Katrangan Wayang Jawa

Tembung wayang (jawa), beda karo tembung bayangan, tegese bayangan;

kayadene tembung watu lan batu, tegese watu lan tembung wuri lan buri, tegese

mburi. Swara b ditlambat nganggo huruf b lan w ing tembung pisanan kanthi

nomer loro ora nyebabake owah-owahan ing teges loro. G. A.J. Hazeu ujar

manawa wayang ing basa / tembung Jawa tegese: bayangan, ing basa Melayu iku

tegese: bayangan, tegese bayangan, samar, mimpi. (Putri: 2011)

2.3 Jinis – Jinis Wayang Jawa

Wayang kulit

Wayang kulit minangka seni tradisional tradisional Indonesia, utamane

dikembangake ing Jawa lan ing semenanjung wetan Malaysia, kayata ing
Kelantan lan Terengganu. Wayang kulit dimainake dening dalang sing uga narator
dialog tokoh-tokoh wayang, kanthi iringan musik gamelan sing dimainake dening
sekelompok nayaga lan lagu sing dinyanyikan dening pesinden.

Wayang Purwa

Tembung Purwa (sepisanan) digunakake kanggo mbedakake wayang jinis iki saka
wayang bayangan liyane. ana macem-macem jinis wayang kult, saka wayang
wahyu, sadar, wayang gedhog, wayang kancil, pancasila wayang, lan liya-liyane.
Wayang purwa dikira duwe umur paling tuwa ing antarane wayang kulit liyane.
Wayang Purwa digawe saka kulit kebo sing diwenehi ukiran, diwarnai miturut
aturan kirik wayang kulit, diwenehi stage bahan tanduk kerbaubule, sing diproses
nganggo cara cempurit, sing kasusun saka ntuding lan gapit.

viii
Wayang Parwa

Wayang parwa minangka wayang kulit sing paling misuwur lan ditemokake ing
saindenging Bali. Wayang Parwa minangka wayang bayangan sing nggawa lakon
saka crita Mahabharata sing uga diarani parwa Astha Dasa. Ya, wayang iki
diumpakke ing wayah wengi, kanthi nggunakake layar lan lampu blencong, kanthi
boneka gamelan gender.

Wayang Parwa dianakake gegayutan karo macem-macem jinis adaptasi lan

upacara agama, sanajan pagelaran kasebut dhewe minangka hiburan modern. Ing
pagelaran kasebut, wayang kulit parwa bisa njupuk lakon saka crita Bharatayuda
utawa bagean liya saka crita Mahabarata. Pramila jumlah wayang sing paling
akeh.

Wayang Pertengah

Wayang madya yaiku wayang kulit sing diciptakake Mangkunegara IV minangka

pethikan crita wayang purwa karo wayang gedog. Crita wayang tengah yaiku
transisi saka crita purwa menyang crita spanduk. Salah sawijining crita wayang
perantara sing misuwur yaiku crita Anglingdarma. Wayang tengah ora duwe
wektu kanggo ngembangake lingkungane ana ing njaba Candi Mangkunegara.

2.4 Sifat-sifat wayang kanthi salah sawijining contoh paragraf

wayang "Pandhawa"

 YUDISTIRA inggih punika[MENIKA] sadherek para pandawa ingkang

paling sepuh[YUSWA]. piyambakipun[PANJENENGANIPUN] inggih
punika[MENIKA] penjelmaan saking dewa yama lan wedal[WIYOS]
saking kunti. sifatipun bijaksana sanget, mboten
nggadhahi[NGAGUNGANI] mengsah, lan meh mboten nate dora saumur
gesangipun[SUGENGIPUN]. nggadhahi[NGAGUNGANI] moral ingkang
inggil sanget lan remen mema'afkan saha remen mengampuni mengsah
ingkang sampun nyerah . nggadhahi[NGAGUNGANI] wastanan
dhramasuta (putera dharma), ajathasatru (ingkang mboten

ix
 nggadhahi[NGAGUNGANI] mengsah), lan bhārata (keturunan maharaja
bharata).

 BIMA inggih punika[MENIKA] putra kaping kalih kunti kalih[kaliyan]

pandu. nami[ASMA] bhimā lebeting basa sansekerta
nggadhahi[NGAGUNGANI] artos "mengerikan".
piyambakipun[PANJENENGANIPUN] inggih punika[MENIKA]
penjelmaan saking dewa bayu mila nggadhahi[NGAGUNGANI]
nami[ASMA] wastanan bayusutha. bima kiyat sanget, lenganipun panjang,
badanipun[SALIRANIPUN] inggil, lan berwajah paling sangar ing
antawis sadherek-sadherekipun. sanadyan mekaten ,
piyambakipun[PANJENENGANIPUN] nggadhahi[NGAGUNGANI]
manah[PANGGALIH] ingkang sae . pinter ndolanaken[AMENG-
AMENGAKEN] dedamel gada .

 ARJUNA inggih punika[MENIKA] putra bungsu kunti kalih[kaliyan]

pandu. naminipun[ASMANIPUN] (lebeting basa sansekerta)
nggadhahi[NGAGUNGANI] artos "ingkang sumunar ", "ingkang
bercahaya". piyambakipun[PANJENENGANIPUN] inggih
punika[MENIKA] penjelmaan saking dewa indra, sang dewa perang.
arjuna nggadhahi[NGAGUNGANI] kemahiran lebeting elmi memanah lan
dipunanggep dados ksatria paling sae dening drona.

 NAKULA inggih punika[MENIKA] salah setunggal putera kembar

pasangan madri lan pandu. piyambakipun[PANJENENGANIPUN] inggih
punika[MENIKA] penjelmaan dewa kembar naminipun[ASMANIPUN]
aswin, sang dewa pengobatan. sadherek kembaripun
naminipun[ASMANIPUN] sadewa, ingkang langkung[MIYOS] alit
saking piyambakipun[PANJENENGANIPUN], lan inggih
punika[MENIKA] penjelmaan dewa aswin ugi . sasampunipun kaping
kalih tiyang sepuhipun pejah[SEDA],
piyambakipun[PANJENENGANIPUN] sareng adhinipun[RAYINIPUN]
diasuh dening kunti, semah[GARWA] pandu ingkang sanes. nakula pinter
ndolanaken[AMENG-AMENGAKEN] dedamel pedang. dropadi
wicanten[NGENDIKA] menawi nakula inggih punika[MENIKA]
jaler[KAKUNG] ingkang paling tampan wonten donya lan inggih
punika[MENIKA] setunggaling tiyang ksatria berpedang ingkang tanggen.
piyambakipun[PANJENENGANIPUN] giat nyambut damel lan remen
nglayani kakak-kakakipun.

 SADEWA inggih punika[MENIKA] salah setunggal putera kembar

pasangan madri lan pandu. piyambakipun[PANJENENGANIPUN] inggih

x
 punika[MENIKA] penjelmaan dewa kembar naminipun[ASMANIPUN]
aswin, sang dewa pengobatan. sadherek kembaripun
naminipun[ASMANIPUN] nakula, ingkang langkung[MIYOS] ageng
saking piyambakipun[PANJENENGANIPUN], lan inggih
punika[MENIKA] penjelmaan dewa aswin ugi . sasampunipun kaping
kalih tiyang sepuhipun pejah[SEDA],
piyambakipun[PANJENENGANIPUN] sareng
kakangipun[RAKANIPUN] diasuh dening kunti, semah[GARWA] pandu
ingkang sanes. sadewa inggih punika[MENIKA] tiyang ingkang giyat
sanget lan bijaksana. sadewa ugi inggih punika[MENIKA] salah
setunggaling tiyang ingkang ahli lebeting elmi astronomi. yudistira nate
wicanten[NGENDIKA] menawi sadewa inggih punika[MENIKA]
jaler[KAKUNG] ingkang bijaksana, setara kalih[kaliyan] brihaspati, guru
para dewa. piyambakipun[PANJENENGANIPUN] giat nyambut damel
lan remen nglayani kakak-kakakipun. (suryoto : 2010

2.5 Implikasi pemebelajaran ringgit wonten sekolah

Media pasinaon bipa inggih punika[MENIKA] sedaya seusatu

ingkang angsal[KEPARING] dipunangge[DIPUNAGEM]
kangge[KAGEM] nggampilaken sanjangaken[NGATURAKEN] basa
indonesia kalih[dhateng] penutur asing (lebet nuny, s. idris : 2001). ringgit
inggih punika[MENIKA] setunggaling pasinaon ingkang dipunkait-aken
dengam materi budaya. lebeting bab puniki[MENIKA] ingkang kedah
dipunlampahaken[DIPUNTINDAKAKEN] guru lebeting pasinaon ringgit
wonten sd inggih punika[MENIKA] : guru berinovasi ndamel
setunggaling pasinaon ringgit kalih[kaliyan] kreasi seni inggih
punika[MENIKA] ndamel tokoh-tokoh ingkang wonten ing criyos ringgit
guru dapan mencertikan utawi nggih ndongeng criyos ringgit. sawentawis
lare[PUTRA] diinstruksikan kangge[KAGEM] menyimak isi criyos
ringgit kalih[kaliyan] nyebat tokoh-tokoh lan karakter tokok ing criyos
ringgit kasebat . nglangkungi ringgit. guru angsal[KEPARING]
mucalaken[NGASTAKAKEN] katrampilan , nyerat , maos ,
mirengaken[MIDHANGETAKEN] saking pasinaon ringgit. kejawi
puniku[MENIKA] siswa angsal[KEPARING] latihan tembung enggal
ingkang dereng siswa ngertosi artos lan makna saking saben tembung
ingkang wonten ing lebeting criyos. (agustini, i. a. w : mboten wonten
warsa).

xi
 BAB III
PANUTUP

 Kesimpulan

 sejarah ringgit lebeting bentuk karya keserat kathah jumlahipun.

menawi ditelusuri kalih[kaliyan] diakronis, mila criyos

kalih[kaliyan] lakon ringgit mboten angsal[KEPARING]

dipunpisahaken saking perjalanan karya sastra ringgit

puniku[MENIKA] piyambak. tokoh ringgit ingkang

sapunika[SAMENIKA] dipuntepang dening saperangan ageng

masyarakat indonesia, utaminipun jawi, mboten terpisahkan saking

epos siti hindu(india), utaminipun ramayana lan mahabharata.

nanging nggadhahi[NGAGUNGANI] benten antawis ringgit

indonesia lan india. kejawi wonten benten wonten ugi jinising

saminipun inggih punika[MENIKA] lakon-lakon lebeting criyos

ringgit

 Saran
Kita ngerti banget yen isih akeh kekurangan ing makalah

"WAYANG JAWA " iki, mula kita njaluk kritik lan saran saka

para pembaca supaya sempurno makalah iki.

xii