Republic of the Philippines

CAVITE STATE UNIVERSITY NAIC

(Formerly CAVITE COLLEGE OF FISHERIES)
Bucana Malaki, Naic, Cavite
www.cvsu-naic.edu.ph

GNED 04 Mga Babasahin Hingil sa Kasaysayan ng Pilipinas

Modyul 1

Kabuluhan at Halaga ng Kasaysayan, Primarya at Sekondaryang Batis, Panloob at

Panlabas na Kritisismo at mga Repositoryo ng mga Primaryang Batis

Mga Paksa
1. Kabuluhan at halaga ng kasaysayan
2. Pagkakaiba ng Primarya at Sekondaryang Batis
3. Panloob at Panlabas na Kritisismo
4. Iba’t-ibang uri ng Primaryang Batis

Inaasahang Matutuhan
Sa pagtatapos ng Modyul, inaasahang matuto ang mga mag-aaral na magkaroon ng
ebalwasyon sa kredibilidad, awtentisidad, at pinanggalingan ng mga primaryang batis at
malaman ang kahalagahan ng kasaysayan bakit ito dapat pag-aralan.
Pangkalahatang Tagubilin
1. Sagutin ang lahat ng mga katanungan sa modyul sa isang kumpletong pangungusap gamit
ang pormang patalata.
2. Basahing mabuti at sundin ang mga tagubilin
3. Kung gagamit ka ng internet o libro para sa iyong sagot, inatasan kang banggitin ang mga
mapagkukunan at iparaphrase ang mga ito. Mababawasan o mawawalan ng puntos ang mga
mapapatunayang nangopya lamang ng sagot.
4. Kopyahin at sagutin ang lahat ng mga katanungan sa yellow pad paper o sa short bond
paper kung naka typewritten ang gusto mo ipasa. Para sa typewritten, ito dapat ay may format
na: Arial para sa Fonty style, 11 na font size at may 1-inch na margin sa lahat ng gilid
5. Ikaw ay mabibigyan ng mga marka depende sa iyong mga naging sagot
6. Magpadala ng mensahe sa akin sa pamamagitan ng ating FB group chat kung mayroon kang
anumang mga katanungan tungkol sa modyul na ito

Pagpupuntos para sa Pagtatasa

Para sa mga katanungan:

• 7-10 pts. – Sariling mga salita ang ginamit at nanaliksik ng mga kasagutan,
gumamit ng mga sources at binanggit ang mga ito
• 1-6 pts. – Kinopyang mga sagot lamang
• 0 pts. – Walang ginawa
 Republic of the Philippines
CAVITE STATE UNIVERSITY NAIC
(Formerly CAVITE COLLEGE OF FISHERIES)
Bucana Malaki, Naic, Cavite
www.cvsu-naic.edu.ph

Paunang Pagtataya (Sagutan mo muna ito bago mo basahin ang modyul)

1. Sa iyong honest na opinyon, ano ang masasabi mo sa asignaturang Kasaysayan?
2. Sa tingin mo ba ay dapat mo na pag-aralan ito kahit na mukhang malayo naman ito sa
tinatahak mo na kadalubhasaan sa iyong kurso?
3. Wala bang bago sa kasaysayan? Suportahan ang iyong sagot
4. Pamilyar ka ba sa terminolohiyang batis? Ipaliwanag ito
5. Naniniwala ka ba na History repeats itself? Suportahan ang iyong sagot

Handa ka na bang matuto ng mga bagong kaalaman sa KASAYSAYAN? Let’s Go!

Unang Paksa: Kabuluhan at halaga ng Kasaysayan

✓ Bilang panimula, alamin muna natin ang kahulugan ng salitang History o

Kasaysayan

Kahulugan at Kabuluhan ng Kasaysayan/History

Kapag tinanong mo si kumareng Meriam Webster, ito ang ibibigay n’ya sa iyo na kahulugan ng
History o Kasaysayan:
• Chronological Order of the significant past”
• Written records of past events
• Ang record ng magkakasunod at importanteng pangyayari (na nakaaapekto sa isang
tao, bansa, o isang institusyon) na madalas na may kaakibat na paliwanag sa mga sanhi
nito.
Ayon sa mga Historyador na Filipino, may malaki tayong problema sa pagbibigay pa lamang ng
depinisyon o kahulugan ng salitang kasaysayan. Kung susuriin kasi natin, nakatuon sa Western
perspective o perspektibong kanluranin ang kahulugan na ito ng salitang History. Pagdating
kasi sa pag-aaral ng kasaysayan sa mga Kanluraning Bansa, mas nagbibigay diin sila sa
pilosopiya ng Positivism o Positibismo. Sinasabi kasi sa positivism na “No Written Document,
No History!” Ibig sabihin kailangang may dokumento ka muna na makakapagpatibay bago ito
tanggapin, ang problema, na hindi umaakma sa ibang kultura.
Kung ang kasaysayan ay record ng nakaraan sino nga lang ba ang sumusulat nito?
✓ Yung mga Edukado
Bakit sila edukado? Kasi sila ay merong mga pera na nakapag-aral, at kung ang history ay
written records of the past, ito ay records lamang ng mga mayayaman at makapangyarihang tao
sa lipunan. Sabi nga: “History is written by the victors"
May punto nga naman, kasi kung magbabasa tayo ng kasaysayan o titignan ang mga history
books natin puro ito istorya ng mga pinuno o heneral, sikat na tao, listahan ng mga nagawa ng
mga pangulo at iba pa. So mapapatanong tayo ngayon, nasaan ang istorya ng mga
manggagawa? Ng mga magsasaka? Mga mahihirap? Sabi ng lola ng lola ko noon, miyembro
ang tatay ni lolo ng katipunan, pero bakit 'di ko naman s’ya napag-aaralan? Sabi nga rin ng mga
kababaihan nasaang ang Herstory sa History?
Yung ganitong uri ng kasaysayan ay matatawag nating Political History, ngayon sa political
history may tendency tayong tignan o hanapin kung nasaan ang kwento ng mga karaniwang
tao, puro mga pinuno ang pinag-uusapan eh, nasaan yung lolo ng lolo ko? Puro heneral yung
pinag-uusapan bakit di pinaguusapan yung mga sundalo?
 Republic of the Philippines
CAVITE STATE UNIVERSITY NAIC
(Formerly CAVITE COLLEGE OF FISHERIES)
Bucana Malaki, Naic, Cavite
www.cvsu-naic.edu.ph

Isa pang problema dito ay yung kakulangan ng records ng ating mga ninuno tungkol sa ating
sariling lahi, kasi karaniwan noon ay pasalita ang pagsasalaysay sa pamamagitan ng mga
Epiko at Kwentong Bayan.
Ngayon darating itong si dayuhan, sasabihin sa atin,
Wala kayong Istorya? Isusulat namin ang inyong istorya.
Wala kayong kultura? Bibigyan namin kayo ng kultura.
Kaya naman tayong mga Filipino binasa at tinaggap natin yung mga sinulat nila na may
pananaw na tayo ay mga barbaro at mga inutil. Pinaniwalaan na rin natin na ibinigay nila ang
lahat ng magandang bagay sa atin tulad ng relihiyon, ang demokrasya at ang ating
edukasayon. Kaya naman ang akala lagi natin na ang dayuhan ay palaging mas magaling sa
atin at sila ang tanging pagmumulan natin ng ginhawa. Tama naman ‘di ba kadalasan ang tingin
mo na masmagaling ang dayuhan at mas “cool” sila kesa sa lahing Filipino? Kaya baduy ang
Sexbomb pero ang Blackpink ay hindi! ‘Wag kang magalit, gusto ko rin ang kulturang Korean
pero meron lamang talagang ganitong pagtingin ang maraming Filipino at isa ka na doon.

Konteksto ng Kahulugan ng Kasaysayan

Alam mo ba na kung susuriin natin, ang salitang History at Kasaysayan ay
magkatumbas ngunit hindi magkasing kahulugan? Bakit?

Ayon kay Dr. Zeus Salazar, ang salitang KASAYSAYAN ay may salitang ugat na “SAYSAY” na
may dalawang kahulugan; Saysay = Pagsasalaysay o Pagkwekwento at Saysay = Halaga o
Kahalagahan. Kapag sinuri ang lalim ng salitang ito ay lalabas ang totoong kahulugan ng
salitang Kasaysayan sa wikang Filipino na: Mga Salaysay na may Saysay.
Ito ay pagsasalaysay na may saysay o pagkwekwento ng mga mahahalagang pangyayari at
kapag sinabing kwento, kwento ito ng lahat ng mga kilala at karaniwang mga tao na may
kinalaman sa kasaysayan. Sabi nga ni Ginoong Gil Ramos, “Sanaysay na nagsasaysay na
isinasaysay dahil may kabuluhan ito para sa nagsasaysay. “Dalawang mata na nakabukas, isa
para sa kasalukuyan at hinaharap, ang isa ay para sa nakalipas.

Suliranin sa Pag-aaral ng Kasaysayan

• Maraming mga paksang wala pang sapat na pag-aaral sa iba’t-ibang perspektibo

Maraming iba’t-ibang perspektibo ang maaring magagamit pagdating sa pag-aaral ng
kasaysayan, ang isang halimbawa nito na dito ay ang “Economic Perspective”.

• Historical Negationism o Denialism

Ito ay ang pagbabaluktot o pagtanggi ng mga naging pangyayari sa kasaysayan na wala
namang ipinapakitang ebidensya. Iba ito sa tinatawag na Historical Revisionism. Ang
Historical Revisionism ay isinasagawa sa pamamagitan ng pagbibigay ng maraming
sumusuportang dokumento o sources para ma-update ang naging pagtingin sa isang
kasaysayan

• Trivializing
Hindi maiaalis na marami sa mga mag-aaral na ang tingin sa subject course na kasaysayan ay
boring, dahil puro memorization ng mga petsa at pangalan ng mga sikat na tao ang pinapagawa
 Republic of the Philippines
CAVITE STATE UNIVERSITY NAIC
(Formerly CAVITE COLLEGE OF FISHERIES)
Bucana Malaki, Naic, Cavite
www.cvsu-naic.edu.ph

magmula pa noong basic education nila. Ito ang nagiging problema kapag walang sapat na
kasanayan ang nagtuturo ng Kasaysayan (In all fairness naman sa mga naging teachers natin
na ibinibigay ang lahat sa kanilang pagtuturo). Ngunit hindi sa pagkakaroon ng maraming alam
na trivia sa kasaysayan nasusukat ang kahalagahan nito. Oo, mahalaga ang mga facts sa
kasaysayan, pero ano naman kasi ‘di ba kung alam mo ang lahat ng important dates sa
kasaysayan? O alam mo lahat ang pangalan ng naging kasintahan ni Rizal, ano naman kung
alam mo ang lahat ng ito? Hindi mo naman ito maipambibili ng bigas o kahit ng legendary skin
ni Gusion sa Mobile Legends.
Kung hindi pala sa Trivia nakikita ang kahalagahan ng kasaysayan, ano ang halaga ng pag-
aaral nito?

Kahalagahan ng Pag-aaral ng Kasaysayan

• Ang pag-aaral ng kasaysayan ay nagsisilbing gabay ng mga tao sa kinabukasan

Ang kahalagahan ng papel ng kasaysayan ay i-connect ang nakalipas sa kasalukuyan.
Ginagamit ang nakalipas para ipaliwanag ang kasalukuyan to a certain extent ay matukoy ang
maaaring mangyari sa hinaharap through patterns and trends.
So, hindi totoo yung phrase na "History Repeats itself". Tayo lamang yung mga hindi
natututo sa aral ng kasaysayan kaya nangyayari ulit yung mga nangyari noon na dapat sana ay
naiwasan natin kung natuto lamang tayo sa mga aral ng kasaysayan.

• Maiugnay sa iba pang pangyayari ang isang pangyayari na bahagi ng pangkalahatang

kasaysayan
Gaya ng nabanggit, ang layunin ng kasaysayan ay magdugtong-dugtong ng mga
pangyayari at magkaroon ng perspektiba at naratibo tungkol dito. May layunin itong
magdugtong-dugtong at hindi mag gutay-gutay at dahil nagdudugtong ito. Nagiging daan ito
para...

• Magkaroon ng pagkakakilanlan sa sarili at bansa

Mahalagang lubusan muna natin makilala ang ating sarili bilang Filipino at ang kwento ng
ating bansa sa pamamagitan ng pag-aaral ng kasasayan. Maihahambing ito sa pagmamahal ng
isang tao o sa panliligaw. Bilang isang tao, natural lamang na kilalanin mo muna ang isang tao,
bago mo ito ligawan o bago mo siya sagutin at ibigay ang iyong pagmamahal. Ganoon din sa
pag-aaral ng kasaysayan, makakatulong ito para lubusan natin makilala ang ating lahi, para
mahalin natin ang ating pagka Filipino at ang ating bansa.
At dahil mas kilala at mahal na natin ang ating lahi, at ang ating bansa, nagiging;

• Kasangkapan ito sa pagsulong ng nasyonalismo.

Paglalagom
Ang pag-aaral ng kasaysayan ay mahalaga sa napakaraming mga kadahilanan, ano man ang
estado mo sa buhay, gaano ka man kapopular, ano man ang kursong tinatapos mo, mahalaga
ang kasaysayan at ang pag-aaral ng kasaysayan dahil isa kang Filipino at dapat na malaman
mo ang kwento ng pagka-Filipino mo para pahalagahan, pagyamanin at ipagmalaki ito, at
upang sa mga manlulupig ay...

"'di ka pasisiil"
 Republic of the Philippines
CAVITE STATE UNIVERSITY NAIC
(Formerly CAVITE COLLEGE OF FISHERIES)
Bucana Malaki, Naic, Cavite
www.cvsu-naic.edu.ph

Pangalawang Paksa: Pagkakaiba ng Primarya at Sekondaryang Batis

Ang pag-aaral ng kasaysayan ay hindi basta-basta kwento, ito ay isang disiplina sa
Agham Panlipunan at dahil ito ay isang disiplina, mayroon itong mga kaparaanan o metodo.
Historyograpiya ang tawag sa pag-aaral ng pagsusulat ng kasaysayan at ang isa sa mga
unang tinuturo rito ay ang pag-uuri ng mga batis o sources kung ito ba ay isang Primaryang
batis o Sekondaryang batis. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga batis o
sangguniang pangkasaysayan sa pagtitiyak ng mga konklusyon at naratibo ng nakaraan. Dahil
dito, mahalagang kilalanin ang dalawang uri ng batis pangkasaysayan na magsisilbing batayan
sa pagsulat ng kasaysayan.
Ano ang Primaryang Batis?
Ang Primaryang Batis ay tumutukoy sa mga sanggunian na may tuwirang kaugnayan sa
paksa. Maari itong uriin bilang nakasulat at ‘di nakasulat. Galing ito sa panahon o kapanahon
ng pinag-aaralang paksa ang mga dokumento. Ang mga salaysay ay galing sa isang
eyewitness o naranasan mismo ang mga pangyayaring pinag-uusapan. Halimbawa kung ang
paksa ay tungkol sa Himagsikan ng 1896, pwedeng maging primaryang batis ang diary ni Emilio
Aguinaldo at ng ibang mga Katipunero. Kung ang paksa ay ang EDSA Revolution, pwedeng
gawing primaryang batis ang mga araw-araw na peryodiko noon.
Ano ang Sekondaryang Batis?
Ang Sekondaryang Batis naman ay tumutukoy sa mga sanggunian na hindi nanggaling
sa panahon ng paksang pinag-aaralan o hindi nanggaling sa mga nakaranas ng pangyayari.
Ibinatay na lamang ang mga ito sa primarya at ibang sekondaryang batis. Halimbawa, kung ang
paksa ay tungkol sa buhay ni Dr. Jose Rizal, pwedeng gamitin ang mga biyograpiya na sinulat
ng ilang mga Historyador na nagkaroon ng pag-aaral kay Rizal (Hal. The First Filipino ni Leon
Ma. Guererro)
Mas matimbang ba ang Primaryang Batis kaysa Sekondaryang Batis?
Kung nakita ng isang saksi sa pinag-aaralang paksa ang pangyayari, kadalasan ay mas
matimbang ito, ngunit hindi din maaaring baliwalain ang mga sekondaryang batis sapagkat
karamihan sa mga primaryang batis ay limitado lamang ang kanilang pananaw sa kanilang
naranasan at nakita habang ang buong pangyayari ay may iba pang aspeto na hindi n’ya
naranasan, habang marami sa mga sekondaryang batis ay nagkumpara ng iba’t-ibang
testimonya para makabuo ng mas malawak na larawan ng mga pangyayari
Halimbawa ng mga Sekondaryang Batis

• thesis
• disertasyon
• bibliyograpiya
• aklat
• diksyonaryo at encyclopedia

Ikatlong Paksa: Panloob at Panlabas na Kritisismo

Ano ang Panloob na kritisismo o internal criticism?

• Ang kasanayan sa pagpapatunay ng pagiging tunay ng ebidensya sa pamamagitan ng

pagsusuri sa mga katangiang pisikal nito; pagkakapare-pareho sa makasaysayang
katangian ng oras kung kailan ito ginawa; at ang mga materyales na ginamit para sa
ebidensya
• Ito ay pagsusuri ng ebidensya base sa kahulugan at pagiging tunay ng mga datos ng
dokumento.
 Republic of the Philippines
CAVITE STATE UNIVERSITY NAIC
(Formerly CAVITE COLLEGE OF FISHERIES)
Bucana Malaki, Naic, Cavite
www.cvsu-naic.edu.ph

• Tumutukoy sa mga pagsusuring ginagawa sa mga kalakip na ebidensya depende sa

kahulugan nito, gayundin sa proseso ng pagsusuri sa mga datos ng dokumento. Ang
pangunahing layunin ng pagkakaroon ng panloob na kritisismo ay upang masuri ang
pagiging tunay ng bawat dokumento.

Ano ang Panlabas na kritisismo o external criticism?

• Ito ay isang uri ng historikal na pananaliksikna pinalolooban ng pagsusuri ng mga

pinanggalingan ng dokumento.
• Tumutukoy sa isang uri ng pangkasaysayang pananaliksik kung saan ito ay
pinapalooban ng mga pagsusuri ng mga pinagmulan ng dokumentong gagamitin.
• Tinitingnan ang truthfulness at factuality ng ebidensya sa pamamagitan ng pagtingin sa
may-akda ng pinagmulan, konteksto nito, ang agenda sa likod ng paglikha nito. ang
kaalamang nagsabi dito, at ang inilaan nitong hangarin bukod sa iba pa.
Ikaapat na Paksa: Iba’t-Ibang Uri ng Primaryang Batis
May dalawang uri ng primaryang batis: nakasulat at ‘di nakasulat. Ang mga nakasulat na
primaryang batis ay naglalaman ng mga ulat ng kaganapan, tala, opinyon, pananaw at
damdamin ng may-akda. Ilan sa mga halimbawa nito ayang mga sumusunod:
Talaarawan – Tinatawag din itong diary o journal. Ang mga ito ay naratibo ng mga kaganapan
na inakda ng mga tao na mismong nakaranasat nakasaksi sa mga pangyayari. Hal. Talaarawan
ni Hen. Gregorio del Pilar na naglalarawan ng kanyang karanasan sa pakikipaglaban sa mga
Amerikano
Awtobiograpiya – Talambuhay na isinulat ng may-akda na pumapatungkol sa kanyang sarili.
Mahahalagang mga kagaapan, lugar, tao at mga pangyayari ang kadalasang paksa.
Memoir o Talang gunita - Isang kalipunan ng pagsasalaysay o kuwento ng buhay na
pinagdaanan o pag-ala-ala sa nakalipas o mga bagay na naalala, ngunit maaari ring tumukoy
sa isang sanaysay o aklat hinggil sa isang paksang natatangi, at maging isang ulat ng
pagpupulong ng isang pangkat o kapisanan. Hal. Memoir ni Emilio Aguinaldo (Mga Gunita ng
Himagsikan)
Talumpati - Isang buod ng kaisipan o opinyon ng isang tao na pinababatid sa pamamagitan ng
pagsasalita sa entablado para sa mga pangkat ng mga tao. Layunin nitong humikayat,
tumugon, mangatwiran, magbigay ng kaalaman o impormasyon at maglahad ng isang
paniniwala. Isang uri ito ng komunikasyong pampubliko na nagpapaliwanag sa isang paksa na
binibigkas sa harap ng mga tagapakinig. Hal. Talumpati no Cory Aquino sa kongreso ng
Amerika
Liham – Mga sulat ng may-akda na naglalaman ng mensahe, pananaw o damdamin na nais
niyang iparating sa taong kinauukulan. Hal. Liham ni Rizal sa mga kababaihan ng Malolos
Diyaryo o Pahayagan – Isang dokument ona inilathala at inilimbag kaalinsabay ng mga isyung
panlipunan na tinatalakay sa mismong pahayagan. Maari rin itong maglaman ng ulat tungkol sa
mga kaganapang pulitikal, pang-ekonomiko at panlipunan
Iba pa:

•
Mga nai-publish na mga libro, pahayagan at mga clipping ng magazine na na-publish sa
panahon na iyon
• publication ng gobyerno Hal. Official Gazette, Economic reprots ng NEDA
 Republic of the Philippines
CAVITE STATE UNIVERSITY NAIC
(Formerly CAVITE COLLEGE OF FISHERIES)
Bucana Malaki, Naic, Cavite
www.cvsu-naic.edu.ph

Narito naman ang ilan sa mga halimbawa ng ‘di nakasulat na primaryang batis:
Litrato – Larawang likha sa pamamagitan ng potograpiya
Kasaysayang Oral o Pasalita – Ang oral history ay isang larangan ng pag-aaral at isang
pamamaraan ng pagtitipon, pagpapanatili at pagbibigay kahulugan ng mga tinig at alaala ng
mga tao, pamayanan, at mga kasali sa mga nakaraang kaganapan. Ang kasaysayang oral ay
kapwa ang pinakalumang uri ng makasaysayang pagtatanong, pauna sa nakasulat na salita, at
isa sa pinaka moderno, na pinasimulan sa mga tape recorder noong 1940s at ngayon ay
gumagamit ng mga digital na teknolohiya ng ika-21 siglo. Hal. Mga Epikong Bayan
Artipakto/Relikya - ang relikya o artifact ay isang bagay na nakukuha na nanggaling pa noong
unang panahon at ginawa, hinubog at/o ginamit ng kultura ng tao. Maaari itong armas, alahas,
kuwintas, banga, pera, at iba pang mga bagay na nahuhukay ng isang arkeologo.
Posil - Ang mga nananatili o natinggal na mga labi o bakas ng mga hayop, halaman, at ibang
mga organismo mula sa malayong nakaraan. Tinatawag din itong mga nagbatong buto.
Iba pa:

• mga litrato, audio recording, video recording, film

• mga scrapbook

Aktibidad 1

Maglista ng tig-sampu na mga tukoy na halimbawa ng primarya at sekondaryang batis at uriin

ang mga ito. Bawal ng gamitin ang mga naibigay ng halimbawa sa modyul na ito. Maaring isulat
ito sa yellowpad o gawin ng naka type written sa ibinigay na format.

Halimbawa:
Primaryang Batis Sekondaryang Batis
Talumpati ni Pangulong Quezon sa History of Flipino People by Teodoro
Kalayaang Sibil noong December 9 1939 - Agoncillo - Aklat
Talumpati
Liham ni Rizal sa mga Kababaihan ng Ang Ugnayang Pang-ekonomiya ng Pilipinas
Malolos - Liham sa Hapon mga Pambansang Batas at
Tratado sa taong 1970-1980 - Thesis

Sanggunian:
Candelaria, J.L., Alporha, V. (2018). Readings in Philippine History. First Edition. Rex
Bookstore., Inc.
Corpuz R., Tabotabo Claudio. (2018). Readings in Philippine History. Mind Shapers Co., Inc.
Martinez, R., et., al. (2018). The Readings in Philippine History. Mind Shapers Co., Inc
Ramos, G. (2019). Mga Babasahin Hingil sa kasaysayan ng Pilipinas. Mind Shapers Co., Inc.
 Republic of the Philippines
CAVITE STATE UNIVERSITY NAIC
(Formerly CAVITE COLLEGE OF FISHERIES)
Bucana Malaki, Naic, Cavite
www.cvsu-naic.edu.ph

Prepared by:

MARK LEONARD A. DELA CRUZ

Instructor I

Reviewed by:

SARAH M. PASCUA
Chairperson, Teacher Education Department

Approved by:

DIONITO F. MANGAO, Jr.

Director, Curriculum and Instruction