თავი 8.

რეგიონალური ეკონომიკური ინტეგრაცია

წინა თავებში მიმოვიხილეთ სხვადასხვა სავაჭრო თეორიები და სავაჭრო ურთიერთობები.

სწორედ ამ თემების განხლვის გაგრძელებაა რეგიონულ ეკონომიკურ ინტეგრაციაზე
საუბარი. აქ ვგულისხმობთ გეოგრაფიული რეგიონის ქვეყნებს შორის მიღწეულ
შეთანხმებებს, რომ შეამცირონ და საბოლოოდ მოიხსნას ტარიფული და არატარიფული
ბარიერები საქონლის, მომსახურების და წარმოების ფაქტორების თავისუფალი
მიმოქცევისას.

თეორიულად ეკონომიკური ინტეგრაციის მექანიზმებია თავისუფალი სავაჭრო ზონები,

საბაჟო კავშირები, საერთო ბაზრები, ეკონომიკურ კავშირები და პოლიტიკური
გაერთიანებები.

სურათზე წარმოჩენილია ამ მექანიზმების გრადაცია ლიბერალური ხასიათის მიხედვით:

თავისუფალი ვაჭრობის ზონაში წევრ ქვეყნებს შორის საქონლისა და მომსახურების
ვაჭრობის დროს ყველა ბარიერი მოხსნილია. თეორიულად იდეალური თავისუფალი
ვაჭრობის ზონაში დისკრიმინაციული ტარიფები, კვოტები, სუბსიდიები ან
ადმინისტრაციული შეფერხებები დაუშვებელია. ამასთან, თითოეულ ქვეყანას აქვს უფლება
განსაზღვროს საკუთარი სავაჭრო პოლიტიკა არაწევრ წევრებთან მიმართებაში. მაგალითად,
არაწევრი ქვეყნების პროდუქტებზე დაწესებული ტარიფები შეიძლება განსხვავდებოდეს
წევრზე დაწესებულს რეჟიმზე. თავისუფალი სავაჭრო ხელშეკრულებები რეგიონული
ეკონომიკური ინტეგრაციის ყველაზე პოპულარული ფორმაა, რეგიონული
ხელშეკრულებების თითქმის 90 პროცენტი სწორედ თავისუფალ სავაჭრო შეთანხმებებზე
მოდის.

მსოფლიოში ყველაზე მდგრადი თავისუფალი ვაჭრობის ზონაა ევროპის თავისუფალი

ვაჭრობის ასოციაცია (EFTA). 1960 წლის იანვარში დაარსებული EFTA აერთიანებდა ოთხ
ქვეყანას - ნორვეგიას, ისლანდიას, ლიხტენშტეინსა და შვეიცარიას. 1996 წელს EFTA– ს 7
წევრიდან 3 წევრი, ავსტრია, ფინეთი და შვედეთი, შეუერთდა ევროკავშირს. რეალურად,
EFTA დააფუძნეს იმ დასავლეთ ევროპის ქვეყნებმა, რომლებმაც თავდაპირველად
გადაწყვიტეს არ ყოფილიყვნენ ევროკავშირის წევრები. საწყის ეტაპზე EFTA-ს წევრები
იყვნენ ავსტრია, დიდი ბრიტანეთი, დანია, ფინეთი და შვედეთი, რომლებიც ამჟამად
ევროკავშირის წევრები არიან. EFTA–ს სტრატეგიისა და ხედვის აქცენტი გაკეთდა
სამრეწველო საქონლით თავისუფალ ვაჭრობაზე. სოფლის მეურნეობა შეთანხმების მიღმა
დარჩა, თითოეულ წევრს უფლება ჰქონდა განესაზღვრა საკუთარი წვლილისა და
მხარდაჭერის დონე. წევრებს თავისუფლად შეეძლოთ განესაზღვრათ არაწევრი ქვეყნიდან
შემოსული საქონლისა თუ მომსახურებისგან დაცვის დონე (ანუ რა პროდუქტს, რა
რაოდენობით, რა ბარიერით და აშ შეეძლო შესვლა მათ საზღვრებში).

საბაჟო კავშირი - ანადგურებს სავაჭრო ბარიერებს წევრ ქვეყნებს შორის და იღებს საერთო
საგარეო სავაჭრო პოლიტიკას. საერთო საგარეო სავაჭრო პოლიტიკის შემუშავება მოითხოვს
მნიშვნელოვან ადმინისტრაციულ მექანიზმებს, რომლებიც გააკონტროლებენ არაწევრებთან
სავაჭრო ურთიერთობებს. საბაჟო კავშირში შესული ქვეყნების უმეტესობას სურს კიდევ
უფრო მეტი ეკონომიკური ინტეგრაცია მოახდინოს. ევროკავშირმა დაიწყო საბაჟო კავშირის
სტატუსით, მაგრამ ახლა ამ ეტაპს გასცდა უკვე. სხვა საბაჟო კავშირებში შედის ანდების
საზოგადოების ამჟამინდელი ვერსია (ადრე ანდების პაქტი იყო ცნობილი) ბოლივიაში,
კოლუმბიაში, ეკვადორსა და პერუში. ანდების საზოგადოებამ დაამყარა თავისუფალი
ვაჭრობა წევრ ქვეყნებს შორის და აწესებს საერთო ტარიფებს 5 – დან 20 %-მდე უცხოეთიდან
შემოტანილ პროდუქტებზე.

ეკონომიკური ინტეგრაციის შემდეგი დონე, საერთო ბაზარი, არ წარმოადგენს ბარიერებს

ვაჭრობას წევრ ქვეყნებს შორის, მოიცავს საერთო საგარეო სავაჭრო პოლიტიკას და
საშუალებას აძლევს წარმოების ფაქტორებს თავისუფლად გადაადგილდნენ წევრებს შორის.
შრომა და კაპიტალი თავისუფლად გადაადგილდება, რადგან წევრ ქვეყნებს შორის არ არის
შეზღუდვები საემიგრაციო ან კაპიტალის ტრანსსასაზღვრო ნაკადებზე. საერთო ბაზრის
ჩამოყალიბება მოითხოვს ჰარმონიისა და თანამშრომლობის მნიშვნელოვან ხარისხს
ფისკალურ, მონეტარულ და დასაქმების პოლიტიკის საკითხებში. თანამშრომლობის ამ
ხარისხის მიღწევა ძალიან რთული აღმოჩნდა. ევროკავშირი წლების განმავლობაში
ფუნქციონირებდა როგორც საერთო ბაზარი, თუმცა ახლა ამ ეტაპიდან სხვა ეტაპზე
გადავიდა.

Mercosur არის არგენტინის, ბრაზილიის, პარაგვაის და ურუგვაის სამხრეთ ამერიკული

გაერთიანება იმედოვნებს, რომ ის საბოლოოდ დამკვიდრდება, როგორც საერთო ბაზარი.
მომავალში კიდევ დაემატებიან სხვა ქვეყნები ამ გაერთიანებას.

ეკონომიკური კავშირი კიდევ უფრო მჭიდრო ეკონომიკურ ინტეგრაციასა და

თანამშრომლობას გულისხმობს ვიდრე საერთო ბაზარი. საერთო ბაზრის მსგავსად,
ეკონომიკური კავშირი მოიცავს წევრ ქვეყნებს შორის პროდუქციისა და წარმოების
ფაქტორების თავისუფალ ნაკადს და საერთო საგარეო სავაჭრო პოლიტიკის მიღებას, მაგრამ
ამას ასევე სჭირდება საერთო ვალუტა, წევრების გადასახადის განაკვეთების ჰარმონიზაცია,
საერთო ფულადი სახსრები და ფისკალური პოლიტიკა. ინტეგრაციის ასეთი მაღალი ხარისხი
მოითხოვს ბიუროკრატიის ეფექტიან კოორდინაციას. ევროკავშირი არის ეკონომიკური
კავშირი, თუმცა არასრულყოფილი, რადგან ევროკავშირის ყველა წევრს არ აქვს მიღებული
ევრო, ევროკავშირის ვალუტა; ქვეყნებში გადასახადების განაკვეთებსა და რეგულაციებში
სხვაობა კვლავ რჩება ზოგიერთ ბაზარზე, მაგალითად ენერგიის ბაზარზე, ჯერ კიდევ არ
არის დერეგულირებული ეს საკითხები სრულად.

ეკონომიკური კავშირისკენ სვლა აჩენს კითხვას - როგორ უნდა გახდეს კოორდინირებული

ბიუროკრატია წევრი ქვეყნების მოქალაქეების წინაშე ანგარიშვალდებული. პასუხი არის
პოლიტიკური კავშირის საშუალებით, რომელშიც ცენტრალური პოლიტიკური აპარატი
კოორდინაციას უწევს წევრი ქვეყნების ეკონომიკურ, სოციალურ და საგარეო პოლიტიკას.
ევროკავშირი მინიმუმ ნაწილობრივი პოლიტიკური კავშირისკენ მიდის. მაგალითად, კარგი
მექანიზმის ევროპარლამენტი, რომელიც ევროკავშირში სულ უფრო მნიშვნელოვან როლს
ასრულებს და რომელშიც წევრები 70-იანი წლების ბოლოდან პირდაპირ აირჩევიან
ევროკავშირის ქვეყნების მოქალაქეების მიერ. გარდა ამისა, მინისტრთა საბჭო (ევროკავშირის
მაკონტროლებელი, გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო) შედგება მთავრობის
მინისტრებისგან ევროკავშირის თითოეული წევრისგან. შეერთებული შტატები კიდევ უფრო
მჭიდრო პოლიტიკური კავშირის მაგალითს იძლევა.

ვაჭრობის შექმნა (trade creation) ხდება მაშინ, როდესაც მაღალი ფასის მქონე ადგილობრივი
მწარმოებლები იცვლება იაფი სავაჭრო მწარმოებლებით თავისუფალი ვაჭრობის ზონიდან. ეს
ასევე შეიძლება მოხდეს, როდესაც უფრო მაღალი ღირებულების გარე მწარმოებლები
შეიცვლება თავისუფალი ვაჭრობის ზონაში არსებული დაბალი ღირებულების გარე
მწარმოებლებით. ვაჭრობის გადამისამართება ხდება მაშინ, როდესაც დაბალი ღირებულების
გარე მომწოდებლები(არაწევრი ქვეყნებიდან ანუ), შეიცვლება უფრო მაღალი ღირებულების
მომწოდებლებით თავისუფალი ვაჭრობის ზონიდან.

ევროკავშირის პოლიტიკური სტრუქტურა

ევროკავშირის კომისია - პასუხისმგებელია ევროკავშირის კანონმდებლობის შემუშავებაზე,

მის განხორციელებაზე და წევრი ქვეყნების მიერ ევროკავშირის კანონმდებლობის
შესაბამისობის მონიტორინგზე. კომისიის შტაბ-ბინა მდებარეობს ბელგიაში, ბრიუსელში,
რომელსაც ხელმძღვანელობს კომისართა ჯგუფი.

ევროპის საბჭო - საბოლოო მაკონტროლებელი ორგანოა ევროკავშირის შიგნით, რადგან

კომისიის კანონმდებლობის პროექტი შეიძლება გახდეს ევროკავშირის კანონი მხოლოდ იმ
შემთხვევაში, თუ საბჭო თანახმა იქნება. საბჭო შედგება თითოეული წარმომადგენლის
მთავრობის ერთი წარმომადგენლისგან.

ევროპარლამენტი - ევროპარლამენტს უშუალოდ ირჩეს წევრი სახელმწიფოების მოსახლეობა.

პარლამენტი, რომელიც სტრასბურგში, საფრანგეთში იკრიბება, ძირითადად არის
საკონსულტაციო და არა საკანონმდებლო ორგანო. იგი განიხილავს კომისიის მიერ
შემოთავაზებულ და საბჭოს მიერ გადაგზავნილ კანონმდებლობას. მას შეუძლია შესთავაზოს
ცვლილებები ამ კანონმდებლობაში, თუმცა ამას არ აქვს სავალდებულო შესრულების
ხასიათი.

იუსტიციის სასამართლო, რომელიც შედგება თითოეული ქვეყნის ერთი მოსამართლისგან,

არის უმაღლესი სააპელაციო სასამართლო ევროკავშირის სამართლისთვის. კომისრების
მსგავსად, მოსამართლეებიც უნდა იყვნენ, როგორც უფრო მეტად დამოუკიდებელი
მოხელეები, ვიდრე ეროვნული ინტერესების წარმომადგენლები. კომისიას ან წევრ ქვეყანას
შეუძლია სასამართლოს სხვა წევრები წარადგინოს ხელშეკრულების ვალდებულებების
შეუსრულებლობის გამო. ანალოგიურად, წევრ ქვეყნებს, წევრ კომპანიებს ან წევრ
ინსტიტუტებს შეუძლიათ სასამართლოს მიმართონ თუ კომისია ან საბჭო ევროკავშირის
ხელშეკრულების შესაბამისად არ მოქმედებს.

ერთიანი ევროპული აქტი - შეიქმნა ევროკავშირის წევრთა იმედგაცრუების საფუძველზე,

რომ საზოგადოება არ ასრულებდა თავის დანაპირებს. გასული საუკუნის 80-იანი წლების
დასაწყისისთვის აშკარა იყო, რომ ევროკავშირი ჩამორჩებოდა თავის მიზნებს, მოეხსნა
ბარიერები წევრ ქვეყნებს შორის ვაჭრობისა და ინვესტიციების თავისუფალ ნაკადზე და
მოეხდინა ბიზნესის წარმოების ფართო სპექტრის ტექნიკური და იურიდიული
სტანდარტების ჰარმონიზაცია. ერთიანი ევროპული აქტით მოიხსნა ეს გამოწვევები.

საქართველოც ისწრაფვის თავისული სავაჭრო ურთიერთობებისკენ ქვეყნებთან.

საქართველოს თავისუფალი ვაჭრობის რეჟიმი აქვს დსთ-ს ყველა ქვეყანასთან, თურქეთთან
და ევროკავშირთან. ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკასთან და ევროპის თავისუფალი ვაჭრობის
ასოციაციასთან(EFTA). 

საქართველოში 2014 წლის 1 სექტემბრიდან ამოქმედდა ევროკავშირთან ღრმა და

ყოვლისმომცველი სავაჭრო ზონის შქმნის შესახებ  (DCFTA) შეთანხმება, რომელიც
გულისხმობს კონკრეტული სამოქმედო გეგმის შესრულებას და წინასწარ გაწერილი
ვალდებულებების შესრულებას დროის გარკვეულ ვადებში.