SVEUČILIŠTE U ZAGREBU

FAKULTET KEMIJSKOG INŽENJERSTVA I TEHNOLOGIJE

Studij: Kemija i inženjerstvo materijala

Akad. god. 2015./2016.
Provjera znanja: kolokvij, pismeni i usmeni ispit
Način ocjenjivanja studenta
1. Načini provjere znanja 2. Načini polaganja ispita
• kolokviji • kontinuirano praćenje i ocjenjivanje
• seminar • pismeni ispit
• laboratorijske vježbe (uvjet za potpis)
• pismeni ispit
Kriterij ocjenjivanja
1. Kontinuirano praćenje i ocjenjivanje
Aktivnost i pripadni broj bodova Ispitni kriterij
Aktivnost Bodovi Ocjena Bodovi
• kolokvij (3) 75 dovoljan (2) 51-63
dobar (3) 64-76
• seminar/projektni zadatak (1) 10 vrlo dobar (4) 77-89
• sudjelovanje u nastavi 5 izvrstan (5) 90-100
• laboratorijske vježbe 5
• sudjelovanje na forumu 5
UKUPNO 100
Provjera znanja: kolokvij, pismeni i usmeni ispit

Kriterij ocjenjivanja

2. Pismeni ispit
Aktivnost i pripadni broj bodova Ispitni kriterij
Aktivnost Bodovi Ocjena Bodovi
dovoljan (2) 51-63
• Fenomeni površina i adhezija 20
dobar (3) 64-76
• Polimerne površine i
20
međupovršine vrlo dobar (4) 77-89
• Međupovršine u polimernim
20 izvrstan (5) 90-100
mješavinama i kompozitima
• Adhezijski spojevi 20

• Tribologija 20
UKUPNO 100
3. Usmeni ispit
• FENOMENI POVRŠINA
• FENOMENI ADHEZIJE prof Leskovac

• POLIMERNE POVRŠINE
• POLIMER-POLIMER MEĐUPOVRŠINE
• MEĐUPOVRŠINE U POLIMERNIM prof Lučić Blagojević
MJEŠAVINAMA I KOMPOZITIMA
• MEĐUPOVRŠINA U ADHEZIJSKIM SPOJEVIMA
• TRIBOLOGIJA prof Leskovac
prof Leskovac

prof Lučić Blagojević

 KOLOKVIJI

1. kolokvij 20. listopada 2015.

Fenomeni površina
Fenomeni adhezije

2. kolokvij 17. studenog 2015.

Polimerne površine
Polimer-polimer međupovršine
Međupovršine u polimernim mješavinama i kompozitima
Međupovršina u adhezijskim spojevima

3. kolokvij 1. prosinca 2015.

Tribologija
 SEMINARI

Teme seminarskih radova 27. listopada 2015.

2 grupe po 3 + 4 grupe po 4 studenta (6 grupa)

Predstavljanje seminara
8. prosinca 2015.
3 grupe

15. prosinca 2015.

3 grupe
- Definicije međupovršina/međufaza
- Procesi na polimernim graničnim slojevima
- Međupovršinski polimerni slojevi
- Modifikacija površina i identifikacija površina
- Polimerni materijali u kojima međupovršina ima ključnu ulogu u
određivanju svojstava:
Adhezivi; Polimerni kompoziti; Nanosustavi

Stvaranje novih višefaznih polimernih (nano) materijala.

 FENOMENI POVRŠINA

Kemija međupovršina razmatra fenomene i procese

heterogenih sustava, u kojima ključnu ulogu imaju
fenomeni površina odnosno pojave na granici faza

Primjeri: adsorpcija i desorpcija

precipitacija
kristalizacija
dispergiranje
flokulacija
koagulacija
vlaženje
adhezija
formiranje i razrušavanje emulzija i pjena
čišćenje, podmazivanje i korozija
 FENOMENI POVRŠINA

• Svojstva polimera na međupovršinama od ključne su važnosti u

širokom području tehnologija i primjena:
• Industrijski procesi koji uključuju površinski aktivne spojeve kao
što su katalizatori, koloidi, površinski aktivne tvari, adhezivi, premazi
(adhezija, podmazivanje, stabilizacija, kontrolirana flokulacija
koloidnih disperzija, prirodne međupovršine kod bioloških
makromolekula kao membrane stanica i sl.)
• Svojstva adheziva i premaza (toplinsko zavarivanje, ojačavanje i sl.)
• Preradba polimera i mehanička obradba (na pr. procesi trenja,
samo-adhezije, zavarivanje dva polimerna komada termičkim ili
spajanjem pomoću otapala kao primjer porasta čvrstoće na polimer-
polimer međupovršini)
• Razvoj raznih novih proizvoda osniva se na jedinstvenim svojstvima
međupovršine (na pr. fotografski filmovi, adhezivi, membrane, kompoziti
i sl.)
 FENOMENI POVRŠINA

• Priroda površine polimera razlikuje se od one u masi

(unutrašnjosti) polimera:

- Razlike u molekulskoj masi polimera na površini i u masi

(odjeljivanje nisko-molekulnih ‘repova’ na površini);
- Oslobađanje dodataka na površini (antioksidant, emulgator,
usporivač gorenja, stabilizator, sredstvo za snižavanje površinskog
trenja, pomoćna tvar koja poboljšava preradljivost i sl.);
- Odvajanje nisko-molekulnih komponenata (na pr. segmentirani
kopolimeri, ulja za podmazivanje, masnoće, sredstvo za odvajanje od
kalupa i sl.);
- Migracija dodataka kroz međupovršinu u dodiru s drugim
površinama (na pr. punila i pigmenti, površinski premazi i sl.).
 FENOMENI POVRŠINA

“Područje u kojem sustav podliježe prijelazu iz jedne faze u drugu”

kapljevina/para kapljevina/kapljevina kapljevina/kruto kruto/para kruto/kruto

Površina: područje između kondenzirane faze (S ili L) i plinovite faze

Međupovršina: područje između dviju kondenziranih faza

 FENOMENI POVRŠINA

Rezultanta sila koje djeluju na molekule u masi i na površini je različita

- rezultanta sila u nutrini kapljevine jednaka je nuli
- na molekule na površini djeluju sile koje su usmjerene u unutrašnjost kapljevine

Razlike u energiji površina:

F =I 0
Parafin 22 mJm-2
Voda 72 mJm-2
F=0 Živa 465 mJm-2

Višak energije na površini kapljevine ili krutine u korelaciji je s veličinom

slobodne energije površine i čvrstoćom veza koje se trebaju prekinuti
(disperzijske, vodikove, metalne itd.)
Energija površine predstavlja energiju potrebnu da se prekinu te veze.

Napetost površine predstavlja direktnu mjeru međumolekulnih sila

 FENOMENI POVRŠINA

Atomi i molekule na površini posjeduju energije i reaktivnosti

znatno različite od onih u unutrašnjosti materijala

Neravnoteža sila rezultira slobodnom energijom površine

 FENOMENI POVRŠINA

• za kapljevine, napetost površine = energiji površine

• za krutine, napetost ovisi o smjeru na površini, i o kristalnoj

strukturi površine ⇒ napetost površine je nehomogena

Zato se “napetost površine” koristi za međupovršine koje uključuju

kapljevite faze, dok se za međupovršine koje uključuju krutine koristi
izraz “energija površine”
 FENOMENI POVRŠINA

Slobodna energija površine krutine

Formiranje nove površine uključuje dva koraka:

1) Stvaranje dviju novih površina bez preraspodjela
atoma/molekula
2) Preraspodjela molekula/atoma na novoj površini
kako bi se postiglo najniže energijsko stanje

• U kapljevinama, preraspodjela je vrlo brza

⇒ Napetost površine je ravnotežno stanje

• U krutinama, smanjena pokretljivost usporava preraspodjelu

⇒ Energija površine je neravnotežno stanje, neuniformna
vrijednost
 FENOMENI POVRŠINA

Razmotrimo film sapunice koji se drži između tri fiksne stranice

pravokutnog žičanog okvira i pomičnog dijela žice, duljine l
l Pod djelovanjem sile, F, koja djeluje sa strane okvira, ako okvir
pomaknemo za udaljenost dx, površina filma povećat će se za: dA = l ⋅ dx

Rad koji je pri tom ostvaren je:

dx
dW = F ⋅ dx = ( F / l ) ⋅ l ⋅ dx = ( F / l ) ⋅ dA

Ako se promjena događa kod konstantne temperature i pritiska, prirast rada dW

biti će jednak prirastu slobodne Gibbsove energije dG
Nadalje, osnovni izraz napetosti površine γ definira se kao sila po jedinici duljine
(F/l), pa je
dW = γ ⋅ dA = dG

što vodi termodinamičkoj definiciji napetosti površine γ kao ∂G u odnosu

na ∂A  ∂G 
γ = 
 ∂A T, P
 FENOMENI POVRŠINA

Energija površine, točnije slobodna Gibbsova energija površine, G S,

predstavlja višak energije sustava povezan s površinom A (po jedinici
površine) i definira se kao

G − G B
GS =
A
G S – slobodna Gibbsova energija površine
G – ukupna slobodna energija sustava
G B – vrijednost slobodne energije koju bi imali svi atomi u unutrašnjosti i
A – površina
 FENOMENI POVRŠINA

U slučaju koji razmatramo (film sapunice) mijenja se samo površina, A koja vodi
do promjene energije tako da se dG može izjednačiti s d(G SA):

dG = d (G S A) = γ ⋅ dA
pa slijedi da je
∂(G S A)
γ =
∂A
odnosno da je ovisnost između energije površine G S i napetosti površine γ

 ∂G S

γ = G S + A 
 ∂A T , P
 ∂G S 
one su jednake samo kada je brzina promjene energije površine   po

jedinici površine jednaka nuli  ∂A T , P
G S – slobodna Gibbsova energija površine
 FENOMENI POVRŠINA

Ako se G S ne mijenja s povećanjem površine, γ = G S

Ako se G S mijenja s povećanjem površine, γ≠G S

Kod jednokomponentnih kapljevina

Ako lokalno okruženje atoma na površini ostaje jednako, povećanjem
površine G S neovisna je o površini i jednaka je γ

Kod krutina i višekomponentnih kapljevina

Povećanje površine krutine može uključivati plastičnu deformaciju površine,
orijentaciju molekula i promjenu lokalnih interakcija.
Tada seG S mijenja s promjenom površine.
 FENOMENI POVRŠINA

Pojam energije površine predstavlja se ili

kao izraz Gibbs –ove funkcije koja pretpostavlja istezanje filma sapunice pri
konstantnoj temperaturi i pritisku

dok su neki autori ovaj pristup razvili preko

Helm holtz –ove funkcije, uz pretpostavku da se film sapunice može istezati
kod konstantne temperature i volumena

I UP AC preporuča prim jenu jednog od ova dva izraza za energiju

površine.

Vrijednosti Gibbs –ove funkcije napetosti površine i/ili slobodne

energije površine kod krutina (na pr. polimera) u praktičnom kontekstu
često se koriste kao zamjenljivi izrazi
 FENOMENI POVRŠINA

• U velikom broju praktičnih razmatranja, uključujući adheziju,

vrijednosti energija površina krutina (na pr. polimera) ne mogu
se mjeriti s dovoljnom preciznošću kako bi se uočile razlike između
energije površine i napetosti površine

- Zbog toga se često u literaturi energija površine i napetost

površine koriste kao međusobno zamjenljivi termini
- sa simbolom koji se uobičajeno koristi za oba izraza, γ , s jedinicama
jednakog značenja:
Nm-1 i mJm–2
• Krutine se obično dijele na
‘površine visoke energije’ - od 100 ili 1000 mJm-2
- na pr. metali i njihovi oksidi i keramike, i
‘površine niske energije’ - do oko 100 mJm-2
- na pr. organske kapljevine i površine, posebno polimeri
 FENOMENI POVRŠINA

• Veličina slobodne energije površine, γ , ovisi o jakosti

međumolekulnih veza (interakcija) koje se uspostavljaju kada se
kreira površina
• Fowkes prvi iznosi pristup aditivnosti komponenata slobodnoj energiji
površine
• pretpostavlja da se ukupna energija površine (γ) sastoji od različitih
komponenata energije površine, od kojih svaka potječe od specifičnih
međumolekulnih i među-atomskih sila na međupovršini

γ = γ d + γ p + γ h + γ i + γ m + ...
gdje su (d) disperzijske sile - Londonove, (p) polarne sile - Keesomove, (h)
vodikove veze, (i) Debyeve indukcijske sile i (m) metalne
- broj komponenata ovisiti će o strukturi tvari
- disperzijske sile su univerzalne – zato su uvijek uključene
 FENOMENI POVRŠINA

• Slobodna energija međupovršine γAB između dviju faza A i B u vezi

je s energijom površine svake pojedine faze γA i γB :
γA
γAB
- Međupovršina između faza je stabilna kada vrijedi:
γB

γ AB 〈 γ A + γ B

γ AB = γ A + γ B − ∆
gdje ∆ ovisi o tipu veza na međupovršini
(disperzijske sile, polarne sile, LW sile, kiselo bazne sile itd.).
 FENOMENI POVRŠINA

(disperzijske sile: γ = γ d )

• Za dvofazni sustav u kojem su na međupovršini prisutne samo

disperzijske sile tj. γ = γ d slobodna energija međupovršine γAB može
se primjenom pristupa geometrijske sredine napisati kao:

γ AB = γ A + γ B − 2 γ Ad γ Bd =
= γ Ad + γ Bd − 2 γ Ad γ Bd
• za međupovršinu kruto-kapljevina jednadžba izgleda ovako:

γ SL
d
= γ SV
d
+ γ LV
d
− 2 γ SV
d
γ LV
d
 FENOMENI POVRŠINA

(disperzijske sile: γ = γ d )

Površina također predstavlja dio međupovršine između dviju faza (A i B)

(i u slučaju kada je jedna faza vakuum)
Good i Girifalco definiraju interakcijski parametar Φ, uz pretpostavku geometrijske
sredine rada kohezije pojedinih faza i rada adhezije između dvije faze A i B:
WA
Φ=
WC( A ) WC( B )
Slobodna energija međupovršine ( γAB ) na granici dviju faza kada je energija
površine pojedine faze, γA i γB, izražena preko geometrijske sredine dana jednadžbom:

γ AB = γ A + γ B − 2Φ γ Aγ B Wa=2Φ (γAγB )1/ 2

gdje je Φ Good-Girifalco-ov interakcijski parametar, proračunava se teorijski ili empirijski
mjerenjem kapljevina/kapljevina interakcija u sustavu slične polarnosti
- vrijednost Φ → 0,5 < Φ < 1,15

Kada u obje faze prevladavaju disperzijske sile, molekule A i B imaju slična svojstva
pa vrijedi Φ =1, te se može zanemariti
 FENOMENI POVRŠINA

(disperzijske i polarne sile: γ = γ d + γ p )

• Owens-Wendt i Kaelble proširuju koncept razmatrajući i disperzijske i

polarne sile tj. γ = γ d + γ p pa se za dvofazni sustav uz pretpostavku
geometrijske sredine, slobodna energija međupovršine može izraziti kao:

γ AB = γ A + γ B − 2 γ Ad γ Bd − 2 γ Ap γ Bp
• Wu predlaže drugu empirijsku aproksimaciju u kojoj se uzima harmonijska
sredina slobodnih energija površine pojedine faze A i B koje se u kontaktu

4γ Ad γ Bd 4γ Ap γ Bp
γ AB =γA +γB − d − p
γ A + γ B γ A + γ Bp
d

- slobodna energija međupovršine dodatno se snizuje kada su na

međupovršini prisutne i druge sile (polarne)
 FENOMENI POVRŠINA

(disperzijske, polarne i kiselo-bazne sile γ = γ LW +γ AB )

• van Oss i suradnici predlažu da se slobodna energija površine podijeli u dva dijela:

γ = γ LW + γ AB
gdje LW - označava Lifshitz-van der Waalsove sile dugog djelovanja (vdW,Debay, Keesom)
AB - Lewisove kiselo – bazne interakcije kratkog djelovanja (H – veza vrsta AB sila)

- interakcije dugog djelovanja predstavljaju sumu:

γ LW = γ d + γ p
- interakcije kratkog djelovanja mogu se izraziti kao funkcija elektron-akceptor i elekton-
donorskog dijela - bazne komponente površine stupaju u interakcije sa kiselim
komponentama kapljevine i obrnuto:

( ) (
γ AB = 2 γ +γ − + 2 γ −γ + )
Slobodna energija međupovršine se može izraziti:

γ AB = γ A + γ B − 2( γ ALWγ BLW + γ A+ γ B− + γ A− γ B+ )
- monopolarne tvari koje imaju samo kisela γ+ ili samo bazna svojstva γ-
- bipolarne tvari koje imaju i kiselu γ+ i baznu komponentu γ- , nepolarne tvari γ+ = γ- =0
 FENOMENI POVRŠINA

• Slobodna energija površine (γ ) i odgovarajući rad adhezije (W A )

predstavljaju sumu komponenata povezanih s tipovima veza u skladu
s kemijskom prirodom materijala:

γ = γ d + γ p + γ h + γ ab + ...

WA = WAd + WAp + WAh + WAab + ...

gdje su (d) disperzijske sile, (p) polarne sile, (h) vodikove veze,
(ab) kiselo-bazne

Preliminarni zaključak:
Prisutnost (porast) velikog broja sila međudjelovanja (interakcija) na
međupovršini u višefaznom sustavu povećava rad adhezije na međupovršini i
u isto vrijeme snizuje slobodnu energiju međupovršine što vodi do
stabilnijeg sustava (i očekivano boljih svojstava)
 FENOMENI POVRŠINA

γ1 γ1
kohezija jedinična i adhezija
γ12 jedinična
γ11 površina površina

γ1 γ2

Slobodna energija kohezije: Slobodna energija adhezije:

∆GC = -2γ1 = - W11C ∆GA = γ12 - γ1- γ2 = - W12A
Dupréova jednadžba: veza WA s energijom površine γ
- ukupna promjena slobodne energije odgovara međupovršinskoj energiji γ12
- WA - termodinamičko predviđanje jakosti interakcija na međupovršini dviju faza u kontaktu
WA = W12 = γ 1 + γ 2 − γ 12
∆G A = γ ij − γ i − γ j = − WA ij
 FENOMENI POVRŠINA

• Opis vlaženja (a), razlijevanja (b) i odvajanja (c) :

KRUTO(S) KAPLJEVINA (L)

a b c

- Dobar eksperimentalni primjer važnosti kemije površine je kontaktni

kut vode (ili drugih kapljevina) na krutoj površini (na pr. polimera): mali
kontaktni kut ukazuje na međusobnu privlačnost koja snizuje slobodnu
energiju međupovršine, a veliki kontaktni kut upućuje na slabu privlačnost
koja rezultira višom slobodnom energijom međupovršine
slabo vlaženje
dobro vlaženje (kvašenje)
(kvašenje)

glatka kruta površina

 FENOMENI POVRŠINA

Kontaktni kut - kvantitativna mjera vlaženja krutine kapljevinom

- teorija kontaktnog kuta zasniva se na fizikalnoj adsorpcijskoj teoriji
adhezije (sekundarne veze)
horizontalna ravnoteža sila:
γLV
Youngova jednadžba
para kapljevina θ γSV
γSV = γSL + γLV cos θ
γSL
kruto

Slobodna energija međupovršine može se pripisati svakoj međupovršini između

krutine (S), kapljevine (L) i njenih para (V) tj. za međupovršine:
kruto-kapljevina (γSL), kruto-para (γSV) i kapljevina-para (γLV)
Sila (po jediničnoj duljini) djeluje na granici triju faza duž svake međupovršine
- S ciljem osiguranja ravnoteže mora postojati horizontalna ravnotežna sila s
određenim kontaktnim kutom (θ ) na međupovršini kruto-kapljevina
kako opisuje Young-ova jednadžba
 FENOMENI POVRŠINA

• Ako se Young-ova jednadžba koristi za opis sustava u ravnoteži:

γ SV − γ SL = γ LV cosθ
i kombinira s Dupre-ovom jednadžbom za rad adhezije:

WA = γ SV + γ LV − γ SL

dobije se alternativna Young-Dupre-ova jednadžba koja pokazuje da

postoji odnos između veličine kontaktnog kuta i jakosti adhezije:

Young -Dupré jednadžba:

W A = γ LV (1 + cos θ )
 FENOMENI POVRŠINA

• adsorpcija para na krutoj površini mijenja vrijednost slobodne energije

površine
• taj utjecaj je jače izražen za nisku vrijednost kontaktnog kuta. tj. kada se
kapljevina razlijeva po krutoj površini
• takvo sniženje slobodne energije površine krutine pokrivene slojem
para definirano je ravnotežnim pritiskom razlijevanja:
π e = γ S − γ SV
γS - slobodna energija površine u vakuumu, γSV – slobodna energija površine u ravnoteži sa
zasićenima parama

• πe - se može eksperimentalno odrediti mjerenjem adsorpcije para kapljevine

na krutoj površini i proračunati prema jednadžbi:
po
π e = RT ∫ Γd ln p π e = WA1 − WA
0
gdje su p i p0 pritisak para i ravnotežni pritisak para, R je opća plinska konstanta, T je apsolutna
temperatura, Γ je koncentracija adsorbiranih para na površini, aWA1 je rad adhezije u vakuum-u

• pritisak razlijevanja, πe može se zanemariti kada je θ › 10o odnosno

za površine niskih energija kakvi su polimeri
 FENOMENI POVRŠINA

S – parametar koji predstavlja mjeru vlaženja

S = razlika slobodne energije između prazne krutine, direktno u kontaktu
s parama i krutine prekrivene ravnim, tankim slojem kapljevine

γ sv S = WA − WC = γ sv − γ lv − γ sl

γ lv S>0 S<0
pozitivan negativan
vlaženje nevlaženje

γ sl
 FENOMENI POVRŠINA

• Rad adhezije, vlaženje i razlijevanje na krutim površinama opisuje

se pomoću izraza slobodne energije površine, γ , i međupovršine između
kruto (S), kapljevina (L) i para (V):

- Rad adhezije:
- Uvjeti za vlaženje: WaSLV = γ SV + γ LV − γ SL
γ SV − γ SL / γ LV 〈 1 (privlačnost između S i L)

- Uvjeti za ne-vlaženje: WeSVL = γ SV − γ SL

γ SV ≤ γ SL − γ LV (neprivlačnost između S i L)

θ = π π = pritisak razdvajanja
- Uvjeti za razlijevanje:
WcSVL = γ SV − γ SL − γ LV
γ SV ≥ γ SL + γ LV
 FENOMENI POVRŠINA

• vlaženje (kvašenje), razlijevanje i fenomeni adhezije često se

raspravljaju u korelaciji s kontaktnim kutom kapljevine na danoj
površini:

- Uobičajeni opis površina kao ‘glatke-ravne’ površine ili ‘nepravilne-

hrapave’ (porozne, heterogene, onečišćene s komadićima materijala različite
energije površine, s adsorbiranim površinski aktivnim onečišćivačima itd.)

- ‘Čistu’ glatku površinu polimera teško je zadržati u industrijskim

procesima jer čak i polimerni materijali niske energije pokupe
onećišćenja iz okoline ili procesa tijekom njihove proizvodnje. Ako se takav
sloj onećišćenja ne ukloni, čak i kada je prisutan kao monosloj, može
djelovati kao ‘slabo vezujući sloj’ i ozbiljno ometati adheziju s drugom
fazom (adheziv, polimer, punilo, metalni oksid itd.)

- Hidrofobni polimeri kao krutine niske energije površine ne potiču

razlijevanje kapljevine (stoga hidrofobni polimeri zahtijevaju pred-
obrade površine da se povisi energija površine i osigura razlijevanje)
 FENOMENI POVRŠINA

• Sve praktične površine su hrapave na molekulnoj razini i

fraktalne su prirode

• Stvarni ravnotežni kontaktni kut rijetko se opaža (čak i ‘čiste’

površine mogu biti heterogene)

• Young pretpostavlja jednu vrijednost intrinzičkog kontaktnog kuta

• Nevidljiva površinska nehomogenost vrlo se često pojavljuje na

mikroskopskom nivou i uzrokuje varijacije kontaktnog kuta ovisno
da li kapljevina stvara napredujući (θa), ili povratni kut (θr).

Područje stabilnih prividnih kontaktnih kutova može se mjeriti eksperimentalno

 FENOMENI POVRŠINA

– znači da istovremeno mogu postojati različiti

kontaktni kutovi uzduž linije kontakta

Histereza kontaktnog kuta predstavlja

razliku između θa and θr ; θhyst= θa - θr

⇒ histereza H = θa - θr

napredujući – maksimalan θa
povratni – minimalan θr

označava se kao ∆θ

Uobičajena je praksa da se‘napredujući’ kontaktni kutovi odnose na

vlaženje a ‘povratni-odstupajući’ kontaktni kutovi opisuju adhezijska
svojstva sustava triju faza
 FENOMENI POVRŠINA

• Princip mjerenja napredujućih i povratnih kontaktnih kutova i

primjena njihove aritmetičke srednje vrijednosti kao termodinamičke
sredine opravdano je samo kada je histereza uzrokovana pravilnim
rasporedom nehomogenosti kao što su to određeni tipovi hrapavosti
površine

• Hrapavost krute površine utječe na povećanje stvarne dodirne

površine između krutine i kapljevine a povećava i ne-vlaženje krutine
po jedinici geometrijske površine
• U slučaju kada je θ < 90 povećanje hrapavosti poboljšava vlaženje i tada
je θ<<90 ; u slučaju kada je θ > 90 povećanje hrapavosti snižava
vlaženje i tada je θ >> 90

• Wenzel uvodi faktor hrapavosti, r , u Youngovu jednadžbu:

r (γ SV − γ SL ) = γ LV (1 + cos θ )
cosθ W = r ⋅ cosθ Y
FENOMENI POVRŠINA
 FENOMENI POVRŠINA

testne kapljevine
poznatih vrijednosti γd,γp, γ
voda (polarna),
diiodometan (nepolarna); T=konst.
cos θ

+
modeli za određivanje γij

Youngova jednadžba

θ γ sd i γ sp
γ s = γ sd + γ sp
 FENOMENI POVRŠINA

Zismanov model kritične napetosti površine

• U slučaju krutih polimera moguće je izvjesno γc
pojednostavljenje kako slijedi;
Zismanov model kritične napetosti površine
može se odrediti mjerenjem kontaktnih kutova (θ)
homologne serije kapljevina opadajućih napetosti
površina (γ LV) i crtanjem dijagrama cos θ vs. γ LV i
ekstrapolacijom na cos θ = 1.
• Kritična napetost površine krutine, γ C
odgovara vrijednosti napetosti površine
kapljevine koja će se spontano razliti (θ=0; cosθ=1),
uz pretpostavku zanemarivog pritiska razlijevanja
(π S = γ S − γ SV = 0 ).

- Prema Young-ovoj jednadžbi:

γ LV − γ SL = γ SV = γ C γ SV − γ SL = γ C
gdje je γSL između polimera i organske kapljevine općenito niska te vrijedi aproksimacija:

γ C ≅ γ SV ≅ γ S
 FENOMENI POVRŠINA

Pretpostavka:
- aditivnost komponenata slobodne energije površine
γ =γ d +γ p

- slobodna energija međupovršine, γsl, jednaka je geometrijskoj

sredini slobodnih energija površina pojedinih faza γs i γl:

γ sl = γ s + γ l − 2 γ ld γ sd − 2 γ lpγ sp

Uvođenjem pretpostavke u Youngovu jednadžbu dobije se jednadžba modela:

W12 = γ lv (1 + cosθ ) = 2 γ ld γ sd + 2 γ lpγ sp

 FENOMENI POVRŠINA

Pretpostavka:
- aditivnost komponenata slobodne energije površine

γ =γ d +γ p

- slobodna energija međupovršine, γsl, jednaka je harmonijskoj

sredini slobodnih energija površina pojedinih faza γs i γl:

4γ ld γ sd 4γ lpγ sp
γ sl =γs +γl − d − p
γ l + γ s γ l + γ sp
d

Uvođenjem pretpostavke u Youngovu jednadžbu dobije se jednadžba modela:

4γ ld γ sd 4γ lpγ sp
W12 = γ lv (1 + cosθ ) = d + p
γ l + γ s γ l + γ sp
d
 FENOMENI POVRŠINA

Pretpostavka
- da je ukupna energija međupovršine jednaka sumi LW - Lifshitz-van der Waals-ovih sila
(uključuju Keesom i Debay sile) i doprinosu kiselo/baznih sila AB (kratkog djelovanja,
posljedica su kiselo-baznih interakcija (H veza je vrsta kiselo-baznih interakcija)

γ = γ LW + γ AB
- doprinos kiselo-baznih interakcija (AB) može se prikazati kao produkt elektron
akceptorske (γ+) elektron donorske (γ-) komponente

γ slLW = 2 γ sLW γ lLW γ slAB = 2( γ s+γ l− ) + 2( γ s−γ l+ )

γ sl = γ s + γ l − 2( γ sLW γ lLW + γ s+γ l− + γ s−γ l+ )

Uvođenjem pretpostavke u Youngovu jednadžbu dobije se jednadžba modela:

W12 = γ l (1 + cosθ ) = 2( γ sLW γ lLW + γ s+γ l− + γ s−γ l+ )

Kiselo bazne komponente energije površine biti će jednake nuli kada je
materijal ili mono-funkcionalan (γ + = 0 ili γ − = 0 )
ili inertan (γ + = γ − = 0 )
FENOMENI POVRŠINA
FENOMENI POVRŠINA
 FENOMENI POVRŠINA

• ovaj pristup omogućava određivanje kontaktnog kuta poroznih supstrata,

praškastih materijala koje nije moguće isprešati u pastile, izrazito hidrofilne
površine, ...
• metoda se zasniva na mjerenju brzine prolaska kapljevine kroz porozni sloj
jednolično pakiranih čestica praškastog materijala
• metoda se zasniva na Washburnovoj jednadžbi uz pretpostavku da se porozni
sloj razmatra kao snop paralelnih kapilara

h – udaljenost do koje se popela kapljevina

t – vrijeme potrebno da se kapljevina popne za
udaljenost h
R – srednji intersticijski radijus pora
θ – kontaktni kut
η – viskoznost kapljevine
γL – ukupna slobodna energija površine kapljevine
 FENOMENI POVRŠINA

• primjena Washburn-ove jednadžbe zahtjeva poznavanje efektivnog radijusa

pora, R

• Suspenzija praškastog materijala (4% w/v) nanese se

na staklo i osuši kako bi se stvorio tanak sloj praškastog tanki sloj
praškastog
materijala m aterijala
• Srednji efektivni (intersticijski) radijus pora (R)
proračuna se na osnovi podataka dobivenih mjerenjem s
različitim nepolarnim kapljevinama (n-heksan, n-heptan,
n-oktan ... )(cos θ = 1)
• Kontaktni kut određuje se s brojnim polarnim i granica do
nepolarnim kapljevinama primjenom Washburnove koje se popela
jednadžbe (voda, formamid, diiodometan) kapljevina
 FENOMENI POVRŠINA

• iz podataka dobivenih mjerenjem brzine prolaska kapljevina iscrta se graf

udaljenost, h 2 (m m 2 )

vrijeme, t (sek)
• efektivni radijus se proračunava iz ovisnosti h 2 = f ( t ) dobivenih mjerenjem
brzine prolaska nepolarnih kapljevina, koje se potpuno razlijevaju po površini
praškastog materijala , tj. za koje je θ=0
 FENOMENI POVRŠINA

• Slobodna energija površine polimera (uobičajeno niska),γ SV , ovisi o

temperaturi i o sastavu
γ SV : smanjuje se s temperaturom (mjerenja γSV na konstantnoj
temperaturi)
γ SV : mijenja se sa sastavom na površini i može promijeniti
koeficijent razlijevanja, S , za dani sustav kruto – kapljevina tj. sastav
površine potpomaže vlaženje ili ne potpomaže vlaženje u slučaju
onećišćenja površine
• Termodinamika vlaženja uključuje bliski molekulni kontakt koji je
moguć samo kod ‘čistih’ površina
• Kinetika vlaženja ovisi o (niskoj) viskoznosti kapljevine
i o topografiji krute površine (tekstura površine)
• Adhezija na međupovršini jednostavno predstavlja vlaženje i
učvršćivanje pomoću veza na međupovršini
 FENOMENI ADHEZIJE

• Pojam adhezija – od latinski ‘adhaerere’ (‘prilijepiti nešto na nešto’)

• Filozofija (teorija) adhezije (Platon, cit. K.L. Mittal):

‘IT IS NOT POSSIBLE FOR TW O THI NGS TO BE FAI RLY UNI TED
W I THOUT A THI RD,
FOR THEY NEED A BOND BETW EEN THEM WHICH
SHALL JOIN THEM BOTH,
THAT AS THE FIRST IS TO THE MIDDLE,
SO IS THE MIDDLE TO THE LAST
THAN SINCE THE M I DDLE BECOM ES THE FI RST AND THE LAST,
AND THE LAST AND THE FIRST BOTH BECOME MIDDLE,
OF NECESSI TY ALL W I LL COM E TO BE THE SAM E,
AND BEING THE SAME WITH ONE ANOTHER,
ALL W I LL BE A UNI TY’.
 FENOMENI ADHEZIJE

• Pojam adhezija – od latinski ‘adhaerere’ (‘prilijepiti nešto na nešto’)

• Filozofija (teorija) adhezije (Platon, cit. K.L. Mittal):

‘NIJE MOGUĆE DA DVI JE TVARI BUDU I ZRAVNO SP OJENE

BEZ TREĆE (TVARI ),
JER ZA TO JE P OTREBNA VEZA I ZM EĐU NJI H
KOJA ĆE IH OBJE POVEZATI,
NA NAČIN DA SREDINA ZA PRVU (TVAR),
JE I SREDINA ZA DRUGU (TVAR)
A KAKO SREDI NA P OSTAJE I P RVA I DRUGA (TVAR),
U KONAČNICI I DRUGA I PRVA (TVAR) OBJE POSTAJU SREDINA,
TE JE NUŽNO DA SVE P OSTAJU I STO,
A POSTAJUĆI ISTO U ODNOSU JEDNE NA DRUGE,
SVE ĆE P OSTATI JEDNO’
• Razmatranja adhezije su u osnovi usmjerena na međusobno spajanje
dva različita (ili slična) materijala:

• ASTM D 907 definicija ‘adheziju’ predstavlja kao stanje u kojem se

dvije površine drže zajedno međupovršinskim silama, koje se mogu
sastojati od valencijskih sila ili povezujućih sila ili i jednih i drugih sila
• Određena adhezija (na pr. spajanje poroznih substrata, glatkih površina,
električki nabijenih površina, inertnih polimernih površina itd.) predstavlja
temelj za stvaranje različitih teorijskih modela koji su osnova za razne
teorije adhezije

• Studij željene adhezije usmjeren je na varijable procesa ili materijala

koje utječu na međupovršinu s ciljem optimizacije varijabla i
područja međupovršine između dvije faze (i suprotno tome – adhezija
može biti i neželjeni slučaj – na pr. kod injekcijskog prešanja kada je za
sprječavanje adhezije potrebna odvajajuća tvar itd.)
• Znanost o adheziji uključuje i druge tradicionalne discipline što predstavlja
Kaeble-ova hijerarhija znanstvenih disciplina koje doprinose racionalizaciji
adhezijskih fenomena:
FENOMENI ADHEZIJE

Inženjerska mehanika

Reologija

Kemija površina

Teorija
adhezijskih
topljivosti

A
B
C
D
gdje je: A = teorija topljivosti, B = teorija međupovršina; C= teorija loma;
D= mehanički model fenomena
• Znanost o adheziji predstavlja jednostavno interakcije
(međudjelovanja) koje se moraju uzeti u obzir, ako se želi u
potpunosti razumijeti odgovor sustava u kojem adhezija ima
važnu ulogu:
• Na molekulnom nivou mora se procijeniti način na koji organske
molekule mogu djelovati međusobno sa supstratom (tj.
anorganskom i/ili organskom podlogom)
• Anorganska faza - manje pokretna faza može biti na pr. metalni
supstrat (adherend) prekriven oksidnim slojem; ugljikova vlakna;
staklena vlakna; ili anorganska punila itd. (dispergirana faza)
• Organska faza – više pokretna faza može biti na pr. adheziv; ili
organski premaz; ili polimerna matrica u punjenom kompozitu,
polimernoj mješavini itd. (na pr. epoksidne smole mogu se koristiti
kao adheziv, premaz i/ili polimerna matrica u kompozitu) -
(kontinuirana faza).
• Potrebna je mogućnost da se analitički utvrde one molekulne
vrste koje mogu imati koristan ili pogoršavajući utjecaj na adheziju

• Važna je ocjena dizajna sljepljenog spoja i/ili premazanog

adherenda (supstrata)

• S ciljem racionalizacije adhezijskih fenomena potrebno je

razmotriti sve aspekte znanosti o površinama i
međupovršinama, fizici, kemiji i reologiji polimera, kao i
mehaniku loma
• Zaključci o zadovoljavajućem stupnju adhezije ovise o brojnim
čimbenicima koje je potrebno ostvariti i/ili uzeti u obzir prilikom
ocjene:
 Bliski kontakt na molekulnom nivou
 Zadovoljavajuća pred-obrada supstrata da se uklone onečišćenja
i/ili poboljša vezivanje pomoću uključivanja kemijskih vrsta
 Dominantni mehanizmi adhezije
 Parametrima koji će utjecati na adheziju (i kemijski i mehanički)
 Ispitivanje sljepljenog spoja (mehanička - adhezijska čvrstoća,
utjecaj okoline - degradacija s vremenom u agresivnoj okolini)
 Kinetika popuštanja (definiranje mjesta popuštanja na atomskom
ili molekulnom nivou)
 Osjetljive analitičke metode ispitivanja površine s ciljem
definiranja površinskih slojeva koji su važni za dobru ili za odsustvo
adhezije
• Osnovna adhezija koja se odnosi na sile koje djeluju između atoma na
međupovršini uključuje:

- Teorije adhezije koje se primjenjuju za određene međupovršine

- Izražava se pomoću termina za silu (Nm-1) ili termina za energiju (mJm-2)
- Izračunava se iz teorijskih modela
Termodinamički rad adhezije,W A , kao ‘osnovna’ mjera adhezije definira se
kao promjena slobodne energije koja je potrebna da se odvoje dvije faze 1 i 2 i/ili
rad kohezije, W C , za odvajanje iste faze:

WA = γ 1 + γ 2 − γ 12

WC = 2γ 1

Slijepljeni (adhezijski) spoj: adhezija i kohezija

• predstavlja molekulne sile privlačenja između kapljevine (adheziva)
i krutine (supstrata)
• odnosi se na sile privlačenja između atoma na međupovršini
Koeficijent razlijevanja , S , za faze 1 i 2 u kontaktu na međupovršini:

S = γ 1 − γ 2 − γ 12 (θ = 0) S = WA − WC

• korištenje gornjeg izraza zahtijeva vezu s Young-ovom jednadžbom

• što je viša vrijednost S između pojedinih faza tj. faze 1 (supstrat) i
faze 2 (adheziv), to je veći termodinamički rad adhezije, WA ,
usporedivo s kohezijskom energijom adheziva,WC
• viša vrijednost S - otklanja adhezijsko popuštanje na međupovršini i
upućuje na kohezijsko popuštanje unutar adheziva i na taj način
ukazuje na bolju adhezijsku vezu
• predstavlja
(slijepljenog spoja)
• odnosi se na rezultate različitih ili
ili , kao što su
ili , koje su dobivene odgovarajućim
ispitivanjima
•
(dimenzije epruveta, brzine opterećenja, temperaturi itd.)

• ne odražava samo nego i

Praktična adhezija = f (Osnovna adhezija, drugi čimbenici)

• brojni su radovi u znanosti o adheziji usmjereni na istraživanje ovisnosti između
proračunatog intrinzičkog (osnovnog) rada adhezije i praktične (eksperimentalne)
adhezije, kao realne mjere adhezije
• Ahagon i Gent iznose da je praktična adhezija jednaka zbroju intrinzičkog
(osnovnog) rada adhezije, i funkcije koja opisuje mehanizam rasipanja energije
unutar adhezijske veze
Praktična adhezija = W A = f (W A ) + ζ
ζ (zeta) je faktor koji se povezuje s viskoelastičnim svojstvima adheziva, i zbog toga je
povezan s karakterističnom apsorpcijom mehaničke energije slijepljenog spoja

To se ponekad povezuje s količinom energije apsorbirane deformacijom slijepljenog spoja

WEksperiment WTeorijski(očekivani) + WDodatni

termodinamička komponenta mehanička komponenta

međupovršinske viskoelastična
interakcije deformacija
• u praktičnim ispitivanjima adhezije može biti

• daju broj koji

• (mjerena testom odvajanja kod 90o) može se izraziti:

P = F / b = W A [ili WC ] + ψ plast + ψ v/e + ψ bend + ...

gdje su: F - opterećenje kod odvajanja trake širine b;
P - mjera rada adhezije (WA) ili rada kohezije (WC), reologija izražena kao
gubitak energije u plastičnoj deformaciji (ψ plast ), u viskoelastičnom gubitku (ψ v/e )
i kod savijanja (ψ bend ) itd.
• Rastezna ispitivanja i smična ispitivanja mjere kritično
naprezanje prije nego energiju loma:

- Griffith-Irwing-ova teorija loma nadopunjena od Good-a:

σ f = k (EG / l )
1/ 2

gdje su σ f naprezanje kod loma materijala s modulom E , k je

konstanta, l je duljina kritične napukline a G je rad loma po
jediničnoj površini:

G = W A [ili WC ] + ψ
- u ovisnosti o mjestu popuštanja, ili rad adhezije, WA, ili rad kohezije,
WC, ili oba odgovorni su za popuštanje, dok ψ predstavlja sve
druge izraze za rasipanje energije
• Do popuštanja u materijalu kod naprezanja, σ f , dolazi kada izraz
(EG / l ) ima minimalnu vrijednost, što može biti na međupovršini
(popuštanje na međupovršini) ili unutar materijala (kohezijsko
popuštanje) ili blizu međupovršine (kombinirano popuštanje)

- Viskoelastičnost polimernih materijala je važna u razmatranju kinetičkih

utjecaja, kao što su utjecaji brzine testiranja na adheziju, utjecaj
supstrata, i popuštanja kod puzanja kao i popuštanja kod utjecaja
okoline

• Popuštanje u kompozitima ili razdvajanje adhezijskog spoja uvijek

će se dogoditi - ili na međupovršini,
i/ili u masi što indirektno daje informacije o čvrstoći (jakosti)
interakcija (veza) na međupovršini

- Ako do  interakcije su slabe i

međupovršina je nestabilna
tj. tada predstavlja
• Prvi zahtjev za uspješan spoj između dviju faza predstavlja
uspostava kontakta na molekulnom ili atomskom nivou
(na pr. između supstrata i pokrivnog sloja: metalni supstrat i adheziv ili
organski premaz; polimerni supstrat i vakuum-om smješteni metalni premaz
ili polimerni premaz na polimerni supstrat itd.)

• Mogući nivo adhezije ovisi o mogućim interakcijama koje se

mogu ostvariti tj. o mogućim mehanizmima adhezije

• Vrlo je široko područje supstata i različitih adhezijskih

materijala (pokretnih faza) - koji se koriste te stoga nema
jedinstvenog mehanizma adhezije koji bi se mogao primijeniti u
svim slučajevima

• Različite slučajeve adhezijskog spajanja potrebno je

pojedinačno studirati i objašnjavati
• Mehanička teorija je najstarija teorija ali ona podržava mnoge praktične
dokaze adhezije, kao što su adhezijska čvrstoća, trajnost veze kao i
odgovarajuće parametre koji su proporcionalni hrapavosti površine

• Mehanička teorija uključuje

(en. interlocking) otvrdnutog adheziva, zbog hrapavosti i
nepravilnosti površine (teorija se primjenjuje na makro skali za vlaknate
materijale kao što su papir, drvo itd.)

• Međufaza može pokazivati učinak “ključ i brava”

hrapava glatka
površina površina
• Porast hrapavosti osigurava veće područje površine preko koje se
mogu stvarati veze, ali mehanička adhezija je vrlo rijetko jedini
mehanizam koji je uključen u stvaranje adhezije

dva su bitna čimbenika važna za porast adhezijske čvrstoće:

1. što je veća nepravilnost površine i poroznost, to je čvršći slijepljeni

spoj
2. što je veća kompatibilnost veličine čestica adheziva i međuprostora
na površini supstrata, to je veća čvrstoća slijepljenog spoja

Međutim:
hrapavost supstrata može djelovati na oba načina tj. može povećavati
ali i sniziti čvrstoću slijepljenog spoja
• Mehanički pristup se može razmatrati na dva različita stupnja:

- ‘Blokiranje’ na makro stupnju:

na pr. kod plastike (ABS, HIPS), prethodno nagrizane s kromnom kiselinom
koja uklanja elastomer iz površinskog sloja i stvara poroznu strukturu, i
prekrivene tankim slojem metala (Cu) taloženjem pomoću kemijske
redukcije; u navedenu adheziju uključena su dva mehanizma:
1) kemijsko spajanje između metala i plastike i
2) mehaničko blokiranje (usidrenje) između metala i porozne površine
plastike

- ‘Blokiranje’ na mikro stupnju:

na pr. prodor polimera u mikro-pore poroznog sloja aluminijevog
oksida koji je dobiven anodizacijom aluminija u kiselom elektrolitu čime se
omogućuje mehaničko blokiranje (usidrenje)

Brojni su primjeri obrade površine različitim reagensima koji nagrizaju površinu

kako bi se osigurala jača adhezija na međupovršini - mehaničkim blokiranjem
Primjer:
Primjer: kod 90oC u otopini Ebonola C 10
a) SEM strugane površine srednje
min oksidirana površina bakra
tvrdog čelika

stvoreni dendriti
– razgranate,
stablaste strukture

b) Optička mikrografija presjeka

dijela međupovršine čelik/epoksid

topografija potpuno dendroitne

strukture Zn elektrode u NaOH
otopini

- nema pretežitog mehanizma mehaničkim blokiranjem (nepravilnosti na površini)

Primjer:
Mehaničko blokiranje u drvu

• adhezijske veze u drvnom slijepljenom spoju u znatnoj mjeri se

stvaraju mehaničkim blokiranjem
• adheziv prodire kroz pore drva i ispunjava ih
Proračun udaljenosti do koje je prodro rastaljeni PS
u mikroporoznu površinu (Packham)

Radijus pora, µm Udaljenost prodrlog PS,

“x”, µm

1000 220
10 22
1 7
0,1 2,2
0,01 0,7

prodor adheziva u pore ovisan je o radijusu pora

• Adsorpcijska teorija (ili teorija energija površine) općenito je
najprihvaćenija i najvažnija za adheziju između anorganskih i organskih
sustava a predlaže:
- da je bliski kontakt na međupovršini nužan da se osigura adhezija
preko interatomnih i intermolekulnih sila koje postoje između atoma,
molekula i iona u dvije faze i ovise o energiji veza (kJ/mol)

• ionske (600-1100)
• kovalentne (60-700)
• metalne (110-350)
• Bronstead kiselo-bazne (sve do 1000)
• Lewis kiselo-bazne (do 80)
• vodikove (sve do 40)
• van der Waals (4-20) itd.

• Jakost i vrsta veza ovise o kemijskoj strukturi komponenata koje su u kontaktu

• Najčešće su to:
sekundarne sile - van der Waalsove, vodikove, Lewisove kiselo - bazne
• Za kvantitativnu ocjenu međupovršinskih veza potrebno je odrediti
slobodnu međupovršinsku energiju, γ ab , između anorganske (a) i
organske komponente (b) koje su u kontaktu na međupovršini s ciljem
izračunavanja rada adhezije, W A:
WA = γ a + γ b − γ ab

- Konstante privlačenja (A) između sličnih (aa) i različitih (ab) molekula:

A ab /( A aa A bb )1 / 2 = 1
- Odnos je jednak φ prije nego jedinici s maksimumom kod φ =1 :
γ ab = γ a + γ b − 2φ (γ a γ b )1/ 2 WA = 2(γ adγ bd )1/ 2 + 2(γ apγ bp )1/ 2
- Važni param etri za porast adhezijske čvrstoće:
spontano vlaženje ( γ b γ a ), m aksim alni površinski kontakt,
m inialna koncentracija naprezanja, korištenje ‘prem aza’
 FENOMENI ADHEZIJE

• Kemijska teorija uključuje primarne kemijske veze (kovalentne ili veze

dijelom ionskog karaktera) koje osiguravaju pojedinačne doprinose
adhezijskoj vezi (pored disperzijskih sila)

• na površini se uspostavljaju
kemijske veze

• Sofisticirane površinske analitičke tehnike, koje su na raspolaganju u

zadnjih dvadeset godina, neophodne su za spoznavanje kemijskih veza
na površini pomoću identifikacije dijelova veznih spojeva na površinama
loma prekinutih veza

Važni param etri za porast adhezijske čvrstoće:

um reživanje uz prim jenu druge kom ponente (um reživalo) ,
sredstva za vezivanje (na pr. silani)
 FENOMENI ADHEZIJE

• Elektrostatička teorija se zasniva na postojanju električnog dvostrukog

sloja na međupovršini (na pr. između metala i polimera)
- dovoljno bliski kontakt između dva materijala s različitim strukturama veze
omogućuje izvjesni prijenos elektrona koji se odnosi na područje međupovršine
(spoja) kao da je paralelni plošni kondenzator

Elektronpozitivan materijal
++++++++++++++++++
-------------------
Elektronegativan materijal

• Elektrostatske sile između atoma i molekula koje nose naboje:

++ Odbojne
-- Odbojne
+- Privlačne

Elektrostatičke sile između dvostrukog sloja mogu doprinijeti ukupnoj

čvrstoći adhezijske veze
 FENOMENI ADHEZIJE

• Difuzijska teorija pretpostavlja da je adhezija između dvije različite

polimerne faze posljedica međusobne difuzije (inter-difuzije) polimernih
molekula kroz međupovršinu, što rezultira stvaranjem međufaze

međupovršina lanci molekula

Supstrat 2
Polimerni difuzijski
sloj (međufaza)
Supstrat 1 početni djelomična potpuna
kontakt difuzija difuzija
t=0 t>0 t>0
(a) (b) (c)

• spajanje dva polimerna materijala otapalom ili zavarivanjem

• primjenom organskih otapala kao npr. THF, aceton i metiletilketon ili
adheziva koji sadrže otapalo ili niskomolekulni polimer
• Teorijauključuje dovoljnu gibljivost makromolekula ili lančanih
segmenata i međusobnu topljivost polimera

• Uvjet međusobne topljivosti polimera zadovoljen je kada polimeri imaju

slične vrijednosti parametara topljivosti

Parametar topljivosti δs, može se definirati:

Evap
δs =
V

Evapje energija isparavanja otapala, V molarni volumen

• Teorija slabo vezujućih slojeva (weak boundary layer - WBL)
predlaže da samo čiste površine mogu osigurati jaku adheziju

- objašnjava da je prerano adhezijsko popuštanje posljedica

prisustva ‘WBL’ slojeva na površini
na pr. masnoće, odjeljivanje specifičnih komponenata na međupovršini,
neodgovarajući postupak pred-obrade, izlaganje okolnom mediju, uklopljeni
zrak zbog nepravilnog vlaženja itd.

• Učinkovitost adhezijskih traka osjetljivih na pritisak ovisi o stalnoj

prisutnosti sloja vrlo viskozne kapljevine između trake i odabrane
površine

• Viskozna kapljevina (adheziv) treba se razliti u vrlo tankom sloju

• Znatna sila potrebna je da se ukloni traka s površine u slučaju kada

adheziv ostaje kao viskozna kapljevina
• Najprihvatljivija teorija adhezije:

φ = αφM + βφ A + γφC + δφE + εφ WBL + ηφ D + θφ AB + ρφ R + ...wφ X

(α 2 + β 2 + γ 2 + δ 2 + ε 2 + η2 + θ 2 + ρ 2 + ...w 2 )1 / 2 = 1

gdje su: M= mehanička teorija, A= adsorpcijska teorija, C= kemijska

teorija, E= elektrostatička teorija, WBL= teorija slabo vezujućeg sloja, D=
difuzijska teorija, AB= kiselo-bazna teorija, R= reologijska teorija, X =
teorija koja se treba razviti…
 Analiza
Teorije: Za: Protiv:
Mehanička Porozna, hrapava Glatka neporozna površina
površina – zahtijeva nagrizanje
(papir, tekstil, drvo) (staklo, metal, keramika)
Adsorpcijska Bliski kontakt, vlaženje Površine s inkluzijama
(kao zrak, onečišćenja)
- zahtijeva molekulne veze
(metal, keramika)
Difuzijska Termoplasti Umreženi materijali, zahtijeva se
kompatibilnost, (kao spoj polimer-
metal, kinetička mobilnost, iznad Tg
polimer-staklo)
Elektrostatička Staklo-PVC Nekompatibilni materijali
• Praktični primjeri (uključeno je nekoliko mehanizama adhezije):

• Aluminijske (Al) ploče spojene sa epoksidnim strukturnim

adhezivom:
Al površina pripremi se pomoću kemijskog nagrizanja – sloj oksida s mikro-
porama povećava hrapavost (mehaničko blokiranje) i kemijsku aktivnost;
epoksidni adheziv u kapljevitom stanju prodire u Al pore - difuzija, razvija
sile duž međupovršine – adsorpcija pomoću Londonovih sila i –
stvaranje nekih primarnih kemijskih veza.

• Zidni papir se lijepi na gipsanu površinu s vododisperznim

adhezivom na celuloznoj osnovi: Adheziv prodire u obje površine –
difuzija, voda ispari, adheziv otvrdnjava (usidrenje), neke kemijske
veze se stvaraju s papirom i gipsom – kemijsko spajanje.
• Na osnovi fundamentalnih i praktičnih razmatranja za
postizanje uspješne adhezije na međupovršini značajni su
slijedeći čimbenici:

 Bliski kontakt, dobro vlaženje i optimalne interakcije

 Optimalna - stabilna međupovršina

 Minimalna energija međupovršine

 Maksimalni (optimalni) rad adhezije