Astadhyayi PDF

ASTADHYAYI
Editor : Medhā Michika, AVG, Anaikatti
Published by:
Arsha Avinash Foundation

104 Third Street, Tatabad, Coimbatore 641012, India
Phone: + 91 9487373635
E mail: arshaavinash@gmail.com
www.arshaavinash.in
ओम ्
श्रीपाणिणिमहामणु िणिरणितः
अष्टाध्यायीसत्रू पाठः
aṣṭādhyāyīsūtrapāṭhaḥ
of pāṇini
अििृु णििाणतिकपणरभाषासणहतः
With anuvṛtti, vārtika, and paribhāṣā
सम्पाणिका
ब्रह्मिाणरिी मेधा णमणिका
ु ु लम, ् आि ैक्कट्टी
आषिणिद्यागरुक
्
णिक्रमसंित २०७०
Editress
Brahmacārinī Medhā Michika
ओम ्
श्रीगिेशाय िमः
ु
श्रीगरुभ्यो िमः
् षां िृणिगिाियः
िन्दे परमकारुण्याि ये ु ।
् ऽििते
अणिि ग्रन्थे ्
ु रि शब्दार्िस ु
खणसिये ॥
ु
अर् श्रीपाणिणिमहामणिणिरणितः
अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
येिाक्षरसमाम्नायमणधगम्य महेश्वरात ।्
कृ त्स्नं व्याकरिं प्रोक्तं ति ै पाणििये िमः ॥
िाक्यकारं िररुणिं भाष्यकारं पतञ्जणलम ।्

ु
पाणिणिं सूत्रकारं ि प्रितोऽणि मणित्रयम ्
॥
ु
अर् शब्दािशासिम ्
1. अइउि ् 2. ऋऌक ् 3. एओङ ् 4. ऐऔि ्

5. हयिरट ् 6. लि ् 7. ञमङििम ् 8. झभञ ्
9. घढधष ् 10. जबगडिश ् 11. खफछठर्िटति ्
12. कपय ् 13. शषसर ् 14. हल ्
इणत माहेश्वरसूत्राणि ॥
1.1.1 अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
अर् प्रर्मोऽध्यायः
अर् प्रर्मः पािः
(िृद्ध्याणिसंज्ञा-प्रकरिम)् 1.1.23 ु
बहु-गि-ित-डणत सङ्ख्या
1.1.1 िृणिरािैि ् िृणिः 3 सङ्खख्या 25
1.1.24 ्
ष-िान्ता षट ् षट ् 25
1.1.2 ु
अिेङ ् गिः ु 3
गिः
ु िी 1.1.25 डणत ि
1.1.3 इको गि-िृ 6
ु 1.1.26 क्त-क्तितू णिष्ठा

1.1.4 ि धातलोप आध िधातुके ि6
1.1.5 ण््ङणत ि (सिििामसंज्ञा-प्रकरिम)्
1.1.6 िीधी-िेिीटाम ् 1.1.27 सिाििीणि सिििामाणि

सिाििीणि 32; सिििामाणि 36
1.1.7 हलोऽिन्तराः संयोगः
ु िाणसकािििोऽििाणसकः
ु 1.1.28 णिभाषा णिक्समासे बहुव्रीहौ
1.1.8 मख
1.1.29 ि बहुव्रीहौ ि 31
ु
1.1.9 तल्यास्य-प्रयत्नं सिििम ् ्
सिििम 10
1.1.30 तृतीयासमासे
(िा०) ऋऌििियोणमिर्ः सािण्यं िाच्यम ्
1.1.31 िन्द्वे ि िन्द्वे 32
1.1.10 िाज्झलौ
1.1.32 णिभाषा जणस 36
1.1.11 ईदूिेि ् णििििं प्रगृह्यम ्
्
ईदूिेि ् 12; प्रगृह्यम 19 1.1.33 प्रर्म-िरम-तयाल्पाध-ि कणतपय-
1.1.12 अिसो मात ् िेमाश्च
1.1.13 शे (िा०) तीयस्य णङत्स ु िा
1.1.14 णिपात एकाजिाङ् णिपातः 15 1.1.34 पूि-ि परािर-िणक्षिोिरापराधराणि

1.1.15 ओत ् 16 व्यिस्थायामसंज्ञायाम ्
1.1.16 सम्बिु ौ शाकल्यस्येताििाषे 1.1.35 स्वमज्ञाणत-धिाख्यायाम ्
शाकल्यस्य, इतौ, अिाषे 18 1.1.36 अन्तरं बणहयोगोपसंव्याियोः
1.1.17 उञः 18 (अव्यय-संज्ञाप्रकरिम)्
1.1.18 ऊँ 1.1.37 स्वराणि-णिपातमव्ययम ् अव्ययम 41
्
1.1.19 ईदूतौ ि सप्तम्यर्े 1.1.38 तणितश्चासििणिभणक्तः
1.1.20 िा-धा घ्विाप ् 1.1.39 कृ न्मेजन्तः
1.1.21 आद्यन्तििेकणिि ् 1.1.40 ् िः
क्त्वा-तोसिु -कस ु
्
1.1.22 तरप-तमपौ घः 1.1.41 अव्ययीभािश्च
अष्टाध्यायीसूत्रपाठः 1.1.75
(सिििामस्थािाणिसंज्ञा-प्रकरिम)् (लोपाणिसंज्ञा-प्रकरिम)्
1.1.42 णश सिििामस्थािम ् सिििामस्थािम 43
् 1.1.60 अिशिि ं लोपः ्
अिशििम 61
1.1.43 ु स
सडिप ं ु कस्य 1.1.61 ् -ु लुपः
प्रत्ययस्य लुक-श्ल
1.1.44 ि िेणत णिभाषा 1.1.62 प्रत्ययलोपे प्रत्ययलक्षिम ् 63
1.1.45 इग्यिः संप्रसारिम ् 1.1.63 ि लुमताऽङ्गस्य

1.1.46 आद्यन्तौ ट-णकतौ 1.1.64 अिोऽन्त्याणि णट
(पणरभाषा-सूत्राणि) ् ि ि उपधा
1.1.65 अलोऽन्त्यात पू
1.1.47 ्
णमििोऽन्त्यात परः 1.1.66 ि
तणिणिणत णिणििष्ट े पूिस्य णिणििष्ट े 67
1.1.48 एि इग्रस्वािेश े 1.1.67 ु
तिाणित्यिरस्य
1.1.49 षष्ठी स्थािेयोगा षष्ठी 55; स्थािे 51 (ग्रहि-सूत्राणि)
1.1.50 स्थािेऽन्तरतमः 1.1.68 स्वं रूपं शब्दस्याशब्दसंज्ञा
्
1.1.51 उरि रपरः ्
स्वं रूपम 72
1.1.52 अलोऽन्त्यस्य अलः 55; अन्त्यस्य 53 1.1.69 ्

अिणु ित सििि
स्य िाप्रत्ययः
सिििस्य 70
1.1.53 णङच्च
1.1.70 तपरस्तत्कालस्य
1.1.54 आिेः परस्य
् ् स्य 1.1.71 आणिरन्त्येि सहेता
1.1.55 अिेकाल-णशत सिि
(स्थाणििद्भाि-सूत्राणि) 1.1.72 येि णिणधस्तिन्तस्य
1.1.56 स्थाणिििािेशोऽिणिधौ (प०) यणिणिणधस्तिािािल्ग्ग्रहिे
् ; आिेशः 59
स्थाणिित 58 (िृिसंज्ञा-प्रकरिम)्
1.1.57 अिः परणिि पू् िणि िधौ 1.1.73 िृणियिस्यािामाणिस्ति ् िृिम ् िृिम 75
्
अिः 59; परणिि पू् िणि िधौ 58 (िा०) िा िामधेयस्य िृिसंज्ञा िक्तव्या
1.1.58 ि पिान्त-णििििि-िरे-यलोप-स्वर- 1.1.74 त्यिािीणि ि
ु
सििाििस्वार-िीघि-जश ् -णिणधष
-िर ् ु 1.1.75 एङ् प्रािां िेश े
ि 59
1.1.59 णिििििेऽणि
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे प्रर्माध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥

अर् प्रर्माध्यायस्य णितीयः पािः

्
(णङत-प्रकरिम)् 1.2.23 ्
िोपधात र्-फान्ताि ् िा िा 26
1.2.1 ्
गाङ्-कुटाणिभ्योऽणणिि णङत ् णङत 4् 1.2.24 िणि-लुञ्च्यृतश्च
1.2.2 णिज इट ् इट ् 3 1.2.25 तृणष-मृणष-कृ शेः काश्यपस्य
1.2.3 णिभाषोिोः 1.2.26 ु
रलो व्यपधािलािे
ः संश्च
1.2.4 ु मणपत ्
साििधातक अणपत 5् (स्वर-प्रकरिम)्
्
(णकत-प्रकरिम)् 1.2.27 ऊकालोऽज्झ्रस्व-िीघि-प्ल ुतः
1.2.5 असंयोगाणिट ् णकत ् ्
णलट ् 6; णकत 26 ् ; ह्रस्विीघिप्ल ुतः 28
अि 31
1.2.6 इणि-भिणतभ्यां ि 1.2.28 अिश्च
1.2.7 ु ु ष-णिश-िि-िसः
मृड-मृि-गध-क 1.2.29 उच्च ैरुिािः
क्त्वा क्त्वा 8 1.2.30 ु
िीि ैरििािः
1.2.8 रुि-णिि-मषु -ग्रणह-स्वणप-प्रच्छः संश्च 1.2.31 समाहारः स्वणरतः
्
सि 10 1.2.32 तस्याणित उिािमध िह्रस्वम ्
1.2.9 इको झल ् इकः 11; झल ् 13 (एकश्रणु त-प्रकरिम)्
1.2.10 हलन्ताच्च ्
हलन्तात 11 1.2.33 ् ि
एकश्रणु त दूरात सम्ब ु ौ एकश्रणु त 39
1.2.11 णलङ्-णसिािात्मिेपिेष ु 1.2.34 यज्ञकमिण्यजप-न्यूङ्ख-सामस ु
णलङ्णसिौ 13; आत्मिेपिेष ु 17 यज्ञकमिणि 35
1.2.12 उश्च 1.2.35 उच्च ैस्तरां िा िषट्कारः
1.2.13 िा गमः 1.2.36 णिभाषा छन्दणस
1.2.14 हिः णसि ् ्
णसि 17 1.2.37 ु
ि सब्रह्मण्यायां स्वणरतस्य तूिािः
1.2.15 यमो गििे यमः 16 ु
सब्रह्मण्यायाम , ् स्वणरतस्य 38
1.2.16 णिभाषोपयमिे 1.2.38 ु

िेि-ब्रह्मिोरििािः
1.2.17 स्था-घ्वोणरच्च 1.2.39 स्वणरतात सं् णहतायामििािािाम
ु ्
1.2.18 ि क्त्वा सेट ् ि 22; सेट ् 26 संणहतायाम, ् अििु ािािाम 40
्
1.2.19 णिष्ठा शीङ्-णस्वणि-णमणि-णिणि-धृषः 1.2.40 उिाि-स्वणरतपरस्य सितरः

णिष्ठा 22 (अपृक्ताणिसंज्ञा-प्रकरिम)्
1.2.20 मृषणस्तणतक्षायाम ् 1.2.41 अपृक्त एकाल ् प्रत्ययः
1.2.21 उदुपधाद्भािाणिकमििोरन्यतरस्याम ् 1.2.42 तत्परुु षः समािाणधकरिः कमिधारयः
1.2.22 पूङः क्त्वा ि क्त्वा 26
1.2.43 प्रर्माणिणििष्ट ं समास उपसजििम ् 1.2.60 ु
फल्गिी-प्रोष्ठपिािां ि िक्षत्रे िक्षत्रे 62
्
समासे, उपसजििम 44 ु स्वोरेकिििम ्
1.2.61 छन्दणस पििि
1.2.44 एकणिभणक्त िापूिणि िपाते ्
छन्दणस, एकिििम 62
1.2.45 अर् िििधातुरप्रत्ययः प्राणतपणिकम ् 1.2.62 णिशाखयोश्च
्
प्राणतपणिकम 46 1.2.63 ु स्वोि िक्षत्र-िन्द्वे बहुिििस्य
णतष्य-पििि
1.2.46 ्
कृ त-तणित-समासाश्च णििििं णित्यम ्
1.2.47 ं ु के प्राणतपणिकस्य
ह्रस्वो िपस (एकशेष-प्रकरिम)्
ह्रस्वः, प्राणतपणिकस्य 48 1.2.64 सरूपािामेकशेष एकणिभक्तौ
1.2.48 गो-णरत्रयोरुपसजििस्य एकशेषः 73
रत्री, उपसजििस्य 49 (िा०) णिरूपािामणप समािार्ाििाम ्
1.2.49 लुक ् तणितलुणक तणितलुणक 50 1.2.65 िृिो यूिा तिक्षिश्चेििे णिशेषः
1.2.50 इि ् गोण्याः िृिः, यूिा 66; तिक्षिश्चेििे णिशेषः 69
(सङ्खख्याणतिेश-प्रकरिम)् 1.2.66 रत्री पिं ु च्च
1.2.51 ु िि ् व्यणक्तिििे
लुणप यक्त 52 ु
1.2.67 पमाि ् त्रया
णर
1.2.52 णिशेषिािां िाजातेः 1.2.68 ु स्वसृ-दुणहतृभ्याम ्
भ्रातृ-पत्रौ
1.2.53 तिणशष्यं संज्ञाप्रमाित्वात ् 1.2.69 िपस ं ु के ि ैकिच्चास्यान्यतरस्याम ्
ं ु कमिपस
्
ति ् अणशष्यम 57 ्
अन्यतरस्याम 71
1.2.54 ्
लुब योगाप्रख्यािात ् 1.2.70 णपता मात्रा
1.2.55 योगप्रमािे ि तिभािेऽिशिि ं स्यात ् 1.2.71 श्वशरु ः श्वश्र्वा
1.2.56 प्रधािप्रत्ययार् ििििमर्स्य
ि ान्य- 1.2.72 त्यिािीणि सिैणि ित्यम ्
प्रमाित्वात ् अर्िस्यान्यप्रमाित्वात 57
् (िा०) त्यिािीिां णमर्ः सहोक्तौ यत्परं
ु म्
1.2.57 कालोपसजिि े ि तल्य तणच्छष्यते
्
1.2.58 जात्याख्यायामेकणिि बहुििि- ि षे ोऽणप दृश्यते
(िा०) पूिश
मन्यतरस्याम ् ् ;
एकणिि 59 ं ु पस
(िा०) त्यिाणितः शेष े पि ं ु कतः णलङ्गिििाणि
् ; अन्यतरस्याम 62
बहुिििम 60 ्
1.2.73 ु घ
ग्राम्यपशस े तरुिेष ु रत्री
ं ष्व
1.2.59 अििो ियोश्च ियोः 61
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे प्रर्माध्यायस्य णितीयः पािः ॥

अर् प्रर्माध्यायस्य तृतीयः पािः

(संज्ञा-प्रकरिम)् 1.3.25 ् त्रकरिे
उपाि मन्त् ्
उपात 26
1.3.1 भूिाियो धातिः धातिः 13 1.3.26 अकमिकाच्च ्
अकमिकात 29
1.3.2 ु
उपिेशऽे जििाणसक इत ् उपिेश,े इत 8् 1.3.27 उि ्-णिभ्यां तपः
1.3.3 हलन्त्यम ् 4 1.3.28 आङो यम-हिः
्
1.3.4 ि णिभक्तौ त-ु स-माः 1.3.29 समो गम्यृणच्छभ्याम ्
1.3.5 आणिणञ-ि टु-डिः आणिः 8 1.3.30 णि-समपु -णिभ्यो ह्वः ह्वः 31
1.3.6 षः प्रत्ययस्य प्रत्ययस्य 8 (िा०) उपसगाििस्यत्यूह्योिेणत िाच्यम ्
1.3.7 ु ू
ि-ट 1.3.31 स्पधाियामाङः
1.3.8 ल-श-्ितणिते 1.3.32 गििािक्षेपि-सेिि-साहणसक्य-प्रणत-
1.3.9 तस्य लोपः यत्ि-प्रकर्िोपयोगेष ु कृ ञः कृ ञः 35
1.3.10 यर्ासङ्खख्यमििेु शः समािाम ् 1.3.33 अधेः प्रसहिे
1.3.11 स्वणरतेिाणधकारः 1.3.34 िेः शब्दकमििः िेः 35
(आत्मि ेपि-प्रकरिम)् 1.3.35 अकमिकाच्च
1.3.12 ु
अििाि-णङत आत्मिेपिम ् 1.3.36 सम्माििोत्सञ्जिािायिकरि-ज्ञाि-भृणत-
्
आत्मिेपिम 77
णिगिि-व्ययेष ु णियः णियः 37
1.3.13 भाि-कमििोः
1.3.37 ि िाशरीरे कमिणि
कतृस्थे
1.3.14 कतिणर कमिव्यणतहारे
1.3.38 िृणि-सगि-तायिेष ु क्रमः
कतिणर 93; कमिव्यणतहारे 16
िृणिसगितायिेष ु 39; क्रमः 43
1.3.15 ि गणत-णहंसार्ेभ्यः ि 16
1.3.39 उप-पराभ्याम ्
1.3.16 इतरेतरान्योऽन्योपपिाच्च
1.3.40 आङ उद्गमिे
1.3.17 िेणििशः
1.3.41 िेः पािणिहरिे
1.3.18 पणर-व्यिेभ्यः णक्रयः
1.3.42 प्रोपाभ्यां समर्ािभ्याम ्
1.3.19 णि-पराभ्यां जेः
1.3.43 ु ि ् िा
अिपसगाि
1.3.20 आङो िोऽिास्यणिहरिे आङः 21
1.3.44 अपह्निे ज्ञः ज्ञः 46
1.3.21 ु -पणरभ्यश्च
क्रीडोऽि-सं
1.3.45 अकमिकाच्च
1.3.22 समि-प्र-णिभ्यः स्थः स्थः 26
1.3.46 संप्रणतभ्यामिाध्यािे
1.3.23 प्रकाशि-स्थेयाख्ययोश्च
1.3.47 भासिोपसम्भाषा-ज्ञाि-यत्न-णिमत्यपु -
1.3.24 ि मिणि
उिोऽिूर्ध्क
मन्त्त्रिेष ु ििः ििः 50
1.3.48 ु
व्यक्तिािां समच्चारिे 50 1.3.72 स्वणरत-णञतः कत्रिणभप्राये णक्रयाफले
कत्रिणभप्राये णक्रयाफले 77
1.3.49 अिोरकमिकात ्
1.3.73 अपाि ् ििः
1.3.50 णिभाषा णिप्रलापे
1.3.74 णििश्च
1.3.51 अिाि ् ग्रः ग्रः 52
1.3.75 समिु ाङ्खभ्यो यमोऽग्रन्थे
1.3.52 समः प्रणतज्ञािे
ु
1.3.76 अिपसगाि ्
ज ज्ञः
1.3.53 उिश्चरः सकमिकात ् िरः 54
1.3.77 णिभाषोपपिेि प्रतीयमािे
ु ात ्
1.3.54 समस्तृतीयायक्त 55
(परिैपि-प्रकरिम)्
1.3.55 ु र् े
िािश्च सा िेच्चतर्थ्ि
1.3.78 ् णर परिपै िम ्
शेषात कति
ु र् े
(िा०) अणशष्ट-व्यिहारे तृतीया ितर्थ्ि
्
कतिणर परिैपिम 93
1.3.56 उपाद्यमः स्वकरिे
1.3.79 ु
अि-पराभ्यां कृ ञः
1.3.57 ज्ञा-श्र-ु िृ-दृशां सिः सिः 59
1.3.80 अणभ-प्रत्यणतभ्यः णक्षपः
1.3.58 िािोज्ञिः ि 59
1.3.81 प्राि ् िहः
1.3.59 प्रत्याङ्खभ्यां श्रिु ः
1.3.82 परेमषृ ि ः
1.3.60 शिेः णशतः णशतः 61
1.3.83 व्याङ्-पणरभ्यो रमः रमः 85
1.3.61 णियतेलुिङ-् णलङोश्च
1.3.84 उपाच्च ्
उपात 85
्
ि त सिः
1.3.62 पूिि
1.3.85 णिभाषाऽकमिकात ्
् ञोऽिप्रयोगस्य
1.3.63 आम्प्रत्ययित कृ ु ु धु -िश-जिेङ्-प्र-द्र
ु ु -स्रभ्य
ु ो िेः
1.3.86 बध-य
1.3.64 ु रे यज्ञपात्रेष ु
प्रोपाभ्यां यज िेः 89
1.3.65 समः क्ष्णिु ः 1.3.87 णिगरि-िलिार्ेभ्यश्च
1.3.66 ु ोऽिििे
भज 1.3.88 ि ात ्
अिािकमिकाणच्चिित्कतृक
1.3.67 िेरिौ यत्कमि िौ िेत्स कताि- 1.3.89 ु
ि पा-िम्याङ्यमाङ्यस-पणरमह-रुणि-
ऽिाध्यािे िे 71 िृणत-िि-िसः
1.3.68 ु
भी-स्म्योहेतभये 1.3.90 िा क्यषः िा 93
1.3.69 गृणध-िञ्च्योः प्रलम्भिे प्रलम्भिे 70 1.3.91 द्युद्भ्भ्यो लुणङ
1.3.70 णलयः संमािि-शाणलिीकरियोश्च 1.3.92 िृद्भ्भ्यः स्य-सिोः स्यसिोः 93
् ञोऽभ्यासे
1.3.71 णमर्थ्ोपपिात कृ 1.3.93 लुणट ि कॢपः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे प्रर्माध्यायस्य तृतीयः पािः ॥

ु पािः
अर् प्रर्माध्यायस्य ितर्िः
(एकसंज्ञाणधकारः) (कारकसंज्ञा-प्रकरिम)्
1.4.1 आ कडारािेका संज्ञा 2.2.38 1.4.23 कारके 55
1.4.2 णिप्रणतषेध े परं कायिम ् 1.4.24 ध्रिु मपायेऽपािािम ् ्

अपािािम 31
(िद्याणिसंज्ञा-प्रकरिम)् 1.4.25 भी-त्रार्ाििां भयहेतःु
1.4.3 यू रयाख्यौ ििी 6 1.4.26 पराजेरसोढः
(िा०) प्रर्मणलङ्गग्रहिं ि 1.4.27 िारिार्ाििामीणितः
1.4.4 िेयङु िङ्खस्थािािरत्री 6 1.4.28 अन्तधौ येिािशििणमच्छणत
1.4.5 िाऽऽणम िा 6 1.4.29 आख्यातोपयोगे
1.4.6 णङणत ह्रस्वश्च ह्रस्वः 7 1.4.30 जणिकतःुि प्रकृ णतः कतःिु 31
1.4.7 शेषो घ्यसणख णघ 9 1.4.31 भिु ः प्रभिः
1.4.8 पणतः समास एि पणतः 9 1.4.32 कमििा यमणभप्र ैणत स संप्रिािम ्
1.4.9 ु श्छन्दणस िा
षष्ठीयक्त ्
संप्रिािम 41
1.4.10 ह्रस्वं लघ ु ्
ह्रस्वम 11 (िा०) णक्रयया यमणभप्र ैणत सोऽणप संप्रिािम ्
1.4.11 संयोगे गरुु गरुु 12 1.4.33 रुच्यर्ाििां प्रीयमािः
1.4.12 िीघं ि 1.4.34 श्लाघ-ह्नुङ-् स्था-शपां ज्ञीप्स्यमािः
1.4.13 ्
यिात प्रत्ययणिणधस्तिाणि प्रत्यये- 1.4.35 धारेरुिमििः
ऽङ्गम ् 1.4.36 स्पृहरे ीणितः

(पिाणिसंज्ञा-प्रकरिम)् 1.4.37 क्रुध-द्रुहष्य
े ािसयू ार्ाििां यं प्रणत कोपः
1.4.14 ्
सपु -णतङन्तं पिम ् ्
पिम 17 यम, ् प्रणत कोपः 38
1.4.15 िः क्ये 1.4.38 क्रुध-द्रुहोरुपसृष्टयोः कमि

1.4.16 णसणत ि 1.4.39 राधीक्ष्योयिस्य णिप्रश्नः
1.4.17 स्वाणिष्वसिििामस्थािे 18 1.4.40 प्रत्याङ्खभ्यां श्रिु ः पूिस्य
ि कताि
ि कताि 41
पूिस्य
1.4.18 यणि भम ् ्
भम 19
1.4.41 ु
अि-प्रणत-गृ
िश्च
1.4.19 त-सौ मत्वर्े
1.4.42 साधकतमं करिम ् 44
1.4.20 अयियािीणि च्छन्दणस
1.4.43 णििः कमि ि
1.4.21 बहुष ु बहुिििम ्
1.4.44 पणरक्रयिे संप्रिािमन्यतरस्याम ्
1.4.22 िये् कयोणििििि ैकिििे
1.4.45 आधारोऽणधकरिम ् आधारः 48 (गणतसंज्ञा-प्रकरिम)्
1.4.46 अणध-शीङ्-स्थासां कमि कमि 48 1.4.60 गणतश्च गणतः 79
1.4.47 अणभ-णि-णिशश्च 1.4.61 ऊयािणि-णवि-डािश्च

1.4.48 उपािध्याङ्-िसः 1.4.62 ु
अिकरिं िाणिणतपरम ्
(िा०) िसेरश्यर् िस्य प्रणतषेधो िक्तव्यः 1.4.63 आिरािािरयोः सिसती
1.4.49 कतरुि ीणिततमं कमि कमि 53 1.4.64 भूषिेऽलम ्
1.4.50 ु ं िािीणितम ्
तर्ायक्त 1.4.65 अन्तरपणरग्रहे
1.4.51 अकणर्तं ि (िा०) अन्तश्शब्दस्याणिणिणधित्वेषपू सगित्वं
ु
(िा०) अकमिकधातणभयोगे िेशः कालो भािो िाच्यम ्
ं क इणत िाच्यम ् 1.4.66 किे-मिसी श्रिाप्रतीघाते
गन्तव्योऽर्ध्ा ि कमिसज्ञ
1.4.52 गणत-बणु ि-प्रत्यिसािार्-ि शब्दकमाि- ु
1.4.67 परोऽव्ययम ् ्
अव्ययम 69
कमिकािामणि कताि स िौ 1.4.68 अस्तं ि

अणि कताि स िौ 53 1.4.69 अच्छ गत्यर्-ि ििेष ु
(िा०) गत्यर्ेष ु िीिह्योः प्रणतषेधो िक्तव्यः 1.4.70 ु शे
अिोऽिपिे
(िा०) आणि-खाद्योः प्रणतषेधो िक्तव्यः 1.4.71 णतरोऽन्तधौ 72
1.4.53 हृ-क्रोरन्यतरस्याम ् 1.4.72 णिभाषा कृ णञ णिभाषा 76; कृ णञ 79

(िा०) अणभिाणिदृशोरात्मिेपिे िेणत िाच्यम ् 1.4.73 उपाजेऽिाजे
1.4.54 स्वतन्त्त्रः कताि कताि 55 1.4.74 साक्षात्प्रभृतीणि ि
1.4.55 ु
तत्प्रयोजको हेतश्च 1.4.75 अित्याधाि उरणस-मिसी
(णिपातसंज्ञा-प्रकरिम)् अित्याधािे 76
1.4.56 प्राग्रीश्वराणिपाताः 98 1.4.76 मध्ये पिे णििििे ि
1.4.57 िाियोऽसत्त्वे असत्त्वे 58 1.4.77 णित्यं हस्ते पािािपु यमिे
(िा०) उपसगिणिभणक्तस्वरप्रणतरूपकाश्च 1.4.78 प्रार्ध्ं बििे
1.4.58 प्राियः 60 1.4.79 जीणिकोपणिषिािौपम्ये
1.4.59 उपसगािः णक्रयायोगे णक्रयायोगे 79 1.4.80 ते प्राग्धातोः ते, धातोः 82; प्राक ् 81
(िा०) दुरः षत्वित्वयोरुपसगित्वप्रणतषेधो 1.4.81 छन्दणस परेऽणप छन्दणस 82
िक्तव्यः 1.4.82 व्यिणहताश्च
(कमिप्रिििीयसंज्ञा-प्रकरिम)् (लािेश-प्रकरिम)्
1.4.83 कमिप्रिििीयाः 98 1.4.99 लः परि ैपिम ् लः 100
1.4.84 ु क्षिे
अिलि अिःु 86 1.4.100 तङािािात्मिेपिम ्
1.4.85 तृतीयार्े 1.4.101 णतङरत्रीणि त्रीणि प्रर्म-मध्यमोिमाः
1.4.86 हीिे 87 णतङरत्रीणि त्रीणि 104
1.4.87 उपोऽणधके ि 1.4.102 तान्येकििि-णिििि-बहुिििा-

1.4.88 अप-परी िजििे न्येकशः एक..शः 103
1.4.89 आङ् मयाििािििे 1.4.103 ु

सपः 104
1.4.90 लक्षिेत्थम्भूताख्याि-भाग-िीिास ु 1.4.104 णिभणक्तश्च

प्रणत-पयिििः ल..स ु 91 1.4.105 ु द्य ुपपिे समािाणधकरिे
यष्म
1.4.91 अणभरभागे स्थाणिन्यणप मध्यमः
ु णि, मध्यमः 106; उप..न्यणप 107
यष्म
1.4.92 प्रणतः प्रणतणिणध-प्रणतिाियोः
1.4.106 प्रहासे ि मन्योपपिे मन्यतेरुिम
1.4.93 अणध-परी अिर् िकौ
एकिच्च
1.4.94 सःु पूजायाम ् ्
पूजायाम 95
1.4.107 ु मः
अिद्यि
1.4.95 अणतरणतक्रमिे ि
1.4.108 शेष े प्रर्मः
1.4.96 अणपः पिार् िसम्भाििाििसगि-गहाि-
ु षु 1.4.109 परः सणिकषिः संणहता
समच्चये
1.4.110 णिरामोऽिसािम ्
1.4.97 अणधरीश्वरे अणधः 98
1.4.98 णिभाषा कृ णञ
ु पािः ॥
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे प्रर्माध्यायस्य ितर्िः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे प्रर्मोऽध्यायः ॥
अर् णितीयोऽध्यायः
(समास-प्रकरिम)् 2.1.19 सङ्खख्या िंश्येि सङ्खख्या 20
2.1.1 समर् िः पिणिणधः 2.1.20 ििीणभश्च ििीणभः 21
2.1.2 ु
सबामणन्त् ्
त्रते पराङ्गित स्वरे सपु 2् .2.29 (िा०) समाहारे िायणमष्यते
2.1.3 प्राक ् कडारात समासः
् समासः 2.2.38 2.1.21 अन्यपिार्े ि संज्ञायाम ्
2.1.4 ु
सह सपा 2.2.22 ु
(तत्परुषसमास-प्रकरिम)्
(िा०) इिेि समासे णिभ्त्यलोपश्च 2.1.22 तत्परुु षः 2.2.22
(अव्ययीभािसमास-प्रकरिम)् 2.1.23 ु
णिगश्च
2.1.5 अव्ययीभािः 21 2.1.24 णितीया णश्रतातीत-पणतत-गतात्यस्त-
2.1.6 अव्ययं णिभणक्त-समीप-समृणि-व्यृद्ध्य- प्राप्तापि ैः णितीया 29
र्ािभािात्ययासम्प्रणत-शब्दप्रादुभािि- 2.1.25 स्वयं क्ते ि क्ते ि 28
पश्चाि ्-यर्ाऽऽिपूु व्य-ि यौगपद्य- 2.1.26 खट्वा क्षेप े
सादृश्य-सम्पणि-साकल्यान्तिििेष ु 2.1.27 साणम
अव्ययम 8् 2.1.28 कालाः 29
2.1.7 यर्ाऽसादृश्ये 2.1.29 अत्यन्तसंयोगे ि
2.1.8 यािििधारिे 2.1.30 ु
तृतीया तत्कृ तार्ेि गििििे
ि
्
2.1.9 सपु प्रणतिा मात्रार्े तृतीया 35
2.1.10 अक्ष-शलाका-सङ्खख्याः पणरिा 2.1.31 ु
पूि-ि सदृश-समोिार्-ि कलह-णिपि-
2.1.11 णिभाषा 2.2.29 णमश्र-श्लक्ष्णःै
2.1.12 अप-पणर-बणहरििः पिम्या 2.1.32 कतृ-ि करिे कृ ता बहुलम ् ि रिे 33
कतृक
पिम्या 13 2.1.33 कृ त्य ैरणधकार् ििििे
2.1.13 आङ् मयाििाऽणभणिध्योः 2.1.34 अिेि व्यञ्जिम ्
2.1.14 ु े ल..ि 16
लक्षिेिाणभ-प्रती आणभमख्य 2.1.35 भक्ष्येि णमश्रीकरिम ्
ु त्समया
2.1.15 अियि अिःु 16 2.1.36 ितर्ु ी तिर्ािर्-ि बणल-णहत-सख-रणक्षत
ु ैः
2.1.16 यस्य िायामः (िा०) तिर्ेि प्रकृ णतणिकृ तभाि एिेष्टः
2.1.17 णतष्ठद्ग ु-प्रभृतीणि ि (िा०) अर्ेि णित्यसमासो णिशेष्यणलङ्गता िेणत
2.1.18 पारे मध्ये षष्ठ्या िा िक्तव्यम ्
2.1.37 पिमी भयेि पिमी 39 2.1.55 उपमािाणि सामान्यििि ैः

(िा०) भय-भीत-भीणत-भीणभणरणत िक्तव्यम ् 2.1.56 उपणमतं व्याराणिणभः सामान्याप्रयोगे
2.1.38 ु
अपेतापोढ-मक्त-पणततापत्रस्तै
रल्पशः े बहुलम ्
2.1.57 णिशेषिं णिशेष्यि
2.1.39 स्तोकाणन्तक-दूरार् ि-कृ च्छ्राणि क्ते ि े 58
णिशेषिं णिशेष्यि
(िा०) शतसहस्रौ परेिणे त िक्तव्यम ् 2.1.58 पूिािपर-प्रर्म-िरम-जघन्य-समाि-

2.1.40 सप्तमी शौण्डैः सप्तमी 48 मध्य-मध्यम-िीराश्च
2.1.41 ु -प्ि-बि ैश्च
णसि-शष्क 2.1.59 श्रेण्याियः कृ ताणिणभः
2.1.42 र्ध्ाङ्क्षेि क्षेप े 2.1.60 क्ते ि िणणिणशष्टेिािञ ्
2.1.43 कृ त्य ैरृिे (िा०) शाकपाणर् ििािीिां णसिय उिरपि-
2.1.44 संज्ञायाम ् लोपस्योपसङ्खख्यािम ्
2.1.45 क्ते िाहो-रात्राियिाः क्ते ि 47 ्
2.1.61 सि-महत ्
-परमोिमोत्कृ ष्टाः पूज्यमाि ैः
2.1.46 तत्र 2.1.62 िृन्दारक-िाग-कुञ्जरैः पूज्यमािम ्
2.1.47 क्षेप े 48 2.1.63 कतर-कतमौ जाणतपणरप्रश्ने
2.1.48 पात्रेसणमताियश्च 2.1.64 णकं क्षेप े
2.1.49 ् राि-िि-
ि ालैक-सिि-जरत-प
पूिक ु 2.1.65 पोटा-यिु णत-स्तोक-कणतपय-गृणष्ट-धेि-ु
के िलाः समािाणधकरिेि ् ृ -श्रोणत्रया-
िशा-िेहि-बष्कयिी-प्रिक्त
समािाणधकरिेि 72 ऽध्यापक-धूतज
ै ािणतः जाणतः 66
2.1.50 ्
णिक-सङ्ख ख्ये संज्ञायाम ् णिक्संख्य े 51 2.1.66 प्रशंसाििि ैश्च
2.1.51 तणितार्ोिरपि-समाहारे ि 2.1.67 यिु ा खलणत-पणलत-िणलि-जरतीणभः
(िा०) िन्द्वतत्परुु षयोरुिरपिे 2.1.68 ु ाख्या अजात्या
कृ त्य-तल्य
णित्यसमासिििम ् 2.1.69 ििो ििेि
(िा०) सिििाम्नो िृणिमात्रे पिं ु द्भािः 2.1.70 कुमारः श्रमिाणिणभः
2.1.52 सङ्खख्यापूिो णिगःु 2.1.71 ु
ितष्पािो गणभिण्या
2.1.53 कुणत्सताणि कुत्सि ैः 2.1.72 मयूरव्यंसकाियश्च
2.1.54 पापािके कुणत्सत ैः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे णितीयाध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥

अर् णितीयाध्यायस्य णितीयः पािः

2.2.1 पूिािपराधरोिरमेकिेणशि ैकाणधकरिे 2.2.20 अमैिाव्ययेि 21
एकिेणशि ैकाणधकरिे 3 2.2.21 तृतीयाप्रभृतीन्यन्यतरस्याम ् 22
2.2.2 अधं िपस ं ु कम ् 2.2.22 क्त्वा ि
2.2.3 णितीय-तृतीय-ितर् ु -ि तयाि
ु ण्यन्यतर-
(बहुव्रीणहसमास-प्रकरिम)्
स्याम ् अन्यतरस्याम 4्
2.2.23 शेषो बहुव्रीणहः 28
2.2.4 प्राप्तापिे ि णितीयया
2.2.24 अिेकमन्यपिार्े ्
अिेकम 29
2.2.5 कालाः पणरमाणििा
(िा०) प्राणिभ्यो धातजस्य िाच्यो िा
2.2.6 िञ ् िोिरपिलोपः
2.2.7 ईषिकृ ता (िा०) िञोऽस्त्यर्ाििां िाच्यो िा िोिरपिलोपः
2.2.8 षष्ठी 17 2.2.25 सङ्खख्ययाऽव्ययासिादूराणधकसङ्ख्याः
2.2.9 याजकाणिणभश्च सङ्खख्येय े
2.2.10 ि णिधािरिे ि 16 2.2.26 णिङ्िामान्यन्तराले
2.2.11 ु णहतार्
पूरि-गि-स ु ि-सिव्यय-तव्य- 2.2.27 तत्र तेि ेिणमणत सरूपे
समािाणधकरिेि 2.2.28 ु योगे
तेि सहेणत तल्य
2.2.12 क्ते ि ि पूजायाम ् क्ते ि 13 (िन्द्वसमास-प्रकरिम)्
2.2.13 अणधकरििाणििा ि 2.2.29 िार्े िन्द्वः
2.2.14 कमिणि ि (पूिणि िपात-प्रकरिम)्
2.2.15 तृजकाभ्यां कतिणर अके ि 17 2.2.30 ि ् उपसजििम 31
उपसजिि ं पूिम ् ; पूिम ्
ि 38
2.2.16 कतिणर ि 2.2.31 राजिन्ताणिष ु परम ्
2.2.17 णित्यं क्रीडा-जीणिकयोः ्

णित्यम 19 (िा०) धमािणिष्वणियमः
2.2.18 कु-गणत-प्राियः 2.2.32 िन्द्वे णघ िन्द्वे 34
(िा०) प्राियो गताद्यर्े प्रर्मया 2.2.33 अजाद्यिन्तम ्

(िा०) अत्याियः क्रान्ताद्यर्े णितीयया 2.2.34 अल्पावतरम ्
(िा०) अिाियः क्रुष्टाद्यर्े तृतीयया 2.2.35 सप्तमी-णिशेषिे बहुव्रीहौ बहुव्रीहौ 37
ु ाि
(िा०) पयािियो ग्लािाद्यर्े ितर्थ् 2.2.36 णिष्ठा 37
(िा०) णिराियः क्रान्ताद्यर्े पिम्या 2.2.37 िाऽऽणहताग्न्याणिष ु िा 38
2.2.19 उपपिमणतङ् ्
उपपिम 22 2.2.38 कडाराः कमिधारये
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे णितीयाध्यायस्य णितीयः पािः ॥

अर् णितीयाध्यायस्य तृतीयः पािः
(णिभणक्त-प्रकरिम)् 2.3.17 मन्यकमिण्यिािरे णिभाषाऽप्राणिष ु

2.3.1 अिणभणहते 73 2.3.18 कतृ-ि करियोस्तृतीया तृतीया 23
2.3.2 कमिणि णितीया कमिणि 3; णितीया 5 (िा०) प्रकृ त्याणिभ्य उपसङ्ख्यािम ्

ु णिष ु णत्रष ु
(िा०) उभसिितसोः कायाि णधगपयाि 2.3.19 ु े ऽप्रधािे
सहयक्त
णितीयािेणडतान्तेष ु ततोऽन्यत्राणप दृश्यते 2.3.20 येिाङ्गणिकारः
(िा०) अणभतः-पणरतः-समया-णिकषा-हा- 2.3.21 इत्थंभतू लक्षिे
प्रणतयोगेष ु 2.3.22 संज्ञोऽन्यतरस्यां कमिणि
2.3.3 तृतीया ि होश्छन्दणस 2.3.23 हेतौ 27
2.3.4 ु े
अन्तरान्तरेि यक्त 2.3.24 ृ ि े पिमी
अकतियि पिमी 25
2.3.5 कालार्ध्िोरत्यन्तसंयोगे 2.3.25 ु ऽणरत्रयाम ्

णिभाषा गिे
कालार्ध्िोः 7; अत्यन्तसंयोगे 6 2.3.26 षष्ठी हेतप्रु योगे 27
2.3.6 अपिगे तृतीया 2.3.27 सिििाम्नस्तृतीया ि

2.3.7 सप्तमी-पिम्यौ कारकमध्ये (िा०) णिणमिपयाियप्रयोगे सिािसां प्रायिशििम ्
2.3.8 ु े णितीया
कमिप्रिििीययक्त क..क्ते 11 2.3.28 अपािािे पिमी पिमी 35
2.3.9 यिािणधकं यस्य िेश्वरिििं तत्र सप्तमी (िा०) गम्यमािाणप णक्रया कारकणिभक्तीिां
2.3.10 पिम्यपाङ्-पणरणभः पिमी 11 णिणमिम ्
2.3.11 प्रणतणिणध-प्रणतिािे ि यिात ् (िा०) पिमीणिधािे ल्यब्लोपे कमिण्यपु सङ्ख्यािम ्
2.3.12 ु
गत्यर् िकमिणि णितीया-ितर्थ्ौ (िा०) अणधकरिे िोपसङ्खखयािम ्
िेष्टायामिर्ध्णि (िा०) प्रश्नाख्याियोश्च पिमी िक्तव्या
2.3.13 ितर्ु ी संप्रिािे ितर्ु ी 17 (िा०) यतश्चार्ध्कालणिमािि ं तत्र पिमी िक्तव्या
ु ी िाच्या
(िा०) तािर्थ्े ितर् (िा०) तद्यक्त ्
ु ात काले सप्तमी िक्तव्या
(िा०) णहतयोगे ि (िा०) अर्ध्िः प्रर्मा सप्तमी ि िक्तव्या
ु ी िक्तव्या
(िा०) िृणपसम्पद्यमािे ितर् 2.3.29 ्
अन्याराणितरते-णिकछब्दािू
िरपिा-
2.3.14 णक्रयार्ोपपिस्य ि कमिणि स्थाणििः ु े
जाणह-यक्त
2.3.15 तम ु र्ािच्च भाििििात ् 2.3.30 षष्ठ्यतसर् िप्रत्ययेि
2.3.16 िमःस्वणस्त-स्वाहा-स्वधा-ऽलं -िषड ्- 2.3.31 एिपा णितीया णितीया 32
योगाच्च
2.3.32 ्
पृर्ग-णििा-िािाणभस्तृ
तीयाऽन्य- 2.3.52 अधीगर् ि-ियेशां कमिणि कमिणि 61
तरस्याम ् तृतीया 33 2.3.53 कृ ञः प्रणतयत्ने
2.3.33 करिे ि स्तोकाल्प-कृ च्छ्र-कणतपय- 2.3.54 रुजार्ाििां भाििििािामज्वरेः
स्यासत्त्विििस्य असत्त्विििस्य 35 2.3.55 आणशणष िार्ः
2.3.34 दूराणन्तकार्ैः षष्ठ्यन्यतरस्याम ् 2.3.56 जाणस-णिप्रहि-िाट-क्रार्-णपषां
2.3.35 दूराणन्तकार्ेभ्यो णितीया ि णहंसायाम ्
दूराणन्तकार्ेभ्यः 36 2.3.57 व्यिहृ-पिोः समर् ियोः
2.3.36 सप्तम्यणधकरिे ि सप्तमी 41 2.3.58 णििस्तिर् िस्य 60
् सयं ोगे सप्तमी िक्तव्या
(िा०) णिणमिात कमि 2.3.59 णिभाषोपसगे
2.3.37 यस्य ि भािेि भािलक्षिम ् 38 2.3.60 णितीया ब्राह्मिे
2.3.38 षष्ठी िािािरे षष्ठी 41 2.3.61 प्रेष्य-ब्रिु ोहिणिषो िेितासम्प्रिािे
2.3.39 स्वामीश्वराणधपणत-िायाि-साणक्ष- 2.3.62 ु र्ि े बहुलं छन्दणस
ितर्थ् ब..णस 63
प्रणतभू-प्रसूत ैश्च 2.3.63 यजेश्च करिे
2.3.40 ु -कुशलाभ्यां िासेिायाम ्
आयक्त 2.3.64 कृ त्वोऽर् िप्रयोगे कालेऽणधकरिे
2.3.41 यतश्च णिधािरिम ् 42 2.3.65 कतृ-ि कमििोः कृ णत
2.3.42 पिमी णिभक्ते 2.3.66 उभयप्राप्तौ कमिणि
2.3.43 साध-ु णिपिाभ्यामिाि
ु यां सप्तम्यप्रतेः 2.3.67 क्तस्य ि ितिमािे क्तस्य 68
सप्तमी 45
2.3.68 अणधकरििाणििश्च
2.3.44 ु ाभ्यां तृतीया ि तृतीया 45
प्रणसतोत्सक
2.3.69 ि लोकाव्यय-णिष्ठा-खलर्-ि तृिाम ्
2.3.45 िक्षत्रे ि लुणप ि 70
2.3.46 प्राणतपणिकार् ि-णलङ्ग-पणरमाि-ििि- (िा०) कमेरणिषेधः
मात्रे प्रर्मा प्रर्मा 49 2.3.70 अके िोभिणिष्यिाधमण्यियोः
(िा०) णतङ्-सामािाणधकरण्ये प्रर्मा 2.3.71 कृ त्यािां कतिणर िा
2.3.47 सम्बोधिे ि सम्बोधिे 49 2.3.72 ु ार्ैरतल
तल्य ु ोपमाभ्यां तृतीया-
2.3.48 साऽऽमणन्त्त्रतम ् ऽन्यतरस्याम ् ्
2.3.49 ु
एकिििं सम्बणिः 2.3.73 ु -मद्र-भद्र-
ितर्ु ी िाणशष्यायष्य
2.3.50 षष्ठी शेष े 73 कुशल-सखार्
ु -ि णहत ैः
2.3.51 ज्ञोऽणििर् िस्य करिे
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे णितीयाध्यायस्य तृतीयः पािः ॥

ु ः पािः
अर् णितीयाध्यायस्य ितर्ि
(एकिद्भाि-प्रकरिम)् 2.4.21 उपज्ञोपक्रमं तिाद्याणिख्यासायाम ्
2.4.1 णिगरेु किििम ् ्
एकिििम 16 2.4.22 छाया बाहुल्ये
2.4.2 िन्द्वश्च प्राणि-तूय-ि सेिाङ्गािाम ् 2.4.23 ु िाि
सभा राजाऽमिष्यपू सभा 24
िन्द्वः 16
2.4.24 अशाला ि
2.4.3 ु िरिािाम ्
अििािे
2.4.25 ु
णिभाषा सेिा-सरा-च्छाया-शाला-
2.4.4 ुि तरिप
अर्ध्यक्र ु स ं ु कम ्
णिशािाम ्
2.4.5 अध्ययितोऽणिप्रकृ ष्टाख्यािाम ्
2.4.26 परिणिङ्गं िन्द्व-तत्परुु षयोः
2.4.6 जाणतरप्राणििाम ्
ु
(िा०) णिगप्राप्तापिालम्पू
िगि णतसमासेष ु
2.4.7 णिणशष्टणलङ्गो ििी-िेशोऽग्रामाः
प्रणतषेधो िाच्यः
2.4.8 क्षद्रु जन्तिः
2.4.27 पूििि िश्व-िडिौ ्
पूििि त 28
2.4.9 येषां ि णिरोधः शाश्वणतकः
2.4.28 हेमन्त-णशणशरािहो-रात्रे ि च्छन्दणस
2.4.10 शूद्रािामणिरिणसतािाम ्
2.4.29 रात्राह्नाहाः पणं ु स
2.4.11 गिाश्वप्रभृतीणि ि
(िा०) सङ्ख्यापूिं रात्रं िीबम ्
2.4.12 णिभाषा िृक्ष-मृग-तृि-धान्य-व्यञ्जि-
2.4.30 ं ु कम ्
अपर्ं िपस ्
ं ु कम 31
िपस
पश-ु शकुन्यश्विडि-पूिािपरा-
2.4.31 ि ािः पणं ु स ि
अधि
धरोिरािाम ् णिभाषा 13
(अिािेश-प्रकरिम)्
2.4.13 णिप्रणतणषिं िािणधकरििाणि 2.4.32 ु
इिमोऽिािेशऽे शििािस्तृ
तीयािौ
2.4.14 ि िणधपयआिीणि ्
इिमः, अिािेश,े अििु ािः 34; अश 33
2.4.15 अणधकरिैताित्त्वे ि अ..त्त्वे 16 2.4.33 ु
एतिरत्र-तसोरत्र-तसौ िाििािौ
2.4.16 णिभाषा समीपे एति ् 34
(णलङ्ग-प्रकरिम)् 2.4.34 णितीया-टौस्स्वेिः

2.4.17 ं ु कम ्
स िपस िपस ्
ं ु कम 25 ं ु के िा एििक्तव्यः
(िा०) अिािेश े िपस
ं ु कम ्
(िा०) सामन्ये िपस (धात्वािेश-प्रकरिम)्
2.4.35 ु े
आधधि ातक 57
2.4.18 अव्ययीभािश्च
(िा०) पर्ः सङ्खख्याव्ययािेः िीबतेष्यते 2.4.36 ् णकणत
अिो जणग्धल्य िप-णत अिः 40
(िा०) णक्रयाणिशेषिािां कमित्वं िीबता िेष्यते 2.4.37 लुङ्-सिोघिस्लृ घस्लृ 40
2.4.19 ् धारयः
तत्परुु षोऽिञ-कमि 25 2.4.38 घञपोश्च
2.4.20 संज्ञायां कन्थोशीिरेष ु 2.4.39 बहुलं छन्दणस
2.4.40 णलट्यन्यतरस्याम ् 41
2.4.41 िेञो िणयः 2.4.65 ु ु त्स-िणसष्ठ-गोतमाणङ्गरोभ्यश्च
अणत्र-भृग-क
2.4.42 हिो िध णलणङ हिः, िध 44 2.4.66 बह्वि इञः प्राच्य-भरतेष ु
2.4.43 लुणङ ि लुणङ 44 2.4.67 ि गोपििाणिभ्यः
2.4.44 आत्मिेपिेष्वन्यतरस्याम ् 2.4.68 णतक-णकतिाणिभ्यो िन्द्वे
2.4.45 इिो गा लुणङ इिः 47 2.4.69 उपकाणिभ्योऽन्यतरस्यामिन्द्वे
2.4.46 िौ गणमरबोधिे गणमः 48; अबोधिे 47 2.4.70 आगस्त्य-कौणण्डन्ययोरगणस्तकुणण्डिि ्
2.4.47 सणि ि सणि 48 2.4.71 ु धात-ु प्राणतपणिकयोः
सपो
2.4.48 इङश्च इङः 51 2.4.72 अणि-प्रभृणतभ्यः शपः
2.4.49 गाङ् णलणट गाङ् 51 अणिप्रभृणतभ्यः 73; शपः 76
2.4.50 णिभाषा लुङ्-लृङोः णिभाषा 51 2.4.73 बहुलं छन्दणस

2.4.51 िौ ि संश्चङोः 2.4.74 यङोऽणि ि
2.4.52 अस्तेभःू ि 2.4.75 ु
जहोत्याणिभ्यः श्लःु 76
2.4.53 ब्रिु ो िणिः 2.4.76 बहुलं छन्दणस

2.4.54 िणक्षङः ख्याञ ् 55
ु
2.4.77 गाणत-स्था-घ-पा-भू भ्यः णसिः
परि ैपिेष ु णसिः 79; परिैपिेष ु 78
2.4.55 िा णलणट
(िा०) गा-पोग्रहि िे इणण्पबत्योग्र िहिम ्
2.4.56 अजेव्य िघञपोः अजेः, िी 57
2.4.78 णिभाषा रा-धेट ्-शा-च्छा-सः
2.4.57 िा यौ
णिभाषा 79
्
(लुक-प्रकरिम)्
2.4.79 तिाणिभ्यस्त-र्ासोः
2.4.58 ण्य-क्षणत्रयाषि-णञतो यूणि लुगणिञोः
2.4.80 ् -
मन्त्त्रे घस-ह्वर-िश-िृ-िहाि ्-िृि-कृ
यूणि 61; लुक ् 83
गणम-जणिभ्यो लेः लेः 81
2.4.59 प ैलाणिभ्यश्च
2.4.81 आमः
2.4.60 इञः प्रािाम ्
2.4.82 ् पः
अव्ययािाप-स ु ु 84
सपः
2.4.61 ि तौिणलभ्यः
2.4.83 ्
िाव्ययीभािाितोऽम त्वपिम्याः
2.4.62 तद्राजस्य बहुष ु तेि ैिाणरत्रयाम ् ्
अव्ययीभािाि ् अतः अम 84
्
बहुष ु तेि ैि 70; अणरत्रयाम 65
2.4.84 तृतीया-सप्तम्योबिहुलम ्
2.4.63 यस्काणिभ्यो गोत्रे गोत्रे 70
2.4.85 लुटः प्रर्मस्य डा-रौ-रसः
2.4.64 यञञोश्च
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे णितीयाध्यायस्य ितर्िः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे णितीयोऽध्यायः॥
अर् तृतीयोऽध्यायः
(प्रत्ययाणधकारः) 3.1.17 े ः
शब्द-िैर-कलहाभ्र-कण्ि-मेघभ्य
3.1.1 प्रत्ययः 5.4.160 करिे करिे 21
3.1.2 परश्च 5.4.160 3.1.18 ु
सखाणिभ्यः कतृ ि िेििायाम ्
3.1.3 आद्य ुिािश्च 5.4.160 ्
3.1.19 िमो-िणरिश-णित्रङः क्यि ्
3.1.4 ु
अिििौ ्
सपु -णपतौ ु
3.1.20 पच्छ-भाण्ड-िीिराि ्
णिङ्
(सिाियः) 3.1.21 मण्ु ड-णमश्र-श्लक्ष्ण-लिि-व्रत-िरत्र-
3.1.5 ् -णकद्भ्
गपु -णतज ् भ्यः सि ् सि 7् हल-कल-कृ त-तूस्तभ्य े ो णिि ्
3.1.6 ्
माि-बध-िाि ् भ्यो िीघिश्चाभ्या-
-शान्त् 3.1.22 धातोरेकािो हलािेः णक्रयासमणभहारे
सस्य यङ् धातोः 90; यङ् 24
3.1.7 ि ाणिच्छायां
धातोः कमििः समािकतृक 3.1.23 णित्यं कौणटल्ये गतौ ्
णित्यम 24
िा कमििः 10; इच्छायाम 9् ; िा 22 3.1.24 लुप-सि-िर-जप-जभ-िह-िश-गॄभ्यो
ु
(िा०) आशिायामपसङ्ख ख्यािम ् भािगहाियाम ्
3.1.8 सपु आत्मिः क्यि ् 3.1.25 सत्याप-पाश-रूप-िीिा-तूल-श्लोक-
्
ु 11; आत्मिः 9; क्यि 10
सपः सेिा-लोम-त्वि-िमि-ििि-िूि-ि
3.1.9 काम्यच्च ु
िराणिभ्यो णिि ् ्
णिि 26
3.1.10 उपमािािािारे 11 ्
ु िक्तव्यः
(िा०) अर् ििेिसत्यािामापग
(िा०) अणधकरिाच्चेणत िक्तव्यम ् 3.1.26 ु
हेतमणत ि
3.1.11 कतःुि क्यङ् सलोपश्च क्यङ् 18 (िा०) आख्यािात्कृ तस्तिािष्टे, इणत णिि, ्
(िा०) सििप्राणतपणिके भ्यः ण्िब्वा िक्तव्यः
ु ,् प्रकृ णतप्रत्यापणिः, प्रकृ णतिच्च
कृ िक
3.1.12 ु िेलोपश्च हलः
भृशाणिभ्यो भव्यव कारकम ्
भणु ि अविेः 13
3.1.27 कण््िाणिभ्यो यक ्
3.1.13 लोणहताणि-डाज्झ्भ्यः क्यष ्
3.1.28 गपूु -धूप-णिणच्छ-पणि-पणिभ्य आयः
3.1.14 कष्टाय क्रमिे
3.1.29 ऋतेरीयङ्
3.1.15 कमििो रोमन्थ-तपोभ्यां िणति-िरोः
कमििः 21
3.1.30 कमेणििङ ्
3.1.16 ु
बाष्पोष्माभ्यामिमिे 3.1.31 आयािय आध िधातुके िा
3.1.32 सिाद्यन्ता धातिः
(णिकरिाः) 3.1.50 गपेु श्छन्दणस छन्दणस 51
3.1.33 स्य-तासी लृ-लुटोः 3.1.51 िोियणत-र्ध्ियत्येलयत्यिियणतभ्यः
3.1.34 णसब्बहुलं लेणट 3.1.52 अस्यणत-िणक्त-ख्याणतभ्योऽङ् अङ् 59
(िा०) णसब्बहुलं णििक्तव्यः 3.1.53 णलणप-णसणि-ह्वश्च णलणपणसणिह्वः 54
3.1.35 ्
कास-प्रत्ययािाममन्त्त्रे णलणट 3.1.54 आत्मिेपिेष्वन्यतरस्याम ्
् ; अमन्त्त्रे णलणट 39
आम 40 ु
3.1.55 पषाणि-द्य तु ाद्यल् ृ णितः परिपै िेष ु
्
(िा०) कास्यिेकाि आम िक्तव्यः परिैपिेष ु 59
3.1.36 ु
इजािेश्च गरुमतोऽिृ च्छः 3.1.56 सणति-शास्त्यणतिभ्यश्च
(िा०) ऊिोतेराम्नेणत िाच्यम ् 3.1.57 इणरतो िा िा 59
3.1.37 ियायासश्च (िा०) इर इत्संज्ञा िाच्या
3.1.38 उष-णिि-जागृभ्योऽन्यतरस्याम ् 3.1.58 ु ि
जॄ-स्तम्भ-ि ु -म्ल
ु लुि-ग्र
ु ि ु -ग्लुि
ु ु
-ग्लुि ु-
्
अन्यतरस्याम 39 णश्वभ्यश्च
3.1.39 ु
भी-ह्री-भृ-हुिां श्लिच्च 3.1.59 कृ -मृ-दृ-रुणहभ्यश्छन्दणस
् प्रय
3.1.40 कृ ञ िाि ु ते णलणट
ु ज्य ् पिः
3.1.60 णिि ते ् ; ते 66
णिि 65
3.1.41 णििािुिणि ित्यन्यतरस्याम ् 3.1.61 िीप-जि-बधु -पूणर-ताणय-प्याणयभ्यो-
्
ऽन्यतरस्याम ् अन्यतरस्याम ्63
3.1.42 ु ाियां-प्रजियां-णिकयां-रमया-
अभ्यत्स
3.1.62 अिः कमिकतिणर कमिकतिणर 65
मकः पाियांणक्रयाि ् णििामक्रणिणत
3.1.63 दुहश्च
च्छन्दणस
3.1.64 ि रुधः ि 65
3.1.43 णवल लुणङ लुणङ 66
3.1.65 ु ि
तपोऽितापे
3.1.44 वलेः णसि ् वलेः 66
्
3.1.66 णिि भाि-कमि िोः भािकमििोः 67
(िा०) स्पृश-मृश-कृ ष-तृप-दृपां वलेः णसज्वा
3.1.67 साििधातकु े यक ् ु े 82
साििधातक
िाच्यः
3.1.68 कतिणर शप ् कतिणर 88
3.1.45 ु
शल इगपधािणिटः क्सः क्सः 47
3.1.69 णििाणिभ्यः श्यि ् ्
श्यि 72
3.1.46 णश्लष आणलङ्गिे
3.1.70 िा भ्राश-भ्लाश-भ्रम-ु क्रम-िम
ु -त्रणस-
ु
3.1.47 ि दृशः
त्रणु ट-लषः िा 72
3.1.48 ु कतिणर िङ्
णि-णश्र-द्रु-स्रभ्यः
3.1.71 ु त्
यसोऽिपसगाि
कतिणर 61; िङ् 51
3.1.72 संयसश्च
(िा०) कमेश्वलेश्िङ् िक्तव्यः
3.1.73 स्वाणिभ्यः श्नःु श्नःु 76
3.1.49 णिभाषा धेट ्-श्व्योः णिभाषा 50
3.1.74 श्रिु ः शृ ि (िा०) के णलमर उपसङ्खख्यािम ्

3.1.75 अक्षोऽन्यतरस्याम ् अन्यतरस्याम 76
् (िा०) िसेस्तव्यत्कतिणर णिच्च
3.1.76 तिूकरिे तक्षः 3.1.97 अिो यत ् ्
यत 106
3.1.77 ु
तिाणिभ्यः शः (िा०) तणक-शणस-िणत-यणत-जणिभ्यो यिाच्यः
3.1.78 रुधाणिभ्यः श्नम ् (िा०) हिो िा यि ् िधश्च िक्तव्यः
3.1.79 तिाणिकृ णभ्य उः उः 80 3.1.98 पोरदुपधात ्
3.1.80 णधणि-कृ ण्व्योर ि 3.1.99 शणक-सहोश्च
3.1.81 क्र्याणिभ्यः श्ना श्ना 82 3.1.100 ु
गि-मि-िर-यमश्चािपसगे
3.1.82 ु -स्कन्भ
स्तन्भ-ु स्तन्भ ु ु ु न्भ-स्क
-स्क ु ु णभ्यः अिपु सगे 108
ु
श्नश्च ु
(िा०) िरेराणङ िागरौ
3.1.83 हलः श्नः शािज्झौ श्नः शािज्झौ 84 3.1.101 अिद्य-पण्य-ियाि गह्यि-पणितव्या-

3.1.84 छन्दणस शायजणप छन्दणस 86 णिरोधेष ु
3.1.85 व्यत्ययो बहुलम ् 3.1.102 िह्यं करिम ्
3.1.86 णलङ्याणशष्यङ् 3.1.103 अयिः स्वाणम-िैश्ययोः
ि
(कमिकतृ-प्रकरिम)् 3.1.104 उपसयाि काल्या प्रजिे
3.1.87 ् िा तल्यणक्रयः
कमिित कमि ु 3.1.105 अजयं संगतम ्
्
कमिित 90 3.1.106 ििः सणप ्
ु क्यप ि
3.1.88 तपस्तपःकमिकस्य ैि ्
ु 108; क्यप 121
सणप
ु
3.1.89 ि दुह-स्न-िमां ्
यक-णििौ 3.1.107 भिु ो भािे भािे 108
्
3.1.90 कुणष-रञ्जोः प्रािां श्यि परि ैपिं ि 3.1.108 हिस्त ि
(धात्वणधकारः) 3.1.109 ु
एणत-स्त-शास ् -दृ-जषु ः क्यप ्
-िृ
3.1.91 धातोः 3.4.117 3.1.110 ऋदुपधाच्चाकॢणप-िृतःे
3.1.92 तत्रोपपिं सप्तमीस्थम ् तत्र 94 3.1.111 ई ि खिः
(कृ त्प्रत्ययाः) 3.1.112 भृञोऽसंज्ञायाम ्
3.1.93 कृ िणतङ् कृ त 3् .4.76 3.1.113 मृजणे ििभाषा
3.1.94 िाऽसरूपोऽणरत्रयाम ् 3.1.114 राजसूय-सूय-ि मृषोद्य-रुच्य-कुप्य-
(कृ त्स ु कृ त्यप्रत्ययाः) कृ ष्टपच्याव्यर्थ्ाः
3.1.95 कृ त्याः 132 3.1.115 णभद्योद्ध्यौ ििे
्
3.1.96 तव्यत-तव्यािीयरः
3.1.116 ु
पष्य-णसध्यौ िक्षत्रे 3.1.134 ु
िणन्द-ग्रणह-पिाणिभ्यो ल्य-णिन्यिः
3.1.117 ु
णिपूय-णििीय-णजत्या मञ्ज-कल्क- ु ः पठ्यन्ते ि
(िा०) अणज्वणधः सििधातभ्य
हणलष ु पिाियः । अण्बाधिार् िमेि स्यात ्
3.1.118 प्रत्यणपभ्यां ग्रहेः ग्रहेः 119 णसध्यणन्त श्वपिाियः॥
3.1.119 पिास्वैणर-बाह्या-पक्ष्येष ु ि 3.1.135 ु
इगपध-ज्ञा-प्री-णकरः कः कः 136
3.1.120 णिभाषा कृ -िृषोः 3.1.136 आतश्चोपसगे
3.1.121 यग्ु यं ि पत्रे 3.1.137 पा-रा-ध्मा-धेट ्-दृशः शः शः 139
3.1.122 अमािस्यिन्यतरस्याम ् 3.1.138 ु
अिपसगाि
णिम्प-णिन्द-धाणर-पाणर-
3.1.123 छन्दणस णिष्टक्यि-िेिहूय-प्रिीयो- िेद्यिु णे ज-िेणत-साणत-साणहभ्यश्च
िीयोणच्छष्य-मयि-स्तयाि-र्ध्यि-खन्य- ्
अिपु सगाित 140
खान्य-िेियज्याऽऽपृच्छ्य-प्रणतषीव्य- (िा०) गिाणिष ु णिन्देः संज्ञायाम ्

ब्रह्मिाद्य-भाव्य-स्ताव्योपिाय्यपृडाणि 3.1.139 ििाणत-िधात्योणििभाषा णिभाषा 140
3.1.124 ऋ-हलोण्यित ् ्
ण्यत 131 3.1.140 ज्वणलणत-कसन्तेभ्यो िः िः 143
3.1.125 ओरािश्यके 3.1.141 ु स्र्ितीििसािहृ-

श्याि ्-व्यधास्र-सं
3.1.126 ु -ु िणप-रणप-लणप-त्रणप-िमश्च
आस-य णलह-णश्लष-श्वसश्च
3.1.127 आिाय्योऽणित्ये 3.1.142 ु
दुन्योरिपसगे
3.1.128 प्रिाय्योऽसम्मतौ 3.1.143 णिभाषा ग्रहः ग्रहः 144
3.1.129 पाय्य-सािाय्य-णिकाय्य-धाय्या (िा०) भितेश्चणे त िक्तव्यम ्
माि-हणिणि ििास-साणमधेिीष ु 3.1.144 गेहे कः

3.1.130 क्रतौ कुण्डपाय्य-सिाय्यौ 3.1.145 णशणल्पणि ष्विु ् णशणल्पणि 147
3.1.131 अग्नौ पणरिाय्योपिाय्य-समूह्याः (िा०) िृणत-खणि-रणञ्जभ्य एि

अग्नौ 132 3.1.146 गस्थकि ् गः 147
3.1.132 णित्याणग्नणित्ये ि 3.1.147 ण्यटु ् ि ण्यटु ् 148
ि ृ िन्त-प्रकरिम)्
(पूिक 3.1.148 हश्च व्रीणह-कालयोः
3.1.133 ण्िल ् िौ
ु -तृ 3.1.149 ु -िः समणभहारे ििु ्
प्र-सृ ्
ििु 150
3.1.150 आणशणष ि
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे तृतीयाध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥

अर् तृतीयाध्यायस्य णितीयः पािः

ि ृ िन्तेषपू पि-प्रकरिम)्
(पूिक बणल-भणक्त-कतृ-ि णित्र-क्षेत्र-सङ्ख्या-
3.2.1 कमिण्यि ् कमिणि 57; अि 2् ् -ति
जङ्घा-बाह्वहर-यत ् ्-धिररुष्ष
ु ु
(िा०) शीणल-काणम-भक्ष्यािाणरभ्यो िः (िा०) णकं यिद्बहुष ु कृ ञोऽणज्वधािम ्
3.2.2 ह्वा-िा-मश्च 3.2.22 कमिणि भृतौ
3.2.3 ु
आतोऽिपसगे कः अिपु सगे 60; कः 7 3.2.23 ि शब्द-श्लोक-कलह-गार्ा-िैर-िाटु-
ु
(िा०) मूलणिभजाणिभ्यः कः सूत्र-मन्त्त्र-पिेष ु
3.2.4 ु स्थः
सणप ु 83
सणप 3.2.24 स्तम्ब-शकृ तोणरि ् ्
इि 27
3.2.5 ु
तन्द-शोकयोः ु
पणरमृजापििोः 3.2.25 हरतेदृणि त-िार्योः पशौ
ु
(िा०) क-प्रकरिे मूलणिभजाणिभ्य उपङ्ख्या- 3.2.26 फलेग्रणहरात्मम्भणरश्च
िम ् 3.2.27 छन्दणस िि-सि-रणक्ष-मर्ाम ्
3.2.6 प्रे िा-ज्ञः 3.2.28 एजेः खश ् ्
खश 37
3.2.7 सणम ख्यः 3.2.29 िाणसका-स्तियोध्माि-धेटोः
3.2.8 गा-पोष्टक ् ध्माधेटोः 30
3.2.9 ु ऽि ्
हरतेरिद्यमिे ्
हरतेः 11; अि 15 3.2.30 ु ोश्च
िाडी-मष्ट्य
3.2.10 ियणस ि 3.2.31 उणि कू ले रुणज-िहोः
3.2.11 आणङ ताच्छील्ये 3.2.32 िहाभ्रे णलहः
3.2.12 अहिः 3.2.33 पणरमािे पिः पिः 34
3.2.13 स्तम्ब-किियो रणम-जपोः 3.2.34 णमत-िखे ि
3.2.14 शणम धातोः संज्ञायाम ् 3.2.35 णिर्ध्रुषोस्तिु ः
3.2.15 अणधकरिे शेतःे अणधकरिे 16 3.2.36 असूय-ि ललाटयोदृिणश-तपोः
3.2.16 िरेष्टः िरेः 17; टः 23 3.2.37 उग्रम्पश्येरम्मि-पाणििमाश्च
3.2.17 णभक्षा-सेिाऽऽिायेष ु ि 3.2.38 णप्रय-िशे ििः खि ् ्
खि 47
3.2.18 ु ष ु सतेः
परोऽग्रतोऽग्रे सतेः 19 ु िाच्यः
(िा०) गमेः सणप
3.2.19 पूिे कतिणर (िा०) णिहायसो णिह ि
3.2.20 कृ ञो हेत-ु ताच्छील्यािलोम्ये
ु षु (िा०) खच्च णडि ् िा िक्तव्यः
कृ ञः 24 (िा०) डे ि णिहायसो णिहािेशो िक्तव्यः
3.2.21 ्
णििा-णिभा-णिशा-प्रभा-भास-कारान्ता- 3.2.39 ्
णिषत-परयोस्तापे
ः
िन्ताणि-बहु-िान्दी-णकं -णलणप-णलणब- 3.2.40 िाणि यमो व्रते
3.2.41 पूः-सिियोिािणर-सहोः 3.2.61 ् -णिष-द्रुह-दुह-यज
सत-सू ु -णिि-णभि-
3.2.42 सिि-कू लाभ्र-करीषेष ु कषः णच्छि-णज-िी-राजामपु सगेऽणप ण्िप ्
3.2.43 मेघणति-भयेष ु कृ ञः कृ ञः 44 उपसगे, अणप 77
्
3.2.44 क्षेम-णप्रय-मद्रेऽि ि 3.2.62 भजो णण्िः णण्िः 64
3.2.45 ु करि-भाियोः
आणशते भिः 3.2.63 छन्दणस सहः छन्दणस 67
3.2.46 संज्ञायां भृ-तॄ-िृ-णज-धाणर-सणह-तणप- 3.2.64 िहश्च िहः 66
िमः ्
संज्ञायाम 47 3.2.65 ु
कव्य-परीष-प ु ष ु णयटु ्
रीष्ये णयटु ् 66
3.2.47 गमश्च गमः 48 3.2.66 हव्येऽिन्तः पािम ्
3.2.48 अन्तात्यन्तार्ध्-दूर-पार-सिाििन्तेष ु 3.2.67 जि-सि-खि-क्रम-गमो णिट ् णिट ् 69

डः डः 50 3.2.68 अिोऽििे अिः 69
(िा०) अन्यत्राणप दृश्यत इणत िक्तव्यम ् 3.2.69 क्रव्ये ि

3.2.49 आणशणष हिः हिः 55 3.2.70 ्
दुहः कब घश्च
(िा०) कमिणि सणम ि 3.2.71 ् रोडाशो
मन्त्त्रे श्वेतिहोक्थशस-प ु णण्िि ्
्
मन्त्त्रे, णण्िि 72
3.2.50 अपे िे श-तमसोः
3.2.72 अिे यजः यजः 73
3.2.51 कुमार-शीष ियोणििणिः
3.2.73 णिजपेु छन्दणस ् ; छन्दणस 74
णिि 75
3.2.52 लक्षिे जाया-पत्योष्टक ् टक ् 54
3.2.74 आतो मणिि-् ् िणिब-िणिपश्च
्
3.2.53 ु केि ि
अमिष्यकतृ
मणिन्क्वणिणब्वणिपश्च 75
3.2.54 शक्तौ हणस्त-कपाटयोः
3.2.75 अन्येभ्योऽणप दृश्यन्ते
3.2.55 पाणिघ-ताडघौ णशणल्पणि
3.2.76 ण्िप ि् ्
ण्िप 77
3.2.56 ु
आढ्य-सभग-स्थू
ल-पणलत-िग्नाि-
3.2.77 स्थः क ि
णप्रयेष ु वव्यर्ेष्वविौ कृ ञः करिे
3.2.78 ु
सप्यजातौ णिणिस्ताणच्छल्ये णिणिः 86
ख्यिु ् आ..च्वौ 57
ु ाणरणि ि
(िा०) साधक
3.2.57 कतिणर भिः ु -ख
ु णखष्णि ् क
ु ञौ
(िा०) ब्रह्मणि ििः
ु ण्िि ्
3.2.58 स्पृशोऽििके ्
ण्िि 60
3.2.79 कतियपुि मािे
् क-स्रग
3.2.59 ऋणत्वग-िधृ ् ् णष्णगि
-णिग ु ु-
3.2.80 व्रते
यणु ज-क्रुिां ि
3.2.81 बहुलमाभीक्ष्ण्ये
3.2.60 ्
त्यिाणिष ु दृशोऽिालोििे कञ ि
3.2.82 मिः 83
(िा०) समािान्ययोश्चेणत िक्तव्यम ्
3.2.83 ्
आत्ममािे खश ि
(िा०) दृशेः क्सश्च िक्तव्यः
(भूतार्िकप्रत्यय-प्रकरिम)् 3.2.111 अिद्यतिे लङ् अिद्यतिे 119

3.2.84 भूत े 122 3.2.112 अणभज्ञािििे लृट ् 114
3.2.85 करिे यजः 3.2.113 ि यणि
3.2.86 कमिणि हिः कमिणि 92; हिः 88 3.2.114 णिभाषा साकाङ्खक्षे
3.2.87 ब्रह्म-भ्रूि-िृत्रषे ु ण्िप ् ्
ण्िप 92 3.2.115 परोक्षे णलट ् परोक्षे 118; णलट ् 117
3.2.88 बहुलं छन्दणस 3.2.116 ह-शश्वतोलिङ ् ि लङ् 117
3.2.89 ु -पाप-मन्त्त्र-पण्ये
स-कमि ु ष ु कृ ञः 3.2.117 प्रश्ने िासिकाले
3.2.90 ु
सोमे सञः 3.2.118 लट ् िे लट ् 122; िे 119
3.2.91 अग्नौ िेः िेः 92 3.2.119 अपरोक्षे ि
3.2.92 कमिण्यग्न्याख्यायाम ् 3.2.120 ििौ पृष्टप्रणतिििे पृष्टप्रणतिििे 121
3.2.93 कमििीणिणििणक्रयः कमिणि 95 3.2.121 ि-िोणििभाषा णिभाषा 122
3.2.94 दृशेः ्िणिप ् ्
्िणिप 96 3.2.122 ु लुङ् िािे
पणर
3.2.95 राजणि यणु ध-कृ ञः यणु धकृ ञः 96 (ितिमािार्िकप्रत्यय-प्रकरिम)्
3.2.96 सहे ि 3.2.123 ितिमािे लट ् ितिमािे 3.3.1
3.2.97 सप्तम्यां जिेडिः जिेः, डः 101 3.2.124 लटः शतृ-शाििािप्रर्मा-
3.2.98 पिम्यामजातौ समािाणधकरिे लटः, शतृशाििौ 126
3.2.99 उपसगे ि संज्ञायाम ् 3.2.125 सम्बोधिे ि
3.2.100 अिौ कमिणि 3.2.126 लक्षि-हेत्वोः णक्रयायाः
3.2.101 अन्येष्वणप दृश्यते 3.2.127 तौ सत ्
3.2.102 णिष्ठा 3.2.128 पूङ-् यजोः शािि ्
3.2.103 ु
स-यजोङ् िणि िप ् 3.2.129 ताच्छील्य-ियो-ििि-शणक्तष ु िािश ्
3.2.104 जीयितरे तृि ् 3.2.130 इङ्-धायोः शत्रकृ णच्छ्रणि शतृ 133
3.2.105 छन्दणस णलट ् छन्दणस 107 3.2.131 णिषोऽणमत्रे
3.2.106 ्
णलटः कािज िा णलटः, िा 109 3.2.132 ु यज्ञसंयोगे
सञो
3.2.107 ु
्िसश्च ्िसःु 108 3.2.133 अहिः प्रशंसायाम ्
3.2.108 भाषायां सि-िस-श्रिु ः 3.2.134 ु
आ ्िेस्तच्छील-तिमि-तत्साधकाणरष ु
3.2.109 उपेणयिाििाश्वाििूिािश्च ु ाणरष ु 177
तच्छीलतिमितत्साधक
3.2.110 लुङ् 3.2.135 तृि ्

3.2.136 ्
अलं कृञ-णिराकृ ्
ञ-प्रजिोत्पिो- 3.2.154 लष-पत-पि-स्था-भू-िृष-हि-कम-
ु
ु ध-सह-
त्पतोन्मि-रुच्यपत्रप-िृत-िृ गम-शॄभ्य उकञ ्
िर इष्णि ु ् इष्णि ्
ु 138 3.2.155 जल्प-णभक्ष-कुट्ट-लुण्ट-िृङः षाकि ्
3.2.137 िेश्छन्दणस छन्दणस 138 3.2.156 प्रजोणरणिः इणिः 157
3.2.138 ु
भिश्च भिु ः 139 3.2.157 ्
णज-दृ-णक्ष-णिश्रीि-िमाव्यर्ाभ्यम-
3.2.139 ग्ला-णज-स्थश्च क्स्ःु पणरभू-प्रसूभ्यश्च
3.2.140 त्रणस-गृणध-धृणष-णक्षपेः क्ुः 3.2.158 स्पृणह-गृणह-पणत-िणय-णिद्रा-तन्द्रा-
3.2.141 शणमत्यष्टाभ्यो णघिि ु ् णघििु 145
् श्रिाभ्य आलुि ्
3.2.142 संपि ु
ृ ािरुधाङ्
यमाङ्यस-पणरसृ- 3.2.159 िा-धेट ्-णस-शि-सिो रुः
संसज
ृ -पणरिेणि-संज्वर-पणरणक्षप- 3.2.160 सृ-घस्यिः क्मरि ्
ु
पणररट-पणरिि-पणरिह-पणरमह-दुष- ु ्
3.2.161 भञ्ज-भास-णमिो घरि
ु ाक्रीड-णिणिि-
णिष-द्रुह-दुह-यज 3.2.162 णिणि-णभणि-णच्छिेः कुरि ्
त्यज-रज-भजाणतिरापिरामषाभ्या- ु ् -णज-सणति
3.2.163 इि-िश ् भ्यः ्िरप ्
हिश्च ्
्िरप 164
3.2.143 िौ कष-लस-कत्थ-स्रम्भः िौ 144 3.2.164 गत्वरश्च

3.2.144 अपे ि लषः 3.2.165 ु
जागरूकः ऊकः 166
3.2.145 प्रे लप-सृ-द्रु-मर्-िि-िसः 3.2.166 यज-जप-िशां यङः

3.2.146 णिन्द-णहंस-णिश-खाि-णििाश- 3.2.167 िणम-कणम्प-स्म्यजस-कम-णहंस-िीपो रः
पणरणक्षप-पणररट-पणरिाणि-व्याभाषा- 3.2.168 सिाशंस-णभक्ष उः उः 170
सूयो िञ ु ् ्
ु 147
िञ 3.2.169 णिन्दुणरच्छः
3.2.147 िेणि-क्रुशोश्चोपसगे 3.2.170 क्याच्छन्दणस छन्दणस 171
3.2.148 ु ्
िलि-शब्दार्ाििकमिकाि ् यि 3.2.171 आदृ-गम-हि-जिः णक-णकिौ णलट ् ि
्
ु 153
अकमिकाि ् 149; यि ् -सृ-गणम-जणि-िणमभ्यः
(िा०) भाषायां धाञ-कृ
3.2.149 ु तश्च हलािेः
अििािे 3.2.172 स्वणप-तृषोि िणजङ्
3.2.150 ु
ज-िङ्
क्रम्य-िन्द्रम्य-सृ-गृणध- 3.2.173 शॄ-िन्द्योरारुः
ु -लष-पत-पिः
ज्वल-शि 3.2.174 णभयः क्रु-िुकिौ
3.2.151 क्रुध-मण्डार्ेभ्यश्च 3.2.175 स्थेश-भास-णपस-कसो िरि ्
3.2.152 ि यः ि 153 ्
िरि 176
3.2.153 सूि-िीप-िीक्षश्च 3.2.176 यश्च यङः

3.2.177 भ्राज-भास-धरु -णिद्य

् ुतोणजि-पॄ-ज-ु 3.2.182 ्
िाम-िी-शस-य -ु यज
ु -स्त-ु तिु -णस-णसि-
ु ण्िप ्
ग्रािस्तिः ्
ण्िप 179 णमह-पत-िश-िहः करिे करिे 186
3.2.178 अन्येभ्योऽणप दृश्यते 3.2.183 ु
हल-सूकरयोः पिः
ु
(िा०) ण्िब्वणिप्रच्छ्यायतस्तकटप्र ु श्रीिां
ज ु 3.2.184 अणति-लू-धू-सू-खि-सह-िर इत्रः
िीघोऽसम्प्रसारिं ि इत्रः 186
3.2.179 ु संज्ञान्तरयोः
भिः भिु ः 180 3.2.185 ु संज्ञायाम ्
पिः ु 186
पिः
3.2.180 णि-प्र-सम्भ्यो ्िसंज्ञायाम ् 3.2.186 कतिणर िणषि-िेितयोः

(िा०) डुप्रकरिे णमतद्र्वाणिभ्य उपसङ्ख्यािम ् 3.2.187 ञीतः क्तः क्तः 188
3.2.181 धः कमिणि ष्ट्रि ् ्

ष्ट्रि 183 3.2.188 मणत-बणु ि-पूजार्ेभ्यश्च
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे तृतीयाध्यायस्य णितीयः पािः ॥
अर् तृतीयाध्यायस्य तृतीयः पािः

(उिरकृ िन्त-प्रकरिम)् 3.3.14 लृटः सि ् िा
3.3.1 उिाियो बहुलम ् उिाियः 3 3.3.15 अिद्यतिे लुट ्
3.3.2 भूतऽे णप दृश्यन्ते 3.3.16 पि-रुज-णिश-स्पृशो घञ ् ्
घञ 55
(भणिष्यिर्िकप्रत्यय-प्रकरिम)् 3.3.17 सृ णस्थरे
3.3.3 भणिष्यणत गम्याियः भणिष्यणत 15 (भािाणधकारः)
3.3.4 ु
याित्पराणिपातयोलि
ट् 3.3.18 भािे 112
3.3.5 णिभाषा किा-कह्योः णिभाषा 9 3.3.19 अकतिणर ि कारके संज्ञायाम ् 112
3.3.6 णकं िृि े णलिायाम ् 3.3.20 पणरमािाख्यायां सिेभ्यः
3.3.7 णलप्स्यमािणसिौ ि (िा०) िार-जारौ कतिणर णिलुक ् ि
3.3.8 लोडर् िलक्षिे ि लोडर्िलक्षिे 9 3.3.21 इङश्च
3.3.9 णलङ् िोर्ध्िमौहूणतिके 3.3.22 उपसगे रुिः
3.3.10 तम ् ल
ु िु -ण्ि ु ौ णक्रयायां णक्रयार्ाियाम ् 3.3.23 सणम य-ु द्रु-दुिः
्
णक्रयायां णक्रयार्ाियाम 13 3.3.24 णश्र-िी-भिु ोऽिपसगे
ु
3.3.11 भाििििाश्च 3.3.25 िौ क्ष-ु श्रिु ः
् णि ि
3.3.12 अि कमि 3.3.26 अिोिोणि ियः
3.3.13 लृट ् शेष े ि
3.3.27 ु िः
प्रे द्रु-स्त-स्र ु 3.3.55 परौ भिु ोऽिज्ञािे
3.3.28 णिरभ्योः पू-िोः 3.3.56 एरि ्
3.3.29 उन्न्योग्र िः उन्न्योः 30 (िा०) भयािीिामपु सङ्खख्यािम ्
3.3.30 कॄ धान्ये 3.3.57 ॠिोरप ् ्
अप 87
3.3.31 ु
यज्ञे सणम स्तिः 3.3.58 ग्रह-िृ-दृ-णिणश्च-गमश्च
3.3.32 प्रे रत्रोऽयज्ञे स्त्रः 34 (िा०) घञर्े कणिधािम ्
3.3.33 प्रर्िे िािशब्दे िौ 34 3.3.59 उपसगेऽिः अिः 60
3.3.34 छन्दोिाणम्न ि 3.3.60 िौ ि ि
3.3.35 उणि ग्रहः ग्रहः 36 3.3.61 ु
व्यध-जपोरिपसगे अिपु सगे 65
3.3.36 ु
सणम मष्टौ 3.3.62 स्वि-हसोिाि िा 65
3.3.37 पणर-न्योिीिोद्यूति ाभ्रेषयोः 3.3.63 ु
यमः समप-णि-णिष ुि
3.3.38 ु
पराििपात्यय इिः 3.3.64 िौ गि-िि-पठ-स्विः िौ 65
3.3.39 ु
व्यपयोः शेतःे पयािय े 3.3.65 ्ििो िीिायां ि
3.3.40 हस्तािािे िेरस्तेय े िेः 42 3.3.66 णित्यं पिः पणरमािे
3.3.41 णििास-णिणत-शरीरोपसमाधािेष्वािेश्च 3.3.67 ु
मिोऽिपसगे
कः आिेश्च कः 42 3.3.68 प्रमि-सम्मिौ हषे
3.3.42 सङ्घे िािौिराधये 3.3.69 समिु ोरजः पशषु ु
3.3.43 ् त्रयाम ्
कमिव्यणतहारे िि णर 3.3.70 अक्षेष ु ग्लहः
3.3.44 अणभणिधौ भाि इिि ु ् 3.3.71 प्रजिे सतेः
3.3.45 आक्रोशेऽि-न्योग्र िहः ग्रहः 47 3.3.72 ह्वः संप्रसारिं ि न्यभ्यपु -णिष ु
3.3.46 प्रे णलिायाम ् ह्वः सम्प्रसारिं ि 75
3.3.47 परौ यज्ञे 3.3.73 ु े

आणङ यि
3.3.48 िौ िृ धान्ये 3.3.74 णिपािमाहािः
3.3.49 उणि श्रयणत-यौणत-पू-द्रुिः 3.3.75 ु
भािेऽिपसगिस्य 76
3.3.50 णिभाषाऽऽणङ रु-प्ल ुिोः णिभाषा 55 3.3.76 हिश्च िधः हिः 87
3.3.51 अिे ग्रहो िषिप्रणतबिे ग्रहः 53 3.3.77 मूतौ घिः

3.3.52 प्रे िणिजाम ् प्रे 54 3.3.78 अन्तघििो िेश े
3.3.53 रश्मौ ि 3.3.79 अगारैकिेश े प्रघिः प्रघािश्च
3.3.54 िृिोतेराच्छाििे 3.3.80 उद्घिोऽत्याधािम ्
3.3.81 अपघिोऽङ्गम ् 3.3.101 इच्छा

3.3.82 करिेऽयो-णि-द्रुष ु करिे 84 (िा०) पणरियाि-पणरसयाि-मृगयाटाट्यािामपु -
3.3.83 स्तम्बे क ि सङ्खख्यािम ्
3.3.84 परौ घः 3.3.102 अ प्रत्ययात ् अ 103
3.3.85 उपघ्न आश्रये 3.3.103 ु हलः
गरोश्च
3.3.86 सङ्घोद्भ्घौ गि-प्रशंसयोः 3.3.104 णषणद्भिाणिभ्योऽङ् अङ् 106
3.3.87 णिघो णिणमतम ् (िा०) क्रपेः सम्प्रसारिं ि
3.3.88 ण्ितः ण्त्रः 3.3.105 णिणन्त-पूणज-कणर्-कुणम्ब-िििश्च
ु ्
3.3.89 ण्ितोऽर्ि 3.3.106 आतश्चोपसगे
3.3.90 यज-याि-यत-णिच्छ-प्रच्छ-रक्षो िङ् 3.3.107 ु ्
ण्यास-श्रन्थो यि
3.3.91 स्वपो िि ् 3.3.108 ु ् बहुलम ् ण्िलु ् 110
रोगाख्यायां ण्िल
3.3.92 उपसगे घोः णकः घोः णकः 93 ु क्तव्यः
(िा०) धात्वर् िणििेश े ण्िि
3.3.93 कमिण्यणधकरिे ि ्
(िा०) इकणश्तपौ धातणु ििेश े
(रयाणधकारः) (िा०) ििाित्कारः । राणिफः
3.3.94 णरत्रयां णक्ति ् ् ; णक्ति 97
णरत्रयाम 112 ् (िा०) मत्वर्ािच्छः
ु करिे
(िा०) श्र-ु यणज-स्तभ्यः (िा०) इक ् कृ ष्याणिभ्यः
(िा०) ग्ला-म्ला-ज्या-हाभ्यो णिः 3.3.109 संज्ञायाम ्
(िा०) ॠकार-िाणिभ्यः णक्तणिष्ठाििाच्यः 3.3.110 ्
णिभाषाख्याि-पणरप्रश्नयोणरञ ि
(िा०) सम्पिाणिभ्यः ण्िप ् णिभाषा 111
(िा०) णक्तिपीष्यते 3.3.111 ु ्
पयाियाहििोत्पणिष ु ण्िि
3.3.95 स्था-गा-पा-पिो भािे भािे 96 3.3.112 आक्रोशे िणयणिः
3.3.96 मन्त्त्रे िृषषे -पि-मि-णिि-भू-िी-रा 3.3.113 ु बहुलम ्
कृ त्य-ल्यटो
उिािः उिािः 100 3.3.114 ं ु के भािे क्तः
िपस ं ु के भािे 116
िपस
3.3.97 ऊणत-यूणत-जूणत-साणत-हेणत-कीतियश्च 3.3.115 ल्यटु ् ि ल्यटु ् 117
3.3.98 व्रज-यजोभािि े क्यप ् ्

क्यप 100 3.3.116 ् ःुि
कमिणि ि येि संस्पशाित कत
3.3.99 संज्ञायां समज-णिषि-णिपत-मि- ु
शरीरसखम ्
णिि-षञ ्
ु -शीङ्
-भृणञिः 3.3.117 करिाणधकरियोश्च 125
3.3.100 कृ ञः श ि श 101 3.3.118 पणं ु स संज्ञायां घः प्रायेि

् ; घः 119; प्रायेि 121
पणं ु स संज्ञायाम 125
3.3.119 गोिर-संिर-िह-व्रज-व्यजापि- 3.3.140 भूत े ि 159
णिगमाश्च 3.3.141 िोताप्योः 151
3.3.120 अिे तॄ-रत्रोघिञ ् ्

घञ 125 3.3.142 गहाियां लडणप-जात्वोः
3.3.121 हलश्च ् ; लट ् 143
गहाियाम 144
3.3.122 अध्याय-न्यायोद्याि-संहाराश्च 3.3.143 णिभाषा कर्णम णलङ् ि

3.3.123 ु
उििोऽििके 3.3.144 णकं िृि े णलङ्-लृटौ णलङ्खलृटौ 145
3.3.124 जालमािायः 3.3.145 अििकॢप्त्यमषियोरणकं िृिऽे णप

अििकॢप्त्यमषियोः 148
3.3.125 खिो घ ि
3.3.146 णकं णकलास्त्यर्ेष ु लृट ्
3.3.126 ु षु ु कृ च्छ्राकृ च्छ्रार्ेष ु खल ्
ईषद्ः-स
ईष..र्ेष ु 130; खल ् 127 3.3.147 जात-ु यिोणलिङ ् णलङ् 150
3.3.127 कतृ-ि कमििोश्च भू-कृ ञोः 3.3.148 यच्च-यत्रयोः 150
3.3.128 आतो यि ु ् ्
ु 130
यि 3.3.149 गहाियां ि
3.3.129 छन्दणस गत्यर्ेभ्यः छन्दणस 130 3.3.150 णित्रीकरिे ि णित्रीकरिे 151
3.3.130 अन्येभ्योऽणप दृश्यते 3.3.151 शेष े लृडयिौ

(िा०) भाषायां शाणस-यणु ध-दृणश-धृणष-मृणषभ्यो 3.3.152 उताप्योः समर् ियोणलिङ ् णलङ् 155
ु ाच्यः
यज्व 3.3.153 कामप्रिेििेऽकणच्चणत
(लकारार्ि-प्रकरिम)् 3.3.154 ्
सम्भाििेऽलणमणत िेत णसिाप्रयोगे
155
3.3.131 ितिमाि-सामीप्ये ितिमाििि ् िा
ितिमािििा 132 3.3.155 णिभाषा धातौ सम्भािि-िििेऽयणि
3.3.132 आशंसायां भूतिच्च आशंसायाम 133
्
3.3.156 हेत-ु हेतमु तोणलिङ ्
3.3.133 णक्षप्रिििे लृट ्
3.3.157 इच्छार्ेष ु णलङ्-लोटौ इच्छार्ेष ु 159
3.3.134 आशंसािििे णलङ्
् 3.3.158 समािकतृक ि े ष ु तमु िु ् स..ष ु 159
3.3.135 िािद्यतिित णक्रयाप्रबि-सामीप्ययोः
्
ि, अिद्यतिित 138 3.3.159 णलङ् ि णलङ् 160
3.3.136 भणिष्यणत मयाििािििेऽिरणिि ् 3.3.160 इच्छार्ेभ्यो णिभाषा ितिमािे

्
भ..णत 139; म..िे 138; अिरणिि 137 3.3.161 णिणध-णिमन्त्त्रिामन्त्त्रिाधीष्ट-सम्प्रश्न-
3.3.137 कालणिभागे िािहोरात्रािाम ् 138 प्रार् ििेष ु णलङ् णि..ष ु 162
्
3.3.138 परणिि णिभाषा 3.3.162 लोट ् ि लोट ् 163
3.3.139 णलङ्णिणमिे लृङ ् णक्रयाणतपिौ 3.3.163 प्र ैषाणतसगि-प्राप्तकालेष ु कृ त्याश्च
141 प्रषै ाणतसगिप्राप्तकालेष ु 165
3.3.164 णलङ् िोर्ध्िमौहूणतिके ऊर्ध्ि..के 165 3.3.170 आिश्यकाधमण्यियोणििणिः

3.3.165 िे लोट ् 166 आिश्यकाधमण्यियोः 172
3.3.166 अधीष्टे ि 3.3.171 कृ त्याश्च कृ त्याः 172
3.3.167 काल-समय-िेलास ु तमु िु ् 3.3.172 शणक णलङ् ि

कालसमयिेलास ु 168 3.3.173 आणशणष णलङ्-लोटौ आणशणष 174
3.3.168 णलङ् यणि णलङ् 169 ् ि संज्ञायाम ्
3.3.174 णक्ति-क्तौ
3.3.169 अहे कृ त्य-तृिश्च 3.3.175 माणङ लुङ् 176
3.3.176 िोिरे लङ् ि
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे तृतीयाध्यायस्य तृतीयः पािः ॥
ु पािः
अर् तृतीयाध्यायस्य ितर्िः
3.4.1 धात-ु सम्बिे प्रत्ययाः ु म्बिे 6
धातस 3.4.14 ् न्य-त्विः
कृ त्यार्े तिै-के ि-के
3.4.2 णक्रयासमणभहारे लोट ् लोटो णहस्वौ िा कृ त्यार्े 15
ि त-र्ध्मोः लोट ्..मोः 3 3.4.15 अििक्षे ि

3.4.3 ु ऽन्यतरस्याम ्
समच्चये 3.4.16 ् ञ-िणि-िणर-हु-
भािलक्षिे स्थेि-कृ ्
3.4.4 ु
यर्ाणिध्यिप्रयोगः पूिणि िि ् तणम-जणिभ्यस्तोसिु ् भािलक्षिे 17
अिप्रु योगः 5 3.4.17 सृणप-तृिोः कसिु ्
3.4.5 ु ये सामान्यिििस्य
समच्च (क्त्वाणिप्रत्यय-प्रकरिम)्
3.4.6 छन्दणस लुङ्-लङ्-णलटः छन्दणस 17 3.4.18 अलं -खिोः प्रणतषेधयोः प्रािां ्त्वा
3.4.7 णलङर्े लेट ् लेट ् 8 ्त्वा 24
3.4.8 उपसंिािाशियोश्च 3.4.19 उिीिां माङो व्यतीहारे

3.4.9 ु से-सेिसे-ऽसेि-क्से
तमर्े ् -कसेिध्यै- 3.4.20 परािरयोगे ि
्
अध्यैि-कध्यै ्
-कध्यैि-शध्यै-शध्यैि-् 3.4.21 ि योः पूिक
समािकतृक ि ाले 26
तिै-तिेङ-् तिेिः तमु र्े 17 3.4.22 ु ्ि

आभीक्ष्ण्ये िमल
ु ् 24
आभीक्ष्ण्ये 23; िमल
3.4.10 प्रय ै रोणहष्यै अव्यणर्ष्यै
3.4.23 ि यद्यिाकाङ्क्षे
3.4.11 दृशे णिख्ये ि
3.4.24 णिभाषाऽग्रे-प्रर्म-पूिषे ु
3.4.12 शणक िमल ् लौ
ु -कम ु
3.4.25 ु ्
कमिण्याक्रोशे कृ ञः खमञ कृ ञः 28
3.4.13 ईश्वरे तोसि ् िौ
ु -कस ु
ु
(िमलाणिप्रत्यय-प्रकरिम)् 3.4.50 समासिौ
3.4.26 ु ्
स्वादुणम िमल ु ् 58
िमल 3.4.51 प्रमािे ि
3.4.27 अन्यर् ैिं-कर्णमत्थंस ु णसिाप्रयोगश्चेत ् 3.4.52 अपािािे परीिायाम ् ्
परीिायाम 53
्
णसिाप्रयोगश्चेत 28 3.4.53 णितीयायां ि ्
णितीयायाम 58
3.4.28 यर्ा-तर्योरसूया-प्रणतिििे 3.4.54 स्वाङ्गेऽध्रिु े स्वाङ्गे 55
3.4.29 कमिणि दृणश-णििोः साकल्ये 3.4.55 पणरणिश्यमािे ि
कमिणि 36
3.4.56 णिणश-पणत-पणि-स्कन्दां व्याप्यमािा-
3.4.30 यािणत णिन्द-जीिोः
सेव्यमाियोः
3.4.31 िमोिरयोः पूरेः पूरेः 32
3.4.57 अस्यणत-तृषोः णक्रयान्तरे कालेष ु
3.4.32 िष िप्रमाि ऊलोपश्चास्यान्यतरस्यम ्
3.4.58 िाम्न्याणिणश-ग्रहोः
िषिप्रमािे 33
3.4.59 अव्ययेऽयर्ाणभप्रेताख्यािे कृ ञः ्त्वा-
3.4.33 िेले क्ोपेः
ु
िमलौ ु ौ 64
कृ ञः 60; ्त्वािमल
3.4.34 णिमूल-समूलयोः कषः
3.4.60 णतयिच्यपिगे
3.4.35 ु -िूि-ि रूक्षेष ु णपषः
शष्क
3.4.61 स्वाङ्गे तस्प्रत्यये कृ -भ्ोः कृ भ्ोः 62
3.4.36 समूलाकृ त-जीिेष ु हि-कृ ् ञ-ग्रहः
्
3.4.62 िा-धार् िप्रत्यये वव्यर्े
3.4.37 करिे हिः करिे 40
3.4.63 तूष्णीणम भिु ः भिु ः 64
3.4.38 स्नेहिे णपषः
3.4.64 ु
अिच्यािलोम्ये
3.4.39 हस्ते िणिि-ग्रहोः
3.4.65 शक-धृष-ज्ञा-ग्ला-घट-रभ-लभ-क्रम-
3.4.40 ु
स्वे पषः
सहाहािस्त्यर्ेष ु तमु िु ् ्
तमु िु 66
3.4.41 अणधकरिे बिः बिः 42
3.4.66 पयािणप्तिििेष्वलमर्ेष ु
3.4.42 संज्ञायाम ्
(कृ त्प्रत्ययार्ि-प्रकरिम)्
3.4.43 ु
कत्रोजीि-परुषयोि िणश-िहोः
3.4.67 कतिणर कृ त ् कतिणर 69
कत्रोः 45
3.4.68 भव्य-गेय-प्रिििीयोपस्थािीय-
3.4.44 ऊर्ध्े शणु ष-पूरोः
जन्याप्लाव्यापात्या िा
3.4.45 उपमािे कमिणि ि
3.4.69 लः कमिणि ि भािे िाकमिकेभ्यः
3.4.46 कषाणिष ु यर्ाणिध्यिप्रयोगः
ु
कमिणि, भािे िाकमिकेभ्यः 72
3.4.47 उपिंशस्तृतीयायाम ् तृतीयायाम 51
्
3.4.70 तयोरेि कृ त्य-क्त-खलर्ािः
3.4.48 णहंसार्ाििां ि समािकमिकािाम ्
3.4.71 अणिकमिणि क्तः कतिणर ि
3.4.49 सप्तम्यां िोप-पीड-रुध-कषिः
क्तः, कतिणर 72
्
सप्तम्याम 51
3.4.72 गत्यर्ािकमिक-णश्लष-शीङ्-स्थास- 3.4.93 एत ऐ

िस-जि-रुह-जीयिणतभ्यश्च 3.4.94 लेटोऽडाटौ लेटः 98
3.4.73 िाश-गोघ्नौ सम्प्रिािे 3.4.95 आत ऐ ऐ 96
3.4.74 भीमाियोऽपािािे 3.4.96 िैतोऽन्यत्र िा 98
3.4.75 ताभ्यामन्यत्रोिाियः 3.4.97 इतश्च लोपः परि ैपिेष ु लोपः 100
3.4.76 क्तोऽणधकरिे ि ध्रौव्य-गणत- 3.4.98 स उिमस्य 99
प्रत्यिसािार्ेभ्यः 3.4.99 णित्यं णङतः ् ; णङतः 101

णित्यम 100
(लािेश-प्रकरिम)् 3.4.100 इतश्च
3.4.77 लस्य 117 ् -र्-णमपां
3.4.101 तस-र्स ् ् -तामः
ताम-तम ्
3.4.78 णतप-तस् -णझ-णसप
् ् -र्-णमब
-र्स ् ् -्
-िस 3.4.102 णलङः सीयटु ् णलङः 108
्
मस-तातां -झ-र्ासार्ां-र्ध्णमड ्-िणह- 3.4.103 यासटु ् परि ैपिेषिू ािो णङच्च
मणहङ् यासटु ् परिैपिेषिू ािः 104
3.4.79 णटत आत्मिेपिािां टे रे णटतः 80 3.4.104 णकिाणशणष

3.4.80 र्ासः से 3.4.105 झस्य रि ्
3.4.81 णलटस्त-झयोरेणशरेि ् णलटः 82 3.4.106 इटोऽत ्
3.4.82 ु स
परिपै िािां िलतस ्
ु -र्लर्सु - 3.4.107 सटु ् णत-र्ोः
्
िल-ि-माः 84 3.4.108 झेजस िु ् 112
3.4.83 णििो लटो िा लटः, िा 84 3.4.109 णसजभ्यस्त-णिणिभ्यश्च

3.4.84 ब्रिु ः पिािामाणित आहो ब्रिु ः 3.4.110 आतः 111
3.4.85 लोटो लङ्खित ् लोटः 93 3.4.111 लङः शाकटायिस्य ैि 112
3.4.86 एरुः 3.4.112 णिषश्च

3.4.87 सेह्यणि पच्च ्
सेः, णह, अणपत 88 ु
(साििधातकाधिधात ु ज्ञा-प्रकरिम)्
कसं
3.4.88 िा छन्दणस 3.4.113 ् धातक
णतङ्-णशत सािि ु म्
3.4.89 मेणि िः 3.4.114 आध िधातुकं शेषः आधिधातक ्
ु म 116
3.4.90 आमेतः एतः 91 3.4.115 णलट ् ि

3.4.91 स-िाभ्यां िामौ 3.4.116 णलङाणशणष
3.4.92 आडुिमस्य णपच्च उिमस्य 93 3.4.117 छन्दस्यभु यर्ा
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे तृतीयाध्यायस्य ितर्िः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे तृतीयोऽध्यायः॥
अर् ितर्ु ोऽध्यायः
ु
अर् ितर्ोऽध्यायस्य प्रर्मः पािः
ु
(सप्प्रत्यय-प्रकरिम)् 4.1.21 णिगोः 24
4.1.1 ्
ङ्याप-प्राणतपणिकात ् 5.4.160 4.1.22 अपणरमाि-णबस्ताणित-कम्बल्येभ्यो ि
4.1.2 ् -ङे
स्वौजसमौट ्-छष्टाभ्याम-णभस ् - तणितलुणक ि तणितलुणक 24
्
भ्याम-भ्यस ्
-ङणस-भ्याम ्
-भ्यस -् 4.1.23 ् त्र े
काण्डान्तात क्षे
्
ङसोसाम-ङ्योस ् पु ्
-स ु
4.1.24 परुषात ्
प्रमािेऽन्यतरस्याम ्
(रत्रीप्रत्यय-प्रकरिम)् 4.1.25 बहुव्रीहेरूधसो ङीष ्
4.1.3 णरत्रयाम ् 81 बहुव्रीहेः 29; ऊधसः 26
4.1.4 अजाद्यतष्टाप ् 4.1.26 सङ्खख्याव्ययािेङीप ्
4.1.5 ऋिेभ्यो ङीप ् ्
ङीप 24 ्
सङ्खख्यािेः 27; ङीप 39
4.1.6 उणगतश्च 4.1.27 िाम-हायिान्ताच्च

4.1.7 ििो र ि 4.1.28 अि उपधालोणपिोऽन्यतरस्याम ्
अिः, उपधालोणपिः 29
4.1.8 पािोऽन्यतरस्याम ् पािः 9
4.1.29 णित्यं संज्ञा-छन्दसोः संज्ञाछन्दसोः 31
4.1.9 टाबृणि ्
टाप 10
4.1.30 के िल-मामक-भागधेय-पापापर-
4.1.10 ि षट ्-स्वस्राणिभ्यः ि 12
ु
समािायि-कृ त-समङ्गल-भे
षजाच्च
4.1.11 मिः
4.1.31 रात्रेश्चाजसौ
4.1.12 अिो बहुव्रीहेः
्
4.1.32 अन्तिित-पणतितोिकुि ्
4.1.13 ु
डाबभाभ्यामन्यतरस्याम ्
4.1.33 पत्यिु ो यज्ञसंयोगे पत्यःु , िः 35
ु
4.1.14 अिपसजि िात ् 77
् 4.1.34 ि
णिभाषा सपूिस्य
्
4.1.15 णटड ्-ढािञ-ियसज -िघ्नञ ्
-मात्रि-्
् -ठञ् -कञ् -्् िरपः 4.1.35 णित्यं सपत्न्याणिष ु
तयप-ठक
् ् स्त 4.1.36 पूतक्रतोरै ि ऐ 38
(िा०) िञ-स्नञीकक -ख्य ं ु रुि-तलुिािा-
4.1.37 िृषाकप्यणग्न-कुणसत-कुसीिािामिु ािः
ु
मपसङ्ख ख्यािम ्
उिािः 38
4.1.16 यञश्च यञः 18
4.1.38 मिोरौ िा िा 39
4.1.17 प्रािां ष्फ तणितः ष्फ 19
4.1.39 ु
ििाििििािात ्
तोपधात ् िः
तो
4.1.18 सिित्र लोणहताणि-कतन्तेभ्यः ्
ििािि ् अििु ािात 40
4.1.19 कौरव्य-माण्डूकाभ्यां ि 4.1.40 अन्यतो ङीष ् ्
ङीष 65
4.1.20 ियणस प्रर्मे
4.1.41 णषि ्-गौराणिभ्यश्च ्

बहुव्रीहेः, अन्तोिािात 53
(िा०) णपप्पल्याियश्च 4.1.53 अस्वाङ्गपूिपि िाि ् िा िा 55
4.1.42 जािपि-कुण्ड-गोि-स्थल-भाज- 4.1.54 स्वाङ्गाच्चोपसजििािसंयोगोपधात ्

िाग-काल-िील-कुश-कामक-कबराि
ु ् (िा०) अङ्गगात्रकण्ठे भ्य इणत िक्तव्यम ्
िृत्त्यमत्रािपिाकृ णत्रमा-श्रािा-स्थौल्य- 4.1.55 िाणसकोिरौष्ठ-जङ्घा-िन्त-कििशृङ्गाच्च
ु च्छा-
ििाििाच्छाििायोणिकार-मैर्िे 4.1.56 ि क्रोडाणि-बह्विः ि 58
के शिेशषे ु ्
4.1.57 सह-िञ-णिद्यमािपू िािच्च
्
4.1.43 शोिात प्रािाम ् 4.1.58 िख-मख ् ज्ञायाम ्
ु ात सं
4.1.44 ु
िोतो गििििात ् िा 45 4.1.59 िीघिणजह्वी ि च्छन्दणस
4.1.45 बह्वाणिभ्यश्च बह्वाणिभ्यः 46 ्
4.1.60 णिक्पूिपि िाि ङीप ्
(िा०) कृ णिकारािणक्तिः 4.1.61 िाहः
(िा०) सिितोऽणक्तिर्ािणित्येके 4.1.62 सख्यणशश्वीणत भाषायाम ्
4.1.46 णित्यं छन्दणस छन्दणस 47 4.1.63 जातेररत्रीणिषयाियोपधात ् जातेः 64
4.1.47 ु
भिश्च ु
(िा०) योपधप्रणतषेध े हयगियमकयमि ु
ष्य-
4.1.48 पयं ु ोगािाख्यायाम ् ्
पयं ु ोगात 49 मत्स्यािामप्रणतषेधः
(िा०) पालकान्ताि (िा०) मत्स्यस्य ङ्याम ्
्
े तायां िाप िाव्यः
(िा०) सूयािद्ि 4.1.64 ु
पाक-किि-पिि-पष्प-फल-मू
ल-
(िा०) सूयािगस्त्ययोश्छे ि ड्ां ि बालोिरपिाच्च
4.1.49 इन्द्र-िरुि-भि-शिि-रुद्र-मृड- 4.1.65 ु
इतो मिष्यजाते
ः ु जातेः 66
मिष्य
ु ािायाि-
णहमारण्य-यि-यिि-मातल 4.1.66 ऊङ् उतः ऊङ् 72
िामािक ु ् 4.1.67 ् ज्ञायाम ्

बाह्वन्तात सं
(िा०) णहमारण्ययोमिहत्त्वे 4.1.68 पङ्गोश्च
(िा०) यिाद्ोषे (िा०) श्वशरु स्योकाराकारलोपश्च
(िा०) यििाणिप्याम ् 4.1.69 ऊरूिरपिाि ् औपम्ये ्

ऊ..त 70
ु
(िा०) मातलोपाध्याययोराि ु
ग्िा 4.1.70 संणहत-शफ-लक्षि-िामािेश्च
(िा०) अयिक्षणत्रयाभ्यां िा स्वार्े 4.1.71 कद्रु-कमण्डिोश्छन्दणस क..िोः 72
4.1.50 ्
क्रीतात करिपू िाित ् ्
करिपूिाित 51 4.1.72 संज्ञायाम ्
4.1.51 क्तािल्पाख्यायाम ् ्
क्तात 53 4.1.73 शाङ्गिरिाद्यञो ङीि ्
4.1.52 बहुव्रीहेश्चान्तोिािात ् (िा०) िृ-िरयोिृणि िश्च

4.1.74 यङश्चाप ् ्
िाप 75 4.1.94 गोत्राद्यून्यणरत्रयाम ्
4.1.75 आिट्याच्च 4.1.95 अत इञ ् ्
इञ 97
4.1.76 तणिताः 5.4.160 4.1.96 बाह्वाणिभ्यश्च
4.1.77 यूिणस्तः 4.1.97 ु रु कङ् ि
सधात
4.1.78 िु पोिमयोः ष्यङ्
अणिञोरिाष ियोगरू 4.1.98 गोत्रे कुञ्जाणिभ्यश्च्फञ ् गोत्रे 111
गोत्रे अणिञोः 79; ष्यङ् 81; गोत्रे 80 4.1.99 िडाणिभ्यः फक ् फक ् 103
4.1.79 गोत्राियिात ् 4.1.100 हणरताणिभ्योऽञः
4.1.80 क्रौड्ाणिभ्यश्च 4.1.101 यणञञोश्च
4.1.81 िैियणज्ञ-शौणििृणक्ष-सात्यमणु ग्र- 4.1.102 ु षु
शरिच्छिक-िभािि ् भृग-ित्साग्रायिे
काण्ठे णिणिभ्योऽन्यतरस्याम ् 4.1.103 द्रोि-पिित-जीिन्तािन्यतरस्याम ्
(तणितप्रत्यय-प्रकरिम)् 4.1.104 अिृष्यािन्तये णबिाणिभ्योऽञ ्
4.1.82 समर्ाििां प्रर्मािा 4.1.105 गगािणिभ्यो यञ ् ्
यञ 109
समर्ाििां प्रर्माि ् 5.2.140; िा 5.4.67 4.1.106 ु
मध-बभ्र्वोब्राि
ह्मि-कौणशकयोः
4.1.83 प्राग्िीव्यतोऽि ् अि 4् .3.168 4.1.107 कणप-बोधािाणङ्गरसे आणङ्गरसे 109
4.1.84 अश्वपत्याणिभ्यश्च 4.1.108 ितण्डाच्च ्
ितण्डात 109
(िा०) गोरजाणिप्रसङ्गे यत ् 4.1.109 लुक ् णरत्रयाम ्
4.1.85 ु रपिाण्ण्यः
णित्यणित्याणित्य-पत्यि 4.1.110 अश्वाणिभ्यः फञ ् ्
फञ 111
(िा०) िेिाद्याञञौ ् गते
4.1.111 भगाित त्रै
्
(िा०) बणहषणष्टलोपो यञ ि 4.1.112 णशिाणिभ्योऽि ् ्
अि 119
(िा०) ईकक ् ि 4.1.113 ु
अिृिाभ्यो ििी-मािषीभ्यस्तिाणम-
4.1.86 उत्साणिभ्योऽञ ् काभ्यः
4.1.87 रत्रीपस ्
ं ु ाभ्यां िञ-स्नञौ भििात 5् .2.1 4.1.114 ऋष्यिक-िृणष्ण-कुरुभ्यश्च
4.1.88 णिगोलुिगिपत्ये ् ख्या-सं-भद्रपूिाियाः
ु त सङ्ख
4.1.115 मातरु
4.1.89 गोत्रेऽलुगणि अणि 91 4.1.116 कन्यायाः किीि ि
4.1.90 यूणि लुक ् 91
4.1.117 णिकिि-शङ्गु -च्छगलाि ् ित्स-
4.1.91 फणिञोरन्यतरस्याम ् भरिाजाणत्रष ु
(तणितेष्वपत्याणधकार-प्रकरिम)्
4.1.118 पीलाया िा
4.1.92 तस्यापत्यम ् 178
4.1.119 ढक ् ि मण्डूकात ्
4.1.93 एको गोत्रे
4.1.120 रत्रीभ्यो ढक ् रत्रीभ्यः 121; ढक ् 127
4.1.121 द्व्यिः 122 4.1.148 िृिाट ् ठक ् सौिीरेष ु बहुलम ्

4.1.122 इतश्चाणिञः िृिात, ् ठक ् 149; सौिीरेष ु बहुलम 150
्
4.1.123 ु ाणिभ्यश्च
शभ्र 4.1.149 फे श्छ ि
4.1.124 ्
णिकिि-कुषीतकात काश्यपे 4.1.150 फाण्टाहृणत-णममताभ्यां ि-णफञौ
ु ्ि
4.1.125 भ्रिु ो िक 4.1.151 कुिािणिभ्यो ण्यः ण्यः 152
4.1.126 कल्याण्यािीिाणमिङ् इिङ् 127 (िा०) सिाजः क्षणत्रये
4.1.127 कुलटाया िा 4.1.152 सेिान्त-लक्षि-काणरभ्यश्च 153
4.1.128 िटकाया ऐरक ् 4.1.153 उिीिाणमञ ्
4.1.129 गोधाया ढ्रक ् गोधायाः 130; ढ्रक ् 131 4.1.154 णतकाणिभ्यः णफञ ् ्
णफञ 159
ु
4.1.130 आरगिीिाम ् 4.1.155 कौसल्य-कामाियािभ्यां ि
4.1.131 क्षद्रु ाभ्यो िा 4.1.156 अिो द्व्यिः
4.1.132 ु
णपतृष्वसश्छि ् णप..सःु 133; छि 134
् 4.1.157 उिीिां िृिािगोत्रात ् 159
4.1.133 ढणक लोपः 134 4.1.158 िाणकिािीिां कुक ् ि कुक ् 159
4.1.134 ु
मातृष्वसश्च 4.1.159 ु
पत्रान्तािन्यतरस्याम ्
4.1.135 ु भ्यो ढञ ्
ितष्पाद्भ् ्
ढञ 136 ्
4.1.160 प्रािामिृिात णफि ्
बहुलम ्
4.1.136 गृष्ट्याणिभ्यश्च 4.1.161 मिोजाितािञ-यतौ ् ु ्ि
षक
4.1.137 राज-श्वशरु ाि ् यत ् 4.1.162 अपत्यं पौत्रप्रभृणत गोत्रम ्
अपत्यं पौत्रप्रभृणत 165
(िा०) राज्ञो जातािेिणे त िाच्यम ्
4.1.163 जीिणत त ु िंश्ये यिु ा
4.1.138 क्षत्राि ् घः
जीिणत 164; यिु ा 165
4.1.139 कुलात खः ् ्
कुलात 140
4.1.164 भ्रातणर ि ज्यायणस
4.1.140 अपूिपि िािन्यतरस्यां यड ्-ढकञौ
्
4.1.165 िाऽन्यणिि सणपण्डे स्थणिरतरे जीिणत
्
4.1.166 िृिस्य ि पूजायाम ्
4.1.141 महाकुलािञ-खञौ ्
4.1.167 यूिश्च कुत्सायाम ्
4.1.142 दुष्कुलाड ् ढक ्
्
4.1.168 जिपिशब्दात क्षणत्रयािञ ्
4.1.143 ु
स्वसश्छः छः 144
्
जिपिशब्दात क्षणत्रयाि ्
् 178; अञ 169
4.1.144 ु च्च
भ्रातव्यि भ्रातःु 145
(िा०) क्षणियसमािशब्दाज्जिपिािस्य
्
4.1.145 व्यि सपत्ने
राजन्यपत्यित ्
4.1.146 रेित्याणिभ्यष्ठक ् ठक ् 147
्
(िा०) पूरोि िक्तव्यः
4.1.147 गोत्रणरत्रयाः कुत्सिे ि ि कु..िे 149
(िा०) पाण्डोड् िि ्
4.1.169 सािेय-गािाणरभ्यां ि 4.1.175 ु ्
कम्बोजािक लुक ् 178
्
4.1.170 द्व्यञ-मगध-कणलङ्ग-सूरमसािि ् (िा०) कम्बोजाणिभ्य इणत िक्तव्यम ्
4.1.171 िृित ्
े -कोसलाजािाञ ्
णयङ् 4.1.176 णरत्रयामिणन्त-कुणन्त-कुरुभ्यश्च
्
णरत्रयाम 178
4.1.172 कुरु-िाणिभ्यो ण्यः
4.1.173 सािाियि-प्रत्यग्रर्-कलकू टा- 4.1.177 अतश्च
श्मकाणिञ ् 4.1.178 ि प्राच्य-भगािणि-यौधेयाणिभ्यः
4.1.174 ते तद्राजाः तद्राजाः 178
ु ध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥

॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे ितर्ाि
ु
अर् ितर्ोऽध्यायस्य णितीयः पािः
(तणितेष ु रक्ताद्यर्ि-प्रकरिम)् 4.2.16 संस्कृतं भक्षाः ् ; भक्षाः 19
संस्कृतम 20
4.2.1 तेि रक्तं रागात ् तेि 12; रक्तं रागात 2् 4.2.17 शूलोखाद्यत ्
4.2.2 लाक्षा-रोििाट ् ठक ् 4.2.18 िध्नष्ठक ् ठक ् 19
(िा०) िील्या अि, ् पीतात कत् , ् हणरद्रा- 4.2.19 उिणश्वतोऽन्यतरस्याम ्
महारजिाभ्यामञ इणत ् िक्तव्यम ् 4.2.20 क्षीराड ् ढञ ्
4.2.3 ु ः कालः
िक्षत्रेि यक्त 6 4.2.21 साऽणिि पौिि ् मासीणत 23
4.2.4 लुबणिशेष े लुप 5् 4.2.22 आग्रहायण्यश्वत्थाट ् ठक ् ठक ् 23
4.2.5 संज्ञायां श्रििाश्वत्थाभ्याम ् 4.2.23 ु
णिभाषा फाल्गिी-श्रििा-काणिि
की-
4.2.6 िन्द्वाच्छः ि ैत्रीभ्यः
4.2.7 दृष्टं साम 9 4.2.24 साऽस्य िेिता 35
4.2.8 कलेढक ि ् 4.2.25 कस्येत ्
4.2.9 िामिेिाड ् ड्ड ्-ड्ौ ु ाि ् घि ्
4.2.26 शक्र
4.2.10 पणरिृतो रर्ः 12 4.2.27 अपोिप्त्त्रपािप्तृभ्यां घः ्
अ..म 28
4.2.11 पाण्डु-कम्बलाणिणिः 4.2.28 छि छ 29
4.2.12 िैप-िैयारािञ ् (िा०) शतरुद्राि ् घश्च
4.2.13 कौमारापूििि ििे 4.2.29 महेन्द्राि ् घािौ ि
4.2.14 तत्रोिृतममत्रेभ्यः तत्र 20 4.2.30 सोमाट ् ट्यि ्
4.2.15 स्थणण्डलाच्छणयतणर व्रते
4.2.31 िाय्वृत-ु णपत्रषु सो यत ् ्

यत 32 4.2.53 ु ्
राजन्याणिभ्यो िञ
4.2.32 द्यािापृणर्िी-शिु ासीर-मरुत्विग्नीषोम- 4.2.54 ु
भौणरक्याद्यषै कायाि
णिभ्यो णिधल्भक्तलौ
िास्तोष्पणत-गृहमेधाच्छ ि 4.2.55 सोऽस्याणिणरणत च्छन्दसः प्रगार्ेष ु
ि ्
4.2.33 अग्नेढक सोऽस्य 56
4.2.34 कालेभ्यो भिित ्

4.2.56 संग्रामे प्रयोजि-योिृभ्यः
4.2.35 महाराज-प्रोष्ठपिाट ् ठञ ् 4.2.57 तिस्यां प्रहरिणमणत क्रीडायां िः

्
ि ासािि िक्तव्यः
(िा०) पूिम 4.2.58 घञः सास्यां णक्रयेणत ञः
4.2.36 ु
णपतृव्य-मातल-मातामह-णपतामहाः 4.2.59 तिधीते तिेि 66
4.2.37 तस्य समूहः तस्य 54; समूहः 51

4.2.60 क्रतूक्थाणि-सूत्रान्ताट ् ठक ्
4.2.38 णभक्षाणिभ्योऽि ् 4.2.61 क्रमाणिभ्यो ििु ्
4.2.39 ु
गोत्रोक्षोष्ट्रोरभ्र-राज-राजन्य-राजपत्र- 4.2.62 ु
अिब्राह्मिाणिणिः
ु ु ्
् िञ 4.2.63 िसन्ताणिभ्यष्ठक ्
ित्स-मिष्याजाि ु 40
िञ ्
(िा०) िृिाच्चेणत िक्तव्यम ् ु ्

4.2.64 प्रोक्तािक ् ; लुक ् 65
प्रोक्तात 66
4.2.40 ्
के िाराि ् यञ ि के िाराि ् 41
4.2.65 सूत्राच्च कोपधात ्
्
4.2.41 ठञ किणििश्च
4.2.66 च्छन्दोब्राह्मिाणि ि तणिषयाणि
(तणितेष ु िातरणर्िक-प्रकरिम
ु )्
4.2.42 ब्राह्मि-मािि-िाडिाि ् यि ्
ु ् 4.2.67 तिणििस्तीणत िेश े तिाणम्न
4.2.43 ग्राम-जि-बिभ्यस्तल
िेश े तिाणम्न 70
(िा०) गजसहायाभ्यां िेणत िक्तव्यम ्
4.2.68 ि म्
तेि णििृि
(िा०) अह्नः खः क्रतौ
4.2.69 तस्य णििासः तस्य 70
4.2.44 ु रञ ्
अििािािे ्
अञ 45
4.2.70 अदूरभिश्च
4.2.45 खणण्डकाणिभ्यश्च
4.2.71 ओरञ ् ्
अञ 76
4.2.46 िरिेभ्यो धमिित ्
4.2.72 मतोश्च बह्वजङ्गात ्
4.2.47 अणिि-हणस्त-धेिोष्ठक ्
4.2.73 बह्विः कू पेष ु कू पेष ु 74
्
4.2.48 के शाश्वाभ्यां यञ-छािन्यतरस्याम ्
4.2.74 उिक ् ि णिपाशः
4.2.49 पाशाणिभ्यो यः यः 50
4.2.75 सिलाणिभ्यश्च
4.2.50 खल-गो-रर्ात ्
4.2.76 रत्रीष ु सौिीर-साि-प्राक्ष ु
4.2.51 इणि-त्र-कट्यिश्च
ु
4.2.77 सिास्त्वाणिभ्योऽि ् ्
अि 79
(िा०) खलाणिभ्यः इणिििक्तव्यः
4.2.78 रोिी
4.2.52 णिषयो िेश े 54
4.2.79 कोपधाच्च
4.2.80 िञ ्
् -क-ठणजल-से
ु -छि ्
णि-र-ढञ-ण्य- 4.2.102 कन्थायाष्ठक ् कन्थायाः 103
य-फक-् णफणञञ-णय-कक
् -् ठकोऽरीहि- 4.2.103 ििौ िकु ्
कृ शाश्वश्यि-कुमि-काश-तृ
ु ि-प्रेक्षाश्म- ्
4.2.104 अव्ययात त्यप ् ्
त्यप 105
ु
सणख-संकाश-बल-पक्ष-किि-सतङ्गम- (िा०) अमेह्ि-तणस-त्रेभ्य एि
्
प्रगणिि-िराह-कु मिु ाणिभ्यः (िा०) त्यब्िेध्रिुि इणत िक्तव्यम ्
4.2.81 जिपिे लुप ् ्
लुप 83 4.2.105 ऐषमो-ह्यः-श्वसोऽन्यतरस्याम ्
4.2.82 िरिाणिभ्यश्च ्
4.2.106 तीर-रूप्योिरपिािञ-णयौ
4.2.83 शकि राया िा 4.2.107 णिक्पूिपि िािसंज्ञायां ञः णि..पिाि ् 108
4.2.84 ठक-् छौ ि 4.2.108 मद्रेभ्योऽञ ् अञ 109्
4.2.85 िद्यां मतपु ् ्

मतपु 86 4.2.109 उिीच्यग्रामाच्च बह्विोऽन्तोिािात ्
4.2.86 मर्ध्ाणिभ्यश्च 4.2.110 प्रस्थोिरपि-पलद्याणि-कोपधािि ्
4.2.87 ् पु ्
कुमिु -िड-िेतसेभ्यो डमत ्
अि 113
4.2.88 िड-शािाड ् डिलि

् ् 4.2.111 कण्िाणिभ्यो गोत्रे गोत्रे 113
4.2.89 णशखाया िलि ् 4.2.112 इञश्च इञः 113
4.2.90 उत्कराणिभ्यश्छः छः 91 4.2.113 ि द्व्यिः प्राच्य-भरतेष ु

4.2.91 िडािीिां कुक ् ि 4.2.114 िृिाच्छः ्
िृिात 118
(तणितेष ु शैणषक-प्रकरिम)् 4.2.115 भितष्ठक-् छसौ

4.2.92 शेष े 4.3.133 4.2.116 ्
काश्याणिभ्यष्ठञ-णञठौ ठणिठौ 118
4.2.93 राष्ट्रािारपाराि ् घ-खौ ्

(िा०) आपिाणिपूिपि िात कालान्तात ्
(िा०) अिरापारणिगृहीतािणप णिपरीताच्चेणत 4.2.117 िाहीकग्रामेभ्यश्च
िक्तव्यम ् 4.2.118 णिभाषोशीिरेष ु
4.2.94 ग्रामाि ् य-खञौ ग्रामाि ् 95 4.2.119 ओिेश े ठञ ् ् ; िेश े 145
ओः, ठञ 120
4.2.95 कत्याणिभ्यो ढकञ ् ्

ढकञ 96 ्
4.2.120 िृिात प्रािाम ् ्
िृिात 126
4.2.96 कुल-कुणक्ष-ग्रीिाभ्यः श्वास्यलिारेष ु 4.2.121 ु ्

धि-योपधाि ् िञ ्
ु 130
िञ
4.2.97 िद्याणिभ्यो ढक ् 4.2.122 ु

प्रस्थ-पर-िहान्ताच्च
4.2.98 िणक्षिा-पश्चात-प् रसस्त्यक
ु ् 4.2.123 रोपधेतोः प्रािाम ्
4.2.99 काणपश्याः ष्फक ् ष्फक ् 100 4.2.124 जिपि-तििध्योश्च ज..ध्योः 125
4.2.100 रिोरमिष्ये ु ऽि ि ् 4.2.125 अिृिािणप बहुिििणिषयात ्

ु -् प्रतीिो यत ्
4.2.101 द्य ु-प्रागपागिक अिृिािणप 126
4.2.126 कच्छाणग्न-ि्त्र-ितोिरपिात ् 4.2.137 गतोिरपिाच्छः छः 4.3.1

4.2.127 धूमाणिभ्यश्च 4.2.138 गहाणिभ्यश्च
4.2.128 िगरात क ् ु त्सि-प्रािीण्ययोः (िा०) कुग्जिस्य परस्य ि, िेिस्य ि, स्वस्य ि,
4.2.129 ु
अरण्यान्मिष्ये िेिक ्
ु ाणिभ्यश्छि िाच्यः
4.2.130 णिभाषा कुरु-यग ु िराभ्याम ् 4.2.139 प्रािां कटािेः
4.2.131 मद्र-िृज्योः कि ् 4.2.140 राज्ञः क ि
4.2.132 कोपधािि ् ्
अि 133 4.2.141 िृिािके कान्त-खोपधात ् ्
िृिात 142
4.2.133 कच्छाणिभ्यश्च क..भ्यः 134 4.2.142 कन्था-पलि-िगर-ग्राम-ह्रिोिरपिात ्
4.2.134 ु
मिष्य-तत्स्थयोि ुि ्
ञ 4.2.143 पििताच्च ्
पिितात 144
म..योः 135; िञ ्
ु 136 4.2.144 ु
णिभाषाऽमिष्ये
4.2.135 अपिातौ सािात ् ्
सािात 136 4.2.145 कृ कि-पिािद्भारिाजे
4.2.136 गो-यिाग्िोश्च
ु ध्यायस्य णितीयः पािः ॥

ु
अर् ितर्ोऽध्यायस्य तृतीयः पािः
4.3.1 यष्म ्
ु िििोरन्यतरस्यां खञ ि 4.3.10 िीपाििसमु द्रु ं यञ ्
ु ..िोः 3
यष्म 4.3.11 कालाट ् ठञ ् ्
कालाट ् 24; ठञ 15
4.3.2 ु ाकािाकौ
तणििणि ि यष्म 4.3.12 श्रािे शरिः शरिः 13
तणििणि ि 3
4.3.13 णिभाषा रोगातपयोः णिभाषा 15
4.3.3 तिक-ममकािेकिििे
4.3.14 णिशा-प्रिोषाभ्यां ि
4.3.4 अधािि ् यत ् अधािि ् 7; यत 6्
4.3.15 श्वसस्तटु ् ि
4.3.5 परािराधमोिम-पूिािच्च
4.3.16 सणििेलाद्यृत-ु िक्षत्रेभ्योऽि ्
्
4.3.6 णिक्पूिपि िाट ् ठञ ि णिक.् .िात 7्
4.3.17 प्रािृष एण्यः
्
4.3.7 ग्राम-जिपिैकिेशािञ-ठञौ
4.3.18 िषािभ्यष्ठक ् िषािभ्यः 19
4.3.8 मध्यान्मः मध्यात 9्
4.3.19 छन्दणस ठञ ् 21
(िा०) आिेश्च
4.3.20 िसन्ताच्च
(िा०) अिोधसोलोपश्च
4.3.21 हेमन्ताच्च ्
हेमन्तात 22
4.3.9 अ सांप्रणतके ् तलोपश्च
4.3.22 सिित्राि ि
4.3.23 ु लौ
सायं-णिरं-प्राह्णे-प्रगेऽव्ययेभ्यष्ट्य-ट्य ु 4.3.46 ग्रीष्म-िसन्तािन्यतरस्याम ्
तटु ् ि ु ल
ट्यट्य ु ौ तटु ् 24 4.3.47 िेयमृि े 50
4.3.24 णिभाषा पूिािह्णापराह्णाभ्याम ् 4.3.48 कलाप्यश्वत्थ-यिबसािु ् ििु ्

4.3.25 तत्र जातः तत्र 51; जातः 37 ु ्
4.3.49 ग्रीष्मािरसमाि ् िञ ्
ु 50
िञ
4.3.26 प्रािृषष्ठप ् 4.3.50 संित्सराग्रहायिीभ्यां ठञ ि्
4.3.27 ु ्
संज्ञायां शरिो िञ ्
संज्ञायाम 28 4.3.51 व्याहरणत मृगः
4.3.28 पूिािह्णापराह्णाद्राि-मूल-प्रिोषािस्कराि ् 4.3.52 तिस्य सोढम ्
ििु ् ्
ििु 30 4.3.53 तत्र भिः 73
4.3.29 पर्ः पन्थ ि 4.3.54 णिगाणिभ्यो यत ् ्

यत 55
4.3.30 अमािास्याया िा अमािास्यायाः 31 4.3.55 शरीराियिाच्च
4.3.31 अि 4.3.56 ि ्
दृणत-कुणक्ष-कलणश-िस्त्यस्त्यहेढञ
4.3.32 णसन्ध्वपकराभ्यां कि ् ्
णस..भ्याम 33 ्
ढञ 57
4.3.33 अिञौ ि 4.3.57 ्

ग्रीिाभ्योऽि ि
4.3.34 ु राधा-स्वाणत-णतष्य-
श्रणिष्ठा-फल्गन्यि ु 4.3.58 गम्भीराणणयः णयः 59
ु स-हस्त-णिशाखाऽषाढा-बहुलाल
पििि ु ् (िा०) बणहिेि-पिजिेभ्यश्च
लुक ् लुक ् 37 4.3.59 अव्ययीभािाच्च ्

अव्ययीभािात 61
4.3.35 स्थािान्त-गोशाल-खरशालाच्च 4.3.60 अन्तःपूिपि िाट ् ठञ ् ्

ठञ 61
ु -् छतणभषजो
4.3.36 ित्सशालाणभणजिश्वयक (िा०) अध्यात्मािेष्ठणञष्यते
िा 4.3.61 ् िपूु िाित ्

ग्रामात पयि
4.3.37 िक्षत्रेभ्यो बहुलम ् 4.3.62 ु ेश्छः
णजह्वामूलाङ्गल छः 63
4.3.38 कृ त-लब्ध-क्रीत-कुशलाः 4.3.63 िगािन्ताच्च िगािन्तात ् 64
4.3.39 प्रायभिः 40 4.3.64 ्

अशब्दे यत-खािन्यतरस्याम ्
4.3.40 उपजािूपकिोपिीिेष्ठक ् ्
4.3.65 किि-ललाटात किलिारे
4.3.41 सम्भूत े 43 4.3.66 तस्य व्याख्याि इणत ि व्याख्यात-

4.3.42 कोशाड ् ढञ ् व्यिाम्नः तस्य व्याख्यािः व्या..म्नः 73
् -ु पष्प्यत
4.3.43 कालात साध ु ्
-पच्यमािेष ु 4.3.67 बह्विोऽन्तोिािाट ् ठञ ् ्
ठञ 69
्
कालात 52 4.3.68 क्रत-ु यज्ञेभ्यश्च
4.3.44 उप्ते ि उप्ते 46 4.3.69 अध्यायेष्विे षेः
4.3.45 आश्वयज्य ु ्
ु ा िञ िञ ्
ु 46 4.3.70 ु
पौरोडाश-परोडाशात ् ्
ष्ठि
4.3.71 छन्दसो यििौ 4.3.96 अणििाििेशकालाट ् ठक ्

4.3.72 द्व्यजृि ्-ब्राह्मिकि -् प्रर्मार्ध्र-परश्चरि-
ु 4.3.97 महाराजाट ् ठञ ्
िामाख्याताट ् ठक ् ु िाजिाभ्यां
4.3.98 िासिे िु ििु ्
4.3.73 अिृगयिाणिभ्यः 4.3.99 ु ्
गोत्र-क्षणत्रयाख्येभ्यो बहुलं िञ
4.3.74 तत आगतः ततः 84; आगतः 82 4.3.100 जिपणििां जिपिित सिं ् जिपिेि
4.3.75 ठगायस्थािेभ्यः समािशब्दािां बहुिििे
4.3.76 शणु ण्डकाणिभ्योऽि ् 4.3.101 तेि प्रोक्तम ् 111
4.3.77 णिद्या-योणिसम्बिेभ्यो िञ ्
ु णि..भ्यः 78 4.3.102 णतणिणर-िरतन्त-ु खणण्डकोखाच्छि ्
4.3.78 ऋतष्ठञ ् ठञ 79् 4.3.103 काश्यप-कौणशकाभ्यामृणषभ्यां णिणिः
4.3.79 णपतयु च्च
ि णिणिः 106
4.3.80 गोत्राििित ् 4.3.104 कलाणप-िैशम्पायिान्तेिाणसभ्यश्च

4.3.81 हेत-ु मिष्ये
ु भ्योऽन्यतरस्यां रूप्यः 4.3.105 ु
परािप्रोक्ते ष ु ब्राह्मिकल्पेष ु
हेतमु िष्य
ु भ्य
े ः 82 4.3.106 शौिकाणिभ्यश्छन्दणस
4.3.82 मयट ् ि 4.3.107 कठ-िरकािक ु ्
4.3.83 प्रभिणत 84 4.3.108 कलाणपिोऽि ्
4.3.84 णिदूराणणयः 4.3.109 ु ्
छगणलिो णढिक
4.3.85 ति ् गच्छणत पणर्-दूतयोः ति ् 88 4.3.110 पाराशयि-णशलाणलभ्यां णभक्ष-ु िटसूत्रयोः
4.3.86 अणभणिष्क्रामणत िारम ् णभ..योः 111
4.3.87 अणधकृ त्य कृ ते ग्रन्थे 88 4.3.111 कमिन्द-कृ शाश्वाणिणिः

4.3.88 ु न्द-यमसभ-िन्द्वेन्द्रजििाणि-
णशशक्र 4.3.112 तेि ैकणिक ् तेि 119; एकणिक ् 114
भ्यश्छः 4.3.113 तणसश्च तणसः 114
4.3.89 सोऽस्य णििासः सोऽस्य 100 4.3.114 उरसो यच्च

4.3.90 अणभजिश्च अणभजिः 94 4.3.115 उपज्ञाते
4.3.91 आयधु जीणिभ्यश्छः पिित े 4.3.116 कृ ते ग्रन्थे कृ ते 119
4.3.92 शणण्डकाणिभ्यो णयः 4.3.117 संज्ञायाम ् 119
4.3.93 णसि-ु तक्षणशलाणिभ्योऽिञौ 4.3.118 ु ्

कुलालाणिभ्यो िञ
4.3.94 ु ती-कू ििाराड ्-ढक-्
तूिी-शलातर-िमि 4.3.119 ु
क्षद्रा-भ्रमर-िटर-पािपािञ ्
छि-ढञ् -यकः
् 4.3.120 तस्येिम ् 133
4.3.95 भणक्तः 100 4.3.121 रर्ाद्यत ् ्

रर्ात 122
4.3.122 पत्त्रपूिाििञ ् ्
अञ 123 (िा०) एकािो णित्यम ्
4.3.123 पत्त्रार्ध्य-ुि पणरषिश्च 4.3.145 ु
गोश्च परीषे
4.3.124 हल-सीराट ् ठक ् 4.3.146 णपष्टाच्च ्
णपष्टात 147
ु िै
4.3.125 िन्द्वाि ् िि ् र-मैर्णिकयोः
ु 4.3.147 संज्ञायां कि ्
4.3.126 ु ्
गोत्र-िरिाि ् िञ 4.3.148 ु
व्रीहेः परोडाशे
4.3.127 सङ्घािलक्षिेष्वणयणञञामि ् 4.3.149 असंज्ञायां णतल-यिाभ्याम ्
संघािलक्षिेष ु 128 4.3.150 द्व्यिश्छन्दणस 151
4.3.128 शाकलाि ् िा 4.3.151 िोत्वि ् िध्रि-णबिात ्
4.3.129 छन्दोगौणक्थक-याणज्ञक-बह्वृििटाञ ् 4.3.152 तालाणिभ्योऽि ् ्
अि 153
णयः
4.3.153 जातरूपेभ्यः पणरमािे
4.3.130 ि िण्डमाििान्तेिाणसष ु
4.3.154 प्राणि-रजताणिभ्योऽञ ् ्
अञ 155
4.3.131 रैिणतकाणिभ्यश्छः
4.3.155 णञतश्च तत्प्रत्ययात ्
4.3.132 कौणपञ्जल-हाणस्तपिािि ् अि 133
्
्
4.3.156 क्रीतित पणरमािात ्
4.3.133 आर्ििणिकस्येकलोपश्च
4.3.157 ु ्
उष्ट्राि ् िञ ्
ु 158
िञ
(तणितेष ु प्राग्िीव्यतीय-प्रकरिम)्
4.3.158 उमोिियोिाि
4.3.134 तस्य णिकारः 138
4.3.159 एण्या ढञ ्
4.3.135 े ः
अियिे ि प्राण्योषणध-िृक्षभ्य
4.3.160 गो-पयसोयित ् ्
यत 161
अियिे ि 138
4.3.161 द्रोश्च द्रोः 162
4.3.136 णबिाणिभ्योऽि ् ्
अि 138
4.3.162 मािे ियः
4.3.137 कोपधाच्च
4.3.163 फले लुक ् फले 167
4.3.138 ु िोः
त्रप-जत ु ्
ु षक
4.3.164 प्लक्षाणिभ्योऽि ् ्
अि 165
4.3.139 ओरञ ् ्
अञ 141
ु 4.3.165 जम्ब्वा िा 166
4.3.140 अििािािे
श्च
4.3.166 लुप ि् ्
लुप 167
4.3.141 पलाशाणिभ्यो िा
(िा०) फल-पाक-शषु ामपु सङ्खख्यािम ्
4.3.142 शम्याः ष्लञ ्
ु लेष ु बहुलम ्
(िा०) पष्पमू
4.3.143 मयड ् िैतयोभािषायामभक्ष्याच्छािि-
4.3.167 हरीतक्याणिभ्यश्च
योः मयट ् 151; भा..म, ् अभ..योः 144
4.3.168 कं सीय-परशव्ययोयिञञौ लुक ् ि
4.3.144 णित्यं िृि-शराणिभ्यः
ु ध्यायस्य तृतीयः पािः ॥

ु
अर् ितर्ोऽध्यायस्य ु ः पािः
ितर्ि
(तणितेष ु प्राग्िहतीय-प्रकरिम)् 4.4.26 व्यञ्जि ैरुपणसक्ते
4.4.1 प्राग्िहतेष्ठक ् ठक ् 74 4.4.27 ओजः-सहो-ऽम्भसा ितित े ितित े 29
(िा०) गच्छतौ परिाराणिभ्यः ्
4.4.28 तत प्रत्यि ि ीपलोमकू लम ् तत 46
पूु िम ्
4.4.2 तेि िीव्यणत खिणत जयणत णजतम ् 4.4.29 ु ंि
पणरमख
तेि 27 4.4.30 प्रयच्छणत गह्यिम ् 31
4.4.3 संस्कृतम ् 4
4.4.31 ् -ष्ठिौ
कुसीि-िशैकािशात ष्ठि ्
4.4.4 कुलत्थ-कोपधािि ् 4.4.32 उञ्छणत
4.4.5 तरणत 7
4.4.33 रक्षणत
4.4.6 ु
गोपच्छाट ् ठञ ् 4.4.34 शब्द-िदुिरं करोणत
4.4.7 िौ-द्व्यिष्ठि ् 4.4.35 ्
पणक्ष-मत्स्य-मृगाि हणन्त
4.4.8 िरणत 11
4.4.36 पणरपन्थं ि णतष्ठणत
4.4.9 ् ्
आकषाित ष्ठल ु धािणत
4.4.37 मार्ोिरपि-पिव्यिपिं
4.4.10 पपािणिभ्यः ष्ठि ् ्
ष्ठि 11 धािणत 38
4.4.11 श्वगिाट ् ठि 4.4.38 ्
आक्रन्दाट ् ठञ ि
4.4.12 िेतिाणिभ्यो जीिणत जीिणत 14 4.4.39 पिोिरपिं गृह्णाणत गृह्णाणत 40
4.4.13 िस्न-क्रयणिक्रयाट ् ठि ् ्
ठि 14 4.4.40 प्रणतकण्ठार् ि-ललामं ि
4.4.14 आयधु ाच्छ ि 4.4.41 धमं िरणत
4.4.15 ु
हरत्यत्सङ्गाणिभ्यः हरणत 18 (िा०) अधमािच्चणे त िक्तव्यम ्
4.4.16 भरत्राणिभ्यः ष्ठि ् ्
ष्ठि 17 4.4.42 प्रणतपर्मेणत ठं श्च
4.4.17 णिभाषा णििधात ् 4.4.43 समिायाि समिै् णत समिैणत 45
4.4.18 ् ु णटणलकायाः
अि क 4.4.44 पणरषिो ण्यः ण्यः 45
4.4.19 ि ऽे क्षद्यूताणिभ्यः
णििृि ि े 21
णििृि 4.4.45 सेिाया िा
4.4.20 त्रेमणि म्लित्यं 4.4.46 संज्ञायां ललाट-कुक्कुट्यौ पश्यणत
4.4.21 अपणमत्य-याणिताभ्यां कक-् किौ 4.4.47 तस्य धम्य िम ् ्
तस्य 50; धम्यिम 49
4.4.22 संसष्टृ े 25 ्
4.4.48 अि मणहष्याणिभ्यः
4.4.23 िूिािणिणिः 4.4.49 ऋतोऽञ ्
4.4.24 लििािक ु ् 4.4.50 अिक्रयः
ु
4.4.25 मद्गािि ्
4.4.51 तिस्य पण्यम ् ्
तिस्य 65; पण्यम 54 4.4.78 खः सििधरु ात ् खः 79
4.4.52 लििाट ् ठञ ् ु ्ि
4.4.79 एकधरु ािक
4.4.53 णकशराणिभ्यः ष्ठि ् ्
ष्ठि 54 4.4.80 शकटािि ्
4.4.54 शलालुिोऽन्यतरस्याम ् 4.4.81 हल-सीराट ् ठक ्
4.4.55 णशल्पम ् 56 4.4.82 संज्ञायां जन्याः
4.4.56 म्डुक-झझिराििन्यतरस्याम ् 4.4.83 ु
णिध्यत्यधिषा
4.4.57 प्रहरिम ् 59 4.4.84 धि-गिं लब्धा लब्धा 85
्
4.4.58 परश्वधाट ् ठञ ि 4.4.85 अिाण्िः
4.4.59 शणक्त-यष्ट्योरीकक ् 4.4.86 िशं गतः
4.4.60 अणस्त िाणस्त णिष्टं मणतः 4.4.87 ्
पिमणिि दृश्यम ्
4.4.61 शीलम ् 62 4.4.88 मूलमस्याबणहि
4.4.62 छत्राणिभ्यो िः 4.4.89 ु
संज्ञायां धेिष्या
4.4.63 कमािध्ययिे िृिम ् 64 4.4.90 ु े णयः
गृहपणतिा संयक्त
4.4.64 बह्ववपूिपि िाट ् ठि ् 4.4.91 िौ-ियो-धमि-णिष-मूल-मूल-सीता-
4.4.65 णहतं भक्षाः ु ाभ्यस्तायि-तल्य
तल ु -प्राप्य-िध्यािाम्य-
4.4.66 ु म्
तिि ै िीयते णियक्त 68 सम-सणमत-सणम्मतेष ु
4.4.67 श्रािा-मांसौििाट ् णटठि ् 4.4.92 धमि-पर्थ्र्-ि न्यायाििपेत े
4.4.68 भक्ताििन्यतरस्याम ् 4.4.93 छन्दसो णिणमित े णिणमित े 94
4.4.69 ु ः
तत्र णियक्त ु ः 70
तत्र 74; णियक्त 4.4.94 उरसोऽि ि ्
4.4.70 अगारान्ताट ् ठि ् 4.4.95 हृियस्य णप्रयः हृियस्य 96
4.4.71 अध्याणयन्यिेशकालात ् 4.4.96 बििे िषौ
4.4.72 कणठिान्त-प्रस्तार-संस्थािेष ु व्यिहरणत 4.4.97 ् षु
मत-जि-हलात करि-जल्प-कषे
4.4.73 णिकटे िसणत िसणत 74 4.4.98 तत्र साधःु तत्र 119; साधःु 106
् ्
4.4.74 आिसर्ात ष्ठल 4.4.99 प्रणतजिाणिभ्यः खञ ्
(तणितेष ु प्राणग्घतीय-प्रकरिम)् 4.4.100 भक्ताण्िः
4.4.75 प्राणग्घताि ् यत ् यत 5् .1.4 4.4.101 पणरषिो ण्यः
4.4.76 ु -प्रासङ्गम ्
तिहणत रर्-यग 4.4.102 कर्ाणिभ्यष्ठक ्
ति ् 86; िहणत 82 4.4.103 ु
गडाणिभ्यष्ठञ ्
4.4.77 ु यड ्-ढकौ
धरो 4.4.104 ि ्
पर्थ्णतणर्-िसणत-स्वपतेढञ
4.4.105 सभाया यः सभायाः 106 4.4.126 अणश्वमािि ्

4.4.106 ढश्छन्दणस 4.4.127 ियस्यास ु मूध्नो मतपु ्
4.4.107 समाितीर्े िासी 4.4.128 मत्वर्े मास-तिोः मत्वर्े 132
4.4.108 समािोिरे शणयत ओ िोिािः (िा०) लगकारेकाररफाश्च िक्तव्याः
शणयतः 109 4 4.129 मधोञ ि ि
4.4.109 सोिराि ् यः 4.4.130 ्
ओजसोऽहणि यत-खौ
4.4.110 भिे छन्दणस भिे 118; छन्दणस 144 4.4.131 ि ाि ् यल ्
िेशो-यशआिेभग 132
4.4.111 पार्ो-ििीभ्यां ड्ि ् 4.4.132 खि ख 133
4.4.112 िेशन्त-णहमिद्भ्भ्यामि ् 4.4.133 पूिःै कृ तणमि-यौ ि
4.4.113 स्रोतसो णिभाषा ड्ड ्-ड्ौ 4.4.134 अणद्भः संस्कृतम ्
4.4.114 सगभि-सयूर्-सितािु ् यि ् 4.4.135 सहस्रेि संणमतौ घः
ु ् घि ्
4.4.115 तग्राि सहस्रेि, घः 136
4.4.116 अग्राि ् यत ् अग्राि ् 117 4.4.136 मतौ ि
4.4.117 घ-च्छौ ि 4.4.137 सोममहिणत यः सोमम, ् यः 137
4.4.118 ु
समद्राभ्राि ् घः 4.4.138 मये ि मये 140
4.4.119 बणहिणष ििम ् 4.4.139 मधोः
4.4.120 दूतस्य भाग-कमििी 4.4.140 िसोः समूहे ि
4.4.121 रक्षो-यातूिां हििी 4.4.141 िक्षत्राि ् घः
4.4.122 रेिती-जगती-हणिष्याभ्यः प्रशस्ये ्
4.4.142 सिि-िेिात ताणतल ् ताणतल ् 144
ु
4.4.123 असरस्य स्वम ् ु
असरस्य 124 4.4.143 णशि-शमणरष्टस्य करे णश..स्य 144
4.4.124 मायायामि ् 4.4.144 भािे ि

4.4.125 तिािासामपु धािो मन्त्त्र इतीष्टकास ु
लुक ् ि मतोः 127
ु ध्यायस्य ितर्िः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे ितर्ाि ु पािः ॥
ु
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे ितर्ोऽध्यायः॥
अर् पिमोऽध्यायः
(तणितेष ु छ-यणिणध-प्रकरिम)् 5.1.21 ्
शताच्च ठि-यतािशते
5.1.1 प्राक ् क्रीताच्छः 35 5.1.22 सङ्खख्याया अणत-शिन्तायाः कि ्
5.1.2 उगिाणिभ्यो यत ् यत 4् ्
कि 24
(िा०) शिु ः सम्प्रसारिं िा ि िीघित्वम ् 5.1.23 ितोणरड ् िा

(िा०) िाणभ िभं ि 5.1.24 ु संज्ञायाम ्
णिंशणत-णत्रंशद्भ्ां ड ्िि
5.1.3 कम्बलाच्च संज्ञायाम ् 5.1.25 कं साट ् णटठि ्
5.1.4 णिभाषा हणिरपूपाणिभ्यः 5.1.26 शूपाििञन्यतरस्याम ्
5.1.5 ति ै णहतम ् 11 5.1.27 शतमाि-णिंशणतक-सहस्र-िसिािि ्

5.1.6 शरीराियिाि ् यत ् यत 7् ू -ि णिगोलुिगसंज्ञायाम ्
5.1.28 अध्यधपि ि
अ..गोः 35; लुक ् 31
5.1.7 खल-यि-माष-णतल-िृष-ब्रह्मिश्च
5.1.29 णिभाषा काषािपि-सहस्राभ्याम ्
5.1.8 अजाणिभ्यां र्थ्ि ्
्
5.1.9 आत्मि-णिश्वजि-भोगोिरपिात ्
खः
5.1.30 णि-णत्रपूिािणिष्कात ् ्
णि..िाित 31
्
(िा०) सििजिाट ् ठञ खश्च
5.1.31 णबस्ताच्च
5.1.10 ु
सिि-परुषाभ्यां ि-ढञौ
5.1.32 ्
णिंशणतकात खः
5.1.11 मािि-िरकाभ्यां खञ ्
5.1.33 खायाि ईकि ्
5.1.12 तिर्ं णिकृ तेः प्रकृ तौ 15
5.1.34 पि-पाि-माष-शताि ् यत ् ्
यत 36
5.1.13 छणिरुपणध-बलेढञ ि ्
5.1.35 शािाि ् िा ्
शािात 36
5.1.14 ऋषभोपािहोणयिः ्
5.1.36 णि-णत्रपूिाििि ि
5.1.15 िमििोऽञ ्
5.1.37 तेि क्रीतम ्
्
5.1.16 तिस्य तिणिि स्याणिणत 17
5.1.38 तस्य णिणमिं संयोगोत्पातौ 41
5.1.17 पणरखाया ढञ ्
5.1.39 गो-द्व्यिोऽसङ्खख्या-पणरमािाश्वािेयति ्
(तणितेष ु प्राग्ितीयाः) ्
यत 40
5.1.18 प्राग्ितेष्ठञ ् ्
ठञ 114 5.1.40 ु
पत्राच्छ ि
(प्राग्ितीयेष्वाहीय-प्रकरिम)् 5.1.41 सििभणू म-पृणर्िीभ्यामिञौ 43
5.1.19 ु
आहाििगोपच्छ-सङ्खख्या-पणरमािाट ् 5.1.42 तस्येश्वरः
ठक ् ् ; ठक ् 71
आहाित 36
5.1.43 तत्र णिणित इणत ि तत्र णिणितः 44
5.1.20 असमासे णिष्काणिभ्यः 5.1.44 लोकसििलोकाट ् ठञ ्
5.1.45 तस्य िापः 46 5.1.68 पात्राि ् घंश्च

् ्
5.1.46 पात्रात ष्ठि 5.1.69 कडङ्गर-िणक्षिाच्छ ि
5.1.47 तिणिि िृ ् द्ध्याय-लाभ-शल्क
ु ोपिा 5.1.70 स्थालीणबलात ्
िीयते 49 5.1.71 यज्ञणत्विग्भ्ां घ-खञौ
5.1.48 पूरिािािट ् ठि ् ्
ठि 49 (प्राग्ितीयाः)
5.1.49 भागाि ् यच्च 5.1.72 पारायि-तरु ायि-िान्द्रायिं ितियणत
5.1.50 तिरणत िहत्यािहणत भारािंशाणिभ्यः 5.1.73 संशयमापिः
ति ् 55; हरणत िहत्यािहणत 51 5.1.74 योजिं गच्छणत गच्छणत 77
5.1.51 ्
िस्न-द्रव्याभ्यां ठि-किौ 5.1.75 पर्ः ष्कि ् पर्ः 76
5.1.52 सम्भित्यिहरणत पिणत 55 5.1.76 पन्थो ि णित्यम ्
्
5.1.53 आढकाणित-पात्रात खोऽन्यतरस्याम ् 5.1.77 उिरपर्ेिाहृतं ि
् ; अन्य..म 55
आ..त्रात 54 ् (प्राग्ितीयेष ु कालाणधकार-प्रकरिम)्
5.1.54 णिगोः ष्ठंश्च ्
णिगोः ष्ठि 55 5.1.78 कालात ् 96
5.1.55 कुणलजाल ् लुक-् खौ ि 5.1.79 ि म्
तेि णििृि
5.1.56 सोऽस्यांश-िस्न-भृतयः 5.1.80 तमधीष्टो भृतो भूतो भािी
5.1.57 तिस्य पणरमािम ् 62 5.1.81 मासाियणस यत-खञौ ्
5.1.58 सङ्खख्यायाः संज्ञा-संघ-सूत्राध्ययिेष ु ् ; ियणस 83
मासात 82
्
5.1.59 पङ्णक्त-णिंशणत-णत्रंशि-ित्वाणरं शत-् 5.1.82 णिगोयिप ् ्
यप 83
्
पिाशत-षणष्ट-सप्तत्यशीणत-ििणत- 5.1.83 षण्मासाण्ण्यच्च ्
षि..ण्यत ्
84
शतम ् 5.1.84 अियणस ठं श्च

5.1.60 पिि ्-िशतौ िगे िा िगे 61 5.1.85 समायाः खः समायाः 86; खः 88
्
5.1.61 सप्तिोऽञ च्छन्दणस 5.1.86 णिगोिाि णिगोः 89; िा 88
्
5.1.62 णत्रंशि-ित्वाणरं शतोब्रािह्मिे संज्ञायां 5.1.87 रायहःसंित्सराच्च
डि ् ु ्ि
5.1.88 िषाििक ्
िषाित 89
5.1.63 तिहिणत ति ् 76; अहिणत 71 5.1.89 णिििणत णित्यम ्
5.1.64 छेिाणिभ्यो णित्यम ् ्
णित्यम 65 5.1.90 षणष्टकाः षणष्टरात्रेि पच्यन्ते
5.1.65 शीष िच्छेिाि ् यच्च ्
यत 70 5.1.91 ित्सरान्ताच्छश्छन्दणस 92
5.1.66 िण्डाणिभ्यः ् ि
5.1.92 सं-पणरपूिाित ख
5.1.67 छन्दणस ि 5.1.93 ु
तेि पणरजय्य-लभ्य-कायि-सकरम ्
5.1.94 तिस्य ब्रह्मियिम ् 5.1.116 तत्र तस्येि
ु
(िा०) गििििे ु लुणगष्टः
भ्यो मतपो 5.1.117 तिहिम ्
5.1.95 तस्य ि िणक्षिा यज्ञाख्येभ्यः 5.1.118 उपसगािच्छन्दणस धात्वर्े
5.1.96 तत्र ि िीयते कायं भिित ् (तणितेष ु भािकमािर् ि-प्रकरिम)्
्
तत्र 97; िीयते कायिम 98 5.1.119 तस्य भािस्त्व-तलौ
(प्राग्ितीयाः) तस्य भािः 136; त्वतलौ 135
5.1.97 ु
व्यष्टाणिभ्योऽि ् 5.1.120 आ ि त्वात ् 135
5.1.98 तेि यर्ाकर्ाि-हस्ताभ्यां ि-यतौ ् रुु षािितरु -सङ्गत-

5.1.121 ि िणपूिाित तत्प
5.1.99 सम्पाणिणि 100 लिि-िट-यधु -कत-रस-लसेभ्यः
5.1.100 कमि-िेषाि ् यत ् ्
5.1.122 पृथ्वाणिभ्य इमणिज िा इमणिज्वा 123
5.1.101 ति ै प्रभिणत संतापाणिभ्यः 5.1.123 ििि-दृढाणिभ्यः ष्यञ ि् ्
ष्यञ 124
तिै प्रभिणत 103 5.1.124 ु
गिििि-ब्राह्मिाणिभ्यः कमिणि ि
5.1.102 योगाद्यच्च कमिणि 136
5.1.103 कमिि उकञ ् (िा०) िातिु ण्ि याििीिां स्वार् ि उपसङ्ख्यािम ्
5.1.104 समयस्तिस्य प्राप्तम ् 5.1.125 ्
स्तेिाि ् यि िलोपश्च
्
तिस्य 114; प्राप्तम 107 5.1.126 सख्ययु ःि
5.1.105 ऋतोरि ् ऋतोः 106 5.1.127 कणप-ज्ञात्योढिक ्
5.1.106 छन्दणस घस ् 5.1.128 ु
पत्यन्त-परोणहताणिभ्यो यक ्
5.1.107 कालाि ् यत ् ्
कालात 108 5.1.129 प्रािभृज्जाणत-ियोिििोद्गात्राणिभ्योऽञ ्
5.1.108 प्रकृ ष्टे ठञ ् 5.1.130 हायिान्त-यि ु ाणिभ्योऽि ् अि 131 ्
5.1.109 प्रयोजिम ् 113 5.1.131 इगन्ताच्च लघपू ु िाित ्
5.1.110 ्
णिशाखाषाढािि मन्थ-िण्डयोः 5.1.132 ु
योपधाि ् गरूपोिमाि ु ् िञु 134
् िञ ्
5.1.111 ु
अिप्रिििाणिभ्यश्छः छः 112 (िा०) सहायाि ् िा
् िपि िात ्
5.1.112 समापिात सपू 5.1.133 िन्द्व-मिोज्ञाणिभ्यश्च
5.1.113 ऐकागाणरकट ् िौरे 5.1.134 ् तषे ु
गोत्र-िरिाच्छलाघात्याकारतििे
5.1.114 आकाणलकडाद्यन्तिििे 5.1.135 होत्राभ्यश्छः होत्राभ्यः 136
(तणितेष ु िणतप्रत्ययः) 5.1.136 ब्रह्मिस्त्वः
5.1.115 ु ं णक्रया िेि ् िणतः िणतः 118
तेि तल्य
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे पिमाध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥

अर् पिमोऽध्यायस्य णितीयः पािः

(तणितेष ु पािणमक-प्रकरिम)् 5.2.24 तस्य पाकमूले पीिणि-किािणिभ्यः
5.2.1 धान्यािां भििे क्षेत्र े खञ ् धा..त्रे 4 ्
कुिब-जाहिौ ्
तस्य मूलम 25
5.2.2 व्रीणह-शाल्योढिक ् 5.2.25 ्
पक्षात णतः
5.2.3 यि-यिक-षणष्टकाि ् यत ् यत 4् 5.2.26 तेि णििश्चि ्
ु ुप-ििपौ
5.2.4 ु ः
णिभाषा णतल-माषोमा-भङ्गािभ्य 5.2.27 णि-िणभ्यां िा-िाञौ ि सह
5.2.5 सिििमििः कृ तः ख-खञौ ्
5.2.28 िेः शालि-छिटिौ िेः 29
5.2.6 ु
यर्ामख-सं ु
मखस्य िशििः खः खः 15 5.2.29 संप्रोिश्च कटि ् ्
कटि 30
् िःे पर्थ्ङ्ग-कमि-पत्र-पात्रं
5.2.7 तत सिाि (िा०) णिकारे स्नेहे त ैलि ्
व्याप्नोणत ्
तत 17 5.2.30 ् ु टारच्च
अिात क ्
अिात 31
5.2.8 आप्रपिं प्राप्नोणत 5.2.31 ्
िते िाणसकायाः संज्ञायां टीटञ-िाटज -्
5.2.9 ु
अिपि-सिाि
िायाियं बिा-भक्षयणत- भ्रटिः ्
िते िाणसकायाः 33; संज्ञायाम 34
िेयेष ु 5.2.32 ्
िेणबिडज-णबरीसिौ िेः 33
5.2.10 ु
परोिर-परम्पर-पत्रपौत्रमि ु
भिणत ्
5.2.33 इिि-णपटि ्
णिक-णि ि
5.2.11 ु
अिारपारात्यन्तािकामं गामी 5.2.34 उपाणधभ्यां त्यकिासिारूढयोः
5.2.12 समांसमां णिजायते णिजायते 13 5.2.35 कमिणि घटोऽठि ्
5.2.13 अद्यश्वीिाऽिष्टब्धे 5.2.36 तिस्य सञ्जातं तारकाणिभ्य इति ्
5.2.14 आगिीिः तिस्य 44
5.2.15 ु
अिग्िलङ्गामी अलङ्गामी 17 5.2.37 ्
प्रमािे ियसज-िघ्नञ ्
-मात्रिः 38
्
5.2.16 अर्ध्िो यत-खौ यत्खौ 17 ु
5.2.38 परुष-हणस्तभ्यामि ्
ि
5.2.17 अभ्यणमत्राच्छ ि ् तभ्य
5.2.39 यत-तिे े ः पणरमािे ितपु ् ितपु 41
्
्
5.2.18 गोष्ठात खञ ् तपूिे
भू ्
खञ 23 5.2.40 णकणमिम्भ्यां िो घः िो घः 41
5.2.19 अश्वस्य ैकाहगमः 5.2.41 णकमः सङ्खख्यापणरमािे डणत ि

5.2.20 शालीि-कौपीिे अधृष्टाकायियोः 5.2.42 सङ्खख्याया अियिे तयप ्
5.2.21 व्रातेि जीिणत ्

5.2.43 णि-णत्रभ्यां तयस्यायज िा त..िा 44
5.2.22 साप्तपिीिं सख्यम ् 5.2.44 उभादुिािो णित्यम ्

5.2.23 हैयङ्गिीिं संज्ञायाम ् (तणितेष ु डाणिप्रत्यय-प्रकरिम)्
5.2.45 तिणििणधकणमणत िशान्ताड ् डः
तिणििणधकणमणत 46
5.2.46 शिन्त-णिंशतेश्च 5.2.72 शीतोष्णाभ्यां काणरणि
5.2.47 ु
सङ्खख्याया गिस्य णिमािे मयट ् 5.2.73 अणधकम ्
सङ्खख्यायाः 58 5.2.74 ु
अिकाणभकाभीकः कणमता
5.2.48 तस्य पूरिे डट ् तस्य पूरिे 58; डट ् 53 5.2.75 पाश्वेिाणिच्छणत अणिच्छणत 76
5.2.49 िान्तािसङ्ख्यािेमटि ् िा..िेः 50 5.2.76 ्
अयःशूल-िण्डाणजिाभ्यां ठक-ठञौ
5.2.50 र्ट ् ि छन्दणस ्
5.2.77 तािणतर्ं ग्रहिणमणत लुग िा
5.2.51 ु ्
ु र्क
षट ्-कणत-कणतपय-ितरां 5.2.78 स एषां ग्रामिीः
(िा०) ितरु श्छयतािाद्यक्षरलोपश्च 5.2.79 शृङ्खलमस्य बििं करभे
5.2.52 ु ्
बहु-पूग-गि-संघस्य णतर्क 5.2.80 उत्क उन्मिाः
5.2.53 ितोणरर्कु ् 5.2.81 काल-प्रयोजिाि ् रोगे
5.2.54 िेस्तीयः तीयः 55 5.2.82 तिणिििं प्राये संज्ञायाम ् 83
5.2.55 त्रेः संप्रसारिं ि 5.2.83 कुल्माषािञ ्
5.2.56 णिंशत्याणिभ्यस्तमडन्यतरस्याम ् 5.2.84 श्रोणत्रयंश्छन्दोऽधीते
तमट ् 58 ु णमणि-ठिौ
5.2.85 श्रािमिेि भक्त अिेि 88
5.2.57 णित्यं शताणि-मासाधमि ास-संित्सराच्च
5.2.86 पूिािणिणिः ् ; इणिः 91
पूिाित 87
5.2.58 षष्ट्यािेश्चासङ्ख्यािेः
5.2.87 सपूिािच्च
5.2.59 मतौ छः सूक्त-साम्नोः मतौ छः 62
5.2.88 इष्टाणिभ्यश्च
5.2.60 ु
अध्यायाििाकयोलुि क् अ..योः 62
5.2.89 छन्दणस पणरपणन्थ-पणरपणरिौ पयििस्थातणर
ु
5.2.61 णिमक्ताणिभ्योऽि ्
5.2.90 ु
अिपद्यिे
ष्टा
5.2.62 गोषिाणिभ्यो ििु ् ्
ििु 63
5.2.91 साक्षाि ् द्रष्टणर संज्ञायाम ्
5.2.63 तत्र कुशलः पर्ः तत्र 67; कुशलः 64 ् त्र े णिणकत्स्यः
5.2.92 क्षेणत्रयि परक्षे
5.2.64 आकषािणिभ्यः कि ् ्
कि 82
5.2.93 इणन्द्रयणमन्द्रणलङ्गणमन्द्रदृष्टणमन्द्रसृष्ट-
्
5.2.65 धि-णहरण्यात कामे
ु
णमन्द्रजष्टणमन्द्रििणमणत िा
5.2.66 स्वाङ्गेभ्यः प्रणसते प्रणसते 67
(तणितेष ु मत्वर्ीय-प्रकरिम)्
5.2.67 उिराट ् ठगाद्यूि े 5.2.94 तिस्यास्त्यणिणिणत मतपु ् 140
5.2.68 सस्येि पणरजातः 5.2.95 रसाणिभ्यश्च
5.2.69 अंश ं हारी 5.2.96 प्राणिस्थािातो लजन्यतरस्याम ्
5.2.70 तन्त्त्रािणिरापहृते ् ; अन्यतरस्याम 140
लि 99 ्
5.2.71 ब्राह्मिकोणष्णके संज्ञायाम ् 5.2.97 णसध्माणिभ्यश्च
5.2.98 ित्सांसाभ्यां काम-बले 5.2.118 ्

एक-गोपूिािट ् ठञ णित्यम ् ठञ 119
्
5.2.99 फे िाणिलि ि ् 5.2.119 शत-सहस्रान्ताच्च णिष्कात ्

5.2.100 लोमाणि-पामाणि-णपच्छाणिभ्यः श- 5.2.120 रूपािाहत-प्रशंसयोयिप ्
िेलिः (िा०) यप्त्प्रकरिेऽन्येभ्योऽणप दृश्यते
5.2.101 प्रज्ञा-श्रिािािभ्यो िः 5.2.121 ्
अस-माया-मे
धा-स्रजो णिणिः
5.2.102 तपः-सहस्राभ्यां णििीिी ्
त..म 103 णिणिः 122
5.2.103 अि ि् ्
अि 105 5.2.122 बहुलं छन्दणस छन्दणस 123
5.2.104 णसकता-शकि राभ्यां ि ्

णस..म 105 5.2.123 ऊिािया यस ु ्
5.2.105 िेश े लुणबलिौ ि 5.2.124 िािो णग्मणिः िािः 125
5.2.106 िन्त उित उरि ् 5.2.125 आलजाटिौ बहुभाणषणि

5.2.107 ु
ऊष-सणष-म ु
ष्क-मधो रः 5.2.126 स्वाणमि ैश्वये
ु
(िा०) रप्रेकरिे ख-मख-कु ञ्जेभ्य 5.2.127 अशिआणिभ्योऽि ्
उपसङ्खख्यािम ् 5.2.128 ्
िन्द्वोपताप-गह्याित प्राणिस्थाणिणिः
इणिः 137
5.2.108 द्यु-द्रुभ्यां मः
5.2.129 िाताणतसाराभ्यां कुक ् ि
5.2.109 के शाि ् िोऽन्यतरस्याम ् िः 110
5.2.130 ियणस पूरिात ्
(िा०) अन्येभ्योऽणप दृश्यते
5.2.131 ु
सखाणिभ्यश्च
(िा०) अििसो लोपश्च
् ज्ञायाम ् 5.2.132 धमि-शील-ििािन्ताच्च
5.2.110 गाण्ड्जगात सं
5.2.133 हस्ताज्जातौ
5.2.111 काण्डाण्डािीरिीरिौ
5.2.134 ििािि ् ब्रह्मिाणरणि
5.2.112 ु
रजः-कृ ष्यासती-पणरषिो िलि ्
्
िलि 113 5.2.135 ु
पष्कराणिभ्यो िेश े
(िा०) िलवप्रकरिेऽन्येभ्योऽणप दृश्यते (िा०) अर्ािच्चासणिणहते
5.2.113 ् ज्ञायाम ् सं..म 114

िन्त-णशखात सं ् (िा०) तिन्ताच्चेणत िक्तव्यम ्
5.2.114 ज्योत्स्ना-तणमस्रा-शृणङ्गिोजिणस्विूज ि- 5.2.136 बलाणिभ्यो मतबु न्यतरस्याम ्
्
स्वल-गोणमि-मणलि-मलीमसाः ्
5.2.137 संज्ञायां मि-माभ्याम ्
5.2.115 अत इणि-ठिौ इणिठिौ 117 5.2.138 कं -शम्भ्यां ब-भ-यस ्
ु -णत-त-ु त-यसः
5.2.116 व्रीह्याणिभ्यश्च 5.2.139 ु
तणन्द-िणल-िटे भःि
5.2.117 ु
तन्दाणिभ्य ्
इलि ि 5.2.140 अहम-श ् भु मोयस
ुि ्
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे पिमाध्यायस्य णितीयः पािः ॥

अर् पिमोऽध्यायस्य तृतीयः पािः

अर् स्वाणर्िकाः 5.3.24 इिमस्थमःु र्मःु 25
(तणितेष ु प्राणग्िशीय-प्रकरिम)् (िा०) एतिोऽणप िाच्यः
5.3.1 प्राणग्िशो णिभणक्तः 26 5.3.25 णकमश्च णकमः 26
5.3.2 णकं -सिििाम-बहुभ्योऽद्भ्वयाणिभ्यः 26 5.3.26 र्ा हेतौ ि च्छन्दणस
5.3.3 इिम इश ् इिमः 4 (तणितेष ु णिगाद्यर्िकाः)
5.3.4 एतेतौ र-र्ोः 5.3.27 णिक्शब्देभ्यः सप्तमी-पिमी-प्रर्माभ्यो
5.3.5 एतिोऽि ् ् श-कालेष्वस्ताणतः णिक्श..ष ु 41
णिग-िे
5.3.6 सििस्य सोऽन्यतरस्यां णि 5.3.28 िणक्षिोिराभ्यामतसिु ् अतसि ्
ु 29
5.3.7 पिम्यास्तणसल ् तणसल ् 9 5.3.29 णिभाषा परािराभ्याम ्
5.3.8 तसेश्च 5.3.30 अिेलुिक ्
5.3.9 पयिणभभ्यां ि 5.3.31 उपयपुि णरष्टात ्
5.3.10 सप्तम्यारत्रल ् सप्तम्याः 22 5.3.32 पश्चात ्
5.3.11 इिमो हः 5.3.33 पश्च पश्चा ि च्छन्दणस
5.3.12 णकमोऽत ् णकमः 13 5.3.34 उिराधर-िणक्षिािाणतः ्
उि..िात 35
5.3.13 िा ह ि च्छन्दणस 5.3.35 एिबन्यतरस्यामदूरेऽपिम्याः
5.3.14 इतराभ्योऽणप दृश्यन्ते अपिम्याः 38
5.3.15 सिैकान्य-णकं -यििः काले िा 5.3.36 िणक्षिािाि ् ् ; आि 38

िणक्षिात 37 ्
काले 22 5.3.37 आणह ि दूरे आणह, दूरे 38
5.3.16 इिमो णहिल ् इिमः 18 5.3.38 उिराच्च
5.3.17 अधिु ा 5.3.39 ु
पूिािधरािरािामणस परधिश्च ैषाम ्
5.3.18 िािीं ि ्
िािीम 19 पू..िाम, ् परधिः
ु 40
5.3.19 तिो िा ि 5.3.40 अस्ताणत ि अस्ताणत 41
5.3.20 तयोिाि-णहिलौ ि च्छन्दणस 5.3.41 णिभाषाऽिरस्य

5.3.21 अिद्यतिे णहिलन्यतरस्याम ् 5.3.42 सङ्खख्याया णिधार्े धा
्
5.3.22 सद्यः परुत परायैषमः परेद्यव्यद्य सङ्खख्यायाः, धा 43
े रु न्येद्यरु न्यतरेद्यणु रतरेद्य ुरपरेद्य ुर-

पूिद्य 5.3.43 अणधकरिणििाले ि
धरेद्य ुरुभयेद्य ुरुिरेद्यःु 5.3.44 ु न्यारयाम ्
एकािो ध्यमञ
्
धः, अन्यतरस्याम 46
5.3.23 प्रकारिििे र्ाल ् प्र..िे 26
5.3.45 ु ्
णि-योश्च धमञ णियोः 46 (तणितेष ु प्राणगिीय-प्रकरिम)्
5.3.46 एधाच्च 5.3.70 ्
प्राणगिात कः 95
5.3.47 याप्ये पाशप ् 5.3.71 ् ् टे ः

अव्यय-सिििाम्नामकि प्राक 95
5.3.48 पूरिाद्भागे तीयािि ् ु सिििाम्नष्टेः

(िा०) ओकारसकारभकारािौ सणप
् ; भागे 51; अि 50
पूरिात 49 ् प्रागकि, ् अन्यत्र सबन्तस्य
ु
5.3.49 प्रागेकािशभ्योऽच्छन्दणस 5.3.72 कस्य ि िः 95
अच्छन्दणस 50 5.3.73 अज्ञाते
5.3.50 षष्ठाष्टमाभ्यां ञ ि ्
ष..भ्याम 51 5.3.74 कुणत्सते 75
्
5.3.51 माि-पश्वङ्गयोः कि-लुकौ ि 5.3.75 संज्ञायां कि ्
कन्त्लुकौ 52
5.3.76 ु
अिकम्पायाम ् 82
5.3.52 एकािाणकणिच्चासहाये
5.3.77 ु ात ्
िीतौ ि तद्भ्यक्त
5.3.53 भूतपूिे िरट ् िरट ् 54 ्
िीतौ 81; तद्युक्तात 80
5.3.54 षष्ठ्या रूप्य ि 5.3.78 ु
बह्विो मिष्यिाम्नष्ठज ्
िा
5.3.55 अणतशायिे तमणबष्ठिौ ु िाम्नः 82
बह्विः, ठज्वा 80; मिष्य
्
अणतशायिे 57; तमप 56 5.3.79 घणिलिौ ि घणिलिौ 80
5.3.56 णतङश्च 85
5.3.80 ् ि
प्रािामपु ािेरडज-ि ु ौि
5.3.57 ु
णिििि-णिभज्योपपिे तरबीयसिौ 5.3.81 जाणतिाम्नः कि ् ्
कि 82
5.3.58 ु
अजािी गििििािे
ि अजािी 65 5.3.82 अणजिान्तस्योिरपिलोपश्च लोपः 84
5.3.59 ु
तश्छन्दणस 5.3.83 ठाजािािूर्ध्ं णितीयाििः
5.3.60 प्रशस्यस्य श्रः प्रशस्यस्य 61 ठा..र्ध्िम, ् अिः 84
5.3.61 ज्य ि ज्य 62 5.3.84 ु
शेिल-सपणर-णिशाल-िरुिायि
-मािीिां
5.3.62 िृिस्य ि तृतीयात ्
5.3.63 अणन्तक-बाढयोिेि-साधौ 5.3.85 अल्पे
5.3.64 यिु ाल्पयोः किन्यतरस्याम ् 5.3.86 ह्रस्वे 87
्
5.3.65 णिि-मतोलुि क् 5.3.87 संज्ञायां कि ्
5.3.66 प्रशंसायां रूपप ् 5.3.88 कुटी-शमी-शण्ु डाभ्यो रः
5.3.67 ् श्य-िेशीयरः
ईषिसमाप्तौ कल्पब-िे 5.3.89 कुत्वा डुपि ्
ईषिसमाप्तौ 68 5.3.90 कासू-गोिीभ्यां ष्टरि ् ्
ष्टरि 91
5.3.68 ु बहुि प् रस्ताि
णिभाषा सपो ु ु सपः
ु 69
5.3.91 ु
ित्सोक्षाश्वष िभेभ्यश्च तित्वे
5.3.69 प्रकारिििे जातीयर ्
5.3.92 णकं -यििो णिधािरिे ियोरेकस्य 5.3.107 शकि राणिभ्योऽि ्
डतरि ् णकं यििः, णिधािरिे, एकस्य 93 5.3.108 ु ाणिभ्यष्ठक ्
अङ्गल्य ठक ् 109
5.3.93 िा बहूिां जाणतपणरप्रश्ने डतमि ् 5.3.109 एकशालायाष्ठजन्यतरस्याम ्
5.3.94 एकाच्च प्रािाम ् 5.3.110 ककि -लोणहतािीकक ्
5.3.95 अिक्षेपिे कि ् ्
कि 100 ्
5.3.111 प्रत्ि-पूि-ि णिश्वेमात र्ाल ् छन्दणस
(तणितेष ु स्वाणर्िकाः) 5.3.112 ्
पूगाञ णयोऽग्रामिीपू िाित ् णयः 113
5.3.96 इिे प्रणतकृ तौ इिे 111; प्रणतकृ तौ 100 5.3.113 व्रात-वफञोरणरत्रयाम ्
5.3.97 संज्ञायां ि ्
संज्ञायाम 100 5.3.114 आयध ्
ु जीणिसंघाञ णयड ् िाहीके ष्व-
5.3.98 ु
लुम्मिष्ये ्
लुप 100 ब्राह्मि-राजन्यात ् ्
आ..घात 117
5.3.99 जीणिकार्े िापण्ये 5.3.115 िृकाट ् टे ण्यि ्
5.3.100 िेिपर्ाणिभ्यश्च 5.3.116 िामन्याणि-णत्रगतिषष्ठाच्छः
ि ्
5.3.101 िस्तेढञ 5.3.117 पश्वािणि-यौधेयाणिभ्योऽिञौ
5.3.102 णशलाया ढः ्
5.3.118 अणभणजि ्-णििभृि-छालािि -्
5.3.103 शाखाणिभ्यो यः यः 104 ्
णछखािि-छमीिदूिाि ्
िि-छ्रुमििो
5.3.104 द्रव्यं ि भव्ये यञ ्
5.3.105 कुशाग्राच्छः छः 106 5.3.119 णयाियस्तद्राजाः
5.3.106 समासाच्च तणिषयात ्
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे पिमाध्यायस्य तृतीयः पािः ॥
ु पािः
अर् पिमोऽध्यायस्य ितर्िः
5.4.1 पाि-शतस्य सङ्खख्यािेिीिायां ििु ् 5.4.7 अषडक्षाणशतङ्ग्िलिमािलम्परुु षाध्य-ु
लोपश्च 2 ्
िरपिात खः खः 8
5.4.2 िण्ड-व्यिसगियोश्च 5.4.8 णिभाषािेरणिक-् णरत्रयाम ्
5.4.3 स्थूलाणिभ्यः प्रकारिििे कि ् कि 6् 5.4.9 जात्यन्ताच्छ बिणु ि छ 10
5.4.4 अित्यन्तगतौ क्तात ् क्तात 5् 5.4.10 स्थािान्ताणिभाषा सस्थािेिेणत िेत ्
5.4.5 ि साणमिििे 5.4.11 णकमेणिङव्ययघािाम्वद्रव्यप्रकषे 12
5.4.6 बृहत्या आच्छाििे 5.4.12 अम ु ि च्छन्दणस

ु
5.4.13 अिगाणििष्ठक ्
5.4.14 ििः णरत्रयामञ ् 5.4.40 स-स्नौ प्रशंसायाम ् ्

प्रशंसायाम 41
5.4.15 ु
अणिििः ्
अि 16 5.4.41 ्
िृक-ज्येष्ठाभ्यां णतल-ताणतलौ ि
5.4.16 णिसाणरिो मत्स्ये च्छन्दणस
5.4.17 सङ्खख्यायाः णक्रयाऽभ्यािृणिगििे 5.4.42 ्
बह्वल्पार्ािच्छस कारकािन्यतरस्याम ्
ु ्
कृ त्वसि णक्रयाऽभ्यािृणिगििे 20 ् ; अन्यतरस्याम 50
कारकात 43 ्
5.4.18 णि-णत्र-ितभ्यि ु ्
ु ः सि ्
ु 19
सि 5.4.43 सङ्ख्य ैकिििाच्च िीिायाम ्
5.4.19 एकस्य सकृ च्च 5.4.44 प्रणतयोगे पिम्यास्तणसः
पिम्याः 45; तणसः 49
5.4.20 णिभाषा बहोधािऽणिप्रकृ ष्टकाले
(िा०) आद्याणिभ्यस्तसोरुपसङ्खख्यािम ्
5.4.21 तत्प्रकृ तिििे मयट ् 22
5.4.45 अपािािे िाहीय-रुहोः
5.4.22 समूहिच्च बहुष ु
् 5.4.46 े कतिणर
अणतग्रहाव्यर्ि-क्षेपष्व
5.4.23 अिन्तािसर्ेणतह-भेषजाञ णयः
् तृतीयायाः अकतिणर तृतीयायाः 47
5.4.24 िेितान्तात तािर्थ्े यत ्
्
तािर्थ्े 26; यत 25 5.4.47 हीयमाि-पापयोगाच्च
5.4.25 पािाघािभ्यां ि 5.4.48 षष्ठ्या व्याश्रये षष्ठ्याः 49
(िा०) भाग-रूप-िामभ्यो धेयः 5.4.49 रोगाच्चापियिे

5.4.26 अणतर्ेणयिः 5.4.50 कृ -भ्णस्तयोगे संपद्यकतिणर णविः
् ् कृ ..गे 57; सं..णर 52; णविः 51
5.4.27 िेिात तल
(िा०) अभूततद्भाि इणत िक्तव्यम ्
5.4.28 अिेः कः
5.4.51 ्
अरुर-मिश ् श
-िक्ष ् तो-रहो-रजसां
ु -िे
5.4.29 यािाणिभ्यः कि ् ्
कि 33
् लोपश्च
5.4.30 लोणहताि मिौ ्
लोणहताि 32
5.4.52 णिभाषा साणत कार्त्स्न्ये
5.4.31 ििे िाणित्ये 33
णिभाषा 53; साणत 55
5.4.32 रक्ते 33
5.4.53 अणभणिधौ सम्पिा ि सम्पिा 55
5.4.33 कालाच्च
5.4.54 तिधीििििे 55
5.4.34 णिियाणिभ्यष्ठक ् ठक ् 35
5.4.55 िेय े त्रा ि त्रा 56
5.4.35 िािो व्याहृतार्ाियाम ् ्
व्या..म 36
5.4.56 ु
िेि-मिष्य-प ु
रुष-प ु
रु-मत्ये
भ्यो
् िोऽि ्
5.4.36 तद्य ुक्तात कमि ्
अि 38
णितीया-सप्तम्योबिहुलम ्
5.4.37 ओषधेरजातौ
5.4.57 ु
अव्यक्तािकरिाि ् द्व्यजिराधाििणितौ
5.4.38 प्रज्ञाणिभ्यश्च
डाि ् ्
डाि 67
5.4.39 मृिणस्तकि ् मृिः 40
5.4.58 कृ ञो णितीय-तृतीय-शम्ब-बीजात ् 5.4.78 ् सः
ब्रह्म-हणस्तभ्याम ििि
कृ षौ कृ ञः 67; कृ षौ 59 5.4.79 अि-समिेभ्यस्तमसः
5.4.59 ु
सङ्ख्यायाश्च गिान्तायाः 5.4.80 श्वसो िसीयः-श्रेयसः
5.4.60 समयाच्च यापिायाम ् 5.4.81 अिि-तप्ताि ् रहसः
5.4.61 सपत्त्र-णिष्पत्त्रािणतव्यर्िे 5.4.82 प्रतेरुरसः सप्तमीस्थात ्
5.4.62 णिष्कुलाणिष्कोषिे 5.4.83 ु
अिगिमायामे
5.4.63 ु
सख-णप्रयािाि ु
लोम्ये 5.4.84 णिस्तािा णत्रस्तािा िेणिः
्
5.4.64 दुःखात प्राणतलोम्ये 5.4.85 उपसगाििर्ध्िः
्
5.4.65 शूलात पाके ु
(तत्परुषसमासान्ताः)
5.4.66 सत्यािशपर्े 5.4.86 तत्परुु षस्याङ्गल
ु ेः सङ्ख्याव्ययािेः
्
5.4.67 मद्रात पणरिापिे तत्परुु षस्य 105; सङ्ख्याव्ययािेः 88
(तणितेष ु समासान्त-प्रकरिम)् 5.4.87 ् किेश-सङ्ख्यात-पण्याच्च

अहस-सिै ु
5.4.68 समासान्ताः 160 रात्रेः
5.4.69 ि पूजिात ् ि 71 5.4.88 अह्नोऽह्न एतेभ्यः अह्नोऽह्नः 90
5.4.70 णकमः क्षेप े 5.4.89 ि सङ्ख्यािेः समाहारे ि 90
5.4.71 ु
िञस्तत्परुषात ् 72 5.4.90 उिमैकाभ्यां ि
5.4.72 पर्ो णिभाषा 5.4.91 राजाहःसणखभ्यष्टि ् ्
टि 112
5.4.73 बहुव्रीहौ सङ्ख्येय े डजबहु-गिात ् 5.4.92 गोरतणितलुणक

(सििसमासान्ताः) 5.4.93 अग्राख्यायामरु सः
5.4.74 ् रब-धू
ऋक-पू ् ः-पर्ामािक्षे ्
5.4.94 अिो-ऽश्मायस-सरसां जाणत-संज्ञयोः
्
5.4.75 अि प्रत्यििपू ्
िाित साम-लोम्नः 5.4.95 ग्राम-कौटाभ्यां ि तक्ष्णः
्
अि 87 5.4.96 अतेः शिु ः शिु ः 97
5.4.76 अक्ष्णोऽिशििात ् 5.4.97 उपमािािप्राणिष ु ्
उपमािात 98
5.4.77 ु
अितर-णिित ु ित
र-स ु र-र
ु त्रीपस
ंु - 5.4.98 उिर-मृग-पूिािच्च स्ःिः
् ाम-िाङ्खमिसाणक्षभ्रि-
धेििडुह-किस ु 5.4.99 िािो णिगोः िािः 100; णिगोः 101
िारगिोििष्ठीि-पिष्ठीि-िक्तणन्दि- 5.4.100 अधािच्च 101
रणत्रणन्दिाहणििि-सरजस-णिःश्रेयस- 5.4.101 खायािः प्रािाम ्
ु
परुषाय षु -द्व्यायषु -यायषु ग्यिजष-
ु 5.4.102 णि-णत्रभ्यामञ्जलेः
जातोक्ष-महोक्ष-िृिोक्षोपशिु -गोष्ठश्वाः 5.4.103 ं ु काच्छन्दणस
अिसन्तािपस
5.4.104 ब्रह्मिो जािपिाख्यायाम ् 5.4.123 बहुप्रजाश्छन्दणस

ब्रह्मिः 105 5.4.124 धमाििणिि के् िलात ् ्
अणिि 126
5.4.105 कु-महि ्भ्यामन्यतरस्याम ् 5.4.125 ु
जम्भा स-हणरत-तृ
ि-सोमेभ्यः
(िन्द्वसमासान्तणिणधः) 5.4.126 िणक्षिेमाि लुब्धयोगे
5.4.106 ् -ि-ष-हान्तात
िन्द्वाि ि ु ्
समाहारे ् व्यणतहारे
5.4.127 इि कमि ्
इि 128
(अव्ययीभािसमासान्तणिणधः)
5.4.128 णििण्ड्ाणिभ्यश्च
5.4.107 अव्ययीभािे शरत्प्रभृणतभ्यः ु ःिु
5.4.129 प्र-सम्भ्यां जाििोज्ञ जा..ज्ञःिु 130
अव्ययीभािे 112
5.4.130 ऊर्ध्ािि ् णिभाषा
5.4.108 अिश्च अिः 109
5.4.131 ऊधसोऽिङ् अिङ् 133
5.4.109 ं ु कािन्यतरस्याम ्
िपस ्
अ..म 112
5.4.132 ु
धिषश्च धिषु ः 133
5.4.110 ििी-पौििमास्याग्रहायिीभ्यः
5.4.133 िा संज्ञायाम ्
5.4.111 झयः
5.4.134 जायाया णिङ्
5.4.112 णगरेश्च सेिकस्य
् णत-स-स
5.4.135 गिस्येदुत-पू ु रणभभ्यः
ु
(बहुव्रीणहसमासान्तणिणधः)
्
गिस्य, इत 137
5.4.113 ् ्
बहुव्रीहौ सक्थ्यक्ष्णोः स्वाङ्गात षि
5.4.136 अल्पाख्यायाम ्
्
बहुव्रीहौ 160; षि 114
5.4.137 उपमािाच्च ्
उपमािात 138
5.4.114 ु ेिािरुणि
अङ्गल
5.4.138 पािस्य लोपोऽहस्त्याणिभ्यः
5.4.115 णि-णत्रभ्यां ष मूध्न िः
पािस्य लोपः 140
5.4.116 अप पू ् रिी-प्रमाण्योः ्
अप 117
5.4.139 कुम्भपिीष ु ि
5.4.117 अन्तबिणहभ्यां ि लोम्नः
5.4.140 सङ्ख्या-सपूु िस्य
ि
्
5.4.118 अञ िाणसकायाः संज्ञायां िसं
5.4.141 ियणस िन्तस्य ितृ िन्तस्य ितृ 145
िास्थूलात ्
5.4.142 छन्दणस ि
् ; िाणसकायाः, िसम 119
अि 121 ्
5.4.143 णरत्रयां संज्ञायाम ्
5.4.119 उपसगािच्च
5.4.144 णिभाषा श्यािारोकाभ्याम ् णिभाषा 145
5.4.120 ु
सप्रात-स ु
श्व-स ु
णिि-शाणरकु क्ष-
5.4.145 ु -शभ्र
अग्रान्त-शि ु -िृष-िराहेभ्यश्च
ु ैिीपिाजपि-प्रोष्ठपिाः
ितरश्र
5.4.146 ककुिस्यािस्थायां लोपः लोपः 149
्
5.4.121 िञ-दुः-स ु हणल-सक्थ्योरन्यतर-
भ्यो
् ते
5.4.147 णत्रककुत पिि
स्याम ् ि..भ्यः 122
5.4.148 उि ्-णिभ्यां काकुिस्य काकुिस्य 149
5.4.122 ्
णित्यमणसि प्रजा-मे
धयोः
्
अणसि 123
5.4.149 पूिािि ् णिभाषा
5.4.150 ु ्-दुहृििौ णमत्राणमत्रयोः
सहृि 5.4.156 ईयसश्च
5.4.151 उरःप्रभृणतभ्यः कप ् ्
कप 160 5.4.157 िणन्दते भ्रातःु
5.4.152 इिः णरत्रयाम ् 5.4.158 ऋतश्छन्दणस
5.4.153 िद्यृतश्च 5.4.159 िाडी-तन्त्योः स्वाङ्गे
5.4.154 शेषाणिभाषा 5.4.160 णिष्प्रिाणिश्च
5.4.155 ि संज्ञायाम ् ि 160
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे पिमाध्यायस्य ितर्िः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे पिमोऽध्यायः॥
अर् षष्ठोऽध्यायः

(णित्व-प्रकरिम)् (संप्रसारि-प्रकरिम)्
6.1.1 एकािो िे प्रर्मस्य 11 6.1.13 ु
ष्यङः संप्रसारिं पत्र-पत्योस्तत्परुु षे
6.1.2 अजािेणिितीयस्य 11 ्
ष्यङः 14; संप्रसारिम 31
् ्-राःसंयोगाियः
6.1.3 ि ि-ि 6.1.14 ु बहुव्रीहौ
बिणि
ु
(िा०) यर्ेष्ट ं िामधातणष्वणत िक्तव्यम ् 6.1.15 िणि-स्वणप-यजाणििां णकणत णकणत 16
6.1.4 पूिोऽभ्यासः 6.1.16 ग्रणह-ज्या-िणय-व्यणध-िणष्ट-णििणत-

6.1.5 उभे अभ्यस्तम ् अभ्यस्तम 6् िृश्चणत-पृच्छणत-भृज्जतीिां णङणत ि
6.1.6 जणक्षत्याियः षट ् 6.1.17 णलट्यभ्यासस्योभयेषाम ्
6.1.7 ु
तजािीिां िीघोऽभ्यासस्य 6.1.18 स्वापेश्चणङ
6.1.8 णलणट धातोरिभ्यासस्य ध..स्य 11 6.1.19 स्वणप-स्यणम-व्येञां यणङ यणङ 21
्
6.1.9 सि-यङोः 6.1.20 ि िशः
6.1.10 श्लौ 6.1.21 िायः की
6.1.11 िणङ 6.1.22 स्फायः स्फी णिष्ठायाम ् ्
णिष्ठायाम 28
6.1.12 ्
िाश्वाि साह्वाि ् श्च
मीढ्ां 6.1.23 ि
स्त्यः प्रपूिस्य
6.1.24 द्रिमूणति-स्पशियोः श्यः श्यः 26 6.1.49 णसध्यतेरपारलौणकके

6.1.25 प्रतेश्च 6.1.50 मीिाणत-णमिोणत-िीङां ल्यणप ि
6.1.26 ि
णिभाषाऽभ्यि-पूिस्य णिभाषा 28 ल्यणप 51
6.1.27 शृतं पाके (िा०) स्थाघ्वोणरत्त्वे िीङः प्रणतषेधः

6.1.28 प्यायः पी 29 6.1.51 णिभाषा लीयतेः णिभाषा 56
6.1.29 णलङ्-यङोश्च णलङ्यङोः 30 6.1.52 णखिेश्छन्दणस

6.1.30 णिभाषा श्वेः 31 6.1.53 ु िमणु ल
अपगरो
6.1.31 िौ ि संश्चङोः 32 6.1.54 णि-स्फुरोिौ िौ 57
6.1.32 ह्वः संप्रसारिम ् ह्वः 34; संप्रसारिम 36

् 6.1.55 प्रजिे िीयतेः
6.1.33 अभ्यस्तस्य ि 6.1.56 णबभेतहे े तभु ये हेतभु ये 57
6.1.34 बहुलं छन्दणस ् ; छन्दणस 36

बहुलम 35 6.1.57 णित्यं ियतेः
6.1.35 िायः की 6.1.58 सृणज-दृशोझिल्यमणकणत झ..णत 59
6.1.36 ु हुणश्चच्यषेु
अपस्पृधर्े ामािृिरािृ 6.1.59 ु
अििािस्य िदुिपधस्यान्यतरस्याम ्
णतत्याज श्राताः णश्रतमाशीराशीिािः 6.1.60 शीषंश्छन्दणस ्
शीषिि 61
6.1.37 ि संप्रसारिे संप्रसारिम ् 6.1.61 ये ि तणिते

्
ि संप्रसारिम 44 6.1.62 अणि शीषिः
6.1.38 णलणट ियो यः णलणट 40; ियो यः 39 ् मास हृि
6.1.63 पि ् िि िो ् णिशसि
् ् षि ्
यू
6.1.39 िश्चास्यान्यतरस्यां णकणत ्
िोषि यकञ ्
छकि ु
ििासञ ् णतष ु
छस्प्रभृ
6.1.40 िेञः 41 6.1.64 धात्वािेः षः सः धात्वािेः 65
6.1.41 ल्यणप ि ल्यणप 44 6.1.65 िो िः
6.1.42 ज्यश्च (लोप-प्रकरिम)्
6.1.43 व्यश्च व्यः 44 6.1.66 लोपो व्योििणल लोपः 70
6.1.44 णिभाषा परेः 6.1.67 िेरपृक्तस्य

(आत्वाणि-प्रकरिम)् 6.1.68 ्
हल-ङ्याब्भ्यो ् -णतस्यपृ
िीघाित स ु क्तं हल ्
6.1.45 आिेि उपिेशऽे णशणत हल ् 69
आि ्, एिः 57; उपिेश े 64 6.1.69 ् िु ःे
एङ्-ह्रस्वात सम्ब
6.1.46 ि व्यो णलणट 6.1.70 शेश्छन्दणस बहुलम ्
6.1.47 स्फुरणत-स्फुलत्योघिणञ (तगु ाणि-प्रकरिम)्
6.1.48 क्रीङ्-जीिां िौ िौ 49 6.1.71 ु ्
ह्रस्वस्य णपणत कृ णत तक
ु ् 76
ह्रस्वस्य 73; तक
(सणि-प्रकरिम)् 6.1.92 ु
िा सप्याणपशले ः
6.1.72 संणहतायाम ् 158 ्
6.1.93 औतोऽम-शसोः
6.1.73 छे ि छे 76 6.1.94 एणङ पररूपम ् ्
पररूपम 100
6.1.74 आङ्-माङोश्च (िा०) शकन्ध्वाणिष ु पररूपं िाच्यम ्
6.1.75 िीघाित ् 76 6.1.95 ओमाङोश्च
6.1.76 पिान्तािा 6.1.96 उस्यपिान्तात ् ्
अपिान्तात 97
6.1.77 इको यिणि अणि 125 6.1.97 ु
अतो गिे
6.1.78 एिोऽयिायािः एिः 83 6.1.98 ु
अव्यक्तािकरिस्यात इतौ
6.1.79 िान्तो णय प्रत्यये अव्य..स्य, अतः 100; इतौ 99
िान्तः 80; णय प्रत्यये 83 6.1.99 िािेणडतस्यान्त्यस्य त ु िा
ु
(िा०) गोयूति ौ च्छन्दस्यपसङ्ख ख्यािम ् 6.1.100 णित्यमािेणडते डाणि
(िा०) अर्ध्पणरं मािे ि 6.1.101 अकः सििे िीघिः
6.1.80 धातोस्तणिणमिस्य ैि धातोः 83 अकः 107; िीघिः 106
6.1.81 क्षय्य-जय्यौ शक्यार्े (िा०) ऋणत सििे ऋ िा
6.1.82 क्रय्यस्तिर्े (िा०) लृणत सििे लृ िा
6.1.83 भय्य-प्रिय्ये ि च्छन्दणस 6.1.102 ि िििः
प्रर्मयोः पूिस ि िििः 106
पूिस
(एकािेशाणि-प्रकरिम)् 6.1.103 तिाच्छसो िः पणं ु स
6.1.84 एकः पूिपि रयोः 111 6.1.104 िाणिणि ि 105; इणि 106
6.1.85 अन्ताणििच्च 6.1.105 िीघािज्जणस ि 106
6.1.86 ु ोरणसिः
षत्व-तक 6.1.106 िा च्छन्दणस 108
6.1.87 ु
आि ् गिः ्
आत 96 6.1.107 अणम पूिःि पूिःि 110
6.1.88 िृणिरेणि िृणिः 92; एणि 89 6.1.108 संप्रसारिाच्च
6.1.89 एत्येधत्यूठ्स ु 6.1.109 एङः पिान्तािणत एङः 110; अणत 113
(िा०) अक्षादूणहन्यामपु सङ्ख्यािम ् 6.1.110 ङणसङसोश्च ङणसङसोः 112
(िा०) प्रादूहोढोढ्येष ैष्येष ु 6.1.111 ऋत उत ् ्
उत 112
(िा०) ऋते ि तृतीया-समासे ्
6.1.112 ख्यत्यात परस्य
(िा०) प्रित्सतर-कम्बल-िसिािि-िशािामृि े 6.1.113 अतो रोरप्ल ुतािप्ल ुते ्
अतो..तात 114
6.1.90 आटश्च 6.1.114 हणश ि
6.1.91 उपसगािि ् ऋणत धातौ
उपसगािि ्, धातौ 94; ऋणत 92
(प्रकृ णतभािाणि-प्रकरिम)् 6.1.136 अडभ्यासव्यिायेऽणप

6.1.115 प्रकृ त्याऽन्तःपािमव्यपरे 6.1.137 सम्पयपुि भ्य
े ः करोतौ भूषिे
्
प्रकृ त्या 130; अन्तःपािम 116 सम्पयपिु भ्य
े ः 138; करोतौ 139
6.1.116 ु
अव्याििद्याििक्रमरव्रतायमिि- 6.1.138 समिाये ि
िस्यषु ु ि ् कृत-िाक्याध्याहारेष ु
6.1.139 उपात प्रणतयत्न-िै
6.1.117 ु रः
यजष्य ु यजणु ष 121 ्
उपात 141
6.1.118 ु
आपो जषािो िृष्णो िणष िष्ठेऽम्बे- 6.1.140 णकरतौ लििे णकरतौ 142
ऽम्बाले-ऽणम्बके पूिे 6.1.141 णहंसायां प्रतेश्च

6.1.119 अङ्ग इत्यािौ ि 6.1.142 ु ाच्छकुणिष्वालेखिे
अपाच्चतष्प
6.1.120 ु
अििािे ि कु-धपरे अििु ािे 121 6.1.143 ु रू
कुस्तम्ब ु णि जाणतः
6.1.121 अिपर्ाणस ि 6.1.144 अपरस्पराः णक्रयासातत्ये
6.1.122 सिित्र णिभाषा गोः 6.1.145 गोष्पिं सेणितासेणित-प्रमािेष ु
णिभाषा 123; गोः 124 6.1.146 आस्पिं प्रणतष्ठायाम ्
6.1.123 अिङ् स्फोटायिस्य अिङ् 124 6.1.147 आश्चयिमणित्ये
6.1.124 इन्द्रे ि 6.1.148 िििस्केऽिस्करः
6.1.125 प्ल ुत-प्रगृह्या अणि णित्यम ् अणि 130 6.1.149 अपस्करो रर्ाङ्गम ्
6.1.126 ु
आङोऽििाणसकश्छन्दणस 6.1.150 णिणष्करः शकुिौ िा
6.1.127 इकोऽसििे शाकल्यस्य ह्रस्वश्च 6.1.151 ह्रस्वाच्चन्द्रोिरपिे मन्त्त्रे
शाकल्यस्य ह्रस्वः ि 128 6.1.152 प्रणतष्कशश्च कशेः
(िा०) ि समासे 6.1.153 प्रस्कण्ि-हणरश्चन्द्रािृषी
6.1.128 ऋत्यकः 6.1.154 मस्कर-मस्कणरिौ िेि-ु पणरव्राजकयोः
6.1.129 अप्ल ुतिदुपणस्थते ्
अप्ल ुतित 130 6.1.155 ु िगरे
कास्तीराजस्तन्दे
6.1.130 ई३ िाक्रिमििस्य 6.1.156 कारस्करो िृक्षः
6.1.131 णिि उत ् 6.1.157 पारस्करप्रभृतीणि ि संज्ञायाम ्
्
6.1.132 एतत-तिोः ु
सलोपोऽकोरिणसमासे (स्वरप्रणक्रया)
हणल ु
सलोपः 134; हणल 133 6.1.158 ु
अििािं पिमेकिजिम ्
6.1.133 स्यश्छन्दणस बहुलम ् (उिाि-प्रकरिम)्
्
6.1.134 सोऽणि लोपे िेत पािपूरिम ् 6.1.159 कषाित्वतो घञोऽन्त उिािः
(सटु ्-प्रकरिम)् अन्तः 185; उिािः 220
6.1.135 ् िःि
सटु ् कात पू 157 6.1.160 उञ्छािीिां ि
6.1.161 ु
अििािस्य ि यत्रोिािलोपः 6.1.186 ु णन्त्ङिदुपिेशािसािि-
तास्यििािे
6.1.162 धातोः ु मििािमहणिङोः
धातक ु
6.1.163 णितः 164 लसाििधातक ्
ु म 192
6.1.164 तणितस्य 165 6.1.187 आणिः णसिोऽन्यतरस्याम ्

्
आणिः, अन्यतरस्याम 188
6.1.165 णकतः
6.1.188 स्वपाणिणहिंसामच्यणिणट
6.1.166 णतसृभ्यो जसः
अणि, अणिणट 189
6.1.167 ितरु ः शणस
6.1.189 अभ्यस्तािामाणिः
6.1.168 सािेकािस्तृतीयाणिणििभणक्तः ् ; आणिः 191
अभ्यस्तािाम 192
एका..णिः 169; णिभणक्तः 184
6.1.190 ु
अििािे ि
6.1.169 अन्तोििादुिरपिािन्यतरस्याम-
6.1.191 ु
सििस्य सणप
णित्यसमासे ्
अन्तोिािात 177
6.1.192 भी-ह्री-भृ-हु-मि-जि-धि-िणरद्रा-
6.1.170 अिेश्छन्दस्यसिििामस्थािम ्
्
जागरां प्रत्ययात पू् िं णपणत
असिििामस्थािम 175
प्रत्ययात पू् िम ्
ि 193
6.1.171 ्
ऊणडिम-पिाद्यप ् -ं ु रै-द्य ुभ्यः
-प
6.1.193 णलणत
6.1.172 अष्टिो िीघाित ्
6.1.194 ु न्यतरस्याम ्
आणिििमल्य
6.1.173 शतरु िमो
ु िद्यजािी िद्यजािी 175
्
आणिः, अन्यतरस्याम 196
6.1.174 उिाियिो हल्पूिाित ् 175
6.1.195 ि
अिः कतृयणक
6.1.175 िोङ्-धात्वोः
6.1.196 र्णल ि सेटीडन्तो िा
6.1.176 ह्रस्व-ि्ु भ्यां मतपु ् ह्रस्वः, मतपु 177
्
6.1.197 णणित्याणिणि ित्यम ् आणिः 216
6.1.177 िामन्यतरस्याम ् 187
6.1.198 आमणन्त्त्रतस्य ि
6.1.178 ङ्याश्छन्दणस बहुलम ्
6.1.199 पणर्-मर्ोः सिििामस्थािे
6.1.179 ु ो हलाणिः
षट ्-णत्र-ितभ्य ु पत ्
6.1.200 अन्तश्च तिै यग
षटणत्रित
् ु ःि 181
भ्य
6.1.201 क्षयो णििासे
6.1.180 ु
झल्यपोिमम ् 181
6.1.202 जयः करिम ्
6.1.181 णिभाषा भाषायाम ्
6.1.203 िृषािीिां ि
्
6.1.182 ि गो-श्वि-सािििि -राडङ्-क्रुङ-्
6.1.204 संज्ञायामपु मािम ् ्
संज्ञायाम 205
कृ द्भ्ः ि 184
6.1.205 णिष्ठा ि द्व्यजिात ्
6.1.183 णििो झल ् झल ् 184
6.1.206 ु -धृष्टौ
शष्क
6.1.184 िृ िान्यतरस्याम ्
6.1.207 आणशतः कताि
्
6.1.185 णतत स्वणरतम ्
6.1.208 णरक्ते णिभाषा णिभाषा 209 6.1.217 उपोिमं णरणत ्

उपोिमम 218
6.1.209 ु िते ि च्छन्दणस
जष्टाणप जष्टु ाणपित े 210 6.1.218 िङ्यन्यतरस्याम ्
6.1.210 णित्यं मन्त्त्रे 6.1.219 मतोः पूिम ् ज्ञायां णरत्रयाम ्
ि ात सं
6.1.211 ु िििोङि णस
यष्म ु िििोः 212
यष्म ्
6.1.212 ङणय ि 6.1.220 अन्तोऽित्याः अन्तः 223
6.1.213 यतोऽिािः 6.1.221 ईित्याः

6.1.214 ईड-िन्द-िृ-शंस-दुहां ण्यतः 6.1.222 िौ
6.1.215 णिभाषा िेणण्ििाियोः णिभाषा 216 6.1.223 समासस्य
6.1.216 त्याग-राग-हास-कुह-श्वठ-क्रर्ािाम ्
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे षष्ठाध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥
अर् षष्ठाध्यायस्य णितीयः पािः

(समासस्वरे पूिपि िप्रकृ णतभािः) 6.2.13 गन्तव्य-पण्यं िाणिजे
6.2.1 बहुव्रीहौ प्रकृ त्या पूिपि िम ् 6.2.14 ं ु के
मात्रोपज्ञोपक्रम-च्छाये िपस
्
प्रकृ त्या 63; पूिपि िम 110 ु
6.2.15 ते
सख-णप्रययोणहि ु
सखणप्रययोः 16
6.2.2 तत्परुु षे तल्यार्
ु ि-तृतीया- 6.2.16 प्रीतौ ि
ु
सप्तम्यपमािाव्यय-णितीया-कृ त्याः 6.2.17 स्वं स्वाणमणि
तत्परुु षे 24
6.2.18 पत्यािैश्वये 20
6.2.3 िििः ििेष्विेते
6.2.19 ि भू-िाक-् णिि ्-णिणधष ु
6.2.4 गाध-लिियोः प्रमािे
6.2.20 िा भिु िम ्
6.2.5 िायाद्यं िायािे
6.2.21 आशिाबाध-िेिीयस्स ु संभाििे
6.2.6 प्रणतबणि णिर-कृ च्छ्रयोः
6.2.22 पूिे भूतपूिे
6.2.7 पिेऽपिेश े
6.2.23 सणिध-सिीड-समयािि-सिेश-सिेशषे ु
6.2.8 णििाते िातत्रािे
सामीप्ये
6.2.9 शारिेिातिि े
6.2.24 ु षु
णिस्पष्टािीणि गििििे
6.2.10 अर्ध्य-ुि कषाययोजाितौ
्
6.2.25 श्र-ज्या-िमकि-पापित्स ु भािे कमिधारये
6.2.11 सदृश-प्रणतरूपयोः सादृश्ये कमिधारये 28
6.2.12 णिगौ प्रमािे 6.2.26 कुमारश्च कुमारः 28
6.2.27 आणिः प्रत्येिणस आणिः 28 6.2.50 तािौ ि णिणत कृ त्यतौ
6.2.28 े न्यतरस्याम ्
पूगष्व ु पत ्
6.2.51 तिै िान्तश्च यग
6.2.29 इगन्त-काल-कपाल-भगाल-शरािेष ु 6.2.52 अणिगन्तोऽितौ िप्रत्यये
णिगौ इ..ष ु 30; णिगौ 31 अितौ िप्रत्यये 53
6.2.30 बह्वन्यतरस्याम ् ्
अन्यतरस्याम 31 6.2.53 न्यधी ि
6.2.31 णिणष्ट-णितस्त्योश्च 6.2.54 ईषिन्यतरस्याम ् ्
6.2.32 ु -पक्व-बिेष्वकालात ्
सप्तमी णसि-शष्क 6.2.55 णहरण्यपणरमािं धिे
6.2.33 ु
पणर-प्रत्यपापा िज्यिमािाहोरात्राियिेष ु 6.2.56 प्रर्मोऽणिरोपसम्पिौ
6.2.34 राजन्य-बहुििि-िन्द्वेऽिकिृणष्णष ु 6.2.57 कतर-कतमौ कमिधारये कमिधारये 59
िन्द्वे 37 6.2.58 आयो ब्राह्मि-कुमारयोः ब्र..योः 59
6.2.35 सङ्ख्या 6.2.59 राजा ि राजा 60
6.2.36 आिायोपसजििश्चान्तेिासी 6.2.60 षष्ठी प्रत्येिणस
6.2.37 कातिकौजपाियश्च 6.2.61 क्ते णित्यार्े
्
6.2.38 महाि व्रीह्यपराह्ण-गृ
ष्टीष्वास-जाबाल- 6.2.62 ग्रामः णशणल्पणि णशणल्पणि 63
भार-भारत-हैणलणहल-रौरि-प्रिृिषे ु 6.2.63 राजा ि प्रशंसायाम ्
्
महाि 39 (समासस्वरे पूिपि िाद्य ुिाि-प्रकरिम)्
6.2.39 ु
क्षिकश्च िैश्विेि े 6.2.64 आणिरुिािः आणिः 91; उिािः 199
6.2.40 उष्ट्रः साणि-िाम्योः 6.2.65 सप्तमी-हाणरिौ धम्येऽहरिे
6.2.41 गौः साि-साणि-सारणर्ष ु 6.2.66 ु ेि
यक्त
6.2.42 कुरुगाहिपत णरक्तगििु सतू जरत्यश्लील- 6.2.67 णिभाषाऽध्यक्षे णिभाषा 68
दृढरूपा पारेिडिा त ैणतलकद्रूः 6.2.68 पापं ि णशणल्पणि
पण्यकम्बलो िासीभारािां ि 6.2.69 गोत्रान्तेिाणस-मािि-ब्राह्मिेष ु क्षेप े
6.2.43 ु तिर्े
ितर्ी ितर्ु ी 45 6.2.70 अङ्गाणि मैरेय े
6.2.44 अर्े 6.2.71 भक्ताख्यास्तिर्ेष ु
6.2.45 क्ते ि क्ते 49 6.2.72 गो-णबडाल-णसंह-स ैििेषपू मािे
6.2.46 कमिधारयेऽणिष्ठा 6.2.73 अके जीणिकाऽर्े अके 74
6.2.47 अहीिे णितीया 6.2.74 प्रािां क्रीडायाम ्
6.2.48 तृतीया कमिणि कमिणि 49 6.2.75 ु े
अणि णियक्त अणि 77
6.2.49 गणतरिन्तरः गणतः 52; अिन्तरः 51 6.2.76 णशणल्पणि िाकृ ञः अकृ ञः 77
6.2.77 संज्ञायां ि 6.2.103 ्

णिकछब्दा ग्राम-जिपिाख्याि-
6.2.78 गो-तणन्त-यिं पाले िािराटे ष ु ्
णिकछब्दाः 105
6.2.79 णिणि 80 6.2.104 आिायोपसजििश्चान्तेिाणसणि

6.2.80 उपमािं शब्दार् िप्रकृ तािेि 6.2.105 उिरपििृिौ सिं ि
6.2.81 ु ारोह्याियश्च
यक्त 6.2.106 बहुव्रीहौ णिश्वं संज्ञयाम ्
6.2.82 िीघि-काश-तषु -भ्राष्ट्र-िटं जे जे 83 ्
बहुव्रीहौ 120; संज्ञयाम 108
् िं बह्विः
6.2.83 अन्त्यात पू 6.2.107 उिराश्वेषषु ु 108
6.2.84 ग्रामेऽणििसन्तः 6.2.108 क्षेप े

6.2.85 घोषाणिष ु ि 6.2.109 ििी बिणु ि
6.2.86 छायाियः शालायाम ् 6.2.110 ि न्यतरस्याम ्
णिष्ठोपसगिपूिम
6.2.87 प्रस्थेऽिृिमकक्याििीिाम ् प्रस्थे 88 (समासस्वरे उिरपिाद्य ुिाि-प्रकरिम)्
6.2.88 मालािीिां ि 6.2.111 उिरपिाणिः

उिरपिस्य 199; अणिः 136
6.2.89 ु
अमहििं िगरेऽििीिाम ्
अमहििं 90
6.2.112 किो िििलक्षिात ् कििः 113
6.2.90 ्
अमे िाििं द्व्यि यि ् अमे 91 6.2.113 संज्ञौपम्ययोश्च 115
6.2.91 ि भूताणधक-संजीि-मद्राश्म-कज्जलम ् 6.2.114 कण्ठ-पृष्ठ-ग्रीिा-जङ्घं ि

(समासस्वरे पूिपि िान्तोिाि-प्रकरिम)् 6.2.115 शृङ्गमिस्थायां ि
6.2.92 अन्तः 110 6.2.116 िञो जर-मर-णमत्र-मृताः
6.2.93 ु
सिं गिकार्त्स्न्ये 6.2.117 सोमििसी अ-लोमोषसी सोः 120
6.2.94 संज्ञायां णगणर-णिकाययोः 6.2.118 क्रत्वाियश्च

6.2.95 कुमायां ियणस 6.2.119 ्
आद्युिािं द्व्यि छन्दणस छन्दणस 120
6.2.96 उिके ऽके िले 6.2.120 िीर-िीयौ ि

6.2.97 णिगौ क्रतौ 6.2.121 कू ल-तीर-तूल-मूल-शालाक्ष-
6.2.98 सभायां िपस ं ु के सममव्ययीभािे
6.2.99 परेु प्रािाम ् परेु 91 6.2.122 कं स-मन्थ-शूप ि-पाय्य-काण्डं णिगौ
6.2.100 अणरष्ट-गौड-पूिे ि 6.2.123 तत्परुु षे शालायां िपस
ं ु के
तत्परुु षे 139; िपस
ं ु के 125
6.2.101 ि हाणस्ति-फलक-मािेयाः
6.2.124 कन्था ि कन्था 125
6.2.102 कुसल
ू -कू प-कुम्भ-शालं णबले
6.2.125 आणिणश्चहिािीिाम ्
6.2.126 िेल-खेट-कटुक-काण्डं गहाियाम ्
6.2.127 ु
िीरमपमािम ् 6.2.149 इत्थम्भूतिे कृ तणमणत ि
6.2.128 पलल-सूप-शाकं णमश्रे 6.2.150 अिो भाि-कमििििः
6.2.129 कू ल-सूि-स्थल-कषािः संज्ञायाम ् ्
6.2.151 मि-णक्ति ्
-व्याख्याि-शयिासि-
6.2.130 अकमिधारये राज्यम ् अ..ये 131 स्थाि-याजकाणि-क्रीताः
6.2.131 िग्यािियश्च ु
6.2.152 सप्तम्याः पण्यम ्
6.2.132 ु पभ्य
पत्रः ंु ः ु 133
पत्रः 6.2.153 ऊिार्-ि कलहं तृतीयायाः तृ..याः 154
6.2.133 िािायि-राजणत्विक-् संयक्त
ु - 6.2.154 ु
णमश्रं िािपसगि
मसिौ
ज्ञात्याख्येभ्यः 6.2.155 ु ध े सम्पाद्यहि-
िञो गिप्रणतषे
6.2.134 िूिाििीन्यप्राणिषष्ठ्याः णहतालमर्ािस्तणिताः
अप्राणिषष्ठ्याः 135 ु , तणिताः 156
िञः 161; ग..धे
6.2.135 षट ् ि काण्डािीणि 6.2.156 य-यतोश्चातिर्े
6.2.136 कुण्डं ििम ् ्
6.2.157 अि-कािशक्तौ अवकौ 158
(समासस्वरे उिरपिप्रकृ णतभािः) 6.2.158 आक्रोशे ि आक्रोशे 159
6.2.137 प्रकृ त्या भगालम ् प्रकृ त्या 142 6.2.159 संज्ञायाम ्
6.2.138 णशतेणि ित्याबह्वज्झ्बहुव्रीहािभसत ् 6.2.160 कृ त्योके ष्णि ्
ु -िािाि
ियश्च
6.2.139 गणत-कारकोपपिात कृ ् त् 6.2.161 णिभाषा तृिि-तीक्ष्ण-शणु िष ु
6.2.140 उभे ििस्पत्याणिष ु यग ु पत ् ्
6.2.162 बहुव्रीहाणििमेतत-तद्भ्ः प्रर्म-
्
उभे, यगु पत 142 पूरियोः णक्रयागििे बहुव्रीहौ 177
6.2.141 िेितािन्द्वे ि िेितािन्द्वे 142 6.2.163 सङ्खख्यायाः स्तिः 164
6.2.142 ु
िोिरपिेऽििािािािपृ
णर्िी-रुद्र- 6.2.164 णिभाषा छन्दणस
पूषमणन्थष ु 6.2.165 संज्ञायां णमत्राणजियोः
(समासस्वरे उिरपिान्तोिाि-प्रकरिम)्
6.2.166 व्यिाणयिोऽन्तरम ्
6.2.143 अन्तः 198
ु ं स्वाङ्गम ्
6.2.167 मख 169
6.2.144 ्
र्ार्-घञ-क्ताजणबत्र-कािाम ्
6.2.168 ्
िाव्यय-णिकछब्द-गो-महत ् ल-
-स्थू
्
6.2.145 सूपमािात क्तः क्तः 149
मणु ष्ट-पृर्-ु ित्सेभ्यः
6.2.146 संज्ञायामिाणितािीिाम ्
6.2.169 णिष्ठोपमािािन्यतरस्याम ्
्
6.2.170 ु
जाणत-काल-सखाणिभ्योऽिाच्छाििात ्
6.2.147 प्रिृिािीिां ि
क्तोऽकृ त-णमतप्रणतपिाः जा..भ्यः 171
6.2.148 कारकाद्ि-श्रतु योरेिाणशणष
्
6.2.171 िा जाते
कारकात 151
6.2.172 ् भ्याम
िञ-स ु ् 174 6.2.186 अपाच्च ्
अपात 187
6.2.173 कणप पूिमि ् कणप 174 6.2.187 णस्फग-पूत-िीिाऽञ्जोऽर्ध्-कुणक्ष-
6.2.174 ह्रस्वान्तेऽन्त्यात पू् िम
ि ् सीरिाम-िाम ि
6.2.175 बहोि िणिदुिरपिभूणम्न बहोः 176 6.2.188 अधेरुपणरस्थम ्
6.2.176 ु
ि गिाियोऽियिाः 6.2.189 अिोरप्रधाि-किीयसी अिोः 190
्
6.2.177 उपसगाित स्वाङ्गं ध्रिु मपश िु 6.2.190 ु
परुषश्चािाणिष्टः
्
उपसगाित 195 6.2.191 अतेरकृ त्पिे
6.2.178 ििं समासे ्
ििम 179 6.2.192 िेरणिधािे
6.2.179 अन्तः 6.2.193 प्रतेरंश्वाियस्तत्परुु षे तत्परुु षे 196
6.2.180 अन्तश्च अन्तः 181 6.2.194 उपाि ् द्व्यजणजिमगौराियः
6.2.181 ि णि-णिभ्याम ् 6.2.195 सोरिक्षेपिे
6.2.182 परेरणभतोभाणि मण्डलम ् 6.2.196 ु े
णिभाषोत्पच्छ णिभाषा 198
6.2.183 प्रािस्वाङ्गं संज्ञायाम ् 6.2.197 ् ध िस ु बहुव्रीहौ
णि-णत्रभ्यां पाि ्-िि-मू
6.2.184 णिरुिकािीणि ि 6.2.198 सक्थं िाक्रान्तात ्
6.2.185 अभेमखिु म ् ्
ु म 186
मख 6.2.199 पराणिश्छन्दणस बहुलम ्
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे षष्ठाध्यायस्य णितीयः पािः ॥
अर् षष्ठाध्यायस्य तृतीयः पािः

(अलुक्समासाणि-प्रकरिम)् 6.3.7 ु ािः
िैयाकरिाख्यायां ितर्थ् 8
6.3.1 ु
अलुगिरपिे अलुक ् 24; उिरपिे 139 6.3.8 परस्य ि
6.3.2 पिम्याः स्तोकाणिभ्यः 6.3.9 ्
हलिन्तात सप्तम्याः संज्ञायाम ्
6.3.3 ओजः-सहोऽम्भस्तमसस्तृतीयायाः ् ; सप्तम्याः 20
हलिन्तात 18
तृतीयायाः 6 6.3.10 कारिाणम्न ि प्रािां हलािौ
6.3.4 मिसः संज्ञायाम ् मिसः 5 6.3.11 ु
मध्याि ् गरौ
6.3.5 आज्ञाणयणि ि (िा०) अन्ताच्च
6.3.6 आत्मिश्च आत्मिः 7 6.3.12 ्
अमूध ि-मस्तकात स्वाङ्गािकामे
6.3.13 बिे ि णिभाषा 6.3.36 क्यङ्-माणििोश्च
6.3.14 ु कृ णत बहुलम ्
तत्परुषे 6.3.37 ि कोपधायाः ि 41
्
6.3.15 प्रािृट ्-छरत-काल-णििां जे जे 16 6.3.38 संज्ञा-पूरण्योश्च
6.3.16 णिभाषा िष ि-क्षर-शर-िरात ् 6.3.39 िृणिणिणमिस्य ि तणितस्यारक्तणिकारे
णिभाषा 18 6.3.40 स्वाङ्गाच्चेतः
6.3.17 घ-काल-तिेष ु कालिाम्नः 6.3.41 जातेश्च
6.3.18 शय-िास-िाणसष्वकालात ् ् धारय-जातीय-िेशीयेष ु
ं ु त कमि
6.3.42 पि
6.3.19 िेणिि-बध्नाणतष ु ि ि 20 (िा०) कु्कु्यािीिामण्डाणिष ु
6.3.20 स्थे ि भाषायाम ् 6.3.43 घ-रूप-कल्प-िेलड ्-ब्रिु -गोत्र-मत-
6.3.21 षष्ठ्या आक्रोशे षष्ठ्याः 24; आक्रोशे 22 हतेष ु ङ्योऽिेकािो ह्रस्वः
ु ऽन्यतरस्याम ्
6.3.22 पत्रे ु 25
पत्रे घ..ष,ु ह्रस्वः 45
6.3.23 ऋतो णिद्या-योणिसम्बिेभ्यः 6.3.44 िद्याः शेषस्यान्यतरस्याम ्
ऋतः 24; णि..भ्यः 25 ्
िद्याः, अन्यतरस्याम 45
6.3.24 णिभाषा स्वसृ-पत्योः 6.3.45 उणगतश्च
6.3.25 आिङ् ऋतो िन्द्वे आिङ् 26 6.3.46 आन्महतः समािाणधकरिजातीययोः
6.3.26 िेितािन्द्वे ि िेितािन्द्वे 31 ्
आत 47
6.3.27 ईिग्नेः सोम-िरुियोः अग्नेः 28 6.3.47 द्व्यष्टिः सङ्खख्यायामबहुव्रीह्यशीत्योः

सं..त्योः 49
6.3.28 इि ् िृिौ
6.3.48 त्रेरत्रयः
6.3.29 णििो द्यािा 30
6.3.49 णिभाषा ित्वाणरं शत्प्रभृतौ सिेषाम ्
6.3.30 णििसश्च पृणर्व्याम ्
(हृिाद्यािेश-प्रकरिम)्
6.3.31 उषासोषसः
6.3.50 ् षु
हृियस्य हृिे ख-यिि-लासे
6.3.32 मातर-णपतराििु ीिाम ्
्
हृियस्य हृत 51
6.3.33 णपतरा-मातरा ि च्छन्दणस
6.3.51 ् षु
िा शोक-ष्यञ-रोगे
(पिं ु द्भािाणि-प्रकरिम)्
6.3.52 पािस्य पिाज्याणत-गोपहतेष ु पािस्य 56
6.3.34 णरत्रयाः पिं ु ि ् भाणषतपस्क
ं ु ाििूङ ्
6.3.53 पि ् यत्यतिर्े पि ् 56
समािाणधकरिे णरत्रयामपूरिी-
6.3.54 णहम-काणष-हणतष ु ि
णप्रयाणिष ु णरत्रयाः, अिूङ ् 42;
् ; भाणषतपस्क ्
6.3.55 ऋिः शे
पिं ु त 41 ं ु ात 43
ु 6.3.56 िा घोष-णमश्र-शब्देष ु
6.3.35 तणसलाणिष्वाकृ त्वसिः
6.3.57 उिकस्योिः संज्ञायाम ् उ..िः 60
(िा०) भस्याढे तणिते
6.3.58 पेष-ं िास-िाहि-णधष ु ि (साद्यािेश-प्रकरिम)्

6.3.59 एकहलािौ पूरणयतव्येऽन्यतरस्याम ् 6.3.78 सहस्य सः संज्ञायाम ्
्
अन्यतरस्याम 61 सहस्य 83; सः 89
6.3.60 मन्थौिि-सक्तु-णबन्दु-िज्र-भार-हार- 6.3.79 ग्रन्थान्ताणधके ि

िीिध-गाहेष ु ि 6.3.80 ु
णितीये िािपाख्ये
(ह्रस्व-प्रकरिम)् 6.3.81 अव्ययीभािे िाकाले
6.3.61 इको ह्रस्वोऽङ्यो गालिस्य ह्रस्वः 66 6.3.82 िोपसजििस्य
(िा०) इयङु िङ्खभाणििामव्ययािां ि ि भिणत 6.3.83 प्रकृ त्याणशणष
6.3.62 एक तणिते ि 6.3.84 समािस्य च्छन्दस्यमूि-ि प्रभृत्यिु के ष ु
6.3.63 ङ्यापोः संज्ञा-छन्दसोबिहुलम ् समािस्य 89
्
ङ्यापोः, बहुलम 64 6.3.85 ज्योणतजििपि-राणत्र-िाणभ-िाम-गोत्र-
6.3.64 त्वे ि रूप-स्थाि-ििि-ियो-ििि-बिषु ु
6.3.65 इष्टके षीका-मालािां णित-तूल-भाणरष ु 6.3.86 िरिे ब्रह्मिाणरणि
6.3.66 णखत्यिव्ययस्य णखणत 69; अि..स्य 67 6.3.87 तीर्े ये ये 88
ु
(ममाणि-प्रकरिम)् 6.3.88 णिभाषोिरे
6.3.67 अरुणििषिजन्तस्य ममु ् ्
ममु 72 ्
6.3.89 दृग-दृश-ितषु ु 91
6.3.68 इि एकािोऽम्प्रत्ययिच्च 6.3.90 ्
इिं-णकमोरीश-की
6.3.69 ु
िािंयम-परन्दरौ ि 6.3.91 आ सिििाम्नः सिििाम्नः 92
6.3.70 कारे सत्यागिस्य ् ियोश्च टे रद्रयितािप्रत्यये
6.3.92 णिष्वग-िे
6.3.71 श्येि-णतलस्य पाते ञे अितौ अप्रत्यये 95
6.3.72 रात्रेः कृ णत णिभाषा 6.3.93 समः सणम

6.3.73 ि-लोपो िञः िञः 77 6.3.94 णतरसणस्तयिलोपे
ु
(िा०) िञो िलोपोऽिक्षेप े णतङ्यपसङ्ख ख्यािं 6.3.95 सहस्य सणध्रः सहस्य 96
कतिव्यम ् 6.3.96 सध माि-स्थयोश्छन्दणस

6.3.74 तिािडणि ु 6.3.97 द्व्यन्तरुपसगेभ्योऽप ईत ् अपः 98
् िा-िासत्या-िमणु ि-
6.3.75 िभ्राि-िपाििे 6.3.98 ऊििोिेश े
िकुल-िख-िपस
ं ु क-िक्षत्र-िक्र- 6.3.99 अषष्ठ्यतृतीयास्थस्यान्यस्य
िाके ष ु प्रकृ त्या प्रकृ त्या 77 ु ोणत-
दुगाशीराशास्थाणस्थतोत्सक
6.3.76 एकाणिश्च ैकस्य िादुक ् कारक-राग-च्छेष ु अष..दुक ् 100
6.3.77 िगोऽप्राणिष्वन्यतरस्याम ् 6.3.100 अर्े णिभाषा

6.3.101 ् रुु षेऽणि
कोः कत तत्प 6.3.119 मतौ बह्विोऽिणजरािीिाम ् मतौ 120
्
कोः 108; कत 103 6.3.120 शरािीिां ि
6.3.102 रर्-िियोश्च 6.3.121 इको िहेऽपीलोः
6.3.103 तृि े ि जातौ 6.3.122 ु बहुलम ्
उपसगिस्य घणयमिष्ये
6.3.104 का पर्थ्क्षयोः का 108 उपसगिस्य 124
6.3.105 ईषिर्े 6.3.123 इकः काशे इकः 124
6.3.106 ु
णिभाषा परुषे णिभाषा 108 6.3.124 िणस्त
6.3.107 किं िोष्णे ्
किम 108 6.3.125 अष्टिः संज्ञायाम ् अष्टिः 126
6.3.108 पणर् ि च्छन्दणस 6.3.126 छन्दणस ि
6.3.109 पृषोिरािीणि यर्ोपणिष्टम ् 6.3.127 णितेः कणप
6.3.110 ि ाह्नस्याहि-
सङ्ख्या-णि-सायपूिस्य 6.3.128 ु
णिश्वस्य िस-राटोः णिश्वस्य 130
न्यतरस्यां ङौ 6.3.129 िरे संज्ञायाम ्
(िीघि-प्रकरिम)् 6.3.130 णमत्रे िषौ
6.3.111 ि िीघोऽिः ढ्रलोपे 112;
ढ्रलोपे पूिस्य 6.3.131 मन्त्त्रे सोमाश्वेणन्द्रय-णिश्विेव्यस्य मतौ
ि 138; िीघिः 6.4.18; अिः 6.4.2
पूिस्य मन्त्त्रे 132
6.3.112 सणह-िहोरोििििस्य 6.3.132 ओषधेश्च णिभक्तािप्रर्मायाम ्
6.3.113 साढ्य ै साढ्ा साढेणत णिगमे 6.3.133 ऋणि त-ु ि-घ-मक्ष
ु -ु तङ्-कुत्रोरुष्या-
6.3.114 संणहतायाम ् 135 िाम ् ऋणि 136
6.3.115 किे लक्षिस्याणिष्टाष्ट-पि-मणि- 6.3.134 ु
इकः सणञ
णभि-णछि-णच्छद्र-स्रिु -स्वणस्तकस्य 6.3.135 द्व्यिोऽतणस्तङः
6.3.116 िणह-िृणत-िृणष-व्यणध-रुणि-सणह- 6.3.136 णिपातस्य ि
तणिष ु ्िौ 6.3.137 अन्येषामणप दृश्यते
6.3.117 िि-णगयोः संज्ञायां कोटर- 6.3.138 िौ
ु कािीिाम ्
णकं शल ्
संज्ञायाम 120 6.3.139 संप्रसारिस्य 6 .4 .2
6.3.118 िले
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे षष्ठाध्यायस्य तृतीयः पािः ॥

ु पािः
अर् षष्ठाध्यायस्य ितर्िः
(अङ्गाणधकारः) (आभीयम)्
6.4.1 अङ्गस्य 7.4.97 6.4.22 अणसििित्राभात ् 175
6.4.2 हलः (िा०) िग्ु यटु ाििु ङ्खयिोः णसिौ िक्तव्यौ

6.4.3 िाणम 7 6.4.23 श्नािलोपः िलोपः 33
6.4.4 ि णतसृ-ितसृ 6.4.24 अणिणितां हल उपधायाः ण्ङणत
6.4.5 ु
छन्दस्यभयर्ा उभयर्ा 6 उपधायाः 34
6.4.6 िृ ि 6.4.25 िंश-सञ्ज-स्वञ्जां शणप शणप 26
6.4.7 िोपधायाः ि 10; उपधायाः 18 6.4.26 रञ्जेश्च रञ्जेः 27
6.4.8 सिििामस्थािे िासम्बिु ौ 6.4.27 घणञ ि भाि-करियोः घणञ 29

सिििामस्थािे 11; असम्बिु ौ 14 6.4.28 स्यिो जिे
6.4.9 ि णिगमे
िा षपूिस्य 6.4.29 अिोिैधौद्म-प्रश्रर्-णहमश्रर्ाः
6.4.10 सान्त महतः संयोगस्य 6.4.30 िािेः पूजायाम ् ि 32
6.4.11 अप-तृ् ि-तृ
् ि-स्वसृ
् -िप्तृ-िेष्टृ-त्वष्टृ- 6.4.31 णक्त्व स्कणन्द-स्यन्दोः णक्त्व 32
क्षिृ-होतृ-पोतृ-प्रशास्तॄिाम ् 6.4.32 जान्त-िशां णिभाषा णिभाषा 33
6.4.12 ् -पू
इि-हि ् षायिम्ां शौ ्
इ..िाम 13 6.4.33 भञ्जेश्च णिणि
6.4.13 सौ ि सौ 14 6.4.34 शास इिङ्-हलोः शासः 35
6.4.14 अत्वसन्तस्य िाधातोः 6.4.35 शा हौ हौ 36
6.4.15 ु
अििाणसकस्य ण्ि-झलोः ण्ङणत 6.4.36 हन्तेजःि
ण्िझलोः 21; ण्ङणत 19 6.4.37 ु
अििािोपिे
श-ििणत-तिोत्यािीिाम-
6.4.16 अज्झि-गमां सणि सणि 17 ु
ििाणसक लोपो झणल ण्ङणत
6.4.17 तिोतेणििभाषा णिभाषा 18 ् ; अििु ाणसकलोपः 40
अ..िीिाम 39
6.4.18 क्रमश्च ण्त्व 6.4.38 िा ल्यणप
6.4.19 ु
च्छ ्-िोः शूडििाणसके ि 6.4.39 ि णक्तणि िीघिश्च
् अििु ाणसके 21; शूठ ् 20
च्छिोः, 6.4.40 गमः ्िौ
6.4.20 ज्वर-त्वर-णस्रव्यणि-मिामपु धायाश्च 6.4.41 ु
णिड ्-ििोरििाणसकस्यात ् ्
आत 45
6.4.21 रािोपः 6.4.42 जि-सि-खिां सञ्झलोः ज..िाम 43
्
6.4.43 ये णिभाषा णिभाषा 44

6.4.44 तिोतेयणि क
6.4.45 सिः णक्तणि लोपश्चास्यान्यतरस्याम ् 6.4.70 मयतेणरिन्यतरस्याम ्
6.4.46 आध िधातुके 68 6.4.71 लुङ्-लङ्-लृङ्खिडुिािः 75
6.4.47 भ्ररजो रोपधयो रमन्यतरस्याम ् 6.4.72 आडजािीिाम ् आट ् 75

6.4.48 अतो लोपः लोपः 54 6.4.73 छन्दस्यणप दृश्यते
6.4.49 यस्य हलः हलः 50 6.4.74 ि माङ्खयोगे 75
6.4.50 क्यस्य णिभाषा 6.4.75 बहुलं छन्दस्यमाङ्खयोगेऽणप

6.4.51 िेरणिणट िेः 57 बहुलं छन्दणस 76
6.4.52 णिष्ठायां सेणट 6.4.76 इरयो रे

6.4.53 जणिता मन्त्त्रे 6.4.77 ु
अणि श्न-धात ु िु ां य्वोणरयङु िङौ
-भ्र
अणि 100; य्वोः 78; इयङु िङौ 80
6.4.54 शणमता यज्ञे
6.4.78 अभ्यासस्यासििे
6.4.55 अयामन्तािाय्येणत्िष्णषु ु अय 57 ्
ु िाित ् 6.4.79 णरत्रयाः 80
6.4.56 ल्यणप लघपू ल्यणप 59
्
6.4.80 िाऽम-शसोः
6.4.57 णिभाषाऽऽपः
6.4.81 इिो यि ् ्
यि 87
6.4.58 य-ु प्ल ुिोिीघ िश्छन्दणस िीघिः 61
6.4.82 ि
एरिेकािोऽसंयोगपूिस्य 87
6.4.59 णक्षयः 61
् ष्यते
(िा०) गणतकारके तरपूिपि िस्य यि िे
6.4.60 णिष्ठायामण्यिर्े 61
6.4.83 ु
ओः सणप ु 85
सणप
6.4.61 िाऽऽक्रोश-िैन्ययोः
् टु ्-ताणसष ु भािकमििो- 6.4.84 िषािभ्श्च
6.4.62 स्य-णसि-सीय
ु िस्य
(िा०) दृन्करपिःपू ्
ि भिु ो यि िक्तव्यः
रुपिेशऽे ज्झि-ग्रह-दृशां िा णिण्िि ्
6.4.85 ु
ि भू-सणधयोः ु
भूसणधयोः 86
इट ् ि
6.4.86 ु
छन्दस्यभयर्ा
6.4.63 ु
िीङो यडणि ण्ङणत
अणि 64; ण्ङणत 68 6.4.87 ु साििधातक
हु-श्निोः ु े
6.4.64 आतो लोप इणट ि आतः 69 6.4.88 भिु ो िग ् -णलटोः
ु लुङ्
6.4.65 ईि ् यणत ्
ईत 66 6.4.89 ऊदुपधाया गोहः
् ; उपधायाः 100
ऊत 91
6.4.66 ु
घ-मा-स्था-गा-पा-जहाणत-सां हणल
ु
घ..साम ्
69 6.4.90 िोषो िौ िोषः 91; िौ 94
6.4.67 एणलिणङ 68 6.4.91 िा णििणिरागे

6.4.68 िाऽन्यस्य संयोगािेः 6.4.92 णमतां ह्रस्वः ्
णमताम 93
6.4.69 ि ल्यणप ल्यणप 70 6.4.93 णिि-िम् ल ु ोिीघोऽन्यतरस्याम ्

6.4.94 खणि ह्रस्वः ह्रस्वः 97
6.4.95 ह्लािो णिष्ठायाम ् 6.4.119 घ्वसोरेिािभ्यासलोपश्च

6.4.96 छािेघऽे द्भ्वयपु सगिस्य छािेः 97 एत, ् अभ्यासलोपश्च 126
् -त्रि
6.4.97 इस-मि ् -ण् ् िष ु ि 6.4.120 अत एकहल्मध्येऽिािेशािेणलिणट
अतः, णलणट 126; एक..शािेः 121
6.4.98 गम-हि-जि-खि-घसां लोपः
6.4.121 र्णल ि सेणट 126
ण्ङत्यिणङ लोपः 100; ण्ङणत 126
6.4.122 तॄ-फल-भज-त्रपश्च
6.4.99 तणि-पत्योश्छन्दणस छन्दणस 100
6.4.123 राधो णहंसायाम ्
6.4.100 घणस-भसोहिणल ि हणल 101
6.4.124 िा जॄ-भ्रम-ु त्रसाम ् िा 125
6.4.101 हु-झल्भ्यो हेणध िः हेणधिः 103
6.4.125 फिां ि सप्तािाम ्
6.4.102 ु -ु पॄ-कृ -िृभ्यश्छन्दणस
श्र-शृि
छन्दणस 103 6.4.126 ु
ि शस-िि-िाणि-गिािाम ्
6.4.103 अणङतश्च 6.4.127 अिििरत्रसाििञः तृ 128
6.4.104 णििो लुक ् लुक ् 106 6.4.128 मघिा बहुलम ्
6.4.105 अतो हेः हेः 106 (भाणधकारः)
6.4.106 उतश्च प्रत्ययािसंयोगपूिाित ् 6.4.129 भस्य 175
् ; असंयोगपूिाित 107
उतः, प्रत्ययात 110 ् 6.4.130 पािः पत ्
6.4.107 लोपश्चास्यान्यतरस्यां म्वोः 6.4.131 िसोः संप्रसारिम ् ्
स..म 133
लोपः 109; म्वोः 108 6.4.132 िाह ऊठ ्
6.4.108 णित्यं करोतेः णित्यम 109
् ; करोतेः 110 6.4.133 श्व-यिु -मघोिामतणिते
6.4.109 ये ि 6.4.134 अिोपोऽिः
6.4.110 ् धातक
अत उत सािि ु े सा..के 118 ् ; लोपः 145; अिः 137
अत 138
6.4.111 श्नसोरिोपः लोपः 112 6.4.135 ् तराज्ञामणि

षपूि-ि हि-धृ
6.4.112 श्नाभ्यस्तयोरातः 6.4.136 णिभाषा णङ-श्योः
श्नाभ्यस्तयोः 113; आतः 114 6.4.137 ि संयोगाि ् ि-मन्तात ्
6.4.113 ई हल्यघोः हणल 116 6.4.138 अिः 139
6.4.114 इि ् िणरद्रस्य ्
इत 116 6.4.139 उि ईत ्
6.4.115 णभयोऽन्यतरस्याम ् ्
अ..म 117 6.4.140 आतो धातोः
6.4.116 जहातेश्च जहातेः 118 6.4.141 मन्त्त्रेष्वाङ्खयािेरात्मिः
6.4.117 आ ि हौ 6.4.142 णत णिंशतेणडिणत णडणत 143
6.4.118 लोपो णय 6.4.143 टे ः 145
6.4.144 िस्तणिते तणिते 149 6.4.157 ु ि-
णप्रय-णस्थर-णस्फरोरु-बहुल-गरु-िृ
(िा०) अव्ययािां भमात्रे णटलोपः तृप्र-िीघि-िृन्दारकािां प्र-स्थ-स्फ-
(िा०) अश्मिो णिकारे णटलोपो िक्तव्यः िर-बं् णह-गर-िणषि-त्रब
् ्
-द्राणघ-िृ न्दाः
6.4.145 अह्नष्ट-खोरेि 6.4.158 बहोलोपो भू ि बहोः
6.4.146 िु
ओगिः ओः 147 बहोः, भू ि बहोः 159
6.4.147 ढे लोपोऽकद्रिाः लोपः 156 6.4.159 इष्ठस्य णयट ् ि

6.4.148 यस्येणत ि ईणत 150 6.4.160 ज्यािािीयसः
(िा०) औङः श्यां प्रणतषेधो िाच्यः 6.4.161 ि ोः
र ऋतो हलािेलघ रः, ऋतः 162
6.4.149 सूय-ि णतष्यागस्त्य-मत्स्यािां य 6.4.162 णिभाषजोश्छन्दणस

उपधायाः यः 152; उपधायाः 150 6.4.163 प्रकृ त्य ैकाि ् प्रकृ त्या 170
ु
(िा०) णतष्यपष्ययोि िक्षत्राणि यलोप इणत 6.4.164 इिण्यिपत्ये ् ; अणि 171
इि 166
िाच्यम ् 6.4.165 गाणर्-णििणर्-के णश-गणि-पणििश्च

(िा०) मत्स्यस्य ङ्यां यलोपः 6.4.166 संयोगाणिश्च
(िा०) सूयािगस्तययोश्छे ि ङ्खयां ि 6.4.167 अि ् 170
6.4.150 हलस्तणितस्य हलः 152 6.4.168 ये िाभाि-कमििोः

6.4.151 आपत्यस्य ि तणितेऽिाणत 6.4.169 आत्मार्ध्ािौ खे
आपत्यस्य 152; तणिते 153 6.4.170 ि मपूिोऽपत्येऽिमििः
6.4.152 क्य-वव्योश्च 6.4.171 ब्राह्मो जातौ
6.4.153 णबिकाणिभ्यश्छस्य लुक ् 6.4.172 कामिस्ताच्छील्ये
6.4.154 ु मये ःस ु
तणरष्ठे े ःस ु 163
इष्ठेमय 6.4.173 औक्षमिपत्ये
6.4.155 टे ः 6.4.174 िाणण्डिायि-हाणस्तिायिार्ििणिक-
6.4.156 स्थूल-दूर-यिु -ह्रस्व-णक्षप्र-क्षद्रािां
ु ज ैह्माणशिेय-िाणशिायणि-भ्रौिहत्य-
यिाणिपरं पूिस्य ु
ि ि गिः ध ैित्य-सारिैिाक-मैत्रये -णहरण्मयाणि
6.4.175 ऋत्व्य-िारत्व्य-िास्त्व-मार्ध्ी-
णहरण्ययाणि च्छन्दणस
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे षष्टाध्यायस्य ितर्िः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे षष्ठोऽध्यायः॥
अर् सप्तमोऽध्यायः

(प्रत्ययािेश-प्रकरिम)् 7.1.24 अतोऽम ्
7.1.1 य-ु िोरिाकौ 7.1.25 अद्भ्ड ् डतराणिभ्यः पिभ्यः अद्भ्ड ् 26
7.1.2 आयिेयीिीणययः फ-ढ-ख-छ-घां (िा०) एकतरात्प्रणतषेधो िक्तव्यः

प्रत्ययािीिाम ् प्रत्ययस्य 5 7.1.26 िेतराच्छन्दणस
7.1.3 झोऽन्तः झः 8 7.1.27 ु ििद्भ्भ्यां ङसोऽश ्
यष्म ्
य.ु .भ्याम 33
7.1.4 अिभ्यस्तात ् अत 8् 7.1.28 ङे प्रर्मयोरम ्
7.1.5 आत्मिेपिेष्वितः 7.1.29 शसो ि

7.1.6 शीङो रुट ् रुट ् 8 7.1.30 भ्यसोऽभ्यम ् भ्यसः 31
7.1.7 िेिणे ििभाषा 7.1.31 पिम्या अत ् 32
7.1.8 बहुलं छन्दणस 7.1.32 एकिििस्य ि

7.1.9 अतो णभस ऐस ् ्
अतः 17; णभस ऐस 11 7.1.33 साम आकम ्
7.1.10 बहुलं छन्दणस 7.1.34 आत औ िलः

7.1.11 िेिमिसोरकोः 7.1.35 त-ु ह्योस्तातङ्ङाणशष्यन्यतरस्याम ्
् ्
7.1.12 टा-ङणस-ङसाणमिात-स्याः
7.1.13 ङे यःि ङे ः 14 7.1.36 णििेः शतिु स
ि ःु
7.1.14 सिििाम्नः ि ै सिििाम्नः 17 7.1.37 समासेऽिणपूिे ्त्वो ल्यप ् 38
7.1.15 ्
ङणस-ङ्योः िात-णििौ 16
7.1.38 क्त्वाऽणप च्छन्दणस छन्दणस 50
7.1.39 सपांु स-लुक
ु ् िस
-पू ि ििािच्छे-या-डा-ड्ा-
7.1.16 पूिािणिभ्यो ििभ्यो िा
7.1.17 जसः शी शी 19 याजालः
7.1.18 औङ आपः औङः 19 7.1.40 अमो मश ्
7.1.19 ं ु काच्च
िपस िपस ्
ं ु कात 20 7.1.41 लोपस्त आत्मिेपिेष ु
7.1.20 जश्शसोः णशः जश्शसोः 22 7.1.42 र्ध्मो र्ध्ात ्
7.1.21 अष्टाभ्य औश ् 7.1.43 यजर्ध्ैिणमणत ि

7.1.22 ष्भ्यो लुक ् लुक ् 23 7.1.44 तस्य तात ् तस्य 45
्
7.1.45 तप-तिप ्
-ति-र्िाश्च
7.1.23 ं ु कात ्
स्वमोि िपस
्
ं ु कात 24
स्वमोः 26; िपस 7.1.46 इिन्तो मणस
7.1.47 ्त्वो यक ् क्त्वः 49 7.1.70 उणगििां सिििामस्थािेऽधातोः
7.1.48 इष््िीिणमणत ि सिििामस्थािे 72
7.1.49 स्नात्व्याियश्च 7.1.71 ु रे समासे

यज
7.1.50 ु ्
आज्जसेरसक ् ; असक
आत 52 ु ् 51 7.1.72 ं ु कस्य झलिः
िपस ं ु कस्य 77
िपस
7.1.51 अश्व-क्षीर-िृष-लििािामात्मप्रीतौ 7.1.73 इकोऽणि णिभक्तौ

इकः 74; अणि णिभक्तौ 75
क्यणि
ु भ्यो िमु पू् िणि िप्रणत-
(िा०) िृद्ध्यौत्त्वतृज्वद्बािगिे
7.1.52 आणम सिििाम्नः सटु ् आणम 57
षेधि
7.1.53 त्रेरत्रयः
7.1.74 तृतीयाणिष ु भाणषतपस्क
ं ु ं पिं ु ि ् गालिस्य
7.1.54 ह्रस्व-िद्यापो िटु ् िटु ् 57
तृतीयाणिष ु 75
ु ज्वद्भािेभ्यो िटु ् पूिणि िप्रणत-
(िा०) िमणिरतृ
7.1.75 अणस्थ-िणध-सक्थ्यक्ष्णामिङु िािः
षेधिे
अणस्थ..क्ष्णाम, ् उिािः 77; अिङ् 76
7.1.55 ु श्च
षट ्-ितभ्यि
7.1.76 छन्दस्यणप दृश्यते छन्दणस 77
7.1.56 श्री-ग्रामण्योश्छन्दणस छन्दणस 57
7.1.77 ई ि णििििे
7.1.57 गोः पािान्ते
7.1.78 िाभ्यस्ताच्छतःु अभ्यस्तात 79
् ; शतःु 81
्
(िमु -प्रकरिम)्
7.1.79 ं ु कस्य
िा िपस िा 80
7.1.58 ्
इणितो िमु धातोः ्
िमु 83
7.1.80 आच्छी-िद्योिमुि ्
ु
7.1.59 शे मिािीिाम ् ्
आच्छीिद्योः 81; िमु 83
ु
(िा०) शे तृम्फािीिां िम्वाच्यः 7.1.81 ्
शप-श्यिोणि ित्यम ्
7.1.60 मणरज-िशोझिणल 7.1.82 साििडुहः सौ 85
ु
(िा०) मरजेरन्त्यात्पूिो िम्वाच्यः 7.1.83 दृक-् स्विस-स्वतिसां
् छन्दणस
7.1.61 रणध-जभोरणि अणि 64 (आिेश-प्रकरिम)्
7.1.62 िेट्यणलणट रधेः 7.1.84 णिि औत ्
7.1.63 रभेरशणब्लटोः अशणब्लटोः 64 7.1.85 ु ामात ्
पणर्-मर्थ्ृभक्ष ्
प..क्षाम 88
7.1.64 लभेश्च लभेः 69 ् िामस्थािे
7.1.86 इतोऽत सिि स..िे 98
7.1.65 आङो णय णय 66 7.1.87 र्ो न्थः
् सायाम ्
7.1.66 उपात प्रशं 7.1.88 भस्य टे लोपः
7.1.67 उपसगाित खल ् -घञोः
् 68 7.1.89 ं ु ोऽसङ्
पस ु
7.1.68 ु
ि स-दुभ्यां के िलाभ्याम ् ु ौ िािङ्, िलोपश्च िा िाच्यः
(िा०) अस्य संबि
7.1.69 णिभाषा णिि-िम ् लोः
ु 7.1.90 गोतो णित ् ्
णित 92
7.1.91 िलुिमो िा 7.1.98 ु ुहोरामिु ािः

ितरिड ि..होः 99
7.1.92 ु
सख्यरसम्ब ु सख्यःु 93; असम्बिु ौ 95
िौ ् िौ
7.1.99 अम सम्ब ु
7.1.93 अिङ् सौ 94 7.1.100 ॠत इि ् धातोः
7.1.94 ऋदुशिस-प ् रुिं
ु सोऽिेहसां ि ्
ॠतः, धातोः 103; इत 101
् ः
7.1.95 तृज्वत क्रोष्टु 97 7.1.101 उपधायाश्च
7.1.96 णरत्रयां ि 7.1.102 ि
उिोष्ठ्यपूिस्य ्
उत 103
7.1.97 णिभाषा तृतीयाणिष्वणि 7.1.103 बहुलं छन्दणस
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे सप्तमाध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥
अर् सप्तमाध्यायस्य णितीयः पािः

(िृणि-प्रकरिम)् 7.2.16 आणितश्च आणितः 17
7.2.1 णसणि िृणिः परिपै िेष ु 7 7.2.17 णिभाषा भािाणिकमििोः
7.2.2 अतो ल्ग्रान्तस्य 7.2.18 ु
क्षब्ध-स्वान्त-र्ध्ान्त-लग्न-णम्लष्ट-णिणरब्ध-
7.2.3 िि-व्रज-हलन्तस्यािः ह..िः 4 फाण्ट-बाढाणि मन्थ-मिस्तमः-
7.2.4 िेणट 7 सक्ताणिस्पष्ट-स्वरािायास-भृशषे ु
7.2.5 ह्यम्लयन्त-क्षि-श्वस-जागृ-णि-श्व्येणिताम ् 7.2.19 धृणष-शसी िैयात्ये
7.2.6 ऊिोतेणििभाषा णिभाषा 7 7.2.20 दृढः स्थूल-बलयोः
7.2.7 अतो हलािेलिघोः 7.2.21 प्रभौ पणरिृढः
(अणिट-प्रकरिम
् )् 7.2.22 कृ च्छ्र-गहियोः कषः
7.2.8 िेड ् िणश कृ णत िेट ् 34; कृ णत 9 7.2.23 ु
घणषरणिशब्दिे
7.2.9 ु
णत-त-त्र-त-र्-णस-स ु
-सर-कसेषुि 7.2.24 अिेः सं-णि-णिभ्यः अिेः 25
7.2.10 एकाि उपिेशऽ ु
े ििािात ् एकािः 11 7.2.25 अभेश्चाणिदूये
7.2.11 ु णकणत
श्र्यकः उकः 12 7.2.26 िेरध्ययिे िृिम ् िेः 27
7.2.12 ु
सणि ग्रह-गहोश्च 7.2.27 िा िान्त-शान्त-पूि-ि िस्त-स्पष्ट-च्छि-
7.2.13 ु ु -स्र-श्र
कृ -सृ-भृ-िृ-स्त-द्र ु िु ो णलणट ज्ञप्ताः िा 30
7.2.14 श्वीणितो णिष्ठायाम ् ्
णिष्ठायाम 34 7.2.28 ु
रुष्यम-त्वर-संघषास्विाम ्
7.2.15 यस्य णिभाषा 7.2.29 हृषेलोमस ु
7.2.30 अपणितश्च 7.2.52 िसणत-क्षधु ोणरट ् इट ् 78
7.2.31 ह्रु ह्वरेश्छन्दणस छन्दणस 34 7.2.53 अिेः पूजायाम ्
7.2.32 अपणरह्वृताश्च 7.2.54 लुभो णिमोहिे
7.2.33 सोमे ह्वणरतः 7.2.55 जॄ-व्रश्च्योः णक्त्व णक्त्व 56
7.2.34 ग्रणसत-स्कणभत-स्तणभतोिणभत-िि- 7.2.56 उणितो िा िा 57
णिकस्ता णिशस्तृ-शंस्त-ृ शास्तृ-तरुतृ- 7.2.57 सेऽणसणि कृ त-िृत-च्छृि-तृि-िृतः
तरूतृ-िरुतृ-िरूतृ-िरूत्रीरुज्ज्वणलणत- से 60
क्षणरणत-क्षणमणत-िणमत्यणमतीणत ि 7.2.58 गमेणरट ् परिपै िेष ु परिैपिेष ु 60
(इट ्-प्रकरिम)् 7.2.59 ु ःि

ि िृद्भ्भ्यश्चतभ्य ि 65
7.2.35 आध िधातुकस्येड ् िलािेः 7.2.60 ताणस ि कॢपः

ु स्य 75; इट ्, िलािेः 78
आधिधातक 7.2.61 ्
अिस्तास्वत र्ल्यणिटो णित्यम ्
7.2.36 ु
स्न-क्रमोरिात्मिेपिणिणमिे तास्वत, ् अणिटो णित्यम 63
् ; र्णल 66
7.2.37 ग्रहोऽणलणट िीघिः अणलणट 38; िीघिः 40 7.2.62 उपिेशऽे त्वतः

7.2.38 िॄतो िा िॄतः 42 7.2.63 ऋतो भारिाजस्य
7.2.39 ि णलणङ ि 40 7.2.64 बभूर्ाततन्थ-जगृम्भ-ििर्ेणत णिगमे
7.2.40 णसणि ि परि ैपिेष ु 7.2.65 णिभाषा सृणज-दृशोः
7.2.41 इट ् सणि िा िा 43 7.2.66 इडत्त्यणति-व्ययतीिाम ्
7.2.42 णलङ्-णसिोरात्मिेपिेष ु 43 7.2.67 िस्वेकाजाि ्-घसाम ् िस ु 69
7.2.43 ऋतश्च संयोगािेः 7.2.68 णिभाषा गम-हि-णिि-णिशाम ्

7.2.44 स्वरणत-सूणत-सूयणत-धूञणू ितो िा 7.2.69 सणिंससणििांसम ्
िा 51 7.2.70 ऋििोः स्ये
7.2.45 रधाणिभ्यश्च 7.2.71 अञ्जेः णसणि णसणि 73
7.2.46 णिरः कुषः 47 7.2.72 ु -धू
स्त-स ु णभ्यः परिपै िेष ु प..ष ु 73
्
7.2.47 इि णिष्ठायाम ् 7.2.73 यम-रम-िमातां सक ् ि
7.2.48 तीष-सह-लुभ-रुष-णरषः 7.2.74 णि-पूङ-् रञ्ज्वशां सणि सणि 75
7.2.49 ु -यूि-ुि
सिीिन्तध ि-भ्ररज-िम्भ-णश्र-स्वृ 7.2.75 णकरश्च पिभ्यः पिभ्यः 76
भर-ज्ञणप-सिाम ् 7.2.76 ु े
रुिाणिभ्यः साििधातक ु े 81
साििधातक
7.2.50 णिशः क्त्वा-णिष्ठयोः क्त्वाणिष्ठयोः 54 7.2.77 ईशः से से 78
7.2.51 पूङश्च 7.2.78 ईड-जिोर्ध्े ि
7.2.79 णलङः सलोपोऽिन्त्यस्य 7.2.99 णत्र-ितरु ोः णरत्रयां णतसृ-ितसृ

7.2.80 अतो येयः अतः 82; इयः 81 णतसृितसृ 100
7.2.81 आतो णङतः 7.2.100 अणि र ऋतः अणि 101
ु ्
7.2.82 आिे मक आिे 83 7.2.101 जराया जरसन्यतरस्याम ्
7.2.83 ईिासः 7.2.102 त्यिािीिामः
(णिभणक्तकायि-प्रकरिम)् (िा०) णिपय्यिन्तािामेिणे ष्टः
7.2.84 अष्टि आ णिभक्तौ 7.2.103 णकमः कः णकमः 105
आः 88; णिभक्तौ 113 7.2.104 कु णत-होः
7.2.85 रायो हणल 7.2.105 क्वाणत
7.2.86 ु िििोरिािेश े
यष्म 7.2.106 तिोः सः साििन्त्ययोः सौ 108
ु िििोः 98; अिािेश े 89
यष्म 7.2.107 ु
अिस औ सलोपश्च
7.2.87 णितीयायां ि 7.2.108 इिमो मः इिमः 113; मः 109
7.2.88 प्रर्मायाश्च णििििे भाषायाम ् 7.2.109 िश्च
7.2.89 योऽणि 7.2.110 यः सौ सौ 111
7.2.90 शेष े लोपः 7.2.111 इिोऽय प् णं ु स इिः 113
7.2.91 मपयिन्तस्य 98
7.2.112 अिाप्यकः अकः 113
7.2.92 यिु ािौ णििििे 7.2.113 हणल लोपः
7.2.93 यूय-ियौ जणस (िृणि-प्रकरिम)्
7.2.94 त्वाहौ सौ 7.2.114 मृजिे णृ ि िः िृणिः 7.3.31
7.2.95 ु
तभ्य-मह्यौ ङणय 7.2.115 अिो णणिणत
7.2.96 ति-ममौ ङणस अिः 7.3.31; णणिणत 7.3.35
7.2.97 त्व-मािेकिििे 98 7.2.116 अत उपधायाः
7.2.98 प्रत्ययोिरपियोश्च 7.2.117 तणितेष्विामािेः 7.3.31
7.2.118 णकणत ि णकणत 7.3.31
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे सप्तमाध्यायस्य णितीयः पािः ॥

अर् सप्तमाध्यायस्य तृतीयः पािः
7.3.1 िेणिका-णशंशपा-णित्यिाड ्-िीघिसत्र- 7.3.24 प्रािां िगरान्ते

श्रेयसामात ् 7.3.25 ु
जङ्गल-धेि-िलजान्तस्य णिभाणषत-
7.3.2 ु
के कय-णमत्रय-प्रलयािां यािेणरयः ु रम ्
मि
् िौ त ु
7.3.3 ि य्वाभ्यां पिान्ताभ्याम पू 7.3.26 ्
अधाित पणरमािस्य ि त ु िा
पूिस्य
ताभ्यामैि ् ि य्वाभ्याम, ् पू..ि 5् ि 31; त ु िा 30
अ..िस्य 27; पूिस्य
7.3.4 िारािीिां ि 7.3.27 िातः परस्य

7.3.5 न्यग्रोधस्य ि के िलस्य 7.3.28 प्रिाहिस्य ढे प्रिाहिस्य 29
7.3.6 ि कमिव्यणतहारे ि9 7.3.29 तत्प्रत्ययस्य ि

7.3.7 स्वागतािीिां ि 7.3.30 िञः शिु ीश्वर-क्षेत्रज्ञ-कुशल-
7.3.8 श्वािेणरणञ श्वािेः 9 ु
णिपिािाम ् िञः 31
7.3.9 पिान्तस्यान्यतरस्याम ् 7.3.31 ु

यर्ातर्-यर्ापरयोः े
पयाियि
7.3.10 उिरपिस्य 31
्
7.3.32 हिस्तोऽणिि-िलोः
7.3.11 अियिादृतोः 7.3.33 आतो यक ु ् णिि-कृ् तोः णिण्कृ तोः 35
7.3.12 ु
स-सिाि
धािज्जिपिस्य जिपिस्य 13 7.3.34 िोिािोपिेशस्य मान्तस्यािािमेः
ि 35
7.3.13 णिशोऽमद्रािाम ् णिशः 14
7.3.35 जणि-िध्योश्च
7.3.14 प्रािां ग्राम-िगरािाम ्
(आगम-प्रकरिम)्
7.3.15 सङ्ख्यायाः संित्सर-सङ्ख्यस्य ि
सङ्ख्यायाः 17
7.3.36 अणिि-ह्री-ब्ली-री-क्ू यी-क्ष्माय्यातां
7.3.16 िष िस्याभणिष्यणत ु िौ
पङ् िौ 43
7.3.17 पणरमािान्तस्यासंज्ञा-शाियोः 7.3.37 ु ्

शा-च्छा-सा-ह्वा-व्या-िे-पां यक
7.3.18 जे प्रोष्ठपिािाम ् 7.3.38 िो णिधूििे जकु ्
7.3.19 हृि ्-भग-णसन्ध्वन्ते पूिपि िस्य ि 7.3.39 ुि

लीलोिग्लुकािन्यतरस्यां स्नेहणिपातिे
पूिपि िस्य ि 25 7.3.40 णभयो हेतभ ु ्
ु ये षक
7.3.20 ु
अिशणतकािीिां ि (आिेश-प्रकरिम)्
7.3.21 िेितािन्द्वे ि िेितािन्द्वे 23 7.3.41 स्फायो िः
7.3.22 िेन्द्रस्य परस्य ि 23 7.3.42 शिेरगतौ तः
7.3.23 िीघािच्च िरुिस्य 7.3.43 रुहः पोऽन्यतरस्याम ्
7.3.44 ्
प्रत्ययस्थात कात पू् िस्य ु
ि ात इिाप्यसपः 7.3.70 घोलोपो लेणट िा लोपः 72
प्रत्य..स्यातः, आप्यसपः ्
ु 49; इत 48 7.3.71 ओतः श्यणि
7.3.45 ि या-सयोः 7.3.72 क्सस्याणि क्सस्य 73
7.3.46 उिीिामातः स्थािे य-कपूिाियाः 7.3.73 ु
लुग्िा दुह-णिह-णलह-गहामात्मिे
पिे
् ; आतः स्थािे 49
उिीिाम 48
िन्त्ये
7.3.47 भरत्रैषाजा-ज्ञा-िा-स्वा िणपूिाििामणप
7.3.74 शमामष्टािां िीघिः श्यणि िीघिः 76
िणपूिाििामणप 49
7.3.75 णष्ठि-ु िम-ु िमां णशणत णशणत 82
7.3.48 ं ु ाच्च
अभाणषतपस्क ्
अ..स्कात 49
7.3.76 क्रमः परिपै िेष ु
7.3.49 आिािायाििाम ्
7.3.77 ु
इष-गणम-यमां छः
7.3.50 ठस्येकः ठस्य 51
7.3.78 ्
पा-रा-ध्मा-स्था-म्ना-िाि-दृश्यणति-सणति
-
7.3.51 इसस ु -् तान्तात कः
ु क ्
शि-सिां णपब-णजर-धम-णतष्ठ-मि-
्
7.3.52 ि-जोः कु णघि-ण्यतोः िजोः कु 69
यच्छ-पश्यच्छि-धौ-शीय-सीिाः
7.3.53 न्यङ््िािीिां ि
7.3.79 ज्ञा-जिोजाि
7.3.54 हो हन्तेणणिििषे ु हः 56; हन्तेः 55
7.3.80 प्वािीिां ह्रस्वः ह्रस्वः 81
7.3.55 अभ्यासाच्च ्
अभ्यासात 58
7.3.81 मीिातेणि िगमे
7.3.56 हेरिणङ
ु
(गिाणि-प्रकरिम)्
्
7.3.57 सि-णलटोजे
ः सणन्त्लटोः 58
7.3.82 िु ः
णमिेगि ु 88
गिः
7.3.58 णिभाषा िेः
7.3.83 ु ि
जणस
7.3.59 ि क्वािेः ि 69
7.3.84 ु धि ातक
साििधातकाध ु योः 86
7.3.60 अणज-व्रज्योश्च
् -णङत्स
7.3.85 जाग्रोऽणि-णिि-िल ् ु
7.3.61 ु
भज-न्यब्ु जौ पाण्यपु तापयोः
7.3.86 ु
पगन्त-लघू
पधस्य ि लघूपधस्य 87
7.3.62 ु
प्रयाजाियाजौ यज्ञाङ्गे
7.3.87 ु े
िाभ्यस्तस्याणि णपणत साििधातक
7.3.63 ििेग ितौ ु े 101
िाभ्यस्तस्य 89; णपणत 94; साििधातक
7.3.64 ओक उिः के 7.3.88 ु
भू-सिोणस्तणङ
7.3.65 ण्य आिश्यके ण्ये 69 7.3.89 उतो िृणिलुिणक हणल िृणिः 90; हणल 100
7.3.66 यज-याि-रुि-प्रििििश्च 7.3.90 ऊिोतेणििभाषा ऊिोतेः 91
(िा०) त्यजेश्च 7.3.91 ु क्ते
गिोऽपृ
7.3.67 ििोऽशब्दसंज्ञायाम ् 7.3.92 तृिह इम ्
7.3.68 प्रयोज्य-णियोज्यौ शक्यार्े 7.3.93 ब्रिु ईट ् ईट ् 98
7.3.69 भोज्यं भक्ष्ये
7.3.94 यङो िा िा 95 7.3.108 ु ह्रस्वस्य 109; गिः
ह्रस्वस्य गिः ु 111
7.3.95 त-ु रु-स्त-ु शम्यमः साििधातक
ु े 7.3.109 जणस ि
7.3.96 अणस्त-णसिोऽपृक्ते 7.3.110 ऋतो णङ-सिििामस्थाियोः
अणस्तणसिः 97; अपृक्ते 100 7.3.111 घेणङि णत णङणत 115
7.3.97 बहुलं छन्दणस ्
7.3.112 आि िद्याः
7.3.98 रुिश्च पिभ्यः रुिः, पिभ्यः 99 7.3.113 याडापः आपः 114
7.3.99 अड ् गाग्यि-गालियोः अट ् 100 7.3.114 सिििाम्नः स्या्ढ्रस्वश्च
7.3.100 अिः सिेषाम ् स्याट ्, ह्रस्वः, ि 115
7.3.101 अतो िीघो यणञ 7.3.115 णिभाषा णितीया-तृतीयाभ्याम ्
अतः 104; िीघिः यणञ 102 ्
7.3.116 ङे राम िद्याम्नीभ्यः
7.3.102 ु ि
सणप ु 103
सणप ्
ङे ः 119; आम िद्याः 117
7.3.103 बहुिििे झल्येत ् ्

एत 106 7.3.117 इदुद्भ्भ्याम ् 119
7.3.104 ओणस ि ओणस 105 7.3.118 औत ् 119
7.3.105 आणङ िापः आपः 106 7.3.119 अच्च घेः घेः 120
7.3.106 ु ि
सम्बिौ सम्बिु ौ 108 7.3.120 आङो िाऽणरत्रयाम ्
7.3.107 अम्बार् ि-िद्योह्रिस्वः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे सप्तमाध्यायस्य तृतीयः पािः ॥
ु पािः
अर् सप्तमाध्यायस्य ितर्िः
7.4.1 ु
िौ िङ्यपधाया ह्रस्वः 7.4.6 णजरतेिाि िा 7
िौ..याः 8; ह्रस्वः 3 7.4.7 उरृत ् 8
7.4.2 िाग्लोणप-शास्वृणिताम ् 7.4.8 णित्यं छन्दणस
7.4.3 भ्राज-भास-भाष-िीप-जीि-मील- 7.4.9 ियतेणििणग णलणट णलणट 12
पीडामन्यतरस्याम ् 7.4.10 िु
ऋतश्च संयोगािेगिः ु 11
गिः
7.4.4 लोपः णपबतेरीच्चाभ्यासस्य 7.4.11 ऋच्छत्यॄताम ्
7.4.5 णतष्ठतेणरत ् 7.4.12 शॄ-दॄ-प्रां ह्रस्वो िा ह्रस्वः 15
7.4.13 के ऽिः अिः 14 7.4.39 कव्यर्ध्र-पृतिस्यणिि लोपः

7.4.14 ि कणप 15 ् णकणत
7.4.40 द्यणत-स्यणत-मा-स्थाणमत णत
7.4.15 आपोऽन्यतरस्याम ् ् ; णत णकणत 47
इत 41
7.4.16 ऋ-दृशोऽणङ गिःु अणङ 20 7.4.41 शा-च्छोरन्यतरस्याम ्

ु ्
7.4.17 अस्यतेस्थक 7.4.42 िधातेणहिः णहः 44
7.4.18 श्वयतेरः 7.4.43 जहातेश्च णक्त्व जहातेः, णक्त्व 44
7.4.19 पतः पमु ् 7.4.44 णिभाषा छन्दणस छन्दणस 45
7.4.20 िि उम ् 7.4.45 ु िसणधत

सणधत ु िेमणधत णधष्व णधषीय ि
7.4.21 ु
शीङः साििधातकेु गिः शीङः 22 7.4.46 िो िि ् घोः िः, घोः 47
7.4.22 अयङ् णय ण्ङणत णय 29; ण्ङणत 25 7.4.47 ्

अि उपसगाित तः तः 49
7.4.23 उपसगािि ्-ध्रस्व ऊहतेः उ..स्वः 24 7.4.48 अपो णभ

7.4.24 एतेणलिणङ 7.4.49 सः स्याध िधातुके सः 52; णस 57
7.4.25 ु योिीघिः
अकृ त्साििधातक 7.4.50 तासस्त्योलोपः तासस्त्योः 52; लोपः 53
ु योः 29; िीघिः 26
अकृ त्साििधातक 7.4.51 णर ि
7.4.26 विौ ि विौ 27 7.4.52 ह एणत
7.4.27 रीङ् ऋतः ऋतः 30 7.4.53 यीििियोिीधी-िेव्योः
7.4.28 ् क्ष ु
णरङ् श-यग-णलङ् यणग्लङ्क्ष ु 29 7.4.54 ु
सणि मी-मा-घ-रभ-लभ-शक-पत-
7.4.29 ु
गिोऽणति-सं
योगाद्योः 30 पिामि इस ् सणि 57; अिः 56
7.4.30 यणङ ि यणङ 31 7.4.55 ् धामीत ्
आप-ज्ञप्यृ ्
ईत 56
7.4.31 ई रा-ध्मोः ई 33 7.4.56 िम्भ इच्च
7.4.32 अस्य विौ अस्य 35 7.4.57 मि ु िा
ु ोऽकमिकस्य गिो
(िा०) अव्ययस्य च्वािीत्वं िेणत िाच्यम ् (अभ्यास-प्रकरिम)्
7.4.33 क्यणि ि क्यणि 39 7.4.58 अत्र लोपोऽभ्यासस्य अभ्यासस्य 97
7.4.34 अशिायोिन्य-धिाया बभु क्षा-णपपासा-

ु 7.4.59 ह्रस्वः
गधेष ु 7.4.60 हलाणिः शेषः शेषः 61
7.4.35 ु
ि च्छन्दस्यपत्रस्य छन्दणस 39 7.4.61 ि ः खयः
शपूिाि
7.4.36 दुरस्यद्रिु णििस्यिृु षि ण्यणत णरषण्यणत 7.4.62 कु-होश्चःु िःु 64
7.4.37 अश्वाघस्यात ् ्
आत 38 7.4.63 ि कितेयणि ङ ि, यणङ 64
7.4.38 ु
िेि-सम्नयोयि ु काठके
जणष 7.4.64 कृ षेश्छन्दणस छन्दणस 65
7.4.65 िाधणति िधणि ति िध िणषि बोभूत ु तेणतक्ते ऽ 7.4.81 स्रिणत-शृिोणत-द्रिणत-प्रिणत-प्लिणत-
लष्यािपिीफित सं ् सणिष्यित ् च्यितीिां िा
्
कणरक्रत कणिक्रिि ् भणरभ्रि ् 7.4.82 ु यङ्-लुकोः
गिो यङ्खलुकोः 90
्
िणिर्ध्तो िणिद्युतत तणरत्रतः 7.4.83 िीघोऽणकतः
सरीसृपतं िरीिृजि ् ् ु-स्रंस-र्ध्ं
7.4.84 िीग िि ु स-भ्रं
ु स-कस-पत-पि-
ु
ि ागिीगन्तीणत ि
ममृज्य स्कन्दाम ्
7.4.66 उरत ् 7.4.85 ु
िगतोऽि ु
िाणसकान्तस्य ु ् 87
िक
7.4.67 द्य ुणत-स्वाप्योः संप्रसारिम ् स..म 68
् (िा०) पिान्ताविेणत िक्तव्यम ्
7.4.68 व्यर्ो णलणट णलणट 74 7.4.86 जप-जभ-िह-िश-भञ्ज-पशां ि
7.4.69 िीघि इिः णकणत िीघिः 70 7.4.87 िर-फलोश्च िरफलोः 89
7.4.70 अत आिेः ्
7.4.88 उत परस्यातः उत, ् अतः 89
7.4.71 तिािडु ् णिहलः तिात, ् िटु ् 72 7.4.89 णत ि
7.4.72 अश्नोतेश्च 7.4.90 रीगृदुपधस्य ि रीक ् 92; ऋदुपधस्य 91
7.4.73 भितेरः अः 74 (िा०) रीगृत्वत इणत िक्तव्यम ्
7.4.74 ससूिणे त णिगमे 7.4.91 रुणग्रकौ ि लुणक रुणग्रकौ, लुणक 92
7.4.75 ु श्लौ
णिजां त्रयािां गिः 7.4.92 ऋतश्च
् ; श्लौ 78
त्रयािाम 76 7.4.93 ु िङ्परेऽिग्लोपे
सििघणि
7.4.76 भृञाणमत ् ्
इत 81 ु अिग्लोपे 94; िङ्परे 97
लघणि,
7.4.77 अणति-णपपत्योश्च 7.4.94 िीघो लघोः
7.4.78 बहुलं छन्दणस ् -दृ-त्वर-प्रर्-िि-स्तॄ-स्पशाम ्
7.4.95 अत िृ
7.4.79 सन्यतः सणि 81 ्
अत 97
7.4.80 ओः प-यि ्
ु -ज्यपरे 81 7.4.96 णिभाषा िेणष्ट-िेष्ट्योः
7.4.97 ई ि गिः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे सप्तमाध्यायस्य ितर्िः
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे सप्तमोऽध्यायः॥

अर्ाष्टमोऽध्यायः
(णिरुणक्त-प्रकरिम)् ु
(अििाि-प्रकरिम)्
8.1.1 सििस्य िे 15 8.1.18 ु
अििािं सििमपािािौ 74
8.1.2 तस्य परमािेणडतम ् आिेणडतम 3् 8.1.19 आमणन्त्त्रतस्य ि

8.1.3 ु
अििािं ि 8.1.20 ु िििोः षष्ठी-ितर्ु ी-णितीयास्थयो-
यष्म
8.1.4 णित्य-िीियोः िाििािौ यष्म
ु िििोः 26; ष..स्थयोः 22
8.1.5 ि ििे
परेिज (िा०) एकिाक्ये यश्ु मिििािेशा िक्तव्याः
8.1.6 ु
प्र-समपोिः पािपूरिे (िा०) एते िािािाियोऽििािेश े िा िक्तव्याः
8.1.7 उपयिध्यधसः सामीप्ये 8.1.21 ्
बहुिििस्य िस-िसौ
8.1.8 िाक्यािेरामणन्त्त्रतस्यासूया-सम्मणत- 8.1.22 ते-मयािेकिििस्य एकिििस्य 23
कोप-कुत्सि-भत्सििषे ु 8.1.23 त्वा-मौ णितीयायाः
8.1.9 एकं बहुव्रीणहित ् ्
बहुव्रीणहित 10 8.1.24 ु े
ि ि-िा-हाहैियक्त ि 26
8.1.10 आबाधे ि 8.1.25 पश्यार्ैश्चािालोििे
8.1.11 कमिधारयिदुिरेष ु ्
कमिधारयित 15 8.1.26 सपूिाियाः प्रर्माया णिभाषा
8.1.12 ु
प्रकारे गििििस्य 8.1.27 णतङो गोत्रािीणि कुत्सिाभीक्ष्ण्ययोः
(िा०) डाणि णििणक्षते िे बहलम ् 8.1.28 णतङ्ङणतङः णतङ् 66
(िा०) कमिव्यणतहारे सिििाम्नो िे िाच्ये 8.1.29 ि लुट ् ि 66
समासिच्च बहुलम ् 8.1.30 ् ि-िे
णिपात ैयिि ्-यणि-हन्त-कु णिि-िे ् ि-्
ं ु कयोरुिरपिस्य िाम्भािो
(िा०) रत्री-िपस ्
िि-कणच्चि ु म्
्-यत्रयक्त
िक्तव्यः 8.1.31 िह प्रत्यारम्भे
8.1.13 ु
अकृ च्छ्रे णप्रय-सखयोरन्यतरस्याम ् 8.1.32 सत्यं प्रश्ने
8.1.14 यर्ास्वे यर्ायर्म ् 8.1.33 अङ्गाप्राणतलोम्ये अप्राणतलोम्ये 64
8.1.15 ु मि-
िन्द्वं रहस्य-मयाििाििि-व्यत्क्र 8.1.34 णह ि णह 35
यज्ञपात्रप्रयोगाणभव्यणक्तष ु 8.1.35 छन्दस्यिेकमणप साकाङ्खक्षम ्
(पिाणधकारः) 8.1.36 यािि ्-यर्ाभ्याम ् 38
8.1.16 पिस्य 8.3.54 8.1.37 पूजायां िािन्तरम ् 38
8.1.17 पिात ् 68 8.1.38 उपसगिव्यपेत ं ि
8.1.39 ु ः पूजायाम ्
त-पश्य-पश्यताहै 8.1.57 िि-णिणिि-गोत्राणि-तणितािेणडते-
्
पूजायाम 40 ष्वगतेः अगतेः 58
8.1.40 अहो ि अहो 41 8.1.58 िाणिष ु ि
8.1.41 शेष े णिभाषा णिभाषा 42 8.1.59 ि-िा-योगे प्रर्मा प्रर्मा 65
8.1.42 ु ि परीिायाम ्
परा 8.1.60 हेणत णक्षयायाम ् ्
णक्षयायाम 61
8.1.43 ु ैषिायाम ्
िणित्यिज्ञ 8.1.61 अहेणत णिणियोगे ि
ु
8.1.44 णकं णक्रयाप्रश्नेऽिपसगिमप्रणतणषिम ् 45 8.1.62 िाहलोप एिेत्यिधारिम ्
8.1.45 लोपे णिभाषा 8.1.63 िाणिलोपे णिभाषा णिभाषा 65
8.1.46 एणह-मन्ये प्रहासे लृट ् 8.1.64 िै-िािेणत ि च्छन्दणस छन्दणस 65
8.1.47 जात्वपूिम ि ् अपूिम ्
ि 49 8.1.65 एकान्याभ्यां समर्ािभ्याम ्
8.1.48 णकं िृि ं ि णिदुिरम ् 8.1.66 यद्भ्िृिाणित्यम ्
8.1.49 आहो उताहो िािन्तरम ् 8.1.67 पूजिात पू ् णजतमििािं
ु काष्ठाणिभ्यः
आहो, उताहो 50 पूजिात पू् णजतम 68
्
8.1.50 शेष े णिभाषा 8.1.68 सगणतरणप णतङ् 69
8.1.51 ् िेत कारकं
गत्यर् िलोटा लृि ि ् 8.1.69 कुत्सिे ि सप्यगोत्रािौ
ु
सिािन्यत ् ्
गत्यर्िलोटा, ि..न्यत 53 8.1.70 गणतगितौ गणतः 71
8.1.52 लोट ् ि लोट ् 54 8.1.71 णतणङ िोिाििणत
8.1.53 ु
णिभाणषतं सोपसगिमििमम ् 54 8.1.72 ि णिद्यमािित ्
आमणन्त्त्रतं पूिम 74
8.1.54 हन्त ि 8.1.73 िामणन्त्त्रते समािाणधकरिे
8.1.55 आम एकान्तरमामणन्त्त्रतमिणन्तके सामान्यिििम ् आमणन्त्त्र..रिे 74
8.1.56 यणि-त-ु परं छन्दणस 8.1.74 णिभाणषतं णिशेषिििे
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे ऽष्टमाध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥
॥ इणत सपािसप्ताध्यायी ॥
॥ अर् णत्रपािी ॥
अर्ाष्टमाध्यायस्य णितीयः पािः
8.2.1 पूित्रि ाणसिम ् 8.4.68 8.2.20 ग्रो यणङ ग्रः 21
्
8.2.2 िलोपः सपु -स्वर-सं
ज्ञा-तणु ग्िणधष ु कृ णत 8.2.21 अणि णिभाषा णिभाषा 22
8.2.3 ि म ु िे 8.2.22 परेश्च घाियोः
(िा०) णिष्ठािेशः षत्व-स्वर-प्रत्ययणिधीड-् 8.2.23 संयोगान्तस्य लोपः
णिणधष ु णसिो िक्तव्यः संयोगान्तस्य 24; लोपः 29
(िा०) णसज्झ्लोप एकािेश े णसिो िाच्यः (िा०) यिः प्रणतषेधो िाच्यः
8.2.4 उिाि-स्वणरतयोयििः स्वणरतो- 8.2.24 ्

रात सस्य सस्य 28
ु
ऽििािस्य 8.2.25 णध ि
8.2.5 एकािेश उिािेिोिािः एका..िेि 6 8.2.26 झलो झणल झणल 38
8.2.6 ु
स्वणरतो िाऽििािे पिािौ 8.2.27 ह्रस्वािङ्गात ्
8.2.7 िलोपः प्राणतपणिकान्तस्य 8 8.2.28 इट ईणट
8.2.8 ि णङ-सम्बिु योः
् 8.2.29 स्कोः संयोगाद्योरन्ते ि अन्ते ि 38
ं ु कािाम ्
(िा०) िा िपस 8.2.30 िोः कुः
ु रपिे प्रणतषेधो िक्तव्यः
(िा०) ङािि 8.2.31 हो ढः हः 35
8.2.9 मादुपधायाश्च मतोिोऽयिाणिभ्यः 8.2.32 िािेधाितोघिः धातोः 38; घः 33

मतोः 16; िः 15 8.2.33 ु
िा द्रुह-महु -ष्णह-णष्णहाम ्
8.2.10 झयः 8.2.34 िहो धः
8.2.11 संज्ञायाम ् 13 8.2.35 आहस्थः
्
8.2.12 आसन्दीििष्ठीिच्चक्रीित-कक्षीिद्र
ु म- 8.2.36 व्रश्च-भ्ररज-सृज-मृज-यज-राज-भ्राज-
् ण्िती
ण्िि-िमि च्छ-शां षः
8.2.13 उििाििधौ ु ि (िा०) परौ व्रजेः षः पिान्ते
8.2.14 ्
राजिाि सौराज्ये 8.2.37 ्
एकािो बशो भष झषन्तस्य रर्ध्ोः
8.2.15 छन्दसीरः छन्दणस 17 बशो..रर्ध्ोः 38
8.2.16 अिो िटु ् िटु ् 17 8.2.38 िधस्त-र्ोश्च
8.2.17 िाि ् घस्य 8.2.39 झलां जशोऽन्ते
8.2.18 कृ पो रो लः रो लः 22 8.2.40 झषस्त-र्ोधोऽधः
8.2.19 उपसगिस्यायतौ 8.2.41 ष-ढोः कः णस
(णिष्ठािेश-प्रकरिम)् 8.2.67 ु
अियाः श्वेतिाः परोडाश्च
8.2.42 ि ि िः
र-िाभ्यां णिष्ठातो िः पूिस्य 8.2.68 अहि ् 69
णिष्ठातो िः 61
(िा०) रूप-राणत्र-रर्न्तरेष ु रुत्वं िाच्यम ्
8.2.43 संयोगािेरातो धातोयिण्ितः ु
8.2.69 रोऽसणप रः 71
8.2.44 िाणिभ्यः ु
8.2.70 अम्नरूधरिणरत्यभयर्ा छन्दणस
8.2.45 ओणितश्च उभयर्ा छन्दणस 71
8.2.46 णक्षयो िीघाित ् 8.2.71 भिु श्च महाव्याहृतेः
8.2.47 श्योऽस्पशे 8.2.72 ु स-र्ध्ं
िस-स्रं ु स्विडुहां िः िः 75
8.2.48 अिोऽिपािािे 8.2.73 णतप्यिस्तेः
8.2.49 णििोऽणिणजगीषायाम ् 8.2.74 णसणप धातो रुिाि
8.2.50 णििाििोऽिाते णसणप, रुिाि 75; धातोः 79
8.2.51 शषु ः कः 8.2.75 िश्च
8.2.52 पिो िः 8.2.76 िोरुपधाया िीघि इकः 79
8.2.53 क्षायो मः मः 54 8.2.77 हणल ि हणल 78

8.2.54 प्रस्त्योऽन्यतरस्याम ् 8.2.78 उपधायां ि
ु
8.2.55 अिपसगाि तफ् ु ि-क्षीब-कृ शोिाघाः 8.2.79 ि भ-कुर्छिराम ्
8.2.56 ु
िि-णििोन्द-त्रा-रा-ह्रीभ्योऽन्यतर - 8.2.80 अिसोऽसेिािदु िो मः
स्याम ् अिसः, असेः, िात, ् िः, मः 81
8.2.57 ि ध्या-ख्या-पॄ-मूणच्छि-मिाम ् ि 61 8.2.81 एत ईि ् बहुिििे 82
8.2.58 णििो भोग-प्रत्यययोः (प्ल ुत-प्रकरिम)्
8.2.59 णभिं शकलम ्

8.2.82 िाक्यस्य टे ः प्ल ुत उिािः
िाक्य..प्ल ुतः 108; उिािः 99
8.2.60 ऋिमाधमण्ये
8.2.83 प्रत्यणभिािेऽशूद्रे
ु त-ि सूत-ि गूतािणि
8.2.61 िसि-णिषिािि-प्रतू
छन्दणस 8.2.84 दूरािूत े ि दूरािूत े 86
(क्वाणि-प्रकरिम)् 8.2.85 है-हेप्रयोगे है-हयोः
8.2.62 ण्िन्प्रत्ययस्य कुः कुः 63 8.2.86 ु तोऽिन्त्यस्याप्येकैकस्य प्रािाम ्

गरोरिृ
8.2.63 िशेिाि 8.2.87 ओमभ्यािािे
8.2.64 मो िो धातोः 65 8.2.88 ये यज्ञकमिणि यज्ञकमिणि 92
8.2.65 म्वोश्च 8.2.89 प्रििष्टेः टे ः 90
8.2.66 ु रुः
स-सजषो रुः 71 8.2.90 याज्यान्तः
8.2.91 ब्रूणह-प्रेष्य-श्रौषड ्-िौषडािहािामािेः 8.2.101 ु मािे

णिणिणत िोपमार्े प्रयज्य
आिेः 92 8.2.102 उपणर-णस्विासीणिणत ि
8.2.92 अग्नीत्प्रेषिे परस्य ि 8.2.103 स्वणरतमािेणडते-ऽसूया-सम्मणत-कोप-
8.2.93 णिभाषा पृष्टप्रणतिििे हेः णिभाषा 94 कुत्सिेष ु ्
स्वणरतम 105
8.2.94 ु
णिगृह्याियोगे ि 8.2.104 णक्षयाशीः-प्र ैषेष ु णतङाकाङ्खक्षायाम ्
8.2.95 आिेणडतं भत्सिि े भत्सिि े 96 8.2.105 अिन्त्यस्याणप प्रश्नाख्याियोः
ु ं णतङाकाङ्खक्षम ्
8.2.96 अङ्गयक्त 8.2.106 प्ल ुतािैि इदुतौ
8.2.97 णििायिमािािाम ् 98 8.2.107 ि ाधस्य
ू े पूिस्य
एिोऽप्रगृह्यस्यादूराित ि ा-
8.2.98 पूिं त ु भाषायाम ् दुिरस्येदुतौ
8.2.99 प्रणतश्रििे ि 8.2.108 तयोय्वाििणि संणहतायाम ्
8.2.100 ु
अििािं प्रश्नान्ताणभपूणजतयोः संणहतायाम 8् .4.68
्
अििु ािम 102
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे ऽष्टमाध्यायस्य णितीयः पािः ॥
अर्ाष्टमाध्यायस्य तृतीयः पािः

(रुँ -प्रकरिम)् 8.3.13 ढो ढे लोपः लोपः 14
8.3.1 ु ौ छन्दणस
मत-ु िसो रुँ सम्बि रुँ 12 8.3.14 रो णर रः 15
8.3.2 ु
अत्राििाणसकः ि त ु िा
पूिस्य 8.3.15 खरिसाियोणििसजििीयः णि..यः 16
8.3.3 आतोऽणट णित्यम ् 8.3.16 ु
रोः सणप रोः 17
ु
8.3.4 अििाणसकात ्
परोऽि ु
स्वारः 8.3.17 ि योऽणश
भो-भगो-अघो-अपूिस्य
8.3.5 ु
समः सणट भो..स्य 22; अणश 20
ं ु ािां सो िक्तव्यः
(िा०) संपक 8.3.18 ु ितरः शाकटायिस्य
व्योलिघप्रयत्
8.3.6 ु खय्यम्परे
पमः अम्परे 8 व्योः 22
(सणि-प्रकरिम)्
8.3.7 िश्छव्यप्रशाि ् िः 12; छणि 8
8.3.19 लोपः शाकल्यस्य लोपः 22
8.3.8 उभयर्क्ष ुि उभयर्ा 11; ऋक्षु 9
8.3.20 ओतो गाग्यिस्य
8.3.9 िीघाििणट समािपािे
् 8.3.21 उणञ ि पिे
8.3.10 िॄि पे
् 8.3.22 हणल सिेषाम ् हणल 23
8.3.11 स्वतिाि पायौ
8.3.12 कािािेणडते
8.3.23 ु
मोऽिस्वारः ु ारः 24
मः 26; अिस्व 8.3.49 छन्दणस िाऽप्रािेणडतयोः छन्दणस 54
8.3.24 िश्चापिान्तस्य झणल ्
8.3.50 कः-करत-करणत-कृ णध-कृ तेष्विणितेः
8.3.25 मो राणज समः ्िौ मः 27 8.3.51 पिम्याः परािध्यर्े पिम्याः 52
8.3.26 हे मपरे िा हे 27; िा 31 8.3.52 पातौ ि बहुलम ्
(िा०) यिलपरे यिला िा ु ष्ठ-पार-पि-पयस-्
8.3.53 षष्ठ्याः पणत-पत्र-पृ
8.3.27 िपरे िः पोषेष ु 54
8.3.28 ् ुक ् शणर
ङ्-िोः कुक-ट 8.3.54 इडाया िा
(मूध िन्यािेश-प्रकरिम)्
8.3.29 डः णस धटु ् णस धटु ् 30
8.3.55 ि ः
अपिान्तस्य मूधन्य 119
8.3.30 िश्च
ु ् 8.3.56 सहेः साडः सः सः 119
8.3.31 णश तक
्
8.3.57 इि-कोः 119
8.3.32 ्
ु णित्यम
ङमो ह्रस्वािणि ङमि ्
अणि 33 ्
ु -णिसजि
8.3.58 िम िीय-शव्यििायेऽणप 119
8.3.33 मय उञो िो िा 8.3.59 आिेश-प्रत्यययोः

8.3.34 णिसजििीयस्य सः णिसजििीयस्य 54 8.3.60 शाणस-िणस-घसीिां ि
8.3.35 शप िरे णिसजििीयः णिसजििीयः 36 8.3.61 स्तौणत-ण्योरेि षण्यभ्यासात ्
8.3.36 िा शणर ्
िेः, षणि, अभ्यासात 62
(िा०) खप िरे शणर िा णिसगिलोपः 8.3.62 सः णस्वणि-स्वणि-सहीिां ि

8.3.37 कुप्वोः क पौ ि कुप्वोः 49 8.3.63 प्राणक्सताि्व्यिायेऽणप
् ; अ्व्यिायेऽणप 70
प्राणक्सतात 64
8.3.38 सोऽपिािौ सः 54; अपिािौ 39
8.3.64 स्थाणिष्वभ्यासेि िाभ्यासस्य 70
8.3.39 इिः षः षः 48
8.3.65 उपसगाित स ् िोणत-स
ु ु
िणत-स्यणत-
8.3.40 िमस-प् रसोगित्योः
ु
स्तौणत-स्तोभणत-स्था-सेिय-सेध-णसि-
8.3.41 इदुदुपधस्य िाप्रत्ययस्य
सञ्ज-स्वञ्जाम ् ्
उपसगाित 77
8.3.42 णतरसोऽन्यतरस्याम ् अन्यतरस्याम 44
्
8.3.66 सणिरप्रतेः
8.3.43 णिणरत्रश्चतणु रणत कृ त्वोऽर्े
8.3.67 स्तन्भोः 68
8.3.44 ु सामर्थ्े
इससोः ु 45
इससोः
8.3.68 अिाच्चालम्बिाणिदूयियोः ्
अिात 69
8.3.45 ु
णित्यं समासेऽििरपिस्थस्य 47
8.3.46 अतः कृ -कणम-कं स-कुम्भ-पात्र-कुशा-
8.3.69 िेश्च स्विो भोजिे
किीष्विव्ययस्य 8.3.70 पणर-णि-णिभ्यः सेि-णसत-सय-णसि-ु
8.3.47 अधः-णशरसी पिे सह-सटु ्-स्त-ु स्वञ्जाम ् पणरणिणिभ्यः 71
8.3.48 कस्काणिष ु ि 8.3.71 णसिािीिां िाऽ्व्यिायेऽणप िा 76
8.3.72 ु
अि-णि-पयि णभ-णिभ्यः स्यन्दतेरप्राणिष ु 8.3.97 अम्बाम्ब-गो-भूणम-सव्याप-णि-णत्र-कु-
8.3.73 िेः स्कन्देरणिष्ठायाम ् स्कन्देः 74 शेकु-शङ्ख्िङ्ग-ु मणञ्ज-पणञ्ज-परमे
ु -
8.3.74 परेश्च बणहिणििव्यणग्नभ्यः स्थः
8.3.75 पणरस्कन्दः प्राच्यभरतेष ु 8.3.98 ु
सषामाणिष ुि
8.3.76 स्फुरणत-स्फुलत्योणि िणि ि-णिभ्यः 8.3.99 एणत संज्ञायामगात ् 100
8.3.77 िेः स्कभ्नातेणि ित्यम ् 8.3.100 िक्षत्रािा

8.3.78 इिः षीर्ध्ं-लुङ्-णलटां धोऽङ्गात ् ्
8.3.101 ह्रस्वात तािौ तणिते तािौ 104
इ..धः 79 8.3.102 णिसस्तपताििासेििे
8.3.79 णिभाषेटः ् -ततक्ष
ु त-तत
8.3.103 यष्म ् ःु ष्वन्तःपािम ्
8.3.80 समासेऽङ्गल ु ेः सङ्गः समासे 85 ु िितक्षुःष ु 104
यष्म
8.3.81 भीरोः स्थािम ् 8.3.104 ु केषाम ्
यजष्ये ्
एके षाम 106
8.3.82 अग्नेः स्तत ्
ु -स्तोम-सोमाः 8.3.105 स्ततु -स्तोमयोश्छन्दणस छन्दणस 109
8.3.83 ज्योणतरायषु ः स्तोमः 8.3.106 पूिपि िात ् 107
8.3.84 मातृ-णपतृभ्यां स्वसा स्वसा 85 8.3.107 ु

सञः
8.3.85 ु
मातः-णपत ु ािमन्यतरस्याम ्
भ्य 8.3.108 सिोतेरिः
्
अन्यतरस्याम 86 8.3.109 सहेः पृतितािभ्यां ि
8.3.86 अणभ-णिसः स्तिः शब्दसंज्ञायाम ् 8.3.110 ि रपर-सृणप-सृणज-स्पृणश-स्पृणह-
8.3.87 उपसगि-प्रादुभ्यािमणस्तयिवपरः सििािीिाम ् ि 119
8.3.88 ु ु
भ्यःि सणप-सू
स-णि-णिदुि णत-समाः 8.3.111 ्
सात-पिाद्योः
8.3.89 णि-ििीभ्यां स्नातेः कौशले 8.3.112 णसिो यणङ
8.3.90 सूत्र ं प्रणतष्णातम ् 8.3.113 सेधतेग ितौ
8.3.91 कणपष्ठलो गोत्रे 8.3.114 प्रणतस्तब्ध-णिस्तब्धौ ि
8.3.92 प्रष्ठोऽग्रगाणमणि 8.3.115 सोढः
8.3.93 िृक्षासियोणििष्टरः णिष्टरः 94 8.3.116 ु
स्तम्भ-णसि -ु सहां िणङ
8.3.94 छन्दोिाणम्न ि 8.3.117 ु ः स्य-सिोः
सिोते
8.3.95 गणि-यणु धभ्यां णस्थरः 8.3.118 सिेः परस्य णलणट
8.3.96 णि-कु-शणम-पणरभ्यः स्थलम ् 8.3.119 णि-व्यणभभ्योऽ्व्यिाये िा छन्दणस
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे ऽष्टमाध्यायस्य तृतीयः पािः ॥

ु पािः
अर्ाष्टमाध्यायस्य ितर्िः
(ित्व-प्रकरिम)् 8.4.18 शेष े णिभाषाऽक-खािािषान्त उपिेश े
8.4.1 र-षाभ्यां िो िः समािपिे 8.4.19 अणितेः 21
रषाभ्यां िो िः 39; समािपिे 2 8.4.20 अन्तः
(िा०) ऋििाििस्य ित्वं िाच्यम ् 8.4.21 उभौ साभ्यासस्य
8.4.2 अट ्-कु-प्वाङ्-िम्लव्यिाये
ु ऽणप 39
8.4.22 ि
हन्तेरत्पूिस्य 24
् ज्ञायामगः
8.4.3 पूिपि िात सं 8.4.23 ि-मोिाि
् ; संज्ञायाम 4्
पूिपि िात 13
8.4.24 अन्तरिेश े 25
8.4.4 ु
ििं परगा-णमश्रका-णसध्रका-शाणरका-
8.4.25 अयिं ि
कोटराऽग्रेभ्यः ििम 6्
8.4.26 छन्दस्यृििग्रहात ् छन्दणस 27
8.4.5 ु
प्र-णिरन्तः-शरेक्ष-प्लक्षाि-काष्यि
-खणिर-
8.4.27 ु ोरु-षभ्यः
िश्च धातस्थ ु िः 28
पीयूक्षाभ्योऽसंज्ञायामणप
8.4.28 उपसगािििोत्परः ्
8.4.6 णिभाषौषणध-ििस्पणतभ्यः
8.4.29 कृ त्यिः 34
8.4.7 अह्नोऽिन्तात ्
(िा०) कृ त्स्थस्य ित्वे णिणििण्िस्योपसङ्खख्यािं
8.4.8 िाहिमाणहतात ्
कतिव्यम ्
8.4.9 पािं िेश े ्
पािम 10
8.4.30 िेणििभाषा णिभाषा 31
8.4.10 िा भाि-करियोः िा 11
8.4.31 ु
हलश्चेजपधात ् हलः 32
8.4.11 ्
प्राणतपणिकान्त-िमु -णिभणक्तष ुि
8.4.32 ु
इजािेः सिमः
प्राणत..णक्तष ु 13
8.4.33 िा णिंस-णिक्ष-णिन्दाम ्
8.4.12 ु
एकाजिरपिे िः
8.4.34 ि भा-भू-पू-कणम-गणम-प्यायी-िेपाम ्
8.4.13 कुमणत ि
ि 39
8.4.14 उपसगाििसमासेऽणप िोपिेशस्य
8.4.35 ्
षात पिान्तात ्
्
8.4.36 िशेः षान्तस्य
8.4.15 ु
णहि-मीिा
8.4.37 पिान्तस्य
8.4.16 आणि लोट ्
8.4.38 पिव्यिायेऽणप
8.4.17 ु
िेगिि-िि-पत-पि-घ-मा-स्यणत-
8.4.39 ु ाणिष ु ि
क्षभ्न
हणन्त-याणत-िाणत-द्राणत-िाणत-
(िा०) आिायाििित्वं ि
िपणत-िहणत-शाम्यणत-णििोणत-
िेणग्धष ु ि िेः 18
(हल्ग्सणि-प्रकरिम)् (हल्ग्सणि-प्रकरिम)्
8.4.40 स्तोः श्चिु ा श्चःु स्तोः 42 8.4.53 ्
झलां जश झणश ् ; जश 54
झलाम 56 ्
8.4.41 ष्टुिा ष्टुः 8.4.54 अभ्यासे ििि िर ्56

8.4.42 ि पिान्ताट्टोरिाम ् ि 44 8.4.55 खणर ि
(िा०) अिाम्निणत-िगरीिाणमणत िाच्यम ् 8.4.56 िाऽिसािे 57
8.4.43 तोः णष तोः 44 8.4.57 ु

अिोऽप्रगृह्यस्याििाणसकः
8.4.44 शात ् 8.4.58 ु
अिस्वारस्य यणय परसिििः
8.4.45 ु
यरोऽििाणसके ु
ऽििाणसको िा अ..णय 59; परसिििः 60; सिििः 62
यरः, िा 47 8.4.59 िा पिान्तस्य
(िा०) प्रत्यये भाषायां णित्यम ् 8.4.60 तोणलि
(णित्व-प्रकरिम)् 8.4.61 ि
उिः स्था-स्तम्भोः पूिस्य ि 62
पूिस्य
8.4.46 अिो र-हाभ्यां िे अिः 47; िे 52 8.4.62 झयो होऽन्यतरस्याम ्
8.4.47 अिणि ि ्
झयः 63; अन्यतरस्याम 65
(िा०) शरः खयो िे भित इणत िक्तव्यम ् 8.4.63 शश्छोऽणट

(िा०) अिसािे ि यरो िे भित इणत िक्तव्यम ् (िा०) छत्वममीणत िाच्यम ्
8.4.48 ु
िाणिन्याक्रोशे पत्रस्य ि 52 8.4.64 हलो यमां यणम लोपः हलः, लोपः 65
(िा०) ियो णितीयाः शणर पौष्करसािेणरणत 8.4.65 झरो झणर सििे
िाच्यम ् 8.4.66 ु
उिािािििािस्य स्वणरतः
8.4.49 शरोऽणि अििु ािस्य स्वणरतः 67
8.4.50 णत्रप्रभृणतष ु शाकटायिस्य 8.4.67 िोिाि-स्वणरतोियमगाग्यि-काश्यप-

8.4.51 सिित्र शाकल्यस्य गालिािाम ्
8.4.52 िीघाििािायाििाम ् 8.4.68 अअ
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे ऽष्टमाध्यायस्य ितर्िः पािः ॥
॥ इणत णत्रपािी ॥
॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे अष्टमोऽध्यायः॥
॥ इणत पाणििीयाष्टाध्यायीसूत्रपाठः॥
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी अ
-अ- ु ाणिभ्यष्ठक ् 5.3.108
अङ्गल्य अट्कुप्वाङ्नम्लु व्य० 8.4.2 ् दृत्वर ०
अत िृ 7.4.95
अि उपसगाििः 7.4.47 अडभ्यासव्यिा० 6.1.136 अत्यन्तसंयोगे ि 2.1.29
अअ 8.4.68
अिः 6.4.138 अड्गाग्यिगालियोः 7.3.99 अत्र लोपोऽभ्या० 7.4.58
अि 4.3.31
अिः कतृयि णक 6.1.195 अिञौ ि 4.3.33 ु
अत्राििाणसकः ० 8.3.2
अ प्रत्ययात ् 3.3.102
अिः कमिकतिणर 3.1.62 अिािकमिकाि ०् 1.3.88 अणत्रभृगकु ु त्सि ० 2.4.65
अ साम्प्रणतके 4.3.9
अिः परणिि ०् 1.1.57 ु े
अणि णियक्त 6.2.75 अत्वसन्तस्य ० 6.4.14
अंश ं हारी 5.2.69
अितुरणिितुर० 5.4.77 अणिञोरिाषियो ० 4.1.78 अिः सिेषाम ् 7.3.100
अकः सििे ० 6.1.101
अिश्च 1.2.28 अणिििःु 5.4.15 अिभ्यस्तात ् 7.1.4
अकणर्तं ि 1.4.51
अिस्तास्वत ०् 7.2.61 अिणु ित ०् 1.1.69 अिशिि ं लोपः 1.1.60
अकतिणर ि ० 3.3.19
अणि र ऋतः 7.2.100 अिृगयिाणिभ्यः 4.3.73 अिस औ स ु ० 7.2.107
ृ ि े पिमी
अकतियि 2.3.24
अणि णिभाषा 8.2.21 अिो द्व्यिः 4.1.156 अिसो मात ् 1.1.12
अकमिकाच्च 1.3.26
अणि शीष िः 6.1.62 अिोऽप्रगृह्यस्य ० 8.4.57 अिसोऽसेिािदु ० 8.2.80
ु भ्र ुिां० 6.4.77
अणि श्नधातु ् णि ि
अि कमि 3.3.12 अणिकमिणि क्तः ० 3.4.71
अणििहणस्तधे ० 4.2.47 अि क् ु णटणलकायाः 4.4.18 अणिप्रभृणतभ्यः ० 2.4.72
अकमिधारये ० 6.2.130
अणििाििेश ० 4.3.96 अि ि ् 5.2.103 अदूरभिश्च 4.2.70
अकृ च्छ्रे ० 8.1.13
अिो णणिणत 7.2.115 ्
अि मणहष्याणिभ्यः 4.4.48 ु
अिेङ ् गिः 1.1.2
अकृ त्साििधातु ० 7.4.25
अिो यत ् 3.1.97 अत आिेः 7.4.70 अिो जणग्धल ्ि ० 2.4.36
अके जीणिकाऽर्े 6.2.73
अिो रहाभ्यां िे 8.4.46 अत इञ ् 4.1.95 अिोऽििे 3.2.68
अके िोभिणिष्य ० 2.3.70
अिोऽन्त्याणि णट 1.1.64 अत इणिठिौ 5.2.115 ु शे
अिोऽिपिे 1.4.70
अक्षशलाका ० 2.1.10
्
अि प्रत्यिि० 5.4.75 ्
अत उत सािि ० 6.4.110 अद्भ्ड ् डतराणि ० 7.1.25
अक्षेष ु ग्लहः 3.3.70
अवकािशक्तौ 6.2.157 अत उपधायाः 7.2.116 अणद्भः संस्कृतम ् 4.4.134
अक्षोऽन्यतरस्याम ् 3.1.75
अच्च घेः 7.3.119 अत एकहल ् ० 6.4.120 अद्यश्वीिाऽिष्टब्धे 5.2.13
अक्ष्णोऽिशििात ् 5.4.76
अच्छ गत्यर् िििेष ु 1.4.69 अतः कृ कणमकं स० 8.3.46 अधःणशरसी पिे 8.3.47
अगारान्ताट्ठि ् 4.4.70
अजयं संगतम ् 3.1.105 अतश्च 4.1.177 अणधकम ् 5.2.73
अगारैकिेश े ० 3.3.79
ु ०
अजािी गि 5.3.58 अणतग्रहाव्यर् ० 5.4.46 अणधकरििा ० 2.3.68
अग्नीत्प्रेषिे ० 8.2.92
अजािेणिितीयस्य 6.1.2 अणतर्ेणयिः 5.4.26 अणधकरििा ० 2.2.13
ु
अग्नेः स्तत्स्तो० 8.3.82
अजाद्यतष्टाप ् 4.1.4 अणतरणतक्रमिे ि 1.4.95 अणधकरिणििा ० 5.3.43
अग्नेढकि ् 4.2.33
अजाद्यिन्तम ् 2.2.33 अणतशायि े ० 5.3.55 अणधकरिे बिः 3.4.41
अग्नौ िेः 3.2.91
अजाणिभ्यां र्थ्ि ् 5.1.8 अतेः शुिः 5.4.96 अणधकरिे शेतःे 3.2.15
अग्नौ पणरिाय्य० 3.1.131
अणजिान्तस्योिर० 5.3.82 अतेरकृ त्पिे 6.2.191 अणधकरि ैता ० 2.4.15
अग्राख्यायाम ुरसः 5.4.93
अणजिृज्योश्च 7.3.60 अतो गिेु 6.1.97 अणधकृ त्य कृ ते ० 4.3.87
अग्राद्यत ् 4.4.116
अजेव्यघि ञपोः 2.4.56 अतो िीघो यणञ 7.3.101 अणधपरी अि ० 1.4.93
अग्रान्तशुि० 5.4.145
अज्झिगमां सणि 6.4.16 अतो णभस ऐस ् 7.1.9 अणधरीश्वरे 1.4.97
अणङतश्च 6.4.103
अज्ञाते 5.3.73 अतो येयः 7.2.80 अणधशीङ्खस्था ० 1.4.46
अङ्ग इत्यािौ ि 6.1.119
अिेः पूजायाम ् 7.2.53 अतो रोरप्ल ुताि ् ० 6.1.113 अधीगर् िियेशां ० 2.3.52
ु ं णतङ्०
अङ्गयक्त 8.2.96
अिेलुिक ् 5.3.30 अतो लोपः 6.4.48 अधीष्टे ि 3.3.166
अङ्गस्य 6.4.1
अिेश्छन्दस्य ० 6.1.170 अतो ल्ग्रान्तस्य 7.2.2 ु
अधिा 5.3.17
अङ्गाणि म ैरेय े 6.2.70
अिोऽिपािाि े 8.2.48 ि ोः
अतो हलािेलघ 7.2.7 अधेः प्रसहि े 1.3.33
अङ्गाप्राणतलोम्ये 8.1.33
अञ्जेः णसणि 7.2.71 अतो हेः 6.4.105 अधेरुपणरस्थम ् 6.2.188
ु ेिािरुणि
अङ्गल 5.4.114
अणिाणसकायाः० 5.4.118 अतोऽम ् 7.1.24 अध्ययितो ० 2.4.5
अ अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
अध्यध िपूिणि िगो ० 5.1.28 ु रञ ्

अििािािे 4.2.44 अन्तःपूिपि िाट्ठञ ् 4.3.60 अपरस्पराः ० 6.1.144
अध्यायन्यायो ० 3.3.122 ु
अििािािेश्च 4.3.140 अन्तरं बणहयोगो ० 1.1.36 अपणरमािणब ० 4.1.22
ु
अध्यायाििाक ० 5.2.60 ु
अििािे ि 6.1.190 अन्तरिेश े 8.4.24 अपणरह्वृताश्च 7.2.32
अध्याणयन्यिेश ० 4.4.71 ु
अििािे ि ० 6.1.120 अन्तरपणरग्रहे 1.4.65 अपरोक्षे ि 3.2.119
अध्यायेष्विे षेः 4.3.69 ु तश्च ० 3.2.149
अििािे अन्तराऽन्तरेि ० 2.3.4 अपिगे तृतीया 2.3.6
अर्ध्िो यत्खौ 5.2.16 ु
अििािोपिेश ० 6.4.37 अन्तघििो िेश े 3.3.78 अपस्करो रर्ाङ्गम ् 6.1.149
अर्ध्यकिु षाय ० 6.2.10 ु
अििाणसकस्य ० 6.4.15 अन्तधौ येिािशि ० 1.4.28 अपस्पृधर्े ामा ० 6.1.36
ुि तुरि ०
अर्ध्यक्र 2.4.4 ु
अििाणसकात ०् 8.3.4 अन्तबिणहभ्यां ० 5.4.117 अपह्निे ज्ञः 1.3.44
अि उपधालो ० 4.1.28 ु
अिपिसिाि ० 5.2.9 अन्तिित्पणत ० 4.1.32 अपाच्च 6.2.186
अिङ् सौ 7.1.93 ु
अिपद्यिे
ष्टा 5.2.90 अन्तश्च 6.2.180 अपाच्चतुष्पा ० 6.1.142
अिणि ि 8.4.47 ु
अिपराभ्यां कृ ञः 1.3.79 अन्तश्च तिै ० 6.1.200 अपािाि े ० 5.4.45
अित्यन्तगतौ क्तात ् 5.4.4 ु
अिपसगाि ज्ज्ञः 1.3.76 अन्तात्यन्ता ० 3.2.48 अपािाि े पिमी 2.3.28
अित्याधाि ० 1.4.75 ु
अिपसगाि त ० ् 8.2.55 अन्ताणििच्च 6.1.85 अपािाि े ० 3.4.52
अिद्यति े णहिल ् ० 5.3.21 अिपसगाि ु िा 1.3.43 अणन्तकबाढ ० 5.3.63 अपाििः 1.3.73
अिद्यति े लङ् 3.2.111 ु
अिपसगाि ० 3.1.138 अन्तोऽित्याः 6.1.220 अणपः पिार् िस ० 1.4.96
अिद्यति े लुट ् 3.3.15 ु
अिपसज ििात ् 4.1.14 अन्तोििादुिर ० 6.1.169 अपूिपि िािन्य ० 4.1.140
अिन्तािसर्े ० 5.4.23 ु
अिप्रणतगृ िश्च 1.4.41 ् िं ०
अन्त्यात पू 6.2.83 अपृक्त एकाल ् ० 1.2.41
अिन्त्यस्याणप ० 8.2.105 ु
अिप्रिििाणि ० 5.1.111 अिाण्िः 4.4.85 अपे िे शतमसोः 3.2.50
अिणभणहते 2.3.1 ु
अिब्राह्मिाणिणिः 4.2.62 अिेि व्यञ्जिम ् 2.1.34 अपे ि लषः 3.2.144
अििकॢप्त्यमष ि ० 3.3.145 ु त्समया
अियि 2.1.15 अन्यतो ङीष ् 4.1.40 अपेतापोढम ुक्त ० 2.1.38
अिश्च 5.4.108 ु क्षिे
अिलि 1.4.84 अन्यर् ैिंकर्म ०् 3.4.27 अपो णभ 7.4.48
अिसन्तािप ं ु ० 5.4.103 ु िरिािाम ् 2.4.3
अििािे अन्यपिार्े ि ० 2.1.21 अपोिप्त्रपा ० 4.2.27
अिाप्यकः 7.2.112 ु
अिणिपयि णभ ० 8.3.72 अन्याराणितरिे ० 2.3.29 अप पू् रिी ० 5.4.116
अणिगन्तोऽितौ ० 6.2.52 ु
अिशणतकािीिां ० 7.3.20 अन्येभ्योऽणप ० 3.2.178 अप्तृन्तवृ स्वसृि ० 6.4.11
अणितेः 8.4.19 ु
अिस्वारस्य ० 8.4.58 अन्येभ्योऽणप ० 3.3.130 अप्ल ुतिदुपणस्थते 6.1.129
अणिणितां हल ० 6.4.24 अिृष्यािन्तये ० 4.1.104 अन्येभ्योऽणप ० 3.2.75 अभाणषतपस्क ं ु ाच्च 7.3.48
ु
अिकम्पायाम ् 5.3.76 अि ेकमन्यपिार्े 2.2.24 अन्येषामणप ० 6.3.137 अणभजिश्च 4.3.90
ु
अिकरिं िा ० 1.4.62 अि ेकाणित्सििस्य 1.1.55 अन्येष्वणप दृश्यते 3.2.101 'अणभणजणििभृ ० 5.3.118
ु
अिकाणभका ० 5.2.74 अिो िटु ् 8.2.16 ु
अिच्यािलोम्ये 3.4.64 अणभज्ञाििि े लृ ट ् 3.2.112
ु
अिगिमायामे 5.4.83 अिो बहुव्रीहेः 4.1.12 अिितप्ताद्रहसः 5.4.81 अणभणिणिशश्च 1.4.47
ु
अिगाणििष्ठक ् 5.4.13 अिो भािक ० 6.2.150 ु िम ुणल 6.1.53
अपगरो अणभणिष्क्रामणत ० 4.3.86
ु गामी
अिग्िलं 5.2.15 अिोऽश्माय ० 5.4.94 अपघिोऽङ्गम ् 3.3.81 अणभणिसः ० 8.3.86
ु
अिििौ स ुणप्पतौ 3.1.4 अिोरकमिकात ् 1.3.49 अपणितश्च 7.2.30 अणभप्रत्यणतभ्यः ० 1.3.80
अििािंु ि 8.1.3 अिोरप्रधािक ० 6.2.189 अपत्यं पौत्र ० 4.1.162 अणभरभागे 1.4.91
अििािं ु पिम ०् 6.1.158 अिौ कमिणि 3.2.100 अपर्ं िपसं ु कम ् 2.4.30 अणभणिधौ भाि ० 3.3.44
ु
अििािं प्रश्ना ० 8.2.100 अि ् 6.4.167 अपिातौ ० 4.2.135 अणभणिधौ ० 5.4.53
ु
अििािं सििम ०् 8.1.18 अन्तः 6.2.92 अपिान्तस्य ० 8.3.55 अभूततद्भािे ० 5.4.50
ु
अििािणङत ० 1.3.12 अन्तः 6.2.143 अपपणरबणहरि ० 2.1.12 िु म ्
अभेमख 6.2.185
ु
अििािस्य ि ० 6.1.161 अन्तः 6.2.179 अपपरी िज िि े 1.4.88 अभेश्चाणिदूये 7.2.25
ु
अििािस्य ० 6.1.59 अन्तः 8.4.20 अपणमत्यया ० 4.4.21 अभ्यणमत्राच्छ ि 5.2.17
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी आ
अभ्यस्तस्य ि 6.1.33 अमे िाििं ० 6.2.90 ु
अव्यक्तािकरिा ० 5.4.57 अणस्थिणधस ० 7.1.75
अभ्यस्तािामाणिः 6.1.189 अयिः स्वाणमिै ० 3.1.103 अव्ययं णिभणक्त ० 2.1.6 अििो ियोश्च 1.2.59
अभ्यासस्यासििे 6.4.78 अिििस्त्रसाििञः 6.4.127 अव्ययसिििाम्ना ० 5.3.71 अिद्युिमः 1.4.107
अभ्यासाच्च 7.3.55 अशिआणिभ्योऽि ् 5.2.127 अव्ययात्त्यप ् 4.2.104 अिायामेधा ० 5.2.121
अभ्यासे िि ि 8.4.54 अहिः 3.2.12 ु
अव्ययािािपः 2.4.82 अस्य च्वौ 7.4.32
ु ाियांप्र ० 3.1.42
अभ्यत्स अहिः प्रशंसायाम ् 3.2.133 अव्ययीभािः 2.1.5 अस्यणततृषोः ० 3.4.57
ु
अमिष्यकतृ ि े ि 3.2.53
क अहे कृ त्यतृिश्च 3.3.169 अव्ययीभािश्च 1.1.41 अस्यणतिणक्त ० 3.1.52
अमहििं िगरे ० 6.2.89 अलंकृणणिरा ० 3.2.136 अव्ययीभािश्च 2.4.18 ु ्
अस्यतेस्थक 7.4.17
अमािस्यिन्य ० 3.1.122 अलङ्खिोः ० 3.4.18 अव्ययीभािाच्च 4.3.59 अस्वाङ्गपूिपि िािा 4.1.53
अमािास्याया िा 4.3.30 ु
अलुगिरपिे 6.3.1 अव्ययीभािे ० 6.3.81 अहंशभु मोयस ुि ् 5.2.140
अणम पूिःि 6.1.107 अलोऽन्त्यस्य 1.1.52 अव्ययीभािे श ० 5.4.107 अहि ् 8.2.68
अम ु ि च्छन्दणस 5.4.12 अलोऽन्त्यात ् ० 1.1.65 अव्ययेऽयर्ाणभ ० 3.4.59 अहस्सिैकिेश ० 5.4.87
अमूध िमस्तकात ०् 6.3.12 अल्पाख्यायाम ् 5.4.136 अव्याििद्यािि ० 6.1.116 अहीि े णितीया 6.2.47
अम ैिाव्ययेि 2.2.20 अल्पावतरम ् 2.2.34 अशिायोिन्य ० 7.4.34 अहेणत णिणियोगे ि 8.1.61
अमो मश ् 7.1.40 अल्पे 5.3.85 अशब्दे यत्खा ० 4.3.64 अहो ि 8.1.40
् िौ
अम सम्ब ु 7.1.99 अिोपोऽिः 6.4.134 अशाला ि 2.4.24 अह्नष्टखोरेि 6.4.145
अम्नरूधरिणर ० 8.2.70 अिक्रयः 4.4.50 अश्नोतेश्च 7.4.72 अह्नोऽिन्तात ् 8.4.7
अम्बाऽर् िि ० 7.3.107 अिक्षेपिे कि ् 5.3.95 अश्वक्षीरिृषल ० 7.1.51 अह्नोऽह्न एतेभ्यः 5.4.88
अम्बाम्बगोभू ० 8.3.97 अिङ् स्फोटा ० 6.1.123 अश्वपत्याणिभ्यश्च 4.1.84 -आ-
अयःशूलिण्डा ० 5.2.76 अििक्षे ि 3.4.15 अश्वस्य ैकाहगमः 5.2.19
आ कडारािेका ० 1.4.1
अयङ् णय ण्ङणत 7.4.22 अिद्यपण्य ० 3.1.101 अश्वाघस्यात ् 7.4.37
आ ि त्वात ् 5.1.120
अयिं ि 8.4.25 अिपर्ाणस ि 6.1.121 अश्वाणिभ्यः फञ ् 4.1.110
आ ि हौ 6.4.117
अयियािीणि ० 1.4.20 अियिादृतोः 7.3.11 अणश्वमािि ् 4.4.126
आ सिििाम्नः 6.3.91
अयामन्तािा ० 6.4.55 अियिे ि ० 4.3.135 अषडक्षाणशतङ्ग्व ० 5.4.7
् ्
आकषाित ष्ठल 4.4.9
ु
अरण्यान्मिष्ये 4.2.129 अियणस ठं श्च 5.1.84 अषष्ठ्यतृतीया ० 6.3.99
आकषािणिभ्यः कि ् 5.2.64
अणरष्टगौडपूिे ि 6.2.100 अियाःश्वेतिाः ० 8.2.67 अष्टि आ णिभक्तौ 7.2.84
आकाणलक ० 5.1.114
अरुणििषिजन्त ० 6.3.67 अिसमिेभ्य ० 5.4.79 अष्टिः संज्ञायाम ् 6.3.125
आक्रन्दाट्ठि 4.4.38
अरुमििश्चक्ष ुश्चे ० 5.4.51 अिाच्चालम्बिा ० 8.3.68 अष्टिो िीघाित ् 6.1.172
आक्रोशे ि 6.2.158
अणतिणपपत्योश्च 7.4.77 अिात क ् ु टारच्च 5.2.30 अष्टाभ्य औश ् 7.1.21
आक्रोशे िणय ० 3.3.112
अणतिलूधूस ू ० 3.2.184 अिाद्ग्रः 1.3.51 असंज्ञायां णतल ० 4.3.149
आक्रोशेऽ ० 3.3.45
अणििह्रीब्लीरी ० 7.3.36 अिारपारात्य ० 5.2.11 असंयोगाणिट ् णकत ् 1.2.5
आ्िेस्तच्छील ० 3.2.134
अर् िििधातु ० 1.2.45 अिृिािणप बहु ० 4.2.125 असमासे ० 5.1.20
आख्यातोपयोगे 1.4.29
अर्े 6.2.44 अिृिाभ्यो ििी ० 4.1.113 अणसििित्राभात ् 6.4.22
आगिीिः 5.2.14
अर्े णिभाषा 6.3.100 अिे ग्रहो ० 3.3.51 अस ुरस्य स्वम ् 4.4.123
आगस्त्यकौ ० 2.4.70
अिेः संणिणिभ्यः 7.2.24 अिे तॄस्त्रोघिञ ् 3.3.120 ि लाट ०
असूयल 3.2.36
आग्रहायण्य ० 4.2.22
अधं िपस ं ु कम ् 2.2.2 अिे यजः 3.2.72 अस्तं ि 1.4.68
आङ उद्गमि े 1.3.40
अध ििािः पणं ु स ि 2.4.31 अिेः कः 5.4.28 अस्ताणत ि 5.3.40
आणङ िापः 7.3.105
अधािच्च 5.4.100 अिोिैधौद्मप्र ० 6.4.29 अणस्तिाणस्तणिष्टं ० 4.4.60
आणङ ताच्छील्ये 3.2.11
्
अधाित पणरमाि ० 7.3.26 अिोिोणि ियः 3.3.26 अणस्तणसिोऽपृक्ते 7.3.96
ु े
आणङ यि 3.3.73
अधािद्यत ् 4.3.4 ु
अव्यक्तािकरि ० 6.1.98 अस्तेभःू ि 2.4.52
आ अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
आङो िोऽिा ० 1.3.20 आिरािािरयोः ० 1.4.63 आिेणडतं भत्सिि े 8.2.95 ु िी

इको गििृ 1.1.3
आङो िा ० 7.3.120 आिािायाििाम ् 7.3.49 आयि ेयीिीणय ० 7.1.2 इको झल ् 1.2.9
आङो यमहिः 1.3.28 आणिः प्रत्येिणस 6.2.27 आयािय आध ि ० 3.1.31 इको यिणि 6.1.77
आङो णय 7.1.65 आणिः णसिो ० 6.1.187 ु कुशला ०
आयक्त 2.3.40 इको ह्रस्वोऽङ्यो ० 6.3.61
ु ०
आङोऽििा 6.1.126 आणितश्च 7.2.16 आयधु जीणिभ्य ० 4.3.91 इकोऽणि णिभक्तौ 7.1.73
आङ् मयाििा ० 2.1.13 आणिरन्त्येि ० 1.1.71 आयधु जीणिसं० 5.3.114 इकोऽसििे ० 6.1.127
आङ् मयाििाििि े 1.4.89 आणिरुिािः 6.2.64 आयधु ाच्छ ि 4.4.14 इगन्तकालक ० 6.2.29
आङ्माङोश्च 6.1.74 आणिणञ िटुडिः 1.3.5 ु
आरगिीिाम ् 4.1.130 इगन्ताच्च ० 5.1.131
आिायोपसज ि ० 6.2.104 आणिििम ुल्य ० 6.1.194 आििधातुकं शेषः 3.4.114 ु
इगपधज्ञा ० 3.1.135
आिायोपसज ि ० 6.2.36 आणिणश्चहिा ० 6.2.125 आध िधातुके 2.4.35 इग्यिः सम्प्र ० 1.1.45
आच्छीिद्योिमिु ् 7.1.80 आदृगमहिज ० 3.2.171 आध िधातुकस्येड ् ० 7.2.35 इङश्च 2.4.48
आज्जसेरस ुक ् 7.1.50 आिेः परस्य 1.1.54 आध िधातुके 6.4.46 इङश्च 3.3.21
आज्ञाणयणि ि 6.3.5 आिेि उपिेश े ० 6.1.45 आयो ब्राह्मि ० 6.2.58 इङ्धायोः शत्र ० 3.2.130
आटश्च 6.1.90 आिेशप्रत्यययोः 8.3.59 आहाििगोप ुच्छ ० 5.1.19 इि एकािो ० 6.3.68
आडजािीिाम ् 6.4.72 आद्ग ुिः 6.1.87 आलजाटिौ ० 5.2.125 इि कमिव्यणतहारे 5.4.127
्
आडुिमस्य णपच्च 3.4.92 आद्यन्तििेकणिि ् 1.1.21 आिट्याच्च 4.1.75 इच्छा 3.3.101
आढकाणितपा ० 5.1.53 आद्यन्तौ टणकतौ 1.1.46 आिश्यकाधम ० 3.3.170 इच्छार्ेभ्यो ० 3.3.160
आढ्यस ुभगस्थू ० 3.2.56 आद्य ुिािं द्व्यि ०् 6.2.119 ् ् 4.4.74
आिसर्ात ष्ठल इच्छार्ेष ु णलङ् ० 3.3.157
आण्िद्याः 7.3.112 आद्य ुिािश्च 3.1.3 आशंसायां ० 3.3.132 इजािेः सिमः ु 8.4.32
आत ऐ 3.4.95 आधारोऽणधक ० 1.4.45 आशंसाििि े ० 3.3.134 इजािेश्च गरुु ० 3.1.36
आत औ िलः 7.1.34 आिङ् ऋतो िन्द्वे 6.3.25 आशिाबाधि े ० 6.2.21 इञः प्रािाम ् 2.4.60
आतः 3.4.110 आिाय्योऽणित्ये 3.1.127 आणशतः कताि 6.1.207 इञश्च 4.2.112
आतश्चोपसगे 3.1.136 आणि लोट ् 8.4.16 आणशते भ ुिः० 3.2.45 इट ईणट 8.2.28
आतश्चोपसगे 3.3.106 आि े म ुक ् 7.2.82 आणशणष ि 3.1.150 इटोऽत ् 3.4.106
आतो णङतः 7.2.81 आन्महतः ० 6.3.46 आणशणष िार्ः 2.3.55 इट ् सणि िा 7.2.41
आतो धातोः 6.4.140 आपत्यस्य ि ० 6.4.151 आणशणष णलङ् ० 3.3.173 इडत्त्यणति ० 7.2.66
आतो मणिन्क्व ० 3.2.74 आपोऽन्यतरस्याम ् 7.4.15 आणशणष हिः 3.2.49 इडाया िा 8.3.54
ु ्०
आतो यक 7.3.33 आपोज ुषािोिृ ० 6.1.118 आश्चयिमणित्ये 6.1.147 इिः षः 8.3.39
ु ्
आतो यि 3.3.128 आप्त्ज्ञप्यृधामीत ् 7.4.55 ु ् 4.3.45
ु ा िञ
आश्वयज्य इिः षीर्ध्ं ० 8.3.78
आतो लोप इणट ि 6.4.64 आप्रपिं प्राप्नोणत 5.2.8 आसन्दीििष्ठी ० 8.2.12 इिो गा लुणङ 2.4.45
आतोऽणट णित्यम ् 8.3.3 आबाधे ि 8.1.10 आस ुयुिणपर ० 3.1.126 इिो यि ् 6.4.81
ु
आतोऽिपसगे कः 3.2.3 आभीक्ष्ण्ये ० 3.4.22 आस्पिं प्रणतष्ठा ० 6.1.146 इण्कोः 8.3.57
आत्मिश्च पूरिे 6.3.6 आम एकान्तरमा ० 8.1.55 आहस्थः 8.2.35 इण्िणश्जसणिि ० 3.2.163
आत्मि ेपिेष्वितः 7.1.5 आमः 2.4.81 आणह ि दूरे 5.3.37 इणण्िष्ठायाम ् 7.2.47
आत्मि ेपिेष्व ० 2.4.44 ि ् ० 8.1.72
आमणितं पूिम आहो उताहो ० 8.1.49 इतराभ्योऽणप ० 5.3.14
आत्मि ेपिेष्वन्य ० 3.1.54 आमणितस्य ि 6.1.198 -इ- इतरेतरान्यो ० 1.3.16
आत्मणिश्वजि ० 5.1.9 आमणितस्य ि 8.1.19 इतश्च 3.4.100
इकः काशे 6.3.123
आत्ममाि े खश्च 3.2.83 आणम सिििाम्नः ० 7.1.52 इतश्च लोपः ० 3.4.97
इको िहेऽपीलोः 6.3.121
आत्मार्ध्ािौ खे 6.4.169 आमेतः 3.4.90 इतश्चाणिञः 4.1.122
इकः स ुणञ 6.3.134
आर्ििणिक ० 4.3.133 आम्प्रत्य ० 1.3.63 ु ः 4.1.65
इतो मिष्यजाते
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी उ
् ०
इतोऽत सिि 7.1.86 ई राध्मोः 7.4.31 उत्क उन्मिाः 5.2.80 उणिभ्यां तपः 1.3.27
ू लक्षिे
इत्थंभत 2.3.21 ई ि खिः 3.1.111 उत्कराणिभ्यश्छः 4.2.90 उन्न्योग्र िः 3.3.29
इत्थम्भूतिे ० 6.2.149 ई ि गिः 7.4.97 उिम ैकाभ्यां ि 5.4.90 उपकाणिभ्योऽन्य ० 2.4.69
इिणिमोरीश्की 6.3.90 ई ि णिििि े 7.1.77 उिरपर्ेिाहृतं ि 5.1.77 उपघ्न आश्रये 3.3.85
इिन्तो मणस 7.1.46 ई हल्यघोः 6.4.113 उिरपििृिौ ० 6.2.105 उपजािूपकिो ० 4.3.40
इिम इश ् 5.3.3 ई३ िाक्रिमििस्य 6.1.130 उिरपिस्य 7.3.10 उपज्ञाते 4.3.115
इिमस्थम ुः 5.3.24 ईडजिोर्ध्े ि 7.2.78 उिरपिाणिः 6.2.111 उपज्ञोपक्रमं ० 2.4.21
इिमो मः 7.2.108 ईडिन्दिृश ं ० 6.1.214 उिरमृगपूिािच्च ० 5.4.98 उपिंशस्तृती ० 3.4.47
इिमो णहिल ् 5.3.16 ईिग्नेः सोमि ० 6.3.27 उिराच्च 5.3.38 उपिेशऽे जि ु ० 1.3.2
इिमो हः 5.3.11 ईिासः 7.2.83 उिराधरिणक्ष ० 5.3.34 उपिेशऽे त्वतः 7.2.62
इिमोऽिािेश े ० 2.4.32 ईदूतौ ि सप्तम्यर्े 1.1.19 उत्साणिभ्योऽञ ् 4.1.86 उपधायां ि 8.2.78
्
इणितो िमु धातोः 7.1.58 ईदूिेणििििं ० 1.1.11 उि ईत ् 6.4.139 उपधायाश्च 7.1.101
इदुदुपधस्य ० 8.3.41 ईद्यणत 6.4.65 उिः स्थास्त ० 8.4.61 उपपिमणतङ् 2.2.19
इदुद्भ्ाम ् 7.3.117 ईयसश्च 5.4.156 उिकस्योिः ० 6.3.57 उपपराभ्याम ् 1.3.39
इिोऽय प् णं ु स 7.2.111 ईित्याः 6.1.221 उिके ऽके िले 6.2.96 उपमािं शब्दा ० 6.2.80
इद्गोण्याः 1.2.50 ईशः से 7.2.77 उिक ् ि णिपाशः 4.2.74 उपमािाच्च 5.4.137
इद्णरद्रस्य 6.4.114 ईश्वरे तोस ुन्कस ुिौ 3.4.13 उििोऽििकेु 3.3.123 उपमािािप्राणिष ु 5.4.97
इिि
ृ ौ 6.3.28 ईषिकृ ता 2.2.7 ु ि
उििाििधौ 8.2.13 उपमािािािारे 3.1.10
इिः णस्त्रयाम ् 5.4.152 ईषिन्यतरस्याम ् 6.2.54 उिराट्ठगाद्यूि े 5.2.67 उपमािाणि सा ० 2.1.55
इिणवपट ० 5.2.33 ईषिर्े 6.3.105 उिराश्वेषषु ु 6.2.107 उपमाि े कमिणि ि 3.4.45
इिण्यिपत्ये 6.4.164 ईषिसमाप्तौ ० 5.3.67 उिश्चरः सकमि ० 1.3.53 उपणमतं व्यारा ० 2.1.56
इणित्रकट्यिश्च 4.2.51 ु ुष ु ०
ईषद्ःस 3.3.126 उिणश्वतोऽन्यत ० 4.2.19 उपणरणस्विा ० 8.2.102
इन्द्रिरुिभिश ० 4.1.49 -उ- उिाियिो ० 6.1.174 उपयिध्यधसः ० 8.1.7
'इणन्द्रयणमन्द्र ० 5.2.93 उिािस्वणरत ० 1.2.40 उपयपिु णरष्टात ् 5.3.31
उगिाणिभ्योऽत ् 5.1.2
इन्द्रे ि (णित्यम)् 6.1.124 उिािस्वणरतयो ० 8.2.4 उपसंिािाशियोश्च 3.4.8
उणगतश्च 4.1.6
इणिभिणतभ्यां ि 1.2.6 ु
उिािािििाि ० 8.4.66 उपसग िप्रादुभ्याि ० 8.3.87
उणगतश्च 6.3.45
इन्हन्पूषायिम्ां शौ 6.4.12 उणि कू ले ० 3.2.31 उपसग िव्यपेत ं ि 8.1.38
उणगििां सिि ० 7.1.70
इरयो रे 6.4.76 उणि ग्रहः 3.3.35 उपसग िस्य घञ ०् 6.3.122
उग्रम्पश्येरम्म ० 3.2.37
इणरतो िा 3.1.57 उणि श्रयणत ० 3.3.49 उपसग िस्यायतौ 8.2.19
उच्च ैरुिािः 1.2.29
इिे प्रणतकृ तौ 5.3.96 उणितो िा 7.2.56 उपसगािः ० 1.4.59
उच्च ैस्तरां िा ० 1.2.35
ु
इषगणमयमां छः 7.3.77 उिीिां माङो ० 3.4.19 उपसगािच्च 5.4.119
उञः 1.1.17
इष्टके षीकामा ० 6.3.65 उिीिां िृिा ० 4.1.157 उपसगािच्छन्द ० 5.1.118
उणञ ि पिे 8.3.21
इष्टाणिभ्यश्च 5.2.88 उिीिामातः ० 7.3.46 ् ०
उपसगाित ख 7.1.67
उञ्छणत 4.4.32
इष्ट्वीिणमणत ि 7.1.48 उिीिाणमञ ् 4.1.153 उपसगाित स् ुिो० 8.3.65
उञ्छािीिां ि 6.1.160
इष्ठस्य णयट ् ि 6.4.159 उिीच्यग्रामाच्च ० 4.2.109 ् ० 6.2.177
उपसगाित स्वा
उिाियो बहुलम ् 3.3.1
्
इस ुस ुक्तान्तात कः 7.3.51 उदुपधाद्भािा ० 1.2.21 उपसगाििर्ध्िः 5.4.85
उतश्च प्रत्यया ० 6.4.106
इस ुसोः सामर्थ्े 8.3.44 ि मिणि
उिोऽिूर्द्ध्क 1.3.24 उपसगाििसमा ० 8.4.14
उताप्योः ० 3.3.152
इििणन्क्वष ु ि 6.4.97 ि
उिोष्ठ्यपूिस्य 7.1.102 उपसगािदृणत धातौ 6.1.91
उतो िृणिलुिणक ० 7.3.89
-ई- उद्घिोऽत्याधािम ् 3.3.80 उपसगािििोत्परः 8.4.28
्
उत परस्यातः 7.4.88
उणिभ्यां काकु० 5.4.148 उपसगािद्ध्रस्व ० 7.4.23
उ अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
उपसगे घोः णकः 3.3.92 -ऊ- ऋदुपधाच्चाकॢ ० 3.1.110 एि इग्रस्वािेश े 1.1.48

उपसगे ि ० 3.2.99 ऋदुशिस्परुु ० 7.1.94 एिोऽप्रगृह्य ० 8.2.107
ऊँ 1.1.18
उपसगे रुिः 3.3.22 ु
ऋदृशोऽणङ गिः 7.4.16 एिोऽयिायािः 6.1.78
ऊकालोऽज्झ्र ० 1.2.27
उपसगेऽिः 3.3.59 ॠिोरप ् 3.3.57 एजेः खश ् 3.2.28
ऊङु तः 4.1.66
ि ्
उपसज ििं पूिम 2.2.30 ऋििोः स्ये 7.2.70 एण्या ढञ ् 4.3.159
ऊणडिम्पिाद्य ० 6.1.171
उपसयाि का ० 3.1.104 ऋिेभ्यो ङीप ् 4.1.5 एत ईद्बहुििि े 8.2.81
ऊणतयूणतजूणत ० 3.3.97
उपाच्च 1.3.84 ऋषभोपािहोणयिः 5.1.14 एत ऐ 3.4.93
ऊििोिेश े 6.3.98
उपाजेऽिाजे 1.4.73 ऋष्यिक ० 4.1.114 एतििोः स ुलो ० 6.1.132
ऊदुपधाया गोहः 6.4.89
्
उपात प्रणतय ० 6.1.139 ऋहलोण्यित ् 3.1.124 एतिस्त्रतसोस्त्र ० 2.4.33
ऊधसोऽिङ् 5.4.131
् सायाम ् 7.1.66 एतिोऽश ् 5.3.5
उपात प्रशं
ऊिार् िकलहं ० 6.2.153 -ॠ-
उपाि ् द्व्यज ० 6.2.194 ु
एणतस्तशास्वृ ० 3.1.109
ऊरूिरपिािौपम्ये 4.1.69 ॠत इिातोः 7.1.100
उपाद्यमः स्वकरिे 1.3.56 एतेतौ रर्ोः 5.3.4
ु ्
ऊिािया यस 5.2.123 -ए-
उपाणधभ्यां त्यक ० 5.2.34 एतेणलिणङ 7.4.24
ऊिोतेणििभाषा 7.2.6
उपान्मिकरिे 1.3.25 एक तणिते ि 6.3.62 एत्येधत्यूठ्स ु 6.1.89
ऊिोतेणििभाषा 7.3.90
उपािध्याङ्वसः 1.4.48 एकं बहुव्रीणहित ् 8.1.9 एधाच्च 5.3.46
ऊर्ध्ािणिभाषा 5.4.130
उपेणयिाििा ० 3.2.109 एकः पूिपि रयोः 6.1.84 एिपा णितीया 2.3.31
ऊर्ध्े शुणषपूरोः 3.4.44
उपोऽणधके ि 1.4.87 एकगोपूिािट्ठञ ० 5.2.118
्
एिबन्यतरस्या ० 5.3.35
ऊयािणिणच्वडािश्च 1.4.61
उपोिमं णरणत 6.1.217
ु क
एकधराि ु ्ि 4.4.79 एरि ् 3.3.56
ऊषस ुणषम ुष्क ० 5.2.107
उप्ते ि 4.3.44
ु
एकिििं संबणिः 2.3.49 एरि ेकािोऽसं ० 6.4.82
उभयर्क्ष िु 8.3.8
-ऋ- एकिििस्य ि 7.1.32 एरुः 3.4.86
उभयप्राप्तौ कमिणि 2.3.66 ऋक्पूरप्त्धःू पर्ा ० 5.4.74 एकणिभणक्त ० 1.2.44 एणलिणङ 6.4.67
उभादुिािो ० 5.2.44 ऋिः शे 6.3.55 एकशालायाष्ठ ० 5.3.109 एणहमन्ये प्रहासे ० 8.1.46
उभे अभ्यस्तम ् 6.1.5
ु
ऋणि तुिघम० 6.3.133 एकश्रुणत दूरात ०् 1.2.33
-ऐ-
उभे ििस्प ० 6.2.140 ऋच्छत्यॄताम ् 7.4.11 एकस्य सकृ च्च 5.4.19
ऐकागाणरकट ् ० 5.1.113
उभौ साभ्यासस्य 8.4.21 ऋिमाधमण्ये 8.2.60 एकहलािौ ० 6.3.59
ऐणत संज्ञायामगात ् 8.3.99
उमोिियोिाि 4.3.158 ऋत उत ् 6.1.111 एकाि उपिेश े ० 7.2.10
ऐषमोह्यःश्वसो ० 4.2.105
उरःप्रभृणतभ्यः ० 5.4.151 ऋतश्च 7.4.92 एकािो िे प्रर्मस्य 6.1.1
्
उरि रपरः 1.1.51 ऋतश्च संयोगािेः 7.2.43 एकािो बशो ० 8.2.37 -ओ-
उरत ् 7.4.66 ऋतश्च संयोगा ० 7.4.10 एकाच्च प्रािाम ् 5.3.94 ओः प ुयण्ज्यपरे 7.4.80
उरसो यच्च 4.3.114 ऋतश्छन्दणस 5.4.158 एकाज ुिरपिे िः 8.4.12 ओः स ुणप 6.4.83
उरसोऽि ि ् 4.4.94 ऋतष्ठञ ् 4.3.78 एकािाणकणि ० 5.3.52 ओक उिः के 7.3.64
उऋि त ् 7.4.7 ऋतेरीयङ् 3.1.29 एकाणिश्च ैकस्य ० 6.3.76 ओजःसहोऽम्भ ० 6.3.3
उश्च 1.2.12 ऋतो णङसिििा ० 7.3.110 एकािेश उिा ० 8.2.5 ओजसोऽहणि ० 4.4.130
उषणििजागृभ्यो ० 3.1.38 ऋतो भारिाजस्य 7.2.63 एकािो ध्यम ु ० 5.3.44 ओजस्सहो ० 4.4.27
उषासोषसः 6.3.31 ऋतो णिद्यायोणि ० 6.3.23 एकान्याभ्यां ० 8.1.65 ओतः श्यणि 7.3.71
उष्ट्रः साणििाम्योः 6.2.40 ऋतोऽञ ् 4.4.49 एको गोत्रे 4.1.93 ओतो गाग्यिस्य 8.3.20
4.3.157 ऋतोरि ् 5.1.105 एङः पिान्तािणत 6.1.109 ओत ् 1.1.15

ु ्
उष्ट्रािञ
उस्यपिान्तात ् 6.1.96 ऋत्यकः 6.1.128 एणङ पररूपम ् 6.1.94 ओणितश्च 8.2.45
ऋणत्वग्िधृक्स्र ० 3.2.59 एङ् प्रािां िेश े 1.1.75 ओमभ्यािाि े 8.2.87
ऋत्व्यिा ० 6.4.175 एङ्खह्रस्वात ् ० 6.1.69 ओमाङोश्च 6.1.95
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी णक
ओरञ ् 4.2.71 कणपज्ञात्योढिक ् 5.1.127 कमिण्यग्न्याख्या ० 3.2.92 कातिकौजपाियश्च 6.2.37
ओरञ ् 4.3.139 कणपबोधािाणङ्गरसे 4.1.107 कमिण्यि ् 3.2.1 कामिस्ताच्छील्ये 6.4.172
ओरािश्यके 3.1.125 कणपष्ठलो गोत्रे 8.3.91 कमिण्यणधकरिे ि 3.3.93 कालप्रयोजिाद्रोगे 5.2.81
िु
ओगिः 6.4.146 कमेणििङ ् 3.1.30 कमिण्याक्रोशे ० 3.4.25 कालणिभागे ० 3.3.137
ओिेश े ठञ ् 4.2.119 कम्बलाच्च संज्ञायाम ् 5.1.3 कमिधारयित ०् 8.1.11 कालसमयिे ० 3.3.167
ओषधेरजातौ 5.4.37 कम्बोजािक ु ् 4.1.175 कमिधारयेऽणिष्ठा 6.2.46 कालाः 2.1.28
ओषधेश्च णिभ ० 6.3.132 करिाणधकरि ० 3.3.117 कमिन्दकृ शाश्वा ० 4.3.111 कालाः पणरमाणििा 2.2.5
ओणस ि 7.3.104 करिे ि स्तोका० 2.3.33 कमिप्रिििीय ० 2.3.8 कालाच्च 5.4.33
-औ- करिे यजः 3.2.85 कमिप्रिििीयाः 1.4.83 कालाट्ठञ ् 4.3.11

करिे हिः 3.4.37 ् िा ० 3.1.87
कमिित कमि कालात ् 5.1.78
औक्षमिपत्ये 6.4.173
करिेऽयोणिद्रुष ु 3.3.82 कमििषे ाद्यत ् 5.1.100 ् पु ु ० 4.3.43
कालात साध
औङ आपः 7.1.18
ककि लोणह ० 5.3.110 कमिव्यणतहारे ० 3.3.43 कालाद्यत ् 5.1.107
औतोऽम्लशसोः 6.1.93
कििललाटात ् ० 4.3.65 कमािध्ययि े िृिम ् 4.4.63 कालार्ध्िोर ० 2.3.5
औत ् 7.3.118
किे लक्षि० 6.3.115 कम्मिणि ि 2.2.14 कालेभ्यो भिित ् 4.2.34
-क- किो िििलक्ष ० 6.2.112 कषाित्वतो घञो ० 6.1.159 कालोपसज िि े ० 1.2.57
कं शंभ्यां बभय ु ० 5.2.138 कतिणर कृ त ् 3.4.67 कलाणपिोऽि ् 4.3.108 काश्यपकौणश ० 4.3.103
कं समन्थशूप िपा ० 6.2.122 कतिणर िणष ििे ० 3.2.186 कलाणपिैशम्पा ० 4.3.104 काश्याणिभ्यष्ठ ० 4.2.116
कं साणट्टठि ् 5.1.25 कतिणर भ ुिः ० 3.2.57 कलाप्यश्वत्थय ० 4.3.48 कासूगोिीभ्यां ० 5.3.90
कं सीयपरश ० 4.3.168 कतिणर शप ् 3.1.68 ि ्
कलेढक 4.2.8 कास्तीराजस्त ु ० 6.1.155
कःकरत्करणत ० 8.3.50 कतियपुि माि े 3.2.79 कल्याण्यािी ० 4.1.126 कास्प्रत्ययािा ० 3.1.35
ककुिस्याि ० 5.4.146 कतुःि क्यङ् ० 3.1.11 किं िोष्णे 6.3.107 णकं णक्रयाप्रश्ने ० 8.1.44
कच्छाणिभ्यश्च 4.2.133 कतुरि ीणित ० 1.4.49 कव्यर्ध्रपृति ० 7.4.39 णकं क्षेप े 2.1.64
ु ्
कठिरकािक 4.3.107 ि रियोस्तृ ० 2.3.18
कतृक कव्यप ुरीषप ुरीष्ये ० 3.2.65 णकं णकलास्त्य ० 3.3.146
कणठिान्तप्रस्ता ० 4.4.72 ि रिे कृ ता ० 2.1.32
कतृक कषाणिष ु यर्ाणि ० 3.4.46 णकं यििो णि ० 5.3.92
कडङ्गरिणक्षिा ० 5.1.69 ि मििोः कृ णत 2.3.65
कतृक कष्टाय क्रमिे 3.1.14 णकं िृि े णलङ्खलृ टौ 3.3.144
कडाराः कमिधराये 2.2.38 ि मििोश्च ०
कतृक 3.3.127 कस्काणिष ु ि 8.3.48 णकं िृि े णलिायाम ् 3.3.6
किेमिसी श्रिा ० 1.4.66 ि े िाशरीरे ० 1.3.37
कतृस्थ कस्य ि िः 5.3.72 णकं सिििामबहु ० 5.3.2
कण्ठपृष्ठग्री ० 6.2.114 कििणर कम्मि ० 1.3.14 कस्येत ् 4.2.25 णकतः 6.1.165
कण्वाणिभ्यो यक ् 3.1.27 कििणर ि 2.2.16 का पर्थ्क्षयोः 6.3.104 णकणत ि 7.2.118
कण्िाणिभ्यो गोत्रे 4.2.111 कत्रोजीिप ुरुष ० 3.4.43 काण्डाण्डािी ० 5.2.111 णकिाणशणष 3.4.104
कतरकतमौ ० 6.2.57 कमिि उकञ ् 5.1.103 ् त्र े 4.1.23
काण्डान्तात क्षे णकमः कः 7.2.103
कतरकतमौ जा ० 2.1.63 कमििो रोमन्थ ० 3.1.15 कािािेणडते 8.3.12 णकमः क्षेप े 5.4.70
कत्त्र्याणिभ्यो ढकञ ् 4.2.95 कमििा यमणभ ० 1.4.32 काणपश्याः ष्फक ् 4.2.99 णकमः सङ्खख्या ० 5.2.41
कर्ाऽऽणिभ्यष्ठक ् 4.4.102 कमिणि घटोऽठि ् 5.2.35 कामप्रिेिि े ० 3.3.153 णकमश्च 5.3.25
कद्रुकमण्डिो ० 4.1.71 कमिणि ि येि ० 3.3.116 काम्यच्च 3.1.9 णकणमिंभ्यां िो घः 5.2.40
कन्था ि 6.2.124 कमिणि दृणश ० 3.4.29 कारकाद्िश्रु ० 6.2.148 णकमेणिङव्यय ० 5.4.11
कन्थापलििग ० 4.2.142 कमिणि णितीया 2.3.2 कारके 1.4.23 णकमोऽत ् 5.3.12
कन्थायाष्ठक ् 4.2.102 कमिणि भृतौ 3.2.22 कारिाणम्न ि ० 6.3.10 णकं िृि ं ि णिदु ० 8.1.48
कन्यायाः ० 4.1.116 कमिणि हिः 3.2.86 कारस्करो िृक्षः 6.1.156 णकरतौ लिि े 6.1.140
ि ्
कणप पूिम 6.2.173 कमििीणिणििणक्रयः 3.2.93 कारे सत्यागिस्य 6.3.70 णकरश्च पिभ्यः 7.2.75
कु अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
णकशराणिभ्यः ष्ठि ् 4.4.53 कृ ञो णितीय ० 5.4.58 क्तक्तितू णिष्ठा 1.1.26 क्र्याणिभ्यः श्ना 3.1.81
कु णतहोः 7.2.104 कृ ञो हेततु ा ० 3.2.20 क्तस्य ि ितिमाि े 2.3.67 णिशः क्त्वाणिष्ठयोः 7.2.50
कुगणतप्राियः 2.2.18 ् प्रय
कृ ञ िाि ु ु० 3.1.40 क्तािल्पाख्यायाम ् 4.1.51 ्ििो िीिायां ि 3.3.65
कुटीशमीशुण्डा ० 5.3.88 कृ तलब्धक्रीत ० 4.3.38 णक्तवक्तौ ि ० 3.3.174 ्िस ुश्च 3.2.107
कुण्डं ििम ् 6.2.136 कृ ते ग्रन्थे 4.3.116 क्ते ि 6.2.45 क्वाणत 7.2.105
कुत्वा डुपि ् 5.3.89 कृ िणितसमासाश्च 1.2.46 क्ते णित्यार्े 6.2.61 ण्िन्प्रत्ययस्य कुः 8.2.62
कुत्सि े ि स ुप्य ० 8.1.69 कृ त्यिः 8.4.29 क्ते ि ि पूजायाम ् 2.2.12 ण्िप ि ् 3.2.76
कुणत्सताणि ० 2.1.53 कृ त्यतुल्याख्या ० 2.1.68 क्ते ि िणणिणश ० 2.1.60 क्षत्राद्घः 4.1.138
कुणत्सते 5.3.74 ु ०
कृ त्यल्यटो 3.3.113 क्ते िाहोरात्राियिाः 2.1.45 क्षयो णििासे 6.1.201
कुप्वोः XकXपौ ि 8.3.37 कृ त्याः प्राङ् ० 3.1.95 क्तोऽणधकरिे ० 3.4.76 क्षय्यजय्यौ ० 6.1.81
कुमणत ि 8.4.13 कृ त्यािां कतिणर िा 2.3.71 ्
क्त्रेमिम णित्यं 4.4.20 क्षायो मः 8.2.53
कुमहद्भ्ामन्यत ० 5.4.105 कृ त्यार्े तिैके ० 3.4.14 क्त्वा ि 2.2.22 णक्षप्रििि े लृ ट ् 3.3.133
कुमारः श्रमिा ० 2.1.70 कृ त्याश्च 3.3.171 क्त्वाऽणप छन्दणस 7.1.38 णक्षयः 6.4.59
कुमारशीषियो ० 3.2.51 कृ त्य ैरणधकार् िििि े 2.1.33 क्त्वातोस ुन्कस ुिः 1.1.40 णक्षयाऽऽशीःप्र ै ० 8.2.104
कुमारश्च 6.2.26 कृ त्य ैऋि िे 2.1.43 णक्त्व स्कणन्दस्यन्दोः 6.4.31 णक्षयो िीघाित ् 8.2.46
कुमायां ियणस 6.2.95 कृ त्योके ष्ण ु ० 6.2.160 ्त्वो यक ् 7.1.47 क्षीराड्ढञ ् 4.2.20
कुम ुििडिेतसे ० 4.2.87 कृ त्वोऽर् िप्रयो ० 2.3.64 क्यङ्माणििोश्च 6.3.36 क्ष ुद्रजन्तिः 2.4.8
कुम्भपिीष ु ि 5.4.139 कृ िणतङ् 3.1.93 क्यणि ि 7.4.33 क्ष ुद्राभ्यो िा 4.1.131
कुरुगाहिपतणरक्त ० 6.2.42 कृ न्मेजन्तः 1.1.39 क्यवव्योश्च 6.4.152 क्ष ुद्राभ्रमरिटर ० 4.3.119
कुरुिाणिभ्यो ण्यः 4.1.172 कृ पो रो लः 8.2.18 क्यस्य णिभाषा 6.4.50 क्ष ुब्धस्वान्तर्ध्ा ० 7.2.18
कुिािणिभ्यो ण्यः 4.1.151 कृ मृदृरुणह ० 3.1.59 क्याच्छन्दणस 3.2.170 क्ष ुभ्नाऽऽणिष ु ि 8.4.39
कुलकुणक्षग्रीिा ० 4.2.96 कृ षेश्छन्दणस 7.4.64 क्रतुयज्ञेभ्यश्च 4.3.68 क्ष ुिकश्च िैश्विेि े 6.2.39
कुलटाया िा 4.1.127 ृ द्रु ु ०
कृ सृभिृ स्त 7.2.13 क्रतूक्थाणिसूत्रा ० 4.2.60 ् त्र े ० 5.2.92
क्षेणत्रयि परक्षे
कुलत्थकोपधािि 4.4.4
् कॄ धान्ये 3.3.30 क्रतौ कुण्ड ० 3.1.130 क्षेप े 2.1.47
्
कुलात खः 4.1.139 के ऽिः 7.4.13 क्रत्वाियश्च 6.2.118 क्षेप े 6.2.108
कुलालाणिभ्यो ० 4.3.118 के कयणमि ० 7.3.2 क्रमः परि ैपिेष ु 7.3.76 ् 3.2.44
क्षेमणप्रयमद्रेऽि ि
कुणलजािक्खु ौ ि 5.1.55 ्
के िाराद्यञ ि 4.2.40 क्रमश्च णक्त्व 6.4.18 क्सस्याणि 7.3.72
कुल्माषािञ ् 5.2.83 के िलमामकभा ० 4.1.30 क्रमाणिभ्यो ििु ् 4.2.61 -ख-
कुशाग्राच्छः 5.3.105 के शािोऽन्य ० 5.2.109 क्रय्यस्तिर्े 6.1.82
खि 4.4.132
कुणषरज्जोः ० 3.1.90 के शाश्वाभ्यां ० 4.2.48 क्रव्ये ि 3.2.69
ु ्
खः सििधरात 4.4.78
कुसीििशैका ० 4.4.31 कोः कत तत्प् ु ० 6.3.101 णक्रयार्ोपपिस्य ० 2.3.14
खणि ह्रस्वः 6.4.94
कुसलू कू पकुम्भ ० 6.2.102 कोपधाच्च 4.2.79 णक्रयासमणभहारे ० 3.4.2
खट्वा क्षेप े 2.1.26
कुस्तम्ब
ु रूणि
ु ० 6.1.143 कोपधाच्च 4.3.137 क्रीङ्जीिां िौ 6.1.48
खणण्डकाणिभ्यश्च 4.2.45
कुहोश्चःु 7.4.62 कोपधािि ् 4.2.132 ु
क्रीडोऽिसम्पणर ० 1.3.21
खिो घ ि 3.3.125
कू लतीरतूलमू ० 6.2.121 कोशाड्ढञ ् 4.3.42 क्रीतित पणर ् ० 4.3.156
खरिसाियो ० 8.3.15
कू लसूिस्थलक ० 6.2.129 कौणपञ्जलहा ० 4.3.132 क्रीतात करि् ० 4.1.50
खणर ि 8.4.55
कृ किपिािद्भा ० 4.2.145 कौमारापूििि िि े 4.2.13 क्रुधद्रुहष्य
े ाि ० 1.4.37
खलगोरर्ात ् 4.2.50
कृ च्छ्रगहियोः ० 7.2.22 कौरव्यमाण्डूका ० 4.1.19 क्रुधद्रुहोरुपसृष्ट ० 1.4.38
खलयिमाष ० 5.1.7
कृ ञः प्रणतयत्ने 2.3.53 कौसल्यकामाि ० 4.1.155 क्रुधमण्डार्ेभ्यश्च 3.2.151
खायाि ईकि ् 5.1.33
कृ ञः श ि 3.3.100 ्
कअच्छाणग्निक्त्र ० 4.2.126 क्रौड्ाणिभ्यश्च 4.1.80
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी िा
खायािः प्रािाम ् 5.4.101 ु
गडाणिभ्यष्ठञ ् 4.4.103 गोणस्त्रयोरुपस ० 1.2.48 ङणसङसोश्च 6.1.110
णखत्यिव्ययस्य 6.3.66 गििििब्राह्म ० 5.1.124
ु गौः सािसाणि ० 6.2.41 ङणसङ्योः िा ० 7.1.15
णखिेश्छन्दणस 6.1.52 गिो ु यङ्खलुकोः 7.4.82 णग््ङणत ि 1.1.5 णङच्च 1.1.53
ख्यत्यात परस्य 6.1.112
् ु क्ते
गिोऽपृ 7.3.91 ग्रन्थान्ताणधके ि 6.3.79 णङणत ह्रस्वश्च 1.4.6
-ग- ु
गिोऽणतिसयं ो ० 7.4.29 ग्रणसतस्कणभत ० 7.2.34 ङे प्रर्मयोरम ् 7.1.28
गपूु धपू णिणच्छ ० 3.1.28 ग्रहिृदृणिणश्चगमश्च 3.3.58 ङे राम्नद्याम्नीभ्यः 7.3.116
गणतकारकोप ० 6.2.139
गपेु श्छन्दणस 3.1.50 ग्रणहज्यािणय ० 6.1.16 ङे यःि 7.1.13
ु
गणतबणिप्रत्यि ० 1.4.52
ु
गणप्तणज्झ्कद्भ्ः सि ् 3.1.5 ग्रहोऽणलणट िीघिः 7.2.37 ु ्०
ङ्खिोः कुक्टक 8.3.28
गणतरिन्तरः 6.2.49
ु तो०
गरोरिृ 8.2.86 ग्रामः णशणल्पणि 6.2.62 ङ्यापोः संज्ञाछ ० 6.3.63
गणतग ितौ 8.1.70
ु हलः
गरोश्च 3.3.103 ग्रामकौटाभ्यां ० 5.4.95 ङ्याप्प्राणतपणिकात ् 4.1.1
गणतश्च 1.4.60
गृणधिञ्च्योः ० 1.3.69 ग्रामजिपिैक ० 4.3.7 ङ्याश्छन्दणस ० 6.1.178
गत्यर् िकमिणि ० 2.3.12
गृष्ट्याणिभ्यश्च 4.1.136 ग्रामजिबि ु ० 4.2.43 -ि-
गत्यर् िलोटा ० 8.1.51
गृहपणतिा ० 4.4.90 ् िपूु िाित ् 4.3.61
ग्रामात पयि
गत्यर्ािकमिक ० 3.4.72 िणक्षङः ख्याञ ् 2.4.54
गेहे कः 3.1.144 ग्रामाद्यखञौ 4.2.94
गत्वरश्च 3.2.164 िणङ 6.1.11
गोः पािान्ते 7.1.57 ग्रामेऽणििसन्तः 6.2.84
गिमििरयम ० 3.1.100 िङ्यन्यतरस्याम ् 6.1.218
गोिरसंिर ० 3.3.119 ग्राम्यपशुसघ े ० 1.2.73
ं ष्व
गन्तव्यपण्यं ० 6.2.13 िजोः कु णघ ० 7.3.52
गोतणन्तयिं पाले 6.2.78 ग्रीिाभ्योऽि ि् 4.3.57
गििािक्षेपि ० 1.3.32 िटकाया ऐरक ् 4.1.128
गोतो णित ् 7.1.90 ग्रीष्मिसन्ताि ० 4.3.46
गिस्येदुत्पूणत ० 5.4.135 ितुरः शणस 6.1.167
गोत्रक्षणत्रयाख्ये ० 4.3.99 ु ् 4.3.49
ग्रीष्मािरसमािञ
गमः ्िौ 6.4.40 ितुरिडुहोराम ु ० 7.1.98
गोत्रिरिावश्ला ० 5.1.134 ग्रो यणङ 8.2.20
गमश्च 3.2.47 ितुर्ी िाणशष्या ० 2.3.73
गमहिजिख ० 6.4.98
ु ् 4.3.126
गोत्रिरिािञ ग्लाणजस्थश्च क्स्ःु 3.2.139
ितुर्ी तिर्ाि ० 2.1.36
गोत्रणस्त्रयाः ० 4.1.147 -घ-
गमेणरट ् परि ैपिेष ु 7.2.58 ितुर्ी तिर्े 6.2.43
गोत्राििित ् 4.3.80
गम्भीराणणयः 4.3.58 घकालति ेष ु ० 6.3.17 ितुर्ी सम्प्रिाि े 2.3.13
गोत्राद्यून्यणस्त्रयाम ् 4.1.94
गगािणिभ्यो यञ ् 4.1.105 घच्छौ ि 4.4.117 ितुर्थ्र्ि े बहुलं ० 2.3.62
गोत्रान्तेिाणसमा ० 6.2.69
गतोिरपिाच्छः 4.2.137 घञः साऽस्यां ० 4.2.58 ितुष्पािो गणभिण्या 2.1.71
गोत्राियिात ् 4.1.79
गहाियां ि 3.3.149 घञपोश्च 2.4.38 ितुष्पाद्भ्ो ढञ ् 4.1.135
गोत्रे कुञ्जाणिभ्य ० 4.1.98
गहाियां लडणप ० 3.3.142 घणञ ि भाि ० 6.4.27 ििणिणििगो ० 8.1.57
गोत्रेऽलुगणि 4.1.89
गिाश्वप्रभृतीणि ि 2.4.11 घणिलिौ ि 5.3.79 िरिे ब्रह्मिाणरणि 6.3.86
गोत्रोक्षोष्ट्रोरभ्ररा ० 4.2.39
गणियणु धभ्यां ० 8.3.95 घरूपकल्पिेल ० 6.3.43 िरिेभ्यो धमिित ् 4.2.46
गोद्व्यिोरसङ्खख्या ० 5.1.39
गस्थकि ् 3.1.146 घणसभसोहिणल ि 6.4.100 िरणत 4.4.8
गोधाया ढ्रक ् 4.1.129
गहाणिभ्यश्च 4.2.138 घ ुमास्थागापा ० 6.4.66 िरफलोश्च 7.4.87
गोपयसोयित ् 4.3.160
गाङ् णलणट 2.4.49 घ ुणषरणिशब्दि े 7.2.23 िरेष्टः 3.2.16
गोप ुच्छाट्ठञ ् 4.4.6
गािुटाणिभ्यो ० 1.2.1 घेणङि णत 7.3.111 िमोिरयोः पूरःे 3.4.31
गोणबडालणसंह ० 6.2.72
गाण्ड्जगात ० 5.2.110
् घोलोपो लेणट िा 7.3.70 िमििोऽञ ् 5.1.15
गोयिाग्िोश्च 4.2.136
गाणतस्थाघ ुपा ० 2.4.77 घोषाणिष ु 6.2.85 िलिशब्दार्ाि ० 3.2.148
गोरतणितलुणक 5.4.92
गाणर्णििणर् ० 6.4.165 घ्वसोरेिािभ्या ० 6.4.119 ििायोगे प्रर्मा 8.1.59
गोश्च प ुरीषे 4.3.145
गाधलिियोः ० 6.2.4 -ङ- िाियोऽसत्त्वे 1.4.57
गोषिाणिभ्यो ििु ् 5.2.62
गापोष्टक ् 3.2.8 िाणिलोपे णिभाषा 8.1.63
्
गोष्ठात खञ ०् 5.2.18 ङमो ह्रस्वािणि ० 8.3.32
णगरेश्च सेिकस्य 5.4.112 िाणिष ु ि 8.1.58
गोष्पिं सेणिता ० 6.1.145 ङणय ि 6.1.212
िा अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
िायः की 6.1.21 छन्दणस ठञ ् 4.3.19 जणिकतुःि प्रकृ णतः 1.4.30 ज ुणस ि 7.3.83
िायः की 6.1.35 छन्दणस णिष्ट ० 3.1.123 जणिता मिे 6.4.53 ज ुहोत्याणिभ्यः श्ल 2.4.75
ुः
िार्े िंिः 2.2.29 छन्दणस पणर ० 5.2.89 जणििध्योश्च 7.3.35 जृस्तम्भ ुि ुिम्लु ु ० 3.1.58
िाहलोप एिेत्य ० 8.1.62 छन्दणस परेऽणप 1.4.81 जपजभिहिश ० 7.4.86 जॄव्रश्च्ोः णक्त्व 7.2.55
णििो लुक ् 6.4.104 छन्दणस प ुििि० 1.2.61 जम्ब्वा िा 4.3.165 जे प्रोष्ठपिािाम ् 7.3.18
् पिः
णिि ते 3.1.60 छन्दणस णलट ् 3.2.105 जम्भा स ुहणरत ० 5.4.125 ज्ञाजिोजाि 7.3.79
्
णिि भािकमि िोः 3.1.66 छन्दणस लुङ् ० 3.4.6 जयः करिम ् 6.1.202 ज्ञाश्रुिदृृ शां सिः 1.3.57
णिण्िम ुलोिीघो ० 6.4.93 छन्दणस ििस ० 3.2.27 जराया जरसन्य ० 7.2.101 ि ०
ज्ञोऽणििर्स्य 2.3.51
णितः 6.1.163 छन्दणस िा ० 8.3.49 जल्पणभक्षकु ० 3.2.155 ज्य ि 5.3.61
णितेः कणप 6.3.127 छन्दणस शायजणप 3.1.84 जश्शसोः णशः 7.1.20 ज्यश्च 6.1.42
णिििणत णित्यम ् 5.1.89 छन्दणस सहः 3.2.63 जसः शी 7.1.17 ज्यािािीयसः 6.4.160
णित्याणग्नणित्ये ि 3.1.132 छन्दसीरः 8.2.15 जणस ि 7.3.109 ज्योणतरायषु ः ० 8.3.83
णित्रीकरिे ि 3.3.150 छन्दसो णिणमित े 4.4.93 जहातेश्च 6.4.116 ज्योणतज ििपिरा ० 6.3.85
णिणिणत िोपमा ० 8.2.101 छन्दसो यििौ 4.3.71 जहातेश्च णक्त्व 7.4.43 ज्योत्स्नातणम ० 5.2.114
णिणन्तपूणजक ० 3.3.105 छन्दस्यि ेक ० 8.1.35 ु
जागरूकः 3.2.165 ज्वरत्वरणश्रव्य ० 6.4.20
णिस्फु रोिौ 6.1.54 छन्दस्यणप दृश्यते 6.4.73 जाग्रोऽणिणि ० 7.3.85 ज्वणलणतकस ० 3.1.140
िीरम ुपमािम ् 6.2.127 छन्दस्यणप दृश्यते 7.1.76 जातरूपेभ्यः ० 4.3.153 झयः 5.4.111
िटु ू 1.3.7 ु
छन्दस्यभयर्ा 3.4.117 जाणतकालस ु ० 6.2.170 झयः 8.2.10
िूिािणिणिः 4.4.23 ु
छन्दस्यभयर्ा 6.4.5 जाणतिाम्नः कि ् 5.3.81 झयो हो ० 8.4.62
िूिाििीन्यप्रा ० 6.2.134 ु
छन्दस्यभयर्ा 6.4.86 जाणतरप्राणििाम ् 2.4.6 झरो झणर सििे 8.4.65
िेलखेटकटु ० 6.2.126 छन्दस्यृििग्रहात ् 8.4.26 जातुयिोणलिङ ् 3.3.147 झलां जशोऽन्ते 8.2.39
िेले क्ोपेः 3.4.33 छन्दोगौणक्थ ० 4.3.129 जातेरस्त्रीणि ० 4.1.63 ्
झलां जश झणश 8.4.53
िोः कुः 8.2.30 छन्दोिाणम्न ि 3.3.34 जातेश्च 6.3.41 झलो झणल 8.2.26
िौ 6.1.222 छन्दोिाणम्न ि 8.3.94 ु 5.4.9
जात्यन्ताच्छ बिणि ु
झल्यपोिमम ् 6.1.180
िौ 6.3.138 छन्दोब्राह्मिा ० 4.2.66 जात्याख्याया ० 1.2.58 झषस्तर्ोधोऽधः 8.2.40
ु ०
च्छ्ोः शूडििा 6.4.19 छायाियः ० 6.2.86 ि ्
जात्वपूिम 8.1.47 झस्य रि ् 3.4.105
णवल लुणङ 3.1.43 छािेघऽे द्व्य ुपसग िस्य 6.4.96 जािपिकुण्ड ० 4.1.42 िु ्
झेजस 3.4.108
वलेः णसि ् 3.1.44 छाया बाहुल्ये 2.4.22 जान्तिशां णिभाषा 6.4.32 झोऽन्तः 7.1.3
च्वौ ि 7.4.26 छे ि 6.1.73 जायाया णिङ् 5.4.134 -ञ-
-छ- छेिाणिभ्यो णित्यम ् 5.1.64 जालमािायः 3.3.124
णञतश्च ० 4.3.155
-ज- जाणसणिप्रह ० 2.3.56
छि 4.2.28 ञीतः क्तः 3.2.187
णजरतेिाि 7.4.6
ु ् 4.3.109
छगणलिो णढिक जणक्षत्याियः षट ् 6.1.6 णणित्याणि ० 6.1.197
णजदृणक्षणिश्रीण्ि ० 3.2.157
छत्राणिभ्यो िः 4.4.62 जङ्गलधेििलु ० 7.3.25 ्
णयआिय ० 5.3.119
ि ् 5.1.13 जिपितििध्योश्च 4.2.124 ु ेश्छः 4.3.62
णजह्वामूलाङ्गल
छणिरुपणधबलेढञ
जीयितरे तृि ् 3.2.104
-ट-
छन्दणस ग ० 3.3.129 जिपिशब्दात ०् 4.1.168
जीिणत तु ० 4.1.163 टाङणसङसा ० 7.1.12
छन्दणस घस ् 5.1.106 जिपणििां ज ० 4.3.100
जीणिकाऽर्े िा ० 5.3.99 टाबृणि 4.1.9
छन्दणस ि 5.1.67 जिपिे लुप ् 4.2.81
जीणिकोपणिष ० 1.4.79 णटड्ढािणियस ० 4.1.15
छन्दणस ि 5.4.142 जिसिखिक्र ० 3.2.67
ज ुिङ्क्रम्यिन्द्र ० 3.2.150 णटत आत्मि े ० 3.4.79
छन्दणस ि 6.3.126 जिसिखिां ० 6.4.42
ज ुष्टाणप िते ि ० 6.1.209 टे ः 6.4.143
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी ता
टे ः 6.4.155 ु ् 3.3.107
ण्यासश्रन्थो यि तिणििस्तीणत ० 4.2.67 तरणत 4.4.5
णट्वतोऽर् ुि ् 3.3.89 ु
ण्यट ् ि 3.1.147 तिि ै िीयते ० 4.4.66 तरप्तमपौ घः 1.1.22
-ठ- ु ि
ण्िल्त ृ ौ 3.1.133 तिस्य तिणिि ०् 5.1.16 तिकममका ० 4.3.3
-त- तिस्य पण्यम ् 4.4.51 तिममौ ङणस 7.2.96

ठक्छौ ि 4.2.84
तिस्य पणरमािम ् 5.1.57 तिै िान्तश्च ० 6.2.51
ठगायस्थाि ेभ्यः 4.3.75 तङािािात्म ० 1.4.100
तिस्य ब्रह्मियिम ् 5.1.94 तव्यिव्यािीयरः 3.1.96
्
ठञ किणििश्च 4.2.41 तत आगतः 4.3.74
तिस्य संजातं ० 5.2.36 तणसलाणिष ु ० 6.3.35
ठस्येकः 7.3.50 ्
तत प्रत्यि पूु ि ि ० 4.4.28
तिस्य सोढम ् 4.3.52 तणसश्च 4.3.113
ठाजािािूर्ध्ं ० 5.3.83 तत्प ुरुषः 2.1.22
तिस्यां प्रहर ० 4.2.57 तसेश्च 5.3.8
-ड- तत्प ुरुषः समा ० 1.2.42
तिस्यास्त्यणि ० 5.2.94 तसौ मत्वर्े 1.4.19
तत्प ुरुषस्याङ्ग ु ० 5.4.86
डः णस धटु ् 8.3.29 तिो िा ि 5.3.19 तस्थस्थणमपां ० 3.4.101
तत्प ुरुषे कृ णत ० 6.3.14
डणत ि 1.1.25 तिोः सः ० 7.2.106 तिाच्छसो ० 6.1.103
तत्प ुरुषे तुल्यार् ि ० 6.2.2
ु
डाबभाभ्याम ० 4.1.13 तिहिणत 5.1.63 ु
तिाणित्यिरस्य 1.1.67
तत्प ुरुषे शाला ० 6.2.123
णवतः णक्त्रः 3.3.88 तद्गच्छणत ० 4.3.85 तिाि ुडणि 6.3.74
तत्प ुरुषोऽिञ ०् 2.4.19
-ढ- तत्प्रकृ तििि े ० 5.4.21
तिरणत िह ० 5.1.50 तिाि ुड ् णिहलः 7.4.71
ढणक लोपः 4.1.133 तणितश्चासिि ० 1.1.38 ्
तणिि िणि ० 4.3.2
तत्प्रत्ययस्य ि 7.3.29
ढक ् ि मण्डूकात ् 4.1.119 तणितस्य 6.1.164 तणिणिणत ० 1.1.66
ु 1.4.55
तत्प्रयोजको हेतश्च
ढश्छन्दणस 4.4.106 तणिताः 4.1.76 ति ै प्रभिणत ० 5.1.101
तत्र 2.1.46
ढे लोपोऽकद्र्वाः 6.4.147 तणितार्ोिर ० 2.1.51 ति ै णहतम ् 5.1.5
तत्र कुशलः पर्ः 5.2.63
ढो ढे लोपः 8.3.13 तणितेष्विामािेः 7.2.117 तस्य ि िणक्षिा ० 5.1.95
तत्र ि िीयते ० 5.1.96
ि ०
ढ्रलोपे पूिस्य 6.3.111 ् ० 5.4.36
तद्य ुक्तात कमि तस्य तात ् 7.1.44
तत्र जातः 4.3.25
तद्राजस्य बहुष ु ० 2.4.62 तस्य धम्य िम ् 4.4.47
-ि- तत्र तस्येि 5.1.116
तिहणत रर्य ु ० 4.4.76 तस्य णिणमिं ० 5.1.38
ििः णस्त्रयामञ ् 5.4.14 तत्र तेि ेिणमणत ० 2.2.27
तिािासाम ुप ० 4.4.125 तस्य णििासः 4.2.69
िलुिमो िा 7.1.91 तत्र णियक्तु ः 4.4.69
तिाणिकृ णभ्य उः 3.1.79 तस्य परमािेणडतम ् 8.1.2
णििश्च 1.3.74 तत्र भिः 4.3.53
तिाणिभ्यस्त ० 2.4.79 तस्य पाकमूले ० 5.2.24
णिणि 6.2.79 तत्र णिणित इणत ि 5.1.43
तणिपत्योश्छन्दणस 6.4.99 तस्य पूरिे डट ् 5.2.48
णिणश्रद्रुस्र ुभ्यः ० 3.1.48 तत्र साधःु 4.4.98
तिूकरिे तक्षः 3.1.76 तस्य भाि ० 5.1.119
िेरिौ यत ०् 1.3.67 तत्रोिृतममत्रेभ्यः 4.2.14
तिोतेयणि क 6.4.44 तस्य लोपः 1.3.9
िेरध्ययि े िृिम ् 7.2.26 तत्रोपपिं ० 3.1.92
तिोतेणििभाषा 6.4.17 तस्य िापः 5.1.45
िेरणिणट 6.4.51 तत्सिाििःे ० 5.2.7
तिािणिरापहृते 5.2.70 तस्य णिकारः 4.3.134
िेणििभाषा 8.4.30 ु ं िाणि ०
तर्ायक्त 1.4.50
तपःसहस्राभ्यां ० 5.2.102 तस्य व्याख्याि ० 4.3.66
िेश्छन्दणस 3.2.137 तिधीते तिेि 4.2.59
तपरस्तत्कालस्य 1.1.70 तस्य समूहः 4.2.37
िो िः 6.1.65 तिधीिििि े 5.4.54
तपस्तपःकमि ० 3.1.88 तस्याणित उिाि ० 1.2.32
िौ गणमरबोधि े 2.4.46 तिर्ं णिकृ तेः ० 5.1.12
ु ि
तपोऽितापे 3.1.65 तस्यापत्यम ् 4.1.92
िौ ि सँश्चङोः 2.4.51 तिहिम ् 5.1.117
तप्तिप्तिर्िाश्च 7.1.45 तस्येिम ् 4.3.120
िौ ि संश्चङोः 6.1.31 तिणशष्यं ० 1.2.53
तमधीष्टो भृतो ० 5.1.80 तस्येश्वरः 5.1.42
िौ िङ्य ुपधा ० 7.4.1 तिणिि िृ् द्ध्या ० 5.1.47
तयोरेि कृ त्य ० 3.4.70 ताच्छील्यि ० 3.2.129
ण्य आिश्यके 7.3.65 तिणििणध ० 5.2.45
तयोिािणहिलौ ि ० 5.3.20 तािौ ि णिणत ० 6.2.50
ण्यक्षणत्रयाष ि ० 2.4.58 तिणिििं प्राये ० 5.2.82
तयोय्वाििणि ० 8.2.108 तान्येकिििणि ० 1.4.102
ता अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
ताभ्यामन्यत्रो ० 3.4.75 तुमर्ािच्च भाि ० 2.3.15 तेमयािेकिििस्य 8.1.22 िधातेणहिः 7.4.42

तालाणिभ्योऽि ् 4.3.152 तुमर्े सेसिे ० 3.4.9 तोः णष 8.4.43 िध्नष्ठक ् 4.2.18
तािणतर्ं ग्रहि ० 5.2.77 ु ौ ०
तुम ुन्त्ण्िल 3.3.10 तोणलि 8.4.60 िन्त उित उरि ् 5.2.106
तासस्त्योलोपः 7.4.50 तुणरष्ठेमये स्स ु 6.4.154 तौ सत ् 3.2.127 िन्तणशखात ०् 5.2.113
ताणस ि कॢपः 7.2.60 ु
तुरुस्तशम्यमः ० 7.3.95 त्यिाणिष ु दृशो ० 3.2.60 िन्त्शसञ्जस्वञ्जां ० 6.4.25
ु
तास्यििािे ० 6.1.186 तुल्यार्ैरतुलोप ० 2.3.72 त्यिािीिामः 7.2.102 िम्भ इच्च 7.4.56
णत ि 7.4.89 तुल्यास्यप्रयत्नं ० 1.1.9 त्यिािीणि ि 1.1.74 ियतेणििणग णलणट 7.4.9
णत णिंशतेणडिणत 6.4.142 तुश्छन्दणस 5.3.59 त्यिािीणि ० 1.2.72 ियायासश्च 3.1.37
णतकणकतिा ० 2.4.68 तुह्योस्तातङ्ङा ० 7.1.35 त्यागरागहास ० 6.1.216 िश्च 7.2.109
णतकाणिभ्यः णफञ ् 4.1.154 तूिीशलातुरिमि ० 4.3.94 ु ् 4.3.138
त्रप ुजतुिोः षक िश्च 8.2.75
णतङश्च 5.3.56 तूष्णीणम भ ुिः 3.4.63 त्रणसगृणधधृ ० 3.2.140 िणस्त 6.3.124
णतङस्त्रीणि ० 1.4.101 तृजकाभ्यां कतिणर 2.2.15 णत्रंशच्चत्वाणरं ० 5.1.62 िािश्च सा ० 1.3.55
णतणङ िोिाििणत 8.1.71 ् ः
तृज्वत क्रोष्टु 7.1.95 णत्रककुत पिि् ते 5.4.147 िाणण्डिायि ० 6.4.174
णतङो गोत्रािीणि ० 8.1.27 तृिह इम ् 7.3.92 णत्रितुरोः णस्त्रयां ० 7.2.99 िािेधाितोघिः 8.2.32
णतङ्ङणतङः 8.1.28 तृि े ि जातौ 6.3.103 णत्रप्रभृणतष ु ० 8.4.50 िाधणतििधणि तिि ० 7.4.65
णतणित्सािि ० 3.4.113 तृतीया कमिणि 6.2.48 त्रेः सम्प्रसारिम ०् 5.2.55 िाधा घ्विाप ् 1.1.20
णततुत्रतर्णसस ु ० 7.2.9 तृतीया ि हो ० 2.3.3 त्रेस्त्रयः 6.3.48 िाधेणिशिसिो ० 3.2.159
णतणिणरिरतन्त ु ० 4.3.102 तृतीया तत्कृ ० 2.1.30 त्रेस्त्रयः 7.1.53 िािीं ि 5.3.18
णतत्स्वणरतम ् 6.1.185 तृतीयाऽऽणि ० 7.1.74 त्वमािेकििि े 7.2.97 िामन्याणिणत्र ० 5.3.116
णतप्तणरझणसप्त्र् ० 3.4.78 तृतीयाऽर्े 1.4.85 त्वामौ णितीयायाः 8.1.23 िामहायिान्ताच्च 4.1.27
णतप्यिस्तेः 8.2.73 तृतीयाप्रभृती ० 2.2.21 त्वाहौ सौ 7.2.94 ु ० 3.2.182
िाम्नीशसययु ज
णतरसणस्तयिलोपे 6.3.94 तृतीयासप्तम्यो ० 2.4.84 त्वे ि 6.3.64 िायाद्यं िायािे 6.2.5
णतरसोऽन्यत ० 8.3.42 तृतीयासमासे 1.1.30 - र् - िाशगोघ्नौ सम्प्रिाि े 3.4.73
णतरोऽन्तिौ 1.4.71 तृि ् 3.2.135 ्
िाश्वाि साह्वाि ०् 6.1.12
र्ट ् ि च्छन्दणस 5.2.50
णतयिच्यपिगे 3.4.60 तृणषमृणषकृ शेः ० 1.2.25 ्
णिक्पूिपि िाट्ठञ ि 4.3.6
र्णल ि सेणट 6.4.121
णतष्ठतेणरत ् 7.4.5 तॄफलभजत्रपश्च 6.4.122 णिक्पूिपि िाि ० 4.2.107
र्णल ि ० 6.1.196
णतष्ठद्ग ुप्रभृतीणि ि 2.1.17 ते तद्राजाः 4.1.174 णिक्पूिपि िान्त्ङीप ् 4.1.60
र्ा हेतौ ि ० 5.3.26
णतष्यप ुिििस्वो ० 1.2.63 ते प्राग्धातोः 1.4.80 ्
णिकशब्दा ग्राम ० 6.2.103
र्ार्घणक्ताज ० 6.2.144
णतसृभ्यो जसः 6.1.166 तेि क्रीतम ् 5.1.37 ् भ्यः ० 5.3.27
णिकशब्दे
र्ासस्से 3.4.80
तीररूप्योिर ० 4.2.106 तेि तुल्य ं ० 5.1.115 णिक्संख्य े ० 2.1.50
र्ो न्थः 7.1.87
तीर्े ये 6.3.87 तेि िीव्यणत ० 4.4.2 णिगाणिभ्यो यत ् 4.3.54
तीषसहलु ० 7.2.48 ि म्
तेि णििृि 4.2.68
-ि- णिङ्नामान्यन्तराले 2.2.26
तुग्राद्घि ् 4.4.115 ि म्
तेि णििृि 5.1.79 िणक्षिािाि ् 5.3.36 णित्यणित्या ० 4.1.85
तुजािीिां िीघो ० 6.1.7 तेि पणरजय्य ० 5.1.93 िणक्षिापश्चा ० 4.2.98 णिि उत ् 6.1.131
तुिाणिभ्यः शः 3.1.77 तेि प्रोक्तम ् 4.3.101 िणक्षिेमाि ० 5.4.126 णिि औत ् 7.1.84
तुन्दशोकयोः पणर ० 3.2.5 तेि यर्ाकर्ा ० 5.1.98 िणक्षिोिरा ० 5.3.28 णििः कमि ि 1.4.43
तुन्दाणिभ्य ० 5.2.117 तेि रक्तं रागात ् 4.2.1 िण्डव्यिसग ियोश्च 5.4.2 णििसश्च पृणर्व्याम ् 6.3.30
तुणन्दिणलिटे भःि 5.2.139 तेि णििश्चि ु ु० 5.2.26 िण्डाणिभ्यः 5.1.66 णििस्तिर् िस्य 2.3.58
तुपश्यपश्य ० 8.1.39 तेि सहेणत ० 2.2.28 ििाणतिधा ० 3.1.139 णििाणिभ्यः श्यि ् 3.1.69
तुभ्यमह्यौ ङणय 7.2.95 तेि ैकणिक ् 4.3.112 िधस्तर्ोश्च 8.2.38
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी ि
णििाणिभाणि ० 3.2.21 िेितािन्द्वे ि 6.3.26 णिगोष्ठंश्च 5.1.54 धिगिं लब्धा 4.4.84
णििो झल ् 6.1.183 िेितािन्द्वे ि 7.3.21 णिगौ क्रतौ 6.2.97 धिणहरण्यात कामे 5.2.65
्
णििो द्यािा 6.3.29 िेितान्तािाि ० 5.4.24 णिगौ प्रमािे 6.2.12 ु
धिषश्च 5.4.132
णििोऽणिणज ० 8.2.49 िेिपर्ाणिभ्यश्च 5.3.100 णितीयतृती ० 2.2.3 धियोपधािञ ु ् 4.2.121
णिशोऽमद्रािाम ् 7.3.13 िेिब्रह्मिोरि ु ० 1.2.38 णितीया ब्राह्मिे 2.3.60 धमं िरणत 4.4.41
णिणष्टणितस्त्योश्च 6.2.31 िेिमिष्यपु ुरुष ० 5.4.56 णितीया णश्रता ० 2.1.24 धमिपर्थ्र् ि ० 4.4.92
िीङो यडु णि ० 6.4.63 िेिस ुम्नयोयिज ु ० 7.4.38 णितीयाटौस्स्वेिः 2.4.34 धमिशीलििाि ० 5.2.132
िीधीिेिीटाम ् 1.1.6 िेिािल ् 5.4.27 णितीयायां ि 3.4.53 धमाििणिि ् ० 5.4.124
ु ०
िीपजिबधपू 3.1.61 िेणिकाणशंशपा ० 7.3.1 णितीयायां ि 7.2.87 धातुसम्बिे ० 3.4.1
िीघि इिः णकणत 7.4.69 िेणिक्रुशोश्चोप ० 2.147 ु
णितीये िािपाख्ये 6.3.80 धातोः 3.1.91
िीघं ि 1.4.12 िेश े लुणबलिौ ि 5.2.105 णिणत्रितुभ्य िः स ुि 5.4.18
् धातोः 6.1.162
िीघिकाशतु ० 6.2.82 िैियणज्ञशौणििृ ० 4.1.81 णिणत्रपूिाििि ि ् 5.1.36 धातोः कमििः ० 3.1.7
िीघिणजह्वी ि ० 4.1.59 िो िि ् घोः 7.4.46 णिणत्रपूिािणिष्कात ् 5.1.30 धातोरेकािो ० 3.1.22
िीघािच्च िरुिस्य 7.3.23 िोषो िौ 6.4.90 णिणत्रभ्यां तय ० 5.2.43 धातोस्तणिणम ० 6.1.80
िीघािज्जणस ि 6.1.105 द्यणतस्यणतमा ० 7.4.40 णिणत्रभ्यां पाद् ० 6.2.197 धात्वािेः षः सः 6.1.64
िीघाित ् 6.1.75 द्यािापृणर्िीशु ० 4.2.32 णिणत्रभ्यां ष मूध्नःि 5.4.115 धान्यािां भिि े ० 5.2.1
िीघाििणट समािपािे 8.3.9 द्य ुणतस्वाप्योः ० 7.4.67 णिणत्रभ्यामञ्जलेः 5.4.102 धारेरुिमििः 1.4.35
िीघाििािायाििाम ् 8.4.52 द्य ुद्भ्ो लुणङ 1.3.91 णियोश्च धम ुञ ् 5.3.45 णध ि 8.2.25
िीघो लघोः 7.4.94 द्य ुद्रुभ्यां मः 5.2.108 णििण्ड्ाणिभ्यश्च 5.4.128 णधणिकृ ण्व्योर ि 3.1.80
िीघोऽणकतः 7.4.83 द्य ुप्रागपागिु ० 4.2.101 णििििि ेऽणि 1.1.59 ु यड्ढकौ
धरो 4.4.77
दुःखात ् ० 5.4.64 द्रिमूणतिस्प ० 6.1.24 णििििणिभ ० 5.3.57 धूमाणिभ्यश्च 4.2.127
दुन्योरिपसगे ु 3.1.142 द्रव्यं ि भव्ये 5.3.104 णिषत्परयोस्तापेः 3.2.39 धृणषशसी िैयात्ये 7.2.19
दुरस्यद्रिु णििस्य ु ० 7.4.36 द्रोिपिितजीि ० 4.1.103 णिषश्च 3.4.112 ध्रिु मपाये ० 1.4.24
दुष्कु लाड्ढक ् 4.1.142 द्रोश्च 4.3.161 णिषोऽणमत्रे 3.2.131 र्ध्मो र्ध्ात ् 7.1.42
दुहः कब घश्च ् 3.2.70 िन्द्वमिोज्ञा ० 5.1.133 णिस्तािा णत्रस्ता ० 5.4.84 र्ध्ाङ्क्षेि क्षेप े 2.1.42
दुहश्च 3.1.63 िन्द्वश्च प्राणितू ० 2.4.2 णिणस्त्रश्चतुणरणत ० 8.3.43 -ि-
दूतस्य भाग ० 4.4.120 िन्द्वाच्च ुिषहा ० 5.4.106 िीपाििसम ु ुद्रं यञ ् 4.3.10
ि कणप 7.4.14
दूरािूत े ि 8.2.84 िन्द्वाच्छः 4.2.6 िेस्तीयः 5.2.54
ि कमिव्यणतहारे 7.3.6
दूराणन्तकार्े ० 2.3.35 ् र०
िन्द्वाििु िै 4.3.125 िैपिैयारािञ ् 4.2.12
ि कितेयणि ङ 7.4.63
दूराणन्तकार्ैः ० 2.3.34 िन्द्वे णघ 2.2.32 द्व्यिः 4.1.121
ि कोपधायाः 6.3.37
दृक्स्विस्स्वत ० 7.1.83 िन्द्वोपतापग ० 5.2.128 द्व्यिश्छन्दणस 4.3.150
ि णक्तणि िीघिश्च 6.4.39
दृग्दृशितुष ु 6.3.89 िन्द्वं रहस्यम ० 8.1.15 द्व्यिोऽतणस्तङः 6.3.135
ि क्त्वा सेट ् 1.2.18
दृढः स्थूलबलयोः 7.2.20 िन्द्वे ि 1.1.31 द्व्यजृद्ब्राह्मिर्क्प् ि ० 4.3.72
ि क्रोडाणिबह्विः 4.1.56
दृणतकुणक्षकलणश ० 4.3.56 िारािीिां ि 7.3.4 द्व्यणमगधक ० 4.1.170
ि क्वािेः 7.3.59
दृशे णिख्ये ि 3.4.11 णिगरेु किििम ् 2.4.1 द्व्यन्तरुपसगे ० 6.3.97
ि गणतणहंसार्ेभ्यः 1.3.15
दृशेः ्िणिप ् 3.2.94 ु
णिगश्च 2.1.23 द्व्यष्टिः सङ्खख्याया ०6.3.47
ु
ि गिाियो ० 6.2.176
दृष्टं साम 4.2.7 णिगोः 4.1.21 द्व्येकयोणििि ० 1.4.22
ि गोपििाणिभ्यः 2.4.67
िेयमृि े 4.3.47 णिगोयिप ् 5.1.82 -ध- ि गोश्वन्त्साि ० 6.1.182
िेय े त्रा ि 5.4.55 णिगोलुिगिपत्ये 4.1.88
धः कमिणि ष्ट्रि ् 3.2.181 ु
ि णङसम्बद्ध्योः 8.2.8
िेितािन्द्वे ि 6.2.141 णिगोिाि 5.1.86
ि अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
ि ििाहाहैियक्त ु े 8.1.24 ि ल्यणप 6.4.69 िद्यां मतुप ् 4.2.85 िातः परस्य 7.3.27
ि च्छन्दस्यप ुत्रस्य 7.4.35 ि िशः 6.1.20 िद्याः शेषस्या ० 6.3.44 िाणिणि 6.1.104
ि णतसृितसृ 6.4.4 ि णिभक्तौ तुिाः 1.3.4 िद्याणिभ्यो ढक ् 4.2.97 िाणिन्याक्रोशे ० 8.4.48
ि तौिणलभ्यः 2.4.61 ि िृद्भ्श्चतुभ्य िः 7.2.59 िद्यृतश्च 5.4.153 िाद्घस्य 8.2.17
ि िण्डमाि ० 4.3.130 ि िेणत णिभाषा 1.1.44 ििौ पृष्टप्रणत ० 3.2.120 िाधाऽर् िप्र ० 3.4.62
ि िणधपयआिीणि 2.4.14 ि व्यो णलणट 6.1.46 िणन्दग्रणहप ० 3.1.134 िािद्यतिित ०् 3.3.135
ु ०
ि दुहस्निमां 3.1.89 ि शब्दश्लोकक ० 3.2.23 िणित्यि ु ० 8.1.43 िािोज्ञिः 1.3.58
ि दृशः 3.1.47 ि शसिििा ० 6.4.126 ििोणििभाषा 3.2.121 िान्तािसङ्खख्या ० 5.2.49
ि द्व्यिः प्राच्य ० 4.2.113 ि षट्स्वस्राणिभ्यः 4.1.10 िपरे िः 8.3.27 िाभ्यस्तस्या ० 7.3.87
ि धातुलोप ० 1.1.4 ि सङ्खख्याऽऽिेः ० 5.4.89 ं ु कमि ०
िपस 1.2.69 िाभ्यस्ताच्छतुः 7.1.78
ि ध्याख्यापॄम ू ० 8.2.57 ि संज्ञायाम ् 5.4.155 ं ु कस्य झलिः 7.1.72
िपस िामणिते ० 8.1.73
ि िणपूिािि ० 5.1.121 ि संयोगािम ० 6.4.137 िपसं ु काच्च 7.1.19 िामन्यतरस्याम ् 6.1.177
ि णिधािरिे 2.2.10 ि सम्प्रसारिे ० 6.1.37 िपस ं ु काि ० 5.4.109 िाणम 6.4.3
ि णिणिभ्याम ् 6.2.181 ि साणमििि े 5.4.5 ं ु के भािे क्तः 3.3.114
िपस िाम्न्याणिणशग्रहोः 3.4.58
ि न्द्राः संयोगाियः 6.1.3 ि स ुदुभ्यां के ि ० 7.1.68 िभ्राण्िपाि ० 6.3.75 िािेणडतस्या ० 6.1.99
ि पिान्तणििि ० 1.1.58 ि स ुब्रह्मण्या ० 1.2.37 िमःस्वणस्तस्वा ० 2.3.16 िािो णिगोः 5.4.99
ि पिान्ताट्टोरिाम ् 8.4.42 ि हाणस्तिफल ० 6.2.101 िमस्परु सोग ित्योः 8.3.40 िाव्ययणिक०् 6.2.168
ि पािम्याङ्यमा ० 1.3.89 िः क्ये 1.4.15 िणमकणम्पस्म्य ० 3.2.167 िाव्ययीभािा ० 2.4.83
ि पूजिात ् 5.4.69 िक्षत्राद्घः 4.4.141 िमोिणरिणश्च ० 3.1.19 िाणसकास्ति ० 3.2.29
ि प्राच्यभगाि ० 4.1.178 िक्षत्रािा 8.3.100 िरे संज्ञायाम ् 6.3.129 िाणसकोिरौ ० 4.1.55
ि बहुव्रीहौ 1.1.29 िक्षत्रे ि लुणप 2.3.45 िलोपः प्राणत ० 8.2.7 णिकटे िसणत 4.4.73
ि भकुर्छिराम ् 8.2.79 ु ः
िक्षत्रेि यक्त 4.2.3 िलोपः स ुप्स्व ० 8.2.2 णिगरििल ० 1.3.87
ू णम ०
ि भाभूपक 8.4.34 िक्षत्रेभ्यो बहुलम ् 4.3.37 िलोपो िञः 6.3.73 ु
णिगृह्याियोगे ि 8.2.94
ि भूताणधकसं ० 6.2.91 िखम ुखात ०् 4.1.58 िशेः षान्तस्य 8.4.36 णिघो णिणमतम ् 3.3.87
ि भूिाणिणद्णधष ु 6.2.19 िगरात ् ० 4.2.128 िशेिाि 8.2.63 णिजां त्रया ० 7.4.75
ि भूस ुणधयोः 6.4.85 िगोऽप्राणिष्व ० 6.3.77 िश्च 8.3.30 णित्यं करोतेः 6.4.108
ि मपूिोऽप ० 6.4.170 िञः शुिीश्वर ० 7.3.30 िश्च धातु ० 8.4.27 णित्यं कौणट ० 3.1.23
ि माङ्योगे 6.4.74 िञस्तत्प ुरुषात ् 5.4.71 िश्चापिान्त ० 8.3.24 णित्यं क्रीडा ० 2.2.17
ि मु िे 8.2.3 ु ०
िञो गि 6.2.155 िश्छव्यप्र ० 8.3.7 णित्यं णङतः 3.4.99
ि यः 3.2.152 िञो जर ० 6.2.116 िसिणिषिा ० 8.2.61 णित्यं छन्दणस 4.1.46
ि यणि 3.2.113 िञ ् 2.2.6 िस्तणिते 6.4.144 णित्यं छन्दणस 7.4.8
ि यद्यिाकाङ्क्षे 3.4.23 िणदुःस ुभ्यो ० 5.4.121 िह प्रत्यारम्भे 8.1.31 णित्यं पिः ० 3.3.66
ि यासयोः 7.3.45 िणस ुभ्याम ् 6.2.172 िणहिृणतिृणष ० 6.3.116 णित्यं मिे 6.1.210
ि य्वाभ्यां ० 7.3.3 िडशािा्वलि ् 4.2.88 िहो धः 8.2.34 णित्यं िृिश ० 4.3.144
ि रपरसृणप ० 8.3.110 िडाणिभ्यः फक ् 4.1.99 िाग्लोणपशा ० 7.4.2 णित्यं शताणि ० 5.2.57
ि रुधः 3.1.64 िडािीिां कुक ् ि 4.2.91 िािायिराज ० 6.2.133 णित्यं संज्ञाछन्द ० 4.1.29
ि णलणङ 7.2.39 िते िाणसका ० 5.2.31 िाज्झलौ 1.1.10 णित्यं सपत्न्यआ् ० 4.1.35
ि लुट ् 8.1.29 ििी बिणिु 6.2.109 िािेः पूजायाम ् 6.4.30 णित्यं समासे ० 8.3.45
ि लुमताऽङ्गस्य 1.1.63 ििीपौििमा ० 5.4.110 िाडीतन्त्र्ोः 5.4.159 णित्यं ियतेः 6.1.57
ि लोकाव्यय ० 2.3.69 ििीणभश्च 2.1.20 िाडीम ुष्ट्योश्च 3.2.30 णित्यं हस्ते ० 1.4.77
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी प
णित्यमणसि ०् 5.4.122 ि ेणट 7.2.4 पिम्याः परा ० 8.3.51 पराजेरसोढः 1.4.26
णित्यमािेणडते ० 6.1.100 ि ेट्यणलणट रधेः 7.1.62 पिम्याः स्तो ० 6.3.2 पराणिश्छन्दणस ० 6.2.199
णित्यिीियोः 8.1.4 ि ेड ् िणश कृ णत 7.2.8 पिम्यामजातौ 3.2.98 ु
पराििपात्यय ० 3.3.38
णिििीभ्यां ० 8.3.89 ि ेतराच्छन्दणस 7.1.26 पिम्यास्तणसल ् 5.3.7 परािरयोगे ि 3.4.20
णिन्दणहंसणि ० 3.2.146 ि ेिमिसोरकोः 7.1.11 पिपािमाष ० 5.1.34 परािराधमो ० 4.3.5
णिपात एकाजिाङ् 1.1.14 ि ेन्द्रस्य परस्य 7.3.22 पतः प ुम ् 7.4.19 पणरक्रयिे ० 1.4.44
णिपातस्य ि 6.3.136 ि ेणििबध्नाणतष ु 6.3.19 पणतः समास एि 1.4.8 पणरणिश्यमाि े ि 3.4.55
णिपात ैयिद्यणि ० 8.1.30 ि ेयङु िङ्खस्था ० 1.4.4 पिपूिाििञ ् 4.3.122 पणरखाया ढञ ् 5.1.17
णिपािमाहािः 3.3.74 ि ेरणिधाि े 6.2.192 पिार्ध्य िु ० 4.3.123 पणरणिणिभ्यः ० 8.3.70
णिमूलसमूल ० 3.4.34 ि ेग ििििपतपि ० 8.4.17 पत्यन्तप ुरोणह ० 5.1.128 पणरन्योिीिो ० 3.3.37
णिरः कुषः 7.2.46 ि ेणबिडणज्झ्बरीसिौ 5.2.32 पत्यािैश्वये 6.2.18 पणरपन्थं ि णतष्ठणत 4.4.36
णिरभ्योः पूिोः 3.3.28 ि ेणििशः 1.3.17 ु यज्ञसंयोगे 4.1.33
पत्यिो ु
पणरप्रत्यपापा ० 6.2.33
णिरुिकािीणि ि 6.2.184 िोङ्धात्वोः 6.1.175 पर्ः पन्थ ि 4.3.29 पणरमािाख्यायां ० 3.3.20
णििाििोऽिाते 8.2.50 िोिरपिेऽि ु ० 6.2.142 पर्ः ष्कि ् 5.1.75 पणरमािान्त ० 7.3.17
ि ऽे क्षद्यूता ०
णििृि 4.4.19 िोत्विध्रिणबिात ् 4.3.151 पणर् ि च्छन्दणस 6.3.108 पणरमािे पिः 3.2.33
णििाते िातत्रािे 6.2.8 िोिािस्वणर ० 8.4.67 पणर्मर्ोः सिि ० 6.1.199 पणरम ुखं ि 4.4.29
णििासणिणतश ० 3.3.41 िोिािोपिेश ० 7.3.34 पणर्मर्थ्ृभ ुक्षामात ् 7.1.85 पणरिृतो रर्ः 4.2.10
णिव्यणभभ्यो ० 8.3.119 िोियणतर्ध्िय ० 3.1.51 पर्ो णिभाषा 5.4.72 पणरव्यिेभ्यः णक्रयः 1.3.18
णिशाप्रिोषाभ्यां ि 4.3.14 िोपधात्थफान्तािा 1.2.23 पर्थ्णतणर्िस ० 4.4.104 पणरषिो ण्यः 4.4.44
णिष्कु लाणिष्कोषिे 5.4.62 िोपधायाः 6.4.7 ्
पिमणिि दृश्यम ् 4.4.87 पणरषिो ण्यः 4.4.101
णिष्ठा 2.2.36 िौ गिििपठ ० 3.3.64 पिरुजणिश ० 3.3.16 पणरस्कन्दः ० 8.3.75
णिष्ठा 3.2.102 िौ ि ि 3.3.60 पिव्यिायेऽणप 8.4.38 परेरणभतोभा ० 6.2.182
णिष्ठा ि द्व्यजिात ् 6.1.205 िौ िृ धान्ये 3.3.48 पिस्य 8.1.16 परेमषृ ि ः 1.3.82
णिष्ठा शीणिणि ० 1.2.19 िौद्व्यिष्ठि ् 4.4.7 पिात ् 8.1.17 ि िि े
परेिज 8.1.5
णिष्ठायामण्यिर्े 6.4.60 िौियोधमिणिष ० 4.4.91 पिान्तस्य 8.4.37 परेश्च 8.3.74
णिष्ठायां सेणट 6.4.52 न्यग्रोधस्य ० 7.3.5 पिान्तस्या ० 7.3.9 परेश्च घाियोः 8.2.22
णिष्ठोपमािाि ० 6.2.169 न्यङ्क्वािीिां ि 7.3.53 पिान्तािा 6.1.76 परोक्षे णलट ् 3.2.115
णिष्ठोपसग िपूि ि ० 6.2.110 न्यधी ि 6.2.53 पिास्वैणरबा ० 3.1.119 परोिरपरम्प ० 5.2.10
णिष्प्रिाणिश्च 5.4.160 -प- पिेऽपिेश े 6.2.7 परौ घः 3.3.84
णिसम ुपणिभ्यो ह्वः 1.3.30 पिोिरपिं गृह्णाणत 4.4.39 परौ भ ुिोऽिज्ञाि े 3.3.55
पक्षाणिः 5.2.25
णिसस्तपता ० 8.3.102 पि ् यत्यतिर्े 6.3.53 परौ यज्ञे 3.3.47
पणक्षमत्स्यमृ ० 4.4.35
िीग्िि ुस्रंस ुर्ध्ं ० 7.4.84 पद्िोमारहृ ० 6.1.63 पपािणिभ्यः ष्ठि ् 4.4.10
पणिणिंशणतणत्रं ० 5.1.59
ु
िीि ैरििािः 1.2.30 पन्थो ि णित्यम ् 5.1.76 पयिणभभ्यां ि 5.3.9
पङ्गोश्च 4.1.68
िीतौ ि तद्युक्तात ् 5.3.77 परः संणिकषिः ० 1.4.109 पयािणप्तििि े ० 3.4.66
पिो िः 8.2.52
ु
िगतोऽि ु ०
िा 7.4.85 परिणिङ्गं िन्द्व ० 2.4.26 पयाियाहििोत्प ० 3.3.111
पिद्शतौ िगे िा 5.1.60
ु
ििणििोन्दत्रा ० 8.2.56 परश्च 3.1.2 पििताच्च 4.2.143
पिमी अपा ० 2.3.10
ु
िणम्वसज ििीय ० 8.3.58 परश्वधाट्ठि 4.4.58 पश्वािणियौधे ० 5.3.117
पिमी भयेि 2.1.37
िृ ि 6.4.6 ्
परणिि णिभाषा 3.3.138 पललसूपशा ० 6.2.128
पिमी णिभक्ते 2.3.42
िृ िान्यतरस्याम ् 6.1.184 परि ैपिािां ० 3.4.82 पलाशाणिभ्यो िा 4.3.141
पिम्या अत ् 7.1.31
्
िॄि पे 8.3.10 परस्य ि 6.3.8 पश्च पश्चा ि ० 5.3.33
प अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
पश्चात ् 5.3.32 प ुच्छभाण्डिी ० 3.1.20 पूििि िश्विडिौ 2.4.27 प्रणतणिणधप्रणत ० 2.3.11

पश्यार्ैश्चािा० 8.1.25 प ुत्रः पभ्य
ंु ः 6.2.132 ि दृशसमो ०
पूिस 2.1.31 प्रणतपर्मेणत ठं श्च 4.4.42
पाककििपििप ु ० 4.1.64 प ुत्राच्छ ि 5.1.40 पूिािणिणिः 5.2.86 प्रणतबणि णिर ० 6.2.6
पाराध्माधेट ् ० 3.1.137 प ुत्रान्तािन्य ० 4.1.159 पूिािणिभ्यो ० 7.1.16 प्रणतयोगे पि ० 5.4.44
पाराध्मास्था ० 7.3.78 प ुत्रेऽन्यतरस्याम ् 6.3.22 पूिािधरािरा ० 5.3.39 प्रणतश्रििे ि 8.2.99
पाणिघताडघौ ० 3.2.55 प ुमः खय्यम्परे 8.3.6 पूिािपरप्रर्मि ० 2.1.58 प्रणतष्कशश्च कशेः 6.1.152
पाण्डुकम्बलाणिणिः 4.2.11 ्
प ुमाि णस्त्रया 1.2.67 पूिािपराधरोिर ० 2.2.1 प्रणतस्तब्ध ० 8.3.114
पातौ ि बहुलम ् 8.3.52 प ुरा ि परीिायाम ् 8.1.42 पूिािह्णापराह्णा ० 4.3.28 प्रतेरंश्वािय ० 6.2.193
् ्
पात्रात ष्ठि 5.1.46 प ुरािप्रोक्ते ष ु ० 4.3.105 पूिे कतिणर 3.2.19 प्रतेरुरसः ० 5.4.82
पात्राद्घंश्च 5.1.68 प ुणर लुङ् िािे 3.2.122 पूिे भूतपूिे 6.2.22 प्रतेश्च 6.1.25
पात्रेसणमताियश्च 2.1.48 प ुरुषश्चािाणिष्टः 6.2.190 पूिःै कृ तणमणि ० 4.4.133 प्रत्िपूिणि िश्वेमा ० 5.3.111
पार्ोििीभ्यां ० 4.4.111 प ुरुषहणस्त ० 5.2.38 पूिोऽभ्यासः 6.1.4 प्रत्यणपभ्यां ० 3.1.118
पािः पत ् 6.4.130 ्
प ुरुषात प्रमा ० 4.1.24 पृर्णग्ििािािा ० 2.3.32 प्रत्यणभिािेअशूद्रे 8.2.83
पािशतस्य ० 5.4.1 प ुरे प्रािाम ् 6.2.99 पृथ्वाणिभ्य ० 5.1.122 प्रत्ययः 3.1.1
पािस्य पिा ० 6.3.52 प ुरोऽग्रतो ० 3.2.18 पृषोिरािीणि ० 6.3.109 प्रत्ययलोपे ० 1.1.62
पािस्य लोपो ० 5.4.138 प ुरोऽव्ययम ् 1.4.67 पेषिं ासिाह ० 6.3.58 प्रत्ययस्थात ०् 7.3.44
पािाघािभ्यां ि 5.4.25 प ुिः संज्ञायाम ् 3.2.185 प ैलाणिभ्यश्च 2.4.59 प्रत्ययस्य ० 1.1.61
पािोऽन्यतरस्याम ् 4.1.8 प ुषाणिद्य ुता ० 3.1.55 पोटायिु णतस्तो ० 2.1.65 प्रत्ययोिरपियोश्च 7.2.98
पािं िेश े 8.4.9 प ुष्कराणिभ्यो िेश े 5.2.135 पोरदुपधात ् 3.1.98 प्रत्याङ्खभ्यां श्रुिः 1.3.59
पापं ि णशणल्पणि 6.2.68 प ुष्यणसद्ध्यौ िक्षत्रे 3.1.116 पौरोडाशप ुरो ० 4.3.70 प्रत्याङ्खभ्यां ० 1.4.40
पापािके कुणत्सत ैः 2.1.54 पूःसिियोिािणरसहोः 3.2.41 प्यायः पी 6.1.28 प्रर्ि े िािशब्दे 3.3.33
पाय्यसािाय्य ० 3.1.129 पूगाणणयो ० 5.3.112 प्रकारििि े जा ० 5.3.69 प्रर्मिरमतया ० 1.1.33
पारस्करप्रभृ ० 6.1.157 े न्यतरस्याम ् 6.2.28
पूगष्व प्रकारििि े र्ाल ् 5.3.23 प्रर्मयोः पूि ि ० 6.1.102
पारायितुरा ० 5.1.72 पूङः क्त्वा ि 1.2.22 ु ०
प्रकारे गि 8.1.12 प्रर्माणिणििष्ट ं ० 1.2.43
पाराशयिणश ० 4.3.110 पूङश्च 7.2.51 प्रकाशिस्थे ० 1.3.23 प्रर्मायाश्च ० 7.2.88
पारे मध्ये षष्ठ्या िा 2.1.18 पूङ्यजोः शािि ् 3.2.128 प्रकृ त्या भगालम ् 6.2.137 प्रर्मोऽणिरो ० 6.2.56
पाश्वेिाणिच्छणत 5.2.75 पूजिात ् ० 8.1.67 प्रकृ त्याऽऽणश ० 6.3.83 प्रधािप्रत्यया ० 1.2.56
पाशाणिभ्यो यः 4.2.49 पूजायां िािन्तरम ् 8.1.37 प्रकृ त्याऽन्तः ० 6.1.115 प्रणिरन्तःशरे ० 8.4.5
णपतरामातरा ० 6.3.33 पूतक्रतोरै ि 4.1.36 प्रकृ त्य ैकाि ् 6.4.163 प्रभिणत 4.3.83
णपता मात्रा 1.2.70 पूरिगिसु ुणह ० 2.2.11 प्रकृ ष्टे ठञ ् 5.1.108 प्रभौ पणरिृढः 7.2.21
ि
णपतुयच्च 4.3.79 पूरिाद्भागे ती ० 5.3.48 प्रजि े िीयतेः 6.1.55 प्रमिसम्मिौ हषे 3.3.68
णपतृव्यमातुलमा ० 4.2.36 पूरिािािट ् ठि ् 5.1.48 प्रजि े सतेः 3.3.71 प्रमािे ि 3.4.51
णपतृष्वस ुश्छि ् 4.1.132 पूिािणिभाषा 5.4.149 प्रजोणरणिः 3.2.156 प्रमािे ियस ० 5.2.37
णपष्टाच्च 4.3.146 पूिं तु भाषायाम ् 8.2.98 प्रज्ञाणिभ्यश्च 5.4.38 प्रयच्छणत गह्य िम ् 4.4.30
पीलाया िा 4.1.118 ि ालैकसिि ०
पूिक 2.1.49 प्रज्ञाश्रिाऽिाि ० 5.2.101 ु
प्रयाजाियाजौ ० 7.3.62
पयं ु ोगािाख्यायाम ् 4.1.48 पूित्रि ाणसिम ् 8.2.1 प्रििष्टेः 8.2.89 प्रय ै रोणहष्य ै ० 3.4.10
् धारय ० 6.3.42
पिं ु त कमि पूिपि िात ् 8.3.106 प्रिाय्योऽसंमतौ 3.1.128 प्रयोजिम ् 5.1.109
पणं ु स संज्ञायां ० 3.3.118 ् ०
पूिपि िात सं 8.4.3 प्रणतः प्रणतणि ० 1.4.92 प्रयोज्यणियो ० 7.3.68
पस ं ु ोऽस ुङ् 7.1.89 पूिपि रािरि ० 1.1.34 प्रणतकण्ठार् ि ० 4.4.40 प्रिाहिस्य ढे 7.3.28
प ुगन्तलघूप ० 7.3.86 ्
पूििि त सिः 1.3.62 प्रणतजिाणिभ्यः ० 4.4.99 प्रिृिािीिां ि 6.2.147
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी प
प्रशंसायां रूपप ् 5.3.66
प्रशंसाििि ैश्च 2.1.66 प्रािहः 1.3.81 बिे ि णिभाषा 6.3.13 बह्वाणिभ्यश्च 4.1.45
प्रशस्यस्य श्रः 5.3.60 प्रार्ध्ं बिि े 1.4.78 बभूर्ाततन्थ ० 7.2.64 बाष्पोष्माभ्यां ० 3.1.16
प्रश्ने िासिकाले 3.2.117 प्राप्तापिे ि ० 2.2.4 बणहिणष ििम ् 4.4.119 बाह्वन्तात ०् 4.1.67
प्रष्ठोऽग्रगाणमणि 8.3.92 प्रायभिः 4.3.39 बलाणिभ्यो ० 5.2.136 बाह्वाणिभ्यश्च 4.1.96
प्रसम ुपोिः ० 8.1.6 प्रािृट्शरत्काल ० 6.3.15 बहुगिितुड ० 1.1.23 णबभेतहे ेतभु ये 6.1.56
प्रसम्भ्यां ० 5.4.129 प्रािृष एण्यः 4.3.17 बहुपूगगिसंघ ० 5.2.52 णबिकाणिभ्य ० 6.4.153
प्रणसतोत्स ु ० 2.3.44 प्रािृषष्ठप ् 4.3.26 बहुप्रजाश्छन्दणस 5.4.123 णबिाणिभ्योऽि ् 4.3.136
प्रस्कण्िहणर ० 6.1.153 णप्रयिशे ििः खि ् 3.2.38 बहुलं छन्दणस 2.4.39 णबस्ताच्च 5.1.31
प्रस्त्योऽन्यतर ० 8.2.54 णप्रयणस्थर ० 6.4.157 बहुलं छन्दणस 2.4.73 ु धु िशज ०
बधय 1.3.86
प्रस्थप ुरिहान्ताच्च 4.2.122 प्रीतौ ि 6.2.16 बहुलं छन्दणस 2.4.76 बृहत्या आच्छािि े 5.4.6
प्रस्थेऽिृिमक ० 6.2.87 प्र ुसृिः ० 3.1.149 बहुलं छन्दणस 3.2.88 ब्रह्मिस्त्वः 5.1.136
प्रस्थोिरप ० 4.2.110 प्रे िाज्ञः 3.2.6 बहुलं छन्दणस 5.2.122 ब्रह्मिो जाि ० 5.4.104
प्रहरिम ् 4.4.57 ु ुिः
प्रे द्रुस्तस्र 3.3.27 बहुलं छन्दणस 6.1.34 ब्रह्मभ्रूििृत्रषे ु णक्वप ् 3.2.87
प्रहासे ि 1.4.106 प्रे लपसृद्रुम ० 3.2.145 बहुलं छन्दणस 7.1.8 ब्रह्महणस्त ० 5.4.78
प्राक ् कडारात ०् 2.1.3 प्रे णलिायाम ् 3.3.46 बहुलं छन्दणस 7.1.10 ब्राह्मिको ० 5.2.71
्
प्राक क्रीताच्छः 5.1.1 प्रे िणिजाम ् 3.3.52 बहुलं छन्दणस 7.1.103 ब्राह्मिमा ० 4.2.42
प्राणक्सताि ० 8.3.63 प्रे स्त्रोऽयज्ञे 3.3.32 बहुलं छन्दणस 7.3.97 ब्राह्मोअजातौ 6.4.171
प्राणगिात्कः 5.3.70 प्रेष्यब्रिु ोहिणि ० 2.3.61 बहुलं छन्दणस 7.4.78 ब्रिु ईट ् 7.3.93
प्रागेकािशभ्यो ० 5.3.49 प्र ैषाणतसग ि ० 3.3.163 बहुलं छन्दस्य ० 6.4.75 ब्रिु ः पिािा ० 3.4.84
प्राणग्घताद्यत ् 4.4.75 प्रोक्तािकु ् 4.2.64 बहुलमाभीक्ष्ण्ये 3.2.81 ब्रिु ो िणिः 2.4.53
प्राणग्िशो णिभणक्तः 5.3.1 प्रोपाभ्यां ० 1.3.64 बहुििि े झल्येत ् 7.3.103 ब्रूणहप्रेष्यश्रौष ० 8.2.91
प्राग्िीव्यतोऽि ् 4.1.83 प्रोपाभ्यां ० 1.3.42 बहुिििस्य ि ० 8.1.21 -भ-
प्राग्रीश्वराणिपाताः 1.4.56 प्लक्षाणिभ्योऽि ् 4.3.164 बहुव्रीहाणिि ० 6.2.162
भक्ताख्यास्तिर्ेष ु 6.2.71
प्राग्ितेष्ठञ ् 5.1.18 प्ल ुतप्रगृह्या ० 6.1.125 बहुव्रीहेरूधसो ० 4.1.25
भक्ताण्िः 4.4.100
प्राग्िहतेष्ठक ् 4.4.1 प्ल ुतािैि इदुतौ 8.2.106 बहुव्रीहेश्चा ० 4.1.52
भक्ताििन्य ० 4.4.68
प्रािां कटािेः 4.2.139 प्वािीिां ह्रस्वः 7.3.80 बहुव्रीहौ प्रकृ ० 6.2.1
भणक्तः 4.3.95
प्रािां क्रीडायाम ् 6.2.74 -फ- बहुव्रीहौ णिश्वं ० 6.2.106
भक्ष्येि णमश्री ० 2.1.35
प्रािां ग्रामि ० 7.3.14 बहुव्रीहौ संख्य े ० 5.4.73
फणिञोर ० 4.1.91 भजो णण्िः 3.2.62
प्रािां िगरान्ते 7.3.24 बहुव्रीहौ सक्थ्य ० 5.4.113
फिां ि सप्ता ० 6.4.125 भञ्जभासणम ० 3.2.161
प्रािां ष्फ तणितः 4.1.17 बहुष ु बहुिििम ् 1.4.21
फले लुक ् 4.3.163 भञ्जेश्च णिणि 6.4.33
प्रािामिृिात ०् 4.1.160 बहोि िणिदुि ० 6.2.175
फलेग्रणहरा ० 3.2.26 भय्यप्रिय्ये ि ० 6.1.83
प्रािाम ुपािेर ० 5.3.80 बहोलोपो भू ० 6.4.158
ु
फल्गिीप्रोष्ठ ० 1.2.60 ् गते
भगाित त्रै 4.1.111
प्रािभृज्जाणत ० 5.1.129 बह्विः इञः ० 2.4.66
फाण्टाहृणत ० 4.1.150 भितष्ठक्छसौ 4.2.115
प्राणिरजताणि ० 4.3.154 बह्विः कू पेष ु 4.2.73
फे िाणिलि ि् 5.2.99 भितेरः 7.4.73
प्राणिस्थािा ० 5.2.96 ु ०
बह्विो मिष्य 5.3.78
फे श्छ ि 4.1.149 भणिष्यणत गम्याियः 3.3.3
प्राणतपणिकान्त ० 8.4.11 बह्विोऽन्तोिा ० 4.3.67
-ब- भणिष्यणत मयाि ० 3.3.136
प्राणतपणिकार् ि ० 2.3.46 बह्ववपूिपि िाट्ठि ् 4.4.64
भिे छन्दणस 4.4.110
प्राियः 1.4.58 बिि े िषौ 4.4.96 बह्वन्यतरस्याम ् 6.2.30
भव्यगेयप्रिि ० 3.4.68
प्रािस्वाङ्गं ० 6.2.183
ु बहुव्रीहौ
बिणि 6.1.14 बह्वल्पार्ािच्छस ०् 5.4.42
भा अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
भस्त्राऽऽणिभ्यः ष्ठि ् 4.4.16 भूषिेऽलम ् 1.4.64 मिः 3.2.82 मान्बधिा ० 3.1.6

भस्त्र ैषाऽजाज्ञा ० 7.3.47 भूस ुिोणस्तणङ 7.3.88 मिः 4.1.11 मायायामि ् 4.4.124
भस्य 6.4.129 भृञाणमत ् 7.4.76 मिसः संज्ञायाम ् 6.3.4 मालाऽऽिीिां ि 6.2.88
भस्य टे लोपः 7.1.88 भृञोऽसंज्ञायाम ् 3.1.112 ु
मिष्यत ० 4.2.134 मासाियणस ० 5.1.81
भागाद्यच्च 5.1.49 भृशाणिभ्यो ० 3.1.12 मिोरौ िा 4.1.38 णमतिखे ि 3.2.34
भािकम्मििोः 1.3.13 भोज्यं भक्ष्ये 7.3.69 मिोजािताि ० 4.1.161 णमतां ह्रस्वः 6.4.92
भािलक्षिे ० 3.4.16 भोभगोअघो ० 8.3.17 मणन्त्क्तन्व्या ० 6.2.151 णमत्रे िषौ 6.3.130
भाििििाश्च 3.3.11 भौणरक्याद्य ैष ु ० 4.2.54 मिे घसह्वरिश ० 2.4.80 णमर्थ्ोपपिात ०् 1.3.71
भािे 3.3.18 भ्यसोऽभ्यम ् 7.1.30 मिे िृषषे पि ० 3.3.96 णमििोऽन्त्यात्परः 1.1.47
भािे ि 4.4.144 भ्ररजो रोप ० 6.4.47 मिे श्वेतिहौ ० 3.2.71 णमिेगिःिु 7.3.82
ु
भािेऽिपसग िस्य 3.3.75 ु ० 3.2.177
भ्राजभासधणिि मिे सोमाश्वे ० 6.3.131 णमश्रं िािपु ० 6.2.154
भाषायां ० 3.2.108 भ्राजभासभाष ० 7.4.3 मिेष्वाङ्या ० 6.4.141 मीिाणतणम ० 6.1.50
भासिोपसम्भा ० 1.3.47 भ्रातणर ि ० 4.1.164 मन्थौििसक्तु ० 6.3.60 मीिातेणि िगमे 7.3.81
णभक्षाऽऽणिभ्योऽि ् 4.2.38 भ्रातुव्यच्चि 4.1.144 मन्यकमिण्यिा ० 2.3.17 म ुखं स्वाङ्गम ् 6.2.167
णभक्षासेिा ० 3.2.17 भ्रातृप ुत्रौ स्व ० 1.2.68 मपयिन्तस्य 7.2.91 म ुखिाणसका ० 1.1.8
णभिं शकलम ् 8.2.59 भ्र ुिो िक ु ्ि 4.1.125 मय उञो िो िा 8.3.33 म ुिोऽकमि ० 7.4.57
णभद्योद्ध्यौ ििे 3.1.115 -म- मयट ् ि 4.3.82 म ुण्डणमश्रश्ल ० 3.1.21
णभयः क्रुिुकिौ 3.2.174 मयवैतयोभािषा ० 4.3.143 म ुद्गािि ् 4.4.25
मघिा बहुलम ् 6.4.128
ु ् 7.3.40
णभयो हेतभु ये षक मयतेणरिन्यत ० 6.4.70 मूतौ घिः 3.3.77
मड्डक
ु झझिराि ० 4.4.56
णभयोऽन्य ० 6.4.115 मयूरव्यंसकाियश्च 2.1.72 मूलमस्याबणहि 4.4.88
मतजिहलात ०् 4.4.97
भीत्रार्ाििां भयहेतःु 1.4.25 मये ि 4.4.138 मृजणे ििभाषा 3.1.113
ु जा ०
मणतबणिपू 3.2.188
भीमाियोऽपािाि े 3.4.74 मस्करमस्कणर ० 6.1.154 मृजिे णृ ि िः 7.2.114
मतुिसो रु ० 8.3.1
भीरोः स्थािम ् 8.3.81 मणरजिशोझिणल 7.1.60 मृडमृिग ु ० 1.2.7
मतोः पूिमि ात ०् 6.1.219
भीस्म्योहेतभु ये 1.3.68 महाकुलािणखञौ 4.1.141 मृिणस्तकि ् 5.4.39
मतोश्च बह्वजङ्गात ् 4.2.72
भीह्रीभृहुमि ० 6.1.192 ्
महाि व्रीह्यपरा ० 6.2.38 मृषणस्तणतक्षायाम ् 1.2.20
मतौ ि 4.4.136
भीह्रीभृहुिां श्ल ुिच्च 3.1.39 महाराजप्रोष्ठ ० 4.2.35 मेघणतिभयेष ु कृ ञः 3.2.43
मतौ च्छः ० 5.2.59
ु ौ०
भ ुजन्यब्ज 7.3.61 महाराजाट्ठञ ् 4.3.97 मेणि िः 3.4.89
मतौ बह्विो ० 6.3.119
भ ुजोऽििि े 1.3.66 महेन्द्राद्घािौ ि 4.2.29 मो िो धातोः 8.2.64
मत्वर्े मासत ० 4.4.128
भ ुिः प्रभिः 1.4.31 माणङ लुङ् 3.3.175 मो राणज समः ० 8.3.25
मिोऽिपसगे ु 3.3.67
भ ुिः संज्ञा ० 3.2.179 मािििरका ० 5.1.11 ु
मोऽिस्वारः 8.3.23
मद्रिृज्योः कि ् 4.2.131
भ ुिश्च 3.2.138 मातरणपतरा ० 6.3.32 ्
णियतेलुिङणलङोश्च 1.3.61
्
मद्रात पणरिापिे 5.4.67
भ ुिश्च 4.1.47 मातुःणपतुभ्याि ० 8.3.85 म्वोश्च 8.2.65
मद्रेभ्योऽञ ् 4.2.108
भ ुिश्च महा ० 8.2.71 ् ०
मातुरुत स 4.1.115 -य-
ु ह्म ० 4.1.106
मधबभ्र्वोब्राि
भ ुिो भािे 3.1.107 मातृणपतृभ्यां स्वसा 8.3.84
मधोः 4.4.139 यः सौ 7.2.110
भ ुिो िग्ु लु ० 6.4.88 मातृष्वस ुश्च 4.1.134
मधोञ ि ि 4.4.129 यङश्चाप ् 4.1.74
भूतपूिे िरट ् 5.3.53 मात्रोपज्ञोपक्रम ० 6.2.14
मध्याद्ग ुरौ 6.3.11 यणङ ि 7.4.30
भूत े 3.2.84 मार्ोिरपिपि ० 4.4.37
मध्यान्मः 4.3.8 यङो िा 7.3.94
भूत े ि 3.3.140 मादुपधायाश्च ० 8.2.9
मध्येपिेणिििि े ि 1.4.76 यङोऽणि ि 2.4.74
भूतऽे णप दृश्यन्ते 3.3.2 मािपश्वङ्गयोः ० 5.3.51
मर्ध्ाणिभ्यश्च 4.2.86 यणि भम ् 1.4.18
भूिाियो धातिः 1.3.1 माि े ियः 4.3.162
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी भ
यच्चयत्रयोः 3.3.148 यजजपिशां ० 3.2.166 यजर्ध्ैिणमणत ि 7.1.43 यजयाियत ० 3.3.90
यजयािरु ० 7.3.66 याज्याऽन्तः 8.2.90 योऽणि 7.2.89 रायहस्सं ० 5.1.87
ु
यज ुष्यरः 6.1.117 याडापः 7.3.113 योगप्रमािे ि ० 1.2.55 राधीक्ष्योयि ० 1.4.39
यज ुष्येकेषाम ् 8.3.104 याप्ये पाशप ् 5.3.47 योगाद्यच्च 5.1.102 राधो णहंसायाम ् 6.4.123
यजेश्च करिे 2.3.63 यािणत णिन्दजीिोः 3.4.30 योजिं गच्छणत 5.1.74 रायो हणल 7.2.85
यज्ञकमिण्य ० 1.2.34 याित्प ुराणिपात ० 3.3.4 योपधाद्ग ुरू ० 5.1.132 रािोपः 6.4.21
यज्ञणत्विग्भ्ां ० 5.1.71 यािििधारिे 2.1.8 -र- राष्ट्रािारपाराद्घखौ 4.2.93
यज्ञे सणम स्तिः ु 3.3.31 यािद्यर्ाभ्याम ् 8.1.36 णर ि 7.4.51
र ऋतो हला ० 6.4.161
यञञोश्च 2.4.64 यािाणिभ्यः कि ् 5.4.29 णरक्ते णिभाषा 6.1.208
ु ०
रंकोरमिष्ये 4.2.100
यञश्च 4.1.16 यास ुट ् परि ै ० 3.4.103 णरङ् शयणग्लङ्क्ष ु 7.4.28
रक्ते 5.4.32
यणञञोश्च 4.1.101 यीििियोिी ० 7.4.53 रीगृदुपधस्य ि 7.4.90
रक्षणत 4.4.33
यतश्च णिधािरिम ् 2.3.41 ु ारोह्याियश्च
यक्त 6.2.81 रीङ् ऋतः 7.4.27
रक्षोयातूिां हििी 4.4.121
यतोऽिािः 6.1.213 ु ेि
यक्त 6.2.66 रुणग्रकौ ि लुणक 7.4.91
रजःकृ ष्यास ुणत ० 5.2.112
यर्ाऽसादृश्ये 2.1.7 यग्ु यं ि पिे 3.1.121 रुच्यर्ाििां प्री ० 1.4.33
रञ्जेश्च 6.4.26
यर्ातर्यर्ा ० 7.3.31 यजु रे समासे 7.1.71 रुजार्ाििां भा ० 2.3.54
रर्िियोश्च 6.3.102
यर्ातर्योर ० 3.4.28 यप्लु ुिोिीघि ० 6.4.58 रुिणििम ुषग्र ० 1.2.8
रर्ाद्यत ् 4.3.121
यर्ाम म ० 5.2.6
ुखसं ुख यिु ा खलणत ० 2.1.67 रुिश्च पिभ्यः 7.3.98
रिाभ्यां णिष्ठातो ० 8.2.42
यर्ाणिध्यि ु ० 3.4.4 यिु ाल्पयोः ० 5.3.64 रुिाणिभ्यः सा ० 7.2.76
रधाणिभ्यश्च 7.2.45
यर्ासङ्खख्यम ० 1.3.10 यिु ािौ णिििि े 7.2.92 रुधाणिभ्यः श्नम ् 3.1.78
रणधजभोरणि 7.1.61
यर्ास्वे यर्ायर्म ् 8.1.14 यिु ोरिाकौ 7.1.1 रुष्यमत्वरसं ० 7.2.28
रभेरशणब्लटोः 7.1.63
े ः०
यद्भ्तिेतभ्य 5.2.39 ु िितक्ष ुः ० 8.3.103
यष्म रुहः पोऽन्य ० 7.3.43
ु ०
रलो व्यपधा 1.2.26
यणितुपरं छन्दणस 8.1.56 ु िििोः ०
यष्म 8.1.20 रूपािाहत ० 5.2.120
रश्मौ ि 3.3.53
यिि
ृ ाणित्यं 8.1.66 ु िििो ०
यष्म 7.2.86 रेितीजगती ० 4.4.122
रषाभ्यां िो िः ० 8.4.1
यमः सम ुपणिणिष ु 3.3.63 ु िििोर ०
यष्म 4.3.1 रेित्याणिभ्यष्ठक ् 4.1.146
रसाणिभ्यश्च 5.2.95
यमरमिमातां ० 7.2.73 ु िििोङि णस 6.1.211
यष्म रैिणतकाणि ० 4.3.131
राजिन्ताणिष ु ० 2.2.31
यमो गिि े 1.2.15 ु ििद्भ्ां ०
यष्म 7.1.27 रो णर 8.3.14
राजणि यणु धकृ ञः 3.2.95
ययतोश्चातिर्े 6.2.156 ु द्य ुपपिे ०
यष्म 1.4.105 रोऽस ुणप 8.2.69
राजन्यबहुििि ० 6.2.34
ु
यरोऽििाणसके ० 8.4.45 यू स्त्र्याख्यौ ििी 1.4.3 रोः स ुणप 8.3.16
ु ् 4.2.53
राजन्याणिभ्यो िञ
यियिकषणष्टकाित ् 5.2.3 यूिश्च कुत्सायाम ् 4.1.167 रोगाख्यायां ० 3.3.108
्
राजिाि सौराज्ये 8.2.14
यश्च यङः 3.2.176 यूिणस्तः 4.1.77 रोगाच्चापियि े 5.4.49
राजश्वशुराद्यत ् 4.1.137
ु त ् 3.1.71
यसोऽिपसगाि यूणि लुक ् 4.1.90 रोिी 4.2.78
राजसूयसूयमि ृ ० 3.1.114
यस्काणिभ्यो गोत्रे 2.4.63 यूयियौ जणस 7.2.93 रोपधेतोः प्रािाम ् 4.2.123
राजा ि 6.2.59
्
यिात प्रत्यय ० 1.4.13 ये ि 6.4.109 िोरुपधाया ० 8.2.76
राजा ि प्रशं ० 6.2.63
यिािणधकं ० 2.3.9 ये ि तणिते 6.1.61 -ल-
राजाऽहस्स ० 5.4.91
यस्य ि भािेि ० 2.3.37 ये िाभािकमििोः 6.4.168
राज्ञः क ि 4.2.140 लः कमिणि ०. 3.4.69
यस्य िायामः 2.1.16 ये यज्ञकमिणि 8.2.88
्
रात सस्य 8.2.24 लः परि ैपिम ् 1.4.99
यस्य णिभाषा 7.2.15 ये णिभाषा 6.4.43
रात्राह्नाहाः पणं ु स 2.4.29 लक्षिहेत्वोः ० 3.2.126
यस्य हलः 6.4.49 येि णिणधस्त ० 1.1.72
रात्रेः कृ णत णिभाषा 6.3.72 लक्षिे जायाप ० 3.2.52
यस्येणत ि 6.4.148 येिाङ्गणिकारः 2.3.20
रात्रेश्चाजसौ 4.1.31 लक्षिेत्थम्भूता ० 1.4.90
याजकाणिणभश्च 2.2.9 येषां ि णिरोधः ० 2.4.9
ल अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
लक्षिेिाणभप्र ० 2.1.14 लुङ् 3.2.110 ििेग ितौ 7.3.63 िशं गतः 4.4.86
लङः शाकटा ० 3.4.111 लुङ्खलङ्खलृ ० 6.4.71 ितण्डाच्च 4.1.108 िश्चास्यान्यत ० 6.1.39
लटः शतृशाि ० 3.2.124 लुििोघिस ॢ 2.4.37 ितोणरवा 5.1.23 िसणतक्ष ुधोणरट ् 7.2.52
लट ् िे 3.2.118 लुटः प्रर्मस्य ० 2.4.85 ितोणरर् ुक ् 5.2.53 िसन्ताच्च 4.3.20
लभेश्च 7.1.64 लुणट ि कॢपः 1.3.93 ित्सरान्ताच्छ ० 5.1.91 िसन्ताणिभ्यष्ठक ् 4.2.63
लििाट्ठञ ् 4.4.52 लुपसििरज ० 3.1.24 ित्सशालाऽणभ ० 4.3.36 िस ुस्रंस ुर्ध्ं ० 8.2.72
ु ्
लििािक 4.4.24 ु िद्व्य ०
लुणप यक्त 1.2.51 ित्सांसाभ्यां ० 5.2.98 िसोः समूहे ि 4.4.140
लश्ितणिते 1.3.8 ्
लुप ि 4.3.166 ित्सोक्षाश्वष ि ० 5.3.91 िसोः सम्प्र ० 6.4.131
लषपतपिस्था ० 3.2.154 लुबणिशेष े 4.2.4 ििः स ुणप क्यप ि ् 3.1.106 ि ्
िस्तेढञ 5.3.101
लस्य 3.4.77 लुब्योगाप्रख्यािात ् 1.2.54 ििव्रजहल ० 7.2.3 िस्नक्रयणिक्रयाट्ठि ् 4.4.13
लाक्षारोििाट ् ठक ् 4.2.2 लुभो णिमोिि े 7.2.54 ििं प ुरगाणमश्र ० 8.4.4 िस्नद्रव्याभ्यां ० 5.1.51
णलङः सलोपो ० 7.2.79 ु
लुम्मिष्ये 5.3.98 ििं समासे 6.2.178 िस्वेकाजाद्घसाम ् 7.2.67
णलङर्े लेट ् 3.4.7 लृ टः सि ् िा 3.3.14 ििणगयोः ० 6.3.117 िहश्च 3.2.64
णलङस्सीयटु ् 3.4.102 लृ ट ् शेष े ि 3.3.13 ििो र ि 4.1.7 िहाभ्रे णलहः 3.2.32
णलङाणशणष 3.4.116 लेटोऽडाटौ 3.4.94 िणन्दते भ्रातुः 5.4.157 िह्यं करिम ् 3.1.102
णलङ् ि 3.3.159 लोकसििलोकाट्ठञ ् 5.1.44 िमोिाि 8.4.23 िा क्यषः 1.3.90
णलङ् िोर्ध्िमौहू ० 3.3.9 लोटो लङ्वत ् 3.4.85 ियणस ि 3.2.10 िा गमः 1.2.13
णलङ् िोर्ध्ि ० 3.3.164 लोट ् ि 3.3.162 ियणस ० 5.4.141 िा घोषणमश्रशब्देष ु 6.3.56
णलङ् यणि 3.3.168 लोट ् ि 8.1.52 ियणस पूरिात ् 5.2.130 िा णििणिरागे 6.4.91
णलङ्णिणमिे ० 3.3.139 ि क्षिे ि
लोडर्ल 3.3.8 ियणस प्रर्मे 4.1.20 िा छन्दणस 3.4.88
णलङ्याणशष्यङ् 3.1.86 लोपः णपबतेरी ० 7.4.4 ियस्यास ु ० 4.4.127 िा छन्दणस 6.1.106
णलणििािात्म ० 1.2.11 लोपः शाकल्यस्य 8.3.19 िरिाणिभ्यश्च 4.2.82 िा जाते 6.2.171
णलणििोरात्म ० 7.2.42 लोपश्चास्यान्य ० 6.4.107 िगािन्ताच्च 4.3.63 िा जॄभ्रम ुत्रसाम ् 6.4.124
णलटः कािज्वा 3.2.106 लोपस्त आत्म ० 7.1.41 िग्यािियश्च 6.2.131 िा िान्तशान्त ० 7.2.27
णलटस्तझ ० 3.4.81 लोपे णिभाषा 8.1.45 िि िस्के ऽिस्करः 6.1.148 िा द्रुहम ुहष्ण ु ० 8.2.33
णलणट धातो ० 6.1.8 लोपो णय 6.4.118 िििः ििेष्वि ेते 6.2.3 ं ु कस्य
िा िपस 7.1.79
णलणट ियो यः 6.1.38 लोपो व्योििणल 6.1.66 िििदृढाणिभ्यः ० 5.1.123 िा णिंसणिक्ष ० 8.4.33
णलट ् ि 3.4.115 लोमाणिपा ० 5.2.100 ु
ििाििििािा ० 4.1.39 िा पिान्तस्य 8.4.59
णलट्यन्यतरस्याम ् 2.4.40 लोणहताणिडा ० 3.1.13 ििािद्ब्रह्मिाणरणि 5.2.134 िा बहूिां ० 5.3.93
णलट्यभ्यास ० 6.1.17 लोणहतान्मिौ 5.4.30 ििे िाणित्ये 5.4.31 िा भािकरियोः 8.4.10
णलड्ङोश्च 6.1.29 ल्यणप ि 6.1.41 ििो ििेि 2.1.69 िा भ ुििम ् 6.2.20
णलणत 6.1.193 ल्यणप लघ ुपूिाित ् 6.4.56 ु ्
ििौ िक 4.2.103 िा भ्राशभ्ला ० 3.1.70
णलणपणसणिह्वश्च 3.1.53 ल्यटु ् ि 3.3.115 ितिमािसामी ० 3.3.131 िा यौ 2.4.57
णलप्स्यमािणसिौ ि 3.3.7 िाणिभ्यः 8.2.44 ितिमाि े लट ् 3.2.123 िा णलणट 2.4.55
णलयः सम्मािि ० 1.3.70 -ि- िष िप्रमाि ० 3.4.32 िा ल्यणप 6.4.38
िु
लीलोिग्लुकाि० 7.3.39 िष िस्याभणिष्यणत 7.3.16 िा शणर 8.3.36
िि उम ् 7.4.20
लुक ् तणितलुणक 1.2.49 िषािभ्यष्ठक ् 4.3.18 िा शोकष्यञ्रोगेष ु 6.3.51
िणिस्वणपयजा ० 6.1.15
लुक ् णस्त्रयाम ् 4.1.109 िषािभ्श्च 6.4.84 ि णिगमे 6.4.9
िा षपूिस्य
ििोऽशब्दसं ० 7.3.67
लुग्िा दुहणिहणल ० 7.3.73 िषाििकु ्ि 5.1.88 िा संज्ञायाम ् 5.4.133
िणिलुञ्च्यृतश्च 1.2.24
लुणङ ि 2.4.43 िले 6.3.118 िा स ुप्याणपशलेः 6.1.92
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी ल
िा ह ि च्छन्दणस 5.3.13 िाऽऽक्रोशिैन्ययोः 6.4.61 िाऽऽणम 1.4.5 िाऽऽणहताग्न्याणिष ु 2.2.37
िाऽन्यणिि ०् 4.1.165 णिणधणिमन्त्त्र ० 3.3.161 णिभाषा णितीया ० 7.3.115 ु
णिभाषाऽमिष्ये 4.2.144
िाऽन्यस्य सं ० 6.4.68 णिध्यत्यधिषा ु 4.4.83 णिभाषा धातौ ० 3.3.155 णिभाषाऽिरस्य 5.3.41
िाऽम्लशसोः 6.4.80 णिर्ध्रुषोस्तिु ः 3.2.35 णिभाषा धे्श्व्योः 3.1.49 णिभाणषतं णि ० 8.1.74
िाऽिसाि े 8.4.56 णििणभ्यां ० 5.2.27 णिभाषा परा ० 5.3.29 णिभाणषतं सो ० 8.1.53
िाऽसरूपो ० 3.1.94 णिियाणिभ्यष्ठक ् 5.4.34 णिभाषा परेः 6.1.44 णिभाषेटः 8.3.79
िाणकिािीिां ० 4.1.158 णिन्दुणरच्छः 3.2.169 णिभाषा प ुरुषे 6.3.106 णिभाषोत्प ुच्छे 6.2.196
िाक्यस्य टे ः ० 8.2.82 णिन्मतोलुिक ् 5.3.65 णिभाषा पूिाि ०म ् 4.3.24 णिभाषोिरे 6.3.88
िाक्यािेरामणि ० 8.1.8 णिपराभ्यां जेः 1.3.19 णिभाषा पृष्ट ० 8.2.93 णिभाषोपप ० 1.3.77
िािंयमप ुरन्दरौ ि 6.3.69 णिपूयणििीय ० 3.1.117 णिभाषा फा ० 4.2.23 णिभाषोपयमि े 1.2.16
िाणि यमो व्रते 3.2.40 णिप्रणतणषिं ० 2.4.13 णिभाषा बहो ० 5.4.20 णिभाषोपसगे 2.3.59
िािो णग्मणिः 5.2.124 णिप्रणतषेध े परं ० 1.4.2 णिभाषा भा ० 7.2.17 णिभाषोिोः 1.2.3
िािो व्याहृता ० 5.4.35 णिप्रसम्भ्यो ० 3.2.180 णिभाषा भाषायाम ् 6.1.181 णिभाषोशीिरेष ु 4.2.118
िाताणतसारा ० 5.2.129 णिभणक्तश्च 1.4.104 णिभाषा रोगा ० 4.3.13 णिभाषौषणध ० 8.4.6
िान्तो णय प्रत्यये 6.1.79 णिभाषजो ० 6.4.162 णिभाषा लीयतेः 6.1.51 णिम ुक्ताणिभ्योऽि 5.2.61
्
िामिेिा्ड््ड्ौ 4.2.9 णिभाषा 2.1.11 णिभाषा लुङ्खलृ ङोः 2.4.50 णिरामोऽिसािम ् 1.4.110
िाय्वृतणु पत्रुष ० 4.2.31 णिभाषा अिे ० 5.4.8 णिभाषा िषि ० 6.3.16 णिशाखयोश्च 1.2.62
िारिार्ाििामी ० 1.4.27 णिभाषा कर् ० 3.3.143 णिभाषा णिप्रलापे 1.3.50 णिशाखाऽऽषा ० 5.1.110
िास ुिेिाजिा
िु ० 4.3.98 णिभाषा किाकह्योः 3.3.5 णिभाषा णििधात ् 4.4.17 णिणशपणतप ० 3.4.56
िाह ऊठ ् 6.4.132 णिभाषा काषाि ० 5.1.29 णिभाषा िृक्ष ० 2.4.12 णिणशष्टणलङ्गो ० 2.4.7
िाहः 4.1.61 णिभाषा कुरु ० 4.2.130 णिभाषा िे ० 6.1.215 णिशेषिं णिशे ० 2.1.57
िाहिमाणहतात ् 8.4.8 णिभाषा कृ णञ 1.4.72 णिभाषा िेणष्टिेष्ट्योः 7.4.96 णिशेषिािां ० 1.2.52
िाहीकग्रामेभ्यश्च 4.2.117 णिभाषा कृ णञ 1.4.98 णिभाषा श्या ० 5.4.144 णिश्वस्य ० 6.3.128
णिंशणतकात खः् 5.1.32 णिभाषा कृ िृषोः 3.1.120 णिभाषा श्वेः 6.1.30 णिषयो िेश े 4.2.52
णिंशणतणत्रंशद्भ्ां ० 5.1.24 णिभाषा गम ० 7.2.68 ि
णिभाषा सपूिस्य 4.1.34 णिणष्करः शकु ० 6.1.150
णिंशत्याणिभ्य ० 5.2.56 ु ०
णिभाषा गिे 2.3.25 णिभाषा समीपे 2.4.16 णिष्वग्िेियो ० 6.3.92
णिकििकुषीत ० 4.1.124 णिभाषा ग्रहेः 3.1.143 णिभाषा साकाङ्क्षे 3.2.114 णिसज ििीयस्य सः 8.3.34
णिकििशङ्गु च्छ ० 4.1.117 णिभाषा राधे ० 2.4.78 णिभाषा सा ० 5.4.52 णिसाणरिो मत्स्ये 5.4.16
णिकुशणमपणर ० 8.3.96 णिभाषा णङ ० 4.136 णिभाषा स ुपो ० 5.3.68 णिस्पष्टािीणि ० 6.2.24
णििायिमािािाम ् 8.2.97 णिभाषा ित्वा ० 6.3.49 णिभाषा सृणजदृशोः 7.2.65 िीरिीयौ ि 6.2.120
णिज इट ् 1.2.2 णिभाषा णिण्ि ० 7.1.69 णिभाषा सेिा ० 2.4.25 ु ण्कठ ०
िञ्छ 4.2.80
णिज ुपे छन्दणस 3.2.73 णिभाषा िेः 7.3.58 णिभाषा स्वसृपत्योः 6.3.24 िृकज्येष्ठाभ्यां ० 5.4.41
ु ०
णिविोरििा 6.4.41 णिभाषा छन्दणस 1.2.36 णिभाषा हणि ० 5.1.4 िृकाट्टेण्यि ् 5.3.115
णििो भोगप्र ० 8.2.58 णिभाषा छन्दणस 6.2.164 णिभाषाऽऽख्या ० 3.3.110 िृक्षासियोणििष्टरः 8.3.93
णििािुिणि ि ० 3.1.41 णिभाषा छन्दणस 7.4.44 णिभाषाऽऽणङ ० 3.3.50 िृिोतेराच्छािि े 3.3.54
णिणिणभणिणच्छ ० 3.2.162 णिभाषा जणस 1.1.32 णिभाषाऽऽपः 6.4.57 िृणिसग िता ० 1.3.38
णिदूराणणयः 4.3.84 णिभाषा णतलमा ० 5.2.4 णिभाषाऽकमिकात ् 1.3.85 िृिस्य ि 5.3.62
ि ुः
णििेः शतुिस 7.1.36 णिभाषा तृतीया ० 7.1.97 णिभाषाऽग्रे ० 3.4.24 िृिस्य ि पू ० 4.1.166
णििो लटो िा 3.4.83 णिभाषा तृिि ० 6.2.161 णिभाषाऽध्यक्षे 6.2.67 िृिाच्छः 4.2.114
णिद्यायोणिसंब ० 4.3.77 णिभाषा णिक्स ० 1.1.28 णिभाषाऽभ्य ० 6.1.26 िृिाट्ठक ् सौ ० 4.1.148
िृ अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
्
िृिात प्रािाम ् 4.2.120 ्
व्यि सपत्ने 4.1.145 शणमता यज्ञे 6.4.54 शीङः सािि ० 7.4.21
िृिािके का ० 4.2.141 व्यिणहताश्च 1.4.82 शणमत्यष्टा ० 3.2.141 शीङो रुट ् 7.1.6
िृणिणिणमि ० 6.3.39 व्यिहृपिोः ० 2.3.57 शम्याः ष्लञ ् 4.3.142 शीतोष्णाभ्यां ० 5.2.72
िृणिरािैि ् 1.1.1 व्यिाणयिो ० 6.2.166 शयिासिाणस ० 6.3.18 शीषंश्छन्दणस 6.1.60
िृणिरेणि 6.1.88 व्यश्च 6.1.43 शरिच्छिक ० 4.1.102 शीष िच्छेिाद्यच्च 5.1.65
िृणियिस्यािा ० 1.1.73 व्याङ्पणरभ्यो रमः 1.3.83 शरािीिां ि 6.3.120 शीलम ् 4.4.61
े ोसला ०
िृित्क 4.1.171 व्याहरणत मृगः 4.3.51 शरीराियिाच्च 4.3.55 शुक्राद्घि ् 4.2.26
िृिो यूिा त ० 1.2.65 ु
व्यपयोः शेतःे ० 3.3.39 शरीराियिाद्यत ् 5.1.6 शुणण्डकाणि ० 4.3.76
िृद्भ्ः स्यसिोः 1.3.92 ु
व्यष्टाणिभ्योऽि ् 5.1.97 शरोऽणि 8.4.49 शुभ्राणिभ्यश्च 4.1.123
िृन्दारकिाग ० 2.1.62 व्योलिघ ुप्रय ० 8.3.18 शकि राऽऽणि ० 5.3.107 शुषः कः 8.2.51
िृषाकप्यणग्नकु ० 4.1.37 व्रजयजोभािि े क्यप ् 3.3.98 शकि राया िा 4.2.83 ि ०
शुष्किूिरू 3.4.35
िृषािीिां ि 6.1.203 व्रते 3.2.80 शप िरे णिसज ििीयः 8.3.35 शुष्कधृष्टौ 6.1.206
िॄतो िा 7.2.38 व्रश्चभ्ररजसृ ० 8.2.36 ि ः खयः
शपूिाि 7.4.61 शूद्रािामणि ० 2.4.10
िेः पािणिहरिे 1.3.41 व्रातवफञोर ० 5.3.113 ु ०
शल इगपधा 3.1.45 शूपाििञन्य ० 5.1.26
िेः शब्दकमििः 1.3.34 व्रातेि जीिणत 5.2.21 शलालुिो ० 4.4.54 ्
शूलात पाके 5.4.65
िेः शालच्छिटिौ 5.2.28 व्रीणहशाल्योढिक ् 5.2.2 शश्छोऽणट 8.4.63 शूलोखाद्यत ् 4.2.17
िेः स्कन्देरणि ० 8.3.73 व्रीहेः प ुरोडाशे 4.3.148 शसो ि 7.1.29 शृङ्खलमस्य ० 5.2.79
िेः स्कभ्नातेणि ित्यम ् 8.3.77 व्रीह्याणिभ्यश्च 5.2.116 शा हौ 6.4.35 शृङ्गमिस्थायां ि 6.2.115
िेञः 6.1.40 -श- शाकलािा 4.3.128 शृतं पाके 6.1.27
िेञो िणयः 2.4.41 शाखाऽऽणि ० 5.3.103 शॄिन्द्योरारुः 3.2.173
शकटािि ् 4.4.80
िेतिाणिभ्यो ० 4.4.12 शाच्छासाह्वा ० 7.3.37 शॄदॄप्रां ह्रस्वो िा 7.4.12
शकधृषज्ञा ० 3.4.65
िेिणे ििभाषा 7.1.7 शाछोरन्यतरस्याम ् 7.4.41 शे 1.1.13
शणक िम ुल्कम ुलौ 3.4.12
िेरपृक्तस्य 6.1.67 शािािा 5.1.35 शे म ुिािीिाम ् 7.1.59
शणक णलङ् ि 3.3.172
िेशन्तणहम ० 4.4.112 शात ् 8.4.44 शेिलस ुपणरणि ० 5.3.84
शणकसहोश्च 3.1.99
िेशोयशआिे ० 4.4.131 शारिेअिातिि े 6.2.9 शेश्छन्दणस ० 6.1.70
शणक्तयष्ट्योरीकक ् 4.4.59
िेश्च स्विो भोजि े 8.3.69 शाङ्गिरिाद्यञो ङीि ् 4.1.73 ् णर ०
शेषात कति 1.3.78
शक्तौ हणस्त ० 3.2.54
िैतोऽन्यत्र 3.4.96 शालीिकौपीि े ० 5.2.20 शेषाणिभाषा 5.4.154
शणण्डकाणि ० 4.3.92
िैयाकरिा ० 6.3.7 शास इिङ्हलोः 6.4.34 शेष े 4.2.92
शतमािणिंश ० 5.1.27
िैिािेणत ि ० 8.1.64 शाणसिणसघ ० 8.3.60 शेष े प्रर्मः 1.4.108
शतसहस्रा ० 5.2.119
िो णिधूिि े ज ुक ् 7.3.38 णश तुक ् 8.3.31 शेष े लृ डयिौ 3.3.151
शताच्च ० 5.1.21
िोताप्योः 3.3.141 णश सिििाम ० 1.1.42 शेष े लोपः 7.2.90
ु ०
शतुरिमो 6.1.173
ु
िोतो गििििात ् 4.1.44 णशखाया िलि ् 4.2.89 शेष े णिभाषा 8.1.41
शिन्तणिंशतेश्च 5.2.46
िोपसज ििस्य 6.3.82 णशतेणि ित्याबह्व ० 6.2.138 शेष े णिभाषा 8.1.50
शिेः णशतः 1.3.60
िौ कषलस ० 3.2.143 णशलाया ढः 5.3.102 शेष े णिभाषाऽक ० 8.4.18
शिेरगतौ तः 7.3.42
िौ क्ष ुश्रुिः 3.3.25 णशल्पम ् 4.4.55 शेषो घ्यसणख 1.4.7
शप्श्यिोणि ित्यम ् 7.1.81
व्यक्तिािां ० 1.3.48 णशणल्पणि िाकृ ञः 6.2.76 शेषो बहुव्रीणहः 2.2.23
शब्दिदुिरं करोणत 4.4.34
व्यञ्जि ैरुपणसक्ते 4.4.26 णशणल्पणि ष्विु ् 3.1.145 ्
शोिात प्रािाम ् 4.1.43
शब्दिैरक ० 3.1.17
व्यत्ययो बहुलम ् 3.1.85 णशिशमणरष्ट ० 4.4.143 शौिकाणिभ्य ० 4.3.106
शमामष्टािां ० 7.3.74
व्यर्ो णलणट 7.4.68 णशिाणिभ्योऽि ् 4.1.112 श्नसोरिोपः 6.4.111
शणम धातोः ० 3.2.14
ु
व्यधजपोरिपसगे 3.3.61 णशशुक्रन्दयम ० 4.3.88 श्नाऽभ्यस्तयो ० 6.4.112
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी िृ
श्नािलोपः 6.4.23 श्याऽऽद्व्यधास्र ु ० 3.1.141 श्येिणतलस्य ० 6.3.71 श्योऽस्पशे 8.2.47
श्रज्याऽिमक ० 6.2.25 षष्ठी िािािरे 2.3.38 सङ्खख्यास ुपूिस्य
ि 5.4.140 संयोगािे ० 8.2.43
ु ० 4.3.34
श्रणिष्ठाफल्गन्य षष्ठी प्रत्येिणस 6.2.60 संख्य ैकिि ० 5.4.43 संयोगान्त ० 8.2.23
श्रािामांसौ ० 4.4.67 षष्ठी शेष े 2.3.50 संग्रामे प्रयोज ० 4.2.56 संयोगे गरुु 1.4.11
श्रािमि ेि ० 5.2.85 षष्ठी स्थाि ेयोगा 1.1.49 संघािलक्ष ० 4.3.127 संित्सराग्रहाय ० 4.3.50
श्रािे शरिः 4.3.12 षष्ठी हेतप्रु योगे 2.3.26 संघ े िािौिराधये 3.3.42 संशयमापिः 5.1.73
णश्रिीभ ुिो ० 3.3.24 ु श्छ ०
षष्ठीयक्त 1.4.9 संघोद्घौ गि ० 3.3.86 संसष्टृ े 4.4.22
श्रीग्रामण्यो ० 7.1.56 षष्ठ्यतसर् िप्रत्ययेि 2.3.30 संज्ञापूरण्योश्च 6.3.38 संस्कृतं भक्षाः 4.2.16
श्रुिः शृ ि 3.1.74 षष्ठ्या आक्रोशे 6.3.21 संज्ञायां कि ् 4.3.147 संस्कृतम ् 4.4.3
श्रुशृिपु क
ॄ ृ िृ ० 6.4.102 षष्ठ्या रूप्य ि 5.3.54 संज्ञायां कि ् 5.3.75 संणहतशफल ० 4.1.70
श्रेण्याियः ० 2.1.59 षष्ठ्या व्याश्रये 5.4.48 संज्ञायां कि ् 5.3.87 संणहतायाम ् 6.1.72
श्रोणत्रयंश्छन्दो ० 5.2.84 षष्ठ्याः पणत ० 8.3.53 संज्ञायां कन्थो ० 2.4.20 संणहतायाम ् 6.3.114
ु णकणत
श्र्यकः 7.2.11 ्
षात पिान्तात ् 8.4.35 संज्ञायां णगणर ० 6.2.94 सः स्याििधातुके 7.4.49
श्लाघह्नुङ्खस्था ० 1.4.34 णषद्गौराणिभ्यश्च 4.1.41 संज्ञायां ि 5.3.97 सः णस्वणिस्व ० 8.3.62
णश्लष आणलङ्गि े 3.1.46 णषणद्भिाणि ० 3.3.104 संज्ञायां ि 6.2.77 सक्थं िाक्रान्तात ् 6.2.198
श्लौ 6.1.10 ष्टुिा ष्टुः 8.4.41 संज्ञायां जन्याः 4.4.82 सख्यणशश्वीणत ० 4.1.62
श्वगिाट्ठि 4.4.11 णष्ठििु म्या ० 7.3.75 ु
संज्ञायां धेिष्या 4.4.89 ु
सख्यरसम्ब ु
िौ 7.1.92
श्वयतेरः 7.4.18 ष्णान्ता षट ् 1.1.24 संज्ञायां भृतॄ ० 3.2.46 ु ः
सख्ययि 5.1.126
श्वयिु मघो ० 6.4.133 ष्यङः सम्प्र ० 6.1.13 संज्ञायां मन्मा ० 5.2.137 सगणतरणप णतङ् 8.1.68
श्वशुरः श्वश्र्वा 1.2.71 -स- संज्ञायां णमत्रा ० 6.2.165 सगभिसयू ० 4.4.114
श्वसस्तटु ् ि 4.3.15 संज्ञायां लला ० 4.4.46 सत्यं प्रश्ने 8.1.32
स उिमस्य 3.4.98
श्वसो िसीयः ० 5.4.80 ु ् 4.3.27
संज्ञायां शरिो िञ सत्यािशपर्े 5.4.66
स एषां ग्रामिीः 5.2.78
श्वािेणरणञ 7.3.8 संज्ञायां श्रििा ० 4.2.5 सत्यापपाशरू ० 3.1.25
ं ु कम ्
स िपस 2.4.17
श्वीणितो णिष्ठायाम ् 7.2.14 संज्ञायां सम ० 3.3.99 सत्सूणिषद्रुह ० 3.2.61
संकलाणिभ्यश्च 4.2.75
-ष- संज्ञायाम ० 6.2.146 सणिरप्रतेः 8.3.66
सङ्खख्ययाऽव्य ० 2.2.25
संज्ञायाम ुपमािम 6.1.204
् सिेः परस्य ० 8.3.118
षः प्रत्ययस्य 1.3.6 सङ्खख्या 6.2.35
संज्ञायाम ् 2.1.44 सदृशप्रणतरूप ० 6.2.11
षट ् ि का ० 6.2.135 सङ्खख्या िंश्येि 2.1.19
संज्ञायाम ् 3.3.109 सद्यःपरुत्परायै ० 5.3.22
षट्कणतकणतप ० 5.2.51 सङ्खख्याऽव्य ० 4.1.26
संज्ञायाम ् 3.4.42 सध मािस्थ ० 6.3.96
षट्चतुभ्य िश्च 7.1.55 सङ्खख्यापूिो णिगःु 2.1.52
संज्ञायाम ् 4.1.72 सिः णक्तणि ० 6.4.45
षणिितुभ्यो ० 6.1.179 सङ्खख्याया अणत ० 5.1.22
संज्ञायाम ् 4.3.117 सिाद्यन्ता धातिः 3.1.32
षड्भ्यो लुक ् 7.1.22 सङ्खख्याया अि ० 5.2.42
संज्ञायाम ् 6.2.159 सिाशंसणभक्ष उः 3.2.168
षढोः कः णस 8.2.41 ु ० 5.2.47
सङ्खख्याया गि
संज्ञायाम ् 8.2.11 ु
सणि ग्रहगहोश्च 7.2.12
षण्मासाण्ण्यच्च 5.1.83 सङ्खख्याया णिधा ० 5.3.42
संज्ञोऽन्य ० 2.3.22 सणि ि 2.4.47
षत्वतुकोरणसिः 6.1.86 सङ्खख्यायाः णक्रया ०5.4.17
संज्ञौपम्ययोश्च 6.2.113 सणि मीमाघ ु ० 7.4.54
षपूिहि िृत ० 6.4.135 सङ्खख्यायाः ० 5.1.58
संणधिेला ० 4.3.16 सणिंससणििांसम ् 7.2.69
षणष्टकाः षणष्ट ० 5.1.90 सङ्खख्यायाः संि ० 7.3.15
संपिृ ािरुु ० 3.2.142 सिीिन्तध िभ्र ० 7.2.49
षष्ट्यािेश्चासं ० 5.2.58 सङ्खख्यायाः ० 6.2.163
ू े
संभत 4.3.41 सिोतेरिः 8.3.108
षष्ठाष्टमाभ्यां ञ ि 5.3.50 सङ्खख्यायाश्च ग ु ० 5.4.59
संयसश्च 3.1.72 सन्महत्परमो ० 2.1.61
षष्ठी 2.2.8 सङ्खख्याणिसा ० 6.3.110
संयोगाणिश्च 6.4.166 सन्यङोः 6.1.9
स अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
सन्यतः 7.4.79 ि योः ० 3.4.21

समािकतृक ु शाक ०
सम्बिौ 1.1.16 सह स ुपा 2.1.4
सणन्त्लटोजेः 7.3.57 समािकतृकि ेषु० 3.158 सम्बोधि े ि 2.3.47 सहिणणि ० 4.1.57
सििघ ुणि ० 7.4.93 समाितीर्े िासी 4.4.107 सम्बोधि े ि 3.2.125 ु े ऽप्रधाि े
सहयक्त 2.3.19
सपिणिष्प ० 5.4.61 समािस्य छन्द ० 6.3.84 सम्भित्यि ० 5.1.52 सहस्य सः ० 6.3.78
सपूिािच्च 5.2.87 समािोिरे ० 4.4.108 सम्भिाि ेऽल ० 3.3.154 सहस्य सणध्रः 6.3.95
सपूिाियाः प्रर् ० 8.1.26 समापिात ०् 5.1.112 सम्माििोत्स ० 1.3.36 सहस्रेि ०घः 4.4.135
्
सप्तिोऽञ छन्दणस 5.1.61 समायाः खः 5.1.85 सरूपािामे ० 1.2.64 सणहिहोरो ० 6.3.112
सप्तमी शौण्डैः 2.1.40 समासिौ 3.4.50 सणतिशास्त्य ० 3.1.56 सहे ि 3.2.96
सप्तमी णसि ० 6.2.32 समासस्य 6.1.223 ु
सिं गिकार्त्स्न्ये 6.2.93 सहेः पृति ० 8.3.109
सप्तमीपिम्यौ ० 2.3.7 समासाच्च ० 5.3.106 सििकूलाभ्रक ० 3.2.42 सहेः साडः सः 8.3.56
सप्तमीणिशेषिे ० 2.2.35 समासान्ताः 5.4.68 सिििमििः ० 5.2.5 साऽऽमणितम ् 2.3.48
सप्तमीहाणरिौ ० 6.2.65 ु ेः ०
समासेऽङ्गल 8.3.80 सिित्र लोणह ० 4.1.18 साऽणिि ०् 4.2.21
सप्तम्यणधकरिे ि 2.3.36 समासेऽिणपूिे ० 7.1.37 सिित्र णिभाषा ० 6.1.122 साऽस्य िेिता 4.2.24
सप्तम्यां िोप ० 3.4.49 समाहारः स्वणरतः 1.2.31 सिित्र शाकल्यस्य 8.4.51 साक्षात्प्रभृतीणि ि 1.4.74
सप्तम्यां जि ेडिः 3.2.97 सणम ख्यः 3.2.7 ् ०
सिित्राि ि 4.3.22 साक्षाद्द्रष्टणर ० 5.2.91
सप्तम्याः प ुण्यम ् 6.2.152 सणम म ुष्टौ 3.3.36 ्
सििििे ात ताणतल ् 4.4.142 साढ्य ै साढ्ा ० 6.3.113
सप्तम्यास्त्रल ् 5.3.10 सणम यद्रु ु दुिः 3.3.23 सिििामस्थाि े ० 6.4.8 सात्पिाद्योः 8.3.111
सभा राजा ० 2.4.23 सम ुच्चये सा ० 3.4.5 सिििाम्नः ि ै 7.1.14 साधकतमं करिम ् 1.4.42
सभाया यः 4.4.105 सम ुच्चये ० 3.4.3 सिििाम्नः स्या ० 7.3.114 ु ुिा ०
साधणिप 2.3.43
सभायां िपस ं ु के 6.2.98 सम ुिाङ्खभ्यो ० 1.3.75 सिििाम्नस्तृ ० 2.3.27 सान्तमहतः ० 6.4.10
समः क्ष्ण ुिः 1.3.65 सम ुिोरजः पशुष ु 3.3.69 सििप ुरुषाभ्यां ० 5.1.10 साप्तपिीिं सख्यम ् 5.2.22
समः प्रणतज्ञाि े 1.3.52 सम ुद्राभ्राद्घः 4.4.118 सििभणू मपृणर् ० 5.1.41 साम आकम ् 7.1.33
समः सणम 6.3.93 समूलाकृ त ० 3.4.36 सििस्य िे 8.1.1 साणम 2.1.27
समः स ुणट 8.3.5 समूहिच्च बहुष ु 5.4.22 सििस्य स ुणप 6.1.191 सायंणिरम्प्राह्णे ० 4.3.23
समयस्तिस्य ० 5.1.104 समो गम्यृणच्छ ० 1.3.29 सििस्य सोऽन्य ० 5.3.6 साििधातुकमणपत ् 1.2.4
समयाच्च ० 5.4.60 ् ि 5.1.92
सम्पणरपूिाित ख सिाििीणि सिि ० 1.1.27 साििधातुका ० 7.3.84
समर् िः पिणिणधः 2.1.1 े ः ० 6.1.137
सम्पयपिु भ्य सिैकान्यणकं ० 5.3.15 साििधातुके यक ् 3.1.67
समर्ाििां प्रर्मािा 4.1.82 सम्पाणिणि 5.1.99 सिाभ्यां िामौ 3.4.91 सािाियि ० 4.1.173
समिप्रणिभ्यः स्थः 1.3.22 सम्प्रणतभ्याम ० 1.3.46 सणिधसिीड ० 6.2.23 सािेयगािा ० 4.1.169
समिायाि ०् 4.4.43 सम्प्रसारिस्य 6.3.139 ससज ुषो रुः 8.2.66 साििडुहः 7.1.82
समिाये ि 6.1.138 सम्प्रसारिाच्च 6.1.108 ससूिणे त णिगमे 7.4.74 सािेकािस्तृ० 6.1.168
समस्तृतीया ० 1.3.54 सम्प्रोिश्च कटि ् 5.2.29 सस्नौ प्रशंसायाम ् 5.4.40 णसकताशकि रा ० 5.2.104
समांसमां ० 5.2.12 सम्बिौ ु ि 7.3.106 सस्येि पणरजातः 5.2.68 णसणि ि पर ० 7.2.40
णसणि िृणिः ० 7.2.1 ु
णसितक्षणश ० 4.3.93 स ुखणप्रययोणहित े 6.2.15 स ुट ् णतर्ोः 3.4.107
णसिो यणङ 8.3.112 णसन्ध्वपकरा ० 4.3.32 ु
स ुखणप्रयािािलोम्ये 5.4.63 स ुडिपस ं ु कस्य 1.1.43
णसजभ्यस्त ० 3.4.109 णसणप धातो रुिाि 8.2.74 स ुखाणिभ्यः ० 3.1.18 स ुधातुरकङ् ि 4.1.97
णसणत ि 1.4.16 णसब्बहुलं लेणट 3.1.34 स ुखाणिभ्यश्च 5.2.131 स ुणधतिस ुणध ० 7.4.45
णसिशुष्कप ० 2.1.41 णसिािीिां ० 8.3.71 स ुञः 8.3.107 स ुिोतेः स्यसिोः 8.3.117
णसध्माणिभ्यश्च 5.2.97 स ुः पूजायाम ् 1.4.94 स ुञो यज्ञसंयोगे 3.2.132 स ुप आत्मिः क्यि ् 3.1.8
णसध्यतेरपा ० 6.1.49 स ुकमिपापम ० 3.2.89 ् िःि
स ुट ् कात पू 6.1.135 स ुपः 1.4.103
अष्टाध्यायीसूत्रसूिी ह
स ुपां स ुलुक्पू ० 7.1.39 सोरिक्षेपिे 6.2.195 स्थे ि भाषायाम ् 6.3.20 स्वणरतेिाणधकारः 1.3.11
स ुणप ि 7.3.102 सोमििसी अ ० 6.2.117 स्थेशभासणप ० 3.2.175 स्वणरतो ० 8.2.6
स ुणप स्थः 3.2.4 सौ ि 6.4.13 स्नात्व्याियश्च 7.1.49 स्वस ुश्छः 4.1.143
स ुपो धातु ० 2.4.71 स्कोः संयो ० 8.2.29 स्नक्रमोरिात्मि े ० 7.2.36
ु स्वागतािीिां ि 7.3.7
स ुणप्तङन्तं पिम ् 1.4.14 स्तम्बकिियोः ० 3.2.13 स्नेहि े णपषः 3.4.38 स्वाङ्गाच्चेतः 6.3.40
स ुप्प्रणतिा मात्राऽर्े 2.1.9 स्तम्बशकृ तोणरि ् 3.2.24 स्पधाियामाङः 1.3.31 स्वाङ्गाच्चोपसज ि ० 4.1.54
स ुप्यजातौ ० 3.2.78 स्तम्बे क ि 3.3.83 ु णक्वि ् 3.2.58
स्पृशोऽििके स्वाङ्गे तस्प्रत्यये ० 3.4.61
स ुप्रातस ुश्वस ु ० 5.4.120 स्तम्भ ुणसिु ० 8.3.116 स्पृणहगृणहपणत ० 3.2.158 स्वाङ्गेऽध्रिु े 3.4.54
स ुबामणिते ० 2.1.2 ु न्भ
स्तन्भस्त ु ० 3.1.82
ु स्क स्पृहरे ीणितः 1.4.36 स्वाङ्गेभ्यः प्रणसते 5.2.66
स ुयजोङ्विणिप ् 3.2.103 स्तम्भेः 8.3.67 स्फायः स्फी ० 6.1.22 स्वाणिभ्यः श्नःु 3.1.73
स ुिास्त्वाणिभ्योऽि ् 4.2.77 ु
स्ततस्तोम ० 8.3.105 स्फायो िः 7.3.41 स्वाणिष्वसिि ० 1.4.17
स ुणिणिदुिभ्य िः ० 8.3.88 ु ुधूणभ्यः ०
स्तस 7.2.72 णस्फगपूतिीिा ० 6.2.187 स्वादुणम िम ुल ् 3.4.26
स ुषामाणिष ु ि 8.3.98 स्तेिाद्यिलोपश्च 5.1.125 स्फु रणतस्फु ल ० 6.1.47 स्वापेश्चणङ 6.1.18
स ुसिािधािज्जिपिस्य 7.3.12 ु श्चःु
स्तोः श्चिा 8.4.40 स्फु रणतस्फु ल ० 8.3.76 स्वाणमि ैश्वये 5.2.126
स ुहृद्हृिु िौ ० 5.4.150 स्तोकाणन्तकदू ० 2.1.39 णिपूङ्रञ्ज्वशां ० 7.2.74 स्वामीश्वराणध ० 2.3.39
सूत्र ं प्रणतष्णातम ् 8.3.90 स्तौणतण्योरेि ० 8.3.61 िे लोट ् 3.3.165 स्वे प ुषः 3.4.40
सूत्राच्च कोपधात ् 4.2.65 ि
स्त्यः प्रपूिस्य 6.1.23 िोिरे लङ् ि 3.3.176 स्वौजसमौट्छ ० 4.1.2
सूििीपिीक्षश्च 3.2.153 णस्त्रयां णक्ति ् 3.3.94 स्यतासी लृ लुटोः 3.1.33 -ह-
्
सूपमािात क्तः 6.2.145 णस्त्रयां ि 7.1.96 स्यिो जिे 6.4.28
ह एणत 7.4.52
सूयणि तष्याग ० 6.4.149 णस्त्रयां संज्ञायाम ् 5.4.143 स्यश्छन्दणस ० 6.1.133
हिः णसि ् 1.2.14
सृ णस्थरे 3.3.17 णस्त्रयाः 6.4.79 ु ० 6.4.62
स्यणसवसीयट्ता
हिश्च िधः 3.3.76
सृघस्यिः क्मरि ् 3.2.160 णस्त्रयाः पिं ु द्भाणष ० 6.3.34 स्रिणतशृिोणत ० 7.4.81
हिस्त ि 3.1.108
सृणजदृशोझि ० 6.1.58 णस्त्रयामिणन्त ० 4.1.176 स्रोतसो णिभा ० 4.4.113
हिस्तोऽणिण्िलोः 7.3.32
सृणपतृिोः कस ुि ् 3.4.17 णस्त्रयाम ् 4.1.3 स्वं रूपं शब्द ० 1.1.68
हिो िध णलणङ 2.4.42
सेऽणसणि कृ त ० 7.2.57 स्त्री पिं ु च्च 1.2.66 स्वं स्वाणमणि 6.2.17
हन्त ि 8.1.54
सेधतेग ितौ 8.3.113 स्त्रीपसं ु ाभ्यां ० 4.1.87 स्वतन्त्त्रः कताि 1.4.54
ि
हन्तेरत्पूिस्य 8.4.22
सेिान्तल ० 4.1.152 स्त्रीभ्यो ढक ् 4.1.120 स्वतिाि पायौ ् 8.3.11
हन्तेज िः 6.4.36
सेिाया िा 4.4.45 स्त्रीष ु सौिीरसा ० 4.2.76 स्विहसोिाि 3.3.62
ु
हरतेरिद्यमि ेऽि ् 3.2.9
सेह्य िणपच्च 3.4.87 स्थः क ि 3.2.77 स्वपाणिणहिं ० 6.1.188
हरतेदृणि तिार्योः ० 3.2.25
सोऽणि लोपे ० 6.1.134 स्थणण्डला ० 4.2.15 स्वणपतृषोि िणजङ् 3.2.172
ु
हरत्यत्सङ्गाणिभ्यः 4.4.15
सोऽपिािौ 8.3.38 स्था घ्वोणरच्च 1.2.17 स्वणपस्यणमव्ये ० 6.1.19
हणरताणिभ्योऽञः 4.1.100
सोऽस्य णििासः 4.3.89 स्थाऽऽणिष्व ० 8.3.64 स्वपो िि ् 3.3.91
हरीतक्याणिभ्यश्च 4.3.167
सोऽस्यांशि ० 5.1.56 स्थागापापिां भािे 3.3.95 स्वमज्ञाणतधिा ० 1.1.35
हलः 6.4.2
सोऽस्याणिणर ० 4.2.55 स्थािान्तगो ० 4.3.35 ं ु कात ्
स्वमोि िपस 7.1.23
हलः श्नः शािज्झौ 3.1.83
सोढः 8.3.115 स्थािान्ताणि ० 5.4.10 स्वयं क्ते ि 2.1.25
हलिन्तात ् ० 6.3.9
सोिराद्यः 4.4.109 स्थाणिििािे ० 1.1.56 स्वरणतसूणतसू ० 7.2.44
हलन्ताच्च 1.2.10
सोममहिणत यः 4.4.137 स्थाि ेऽन्तरतमः 1.1.50 स्वराणिणिपात ० 1.1.37
हलन्त्यम ् 1.3.3
सोमाट्ट्यि ् 4.2.30 स्थालीणबलात ् 5.1.70 स्वणरतणञतः ० 1.3.72
हलश्च 3.3.121
सोमे स ुञः 3.2.90 स्थूलदूरयिु ह्र ० 6.4.156 स्वणरतमािेणडते ० 8.2.103
हलश्चेज ुपधात ् 8.4.31
सोमे ह्वणरतः 7.2.33 स्थूलाणिभ्यः ० 5.4.3 स्वणरतात ०् 1.2.39
ह अष्टाध्यायीसूत्रपाठः
हलसीराट्ठक ् 4.3.124 हेतौ 2.3.23

हलसीराट्ठक ् 4.4.81 हेमन्तणशणश ० 2.4.28
हलसूकरयोः प ुिः 3.2.183 हेमन्ताच्च 4.3.21
हलस्तणितस्य 6.4.150 हेरिणङ 7.3.56
हलाणिः शेषः 7.4.60 ं िीिं ०
हैयग 5.2.23
हणल ि 8.2.77 हैहप्रे योगे हैहयोः 8.2.85
हणल लोपः 7.2.113 हो ढः 8.2.31
हणल सिेषाम ् 8.3.22 हो हन्तेणणिििषे ु 7.3.54
हलो यमां ० 8.4.64 होत्राभ्यश्छः 5.1.135
हलोऽिन्तराः ० 1.1.7 ह्म्यन्तक्षिश्वस ० 7.2.5
हल्ग्ङ्याब्भ्यो ० 6.1.68 ह्रस्वं लघ ु 1.4.10
हव्येऽिन्तः पािम ् 3.2.66 ह्रस्वः 7.4.59
हशश्वतोलिङ ् ि 3.2.116 ह्रस्विद्यापो िटु ् 7.1.54
हणश ि 6.1.114 ु मतुप ् 6.1.176
ह्रस्विड्भ्यां
हश्च व्रीणह ० 3.1.148 ह्रस्वस्य गिः ु 7.3.108
हस्ताज्जातौ 5.2.133 ह्रस्वस्य णपणत ० 6.1.71
हस्तािाि े िेरस्तेय े 3.3.40 ह्रस्वाच्चन्द्रोिर ० 6.1.151
हस्ते िणििग्रहोः 3.4.39 ्
ह्रस्वात तािौ ० 8.3.101
हायिान्तय ु ० 5.1.130 ह्रस्वािङ्गात ् 8.2.27
णह ि 8.1.34 ह्रस्वान्ते ० 6.2.174
णहंसायां प्रतेश्च 6.1.141 ह्रस्वे 5.3.86
णहंसार्ाििां ० 3.4.48 ं ु के ०
ह्रस्वो िपस 1.2.47
णहतं भक्षाः 4.4.65 ह्रु ह्वरेश्छन्दणस 7.2.31
ु
णहिमीिा 8.4.15 ह्लािो णिष्ठायाम ् 6.4.95
णहमकाणषहणतष ु ि 6.3.54 ह्वः सम्प्रसारिं ० 3.3.72
णहरण्यपणरमािं ० 6.2.55 ह्वः सम्प्रसारिम ् 6.1.32
हीि े 1.4.86 ह्वािामश्च 3.2.2
हीयमािपापयो ० 5.4.47
हुझल्भ्यो हेणध िः 6.4.101
ु साििधा ० 6.4.87
हुश्निोः
हृक्रोरन्यतरस्याम ् 1.4.53
हृियस्य णप्रयः 4.4.95
हृियस्य हृिे ख ० 6.3.50
हृद्भगणसन्ध्वन्ते ० 7.3.19
हृषेलोमस ु 7.2.29
हे मपरे िा 8.3.26
हेणत णक्षयायाम ् 8.1.60
हेतमु णत ि 3.1.26
ु भ्यो ० 4.3.81
हेतमु िष्ये
े मु तोणलिङ ् 3.3.156
हेतहु त
पणरभाषेन्दुशेखरः
॥पणरभाषेन्दुशेखरः॥
ित्वा साम्बं णशिं ब्रह्म िागेशः कुरुते सधीः
ु ।
ु
बालािां सखबोधाय ्
पणरभाषेन्दुशेखरम ॥
1. शास्त्रत्वसम्पािकप्रकरिम ्
् 1॥
व्याख्याितो णिशेषप्रणतपणिि िणह सन्देहािलक्षिम ॥
् 2॥
यर्ोद्ेश ं संज्ञापणरभाषम ॥
् 3॥
कायिकालं संज्ञापणरभाषम ॥
ु
अिेकान्ताः अिबिाः ॥4॥
एकान्ताः ॥5॥
ु
िािबिकृ तमिेकाल्ग्त्वम॥् 6॥
ु
िािबिकृ तमिेजन्तत्वम॥् 7॥
ु
िािबिकृ तमसारूप्यम॥् 8॥
उभयगणतणरह भिणत॥9॥
ु
कायिमिभिणन्ह कायी णिणमितया िाश्रीयते॥10॥
ु तास्ति ्ग्रहिेि गृह्यन्ते॥11॥
यिागमास्ति ्गिीभू
णिणििश्यमािस्याऽऽिेशा भिणन्त॥12॥
यत्रािेकणिधमान्तयं तत्र स्थाित आन्तयं बलीयः॥13॥
अर् ििि ्ग्रहिे िािर् िकस्य॥14॥
ु योमख्य
गौिमख्य िु े कायिसम्प्रत्ययः॥15॥
अणििणिन्ग्रहिान्यर् ििता िािर् िके ि ि तिन्तणिणधं प्रयोजयणन्त॥16॥
एकयोगणिणििष्टािां सह िा प्रिृणिः सह िा णििृणिः॥17॥
ु ॥18॥
्िणििेकिेशोऽप्यिितिते
भाव्यमािेि सििाििां ग्रहिं ि॥19॥
ु ारः सििािि गृ
भाव्यमािोऽप्यक ् ह्णाणत॥20॥
ििािश्रये िाणस्त प्रत्ययलक्षिम॥् 21॥
ु
उिाियोऽव्यत्पिाणि प्राणतपणिकाणि॥22॥
प्रत्ययग्रहिे यिात्स णिणहतस्तिािेस्तिन्तस्य ग्रहिम॥् 23॥
प्रत्ययग्रहिे िापिम्याः॥24॥
उिरपिाणधकारे प्रत्ययग्रहिे ि तिन्तग्रहिम॥् 25॥
ु ि े ि॥26॥
स्त्रीप्रत्यये िािपसजि
संज्ञाणिधौ प्रत्ययग्रहिे तिन्तग्रहिं िाणस्त॥27॥
कृ ि ्ग्रहिे गणतकारकपूिस्यि ाणप ग्रहिम॥् 28॥
पिाङ्गाणधकारे तस्य ि तिन्तस्य ि॥29॥
व्यपिेणशििेकणिि॥् 30॥
ग्रहििता प्राणतपणिके ि तिन्तणिणधिािणस्त॥31॥
व्यपिेणशिद्भािोऽप्राणतपणिके ि॥32॥
यणिणिणधस्तिािािल्ग्ग्रहिे॥33॥
सिो िन्द्वो णिभाषय ैकिद्भिणत ॥34॥
सिे णिधयश्छन्दणस णिकल्प्यन्ते ॥35॥
ु
प्रकृ णतिििकरिं भिणत ॥36॥
एकिेशणिकृ तमिन्यित ॥ ् 37॥
2. बाधबीजप्रकरिम ्
पूिपि रणित्यान्तरङ्गापिािािामिु रोिरं बलीयः ॥38॥
्
ु प्रसङ्गणिज्ञािात णसिम
पिः ् 39॥
॥
सकृ द्गतौ णिप्रणतषेध े यि ् बाणधतं ति ् बाणधतमेि॥40॥
णिकरिेभ्यो णियमो बलीयाि॥् 41॥
[ पराणित्यं बलित ]्
कृ ताकृ तप्रसणङ्ग णित्यम, ् तणिपरीतमणित्यम॥् 42॥
ु
शब्दान्तरस्य प्राप्निणिणधरणित्यो भिणत॥43॥
् ितः
शब्दान्तरात प्राप्न ु ु
शब्दान्तरे प्राप्नितश्चाणित्यत्वम ॥् 44॥
लक्षिान्तरेि प्राप्निि ्
ु णिणधरणित्यः॥ 45॥
्िणित्कृ ताकृ तप्रसङ्गमात्रेिाणप णित्यता॥46॥
यस्य ि लक्षिान्तरेि णिणमिं णिहन्यते ि तिणित्यम॥् 47॥
यस्य ि लक्षिान्तरेि णिणमिं णिहन्यते तिप्यणित्यम॥् 48॥
ु
स्वरणभिस्य प्राप्निणिणधरणित्यो भिणत ॥49॥
[ णित्यािप्यन्तरङ्गं बलीयः ]
अणसिं बणहरङ्गमन्तरङ्गे॥50॥
िाजािन्तये बणहष्ट्वप्रिृणप्तः॥51॥
्
अन्तरङ्गािणप णिधीि बणहरङ्गो ्
लुग बाधते ॥52॥
पूिोिरपिणिणमिकायाित पू् िम ि न्तरङ्गेऽप्येकािेशो ि॥53॥
्
अन्तरङ्गािणप णिधीि बणहरङ्गो ल्यब्बाधते॥54॥
ििाििाङ्गं बलीयो भिणत ॥55॥
अकृ तव्यूहाः पाणििीयाः॥56॥
[ अन्तरङ्गािप्यपिािो बलीयाि ]्
येि िाप्राप्ते यो णिणधरारभ्यते स तस्य बाधको भिणत ॥57॥
ु गोगिऽणभणिणिशत इणत॥58॥
्िणििपिािणिषयेऽप्यत्स
ु
परस्तािपिािा ्
अिन्तराि णिधीि ्
बाधन्ते िोिराि॥् 59॥
्
मध्येऽपिािाः पूिािि णिधीि ्
बाधन्ते िोिराि॥् 60॥
अिन्तरस्य णिणधिाि भिणत प्रणतषेधो िेणत ॥61॥
पूिं ह्यपिािा अणभणिणिशन्ते पश्चादुत्सगािः॥62॥
प्रकल्प्य िापिािणिषयं तत उत्सगोऽणभणिणिशते ॥63॥
ु गं बाधत इणत॥64॥
उपसञ्जणिष्यमािणिणमिोऽप्यपिाि उपसञ्जातणिणमिमप्यत्स
अपिािो यद्यन्यत्र िणरतार् िस्तह्यिन्तरङ्गेि बाध्यते॥65॥
अभ्यासणिकारेष ु बाध्यबाधकभािो िाणस्त॥66॥
ताच्छीणलके ष ु िाऽसरूपणिणधिािणस्त॥67॥
क्तल्यटु ्तमु न्खलर्े
ु ष ु िाऽसरूपणिणधिािणस्त॥68॥
लािेशषे ु िासरूपणिणधिािणस्त ॥69॥
उभयणििेश े पिमीणििेशो बलीयाि ॥ ् 70॥
3 शेषार् िकर्िम ्
प्राणतपणिकग्रहिे णलङ्गणिणशष्टस्याणप ग्रहिम॥् 71॥
णिभक्तौ णलङ्गणिणशष्टाग्रहिम॥् 72॥
सूत्र े णलङ्गिििमतन्त्त्रम॥् 73॥
ु मन्यसदृशाणधकरिे तर्ा ह्यर् िगणतः ॥74॥
िणञियक्त
गणतकारकोपपिािां कृ णद्भः सह समासिििं प्राक ् सबु त्प
ु िेः॥75॥
ि णतः ॥76॥
साम्प्रणतकाभािे भूतपूिग
बहुव्रीहौ तद्ग ुिसणं िज्ञािमणप॥77॥
िािकृु ष्टं िोिरत्र॥78॥
स्वरणिधौ व्यञ्जिमणिद्यमािित॥् 79॥

् 80॥
हल्ग्स्वरप्राप्तौ व्यञ्जिमणिद्यमािित ॥
ु
णिरिबिकग्रहिे ु
ि सािबिकस्य ॥81॥
ु
तििबिकग्रहिे ु
िातििबिकस्य ॥82॥
्
्िणित स्वाणर् िकाः प्रकृ णततो णलङ्गिििान्यणतितिन्त॥
े 83॥
समासान्तणिणधरणित्यः ॥84॥
सणिपातलक्षिो णिणधरणिणमिं तणिघातस्य॥85॥
सणियोगणशष्टािामन्यतरापाय उभयोरप्यपायः ॥86॥
ताच्छीणलके िेऽण्कृ ताणि भिणन्त॥87॥
ु
धातोः कायिमच्यमािं तत्प्रत्यये भिणत ॥88॥
तन्मध्यपणततस्तद्भ्ग्रहिेि गृह्यते॥89॥
लुणग्िकरिालुणग्िकरियोरलुणग्िकरिस्य ॥90॥
् 91॥
प्रकृ णतग्रहिे ण्यणधकस्याणप ग्रहिम ॥
ु ि
अङ्गिृि े पििृ ि ािणिणधः॥92॥
् 93॥
ि णिधेरणित्यत्वम ॥
संज्ञापूिक
आगमशास्त्रमणित्यम॥् 94॥
गिकायिमणित्यम ॥् 95॥
ु त्त्वलक्षिमात्मिेपिमणित्यम॥् 96॥
अििािे
िणघणटतमणित्यम ॥ ् 97॥
आणतिेणशकमणित्यम॥् 98॥
सििणिणधभ्यो लोपणिणधणरड ्णिणधश्च बलिाि॥् 99॥
प्रकृ णतग्रहिे यङ्खलुगन्तस्याणप ग्रहिम॥् 100॥
ु ॥101॥
णिधौ पणरभाषोपणतष्ठते िाििािे
उपपिणिभक्ते ः कारकणिभणक्तबिलीयसी ॥102॥
अिन्त्यणिकारोऽन्त्यसिेशस्य॥103॥
िािर् िके ऽलोऽन्त्यणिणधरिभ्यासणिकारे॥104॥
प्रधािाप्रधाियोः प्रधािे कायिसम्प्रत्ययः ॥105॥
ु
अियिप्रणसिेः समिायप्रणसणिबि
लीयसी॥106॥
व्यिणस्थतणिभाषयाणप कायािणि णक्रयन्ते॥107॥
् 108॥
णिणधणियमसम्भिे णिणधरेि ज्यायाि ॥
सामान्याणतिेश े णिशेषािणतिेशः ॥109॥
् 110॥
प्रत्ययाप्रत्ययायोः प्रत्ययस्य ग्रहिम ॥
सहिणरतासहिणरतयोः सहिणरतस्य ैि ग्रहिम॥् 111॥
श्रतु ािणमतयोः
ु ् 112॥
श्रतु सम्बिो बलिाि ॥
् 113॥
लक्षिप्रणतपिोक्तयोः प्रणतपिोक्तस्य ैि ग्रहिम ॥
गामािाग्रहिेष्वणिशेषः ॥114॥
प्रत्येकं िाक्यपणरसमाणप्तः॥115॥
्िणित्समिु ायेऽणप॥116॥
ु ॥117॥
अभेिका गिाः
बाधकान्येि णिपातिाणि॥118॥
पजिन्यििक्षिप्रिृणिः॥119॥
[ लक्ष्ये लक्षिं सकृ िेि प्रितित े ]
णिषेधाश्च बलीयांसः ॥120॥
अणिणििष्टार्ािः प्रत्ययाः स्वार्े॥121॥
योगणिभागाणिष्टणसणिः॥122॥
पय्याियशब्दािां लाघिगौरिििाि िाणद्रयते ॥123॥
ज्ञापकणसिं ि सिित्र ॥124॥
पूित्रि ाणसिमणित्वे॥125॥
एकस्या आकृ तेश्चणरतः प्रयोगो णितीयस्यास्तृतीयस्याश्च ि भणिष्यणत ॥126॥
सम्प्रसारिं तिाश्रयं ि कायं बलित॥् 127॥
्िणिि ् णिकृ णतः प्रकृ णतं गृह्णाणत॥128॥
औपिेणशकप्रायोणगकयोरौपिेणशकस्य ग्रहिम॥् 129॥
ु ि णिणििष्ट ं यद्गिेि ि । यत्रैकाज्झ्ग्रहिं ि ैि पि ैताणि ि यङ्खलुणक ॥130॥
णश्तपा शपािबिे
पिगौरिाि ् योगणिभागो गरीयाि॥् 131॥
ु
अधमि ात्रालाघिेि पत्रोत्सिं मन्यन्ते िैयाकरिाः ॥132॥
ु
इणत श्रीमन्महोपाध्यायणशिभट्टसतसतीगभि
जिागोजीभट्टकृ तः पणरभाषेन्दुशेखरः समाप्तः॥
िाणतिकािां पणरभाषािां ि सूिी
-अ- अर् ििेिसत्यािा० 3.1.25 उपसञ्जणिष्यमाि ० प० 64 कास्यि ेकाि आम ०् 3.1.35

अर्ािच्चासणि ० 5.2.135 उपसग िणिभणक्तस ० 1.4.57 णकं यिद्भ्बहुष ० 3.2.21
अकमिकधातुणभयो ० 1.4.51
अकृ तव्यूहाः पा ० प० 56 अर्ेि णित्यसम ० 2.1.36 उपसगाििस्यत्य ० 1.3.30 कु्कु्यािी ० 6.3.42
अक्षादूणहन्याम ० 6.1.89 अध िमात्राला ० प० 132 उभयगणतणरह भिणत ० प० 9 कुग्जिस्य परस ०् 4.2.138
अङ्गिृि े प ुि ० प० 92 अयिक्षणत्रयाभ ० 4.1.49 उभयणििेश े पञ ० प० 70 कृ ताकृ तप्रसङ्ग ० प० 42
अियिप्रणसिेः ० प० 106 उभसिितसोः कार ० 2.3.2 कृ त्स्थस्य ित्वे ०
अङ्गगात्रकण्ठे भ ० 4.1.54 8.4.29
अडभ्यासव्यिाये ० 6.1.136 अिरापारणिगृह ० 4.2.93 -ऊ- कृ णिकारािणक्ति ० 4.1.45
अणज्वणधः सििध ० 3.1.134 अिसाि े ि यरो ० 8.4.47 ऊिोतेराम्नेत ० 3.1.36 कृ द्ग्रहिे गणत ० प० 28
अिाियः क्रुष्ट ० 2.2.18 ऋणत सििे ऋ ि ० 6.1.101 के णलमर उपसङ्खख ० 3.1.96
अत्याियः क्राि ० 2.2.18
अिोधसोलोपश्च ० 4.3.8 क्तल्यट्तु ुम ुि ० प० 68
अधमािच्चणे त ि ० 4.4.41 -ऋ-
अव्ययस्य च्वाि ० 7.4.32 णक्तिपीष्यते 3.3.94
अणधकरिाच्चेणत ० 3.1.10
ऋते ि तृतीया-स ० 6.1.89 3.3.104
अव्ययािां भमात ० 4.3.11 क्रपेः सम्प्रस ०
अणधकरिे िोपस ० 2.3.28
ऋऌििियोणमिर् ० 1.1.9 णक्रयया यमणभप ०् 1.4.32
अध्यात्मािेष्ठञ ०् 4.3.60
अश्मिो णिकारे ० 6.4.144
अणसिं बणहरङ् ० प० 50 ॠकारिाणिभ्यः ० 3.3.94 णक्रयाणिशेषिािां ० 2.4.18
अर्ध्िः प्रर्मा ० 2.3.28
ु ०
अस्य संबिौ 7.1.89 ऋििाििस्य ि ० 8.4.1 िृणपसम्पद्य ० 2.3.13
अर्ध्पणरंमािे ि ० 6.1.79
अिन्तरस्य णिणध ० प० 61 अह्नः खः क्रतौ ० 4.2.43 -ए- ्
्िणित स्वार ्० प० 83
्िणित्कृ ताकृ त ० प० 46
अिन्त्यणिकारोऽ ० प० 103 -आ- एकतरात्प्रणतषे ० 7.1.25
्िणित्समिु ाये ० प० 116
अिाम्निणतिगरीि ० 8.4.42 एकिेशणिकृ तमिि ०् प० 37
आख्यािाख्याणयक ० 4.2.60 ्िणििपिािणिषय ० प० 58
अणििणिन्ग्रह ० प० 16 एकयोगणिणििष्ट ० प० 17
आख्यािात्कृ तस ०् 3.1.26 ्िणििेकिेशोऽ ० प० 18
अणिणििष्टार् ि ० प० 121 एकिाक्ये यश्ु म ० 8.1.20
आगमशास्त्रमणित ० प० 94 ्िणिि ् णिकृ णत ० प० 128
ु त्त्व ०
अििािे प० 96 एकस्या आकृ तेश ०् प० 126
आिायाििित्वं ० 8.4.39 ण्िब्वणिप्रि ०् 3.2.178
अि ेकान्ताः अि ु ० प० 4 एकािो णित्यम ् ० 4.3.144
आणतिेणशकमणित्य ० प० 98 क्षणियसमाि ० 4.1.168
अन्तरङ्गािणप ि ० प० 52 एकान्ताः प० 5
आणि-खाद्योः प ०् 1.4.52
अन्तरङ्गािणप ि ० प० 54 एतिोऽणप िाच्यः ० 5.3.24 -ख-
आिेश्च 4.3.8
अन्तश्शब्दस्या ० 1.4.65 एते िािािािय ० 8.1.20 खच्च णडिा िक ० 3.2.38
आद्याणिभ्य उपस ० 5.4.44
अन्ताच्च 6.3.11 खप िरे शणर िा ० 8.3.36
आपिाणिपूिपि िा ० 4.2.116 -ओ-
अन्यत्राणप दृश ० 3.2.48 खलाणिभ्यः इणिर ० 4.2.51
आशिायाम ुपस ० 3.1.7 ओकारसकारभका ० 5.3.71
अन्येभ्योऽणप ि ० 5.2.112
-इ- -औ- -ग-
अन्येभ्योऽणप ि ० 5.2.109
गच्छतौ परिाराि ० 4.4.1
अन्येभ्योऽणप ि ० 5.2.120 इक ् कृ ष्याणिभ ०् 3.3.108 औङः श्यां प्रत ० 6.4.148
गजसहायाभ्यां ि ० 4.2.43
अिािेश े िप ं ु ० 2.4.34 ्
इकणश्तपौ धात ० 3.3.108 औपिेणशकप्रायोग ० प० 129
गिकायिमणित्यम ० प० 95
अपिािो यद्यन्य ० प० 65 इयङु िङ्खभाणििा ० 6.3.61 -क- गणतकारके तरपूर ०् 6.4.82
अणभतः-पणरतः-सम ० 2.3.1 इर इत्संज्ञा ि ० 3.1.57
कप्रकरिे मूलणि ० 3.2.5 गणतकारकोपपिािा ० प० 75
अणभिाणिदृशोर ० 1.4.53 इिेि समासे णिभ ० 2.1.4
कमेरणिषेधः ० 2.3.69 गत्यर्ेष ु िीि ० 1.4.51
अभूततद्भाि इणत ० 5.4.50 -ई- कमेश्च्लेश्चङ् ० 3.1.48 गमेः स ुणप 3.2.38
ु
अभेिका गिाः प० 117 ईकक ् ि 4.1.85 कम्बोजाणिभ्य इ ० 4.1.175 गम्यमािाणप णक्रया ० 2.3.28
अभ्यासणिकारेष ु ० प० 66
3.2.49 गिाणिष ु णिन्देः ०
अमेह्ि-तणस-त ०् 4.2.104 -उ- कमिणि सणम ि 3.1.138
कमिव्यणतहारे ० 8.1.12 गा-पोग्र िहिे ० 2.4.77
ु ०
उिाियोऽव्यत्प प० 22
अरण्याण्िः 4.2.104 गामािाग्रहिेष ०् प० 114
उिरपिाणधकारे ० प० 25 कायिकालं संज ०् प० 3
अििसो लोपश्च 5.2.109 ु
कायिमिभिणन्ह ० प० 10 ु
गिििि ेभ्यो मत ० 5.1.94
उपपिणिभक्ते ः क ० प० 102
अर् ििद्ग्रहिे ० प० 14
गोरजाणिप्रसङ्ग ० 4.1.84 त्यब्ि ेध्रुिि ० 4.2.104 -प- प्राणिभ्यो धात ० 2.2.24

गोयूति ौ छन्दस ० 6.1.79 -ि- प्रादूहोढोढ्ये ० 6.1.89
पिमी-णिधाि े ० 2.3.28
गौिम ुख्ययोम िु ० प० 15
िार-जारौ कतिर ० 3.3.20 पर्ः सङ्खख्याव्य ० 2.4.18 -फ-
ग्रहििता प्रात ० प० 31
दुरः षत्वित्वय ० 1.4.59 पिगौरिाि ् योगि ० प० 131 फल-पाक-शुषाम ु ० 4.3.166
ग्ला-म्ला-ज्या ० 3.3.94
4.2.104 पिाङ्गाणधकारे ० प० 29
दूरािेत्यः -ब-
-घ- ुिः
दृन्करप पूर ० 6.4.84 पिान्ताविेणत ० 7.4.85
बणहिेि-पि ० 4.3.58
घञर्े कणिधािम ० 3.3.58 दृशेः क्सश्च िक्तव्यः 3.2.60 पणरियाि-पणरसर ०् 3.3.101
बणहषणष्टलोपो य ० 4.1.85
-ङ- िेिाद्याञञौ 4.1.85 परौ व्रजेः षः ० 8.2.36
बहुव्रीहौ तद्ग ० प० 77
िन्द्वतत्प ुर ० 2.1.51 पज िन्यििक्ष ० प० 119
ु रपिे प ०्
ङािि 8.2.8 बाधकान्येि णिप ० प० 118
ु
णिगप्राप्ता ० 2.4.26 पयािियो ग्लाि ० 2.2.18
-ि- ब्रह्मणि ििः 3.2.78
णिपय्यिन्ता ० 7.2.102 पय्याियशब्दाि ० प० 123
ितुरश्छयतािाि ् ० 5.2.51 पाण्डोड् िि ् 4.1.168 -भ-
ियो णितीयाः ० 8.4.48
-ध- पालकान्ताि 4.1.48 भय-भीत-भीणत-भी ० 2.1.37
3.1.100 धमािणिष्वणियम ० 2.2.31 भयािीिाम ुपसंख ०् 3.3.56
ु
िरेराणङ िागरौ णपप्पल्याियश्च 4.1.41
धातोः कायिम ुि ० प० 88
िातुिण्ि यािि ० 5.1.124 प ुिः प्रसङ्गणिज्ञािात ०् प० 39 भितेश्चणे त िक्त ० 3.1.143
धात्वर् िणििे ० 3.3.108 प ुरस्तािपिािाः ०
िािकृु ष्टं िोत ० प० 78 प० 59 भस्याढे तणित ० 6.3.35
-छ- -ि- ुष्पमू

प लेष बह ० ु 4.3.166 भाग-रूप-िामभ्य ० 5.4.25
ि समासे 6.1.127 ्
पूरोि िक्तव्य ० 4.1.168 भाव्यमाि ेि सिर ० प० 19
छत्वममीणत िाि ०् 8.4.63
ु मन्यस ० प० 74
िणञियक्त पूिमि ासािि ि् ० 4.2.35 भाव्यमािोऽप्य ु ० प० 20
-ज- िञो िलोपोऽिक्षे ० 6.3.73 पूिं ह्यपिाि ० प० 62 भाषायां धाञ-क् ० 3.2.171
ज्ञापकणसिं ि ० प० 124 िञोऽस्त्यर्ािि ० 2.2.24 पूित्रि ाणसि ० प० 125 भाषायां शाणस-य ० 3.3.130
-ड- िणघणटतमणित्यम ० प० 97 पूिपि रणित्याि ० प० 38
-म-
िणस्नञीकक्ख ०् 4.1.15 पूिश ि षे ोऽणप ि ० 1.2.72
डाणि णििणक्षते ० 8.1.12 मत्वर्ािच्छः 3.3.108
िाजािन्तये ब ० प० 51 पूिोिरपिणि ० प० 53
डुप्रकरिे णमति ० 3.2.180 मत्स्यस्य ङ्या ० 6.4.149
िािर् िके ऽलोऽि ०् प० 104 पृणर्व्या ञाञौ 4.1.85
डे ि णिहायसो ि ० 3.2.38 मध्येऽपिािाः प ० प० 60
ु
िािबिकृ तमि ेक ० प० 6 प्रकल्प्य िापि ० प० 63
-त- ु
िािबिकृ तमि ेज ० प० 7 प्रकृ णतग्रहिे ० प० 91 मरजेरन्त्यात ०् 7.1.60
तणक-शणस-िणत- ० 3.1.97 िािबिकृु तमसा ० प० 8 प्रकृ णतग्रहिे ० प० 100 मातुलोपाध्यायय ० 4.1.49

ु
तििबिकग्रहि ० प० 82 िाणभ िभं ि 5.1.2 प्रकृ णतिििकरि ु ० प० 36 मूलणिभ ुजाणिभ्य ० 3.2.3
2.3.18
तिन्ताच्चेणत ि ० 5.2.135 णित्यमािेणडत ० 6.1.100 प्रकृ त्याणिभ्य ० -य-
तिर्ेि े प्रकृ ० 2.1.36 णिणमिपयािय ० 2.3.27 प्रत्ययग्रहिे ० प० 24
यिः प्रणतषेधो ० 8.2.23
् ०
तद्युक्तात का 2.3.28 णिणमिात कर् ्० 2.3.36
प्रत्ययग्रहिे ० प० 23
यतश्चार्ध्कालणि ० 2.3.28
ु प्रत्ययाप्रत्य ० प० 110
तन्मध्यपणततस्त ० प० 89 णिरिबिकग्रह ० प० 81 यत्राि ेकणिधमाि ० प० 13
प्रत्यये भाषाय ० 8.4.45
ताच्छीणलके िेऽ ० प० 87 णिराियः क्राि ०् 2.2.18 यर्ेष्ट ं िामधात ० 6.1.3
ताच्छीणलके ष ु ि ० प० 67 प्रत्येकं िाक ् ० प० 115
णिणििश्यमािस ०् प० 12 यर्ोद्ेश ं संज ०् प० 2
तािर्थ्े ितुर ० 2.3.13 णिषेधाश्च बलीय ० प० 120 प्रर्मणलङ्गग्रह ० 1.4.3
यिागमास्तद्ग ुि ० प० 11
णतङ्-सामािाणधक ० 2.3.46 णिष्ठािेशः षत्वस्वर ० 8.2.3 प्रधािाप्रधािय ० प० 105
यि े िाप्राप्ते ० प० 57
प्रित्सतर-कम्ब ० 6.1.89
णतष्यप ुष्ययोर ्० 6.4.149 िील्या अि, ् पी ० 4.2.2 यििाणिप्याम ०् 4.1.49
प्रश्नाख्याियो ० 2.3.28
तीयस्य णङत्स ु ० 1.1.33 ु
िमणिरतृ ज्वद्भ ० 7.1.54 यिलपरे यिला िा ० 8.3.26
प्राणतपणिकग्रह ० प० 71
त्यिाणितः शेष े ० 1.2.72 िृणत-खणि-रणञ्जभ ० 3.1.145 यिाद्ोषे 4.1.49
प्राियो गताद्य ० 2.2.18
त्यिािीिां णमर् ० 1.2.72 ि ०
िृ-िरयोिृि 4.1.73 यणिणिणधस्त ० प० 33
यस्य ि लक्षिाि ० प० 48
-श- सामन्ये िपस ंु क ० 2.4.17
यस्य ि लक्षिाि ० प० 47 सामान्याणतिेश े ० प० 109
शकन्ध्वाणिष ु प ० 6.1.94
योगणिभागाणिष्ट ० प० 122 साम्प्रणतकाभाि ० प० 76
शतरुद्राि ् घश ०् 4.2.28
योपधप्रणतषेध े ० 4.1.63 णसज्झ्लोप एकािेश ० 8.2.3
शतसहस्रौ परेिणे त ० 2.1.39
-र- शब्दान्तरस्य प ० प० 43
णसब्बहुलं णििक्तव्यः 3.1.34
सूत्र े णलङ्गिि ० प० 73
रप्रेकरिे ख-म ु ० 5.2.107 शब्दान्तरात प् ० प० 44
सूयािगस्तययोश ० 6.4.149
राज्ञो जातािेि ० 4.1.137 शरः खयो िे ० 8.4.47
शाकपाणर् ििािी ० 2.1.60 सूयािद्िे ताय ० 4.1.48
रीगृत्वत इणत ि ० 7.4.90
शीणल-काणम-भक्ष ० 3.2.1 स्त्री-िपस ं ु कय ० 8.1.12
रूप-राणत्र-रर्ि ० 8.2.68
स्त्रीप्रत्यये ० प० 26
शुिः सम्प्रसार ० 5.1.2
-ल- स्थाघ्वोणरि ०् 6.1.50
शे तृम्फािीिां ० 7.1.59
लक्षिप्रणतपिोक ० प० 113 स्पृशमृशकृ षतृप ० 3.1.44
लक्षिान्तरेि प ० प० 45 शैणषके णष्वणत ि ० 1.1.75
स्वरणभिस्य प ० प० 49
लक्ष्ये लक्षिं सकृ ० प० 119 णश्तपा शपािबि ु ० प० 130
स्वरणिधौ व्यञ ०् प० 79
ु
श्रुतािणमतयोः ० प० 112
लगकारेकाररफा ० 4 4.129
श्रु-यणज-स्तभु ० 3.3.94 -ह-
लािेशषे ु िासरू ० प० 69
लुणग्िकरिालुग ०् प० 90 श्वशुरस्योकारा ० 4.1.68 हिो िा यि ् िधश्च ० 3.1.97
हल्ग्स्वरप्राप्त ० प० 80
लृ णत सििे लृ ० 6.1.101 -स-
णहतयोगे ि 2.3.13
लोम्नोऽपत्येष ु ० 4.1.85 संज्ञापूिक ि णि ० प० 93
णहमारण्ययोमिह ० 4.1.49
-ि- संज्ञाणिधौ प्र ० प० 27
संपक ं ु ािां सो ० 8.3.5
ििाित्कारः 3.3.108
सकृ द्गतौ णिप्र ० प० 40
ििाििा ङ्गं बलीयो ० प० 55
ििािश्रये िास ० प० 21 सङ्खख्यापूिं ० 2.4.29
सणिपातलक्षिो ० प० 85
िसेरश्यर् ० िस्य 1.4.48
सणियोगणशष्टा ० प० 86
िसेस्तव्यत्कर ्० 3.1.96
समािान्ययोश्चे ० 3.2.60
िा िपस ं ु कािाम ०् 8.2.8
समासान्तणिणधरि ० प० 84
िा िामधेयस्य ि ० 1.1.73
समाहारे िायणमष ० 2.1.20
णिकरिेभ्यो णिय ० प० 41
सम्पिाणिभ्यः क ० 3.3.94
णिकारे स्नेहे त ैलि ् 5.2.29
सम्प्रसारिं ति ० प० 127
णिणधणियमसम्भिे ० प० 108
सिाजः क्षत्र ० 4.1.151
णिधौ पणरभाषोपत ० प० 101
सििजिाट ् ठञ ् ० 5.1.9
णिभक्तौ णलङ्गि ० प० 72
णिरूपािामणप सम ० 1.2.64 सिितोऽणक्ति ० 4.1.45
णिहायसो णिह ि 3.2.38 सिििाम्नो िृत ० 2.1.51
िग्ु यटु ाििु ङ् ० 6.4.22 सििप्राणतपणिक ० 3.1.11

सििणिणधभ्यो ल ० प० 99
िृिाच्चेणत ि ० 4.2.39
सिे णिधयश्छन्दणस ० प० 35
िृद्ध्यौत्त्वत ० 7.1.73
सिो िन्द्वो णिभाषय ै ० प० 34
व्यपिेणशििेकस ०् प० 30
सहिणरतासहिणर ० प० 111
व्यपिेणशिद्भाि ० प० 32
सहायाि ् िा 5.1.132
व्यिणस्थतणिभाष ० प० 107
ु
साधकाणरणि ि 3.2.78
व्याख्याितो णि ० प० 1
अ इ उ ि ् ऋ ऌ क्
V Simple
O vowels
W
ए ओ ङ् ऐ औ ि ्
E
L Diphthongs
S
ह+
Semivowels ह य ि र ट ् लँ ि ्
ञ म ङ ि ि म्
S Class 5
O (= Nasals)
झ भ ञ ्घ ढ ध ष ्
C
O F
N T
Class 4
ज ब ग ड ि श्
S
O Class3
N
ख फ छ ठ र्
A
N Class2
H
ि ट त ि् क प य्
T
A
S Class1
R
D
श ष स र् ह ल्
Sibilants
+ह
इणत माहेश्वराणि सूत्राणि ।

Visit www.arshaavinash.in
Website for free E-books on Vedanta and Sanskrit
All the E-books available on the website can be downloaded FREE!
PUJYA SWAMI DAYANANDA SARASWATI- A BRIEF BIOGRAPHY BY

N. AVINASHILINGAM. It is available in English, Tamil, Hindi and
Portuguese.
SWAMI PARAMARTHANANDA’S TRANSCRIBED CLASS NOTES:

Gita (3329 pages), Isavasya Upanisad, Kenopanisad, Mundaka Upanisad,
Mandukya Upanisad with karika, Aitareya Upanisad, Prasna Upanisad,
Brihadarnyaka Upanisad (1190 pages), Brahma Sutra (1486 pages), Tattva
Bodha, Atma Bodha, Vivekachudamani (2038 pages), Panchadasi, Jayanteya
Gita, Naishkarmya Siddhi, Dakshinamurthy Stotram, Gayatri Mantram,
Jiva Yatra, Manisha Panchakam, Upadesha Saara, Saddarsanam, Drg Drsya
Viveka, Dhanyastakam, etc.
BRNI MEDHA MICHIKA’S BOOKS ON SANSKRIT GRAMMAR:

Dhatukosah, Astadhyayi, Enjoyable Sanskrit Grammar- Basic Structure of
the language, Phonetics & Sandhi, Derivatives (Pancavrattayah), Study
Guide to Panini Sutras, etc.
There are many more books and articles on Yoga, Upasana, Holy chants,
Indian culture and Spirituality.
Arsha Avinash Foundation

104 Third Street, Tatabad, Coimbatore 641012, India
Phone: +91 9487373635
E mail: arshaavinash@gmail.com
www.arshaavinash.in

Astadhyayi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Astadhyayi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ASTADHYAYI

Editor : Medhā Michika, AVG, Anaikatti

Arsha Avinash Foundation

िाक्यकारं िररुणिं भाष्यकारं पतञ्जणलम ।्

1. अइउि ् 2. ऋऌक ् 3. एओङ ् 4. ऐऔि ्

9. घढधष ् 10. जबगडिश ् 11. खफछठर्िटति ्

12. कपय ् 13. शषसर ् 14. हल ्

ु 1.1.26 क्त-क्तितू णिष्ठा

1.1.6 िीधी-िेिीटाम ् 1.1.27 सिाििीणि सिििामाणि

1.1.14 णिपात एकाजिाङ् णिपातः 15 1.1.34 पूि-ि परािर-िणक्षिोिरापराधराणि

1.1.45 इग्यिः संप्रसारिम ् 1.1.63 ि लुमताऽङ्गस्य

1.1.52 अलोऽन्त्यस्य अलः 55; अन्त्यस्य 53 1.1.69 ्

॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे प्रर्माध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥

अर् प्रर्माध्यायस्य णितीयः पािः

1.2.16 णिभाषोपयमिे 1.2.38 ु

1.2.19 णिष्ठा शीङ्-णस्वणि-णमणि-णिणि-धृषः 1.2.40 उिाि-स्वणरतपरस्य सितरः

॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे प्रर्माध्यायस्य णितीयः पािः ॥

अर् प्रर्माध्यायस्य तृतीयः पािः

॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे प्रर्माध्यायस्य तृतीयः पािः ॥

1.4.2 णिप्रणतषेध े परं कायिम ् 1.4.24 ध्रिु मपायेऽपािािम ् ्

ऽङ्गम ् 1.4.36 स्पृहरे ीणितः

1.4.15 िः क्ये 1.4.38 क्रुध-द्रुहोरुपसृष्टयोः कमि

1.4.47 अणभ-णि-णिशश्च 1.4.61 ऊयािणि-णवि-डािश्च

कमिकािामणि कताि स िौ 1.4.68 अस्तं ि

1.4.53 हृ-क्रोरन्यतरस्याम ् 1.4.72 णिभाषा कृ णञ णिभाषा 76; कृ णञ 79

1.4.87 उपोऽणधके ि 1.4.102 तान्येकििि-णिििि-बहुिििा-

1.4.89 आङ् मयाििािििे 1.4.103 ु

1.4.90 लक्षिेत्थम्भूताख्याि-भाग-िीिास ु 1.4.104 णिभणक्तश्च

2.1.37 पिमी भयेि पिमी 39 2.1.55 उपमािाणि सामान्यििि ैः

(िा०) शतसहस्रौ परेिणे त िक्तव्यम ् 2.1.58 पूिािपर-प्रर्म-िरम-जघन्य-समाि-

॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे णितीयाध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥

अर् णितीयाध्यायस्य णितीयः पािः

2.2.16 कतिणर ि 2.2.31 राजिन्ताणिष ु परम ्

2.2.17 णित्यं क्रीडा-जीणिकयोः ्

(िा०) प्राियो गताद्यर्े प्रर्मया 2.2.33 अजाद्यिन्तम ्

(िा०) अिाियः क्रुष्टाद्यर्े तृतीयया 2.2.35 सप्तमी-णिशेषिे बहुव्रीहौ बहुव्रीहौ 37

(िा०) णिराियः क्रान्ताद्यर्े पिम्या 2.2.37 िाऽऽणहताग्न्याणिष ु िा 38

॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे णितीयाध्यायस्य णितीयः पािः ॥

अर् णितीयाध्यायस्य तृतीयः पािः

(णिभणक्त-प्रकरिम)् 2.3.17 मन्यकमिण्यिािरे णिभाषाऽप्राणिष ु

2.3.2 कमिणि णितीया कमिणि 3; णितीया 5 (िा०) प्रकृ त्याणिभ्य उपसङ्ख्यािम ्

2.3.3 तृतीया ि होश्छन्दणस 2.3.23 हेतौ 27

2.3.5 कालार्ध्िोरत्यन्तसंयोगे 2.3.25 ु ऽणरत्रयाम ्

2.3.6 अपिगे तृतीया 2.3.27 सिििाम्नस्तृतीया ि

॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे णितीयाध्यायस्य तृतीयः पािः ॥

(णलङ्ग-प्रकरिम)् 2.4.34 णितीया-टौस्स्वेिः

(िा०) णक्रयाणिशेषिािां कमित्वं िीबता िेष्यते 2.4.37 लुङ्-सिोघिस्लृ घस्लृ 40

2.4.50 णिभाषा लुङ्-लृङोः णिभाषा 51 2.4.73 बहुलं छन्दणस

2.4.53 ब्रिु ो िणिः 2.4.76 बहुलं छन्दणस

3.1.74 श्रिु ः शृ ि (िा०) के णलमर उपसङ्खख्यािम ्

3.1.83 हलः श्नः शािज्झौ श्नः शािज्झौ 84 3.1.101 अिद्य-पण्य-ियाि गह्यि-पणितव्या-

खान्य-िेियज्याऽऽपृच्छ्य-प्रणतषीव्य- (िा०) गिाणिष ु णिन्देः संज्ञायाम ्

3.1.125 ओरािश्यके 3.1.141 ु स्र्ितीििसािहृ-

3.1.129 पाय्य-सािाय्य-णिकाय्य-धाय्या (िा०) भितेश्चणे त िक्तव्यम ्

माि-हणिणि ििास-साणमधेिीष ु 3.1.144 गेहे कः

3.1.131 अग्नौ पणरिाय्योपिाय्य-समूह्याः (िा०) िृणत-खणि-रणञ्जभ्य एि

॥ इणत अष्टाध्यायीसूत्रपाठे तृतीयाध्यायस्य प्रर्मः पािः ॥

अर् तृतीयाध्यायस्य णितीयः पािः

3.2.46 संज्ञायां भृ-तॄ-िृ-णज-धाणर-सणह-तणप- 3.2.64 िहश्च िहः 66

3.2.47 गमश्च गमः 48 3.2.66 हव्येऽिन्तः पािम ्

3.2.48 अन्तात्यन्तार्ध्-दूर-पार-सिाििन्तेष ु 3.2.67 जि-सि-खि-क्रम-गमो णिट ् णिट ् 69

(िा०) अन्यत्राणप दृश्यत इणत िक्तव्यम ् 3.2.69 क्रव्ये ि

(भूतार्िकप्रत्यय-प्रकरिम)् 3.2.111 अिद्यतिे लङ् अिद्यतिे 119