Cicero de Divinatione Rath

This is a reproduction of a library book that was digitized
by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.
https://books.google.com
BIBLIOTEQUE DU IS 1975
이
‫تسب‬
7
M. TULLII CICERONIS
O P E R A
PHILOSOPHICA
EX RECENSIONE
JOANNIS DAVIS II
ET CUM EJUS
C O M M E N
N T A
A R I O.
E D1 D1 T
R. ' G. R A T H.
TOMUS IV .
HALIS SAXONUM
SUMTIBUS CAROLI AUGUSTI KÜMMELII
ISO 7 .
402733
M. TULLII CICERONIS
LIBRI DE
DI VINA TIONE
ET DE
F A TO
EX RECENSIONE
JOANNIS DA VISII ,
CUM EJUSDEM
ANIMADVERSIONIBUS ET NOTIS VARIORUM ,
UNA CUM
HADRIANI TURNEBI
COMMENTARIO IN LIBRUM
DE FA T O.
E DID IT
RUDOLPHUS GÓDOHOLDUS RATH .
A C C E D UN T
JANI . GRUTERI ET EDITORIS

G.DU Ν Ο Τ Α Ε.
PR
DEASS
ULNE
G
LLS
ES
18
53
NOL
HALIS SAXONUM
SU M T IBUS CAROLI AUGUSTI KÜMMELII
18 07.
में
--
RUDOLPHUS GODOHOLDUS RATH
LECTORI ERUDITO
S. P. D.
Hoc etiam anno , quo Gallus noſtrum murum
circumſonat armis , quartum Daviſianarum edi

tionum volumen prodire vides. Debetur hoc
r
potiſſimum facili' crebraeque ſuperiorum volumi.
num venditioni : ex qua apparet, multos quidem

antea' editiones has ob praeſtantiam defideraſſe,
ob raritatem autem in paucorum fuiſſe minibus.
Poſt libros itaque de finibus bonorum 'et malo

rum , editos 1804. ſubſecutae ſunt Tuſculanae
1805. et Academica i sob. et iam libri de Divina
tione, addito libro fingulari de Fato.

Hos libros bis edidit Davilius, infcripfitque :
,, M . T. Ciceronis libri de divinatione et de fato .
Recenſuit et fuis animadverſionibus illuſtravit

„ ac emendavit Joannes Davilius. Accedunt in
tegrae notae. Pauli Manucii , Petri Victorii ,
„ Joach . Camerarii, Dion . Lambini, et } Fulv .
Urſini , una cum Hadriani Turnebi commen
I *
+
M. TULLII CICERONIS
OPERA
PHILOSOPHICA
EX RECENSIONE
JOANNIS DA VISI I
ET CUM EJUS
C Ο Μ Μ Ε Ν Τ Α R Ι .
Ο.
E D I DIT
R. G. R AT H.
Tomus IV.
HALIS SAXONUM
SU MIIBUS CAROLI AUGUSTI KÜMMELII

1
ISO 7 .
-
02733
M. TULLII CICERONIS
LIBRI DE
DIVINATION
E
ET DE
F A T O
EX RECENSIONE
JOANNIS DAVISII ,
CUM EJUSDEM
ANIMADVERSIONIBUS ET NOTIS VARIORUM ,
UNA CUM
HADRIANI TURNEBI
COMMENTARIO IN LIBRUM
DE FA T 0.
E D I'D IT
RUDOLPHUS GODOHOLDUS RATH .
A C C E D UNT
JANI. GRUTERI ET EDITORIS

G. Ν Ο Τ Α Ε.
PR L
UNEG
ELS
DESAITS
LE
18
53
B
BI
NOR "
HALIS SAXONUM
SUM TIBUS CAROLI AUGUSTI KÜMMELLI
18 07.
‫مه‬
‫ایسے‬
.
RUDOLPHUS GODOHOLDUS
DOH RATH
LECTORI ERUDITO
S. P. D.
Hoc etiam anno ' , quo Gallus noſtrum murum
tionum volumen prodire vides . Debetur hoc

7
potiſſimum facili' crebraeque ſuperiorum volumi.
num venditioni : ex qua apparet, multos quidem

antea ' editiones has ob praeſtantiam defideraſſe ,

rum , editos 1804. ſubfecutae funt Tuſculanae
1805. et Academica 1806. et iam libri de Divina
tione, addito libro fingulari de Fato.

Hos libros bis edidit Davilius, infcripfitque:
M. T. Ciceronis libri de divinatione et de fato .
„ Recenſuit et ſuis animadverſionibus illuſtravit
,, ac emendavit Joannes Davilius. Accedunt in
„ tegrae notae Pauli Manucii , Petri Victorii,
„ Joach. Camerarii, Dion. Lambini, eti Fulv.

„ Urſini, una cum Hadriani Turnebi commen.
I *
IV
„ tario in librum de Fato. Cantabrigiae 1721. 8 .
„ typis Academicis , lumtibus Cornelii Crown
„ field .” Poſterior editio ibidem impreſſa et
apud eundem 1730. appellatur, ' Editio fe
cunda, melior et emendatior , nec iniuria me

lior atque emendatior appellatur. Et enim non
Addenda ſolum , quae in calce prioris leguntur,
fuo quaeque loco inſerta ſunt, ſed novae etiam
acceſſerunt animadverſiones , multaeque ex ſu
perioribus multo ſunt pleniores. In contextu

ipſo alia atque alia emendavit, partim ex fide
novorum Cdd. quos poſt primas curas nactus
erat ; (vid. eius praefat , ad Edit. ſec .) partim ex

Editionibus veteribus , Victorii potiſſimum et
Carnerarii. Secundam hanc iam tibi tradimus edi
tionem , additis , ut in reliquis libris fecimus ,

notis Gruteri.
In animadverſionibus a me ipſo adiectis , aut
locos quosdam corruptos tentavi, aut aliorum

interdum emendationes excuſſi, aut addidi pal
ſim lectionis varietatem , vel a Davilio relictam ,
vel ex Cdd. recens collatis erutam . Qua quidem
in re non id egi , ut quidquid poft Daviſium aut

feliciter inventum effet , aut acute excogitatum ,
id ſupplerem quaſi atque recenſerem ; hic enim
campus , quoniam poſt Daviſium plures egregio

rum virorum partim fingulos locos tentarunt ,
1
partim univerfos ediderunt libros , ' hic igitur
campus latius patebat, quam ut emetiri animo
propoſuiſſem : fed ea fere mente paucula haec
addidi , ut meam de locis quibusdam ſententiam

proferrem , eamque criticis , fi quid forte iis ex
amine dignum videretur , ad examinandum pro
ponerem. Cum egomet enim ipſe in nova ſin

Tullianorum de philoſophia librorum recenſione
occupatus; permultum mea intereſt ſcire, quid
probent viri eruditi , quidve reprobent. Quae

itaque mihi hoc tempore addenda videbantur,
haec ſunt.
j
ANIMADVERSIONES
AD
CICERONIS DE DIVINATIONE
LIB . I.
AD Cap . 1.
P. 1. Magnifica quidem res ] Sie Daviſius

primus dedit , eumque fecutus Erneſtius eſt. Illem
vero addit , ,, alibi Ciceronem fimpliciter dicere, ma
gna res etc. ut in l . Ill. de N. D , et alibi.” At conf.
Cic. offic. III , 1. magnifica vero vox . infra ll, 26 .
Magnum vero etc.
Ibid . Quaque proxime natura mortalis ]
Sic Afcenfiana quoque pr.
P. 3. Atque barbarum ] Sic Ven . quoque
1494. et Hervag, itemque duo Oxonm . E , U. vulgo
tamgue .
VI DE DIVINATIONE
P.4. Obſervitaverunt] Vid . not. Gruteri ad

1 , 45. eidemi lectioni adftipulatur Guelph , et hic et
infra , et ſic Victorius quoque et Gruterus dederunt
c . 45. et recte quidem : namque id genus verborum
nofter frequentat. hinc refponfitare de Legg. 1 , 4 .
defenfitare offic . III , 33. idque genus alia .
P. 5. Certiffimis fignis ] Sic Vict . Ald . Gruter
et Dav. 2 , alii Ut certiffimis fignis, et fic Sturm .
Lamb. pr. Dav. 1. et recentiores fere omnes . Iu aliis
legitur ET certiſſimis fignis , ut in Ven . Hervag.
Camerar. aliisque vett. Illam voculam ut orationi
geceſſariam videri iudicat Day , in Ed , pr . in ſec. eam
induxit , et recte , opinor .
AD CAP . 2 .
P. 6. Cumque magna vis videretur effe et in

impetrandis conſulendisque rebus , et in monſtris,
interpretandis ac procurandis, in haruſpicum diſci- ,
plina ; omnem hanc ex Etruria ſcientiam adhibe
bant . ] Vidé notam Gruteri ad h , I. et P. Manucium
ad I, 16. utrobique impetriendi verbụm recipiendum
videtur et ita mavult quoque Geſnerus v . impetrire .
Quod autem addit Mannucius , diverſa eſſe impetrire
et impetrare , in eo mihi fallus omnino videtur .
Diverfa illa quidem funt, fed forma tantum , non
poteſtate: verborum enim formam aliam fuiffe conftat.
Latinitate adolefcente, aliam virili aetate , multaque
inde duplici coniugatione in flexa legi , ut obſiare ,
et obſtire , fulgurare , et fulgurire , et lic impetrare
et impetrire . In rebus autem facris antiqua fere
forma obtinere folebat. Deinde difplicet Erneſtio
illud pofterius in ante harlifpicum diſciplina , lege .
dumque putat ex - ,, e veſtigiis, ait, Ed . Ven . 1494.
quae habet fine" quod ex in et è conflatum cenſet.
Cui quidem coniecturae loquenti ufus refragari vide
tur ; nusquam enim legimus , vim eſſe ex aliqua rea
LIB. I. CAP. 2. 3. VII
fed potius in aliqua re. Sic Tuſcul. III, 17. Magna

vis eft in virtutibus. Offic. I, 33. magna vis eft in
fortuna. Nec denique cum Davifio deleverim prius
illud in ante impetrandis et monſtris , eo enim Tul.
lius hoc fere dicit ; cum res erant impetriendae , cum
confilium capiendum erat de re quadam graviori cet .
ita enim interpretor confulendis rebus , aliter Hot
tingerus , qui id dictum inſolentius cenſet pro , con
fulendis de rebus diis.
Ibid . Uno, furente ; altero , fomniante : ] i. e .
uno modo , furente homine'cet. Vulgo defunt útra:
Otrycs, quae abeſſe nequeunt.
P. 7 Ut Octaviano bello Cornelii Culleoli ]
2
In illo bello , quod Octavio cos . contra Marium et

Cinnam exarfit , portenta nunciata eſſe, ex Ciceronis
quoque de N. D. II, 5. diſcitur. Ubi autem portenta,
ibi et interpretes atque harioli , quorum nomina non
ita clara effe folent. De Cornelio itaque Culleolo
etiamſi nusquam alibicommemoretur , ut Hottingerus
animadvertit : recte tamen habere fe lectionem yule
+ gatam crediderim .
Ibid. Si qua - viſa ſunt ] Ita quidem Lam

binus non dedit , ut Lambinianae mentiuntur , fed
fic cum Davilio malim . Vid . infr . II, 2.
AD CAP. 3 .
Ibid . Ratione dosti ] Fort, edocti , ut Tuſcul.

V, 26 .
; Ib. Philofophorum quaedam argumenta , cur
effet vera divinatio , collecta ſunt. ] Vera Erneſtio
ſuſpectum eſt , , quia de exiſtentia divinationis fermo
fit " eique fuffragatur Hottingerus. Utrique igitur
vocabulum hoc ad confequens referunt. Sin autem
ad fuperius, i.e.ad philofopborum argumenta ; vera
eft idem , quod rationi veritatique conſentanea.
>
VIII DE DIVINATIONE
P. 8. Veteri Academiae et Peripateticis con

ſentientibus ] Ita fere Davibus coniecit ; cui , rei
momentis acriter 'perpenfis , adfentior.
P. 10. Id nobis , ut in reliquis rebus faciamus,
a Stoicis non concedetur ? ] Ita Lamb . pr . ad mar
ginem Lambiniar. alius quis coniecit, id nobis in re
liq. rebus faciamus, omiſſo ut , quod a Ven . quoque
abeſt. Hoc vero minus placet , cum Cicero non ferę
omittat particulam hanc poft verba curandi et conce
dendi . Vulgo , id nos ut in reliq. reb, fac. qua ſcri
ptura untudeToV ex parte tollitur . In Daviſ. pr. non
comparet rebus , vitio , credo , operarum ,
AD CAP . 4.
P. 10. Quod – diſputata fint ] Scribendum

videtur , ſunt.
P. 11 . Ut fecimus ] Ita omnino omnes , et
A
fic Davifus quoque in pr . in fec. autem correxit fa
cimus eique lectioni favent Guelph . et Oxon . .
Ibid . " In iis (tribus) libris ] iis legitur in ple
risque Edd . vett. et Dav , i , tribus autem ab aliena
manu eſſe arbitror . Vide infr . II , 72. quod et in
jis libris dictum eſt , qui funt de natura deorum ,
Sicquoque corrigendum eſt de Fato c. 1. quod au
tem in iis libris feci, qui ſunt de n , d. vulg: in aliis

libris , Latinitate invita .
AD Cap . 5.
Ibid . Lyceum ] In Cic. Academ . Davifus dedit

Lycium ; mihi et in levidfculis rebus conſtantia
placet .
P, 12 . Non fane deſidero , quid reſpondeam ]
Erneſtius correxit quod . Vulgo , ait , eſt quid , e
male lecto 72compendio qu . quod habuit Mſ. in marg.

Ed . Lamb . Quorum neutrum , pace id dixerim
umbrae beatae, ita fe habet : in Mfl. enim ad . ſemper
:
LIB. L. CAP . 5. 6. IX
eft quid , at vero quod exprimitur per q&. neque in

ulla Lamb. ad marginem legitur quod . Erneſtii
fcripturam recepit Hottingerus , quia defidero non
abſolute dicatur , ſed ſubaudiatur res aliqua , quae
defideretur ." Ad hanc regulam exigas quaeſo exem
pla, vel, quae cap . fequente leguntur .
AD Cap . 6.
Ibid . ' Ifta fic reciprocantur ] Vocula media

abeſt a Lamb . pr . ceterisque Lambinian .
P. 13 . Et , ut ſint dii ] Magna Mil. copia ex .
bibet, et ut ita fint dii , et fic Ven . quoque 1494 .
at vero Hervag. pro ita habet item , quod Hottin
gerus recepit. Utrumque , ut mihi quidem videtur,
orationis ductus refpuit. ita 'a librario effe fufpicor,
qui , quum neſciret , ut h . 1, idem eſſe, quod etiamſi,
omiſſo tamen (ut Tuſcul. 1 , 21. et alibi) addebat
ita , ut rationem redderet 78 ut : namque Cod. Med .
et ita , ut fint , quod transpofitum eft ab aliis .
Ibid . Quod agere poffim ] Ven . 1494.
Sturm . Lamb. pr . Lambb . Aldin . aliaeque poſſimus,
a qua perfonarum permutatione poſter non abhorret.
P. 14. Nec , quod - ipfa fentiam ] Duo ul
tima ex ſuperioribus male repetita cenſebat Daviſus
in pr. Latinitatemque poftulare quod fentio . Senten
tentiam mutavit , nec iniuria . Vid . Cic . de Fin , i , 8 .
qui locus Wopkenfio debetur . Lect . Tull . p . 230 .
Ibid . Duo funt enim ] Ita omnino omnes , et
Dav . quoque in pr . enim h . I. tranſitioni ſervit , lo
cos congefferunt alii . Huc pertinet fortaſſe et ille,
qui ipfra legitur c . 50. eodem enim modo .
Ibid . Quae non aut extis pecudum aut monſtra]
Davifius in pr . legendum coniecit , quae non aut ex
tiſpicum et monftra. Nulla quidem neceſſitas cogit
avulg . recedere, Malim tamen vel exta pro extis,
vel cum Mercero extiſpicum pro extis pecudum .
DE DIVINATIONE
AD CAP . g.
P. 15. Et fignificatio eſt eventis animadverfa

et notata ] Sic fidenter refcripä veſtigia libb . ſecutus.
Valgo , et in fignificatione eventus animadverſa et
notata , fine ullo ſepſu . Secundam voculam in prae
termittunt Sturm . Lamb . pr . reliquae Lambin . et Ald .
pro fignificatione , ſeu ut in libb . vett . eſt, fignifica
cio ē , fcribo ſignificatio eſt, j . e . compendium illud
aliter interpretor : denique pro eventus , dedi even
tis , i . e , corrigo librarii pronuncitiationem . Vide
me , fi lubet , ad Cic . Acad . IV, 15.41 . et conf. infra
1 , 33. in .
Ibid . Prodendis monumentis ] i . e . cum monu
menta produntur fic c. 20. in ſomniis colligendis .
Hoc Davili caufa . diso
Ibid . Quod non longinquitas affequi poſſit ]

Davifius in pr. et Erneſtius, quod longinquitas :
aſſequi non poffit ; „ quia id uſitatius fit et elegan
tius . Id non concefferim . Ne longius abeas,
conf. cap . fuperius: quae eft autem gens , quae
NON aut - moveatur ? quo in loco multo longiore
intervallo particulam negantem a verbo movendi
disjunctam vides , et ita pallim.
Ibid . Scopulorum ſaepe repulfus ] Ita Mſl. et
Edd . vett. Sturmius primus dedit , quod fciam , re
pulſu , eumque fecutus eſt Lamb. Aldus N. Daviſius,
alii . Qua quidem lectione nihil lauguidius effe
poteſt. Cum iis itaque faciendam putamus ; qui
cum Oudendorpio ad Sueton. Auguſt. č. gi . ſaepe
fubftantive acceptum volunt et ita quidem , ut ſaepes
ſcopulorum fcopulos denotet objectos, ftridori iter
eladentes eumque repellentes.
AD CAP. 8 .
P. 17 . Clainans nuntiat horribiles ] Sic Cd
guoque Guelp . et Ven . 1494 .
LIB . I. GAP. S. 9. X1
Ibid. Demerfit recepit ) Simile praefens

legitur mox c . g . duxere ex aëre ſuccum . Vid . not .
Gulielmii ad h . I. et Wopkenf. 1. 1. p. 237. feqq.
AD CAP . 9.
+
P. 18. Fere mentientia ] Sic Hottingerus dedit
ex certiſ&ma coniectura . Vulgo, ementientia , quod ,
unde conflatum Gt , in promtu eſt. Eiusdem con •
iecturae mentionem facit Geſnerus . ementiens.
P. 19. Ineſt in rivis et ranuneulis ] Erneſtius
fufpicatur a Cicerone fuiſſe , fed ineſt nimirum et ,
ranunculis , vel deleto et , ſed ineft nimirum ranun.
culis. Pearcius fibi fatisfacit legendo , ſed ineft in
ravis etiam ranunculis.
P. 21. , ' Nec hoc quidem ] Sturm . Lamb . pr.
reliquae Lamb . Ald . ne hoc quidem . Vid . not . Daviſ.
Ibid . Cur accomodet ] Qui correxerit hunc
locum Davifius, vide ex eius nota , acerbe ideo a
Cortio reprehenſus ad Cic . Epift. 1 , 6. -- quod vel
facillimam hypallagen non intellexiffet ;' item
que , quamquam lenius , a Wopkenſio p. 239. qui
ma gn a exemplorum mole hanc Ciceronis hypatlagen
defendit . Iis invitis Davifi fententiain probat Hote
tingerus. Equidem vereor , ut locum parum intelli
gam , cum , antequam eruditorum virorum animad
verſiones legiſfeni, nihil talis hypallages in mentem
mihi veniret. Mihi enim accomodet non ad lentim
fcum referendum videbatur , ſed in eo extrinfecus
affumendum arator , vel , ut in innumeris locis , ali
quis . Malin tamen , ut ambiguitas tollatur , fcribi,
accomodeat , feu accomodetur . Dicit ergo Cicero
„ cur homines opportunum arandi tempus illo me
tiantur ligno , quod habent ex flore lontiſci .
Ibid . Quomodo quidque ] Ven . 1494. quo , 9
. e . quomodo'; reliq . omnes quomodo fine compen
dio , praeter Gruterum , quem vide .
RUDOLPHUS GODOHOLDUS RATH
LECTORI ERUDITO
$. P. D.
Hoc etiam anno , quo Gallus noftrum murum

tionum volumen prodire vides . Debetur hoc
potiſſimum facili' crebraeque ſuperiorum volumi

num venditioni : ex qua apparet , multos quidem
antea ' editiones has obipraeſtantiam deſideraſſe ,

rum , editos 1804. ſubſecutae funt Tuſculanae
1805. et Academica iso6. et iam libri de Divina
tione , addito libro fingulari de Fato.

Hos libros bis edidit Daviſius, infcripfitque:
„ M. T. Ciceronis libri de divinatione et de fato .

,, Recenſuit et ſuis animadverſionibus illuſtravit
, ac emendavit Joannes Daviſius. Accedunt in
tegrae notae. Pauli Manucii, Petri Victorii ,

1
„ Joach. Camerarii , Dion . Lambini, et } Fulv.

„ Urſini , una cum Hadriani Turnebi commen
1 *
IV
„ tario in librum de Fato. Cantabrigiae 1721. 8 .
„ typis Academicis , ſumtibus Cornelii Crown

Poſterior editio ibidem impreſſa et
„ field .”
apud eundem 1730. appellatur, 'Editio fe
cunda , melior et emendatior , nec iniuria me

Addenda ſolum , quae in calce prioris leguntur ,
fuo quaeque loco inſerta ſunt , ſed novae etiam
acceſſerunt animadverſiones , multaeque ex ſu

ipſo alia atque alia emendavit , partim ex fide
erat ; ( vid . eius praefat, ad Edit. ſec .) partim ex

Editionibus veteribus , Victorii potiffimum et
Cainerarii. Secundam hanc iam tibi tradimus edi
tionem , additis , ut in reliquis libris fecimus,

notis Gruteri.
In animadverſionibus a me ipſo adiectis , aut
locos quosdam corruptos tentavi, aut aliorum

interdum emendationes exculli , aut addidi pal
ſim lectionis varietatem , vel a Daviſio relictam ,
vel ex Cdd . recens collatis erutam . Qua quidem

feliciter inventum eſſet , aut acute excogitatum,
rum virorum partim fingulos locos tentarunt,

4
campus latius patebat , quam ut emetiri animo
propoſuiſſem : ſed ea fere mente paucula haec
addidi, ut meam de locis quibusdam ſententiam

proferrem , eamque criticis, fi quid forte iis ex

ponerem . Cum egomet enim ipfe in nova ' ſim

occupatus; permultum mea intereſt ſcire, quid
probent viri eruditi , quidve reprobent. Quae

haec funt.
ANIMADVERSIONES
AD
LIB . I.
AD Cap . 1.

primus dedit , eumque fecutus Erneſtius eft. Ilem
vero addit, „ alibi Ciceronem fimpliciter dicere, ma
gna res etc. utin l . Ill . de N. D , et alibi.” At conf.
Cic. offic . III , 1. magnifica vero vux . infra ll, 26 .
Magnum vero etc.
Ibid . Quaque proxime natura mortalis ]
Sic Afcenfiana quoque pr .
P. 3. Atque barbarum ] Sia Ven . qui que
1494. et Hervag, itemque duo Oxonm . E , U. vuiga
tamque .
VI DE DIVINATIONE
P. 4. Obſervitaverunt] Vid . not. Gruteri ad

1 , 45. eidem lectioni adftipulatur Guelph , et hic et
c . 45. et recte quidem : namque id genus verborum
nofter frequentat. hinc refponfitare de Legg. 1 , 4 .
defenfitare offic. III , 33. idque genus alia .
P. 5. Certiffimis fignis ] Sic Vict . Ald. Gruter
et Dav. 2. alii Ut certiſſimis fignis , et fic Sturm .
Lamb. pr. Dav . 1. et recentiores fere omnes . In aliis
legitur ET certiſſimis fignis, ut in Ven . Hervag,
neceſſariam videri iudicat Dav. in Ed , pr . in ſec, eam
induxit , et recte , opinor .
AD CAP . 2 .
V P. 6 , Cumque magna vis videretur effe et in
impetrandis conſulendisque rebus ,et in monſtris ,
interpretandis ae procurandis , in haruſpicum diſcies,
1
plina ; oinnem hanc ex Etruria ſcientiane adhibe

bant . ] Vide notam Gruteri ad h . l . et P. Manucium
ad I, 16. utrobique imperriendi verbum recipiendum
videtur et ita mavult quoque Geſnerus v . impetrire .
Quod autem addit Mannucius , diverſa eſſe impetrire
et impetrare , in eo mihi fallus omnino videtur .
Diverſa illa quidem funt, fed forma tantum , non
poteſtate: verborum enim formam aliam fuiffe conltat .
inde duplici coniugatione inflexa legi , ut obſtare ,
et obſcire , fulgurare , et fulgurire , et Gc impetrare
et impetrire. In rebus autem facris antiqua fere
forma obtinere folebat . Deinde difplicet Erneſtio
illud pofterius in , ante haruifpicum diſciplina , lege
dumque putat ex - ,,e veſtigiis , ait, Ed . Ven. 1494.,
quae habet fine ” quod ex in et é confiaium cenſet.
Cui quidem coniecturae loquendi ufus refragari vide
tur ; nusquam enim legimus , vim effe ex aliqua rea
LIB. I. CAP. 2. 3 VIL
fed potius in aliqua re . Sic Tuſcul. III, 17. Magna

vis eſt in virtutibus. Offic . I , 33. magna vis eft in
illud in ante impetrandis et monſtris, eo enim Tul.
lius hoc fere dicit ; cum res erant impetriendae, cum
copblium capiendum erat de re quadam graviori cet.
tingerus , qui id dictum inſolentius cenfet pro , con
Ibid . Uno , furente ; altero , fomniante : ] i. e.
uno modo , furente homine "cet. Vulgo defunt ÚTro.
Otiylas, quae abeſſe nequeunt.
P. 7. Ut Octaviano bello Cornelii Culleoli ]
Cinnam exarfit, portenta nunciata efle , ex Ciceronis
quoque de N. D. II, 5. difcitur. Ubi autem portenta,
ibi et interpretes atque harioli , quorum nomina non
ita clara eſſe folent. De Cornelio itaque Culleolo
etiamſi nusquam alibi commemoretur , ut Hottingerus
animadvertit : recte tamen habere fe lectionem vul
gatam crediderim .
Ibid . Si qua viſa ſunt ] Ita quidem Lam
binus non dedit , ut Lambinianae mentiuntur, ſed
fic cum Davifio malim . Vid. infr. II, 2.
AD CAP. 3 .
Ibid . Ratione docti ] Fort, edocti , at Tufcul.

V , 26 .
Ib. Philofophorum quaedam argumenta , cur
effet vera divinatio , collecta ſunt ..] Vera Erneſtio
ſuſpectum eſt , „ quia de esciſtentia divinationis fermo
fit” eique fuffragatur Hottingerus. Utrique igitur
vocabulum hoc ad conſequens referunt. Sin autem
ad fuperius, i.e. ad philoſophorum argumenta ; vera
eft idem , quod rationi veritatique confentanea.
~
IV
„ tario in librum de Fato. Cantabrigiae 1721. 8.
typis Academicis , ſumtibus Cornelii Crown

„ field .” Poſterior editio ibidem impreſſa et
apud eundem 1730. appellatur, ' Editio fe
cunda , melior et emendatior , nec iniuria me

Addenda ſolum , quae in calce prioris leguntur,
fuo quaeque loco inſerta ſunt , ſed novae etiam
acceſſerunt animadverſiones, multaeque ex ſu ."

ipſo alia atque alia emendavit , partim ex fide
erat; ( vid. eius praefat , ad Edit. ſec .) partim ex

Editionibus veteribus , Victorii potiflimum et
Carnerarii. Secundam hanc iam tibi tradimus edi
tionem , additis , ut in reliquis libris fecimus,

notis Gruteri.
In animadverſionibus a me ipſo adiectis, aut
locos quosdam corruptos tentavi , aut aliorum

interdum emendationes exculli, aut addidi pal
ſim lectionis varietatem , vel a Davilio relictam ,
vel ex Cdd . recens collatis erutam . Qua quidem

feliciter inventum eſſet , aut acute excogitatum,
rum virorum partim fingulos locos tentarunt,

campus latius patebat , quam ut emetiri animo
propofuiffem : ſed ea fere mente paucula haec
addidi, ut meam de locis quibusdam ſententiam

proferrem , eamque criticis, fi quid forte iis ex
ponerem. Cum egomet enim ipſe in nova ' lim

ſim
occupatus ; permultum mea intereſt ſcire, quid
probent viri eruditi, quidve reprobent. Quae

haec funt.
ANIMADVERSIONES
AD
LIB . I.
AD Cap . 1.

primus dedit , eumque fecutus Erneſtius eft. Illem
vero addit , „alibi Ciceronem fimpliciter dicere, ma
gna res etc. ut in l . lll . de N. D , et alibi." At conf.
Cic . offic. III , 1. magnifica vero vox . infra II, 26 .
Magnum vero etc.
Ibid . Quaque proxime - natura mortalis ]
Sic Afcenfiana quoque pr.
P. 3. Atque barbarum ] Sia Ven . que que
1494. et Hervag , itemque duo Oxonm . E , U. vulgo
tamque .
VI DE DIVINATIONE
such
P.4. Obſervitaverunt ] Vid . not. Gruteri ad
1 , 45. eidem lectioni adftipulatur Guelph , et hic et
c. 45. et recte quidem : namque id genus verborum
noſter frequentat. hinc reſponfitare de Legg. 1 , 4 .
defenfitare offic. III, 33. idque genus alia .
P. 5. Certiffimis fignis ] Sic Vict , Ald . Gruter
et Dav. 2. alii Ut certiffimis fignis, et fic Sturm .
Lamb. pr. Dav . 1. et recentiores fere omnes . In aliis
legitur ET certiffimis fignis, ut in Ven . Hervag .
geceſſariam videri iudicat Day, in Ed . pr . in ſec, eam
induxit , et recte , opinor.
AD CAP . 2.
V
P. 6. Cumque magna vis videretur efſe et in
impetrandis confulendisque rebus , et in monſtris
interpretandis ac procurandis , in haruſpicum difcie .
plina ; omnem hanc ex Etruria ſcientiam adhibe
bant . ] Vide notam Gruteri ad h . l . et P. Manucium
ad I, 16. utrobique impetriendi verbum recipiendum
videtur et ita mavult quoque Geſnerus: v . impetrire.
Quod autem addit Manoucius , diverſa effe impetrire
et impetrare , in eo mihi fallus omnino videtur.
Diverfa illa quidem funt, fed forma tantum , non
poteſtate: verborum enim formam aliam fuiffe conftat
inde duplici coniugatione inflexa legi , ut obture,
et obftire , fulgurare , et fulgurire , et ſic impetrare
et impetrire . In rebus autem facris antiqua fere
forma obtinere folebat. Deinde difplicet Erneſtia
illud pofterius in ante harufpicum diſciplina , lege
1
dumque putat ex - , e veſtigiis, ait, Ed . Ven . 1494 .

quae habet fine” quod ex in et e conflatum ceniet.
Cui quideni coniecturae loquendi ufus refragari vide
tur ; nusquam enim legimus , vim eſſe ex aliqua réa
LIB . I. CAP . 2. 3. VII
fed potius in aliqua re . Sic Tuſcul. III, 17. Magna

vis eft in virtutibus. Offic . I , 33. magna vis eſt in
illud in ante impetrandis et monſtris, eo enim Tul.
lius hoc fere dicit ; cum res erant impetriendae, cum
confilium capiendum erat de re quadam graviori cet.
tingerus, qui id dictum inſolentius cenfet pro , con
Ibid . Uno , furente ; altero , fomniante : ] i . e .
uno modo , furente homine ' cet. Vulgo defunt ÚTG.
otryuas, quae abeſſe nequeunt.
P.7 . Ut Octaviano bello Cornelii Culleoli ]
Cinnam exarfit , portenta nunciata eſſe , ex Ciceronis
quoque de N. D. II , 5. difcitur. Ubi autem portenta,
ibi et interpretes atque harioli, quorum nomina non
ita clara eſſe folent. De Cornelio itaque Culleolo
etiamfi nusquam alibi commemoretur , ut Hottingerus
animadvertit : recte tamen habere fe lectionem vul.
gatam crediderim .
Ibid. Si qua - viſa ſunt ] Ita quidem Lam

binus non dedit , ut Lambinianae mentiuntur , fed
fic cum Davifio mālim . Vid . infr . II, 2. :
AD CAP . 3 .
Ibid . Ratione docti ] Fort, edocti, ut Tuſcul.

V , 26 .
Ib. Philofophorum quaedam argumenta , cur
effet vera divinatio , collecta funt. ] Vera Erneſtio
ſuſpectum eſt , , quia de exiſtentia divinationis fermo
fit ” eique fuffragatur Hottingerus. Utrique igitur
vocabulum hoc ad conſequens referunt. Sin autem
ad ſuperius , i.e. ad philoſophorum argumenta ; vera
eft idem , quod rationi veritatique confentanea.
>
VIII DE DIVINATIONE
P. 8. Veteri Academiae et Peripateticis con

ſentientibus ] Ita fere Davibus coniecit; cui , rei
momentis acriter 'perpenfis , adſentior,
P. 10. Id nobis , ut in reliquis rebus faciamus,
a Stoicis non concedetur ? ] Ita Lamb . pr . ad mar
ginem Lambiniar. alius quis coniecit , id nobis in re
liq . rebus faciamus, omiſſo ut , quod a Ven . quoque
abeſt. Hoc vero minus placet , cum Cicero non fere
omittat particulam hanc poſt verba curandi et conce
dendi . Vulgo , id nos ut in reliq . reb, fac, qua ſcri.
ptura dit Jetov ex parte tollitur . In Daviſ. pr . non
comparet rebus , vitio , credo , operarum ,
1
AD CA P. 4.
P. 10. Quod diſputata fint] Scribendum

videtur , ſunt.
P. 11 .
Ut fecimus ] Ita omnino omnes , et
A
fic Daviſius quoque in pr. in ſec. autem correxit fa
cimus eique lectioni favent Guelph . et Oxon . U.
Ibid . In iis (tribus) libris ] iis legitur in ple.
risque Edd . vett. et Dav . 1 , tribus autem ab aliena
manu effe arbitror . Vide infr . II , 72. quod et in
jis libris dictum eſt , qui ſunt de natura deorum ,
Sic quoque corrigendum eſt de Fato c . 1. quod au
tem in iis libris feci , qui ſunt de n , d . vulg : in aliis
libris , Latinitate invita .
AD CAP . 5.
1
Ibid . Lyceum ] In Çic . Academ . Davifus dedit

Lycium ; mihi et in levidfculis rebus conſtantia
placet.
P. 12. Non Jane deſidero , quid reſpondeam ]
Erneſtius correxit quod . Vulgo , ait , eſt quid , e
male lecto compendio qd . quod habuit Mſ. in marge
Ed . Lamb . " Quorum neutrum
Quorum neutrum ,, pace id dixerim
umbrae beatae, ita fe habet ; in Mfl. enim ad. femper
...
LIB. 1 . CAP. 5. 6. IX
eft quid , at vero quod exprimitur per gđ, neque in

ulla Lamb. ad marginein legitur quod . Erneſtii
ſcripturam recepit Hottingerus „ quia deſidero non
abſolute dicatur, fed fubaudiatur res aliqua , quae
defideretur .” Ad hanc regulam exigas quaeſo exem ,
pla , vel , quae cap . fequente leguntur .
AD Cap . 6.
Ibid . Ifta fic reciprocantur ] Vocula media

abeſt a Lamb . pr . ceterisque Lambinian .
P. 13. Et, ut fint dii ] Magna Mfl. copia ex
bibet , et ut ita fint dii , et fic Ven . quoque 1494 .
at vero Hervag . pro ita habet item , quod Hottin
gerus recepit. Utrumque , ut mihi quidem videtur,
orationis ductus refpuit. ita a librario effe fufpicor,
qui , quum neſciret , ut h . I. idem eſſe, quod etiamſi,
omiffo tamen (ut Tuſcul. 1 , 21. et alibi) addebat
ita , ut rationem redderet 78 ut : namque Cod. Med .
et ita , ut fint , quod transpofitum eſt ab aliis .
Ibid . Quod - agere poſfim ] Ven . 1494 .
Sturm . Lamb. pr . Lambb . Aldin . aliaeque poſſimus,
a qua perfonarum permutatione poſter non abhorret.
P. 14. Nec , quod ipfa fentiam ] Duo ul
tima ex ſuperioribus male repetita cenſebat Daviſus
in pr . Latinitatemque poftulare quod fentio. Senten
tentiam mutavit , nec iniuria . Vid . Cic. de Fin , i, 8 .
qui locus Wopkenfio debetur. Lect . Tull . p . 230 .
Ibid . Duo ſunt enim ] Ita omnino omnes , et
Dav . quoque in pr . enim h . 1. tranfitioni ſervit , lo .
cos congefferunt alii . Huc pertinet fortaſſe et ille,
qui ipfra legitur c . 50. eodem enim modo.
Ibid . Quae non aut extis pecudum aut monſtra ]
Davifus in pr . legendum coniecit , quae non aut ex
tiſpicum et monftra. Nulla quidem neceſſitas cogit
a vulg. recedere , Malim tamen vel exta pro extis,
vel cum Mercero extiſpicum pro extis pecudum .
DE DIVINATIONE
Ad Cap . 7.
P. 15. Et fignificatio eſt eventis animadverſa

et notata ] Sic fidenter refcripä veſtigia libb . ſecutus.
Valgo , et in fignificatione eventus animadverfa et
notata , fine ullo ſenſu . Secundam voculam in prae
termittunt Sturm . Lamb.pr. reliquae Lambin . etAld .
pro ſignificatione, feu ut in libb . vett. eſt , ſignifica
tio ē , ſcribo ſignificatio eſt , i . e. compendium illud
aliter interpretor : denique pro eventus , dedi even
tis , i . e , corrigo librarii pronuncitiationem . Vide
me , fi lubet , ad Cic . Acad . IV, 15.41 . et conf. infra
1 , 33. in .
Ibid. Prodendis monumentis ) i . e. cum monu
menta produntur fic c. 20. in fomniis colligendis.
Hoc Davifi caufa .
Ibid . Quod non longinquitas affequi poffit ]
Davifius in pr. t .Erneſtius , quod longinquitas
affequi non poffit ; quia id uſtatius fit et elegan
92
tius . Id non concefferim . Ne longius abeas ,
conf. cap . fuperius: quae eft autem gens , - quae
NON aut — moveatur ? quo in loco multo longiore
intervallo particulam negantem a verbo movendi
disjunctam vides , et ita paffim.
Ibid . Scopulorum faepe repulfus ] Ita Mff. et
Edd . vett . Sturmius primus dedit , quod fciam , re
pulſu , eumque fecutus eſt Lamb. Aldus N. Daviſius,
alii . Qua quidem lectione nihil languidius effe
poteſt. Cum iis itaque faciendam putamus , qui
cum Oudendorpio ad Sueton. Auguſt. će gi . ſaepe
fubftantive acceptum volunt et ita quidem , ut ſaepes
ſcopulorum fcopulos denotet objectos, ftridori iter
eludentes eumque repellentes.
Ad Cap. 8 ..
P. 17 : Clamans nuntiat horribiles ] Sic Cdo
quoque Guelp . et Ven . 1494 .
LIB . I. GAP . 8. 9. XI
Ibid . Demerfit recepit ] Simile praeſens

legitur mox c. 9. duxere ex aëre ſuccum . Vid . not .
Gulielmii ad h , I. et Wopkenſ . 1. 1. p . 237. feqq.
AD CAP . 9.
P. 18. Fere mentientia ] Sic Hottingerus dedit

ex certi (Gmá coniectura . Vulgo , ementientia , quod,
unde conflatum fit, in promtu St. Eiusdem con
iecturae mentionem facit Geſnerus v. ementiens.
P. 19. Ineſt in rivis et ranunculis ] Erneftius
ſuſpicatur a Cicerone fuiffe , fed ineſt nimirum et ,
- ranunculis , vel deleto et , ſed ineſt nimirum ranun.
culis . Pearcius fibi fatisfacit legendo , ſed ineſt in
ravis etiam ranunculis.
P. 21. Nec hoc quidem ] Sturm . Lamb . pr.
reliquae Lamb . Ald . ne hoc quidem . Vid . not . Daviſ.
: Ibid . Cur - accomodet ] Quî correxerit hunc
locum Davifius , vide ex eius nota , acerbe ideo a
Cortio reprehenſus ad Cic. Epift . 1 , 6 . „ quod vel
22
facillimam hypallagen non intellexiffet ; item
que , quamquam lenius , a Wopkenſio p . 239. qui
magna exemplorum mole hanc Ciceronis hypallagen
defendit. lis invitis Davibi fententiain probat Hote
tingerus. Equidem vereor , ut locum parum intelli
gam , cum , antequam eruditorum virorum animad
verſiones
> legiſſem , nihil talis hypallages in mentem
mihi veniret. Mihi enim accomodet non ad lenti
ſcum referendum videbatur , fed in eo extrinfecus
aſſumendum arator , vel , ut in innumeris locis , ali
quis. Malini tamen , ut ambiguitas tollatur , fcribi,
accomodeat , feu accomodetur. Dicit ergo Cicero
„ cur homines opportunum arandi tempus illo me
· tiantur ligno , quod habent ex flore lontiſci ."
Ibid . Qugmodo quidque ) Ven .' 1494 quo ,
i. e . quomodo ; reliq. omnes quomodo fine compen
dio , praeter Gruterum , quem vide .
XII DE DIVINATIONE
Ad Cap . 10.
1
Ibid . Quid - quid ariſtolochia ad morſus fer
pentum poffit (qua nomen ex inventa re reperit; -)
poffe video ; quod fatis eft ] Magna fuit in hoc loco
emendando criticorum ſedulitas. Et Davifius quidem
in pr . ſcribendum coniecit , Qui Scamonea radix
qui ariſtolochia ad morſus ſerpentum poffit ?
Poſſe video , quod fatis eſt. Ac durius etiam Wop
kenfus , ex ſomnio , video. Poſſe video , quod
fatis eft ; quia ea folemnis librariorum focordia fit,
ut vocum repetitarum alterutrum praetermiferint ,
Pearcius denique ', ' verborum ordine mutato , ita ,
quid ariſtolochia , quae nomen'- ex fomnio , ad
morfus ferpentum poffit , videó , qúod ſatis eſt cer,
quod Erneftio non diſplicet , nec Hottingero . Eun
dem locum et Brodaeus tractavit Miſcel. II , 2. Cum
in tanta Got varietate ac diſſenſione viri docti , equi
dem antiquam lect . Ven . 1494. Hervag . Victor ,
Camerar. retinendam cenfeo , qua oratio dvaxohou Jos
eft. Si quid et mihi poſt tot coniecturarum tenta
mina audere liceret , fcriberem , ex fomnio , )
QUID POSSIT , video , quod fatis eſt cet. et fic fere
Mſ. regius Parif. Pro ariſtolochia , coniecit , neſcio
quis , ad marg . Lambb . ariſtolochiae : pro ſerpen
tum in Edd. vett . legitur ſerpentium , et fic Daviſ.
quoque in pr. pro inventore Lambinus dedit inventa
re , quem fequor.
P. 23. Tum illud inprimis ? quum Summanus ]

Terfior fane oratio foret, fi ante quum adderetur
.
guod , ' ut Hottingerus vult . Vide infr . 1 , 34. extr.

et fic pallim . Nihil tamen mutarim ; locum noſtro
non abfimilem vid . infr . I , 19 .
* P. 24. De coelo ictus ] Sic Lambinus , alii

e coelo ictus , alii coelo ictus : quotiescunque enim
aut bifariam aut trifariam eloqui licet , toties fere.
LIB . 1. CAP. 10. II . XIII
in libris oratio variat. Haec obſervatio late patet,

ad eamque fortaffe ioterdum provocabimus.
Ibid. Qui eſt ab haruſpicibus demonſtratus ]
„ eft verum effe non poteft per latinitatem : C nec
dubitavimus corrigere effet .” Haec Erneſtius, quae
mira mihi videntur .
AD Cap . 11 .
Ibid . In ſecundo de conſulatu ] Ita Lambinus ,

et fic volt P. Manucius , et Hadr . Turnebus , vel dic
potius, Tullius ipſe : nam ita fere ubique , exempla
fuppeditat Nizolius v. liber. Vulgo deeſt de , quod
abſorptum eſt a fyllaba praecedente do . Erneſtius
edidit ex Mſ. Guelph . in ſecundo conſulatus , et fic
olim coniecerat Gulielaius . Scriptura Daviſio quoque
arrifit , recepitque Hottingerus : et ille quidem plu
res loços profert, in quibus ita dicatur , ſed hac in
re neminem faſtidire folet auctorem , etiamfi quaera
tur , quî Cicero locutus fit ; non , qui Hieronymus;
quî Philargyrius ? Favet tamen huic fcripturae lo
cus in Cic . de N. D. I , 12. ubi , in legum libris, legi
tur . : Vulgo ,in ſecundò canſulatu , non folum con
tra Ciceronianam loquendi confuetudinem , fed ambi
gue etiam .
P. 25 . Quae fint fignorum in ſede locatae ]
Nihil mutandum puto , nec quae in qua , ut Daviſus
vult , nec fint in ſunt , ut Hottingerus.
P. 26. Quid vero Phoebi fax , triſtis nuntia
belli, Quae inagnum ad columen flammato ardore
volabat , Praecipitis caeli partis obitusque peteſfit ?
Aut , cum terribili perculfus fulmine civis , Luce
Serenanti vitalia lumina liquit ? Aut , cum fe gra .
vido tremefecit corpore tellus ? ] Si cum Lambino
quum aut cum Daviſo. quin fcriberetur pro quid ;
omnis loci fententia perturbaretur , vel potius nulla
foret. Duo ſunt , unde omnia pendent , alterum
XIV DE DIVINATIONE
verborum interpunctio eſt ; alterum , poteftas parti

culae aut . Signum interrogationis poſt peteffit
fcripfi, Aldo N. et Hottingero praeeuntibus. Deinde
virgulas immifi poſt aut, ut ellipfis indicaretur, quae
paſſim occurrit poft hanc particulam , de cuius uſu
fingulari, eoque Graeco expofui ad Cic. Tufcul. I ,
25. Hoc loco poft eam ex orationis ſerie utrinque
eſt addendum , quid illud oſtendit , vel fimile quid .
Hottingerus, qui primus de hoc loco optime meritus
eſt, petiſſens fcripfit, pro petiſſit , et , ut ego arbi
tror , eleganter . Videat lector eruditus, hancne
ſcripturam probaturus fit : Quid vero Phoebi fax ,
2
( i. portendit ) QVVM magnum ad columen

VOLAVIT , Praecipitis PETISSENS ? Ita
‫به‬
certe eundem habes orationis ,tenorem ; fequitur

enim , QVVM – liquit , QVVM tremefecit.
P. 27. Multaque minitantia cafus , Atque
ea , quae lapſu tandem cecidere vetuſto . Haec fore
cet. ] Locus hic mirum in modum eruditos viros
exercuit , atque haud fcio , an feliciter ? Daviſius,
qui ſe non intelligere dicit , qui lapfus vetuſtus dici
poſht, quum duobus circiter annis conſulatum prae
cefferit, reponi mavult vetufta , ut eorum , quae
ceciderint, aetas refpiciatur . Erneſtius , hoc in loco
non haerere fe fatens, lapſum vetuftum effe poetice
lapfum rerum vetuſtarum cenfet. Haec omnia mira
videntur Hottingero , vel abſurda potius , verbaque
iſta , quae lapſu cet. non de fignis deiectis , fed de
clandeſtinis Catilinae confiliis intelligi vult. Mirum
itaque quam diverſa eſt horum virorum ſententia :
illi de ſcrutis vetuſtis loquuntur , hic de clandeſtinis
confiliis. Utrique farenti ignofcant, neque illa ne
que haec in iftis verbis mihi latere videntur : fed
Tullius , ut opinor , dicit , Multa vates oracula fu
diſle , triſtes minitantia caſus, Atque ea ( i , mini
: tia ) quae lapſu tandem ceciderint vetuſto ; i . e .
LIB. I , " CAP. 11. 12 .
quae fatis longo intervallo evenerint. Vetufcum re.

Jativi aliquid eſſe ex ſe intelligitur. Quae & ita fe
habent , facile intelligis, quomodo diſtinguenda fint
haec omnia , poſt vetufto inprimis plene: alioquin
aut ea aut haec redundat.
.'ye !
AD Cap . 12.
P. 27 . Tum Species ex aere vetus generoſa.
que Nattae Concidit ] Sic cum Lambino fcribo ,
i
quem nuper Hottingeras quoque fecutus eft. Vulgo
generataque, pro quo Wopkenfius coniecit facrata
que , vid . Cic. de Leg. II, 7. alij aliter , conf. notas
var. Ad vulgatam Turnebus Adv . V , 20. Spe
„ cies, ait, generatà Nattae eſt ſtatua nata et facta
Nattae , i . e. in eius honorem facta . " . Similiter
facta in memoriam Nattae.
Pearcius , hoc poetice locutus voluit Cicero, Cone
cidit Nattae ſpecies vétus et generata ex aere ; ut
effet 'generata idem quod confecta et formata. de
Leg . 1, g." Et ita fufpicandum eſt, femper fore,
quiduriſfimam hanc librariorum ſcripturam acu
tiffimorum criticorum , Mureti ac Lambini , emen.
dationi anteponi malint.
P. 29. Civilt, generofa a ftirpe profectam ]

Ad marginem Lambiqianarum : ; L. omnes civili et
generoſa a ſtirpe profeetam . ". Hoc quidem falfum ,
Lanbinus enim edidit ; civili generofam ſtirpe pro
fectam : ſed ſcriptura ipfa noa de nihilo eft.Copula
illa quidem faperſederi poteſt, vide fis , quae poft
alios adnotavi ad Cic. Acad . IV , 37. ſed eo-minus
praepofitione a , eamque recepit Hottingerus , praes
terquam quod ſcripfit alt, » quod amatent Latini,
excipiente littera s , potius ab , quam a ponere.
Miror itaque , quid infra c. 47: non correxerit,
obitu ab ſolis ? c. 49. ab focietate eto.
II
XVI DE DIVINATIONE
351 11. AD CAP . 13 .
3
P. 31. Quod patriae vocis ftudiis 'nobisque
facraſti ] vie. linguae et eloquentiae Latinae per
fciendae ſtudiis. Quod referam ad otium , quod per
GUVEDI latet in verbo requiete : Haec Erneſtius,
vid . not . Daviſi .
P. 32. Quid quaeris. Carneades etc. ] Lambi
pus Carneade ; cetera locus per fe perſpicuus eſt,
ut Jortinus et Dorvillus fruſtra fint, quorum ille legi
vult , quaeris ut' Carneades ; hic , quaeris quis Car
heades, vel quaeris quaſ quis Carneades!
* "Ibid. Aut qua arte perſpici poſſint] Erneſtius
dedit perſici, ex Ed . Ven. quae totum locum men
dofe exhibet; habet enim , aut qua parte perfici
poffint. 6
P. 33. Sus 'roſtro ſi humi A - litteram impref
ferit ] Nemo dubitat, quin fus , fi hoc faciat, humi
id factura fit; fed non quaeritur de loco , ubi fit,
fed de loco , cui litteram imprimat, unde ſcriben .
dùm videtur huino .
AD CAP. 14
P. 34. Ut profectione fatias capere poſfiet ]

Duo hi verfus cum ante Gruterum ad orationem fo
lutam traherentur , factum eſt, ut pofterioris. metrum
negligeretur . Gruteri coniecturam certiſfimam res
cepit Daviſius in pr,
Ibid . Nam ſcientia nihil eft ] Vir aliquis
doctus coniecit ad marg , Lambb . nulla pro nihil.
ſuſpecta itaque ei vulg . lect. fuit. Quae loca contra
eum Daviſus profert, ad perſonas pertinent, oon ad
res , et vix putarim , coniectorem ignoraſſe, illud
genus loquendi valde eſſe a noſtro frequentatum ; de
hoc autem dubitaffe videtur. Si iure, fcribo , aut
num in imperatorum fcientia nihil eft ? Vid . infra
1, 47 .
..
LIB . I. CAP. 14. 15. 16. 17. XVII
P. 35. Opinabilis divinatio ] i . e, artificioſa,

quod genus divinandi diſtinguitur fupra c . 6. à natu
rali . Pluribus refutavit DaviGum Wopkenſius L. T.
p. 242 .
AD CAP. 15 .
P. 36. Tetrarchia , regno , pecuniaque ] Ita

Erneſtius et Hottingerus . " Vid . not. Daviſ.
AD CA P. 16.
P. 39. In quo" Appius. - non ſatis ſcienter via

rum bonum cenſor C. Ateium notavit , quod
Subfcripferit ] Sic omnes Edd. vett. praeter
Ven. 1494. quae habet fubſcriberet, quod recepit
DaviGus in fece et nuper Hottingerus. Neutrum
placet. Nam cum Appius fubfcripfiffet, non Atte
jus ; latinitas poftulare videtur , ut legatur, ſub
fcripfit.
P. 40. Calamitatem maximă accepiſſe ] Haec
fcriptura Lambini eſt. Vulgo , cal. maximā cepiſſe,
fyllaba acʻneglecta , com bis occurreret. Quod utut
ſe habet , quamquam fatis tritum eſt illud detrimen
tum capere , tamen calamitatem capere nusquam
alibi , quod fciam , légitur, ubique potius calamita
tem accipere . Idem Lambinus mox dedit „ fi falfa
fuillet potuiffet. ” Vid . not . Dav .
1b . Id valuit , ut peccatum haereat ] Valuit
dogioTWS accipiendum eſt, unde haereat. Coniecit
Davifius haereret, quod Erneſtius feftinantius
arripuit.
AD CAP . 17
.
P. 41. ( id eſt nomen invenit ) ] Haec om .
nino volelas fpeciem prae ſe ferunt, eamque vel iſtud
id eſt arguit. Vide me , fi placet , ad Cic.' Fin . II,
1. 2. 7. 11. Tuſcul . I, 17. Jure itaque haec verba
uncis incluſerunt Gothofredus et Hotting. -
II *
XVIII DE DIVINATIONE
P. 42. In regione diſtributa ] Nemo Davilium

ſecutus eſt, vid . eius not. dicit enim Quintus, in
quarta reliqua parte regionis diftributae uvam inve
piſle Attium ; non eam partem denuo diſtribuiffe.
Ita fere Erneftius.
P. 43. Cuius cum tentaret fcientiam dixit
- id poffetne fieri, conſuluit ] Haec oratio et mihi
duriuſcula videtur ; fortaſſe id mendoſum eſt, malim
pro eo et.
Ibid . Augurio acto ] Ut offic . III, 16. pro quo
apud Sueton. Aug. 95. augurio capto ; 1. e. avibus
conſultis. Admodum ioculare eſt , omnes hic Lam
bioi audaciam fugillare, quod dederit augurio capto .
Scripfit cum reliquis omnibus augurio acto , nec
aliter voluit.
Ibid . Novacula effe difciffam .] Hottingerus
dedit ex coniectura diſciſam . Conf. Lucret. III, 659 .
P. 44 . Comitia conſulibus rogandis habuit ]
Ven . 1494. et Sturmian, rogatis , latinitate invita .
Confr. Liv. XXXIII, 42. Comitia conſulibus rogan
dis fuerunt cet.
AD CAP. 18
Ibid . Qui non ratione aut coniectura , obſerva

tis ac notatis fignis , ſed concitatione: - futura
praeſentiunt ] Nili quid me fallit , excidit non ante
obfervatis : et paullo ante coniecturam et obſervatio
nem diſtinxerat,
P. 45. Si et auctoritatem habet ] Admodum
molefta eft fecunda vocula , exſpectatur potius prae
ſertim fi , vel fi quidem . Ad eandem vocem Hottin
gerus offendit .
Ibid . Nec adducar , ut rear ] Sic ante Davi
fum nemo praeter Aldom N. Duo autem ultima ver
ba abeffe poffent. Cic. de Leg. II, 3. Ut iam videar
adduci , hanc quoque effe patriam tuam . -Attic.
LIB. I. CAP. 18. 19. 20 . XIX
XI, 16.Sed ego non adducor, quemquam bonum

ullam falutem putare mihi tanti eſle. Duo haec
loca Wopkenfus protulit. Lect . Tull . p . 244 .. Adde

Cic. de Fin . I , 5. IV, 19e unde diſcitur , qui haec
loquendi forma variet .
P. 46. Quid ? qui irridetur partus hic mulae,
nonne , quia fetus extitit in ſterilitate naturae,
praedictus eſt ab haruſpicibus incredibilis partus
malorum ? ) Orationem non conſtare iudicat Erne :.
ſtius, quia nihil fit , quod huic qui irridetur partus
hic mulae refpondeat, fed difficultatem poffe tolli
eiecto fetus arbitratur Hottingerus. Ego arbitror,
partus mulae nominativum abfolutum eile , unde
delevi comma poft irridetur. mox autem poft nonne
ſupplendum videtur ex eo , ut oratio ad ſuperiora
quadret. Quid Gt h . I. hic , nefcio ; quaero id , ut
alii mę doceant. Eadem vocula in Cod . Pariſ. poſt
í fetus repetitur ; mallem poft nonne , tum enin icri
bendum coniicerem hinc.
- P. 47. Se maturum ] Sic correxit Davifius,
recepitque Hottingerus probante Erneſtio , et recte
quidem , quidquid obloquatur Wopkenfus.
AD Capa 19 .
Ibid . Numeris et motibus frellarum curſus

perſequuntur ) i. e . ftellarum curſus tractant cinque
TIXWS. et unXavimus ; ut motibus fit, fecundum leges
motus . Quae interpretatio fi vera eſt, emendatione
locus non eget . Sin minus , pronum eſt corrigere,
numeris motus ſtellarum ac curſus perſequuntur,
aut ex II, 6. fic interpolare , numeris ſtellarum cur
fus et motus ; aut fie , numeris motus ftellarum et
curſus.
AD CAP . 20 .
P. 51. Veftalis illa ] i . e . clara illa Veftalis,

quae Romulum peperit ; ita Erneſtius vid . not . Day.
XX DE DIVINATIove
Ibid . Neque poffe Corde capeſſere ] Al , capiſ

ſere, ut dicitur peteſſere et petiſſere. Loci fenten .
tia videtur eſſe : neque poſſe attingere te, quamquam
cor meum defiderabat, ut mox pater corde cupituš
dicitur:
AD Cap , 216
P.54 . Ibi ex oraculo voce divina edidit ] Nemo

dubitat , quin dicatur, oraculo edere , ut offic. II , 22 ,
aut fulguribus , ut infr, II , 38 , i , e , oráculo , fulgu
ribus indicare , declarare : jis autem ablativis res
modo indicatur , qua refponfum eſt ; non res , quae
eſt reſponſa. Unde cum Davifio ex Cd , Elienſ, ma
luerim , vocem divinam edidit,
AD Ca pe 224
P. 55. Propiora videumus ] Propiora vete

ribus opponuntur ; infra II , 9. abeamus a fabulis,
propiorà videamus , Lambinianae exhibent propria
et fic vult Bovillerius , ut opponantur externis c . 23 .
in . Nihil muto , quae enim de Aeneae fomnio tra
duntur , et vetera ſunt et eadem propria ,
Ibid . Viſum eſt in ſomnis , paſtorem ad me ad

pellere ] Sic Ven , 1494. Lamb. pr . reliq . Lambb ,
Ald . Erneſt. Hotting . et ita ob ſequentia legendum
Ielt, licetque per latinitatem . Vid , Cic. Tufcula
V, 5. in .
AD CAP . 23.
P. 59. Convolvens ſal elaberetur ] Mediam
vocem h , la prorſus otiofam uncis incluſit Hatting .
P. 60 . Cum infcenderet in rogum ] Hervag .
ach
conſcenderet; reliq . adfcenderet. Vid . not . *
p. 24.
LIB. 1. CAP. 24. 25 . * XXI
AD CAP. 24.
P. 61. Junonis Laciniae ] Communis haec

lectio eſt Edd . Venet . 1494. excepta , quae habet
Junonis Lucinae , ut Gulielmius voluit .
P. 62. Minitarique ] Ita omnino omnes Edd .
vett. quas ego inſpexerim , ad Sturmium usque , re
vocandumque videtur . Vid. not. ad verbuih obſervi
tandi. p . 4 .
Ibid . Quo bene videret] Non ita verifimile eſt,

Tullium hic fubito orationis formam mutaffe , fuaque
immiſcuiffe alienis ; eoque minus , cum fequatur,
quod exterebratum effet. Valeant itaque duo illi
Cdd . qui exhibent , quo ' videbat.
Ibid . In fumma columna ] Similiter ; ab infima
ara , infr . I, 33 .
2
AD Cap. 25.;
P. 64. Vidiffe fe in fomnis ] Unus Daviſius

ex duob . Cdd . edidit, vidiffe enim fe in fomnis ;
neminem vero obſequentem habuit : partim quod re
liqui libri omnes ad vulg. tuendam confpirant, par
tim quod et alibi eadem haec particula omittitur fae
pe , ubi orationis ſeries eam requirere videtur ; ut
infr. cap . 27. ſ navigaſſet. plura loca ſuppeditat
Wopkenf. p . 43 feqq.
P , 65. Tertia te Phthiae cet. ] . Haec de re .
ditu in veram patriam , ex mente Socratis , intelligit
Jortinus in Miſcell, Obferv. Vol. III . T. I. ad verba
provocans , quae in fine huius cap . de Eudemo le .
guntur.
P. 67. Revertiſſe videatur ] Erneſtio legendum
videtur , videretur; quia , opinor , praecedit eſſe
interpretatum , Infra I, 32. „ Satis .et; . - femel
„ aliquid effe ita divinatum , ut nihil fortuito ceci
i diſſe videatur" ad quem locum tacet. Utrobique
omnino recte ita dicitur ; fed cur ita recte , longum
XXIL DE DIVINATIONE
eft exponere a noſtroque inſtituto alienum . Jam ſupra

eandem rem tetigimuş v. haereat. p . 40. Noſtro
tamen loco legimalim , effe interpretādum , Quintus
enim ad Ariſtotelis philoſophi auctoritatem provocat,
non ad valgi opinionem .
$ Ibid . Ariopagum ] Mavult legi Daviſus Arium
pagum , et ita dedit Camerarius . Hac de vace v .
Heufing. ad Cic. Offic . I, 22 , 4 ,
Ibid , Detulit rem ] Valkenarius corrigit reum
ad Herodot. p . 641. ext. non bene , ut Erneſtius
oftendit ex verbis , quae mox fequuntur.
Ibid , Quaeſtione adhibita ] Neque ego dubito,
quin adhibita rectum fit , revocaruntque Erneſtius
atque Hottingerus,
AD CAP. 26.
P. 68. Praeſultorèm ] Sic , praeter Ven . 1494.

1
quae habet praeſulem , , omnes Edd . vett. exhibent,

non praeſultatorem , ut Gruterus animadvertit.
Idem dedit praeſülem , Quae forma antiquior eſſe
videtur , quae eadem remanfit in nomine conſulisa
Retineo lectionem a Victorio , Camerario , Lambipo,
Bruto , aliisque receptam .
Ibid . Iterum effe idem iuffum ] Ita editum eft
ante Gruterum , qui ex fuis libris dedit viſum , non
bene , opinor. Ceterum viſum et iuſſum ita ſunt
inter fe permutata , ut iunctus, et vinctus , ius et vis,
ufitatus et viſitatus ob foni fimilitudinem . Unde et
paullo ante pro iuffum effe eum , reperi in Ven
vifum effe eum .
P.69 . Salvum domum revertiffet] Vehementer
fibi indulfit h . 1. Erneſtius , qui omnibus libris reni.
tentibus, nullaque neceffitate coactus delevit falvum ,
quia , qui pedibus domum revertat , falvus fit et Lin
vius rem parrans II, 36. pedibus domum revertiſſe
dicata
LIB. 1 . CAP . 26. 28. 29. XXIII
P. 70. Et dixiſſe multis ] Conjecit Hottingerus

multos pro multis , quod placet.
Ad Cap. 28.
P. 72 , Laetum exſtitiſſe ] Sic vulgo et fic

bene , locis a Davifo citatis adde Cic. Offic. I, 38 .
Ibid . SE tamen filentium fieri iuſſiſſe ] Volgo,
Te tamen cet. quo nihil effe poteft abfurdius. Scri.
ptura emendata debetur A. F. Wolfio , mirorque,
eam a nupero editore non effe receptam .
AD CAP . 29 .
P. 74. Cum fit immoderato tumefacta potu

atque paſtu ] Haec fcriptura antiqua eſt Hervage et
Camer , quam cum Davifo veriſfimam habeo . Nec
tamen dixerim cum eo, melius hanc lectionem Graes
co verbo mino Jey refpondere , ſed contextae potius
orationis ſeriei. Namque de animi perturbationibus
agit , in quas , qui potu fint paſtuque repleti , inci .
dere foleant, de iis autem ipfis tumoris nomen ufur
pari, diſcitur ex Tuſcul. III, 14. 31. Vulgo legitur
obſtupefacta ; at qui poffit iſta pars ferina fenfu amiſ
ſo exſultare in fomnis ? equidem eam ne poſſe ſom
niare quidem crediderim .
Ibid . At QVI ſalubri ] Scribo, at qnum falu

bri, ita enim totius orationis ductus poſtulare vide
tur , quae incipit , QVVM dormientibus , fequitur.
que infra tum , quod huic quum reſpondet: quum
fe tradiderit , tum eveniet, tum occurrent : favent
denique Platonis verba , ΟΤΑΝ το μεν αλλο της ψυ
χης ευδη - ΟΤΑΝ δε γε υγιεινως τις έχη αυτος αυτε
και σοφρονως , και εις τον ύπνον έη. Indidem fequitur ,
ut ei poſt alterum bum recte fe habeat nee corrigi
debeat in eta ut Bipontini fecerunt , utque Hottig
gerus vult ,
!
XXIV DE DIVINATION
P. 75. Agitata et erecta ] 'Lambinusdedit ex

citata ; , fic interpretatus quoque eſt Ficinus : accedit,
quod Cicero et alibi verba excitandi et erigendi,
cum adfine quid habeant, coniunxit.
AD CAP . 30 .
P. 576. Tranquillitati mentis quaerenti vera ]

Ut offic . III , S. Error hominum non proborum ,
cum aliquid arripuit ” malim tamen cum Daviſo
legi quaerentis. Quod Hottingerus de xoxoQwrią hu.
jus ſcripturae admonet, id in multos alios locos ca.
dit. vel jofra I , 49. et quidem idem : alia id genus
exempla dedi ad Acad . I, 9 . Haec ipfa tamen Koxo
Owvice tolli pofát , fi fcribatur quaerenti’, nota dago
Tg008. vide me , fi libet , ad Tuſcul. I, 22 .
P.77. Quod adfert ] Sic Lamb . pr. cui fuf.
fragantùr oxonn . adferre exemplum dicitur , ut
cauſas, rationes adftrre.
Ibid. Qui deinde deinceps ] Ita Gruter. Daviſ.
in pr . Erneſt. Hotting.'conf. Cic. de Legg. III, 2 .
Ante Gruterum omnino omnes , quos confuluerim ,
qui fecunduś , qui deinceps moriturus eſſet. Multi
Cdd , qui deinde , qui deinceps, ut inde fere colli
gere poſhs , iſtud qui deinde interpretamentum h . l .
eſſe 78 qui deinceps.
P. 78. Idque , ut modo dixi ] Bene habet vul.
gata ; nam que tranſitioni paffim fervit , reſpicitque
antecedentia . Vid . Wopkenf. Lect. Tull . p . 255 .
feq. et Hotting. ad h . l .
Facilius evenit ] Ip qua edit . praeter Davifia .
nam , legatur eveniet , neſcio :
AD Cap . 31 .
Ibid . Neque enim illud verbuin ] i . praeſa

giendi . Hottingerus delevit particulam affirmandi
enim : non placet , etiamâ ei ſuffragetur oxon. E,
1
LIB. I. CAP. 31. 32 . XXV
Idem improbam quoque habet fufpicionem , omnia

illa , quae inter Plauti verſum et verba illa , ineſa
igitur ſint interiecta , grammatici cuiusdam effe ad
ditamentum , Cicero imitatur Stoicos, qui ftudiofe
exquirebant, unde verba eſſent ducta , quidve fibi
proprie vellent. Vid , eum offic, 1 , 7. Tuſcul. III ,
7. 8. 9. et alibi .
Ibid . Praeſagibat animus ) Sic Lambinus quo .

que in pr. ſed editurus fuiffet, praefagibat'mi ani
mus , ni mors eum praeveniſſet, vid . eius cur , fec .
Sturmius dedit praeſugiebat animus.
P. 79. H. Sed quid - modeſtia ? C. Mater
optuma cet. ] Verſus priores duo Hecubae funt;
reliqui Caſſandrae ad Hecubam : Ita fere Aldus.
Unde perſpicuitatis cauſſa praefiximus litteras H. et
C , ut fecit F , A, Wolfius Tufcul. II, 16 .
P. 81. Namque me Apollo ] Sic egregie cor.
rexit Hottingerus ; vulg. Neque me Apollo, abfurde.
Namque et neque " 5 a librariis inter ſe confuſa
c
funt. Vid . Plaut. Trinum . I, 2 , 23 .
Ibid . Progeniem Priamo peperiſti ] Sic Hervag,
Vict. Camer. Lamb . pr. Daviſ. ut proletarias taceam ,
Attamen fcripturam hanc Erneſtius gloſſam putat :
nam ut dicatur quaerere libros , sc reperire , Con ,
ſtat quidem , illud apud Plautum occurrere aliosque ;
at dubito , quin poſſit dici de matre, liberos reperire,
nið forte aliquando amiſerit,
P. 82 . Deus incluſus corpore humano , jam
non Caſſandra loquitur ] Ita diſtinguo cum Aldo
N. et ita Hotting . quoque diſtingui vult.
AD CAP. 32 .
P. 83. Cum primis hominem prudentem ] Ven .

1494. Victor . et Daviſ . 2. cum primo: Hervag, et
Camerar , nihil eiusinodi habent , reliquae omnes
XXVI DE DIVINATION
cum primis et fic Daviſ. quoque pr . Nec ullus video,

cur , cum Cicero ubique dicat cum primis , b . de ufum
loquendi reliquerit ?
AD Cap . 33.
P. 85. In quo haruſpices numerantur ] i .
genere. Alibi dicitur in hoc genere funt , et illud
fingulare videri poffit, quod haruſpices in generibus
divinandi ponuntur ; ſed vide infr. II, 11 .
Ibid . Veſtri etiam augurales ] Vulgo noftri,
( vid . Davif. ) quod Erneſtius retinuit : quia Hetru
Tcorum libris harufpicinis Romanorum augurales op
poni viderentur, Omnino vera eft recepta lectio .
Similiter fupr. 15. „ lituus veſter ” et infra quod
etiam idem vos quondam facere Nonis folebatis.
Hos locos J. Gronovius contra Gruterum profert.
P. 86. Subito extempore ] Similiter Verr . I.
repente e veſtigio ; paullo ante deinde deinceps ;
de Fin . 1. principio primum . plura loca fuppeditat
Wopkenſ. p. 258. Cd. Elienſ. ſubito ut ex tempore,
unde malebat Davifius in pr . ſubito et ex tempore ;
et Hotting. fubitâ ex tempore coniecturâ.
P. 87. Cum quidam C. Poftumius ] quidam
additur , ut inter omnes conftat, nominibus abfcu
rioribus , et quis novit iftum Caium ? omninoque
omnes haruſpices minus honorati erant , quam au
gures . vide Cic. ad Div . VI, 19. nobiscum faciunt
Ven . 1494. Sturm . Lamb . pr. reliquae Lambb . In
alis legitur cum quidem , quod idem fere effet, quod
cum itaque.
Ibid. Tum ante oppidum Nolam fortiffima
caſtra cepit ] Vulgo florentiffima ,' quod quid fibi
velit , nemo facile dixerit. Coniiciebam aliquando,
ante Nolam , oppidum forentiffimum , caftra

cepit ; fed haec coniectura nihil eft prae illa Hottin
geri , quam recepimus . Vid . Valer . Maximum 1,6.4.
LIS. I. CAP. 34. 35. 36 . XXVII
AD CAP . 34.
P. 88. Ac eodem tempore ] Ita Hervag. et

Camer , vulgo at eodem t . continuat vocula illa qui
dem orationem , fed non fine diſcrimine : et mox fe
quitur , cumque eodem tempore, et paullo poſt , eo,
demque tempeſtate...n
Ibid . Silere foleret ] Daviſus folet. Mendum
itaque librariorum antepofuit ei , quod orationis te
por poſtulat. Si Quintus ſuam hac de re fententen
tiam interponere voluiſſet ; legeretur fine dubio,
vicit , pro viciſſet,
P.89: * Qua in pugna - Delphis poſitae. * ]
Haec Scholiaſten redolent, ut iam alii odorati ſunt.
Ac ne te , iis inductis , propinquitas illa ingrata auri.
bus , conciderunt, deciderunt, offendat; ſcito , edd .
yett , habere decidere .
AD CAP . 35 .
P. go . Idem cum tripudio auſpicaretur ) i . e .

cum aves auſpicium facerent' et Flaminius fine tripu.
dio ſoliſtimo aufpicaretur.
P. gi. Tribus his horis ] Sic Ven . quoque
1494. et Camer. mediam voćem primus delevit
Sturmius. Eft verò tribus his horis ex interpreta
tione Wopkenfi, tribus horis proximis et cum illo
tempore , de quo ſermo , continuis.
P. 92. Atque in omnes mare influxerit ] Cum
Cicero ubique verbum influendi, five proprie , five
inproprie uſurpet , cum praepoftione coniungat,
eam hoc etiam loco abeffe nolui , admiſeruntque
Victor. Camerar. Lamb . Gruter , Gronov , Daviſ. in
pr. Erneſtius, alii . -
AD CAP . 36.
Ibid . At , Platoni cum in eunis Ante Lambi

dum haec omnia usque ad confediffent , fine ulla di-
XXVIII
xyrit DE DIVINATIONE
( tinctione leguntur . Ceterum et hic ut c. 54. malim

ac pro at . Conieci aliquando , ac de Platone ,
reſponſum eſt. 2
P. 93. Quam cum tum ] Daviſius in pri

ex edd . vett. tum tum ; fed non dicere videtur
Quintus , deos vim fuam modo terrae cavernis in
cludere , modo hominum naturis , ſed potius et illis
et his.
P. 94. In Afia Plutonia , quae vidimus ] Sic

correxit Pearcius apud Olivetum , provulg . vide
mus. > fcil. ait, quae vidit Quintus , cum Afiae
proconſul eſſet. ” eius coniecturam receperunt Erne.
ſtus et Hottingerus.
AD CAP . 37.
P. 95. Ila concitatio ) vox poetarum non tam

anticipanda videtur , quam excidiffe .
P. 96. Ut eum vis quaedam abſtraxiſſe a ſenſu

mentis videretur ] Quintus obiter commemorans de
leviori hiſtrionum arte Aeſopum exempli gratia pro
fert, unde eum. Mentis autem fenfus eft mentis
ſtatus, in quo mens fbi ſenſorum fuorum conſcia eſt.
Nemo in hoc loco haefit praeter Dayifum .
AD CAP . 38 .
P. 97. Quae futura Gint cet. ] Davibus aliique

h . 1. funt; infra autem II, 49. quae futura fint. -
Mox , praeſignificari, hominibus, quae funt futura;
infr. quae fint futura : mox , noftra nihil intereſt,
ſcire ea si quae eventura fint; infra ſunt. Ut talem
inconſtantiam taceam , quae mihi plane repudianda
videtur , cum modo ita modo aliter indifferenter
fcribi nequeat ; vides certe , cum eiusmodi vitia a
librariorum ratione dicendi fint profecta , eorum
emendationem non ex Codd . auctoritate pep dere
XXIX
LIB. DICAP . 39. 40. 41,
fed ex ratione grammatica. Vide me ad Cic. Acad.

II, 15 .
AD CA P., 39.
P. 98. Veriffima ? fi ratio mecum facit ,

condiderunt ; an dum etc. ] Sic optime interpunxit
Hottinger.
P. 99. Et trahat] Davifius attrahat , vid . not. *
ad p. 24i reliq.omnes trahat , nec eſt , quod vulgat.
reiiciamus : Utrumque enim bene habet ;:Plinius
certe tum hoc tum illo utitur, pro eoque Lucretius
ducere . *** !!!
P. 100 : Quid vero hợc turpius, quam quod
idemicet... Hac rerum eſſenon poteft. Delendum
itaque cenſeo aut hoc , aut quam ; aut ſcribendum
quid quod pro quam quod . Lambinus a vulg. non
recellit : Daviſi diſtinctio ab Hottingero recepta ad
rem nil adiuvat.
Ima loco
" Some AD Cap. 40.
6. Piola : Dueem claffis ]. Sic plerique ex editis .
et ſane orationi folutae aptius .
2 P.21 02aid Etpermotione ) Vehementer difplicet
hoc additamentum , et abeft Ven . 1494.3 Sturm .
Lambb . Ald . Ex interpretatione vocabuli antecedentis
natum puto : adſcripfit aliquis pro motione,” ut di
ferfe habet Pal. ſec. hinc tandem factum eſt permo
tione. Fruftra itaque infra II, 3. hunc locum pro's
ferunt contra Camerarium . ‫و زرد و‬
P. 103. Teſtis eft noftra civitas ] : Haec ele
gans eſt Hottingeri coniectura. Vide Cic , off. I1,7
II, 12. vulgo , UT teſtis eſt noſtra civitas.
25
AD CAP . 41 .
P.104. Druidae ) Lamb.pr. Druydes ; Ven .1494 .

Dryides ; Lambb . et Ald . Druides ; reliq , ut Daviſ,
DD DIVINATIONE ..
apud Strabonem Aguido . De origine huius pominis

egit Voffius ad Caeſ. B. G. VI, 13 .
P. 106. Senatus decrevit , ut de principum
filiis Sex fingulis Hetruriae populis in diſciplinam

traderentur ] Quantopere librarii in qumeris ex
arandis errarint, nemo eſt , qui ignorat. Equidem
malim cum Lipfio h . l. legi duodecim , ut fingulis
populis unus traditus fit in diſciplinant. Vulgo le
gitur fex , et Davifus coniecit decem. Sed fi ita
voluiffet Cicero , dixiffet potius ſeni, aut deni . Sit
autem fatis Latine dictum fex aut decem ; uterque
jſte numerus profecto maior eft, quam ut verifimilis
videatur. - Quid enim ?. 72. aut 120. etiam , perci.
piendae facrorum , diſciplinae gratia in Hetruriam
miſt funt ? et quoties tandem ?
Ad Cap. 42.
P. 107. De coelo apud eos multa fiebant ) Jor

tinus coniecit feriebantur pro fiebant; quod placet,
partim propter verba , quae mox fequuntur , partim
ob illud , quod legebatur cap . ſuperiore , Hetruria
de coelo tacta cet.
P. 108. Praedicunt ] Sic Lambinus quoque ,
nec unquam aliter voluit.
Ac CAP . 43.
P. 109. Aut Delphis oraculum aut a Dom

dona petebant ] Scr, aut a Delphis aut a Dos
dona petebant.
.. P.11 . Nam et cum duo vifi foles effent cet. ]
i . haruſpicum refponfis fenatus paruit , ut oratio co
haereat. vid . Erneſt . ad h. I. Paullo infra corrige,
cum coelum diſceffiffe viſum ESSET. . Nec quae
fequuntur , integra effe poffunt. Liceat mihi locum
fic refingere : » , DELATUM etiam ad eos a fenatu ,
labe agri Privernatis cum ad infinitam altitudi.
LIB. I. CAP. 43. 44. 45 . XXXI
, nem terra deſediſſet , inque his omnibus re

-„ fponfa haruſpicum cum Sibyllae verſibus congrue .
„ bant.
AD CAP . 44 .
P. 112. Somnio , modo Marſico bello cet . )

Alij poſt ſomnio interpungunt , alii poſt modo , et hi
quidem recte , opinor : nam modo eſt, paucis ante
2001s (ut Aldus Manucius interpretatur) i . e. ante
annos fere quinquaginta . Conf. Cic. offic . II, 21. et
ibi Heuſing. Sed , ut mihi videtur , melius haec vo
cula abfuerit. Cum per compendium fcribatur mo,
natum fortaſfe eft ex fyllabis duabus prioribus nio.
P. 113. Junoni ſofpitue ] Sic ' edd . omnes prae
ter Davif. fec. fupra cap . 2. Junonis , ſed ibi alia
res eft.
Ibid . Cum diſputaviſfet tum diſputat ] Ca.
Urf. exhibet tamen , pro tum , eique adſtipulatur
Oxon . 4. Mirum eſt, quod tam pauci favent, cum
duo haec ubique fere fint confuſa . Vid . me ad Cic.
Acad . I, 4. Noſtro loco fimilis eſt ille of& c . III, 2 .
in . utrobique cum idem effe videtur , quod quamvis,
ſed non eft.
AD CAP . 45 .
P. u5. Quod neglectum , cum caveri poterat,

poft expiatum ejt ] Ven . 1494. Mediol . et Mr.
Guelph . tum exhibent , pro cum , male , ſententia
loci eft : quod neglectum eſt eo tempore , quo tem.
pore caveri poterat . Deinde fcripfi expiatum eſt,
ex coniectura Daviſi , quam Hottingerus quoque
recepit.
P. 116. Inqué feriis imperandis ] „ Jacobus
v . Vaaſen in animadverſ . hiſtoricocrit. ad Faftos
Rom . facros p . 25. ultimam vocem delet, " eique val
de afſentitur Hottingerus . Vulgata non nimis qui
dem elegans, quia idem verbum praecedit: fed quod
III
XXXII DE DIVINATIONE
elegantius , id non idem rectius . : Solemnis vox hac

in re eſt indicere . Paullo ante autem to rebusque
divinis , ' adderem in , li libri addicerent.
AD CAP . 46 .
P. 117 : Cum rege Perfej Mox , Perſa periit.
Vid . J. F. Gronov. ad Liv. XXXII, 25 .
P. 118. Quae ab his ſignificantur, contemnere]
Reponendum videtur quaeque.
AD CAP . 47
P. 120 . Laceratum adfligit in undas ] Sic
unus Lambinus dedit et ita recte quidem . Davifius
paſſim multos locos congeſſt, ubi fextus cafus pro
quarto legeretur ; ſed emendata oratio magis placet ,
quam exempla illa rariora , quorum maxima pars
vitiata' eſt. Hoc loco s litteram abſorpſit vocabulum
ſubſequens: in mff. enim et edd. veter. hic et alibi
verſus uno tenore exarati leguntur.
AD CAP . 48.
P : 121 . Romuli auguratus paſtoralis, non
urbanus fuit ] Paullo ante , nec in paſtoribus illis,
quibus Romulus praefuit, nec in ipfo Romulo haec
calliditas eſſe potuit. Unde apparet , quid fibi velit
h . I , urbanus, nimirum idem , quod callidus , ad
fraudem aptus . Sic Jortinus , Erneſtius, Hottias
gerus. Vid . Daviſ.
P. 124. Conſpicit inde, fibi Auſpicio regni

ſtabilita ſcamna folum que ] Ultima verba regni
Tregimeari effe ait Erneſtius. Addere poterat , ita
nusquam alibi dici . Virgilius certe Aen . I, 852 .
Pulſus folio. fceptrisque paternis. Ibid . IX, 9 .
Sceptra ſedemque petit . Ovid . Heroid . XIV , 113 .
Șolio fceptris que potitur:
LIB . I. CAP. 49. 50 . XXXIIL
AD Cap . 49 .
P. 125. Incredibilem fcientiam ) , Imo cre

dibilem , nam de div inatione arti fici ofa fer mo eft,
quam eandem fupra cap. 14. opinábilem dicebat .
Conf. quoque infra II , 26. ubi fimiliter coniectura
credibilis dicitur . ” Ita fere Hottingerus, cui paren
dum videtur .
Ibid . Et libatos ] In aliis Edd . legitur deliba
tos , ut de Senect . c . 21.
P. 126. Vigilantes animi] i . e . vigilantes ho
mines , Hunc locum defendit Wopkenfius p . 263 .
in
ex II, 62. et 63. animis enim tribuitur , quod de
hominibus ipſis enunciandum erat.
P. 127. Aquarum eluviones ] Ita Lambinus
dedit eumque fecutus eſt Hotting. Vulgo fluxiones,
quod hoc loco nihili eſt. Ceterum E et F tam fimiles
1
ſunt, ut facile confundi potuerint, iisque permutatis,
pronum erat fcribere y pro x.
Ibid . Ut deflagrationem ] Haec Edd . vett.
ſcriptura revocanda eſt. Non folum enim praeſen
tiunt aquarum eluviones et deflagrationem coeli at
que terrarum , fed etiam multa alia : eaque ipſa omiffa
copula fignificantur.
AD CAP . 50.
P. 128. NE Pherecydes quidem ille Pythat

gorae magiſter, potius divinus habebitur quam
phyficus] Judicent eruditiores , ao corrigendum fit,
NEC Pherecydes. Iſtud quidem nomini proprio
additum eſt , ut fit in principiis, et reliqua ita cohaea
rent , nec potius , quam ; fic alibi oratio iungi
folet , Caef. B. G. 1, 45. NEC re iudicare Galliam
potius effe Anioviſti, quam Caefaris. Sin vero nihil
mutandum cenſuerint, monſtrent quaeſo locum huic
fimilem ,
III *
XXXIV DE DIVINATIONE
P. 130. Cum fint, qui probent ] Ita omnes

et fic Daviſius quoque in pr. recte . Cum enim verbo
ſubſtantivo nihil additum eſt, quo iſtud qui accura
ilius definiatur , ſubiunctivum adhibent veteres . Hac
de re aliter ſentit Heufing. ad Cic. Offic . I, 24. fed
nullum facit locorum diſcrimen.conf. ibidem eiusdein
indicem , v. funt , qui: Erneſtii Init . Rhet. p . 136 ,
Schelleri Lex. Lat. v. ſum , p . 10857.
AD CAP . 51 .
P. 132. Liber a ſenſibus atque ab omni impe
ditione curarum ] Haec eſt ſcriptura Lamb. pr.
quae , quum in margine Lambb . non ft notata , edi
torum ſcientiam fugit. An de fuo ita dederit Lam .
binus , neſcio . Ut eſt , fera eſt coniectura ' viri cu
iusdam eruditi, qui in Addendis Edit . pr . Daviſ. de
lendum cenfet que. Recentiores coniecturam Da.
vifii fatis modeſtam receperunt , ut Verburgius , Oli
vetus , Hottingerus . Sed Erneſtius et Bipontini vulg.
lectionem , quae ferri nequit , retinuerunt . Equidem,
antequam varietatem lectionis conſuluiffem , corri.
gendum cenfebam , liber quum Gt ſenſibus ac omni
impeditione curarum .
Ibid . Sunt enim explanatores ] Daviſii con
iectura duorum Mff. veſtigiis fuſta recipienda vide
tur . Somnia et omnia alibi etiam confuſa funt : fic
infr . c . 55. pro vis omnis reperi vis in ſomnis et II,
13. pro fi omnium Mfl. ex hibent ſomnium ,
P. 133. Nifi confectionis eius fabricam habe
remus ] Sic Venet. quoque 1494. Hervag. Camerar.
aliaeque vett. Loci ſenſus eft, nifi artem calleremus
materiae conſecandae . Jure itaque , ut ego quidem
opinor, reduxit hanc lect. antiquam , Victorii aucto .
ritate diu exulantem , Hottingerus . ' Vulg. confectio .
nis , vid . nott. Var.
LIB. I. CAP. 51. 52. XXXV
P. 134. Quae a te ſecundo libro eſt explicata ]

Hottingerus delevit quae et eſt ; pofterius verbum et
ab Ed . Gruter, abeft.
AD CA P. 52..
Ibid . Nam non placet ] Primam vocem , Lam .

binus primus, quod fciam , praetermifit.
P. 136. Qua ILLE rei novitate etc. ] Hottia

gerus pronomen ille delevit , quia non Caeſari (vid .
Sueton . Caef. c. 77.) ſed Spurinnae potius animus
iſte perculfus tribuendus fit. Sed quaeſierit quis.
piam , qui potuerit Spurinna percuſſus eſſe, cum is
ipfe ex bovis extis cor demáſfet ? Eſto autem , duo
vel tria funt, quae fcrupulum iniiciunt mihi meque
impediunt , quominus correctionem amplectar . Pri
mum non placet e Todoris illa , poſtero die caput in
iecore non fuit: deinde fi id voluiſſet Quintus,
fcripfiſſet potius, qua rei novitate percuffus Spurin
na CUM diceret : denique nullus liber huic conie
cturae favet , in omnibus enim comparet illud pro
nomen . In aliâ itaque periclitemur , quae cum hi ,
ſtoriae fatisfacit, tum ex famoſa ļibrariornm negli
gentia intelligi poteſt, atque ita ſcribamụs: Qua ille
rei novitate NON perculſus eſt , cum ( i , e , etiamfi)
Spurinna diceret , a corde proficiſci. Poftero
die caput in iecore non fuit. Jam alibi adnotavi,,
in infinitis locis negationem modo perperam additam
effe , modo perperam omiffam atque eiusmodi locos
ita effe correctos , prout eorum mens poftularet.
Iftud eft ex Reg. et Cantabr. addidi.
Ibid . Earum rerum utramque ] Sic Cd .
Paril, -Ven . utraque , Aſcenſ. et Herv. utraque,
lineola modo fuper littera a neglecta. Vulgo utrum
que , quod qui retinent , ad generis enallagen con
fugiunt.
XXXVI DE DIVINATIONE
AD CAP . 53
> P: 137. A ſiniſtra parte ] Irrepôt fortaffe huc
vox ultima ex fuperioribus.
P. 138 . Ut igitur qui ſe tradet ' cernit ]
Pro cernit Lamb . pr. habet'cernet .
Ibid. Et ad extorum ] Haec cum Hottingero
transpofita puto cum eoque malim : et ad extorum
reliquorumque fignorum veritatem,
AD CAP . 54.
P. 139. Sequereturne Cyrum ] Camerarius

dedit ſequereturne et ipſe Cyrum , ' vid , not . Daviſ.
aliae ex Edd . vett . mendoſe habent Epicurum pro
Cyrum ..
P. 140. Oculum adligatum ] Neque hic , neque
Tuſcul. II, 16. Lambino, latinae linguae peritiffimo,
in mentem venit , reponere obligatum . Fruſtra ita
que eum perftrinxit J. F. Gronovius ad Liv . VII, 24 ,
AD CAP . 55 .
P. 141 . Non modo plura , sed "etiam pari
ciora ] Modo TagɛAnet , ut videtur. Conftat hanc
vocem olim exaratum effe compendiofé mū , ut non ,
. Vide itaque , ne non fit vera haec huius parti
culae origo : fed a librariis etiam effe poteft, qui cre
debant , fed etiam requirere non modo. Hottin
gerus legi malit non modo NON . Erneftius praetera
mifit etiam ante pauciora .
AD Cap . 56.
P , 143 . * Id quod alio loco oftendetur ] j . e.

ait Aldas N. alio libro , quem fcilicet de fato com
poſuit Cicero . At non Marcus loquitur fed Quintus.
Iterumne Ciceroni accidit , ut oblivifceretur, Quinti
hanc eſſe diſputationem , non fuam ? Quod effe fa.
ctum finge, ut Jortinus vult , recte Hottingero -mi
1
LIB. 1 . CAP. 56. 57. XXXVIL
rum videtur, hic ea promitti, quae in illo libro non

praeftentur , cum Tullius ubique fatùm impugnet
potius , quam defendat. Haec itaque verba aut ab
aliena manu funt, aut locus de fato pluribus in parte
illius diſputationis deperdita tractatus eft. " At hoc
von verifimile , (ut colligere eſt ex Cic. Fin . I, 21 ,
IV, 28. V, 32. Divin . II, 72. ) ergo illud.
Ibid . Sed eſt , quaſi rudentis explicatio , fic
traductio efficientis , et primum quidque cet. ]
Sic interpunxerim , ut eſt ad traductionis nomen re
feratur . Pro ET primum malim SED primum .
Ibid . Non eſt igitur , ut mirandum fit ] Sic
Cicero de orat, II , 36. in . „ Eſt - ut plerique phi .
loſophi nulla tradant praecepta dicendi. i . e . non
plerumque tradunt. Offic. II, 24 . Si fuerit , ut
perdant . j. e . fi- perdiderint. Haec Gruteri cauffa .
P. 144. Curſum rerum eventorumque conſe
quentiam diuturnitate pertractata notaverunt ] Da.
viſius cum pertractata ad diuturnitate referret, non
ad curfum et conſequentiam , locum haud intellexit.
Diuturnitatem intelligit Wopkenfius p . 273. lon
ginquitatem temporum . Ceterum poffit omnino
fcribi pertractatam ; folet enim nofter, pluribusno
minibus diverſi generis antecedentibus , adiectivum
aut ad proximum nomen aut ad gravius referre. Sed
hoc non perpetuum eſt , nec mirum , cum , ut in
meis praeceptis elocutionis Romanae oftendi, con
cordiae adiectivi cum duobus pluribusve ſubſtantivis
centum nonaginta et duae varietates numerentur.
AD Cap . 57 .
P. 145. Cum taciti optent quid ) Multo pla

res aliquid .
Ibid . Animi hominum cum mente permoti
per fe ipfi libri incitati maventur , animi videre
non poſſunt.] Animum et mentem differre nemo
XXXVIII DE DIVINATIONE
nefcit; ille quafi totum eſt , haec'.pars quaedam .

Unde Tufcul. III, 5. animus occurrit, lumine mentis
carens. In verbis itaque noftris , animi hominum ,
mente permoti , nibil equidem video , quod iure
Davifium offendere potuerit , nec effe puto , quod
cum Hottingero extrinfecus affumatur homines. la
reliquis autem quae ſequuntur, haereo , et fruftra
fortaſſe , cum reliqui nil viderint . Primum neglecta
elegantia , quam vulgo putant , fcripferim per ſe
ipfos, i, e .non aliena vi ; deinde libere , i , e. fine ullo
corporis impedimento , pro vulg . liberi ; et poſterius
quidem fidentius, nam liberi vix locum habet. Simi.
liter infra II , 48. animus dicitur folute moveri ac
libere , lo fine denique periodi non placet animi,
fateberis certe , moleſte eſſe repetitum ; latetne fub
hąc voce alias ?
Ibid . Sed tamen id quoque rimatur , quantum
poteſt Poſidonius , cum eſſe cenſet. ] . Ita Lambe pr.
Lambb . Ald , Gothofr. Reliqui praetermittunt cum ,
quo ſenſus prorfus turbatur ; 'Hottingerus pro cum
cenſet correxit cenſens , ſatis quidem eleganter, fed
fine auctoritate librorum ,
P , 146 , Si obſcurior , quaſi caliginoſa ſtella )
Ita omnęs ante Davitium , nec duorum Odd , auctori
tas tanta eſt , ut reliquorum tollatur . Simile copu
lae et omiffae exemplum vidiſti fupra c, 12 .
Ibid . Cognoſſe ] Haec fcriptura J. Gronovii
eft ex Cd . Voffian , ante eum cognofcere.
P. 147. Nam iftos - Magis audiendum, quam

auſcultandum cenfeo ] Sic Hottingerus ' dedit ex
Oxon . , quod vel fine libris potuiffet , ita enim
iubet Priſcianus. Vulgo iſtis, Ven , 1494. iſti, Iſtos
audiendum cenfeo Pacuvius more antiquo dixit , ' ut
Plautus , illas curandum , cenſeo ; Lucretius , aeter
nas poenas timendum , etc.
LIB . I. CAP . 57. 58 . XXXIX
Ibid . Indidemque eademque ] Hanc coniectu

ram Gulielmii confirmant tres Mff.' nec tamen iis in
duci potuerunt Verburgius , Olivetus , Bipontini , et
De Erneſtius quidem , ut vulgatam , indidemque ea
dem , quae , relinquerent. ', Iſtud que ita h . l . repe
titum eſt, ut in illo Ennii , Ergo poſtque magisque
viri nunc gloria claret.
Ibid . Quid eſt igitur , cur , cur hi etc. ]
In hac lectione omnes editi confpirant ; nec aufim
cum Daviſo delere prius illud cur.
AD CA P. 58.
P. 148. Qui hariolentur ] Scribo , hario

lantur ; fequitur enim folebat, idque in conſtructione
eadem. Paullo ante non placet illa ; in tranſitione
enim non facile memineris ita legere , at illud ſex .
centies.
Ibid . Non habeo . augurem Verba haec
orationi profae olim inmiſta Aldus N. primus fepa
ratim fcript, ut verfum , cui primos duos pedes
deeffe recte judicabat.
P. 150. Quae cum dixiſſet ] Gonf. Cic. de
Fin . I , 21. IV, 28. V. 32. et infr . II, 72. Ex quibus
locis apparet , perpauca modo deeffe.
AD
LIB, II,
AD CA. 1 .
P. 152. Quibus rebus editis ] i , e. expofitis in

illis libris. Davilius dedit ex uno Cda cui iam acce
dit Oxon . t . quibus libris editis ; at ſtatim fequitur
idem nomen libri: quid ? tam putidiuſcule ſcripſerit
XL DE DIVINATIONE
Tullius ? „ Dele , ait Erneſtius ,, iſtud libri” id eſt

ure et feca .
Ibid . Quae mihi quidem aliquantum mede
tur ;ceteris item multum ] Mirum videtur , in re
tam levi erraſſe Davifum , aliquantum et multum
tanquam ſibi oppofita putantem . De pri ore voce ,
quam neglexit Horat . Turſelinus , vid . Heuſing. ad
Cic . Offic. I, 1 . Si vero aliquantum idem fere eſt,
quod fatis multum , ut infra II , 65. vocula item egre
gie orationi convenit .
Ibid . Multum illam profuturam ] Mediam' vo
cem , addiderunt Victorius , Camerarius , Gruterus ;
a reliq . vett. et Oxonn . duobus abeſt, et poteſt abeffe .
AD CAP . 2 .
P. 153. Niſi quae ] . Hac de forma conf. Cic.

Fin . 1 , 8. et ibi Grut. Offic. III , 4. et ibi Heufing.
de Legg. II, 5. ubique fere variant libri , quorum
alii fi quae alii, fil qua .
Ibid . Ac coercenda ] In notis ad Horat. Turſel .
librum de partic. legitur , „ et litterae c et q ſtudio
fiſfime praemitti a Cicerone , ut vix exempla contra
ria proferri poffint.” . En tibi unum certe.
P. 154. Graecis de philoſophia libris ] In
codd . Iris , quod cum libris tum litteris legi poteſt:
unde nullus fere locus eſt , in quo duo haec non fint
confuſa. Hoc loco libris legendum cenſeo , quia vix
diei poteſt litterae de philoſophia ; Gc de Fin . I, 2 ,
neceſſario reponendum cenſui libris , nam quis un
quam dixit, aliquid in litteris perſequi ? Litterarum
itaque nomen nulla plane ratione promiſcue et fine
ullo difcrimine pro libris ſcriptis uſurpari poteſt :
fed reliqua oratio conſulenda eſt, videndumque quid
ea poſtulet.
P. 155 . Ut me meae poeniteret ). Gruterus,
ut ine, mei poeniteret , nec dubitarem, quin ita
LIB. 11. - CAP. 2. 3. XLI
Tullius reliquiffet, niſi ſuam fortunam cum illa Cae.

faris comparare videretur. Meae et in Guelph. eſt.
- AD CA P. 3.
P. 156. Aut permotione ] Vide, quae dixi

ad I, 20. et Camer, not.
Ibid . Numquid modos nofcere ? ] Ipſa co
gitatorum ſeries indicat, quemadmodum legendum
fit , quaeque vocula ſenſum impediat . Lamb. pr.
Lambb . Ald . Gothofr. Gruter . Erneſt, exhibent AUT
neſcio , quî: Venet . utraque , Victor. Camer . et

Daviſ, AUT NUM nefcio , quî: Hervag. nefcio,
quî , utroque vocabulo ' praetermiffo : Sturm . de
que , AT neſcio , qui , et ita rectiffime. Paullo ante
quaerit Carneades , quarumnam rerum divinatio fit ;
earumne , quae ſenſibus percipiantur ? et reſpon
Porro quae
detur , AT eas quidem cernimus cet,
ritur , numquid ergo fit in his rebus quae fenfibus
percipiantur , quod proviſione mentis magis , quam
natura ipſa i . e . fenfibus ipfis fentiamus ? et reſpon .
detur , AT nefcio , quî cet. Ut itaque paullo -ante,
fic hic , vocula at reſponfioni fervit . Schellerus in
Obſerv . in priſcos fcript, legendum coniecit UTneſcio ,
eique vehementer adſentitur Hottingerus, „ quia
et ad fingu
29 riora illuſtrent
haec UT nefcio 'cet. fupe
laria exempla revocent . " At ita nofter exemplum
exemplo illuftraret; fequitur enim, UT Tireſias fuit :
namque ILLE divinus non iam Tireſias eſt, fed poſt
exempli gratia profertur , praetereaque additur :
aut , fi fürdus fit, quod in Tirefiam non cadit . Le,
gendum omnino videtur , ULLUS divinus pro ille
divinus, me certe fatentem habes , huius me prono
minis vim h . I. non capere . Haec hactenus , acutio
res iudicent .
P. 157. Luna que fuo lumine an folis utatur ? ]
Davitas in pr . deleyit que , eumque fecutus eſt Erne.
XLII DE DIVINATIONE
ſtius. Vocula haec Hottingero mutanda potius vi

detur , quam eliminaoda , ut legendum fit, lunane .
Non placet , placeret , fi encliticam to ſuo potius vo
luiſſet, quam nomini lunae addere .
AD CAP . 4.
Ibid . Quis - conſulit ] Sic Gulph . omnesque

Edd . ante Lambinum , qui primus dedit conſuluit.
conf. p. 67. 40. 17 .
P. 158. Quem Ledojevov vocant ] Ex fimili
bus locis colligi poffit, excidiſſe Graeci . Conf, I, 1 .
41. 55. etc.
Ibid . ( Quem ſi - tritus eſt) ergo ] Sic bene
Davifus diſtinxit, reliqui poft eſt plene , excepto
Lambino , qui colon fcripfit vimque igitur particulae
ergo haud neglexit .
Ibid . Vide igitur, ne nulla fit ] Ven . 1494.
an nulla divinatio , praetermiffo fit. Daviſus legi
vult, vide , an ulla fit div . quo peius non potuiffet .
Sed doctiſſimo cuique interdum accidit, ut ne no
tilGmae res in mentem veniant. Nam quid ft illud,
vide ne nulla ſit div . nemo neſcit.
AD Cap . 5.
P. 160. Quae ſenſibus - perciperentur ] Caute ,

ait Cicero , Quintuin abducere divinationem et ab
iis coniecturis , quae habeant artem atque pruden .
tiam , et ab iis rebus , quae ſenſibus percipiantur,
Haec omnia cum fuperioribus congruunt. Addit
autem AUT artificiis. Quod quid fibi velit , nemo
facile dixerit. Unde corruptum elle locum cum
Hottingero credo , qui primus ille quidem vulous vi.
dit , fed medelam ei adhibere noluit. Alii iudicent,
utrum , donec acutius quid aut ' excogitetur aut ex
libb . eruatur , itane poſat legi ? quae fenfibus ,
HAUT artificiis, perciperentur .
LIB. 11. CAP. 6. 7. 8 . ' XLIII
AD Cap . 6.
P. 162. Curfus et ] Vid . not. var . abfunt quo
que haec duo a Guelph . apud Erneſt. et tribus Voff.
apud Burman , Anthot. T. I. p.51 . Unde Erneſtius
ea , praeeunte Victorio , delevit , retinuit Davifius
cum reliquis omnibus edd. locum laudans fuperio
rem , fed admodum controverſum , I, 19. alium ci
tare teſtem multo certiorem potuiffet, qui eſt I, 11 .
ibi enim , ſtellarum motus curſusque.
Ibid . Quando illa e regione ſolis facta incurrat)
Acri iudicio perpendant viri eruditi , an pro facta
ſcribendum fit recta , quod tranfit fortaſſe in vecta ,
idque in facta , fin vero.fallor , edoceant me , quae
pam fit vulgatae poteſtas ? vicemne gerit participii
praeteriti verbi eſſe ?
AD Cap . 7
Ibid . Inventum iri ] Ita Lamb . pr. et Davil.

fec. reliquae inventurum , praeter Daviſ. pr. quae
habet inveniendum , quod recepit Erneſtius atque
Hottingerus , defenditque Wopkenſius. :: Perperam
interdum iudicant et boni iudices .
P. 164. ' Si — omnia , quae fiunt, quaeque
futura ſunt , definita dicis eſſe fataliter ] Malim
fiant et ſint, nam fratris profert fententiam . Paullo
infra : dicebas , omnia , quae fierent futurave effent,
fato contineri.
AD CAP . 8.
P. 165. Neceffarium noſtrum ] Ita Vict. Cam .

Grut. Erneſt. reliqui familiarem n . Ex lectionis va
rietate veriſimile fit , codd . olim neceſſarium inter
ac fařiliarem fluctuaſſe, donec tandem , ut ſaepius
factum eſt, utrumque coniungeretur ; idque hic eo
facilius, cum noſter non ſolum pro Sulla 1. fed alibi
etiam ita fit locutus . Cum Daviſio itaque ſcripſerim
XLIV DE DIVINATIONE
quidem , familiarem noſtrum et neceſſarium , ex

trium illorü codd . fide ; ſed non fidenter. Multo
fidentius corrigo , vel fine libris revocarit , pro vul
gato revocavit.
P. 166 . Certe NON potuit ] . Sic correxit
Pearcius ; vulgo certe potuit , Pearcium recte iudi:

caffe, res ipfa loquitur . Secus ſentiunt Erneſtius et
Hottingerus , qui totum iſtud cerie potuit d'eletum
potius volunt. Obiter animadverto , interrogatio .
nibus fubiici ſaepiffime certe.
Ibid . Quod certe vobis dicendum eft ] Sic iam

ante Daviſum Sturmius ; Vulgo , quod certe vobis
ta dicendum eſt.
AD CAP . g. 1
r . 168. Si ſciret ſe ] Sturm . Lamb . pr . Lambb.

( ergo et Gothofred . ) Gruter. Daviſ. pr . Erneſt. ha.
bent fi ſciſſent. Non fane ita facile eſt, cuiusque
loci , cum temporis ratio omnium rerum longe fub
tiliſfimum fit, rationem reddere , nec Herifingeri'in
egregia illa eruditaque praefat. ad Cic . Offic. p . 54.
feqq. totum negotium confeciſſe videntur . Dicam de
noſtro loco quod fentio , ut aliorum acumen exci
tem ad melius quid proferendum ., Si noſter fcripfit,
ſciret, voluit , arbitror , perpetuam quandam infor
tunii recordationem fignificare : fi paullo poft , divi
naſſet ; non video , ' qui aliter potuerit ? nam cum
duntaxat femel divinare poſſet Caeſar , ineptum pro
fecto fuiffet fcribere , divinaret. Res itaque ex co
gitatorum ſerie pendet , i.e. ex vi atque natura enun .
ciatorum hypotheticorum , quae dicuntur . Unde
Tufcul. I, 12. neceſſario legendum eſt, niſi hauſſijet,
nec cum Davifo haereret.
Ibid . In ſolitudine Aegyptiorum * ] Mirum

quantum hic viri eruditi aut in coniectando fefe aut
LIB. II. CAP . 9. XLV
in interpretando exercuere . Et Buherio quidem in

mentem venit , nihil ſuperfuturum vitii , fi legatur :
in ſervitudine Aegyptiorum . Anonymus quidam
apud Olivetum malit , in fortitudine Aegyptiorum ,
alii aliter , ' vid . not. Dav . Wopkenfius, vir haud
contemnendus, ſed ÚTeghav og Jodotos praeſtare iu.
dicat , vulgatam retinere , quam fic de meliori hari
olari. ,, Si reputemus ,. ait , Pompeium in navicula
quidem interfectum eſſe , ſed tamen ad littus illud,
quod ad hanc Aegyptiorum folitudinem pertineret ;
magoa iam difficultatis pars fublata erit .” Anonymus
ille , quem ſupra commemoravi , coniectura facta
addit ; At nihil emendatione opus. Homini ſoli
tudo eſt, ubicunque frequentiam non habet , quam
defiderat. Ita Pompeio fuit in ora illa ,Aegyptiaca
Solitudo . Aderant naves , rex cum ingenti comitatu
( tabat in littore ; at ' erat nemo , cuius auxilio poſſet
opibus que defendi.” Hottingerus denique , cui qui
dem vulgata non fatis placet , forte tamen ita poſſe
defendi putat , , fi cogitemus , ad ſenſum veterum ,
in primisque Romanorum , rem omnium triſtiſfimam
habitam 'effe folitudinem , ita , ut , quorum animus
graviori quodam caſu effet deiectus , ii per fomnum
fibi fere in locis folis ac defertis viderentur errare .
Sic fupra I , 28. apud Virgil . Aen . VI, 466. feqq .”
Vide quam multas unius vocis difficultas extorſerit
interpretationes. Jam ſategi, arbitror , ipſe nihil
habens , quod divinem . Si vero in folitudine recte
habet , lacuna fortaffe eſt poſt nomen Aegyptiorum ,
quam ex aliis ſcriptoribus ita farſerim : fe in folitu
dine Aegyptiorum fpadonum manu trucidatum iri .
Hinc locum aſteriſco notavi .
P. 169. Praeſertim a ſtoicis ] Ita omnes,

praeter Ven . 1494. et Daviſ. fec. In eiusmodi re
bus leviufculis vulgata non eſt relinquenda .
XLVI DE DIVINATIONE
AD CAP . 10.
P. 170./.Si enim nihil fit ] Haec non cohae.

rere poſt Lambinum et alii annotarunt , cum fupe
riora non confirmarentur , fed refellerentur. Vid .
not. var . Unde Pearcius excidiffe putat male in an
tecedentibus , quod Hottingero intelligendum potius,
quam addendum videtur , confirmatque hanc huius
particulae uſum ellipticum pluribus locis . lis adde
illum apud ' Terent . Hec . II, 1 , 41. ubi fimiliter in
antecedentibus fupplendum cenſent minime. Vid.
infr. quoque c. 14 .
P. 171. Sentit inducit poffit ] Vulgo,
poſſet.
Ibid . Concludatur igitur ratio ] Sie Gruter.
Daviſ. pr. et Erneſt. ante Gruterum concludatur ergo
i ratio. vid . infr. c. 28 .
AD CAP . 11 .
P. 172. Naturale , quod animus ] Durius vi

detur , dito x . repetere conſtare ex eo . fortaffe poft
naturale excidit eſt , a littera vocabuli antecedentis
abforptum . Mox legitur , aut acceptos , quod glof
fam olet.
P. 173. De quo primum ] Ven . 1494. aliaeque

veteres ,, ut Sturm . Lamb . ' pr . Lambb . Ald . exhibent
primo , i . e. initio meae refutationis : reliquae , pri
mum , i . e . ante omnia . Daviſius utrumque induxit,
nemo autem fecutus eſt.
Ibid . HOC libet dicere : HOC ego philoſophi

non effe arbitror ] Iſtud repetitum hoc mihi fufpe
ctuni eſt, et melius abfuerit. eſſe comparet in Cad .
quoque recens collatis omnibusque editis ante Lambb .
Ibid . Teſtibus uti , qui — poffunt ] i . e. teſti

bus uti , qui eiusmodi funt , ut - poffint. Hinc
ſcribe pofſint, ut c. 12. declaret.
LIB . 11. CA P. I 2 . XLVII
1
AD Cap . 12.
Ibid . cenſeo , : ( ſed foli ſumus dubitanti )

infpiciamus ] Sic bene Hottingerus diſtinxit, et ita
demum verba , ut ordiar cet. habent, quo referantur .
Ibid . Cognita eſſe haruſpicibus ) Vulgo ab
haruſp. abeſt praepofitio a Ven . quoque 1494. et ab
oxonn . E , U , 45.
Ibid. Aut quam longinquo tempore obſervari
potuit] Quidnam ? obſervatio ? id eſſe nequit ; ergo
aliquid ? tum vero unum idemque ( vid . I, 49. ) repeti
tur. Mox cum Lambino legendum eſt collatum ,
P. 174. " At quid divini cum natura , tanta
tamque praeclara, in omnes partes rerum motusque
diffufâ , quid habere poteſt commune , non dicam
gallinaceum fel , ( Junt enim , qui vel argutiffima
haec exta eſſe dicant ) ſed tauri opimi iecur ? aut
cor ? aut pulmo ? quid habet naturale , quod decla
rare poffit, quid futurum fic ? ] Huius fcripturae di
ſtinctionisque rationem reddam . Proiat quid ple
raeque Edd . habent , deorum . Atqui ; Ven . 1494 .
deorum : aut divina cet.; Camerarius et Aldus N.
deorum, vique divina, et fic Hervag. quoque, praeter
quam quod in ea legitur quum pro cum ; Lambinus
denique, deorum . Atquî divinatio cet. Nos quidem
ſcrip & mus at quid , una tantummodo littera adiecta
d , proximo eliſa vocabulo . Similem repetionem vo
culae cur, reperiſti fupra 1,57. ext. Deinde delevire
rum ex coniectura Erneſtii et praeeunte Hottingero.
Transpofitum illud puto a ſciolo, qui cum ſexcenties
ita legeretur , bene fibi de loco meriturus videbatur,
fi voceni hanc in priſtinum ſuum reſtituiſſet locum .
Inſerui eam poſt partes . Vulgo fimpliciter legitur,
in omnes partes : fed iure quaeſieris , in cuius rei
partes ? Non ita difficile eſt reſpondere , in illas
múndi , idque autem ipſum rerum nomine fignifica
tur. Indidemque intelligis , quid fibi velint h . I.
IV
XLVIII DE DIVINATIONE
motus ? Poſt correxerim habere , i . cho x. poteſt,

nihil tamen aufim , cum et vulgata defendi queat.
Maiori fortaffe iure addi poffitauti paullo enim ante,
neceffe eft, eam (vim) AUT cum rerum natura eſſe
coniunctam , AUT conformari cet. et haec duo ipſa
h . 1. diftinguuntur et refutantur. Hinc apparet,
us
quam fruſtra ft Davifi , qui vocem naturale i. e .
naturâ proprium haud Tullio , fed librariis deberi
opinatur . Dicit enim nofter , fi qua vis in extis fit,
aut eſſe naturalem aut divinam : divinam in iis eſſe
nullam , propterea quod in tauri iecore nihil effe
poſſit ,quod idem in divina natura verſetur ; nec
magis naturalem , quia haud intelligatur , quî poſht
in pulmone eſſe, quod declaret, quid ft futurum ?
Denique fcripfi , quod declarare poffit , fic longe
maxima pars Edd . Sed Hervag. Camer . Daviſ. pr.
Erneſt. quo declarari p . Daviſ . fec. quo declarare p.
24 . - De diſtinctione dicamus . Vett.
vid . not. * p . 24.
Edd . virgulam ponunt poſt commune , ut Venet .
Hervag. Camer. Ald . reliqui figno interrogandi in
terpungunt, quo peius non potuiſſent, cum , ut Er
neſtius primus obfervavit , poſt tauri opimi iecur
debuiffent. Erneſtium Hottingerus ſecutus ita ſcri
plit: tauri iecur ? aut cor , aut pulmo, quid habet
naturale , fit ? refert itaque vir eruditus duo iſta ,
cor et pulmo, ad to habet ; mibi vis potius ex ſupe
rioribus repetendum videbatur . Uter noftrum re
ctius , aliorum efto iudicium .
Ac Cap . 13.
P. 175. Non inſcite nugatur , ut phyficus ]

Praetermiĝt Daviſius virgulam : in ut phyſicus, fup
ple ſolet.
Ibid . Haec duntaxat ] Daviſius corrigendum
cenfet. NON haec duntaxat. Si ita voluiffet Cice .
ro ; fequeretur , arbitror , UT pabuli genus - SED
LIB. II. ; CAP . 13. 14. XLIX
ſalubritatem . Nec reliqua oratio hanc patitur cor
rectionem . Ceterum Venet. utraque, Sturm . Lambb.
Ald . habent hoc , reliquae haec et fic quoque Cdd .
recens collati , Erneſtius malit omnino pronomen
deleri . Non adſentior , quamquam ante pabuli ges
nus noftrates defiderent vocabulum ſupervacaneum ,
nimirum , ſcilicet.
Ibid. * Extis ſignificari putat ) Delenda haec
ſunt. Cod . pall . et S. Vict . puto , fortaſſe puta , ex
more gloffatorum . Vide me , fi placet, ad Cic. Fin .
II, 5. Grutero et Hottingerus adfentitur.
Jbid . Cui certo fcio judicium numyuam defuiſſe ]
Sic Mff. et edd . usque ad Sturmium , atque haud fcio ,
an revocandum fit. : Quamquam , ait Tullius , certo
fcio , Democrito numquam acrem quandam iudican
di vim defuiſſe ; mirum tamen eſt, virum talemtan
topere nugis eſſe delectatum , ut non videret cet.
A meis patibus ftat Erneſtius quoque , cui ſequen
tibus magis convenire videbatur iudicium .
P. 176. Parum , credo , impudenter ) i . e. fa .
tis modeſte, ¿ igwVIrws. vid . not. Erneſt . Mox cor
rige factus eſt , pro vulg . factus eſſet,
Ad . Cap . 14 .
P. 177. Coniunctum ? Si enim contine .
tur . ref int
- ] Ita diſtinxi , ut ponfio ab erroga.
tione ſepararetur. Poft coniunctum ſupple , pero
multum . Vid. fupr. C. 10 . Si autem verum eſt,
quod multi volunt , ut enim vim quoque habeat ad
verſativam , nullo hic ſupplemento opus eſt. Et illud
animadvertendum eſt, quod Ven . 1494. et Sturm.
exhibent h . 1. fi autem – continentur,
P. 178. Quam effe concedo ; ( multa enim

naturalis appareat . ) Demus hoc ] Ita inter
punxit Hottingerus. In vulgatis a verbis , demus
hoc , novum caput incipit.
IV . *
DE DIVINATIONE
Ibid. Dicunt augeri ] Sic ſcribendum eft

jabente Priſciano , fequuntur enim accuſativi.
Ibid . Arboresque — putentur ] Ut locus vulgo
legitur , fanus eſſe nequit. Quid ? poteſtne dici , di
cunt ut putentur ? Leni tamen mapu fanari eum
1
poffe crediderim , fi fcribatur: arboresque hyemali
tempore, cum luna fimul ſeneſcere , ut , quia tum
exficcatae fint , tempeſtive caedipute ntur . Vocula
putentur.
ut quod in vulgg . alieno loco confpicitur , ex infe
riore verſu in ſuperiorem irrepfiffe videtur . Quo
dato , ex fe intelligitur, corrigenduin effe fenefcere.
Aliter hunc locum tentavit Hottingerus , qui deletis
binis vocibus ut atque putentur , legi velit : Arbo
resque hyemali tempore , cum luna fimul ſeneſcen
tes , quia tum exficcatae fint, tempeſtive caedi. -
Decernatur , fi placet.
AD CAP. 15.
P. 180. Cum eniin triſtiffima exta fuerunt ]
Camer. et Daviſ. in ſec . fuerint, et recte quidem , f
cum h. l. idem eſt , quod etfi, omiſſo in feq. tamen :
fed potio temporis aptior eſt. Vox antepenultima
non placet Hottingero , uncisque incluſit. Vox igitur
in fine capitis in plerisque comparet Edd . vett .
AD CAP . 16.
(C
P. 181. Ego enim poffum ] Vide fis , quae
fupra dixi ad I, 31. et II, 14.
Ibid . Contactum aliquo morbo ] Hervag. Vict.
et Camer , contractum , quod loco magis convenit .
Ibid. Quod adſpexit ] Camer, Lamb . pr . et
Daviſ. ſec. adfpexerit . perperam .
P. 182. Et vinum infperſeris ] Ven . 1494 .
et vinum infparferis : (quam formam Plinius fre
quentat) iam vero ut unum infpexeris : deus id eri
puit.", Aliae vett. aliter , vid . not . Dav . et Vrfin .
.
LIB. II. CAP. 16. 17. LI
Ibid . Interitus atque ortus ] Sic poſt Davi.

fium Hottingerus quoque legendum coniecit ; et hic
quidem ita dedit . recte.
Ibid . Potius credendum ] DaviGus fcripfit
Camerario praeeunte , quem paffim 'tacite fequitur,
credenduin potius. Equidem nihil muto, nam potius
aliter atque aliter collocatum occurrit. Vide me ad
Cic. Acad . IV , 48 .
AD CAP . 17 .
Ibid . Quae autem inconſtantia ] Vir aliquis

doctus coniecit ( in m . Lambb .) quae autem tanta in
conſtantia ; non difplicet, fequitur enim aut tanta
diſſenfo.
Ibid . At enim id ipſum ] 1. e. at fortaffe quis.
piam dixerit , ut Offic . III , 20. male itaque Venet.
1494. aut eniin .
Ibid. Quae cuique ducatur ] Balliol. apud

Davif. in pr. ducantur .
P. 183. Nam fi cafum in eo quoque effe dicis,

quaſi fortem quam — coniunctam ] Cafus eſt in Ven .
1494. Hervag. Victor. Camer. et Gruter. Primus
correxiſſe videtur Sturmius cafum . Aliter refert Er
neſtius, quem vide. Syltepfin autem generis con •
iunctam pro coniunctum omnes, quod fciam , reprae
fentant. De ea vide Hotting. ad h. I. et Heufingg. in
praefat. ad Cic . offic . p. 46 feqq.
Ibid . Inter duos lucos, fic] Haec abfunt quo .

que a Venet. 1494. vid. not . Davif. !
+
3
P. 184. Ergo is circuitione ] Davihus ergo
hic circuit ., lic Venet. quoque . Heryag. et Camer.
Ibid . Recte non dubitat} i. e. fuis placitis con

gruenter : ita fere Aldus N. et Erneſtius, et ita bene,
ſequitur enim , ut hic fibi conſtat. vide n . Day.
LIE DE DIVINATIONE ,
AD CAP. 18 .
P. 185. In oſtentis ratio plerumque coniectus
raque adhibetur ] Ita ante Gruterianam nulla edi
tionum , quas equidem viderim ; unde 'miror , cur
editores lect, varietatem h . l . plane neglexerint . Ven .
1494, exhibet , ratio plerumque coniectura : quae
adhibetur : Hervag, Vict, et Camer, haec fic diſtin .
guunt , ratio , plerumque coniectura , quae adhibe
tur : Sturm . Lamb . pr . Lambb , et Ald , ignorant et
que et quae, itaque interpungunt, in oſtentis, ratio,
plerumque coniectura adhibetur ; qua in fcriptura et
ultimum verbum abeffe poffet,
P , 186. Qua ex parte veniffet ] Sic cap . 19 .
extr . vett . Edd , eveniſſet ; fed unde , apparet .
Ibido Jove tonante , fulgurante ] Legi vult
Buherius , Jové tonanté , Julgente , citans Cic. N.D ,
II , 25. et Feſtum v . fulgere,
AD CAP . 19.
P. 187. In Aetna putes . Nam effet cum

unum haberet, nec vero moneret. Placet enim
cet . ] Haec interpuncta verborum Hottingero de
bentur. Confr, Davifius.
Qui frigidi fint ] Sic magna pars Edd . vett. et
Gc Grut, quoque et Erneſt, reliquae ſunt, male,
P. 188. Jecit ] i , e , jacit , iecit , et jaciet ;
aliter dicam, dogintws accipiendum eft, Similiter
G. 21. praeſens ad praeteritum refertur : ibi enim ,
animadverti potuerunt ; alii perperam , animadvertè
poffunt, vtrobique antiqua lectio revocanda eſt, quam
Conf . quo
hic Lambinus primus mutavit in iacit.
que paullo ante cap . 18. extr . ſi finiftrum fuit. et I ,
8. 9.16.19 . cet.
1
Ap Cap . 20.
P. 189. Inventum eft caput ] Excidiffe vide
tar Summani ,
LIB. 11. CAP. 20. 21. , LIII
Ibid . Bellua ] Vid . not . Lamb . Scriptores

aetatis aureae litteras duplicaſſe, ex hiſtoria L. L. no
tum eſt. hinc nummus , littera , bacca, immo, quat
tuor , bellua , idque genus alia.
P. 190. Eo vereor ] Sic Ven . 1494. reliquae
vett. non vereor ; et fic Camérar . quoque .
Ibid . Quod enim intelligeres ] Malim quom
feu quum .
Ibid . Vt premerere ] Ex hoc factum eſt ut
premerem in Ven . 1494. , et hinc ut premerem te ,
in aliis.
Ibid . Quafi ego aut fieri concederem ] i. e.
quafi ego concederem quidque fieri, ut, exta mutari ,
in iis cor non fuiſſe, aliaque. Fruſtra itaque eſt
J. A. Nodell , qui in libello critic. obſervatt. addi vult
negationem legique : quafi ego aut fieri NON con
,cederem . Vide cot. Hottingeri.
Ibid . Pronuntiaba's et genera herbarum ] Hot
tingero non fatis accommodatum videtur pronuntian 4
di verbum tw genera herbarum . Me quidem iſtud
Zeugma non offendit, praefertim cum huius verbi
poteftas latius pateat.
Ibid . Scammoneam ariſtolochiamque radicem ]
Lamb. pr . ſcammoniae ariſtolochiaeque radicem .
AD Cap . 21 .
P. 191. Nattae vero ſtatua , aut aera legum

de coelo tacta , quid habent obſervatum ac veta
ſtum ? ] Hunc locum ita corrigi vult Pearcius, „ aut
„ aera legum vetuſtarum de coelo tacta quid habent
„ obſervandum ? ” vétuſtarum ob 1 , 12. obſervan
dum , ( ut iam Marklundus coniecit ) quia ſenſus pou
ſtulet verbum , quod tempus poſt legum lapfum futu .
rum exprimat. Wopkenfus contra p . 280. Lect.
Tull. vulgatam defendit, cenſetque , ut novum fit,
quidquid iam primum cognofcatur , quum antea non
LIV DE DIVINATIONE
fatis innotuerit ; 6c effe vetuftum , quod, cum ſaepius

in oculos occurrat , dudum obſervari potuerit : eique
adſentitur Hottingerus , qui obſervatum ac vetuſtuin
quaſi &v die dvou dictum putat , pro , longa obſerva
tione notatum . Ego quidem , antequam haec legif
fem , locum ita expediveram , ut nomina ſiatua et,
aera nominativos effe abſolutos arbitrarer , ( Vide
me , fi placet , ad Cic . Acad . 1 , 2. ) putaremque ha .
bere, obſervatum h . l. dici , ut alibi exploratum ,
cognitum habere , ac 'totum locum fic interpretarer :
Quod ad - Nattae ( taļuam attinet aut ad aera legum ,
quid iſti harioli obſervarunt in iis , quidve in iis ve
tuſtum ?' i . e . quid ex longinquo tempore obſervare
in iis potuerunt.
Ibid. A nobilitate] Supra , I, 12. a genero
ſa ſtirpe profectum cladem . Marklandus ad Statium
p . 2. et Pearcius apud Olivet. legi volunt, et nobilitati,
P. 192. Ad iftam horam reſervatus eſt) Ve
net, Herv. et duo Oxoon , ad iftam rem : pro reſer
vatus Sturm . Lanıb , pr . et Lambb , babent fervatus,
reliquae antiquiores reſervatus, vid . n . Grut . Cum
Hottingero credo, vix Latine dici , reſervatus eſt,

Hinc idem coniecit pro eo , retardatus eſt. Vide,
mihine malis fuffragari, fufpicato aliquando , 'noftrum

reliquiſſe ad iftam horam res ſervata eſt.
Ad Cap . 22.
P. 193. In rebus uſitatis ] Davibus , prae
euntibus . Salmafio , Freinshemio , J. F. Gronovio
Graevio , et hic et alibi ufitatus correxit vifitatisa
Contra quam correctionein recte monet Wopkenfius
L. T. p . 281. viſitare pro crebro videre in Tullii
libris haud comparere . Ceterum res uſtatae ſunt,
quae frequenter occurrunt, ideoque crebro videntur .
Res igitur eodem redit , eamque ipſam ob cauſſam
nil corrigeodum putamus,
LIB . 11. CAP . 22. 23. 24. LV
Ibid . Quod ante non vidit ] Ita iam ante Victo

rium Edd. vett. vide n . Grut.
AD Cap . 23 .
P. 195. Si deum ] -i. e . fi quis deum fuiſſe

" credit . ' Daviſus dedit ſi deus eumque fecutus eſt
Erneſtius: Vtrique igitur non retro refpiciunt, ſed
proſpiciunt, verbum affimilantes iis, quae ſequuntur.
Ibid . Qui - diſputem ] Ex hoc loco fimili
busque correxi illum Acad . I , 4. ubi vulgo , qui -
duceo ,pro , qui -- doceam .
AD Cap. 24.
P. 196. Depugnari ] Ante Gruterum , de

pugnare .
Ibid . Cum a fummo harufpice ] Spurinnam
intelligit, et Aldus N. in ex planationibus , et ita eſt,

vid . Sueton . Jul. c . 81. fed ideo non eſt , quod cum
Davifio Spurinna pro ſummo ſcribatur . credibile po
tius videtur, eum , qui haruſpicum collegio praeeſſet,
ſummum haruſpicem eſſe appellatum , Conf. Alex.
Adami Antiquit . Rom . T. I. p . 545. Eandem vulga
tam , ſed aliis argumentis , Wopkenſius et Hottinges
rus defendunt,
Ibid . Vnum in locum conveniffent ] Ita
praeter Vict. et Grut, omnes Edd , vett . et fic cap.
Superiore , in eum locum conveniſſe ; pro Roſc. Am .
conveniſſe in unum locum ; notum eſt illud, conve
nire in ſenatum . Nec tamen altera lectio uno in loca
conveniſſent , abſurda eſt.
P. 197. - Quae - habuerint] Hanc fcriptu
Tam , cuius ratio quaerenda eft in pronomine quae,
ut mox c. 25. Vict, exhibet et Camer. et Daviſ , et
Erneft, reliqui , habuerunt.
Ibid . Ac dicta Gint ] Ed. Hervag. ignorat. verb .
ſubſtant, in aliis vett. legitur ſunt.
LVI DE DIVINATIONE
1
AD Cap . 25 .
- Ibid . Quod videbitur ] Lamb . pr. reliquae

Lamb.
Lámhb . et Grut. quoad utile videbitur ; reliquae , ut
editum eſt.
Ibid . Quid autem volunt cet . ] i . e. quid abi

volunt, ſeu , quo conflio fignificant. Lambinus cor
rexit , „ qui autem volunt dii immortales figniſicare,
primum quae ” cet . omilt itaque ea, quo iure, neſcio.
Eadem vocula eft a Victorio et Sturmio ante volunt
collocata ; equidem totum locum fic legi malim : quid
autein volunt dii immortales , primum EA ſigniſi
cantes deinde ea , quae. Namque ita demum
oratio aequabiliter currere videtur,
P. 198. Vt medici ] Ven . 1494. Sturm , et
duo Oxonn, aut medici . vid , n . Davibi , qui legi vult,
et medici. male .
AD CAP . 26.
Ibid . In multas ac diverſas partes faepe di

ducitur ) Ita fcribo ex veriſimili coniectura viri cu .
jusdam docti ad m . Lambb . eaque et Erneſtio , hoc
certe loco , et nuper Hottingero placebat. Horum
autem neuter eam recipere eſt auſus . Vulgo dedu-' .
citur , quod , fateor enim , quid fibi hac in phrafi ve
lit , vix intelligo . Coniecturam diducere quid fit,
Cicero ipfe infra cap : 70. interpretatur, coniecturam
huc atque illuc ducere, Lectionis itaque ratio quae
renda eſt in prima verbi fignificatione. Vnde fimili
ter dicitur, in contrarias partes diſputare, differere.
Duo autem haec verba diducendi et deducendi faepe
ſunt a librariis permutata, ut in Cic . I. de Inventione
II , 16. ubi alii , „ Hi quidem (loci communes) in con
trarias partes diducentur ," alii deducentur. Ad
haec Erneſtius, „ Victorinus (dedit) diducentur. ” ( In
meo exempl. Ven . 1487. lego deducuntur.) „ Alii,
addit , Mff. et Edd. pr . deducuntur . fed illud melius
LIB. II. CAP. 26 . LVIN
de conſuetudine Ciceronis . ( Confuſe ;' bona venia

viri doctiffimi dixerim , ipſe enim dedit, deducentur,
Pergit explicare :) „ Senſus eſt, et ad accufandum et
ad defendendum adhiberi copioſe tractati poffunt.
Verba in contrarias partes non bene intellecta didu
centur peperere." Male intellecta ? Sed iam abhinc
annos trecentos Victorinus ita explicaverat, in con
trarium fuggerunt argumenta . Et quae tandem dif
-ficultas effe poffit, qua haec laborent ? aut quî tandem
ſequi pofát , ut , quia contrariae partes et defenſoris
fiat et accuſatoris , deducentur legendum fit potius
quam dicucentur ? Imo illae ipfae contrariae partes
verbo diducendi favent. Mox fcribo , in omnibus iis
rebus, ut in Daviſ. pr. legitur multisque vett.
Ibid . Tum caſus adfert, in quibus nonnumquam
etiam errorem creat fimilitudo ] Sic Lambinus non
rėſcribendum putavit, fed vere reſcripfit. Vid.n. Dav.
Lambino autem parendum cenſeo , donec acutius quid
repertum fit, Quae mox fequuntur , magna ſtultitia
eſt cet . ea non ita collacata videntur, ut poftulat Ci
ceroniana elegantia , putideque bis repetitum eſt re
rum , unde poſterius illud poft cauffas, vir doctus,
neſcio quis , delendum coniecit ad marginem Lambb .
Equidem animum induxi , Ciceronem ita reliquiſſe :
Quas autem res tum natura , tum caſus adfert,
( in quibus nonnumquam etiam errorem creat fimi
litudo ) earum magna ſtultitia eſt , deos facere ef
ſectores, cauſas non quaerere .
P. 199 . Silere folerent ] Sic Camerarius ,
Gruterus , alii, retinenduma que cenſeo ; oratio enim
ad vates Boeotios pertinet , non iad . Tulli de victis
victoribusque gallis opinionem ,
P. 290. Favent faucibus, rurſus cantu ] Haec
friptura eſt Edd . vett. Ven . 1494. Hervag. Cam . Sturm .
et Lambb. Senfus eft, concubia nocte Glent, tum rur
fus favent cantui, ſeu canunt, plaafuque premunt alas.
LVIIL DE DIVINATIONE
P. 201. Deos gallis fignum dediſſe cantandi ]

i. e. gallos divino fpiritu ad cantandum eſſe inſtinctos .
Sic fere Hottingerus, vid , not. Dav . potuiſſet ad tem
pus refero hiſtoriolae, quam Calliſthenes ad rem con
forinandam narraverat.
AD CAP . 27 .
Ibid . Sanguinem pluiſſe ] Edd . vett . fanguine

pluiſſe , ut apud Livium aliosque . vid . not. ad p . 24.
P. 202. Sudorem imitari ] Ven . quoque 1494.
Hervag. et Camer. iſtud videtur addunt , vid . n . Dav.
quod reliqua verborum ſeries reſpuit , pendet enim
ex antecedente poteft. Iidem libri mox exhibent,
AT, fi Epicuro , et fic quoque Oxon . E. Revocavit
hanc ſcripturam Hottingerus. non, placet. Pro puta.
rem denique malim putare, ita , ut referatur ad debuis
cui putarem non refpondet ; nih forte quis putat, omif
fum eſſe h . I. neceffe fuit ut.
AD CAP . 28.
P. 203. Caufam igitur inveſtigato — fi poteris )

Singularis eſt Scriptura Ven . 1494. quae habet , cau
ſam igitur inveſtigare in re nova atque mirabili pote
ris. addicunt ex parte duo pall . apud Gruterum .
P. 204. Quorum omnium cauffas ] Ita iam
Aldus Nepos , fed praeter eum nemo , quod feiam ,
ante Davilium . Hervagiana enim , ut reliquae , qua
rum omnium . vid . not. Hottingeri, quem oculi hic
fefellerunt.
; P. 205. Quod dicitur ei , qui cum ad eum
retuliſſet, inquit cet.] Delevit Erneſtius cum , quia
aberat Mfto Guelp . Sed ne ita quidem locum perpur
gatum puto : primum enim non apparet , unde, in
ducto cum , ſubiunctivus pendeat ; nec placet vocula
ei , quia proxime fequitur eum , idque ita , ut alterum
ad coniectorem referendum fit, alterum ad eum qui
LII. II. CAP. 28. 29. 30. 31. 32 . LIX
retulerat . Quid Cicero ſcripſerit nefcio , fed ita potyiſ

ſet: Quod (i. e . quod ad hanc rem attinet) etiam con
iector quidam -- non inſcite reſpondiſſe dicitur : Ete
nim , cum quis ad eum retuliſſet inquit cet . De
uſu pronominis quód vid . infr. c. 41. 57. 62 .
AD CAP . 29.
+
P. 206. Mors inſecuta Gracchum eſt ] Hunc l.
bene defendit Hottingerus contra Daviſum , adpofite
laudans Tuſcul. I , 39 .
AD CAP . 30.
P. 208. Vidimus , - ut pullu penetraret ab ara]

Ita Camerar. Gruter. Erneſt. nilque hac ſtructura ufis
tatius, nec credo ullum locum apud noftrum effe, ubi
poſt iſtud videre , ut , indicativus legatur.
AD Cap. 31 .
P. 210. Fortuito cecidiffe ] 'confr. infr . c . 52 .

et de Legg. II , 13. '
Ibid . Nundinari ] Ven . 1494. dinnúari , cor
rupte. Vetus interpres vulgatam ita explanat , ut
nundinari idem ft , quod , „ conventus facere , ficut
celebrantes nundinas." Similiter Geſnerus, nundi
nari ( Traveyug Serv ) metaph . eſt, ait, convenire magno

numero . " Quae interpretatio facit, ut virorum docto
rum coniecturis ſuperſederi poffe videatur.
Ibid . Atque etiam a te cet.] Vt Davifius haec
interpuncta vult, ita fere Sturmius iam olim diftioxit,
AD Cap . 32 .
P. 212 . Ante -- quam conceptum eſſet ſemen ]
Sic ut legatur latinitas vult , vulg. effe.
Ibid . Nam illa praedicta Veientium (Si lacus -
Veios) * Ita aqua Albana cet ] Lambinus primus
vidit, hic nonnulla deeffe. Quam lacunam quemad
· LX DE DIVINATIONE
modum Davifius expleverit , ex eius nota intelligis,

Poft eum Pearcius eundem locum tentavit, et fic legi
vult : Nam illo praedicto Veientium --- Veios,
aquâ Albanâ deductâ. Ita aqua Albana deducta non
ad utilitatem agri ſuburbani, fed ad arcem urbein.
que retinendam . haec vero ironice ei dicta videntur
a Cicerone . Vt ingenue fateor, neſcio quid Pearcius
fibi voluerit. Nam vel duo funt in hac coniectura ,
quae latinitati adverſentur ; praedicta enim plurali
tantum numero dicunt , opinor , Romani; deinde
particula nam , ut iam Hottiogerus obſervavit, h . I.
refellentis eſt, ut cap . ſuper. Nam Dionyſii equus
quid attulit admirationis ? Nec denique video , qui,
hac.coniectura recepta , omnia magis .conhaereant,
quam iſta mutilata ? Equidem nihil aufim fine libris
intrudere , locum tamen ex fuperioribus ( I , 44. ) ita
reſarciendum cenſeo : Nam illa praedicta Veientium ,
- fi lacus Albanus redundaffet, isque in mare fluxif
fet, Romam perituram ; fi repreſſus eſjet , Veios -
conſervacyotne Romam ? Itane ? Aqua Albana de.
ducta ad utilitatem agri ſuburbani, non ad arcem
urbemque retinendam .
P. 213. Quando eum nemo norat ] Victor .
Camer..et Daviſ. CVM eum n . n , reliqui omnes, quan
do eum ni n . nec vetuſtam hanc lect . noverim : eft
enim quando idem , quod tum , quum , feu eo tem
pore , quo .
AD Cap . 33 .
P. 214. Et tamen credo , Romulum habuif

re opinionem effe in providendis rebus augurandi
fcientiam, ( errabat enim inultis in rebus antiquitas)
QVAM vel uſu iam vel doctrina vel vetuſtate inmu
tatam videmus ] Sic interpungendum coniecit Pear
cius, vulgo plene poſt ſcientiam . Difficultas, qua
locus laborat , in ambiguitate eſt pronominis quam .
1
LIB. II. CAP. 33. 34 LXI
quod , cum ad antiquitatis vocem referri nequeat,

quid enim eſt , antiquitatem vetuſtate iminutatam vi
dere ? correxit Clericus , quas — immutatas , idque
recepit Davifius in ſec. Quod diſplicet Hottingero,
J
quia iudicia illa quidem de rebus mutentur , non res
ipfae, cenſetque , potius antiquitatem.b . l . dictum
eſſe pro opinionibus antiquis. Qui id potuerit , non
intelligo , cum antiquitas nihil niſ veteres denotare
poſfit, nec latine dici queat, ipſas opiniones antiquas
erraſſe. Fortaffe itaque quam cum Pearció ad ſcien
tiam referendum eft ? Qua opinione quid ineptius
effe poffit ? nam fi augurandi ſcientia immutata fuit
uſu et doctrina et vetuſtate ; ultra rudimenta progrele
ſa eſt atque exculta : id vero menti Ciceronis prorſus
repugnat. Arbitror itaque duumviros hos egregios
erraſſe quidem , ſed eosdem ad locum intelligendum
anlam praebuiffe. - Nam vox illa controverſa quum ,
ad antecedens pomen opinionem referendum mihi
videtur , ( en Hottingerus) et , fi cum Pearcio iſtud
errabat antiquitas , parentheGs nota includis ;
quamquam ſatius erat, poſtquam repetereopinionem ,

tamen et vulgata ferri poterit.
Ibid . Jus augurium ] Ita edidit ante Davifum
Jac . Gronovius , Cdd . pall. S. Vict. et Voſhano obſe
cutus . Conf. Cic. Fam . III , 9. de ſenect. 4. Infra
tamen c . 35. occurrit ius augurum , fine ulla lect, var.
An Cap . 34.
P. 215. Quae .... * Fabi , te mihi in auſpicio

elle volo : refpondet, audivi. Hic apud maiores cet.]
Hic locus fic corruptas in'libb . vett. eſt, ut intelligi
nequeat , Victorius primus eum correxit , eumque
-
ſecutus eſt Camerarius ; is autem tam male diſtinguit,

_
ut omnis ſenſus pervertatur , et ita quidem : Q. Fabi.
volo ? reſpondet, Audivi hic apud muiores cet. Multo
melius Lambinus, qui fic edidit , QV. Fabi, te mihi
LII DE DIVINATIONE
in auſpicio eſſe volo. refpondet, Audivi . Hic apud

maiores cet. conf. not. Grut . Ante Victorium legitur :
QVAE Fabrici mihi cet. Pro Q. itaque exhibetur
quae. Sub quo quid lateat nefcio, ſed hoc pro certo
habeo , Ciceronem non reliquiffe , Q. Fabi. Veteres
enim tum fere Fabii nomen uſurpant, cum liberi ho.
minis exemplum voluntproferre, nec certum aliquem
nominatim appellare . Vode noſter eodem nomine
utitur, de fato c . 6.7. Topic. c.3. nusquam Q. Fabii,
quod verum nomen eſt. Deinde et'illud animadver
to , orationem abrupte incipere. Q. Fabi, te mihi
cet. nihilque eſſe , quod tranſitioni ſerviat. Vide,
itane poſht lacuna expleri , QVAEritur aliquid ; adi
tur augur : FABI, TE MIHI IN AVSPICIO ESSE
VOLO cet." Pro effe volo , Hottingerus coniecit
adeſſe volo, quod mirum in modum placet , praefer
tim f'mox pro au divi legeretur, adfum tibi . Deni
que infra non placet , filentium eſſe videri, fcriben
dum puto, videtur : clara ręs ac teltata ex reliquis eft.
P. 216. Aufpicanti puntiatur ) Sic Camera
rius quoque . bene . conf. cap . proximum cum Erne
ſtii nota ad h . l .
AD CAP . 35 .
Ibid . Invadit cecidit ] Sic c. 37. poenite

re --- fuiffe , et fic paſhm , ut fupra dictum eft : eils
a Camerario eſt, reliquae Edd . hanc vocem ignorant .
P. 217. Nunc imperant pullario ] Num de
1
coelo quoque obſervarunt PVLLARII ?

Ibid . Scipio et Figulus COSS. cum ] Sic egre .
gie locum reſtituit Hottingerus. ita enim diſerte Oxon .
U. et ita fere Pall . omnes , aliique Mſti apud Dav.
Exhibent enim quos quum . Natum ergo eft mendum
ex litterarum appellandarum fono. Hinc illud fi
coerus pro fi quaeris in Cic . l. de fin 11 ,; 8. hinc
.
aliquid , pro allicit ibid . I , 16.
LIL . II . CAP. 35. 36. 37. 38. I'x11
P. 218. Conſervatum ac retentum ] Vett. edd .

ad : Camerarium usque legunt refervatum ac
tentum . re
AD Cap. 36 .
P. 219 .. Ab iis , qui – habent ) Semel adno

taſfe fufficiat , nullum reperiri locum , in quo iis et
his non permutata fint.
P. 220. Ab urbanis La bellicis ] Singularis
haec dict io vide tur .
AD CAP. 37 .
Ibid. Facta fint ) , Vulgo , facta ſunt. Muta.
tionis rationem alibi reddidi.
Ibid . Poenitere ] Nonnulli Mſl . itemque Edd .
vett . ad Camerarium usque non poenitere , nec dubi.
tat Daviſus, quin ita ſcripſerit Cicero . Vellem equi
dem , vel unum locuni ad rem confirmandam protu
liffet, Interdum quidem fequitur nec antecedente
nego , et vis pegandi manet ; nunquam non , quod

ſciam . Vid . Acad . I , 12 .
AD Cap. 38.
P. 222. Omitte igitur ] Externis auguriis c. 36 .
et 37. expofitis , ad propria revertitur. Oratio ita
que ita fere ' cohaeret : Jam propria videamus , quae
non minus fuperftitiofa funt. Oinitte igitur .
Ibid . Aliis a dextra , aliis a laeva ] Sic ante
Gruterum , qui haec inverſo ordine edidit.
P. 223. Antiquior } Tullius, ut folet, adiecti.
Vid . nott , Daviſ. et
.
vum proximo nomini adaptat.

Erneſt.
Ibid . Divinitatis ] Hervag. et Camerar . divi
nationis . Illud eſt divina virtus, divina praeſtantia,
ut infr . c . 52. Multa elegantius reſpondet hoc nomen
illi' humanitatis, ut plane fruftra fit Clericus.
-
E DIVINATIONE
AD Cap . 39.
P. 224. At Homericus Ajax ] Aldum N. qui
correxit Ulyſſes, fecutus eſt Alemannus et Erneſtius
et hic quidem : Sic , ait , libri vett. teſtibus Manù .
tio , Mureto , Lambino .” Mihi quidem reperire non
contigit, ubi hoc teſtati Ant. Idem addit; » Davibus
ait, effe lapſum memoriae. Sit ita : tamen corrigen
dus eſt error . nam Cicero monitus ipfe correxiffet.
- idque ſuo iure , nobis non licet. Hinc fupra II,
29. retentum eſt ab omnibus Agamemnon , ubi fcri
bendum erat Ulyſſes.. Ceterum cum ifto Erneſtii
canone critico confer infra Davibi animadverſ , ad
cap . 59 .
P. 225. Quae bona fint , dextra nos dicere,
etiamfi finiſtra fint] Ita correxit Daviſius, vulgo ,
quae bona fint , finiſtra nos dicere , etiamfi dextra
- fint , contra ufitatam verborum fignificationem . In
numerae vero eiusmodi traiectiones occurrunt. Non
longe abieris. Cap . fuperiore Gruteri Cdd . exhibent,
aliis a finiſtra , aliis a dextra ; vulgo , aliis a dextra,
aliis a finiſtra . Infra c. 62 . Alia vera , alia falfa .
Victor. et Daviſ. alia falfa , alia vera . cet . Nihil
itaque audaciae in mutatione h . l . eft . Vide quoque
nott. ad.c. 59. C. 46. c.62. ( infiſtensa)

P. 226 . Partim horuin errore ſuſcepta effe ]
Sic fcribo. Vulgo , ſuſceptum , at vid . ' infr. c . 55 .
Quorum partim ficta aperte, partim effutita temere.
Pro Rofc . 10 . >> Partim illorum mihi familiares .
Offic. II, 21. „ Eorum autem partim eiusmodi ſunt.",
de Legg . II, 17. Partim ex illis , diſtracti iacent .
De multiplici uſu yocabuli partim agit J. F. Gronor.
Obferv. III, 2. p . m . 342 .
AD CAP . 40 .
P. 227. Cauneas ] Hanc ſcripturam bene de

fendit J. Gronovius contra Caſaubonun , qui legi
LIB . II . CAP. 40. 41. LXV
volebat Caunaeas. Perperam . Ut enim veteres neu

dixerunt pro neve , fic cau pro cave . Iſte itaque
venditor clamitabat, cau ú eas , h . e. cave ne eas:
id autem ex lectione Cauſoboni extricari nequit.
P. 228 . Sortes reſtant - et Chaldaei , UT ad
vates veniamus et ad fomnia ] Qual vaticinia et

fomnia ad genus fortium pertineant ! quaſi utrumque
ita cohaereat, ut unum ab altero duci pofft ! Locus
fic reſtitui poffe videtur : Sortes reſtant et Chaldaei,
TVM ad vates veniamus et ad fomnia. vid . c. 48.
Verborum autem , quae fequuntur , ſenſus eſt: effe
igitur operae pretium credis , de fortibus dieere ?
Vnde apparet, quid fibi velit enim , et quam bene
Davifius figno interrogandi diſtinxerit poſt fortibus.
Ad Cap . 41 .
Ibid . Numerium Suffucium -- coepiſſe ] Hicce

locus tot virgulis , quafi totidem virgultis ab editori
bus recentioribus intercluſus eſt , ut vix adiri queat.
Hinc Erneſtius aut fomniis aut vifis inftitium effe
judicabat , quippe quia utrumque ex perterritum
pendere opinabatur , (cum fomniis ad iuberetur per
tineat .) Fortaffe verba ita interpuncta planiora ſunt :
„ Numerium Suffucium Praeneſtinorum monumenta
declarant honeftum hominem et nobilem, - fomniis
„ crebris, ad extremum etiam minacibus cum iubere
,,tur certo in loco filicem caedere , - perterritum
> vifis cet. "
Ibid . Is hodie locus , ( feptus religiofe propter
Jovis pueri , qui lactens cum Junone Fortunae in
gremio ſedet, mammam appetens ,) caſtiffime coli
tur a matribus.] Vulgo , is EST hodie locus ; fecun
da vero vox abeſt Ven . 1494. eaque una totius loci
ſenſum pervertit. Lactens fubſtantive accipiendum
eſt ; infans enim , qui lactet iam , non poteft mam
mam appetere : hoc enim prius, illud poſterius, nes
Y *
LXVI DE DIVINATIONE
in imagine utrumque fimul repraefentari poteſt. De 2

inde correxi-fedet, pro ſedens, latinitate poftulante :
Dam praeterquam quod lactens , ſedens , appetens
ab omni elegantia Ciceroniana abhorret, nihil eſt,
quo lactens referatur,
P. 229. Eâque conditas fortes ] Lambinus,
in eamque conditas ; ad marg. Lambb . in eaque con
ditas, quod maxime placet. Sic Cic. de Leg. II, 22 .
In eo ſepulchro - Numam conditum accepimus .
Ibid . Sortes , quae hodie - ducuntur ] Ven .
1494. intermediis omiflis ita habet: fortes : quae ho
die Fortunae monitu pueri manu mifcentur atque
(ducuntur . fic quoque Mf. Guelp . et Oxon. . Eadem
Ven . mox habet robus pro robur , antique. vid . n .
ad c. 44.
P. 230. Quod Carneadem ] Quod h . 1. ita
ufurpatur, ut fupra II , 28. et infr . c . 57. 66. De uſu
huius vocab . vid . Erneſti Clav . Ciceron . v. quod ,
Wopkenfii Lect. Tull . p. 284. ſeq. Cort. ad Cic. Fam .
XIII , 40. Hotting. ad II , 62. infr . Pendet vero eius
uſus ex vi naturaque accuſativi, de qua pluribus dif
ferui in meis praeceptis elocutionis Romanae .
AD CAP . 42.
Ibid . Excellens in aſtrologia ] Lambinus prae

termittit in . Conf. Acad . I, 3. ibid. IV, 2. Fin . III, 2 .
retinenda tamen vulg. eſt. ·
P. 23i . Qui nafcatur ] Bene , ita enim poftu .
lat reliqua oratio . Multi tamen dederunt naſcitur,
ut ex recentioribus Erneſtius. Paullo ante nonnullae
ex Edd . vett . quae vocentur ; mox, venere pro vene
rint , et in fine periodi nominent .
Ibid . Ea triangula — nominant ] „Haec ſunt
„ in parenthefi, Erneſtjus ait. fed confequens deeſt,
„ refpondens illis cum — venerint.” Imo iis ipfis
verbis anodoris continetur.
LIB. IL. CAP. 42. 34. 44 . LXVII
Ibid . Et enim cum temporum anni ] Haec

acuta Hottingeri coniectura eſt, quam ſequor ; vulgo
legitur , cum tempore , quod nihil eft. · Pro ec enim ,
quod compendioſe ſcribitur egn , malim item .
Ibid . Perinde utcunque -ita ] Structura haec
offendit Erneſtium et Hottingerum . et ille quidem
abeſſe vult utcunque , hic perinde ; perperam , opi.
nor : ut enim nofter alibi faepe perinde ut - ita
fcripfit, fic non minus bene perinde utcunque , ita "
dici poffe cenfeo . Lambinus dedit proinde utcunque
ita , et fic Gellius loquitur II , 7. Fateor tanten ,
ne quid diffmulem, correxiſſe me aliquando , perinde
ut quisque temperatus fit aer ; Sic enim paullo ante,
fic alibi.
AD Cap . 43 .
P. 232. Qualis quisque naturâ ] Sic plerique ;
alii, quali quisque natura , et fic Daviſus in Ed . pr.
in fecunda autem , perinde ac fi eum variatio delectal.
ſet, qualis quisque naturae . vid . not . ad p . 24.
P. 233. Videre debebant ] Cave corrigas eum
Davifio , debent. Eadem forma recurrit mox in
oportebat .
Ibid . Stella. Multo autem longius a Veneris,
deinde alio intervallo, diſtat a fole ] Sic diſtinguen
dum puto , ſcribendumque, ne foloeca Git oratio. Ad
utrumque anſam praebuit Hottingerus . diftat eſt ab
Oxon . E. Ceterum inter abfit et'a , excidiſſe vide
tur ed .
Ad Cap . 44.,
Ibid .
Dicere neceſſe eſt ] Sturmius , neceſſum
eft; ab eiusmodi antiquis formis plane abſtinuit ſe
Cicero .
Ibid . Nati fint ] Sic omnes Edd . vett. quos
equidem confuluerim , ad Camerarium usque .
P. 234. Qui a Graecis ] Abeſt pronomen ab
Oxon . V.
LXVIII DIVINATIONE
Ibid . Vis effe naſcentium ) i . e . natura , ut

recte monet Wopkenfus . Pro vulgato admodum
infeliciter coniecit Daviſ. in pr. vis eſſe in naſcentes,
aliter in ſec. nec felicius.
Ibid . Concedamus, aliquid - pertinere ] Me .
dia vox non placet Erneftio, commodeque abeffe cen
ſet. Referri ea poteft aut ad concedamus , (vid . Cic.
de Senect. c. 13.) aut ad pertinere. Si ad pertinere ;
idem eft fere , quod aliqua benus. Ex eadem voce
ſequi videtur , ' ut iſtud pofſe in fequentibus ante inci
dere , recte fe habeat . vid . not. Hottingeri , qui poffe
deletum vult. et fane paffim intruſum reperitur a cor
rectoribus . vel hoc cap . io. Ven . 1494. exhibet, ac
cidere potuiſſe neceffe eft.
Ibid . Qui ubique fint nati ] Davif. fec. funt,
mendofe .
AD CAP . 451
Ibid. In maximis motibus ] Abeſt in non fo
Jum a Grut. ſed a Ven . quoque 1494. et Hervag. revo
cavit hanc voculam J. Gronov .
P. 235. Hoc — NON pertinere dicere , quod
corte pertinet ] Ita ut fçribatur loci fententia poſtu
Jat. Namque pertinere et non pertinerë opponuntur
fibi. olim vagata eſt negatio , ut ex codd . apud Davife
intelligitur , poft autem utroque in loco conſedit,
Confr. infr . c. 67.
Ibid . Parumne declarat, nihil pertinere ] Hang
Daviſ. coniecturam recepit Hotting.
AD CAp . 46 .
P. 236 . Ab natura ] Davifius coniecit auc
natura , quo quid certius ?
Ibid . ' Medicine ; UT , quorum ] Ita Pearcio
et Hottingero in mentem venit legere, pro vulg. me
dicina ? AUT quoruin , Cum ita et Oxon . E. haberet,
recepit Hottingerus. Antea hunc locum ita intellexi:
LIR. II. CAP. 46. 47. 49 . LXIX
AUT, ut rem exemplo illuftrem , dubium eſt, quin,

quorum linguae - liberarentur ? vide quae ad I, 11 .
dicta funt de particula aut.
P.237 . Plus terrarum ftus, quam lunae tractus]
Vulgatam hanc defendit Wopkenbus, ut folet. Erne
fcripfit tactus, Cdd. auctoritate nixus apud Grut.
et Dav . quibus accedunt duo Oxonn . Eſſe autem ait
factum vim lunae in res terreſtres . Jortinu's vocem
controverſam delendam ceplet, - Equidem fufpicor,
Ciceronem fcripfille , „ plus terrarum tractus , quam
lunae fitus." Vid . not. ad cap . 39.
An CAP . 47. .,
P. 238. Qui Canenſi pugna ceciderunt ] Ven .

Hervag . Camer . Erneſt. ceciderint .
Ibid . Qui - fingulares ] Lambinus , qui
fingulares nati ſunt. Non placet.
Ibid . Quo nafcantur ] Sic omnino omnes ,
praeter Daviſ. in ſec. quem vid .
Ibid . Oriatur : valeat id neceſſe eſt etiam in
rebus inanimis ? Quo quid dici poteft abſurdius? ]
Ita diſtinxi, ut locum eximerem Hottingeri dubita
tione.. Vid . eius.not. ad h . I. dignam ſane, quae
legatur.
P. 239. Qua affectione coeli ] Sic coniecit
Day. vulgo, ex qua affectione. Natum videtur haec
yocula ex ultima littera verbi praecedentis .
Ad Cap . 49 .
P. 241. Si prius et Stoicorum conclufio rationis

et Cratippi ] Duplicem copulam agooſsupt Victorius,
Camerarius , Sturmius , et oxon . E. eamque revocavit
Hottingerus. Bene . Deinde alii dederunt inverſa
ordine rationis conclufiq , Notum autem eft , fi dua
genitivi ab eodem pendeant nomine , alterum ante
bomen , alterum poſt illuc, a Cicerone fere collocari .
LXX DE DIVINATIONE
Offic. I , 14. 37. alia exempla congeffit Gronovius

ad h . 1 .
Ibid . Nihil, intereſſe hominum , ſcire ) Ita
Lamb . pr. Ald . Erneſt. fic eft fupra I , 38. et in duobus
Oxonn . Cetera, ab initio conclufionis ad verbą usque,
futura praenoſcere, ita ex I , 38. repetita ſupt, ut ibi
leguntur; reliqua autem pars in aliis atque aliis rece
dit ; ut vel hic locus argumento fit, funt et fint fae
pius effe a librariis confuſa .
AD Cap . 50 .
P. 242. Quod autem habet extremum ] Secun

da vocula comparet quoque in Ven . 1494. Herv . et
'Camerariapa. >
Ibid . Id cernitur ex alio extrinfecus ) Ven .

1494. id cernitur AB alio extrinfecus et ita Hottin
gerus quoque legendum coniecit, qui ad hunc I. haec
profert : „ id cernitur ex alio extrinſecus. -i. e. afpe
„ ctabile eſt alteri extrinſecus. Quare fortaffe pro
ex alio legendum eſt, ab alio, aut voces iſtae eặc alio
„ omnino delendae.” Fallitur , credo , vir egregius.
Videamus , quid fit illud Tag étegov To dewgelo Jar ?
. Epicurus dicit : Quod in figura finita extremum eſt;
ut in triangulo , id non ex fe intelligi poteſt, ſed ex
alio extrinfecus, limites cum fint relativi aliquid ad
aliud quid . - Paullo ante autem legitur, quod autem
habet extremum , in Graec . eſt, tó de órgov Tag ετε
gor JEWgEITA!. Iftad igitur habet librarii munuſculum
videri poffit, praefertim cum id ipſum haber extre
inum antecedat. ' Sit, res eodem redit : nam quod
habet extremum , ut triangulum , id ex alio pendet
extrinfecus, i . e. ex fpatio infinito, in quo eius lineae
ducuntur .
P. 243. Hoc quoque eſt - extrinſecus ] Haec
deſuot in Ven . 1494. Pro , At quod omne eſt, Her
vag . AT omne quod eſt. Pro , Nihil igitur .cum
LIB . II. CAP. 50. 51. LXXI
habeat extremum , Lambinus , OMNE igitur , nihil

cum habeat extremum. Si ex libris , placet , nam
eo planior fit oratio ; fin de fuo ; ſuperſederi eo poteſt.
AD Cap . 51 .
P. 244. Scire ea , quae eventura ſunt] Scribo

funt, praeeuntibus Sturmio et Hottingero. Addicit
oxon. E. duoque loci fup. I , 38. II , 49.
Ibid . Scire . ** . Negant enim id eſſe cet. ]
Si eo confutat rationes ordine Cicero , quo c . 49.
allatae leguntur ; ſequitur iam illud , „ Aut non cen .
ſent eſſe ſuae maieſtatis, praefignificare hominibus,
quae fint futura ." Eiusmodi quid excidiſſe h . I.
etiam ante Lambinum viri docti viderunt , ut Came
rarius , Sturmius, alii , qui locum alteriſco notavere.
EtLambinus quidem ita explet lacunam : ,, Sequitur
deos a nobis fignificare : negant enim id eſſe cet. ” Et
vulgata ſane lectio lacudam arguit, in qua enim, (quod
in omnibus, quos viderim , Edd . vett. eſt, Sturmiana
excepta,) nihil habet, quo referatur. Quam voculam
etiamfi cum P. Manucio mutes in etiam , aut cum
Sturmio et Grutero deleas , parum tamen profeciſſe
videris, remanet enim vocula alia non minus moleſta ;
id dico , quod quid fibi velit , non apparet. Nam
quid tandem negant illi philofophi, Chryfippus, Dio
genes, Antipater, quorum ſententiam iis quae ſequun
tür verbis eigwrixws perftringit ? Nimirum negant,
illud conſulere hominibus rebus futuris ſignificandis,
elle alienum a maieftate deorum . Non dubito , quin
ita fit, horum autem nec vola nec veſtigium exſtat.
„Haec fponte intelliguntur ,” ait Hottingerus, quod
nego . Nam eiusmodi oratio prorfus obſcura eſſet,
Dec reliquarum partium perſpicuitati conveniret , in
quibus Stoicorum rationes accurate repetitae leguntur .
Locum itaque cum Camerario Sturmio , Lambino
Aldo Manucio aliisque mutilatum puto. Pro maie
IXXII DE DIVINATIONE
State , ut Gruterus , Davifius et Erneftus dederunt,

reliqui habent , maieſtatis.
P. 245. Nec ; fi fignificant, non dant vias ]
Vetus memoratur cod . ( non a Lambino , fed ad marg.
Lambb .) in quo fuerit , non dant vias ; eumque , ut
oratio conftaret, fecutus Davifius eſt atque Erneſtius,
et nuper Hottingerus. Sed corrigere vulgatum figni
ficent, quod a dare pendebat, öbliti videntur . Nam
aut utrumque corrigendum, aut neutrum . Si neutrum ,
ſupplendum eſt aiunt, et orationis forma eft in hoc
enuntiato mutata ; quod non verifimile eſt. conf. c. 49 ,
AD CAP . 52.
P. 246. Poteſt autem quis, cúm ] Duo ultima

vulgo luxata ſana fecit Hottingerus . vid . I , 32 .
P. 247. Si quis ſemel aliyuid in divinatione
vere dixerit ] Ne actum agamus , non repetemus ,
quae ex nott. Gruteri et Davißi diſci poffunt. Miror
autem , eorum neutrum de Lambiniana commemoraſſe
lectione, quae , fi quid h . 1. placere poteſt , unice
placet. Vulgatae addidit vere ; de fuo , an ex fuis
nefcio . Alemannus ex Mſ. Reg. Parif. dedit , ' ſi quis
ſemel aliquid viderit , eumque fecutus Erneſtius eft .
Ex hac lectione et vulg. novam fibi fingens Hottinge
rus fcripfit, fi quis ſemel aliquid in divinatione videa
rit . Non repugno . Ut autem dicam , quod fentio ,
tota haec periodus Latine potius balbutientis videtur,
quam hominis cogitata eleganter eloquentis : radici.
tus eiiciendam puto , et , fi accuratius in locum in
quiferis , ' te mihi effe adſenfurum fpero .
AD Cap. 53 ,
Ibid . Nam mihi quidem] Quidem eft in Edd.

Sturm . Lamb . pr . Lambb . Ald . aliis .
P. 248. Affumtio tamen , quam trgot ANY iidem
vocant ) Haec palmaria eſt Pearcii emendatio, quae
LIB. II. GAP . 53. 54 . LXXIII
iam recepta eſt ab Erneſtio , Hotting . et Bipontinis.

Volgo; praeſumtio I goan tov. Non dubium eft,
quin Trgodny fignificet praeſumtionem , quam eandem
in arte rhetorica ateoccupationem vocant . Sed iſta
vox a noftro loco prorſus abhorret : de nomine enim
dialectices quaeritur , quod enunciatum indicet fum .
tioni fubiectum . Eius autem pomen aſſumtio eſt,
Cic. Inv. I, 34.37.39.41. (quam recentiores dialecti
ci propofitionem minorem appellant , ut /umtionem ,
propofitionem maiorem , quae in Ciceronis libris de
Inv. propofitio X. ε. appellatur .) Sed qui fieri potuit,
ut librarii praeſumtionem pro alſumtionem fcribe
rent ? Pronum erat permutare προσληψιν et προληψιν,
et utroque permutato , corrigere praeſumtionem .
AD Cap . 54 ,
P. 249. Falſa quaedam , hominum fama, dictu

rus ] Lambinus, Aldus, Hottingerus , nupery falſa
quadam hominum fama, dicturus. Autid voluit Coita,
aut noluit. Si illud eft, quaedam ; fin hoc, quadama
eſt ſcribendum . Paullo ante malim obſervemus.
P. 250. Cum deinceps ex primis verfuum lit

teris aliquid connectitur ] Ad haec Erneſtius : „Ver
„ fuum habet Mf. Puteani , ut Auratus coniecerat , et
,, Davifius de coniectura edidit." Idem Hottingerus
repetiit , quod non debebat, nam horum nihil pror.

fus ita fe habet. Duas confudit Erneſtius notas in
unam . Verfuum autem in Lamb. pr. eft.
Ibid . In quibusdam Ennianis * quae Ennius

fecit ] Mendum latet , ut mihi quidem videtur in
nomine Ennianis . ſcripſitne Epigrammatis ? Aldus
N. et Hotting , deleverunt tria ultima verba .
Ibid . Id cerie magis eſt non infani. )
En tibi nidum gloffarum , quas a librariis olim exclus
fas , fuis pennis et hodie editores fovent,
1
LXXIV DE DIVINATIONE
AD Cap. 55 .
P. 235. Atque a mente atque a ſe ipſe ] Vide,
ne prius fit pofterioris interpretatio : nam a mente
diſcedere quid aliud eſt , quam a ſe diſcedere ? nec
in oratione foluta atque geminari folet.
AD CAP . 56 .
Ibid . Certum terrarum ] Edd . vett . inverſo

i ordine terrarum certum . Erneſtius nec certum fatis
concoquit , nec in altero verfu faeva. Hoccine vulg.
melius , umbilicum , terrarum cetrum ? et in altero
verfu , faevae vafit vox foras? ut ſaeva Pythia dica
tur ob dirum fatum , quod Oedipo ob poluta natalia
caedemque patris et impium cum matre thorum ceci.
nerat. Sunt enim, qui putent, Oedipi verba eſſe.
Ad cap. 59 .
P. 256. Cur iſto modo ium oracula Delphis

eduntur ] Vulgo , NON eduntur ; quod quam ab
ſurdum fit, docte acuteque oſtendit Hottingerus ,
quem vide .
P. 257. Jam ut nihil poffit eſſe contemtius ]
Ita fere editiones omnes , et ita optime. Vocula iam
idem paene ſonat , quod adeo , dicitque , adeo rem
rediiſſe , ut nihil poffit effe contemtius.
Ibid . Quid tam divinum autem ). Abeſt autem
a Ven . 1494. Hervag. Lamb . pr. Lambb. Ald . aliisque.
In proſa certe oratione non fere quartum locum oc
cupat .
P. 258. [ Id eſt — facere ] ] Gloffam hanc, cuius
Davifius defenfor fruſtra exſtitit , cum aliis uncis in .
clufimus. Vide nos , li lubet , ad I , 17 . Hic duo
accedunt. In Ven . 1494. pro id eſt legitur i, quod
vocabulum , ( compendiofe fcriptum pro intellige )
gloffatorum interdum eſt, ut puta . Deinde ex eo
quoque de gloſſa argumentari potes, quod, fi genuina
1
LIB. II. CAP. 57. 58 . LXXV
eſſet haec explicatio, unum idèmque verbum , ad in

tellectum non ita difficile, bis explanaretur, fequitur
epim : hoc autem eo fpectabat cet.
Ibid . Diceret. Quod licet exiſtimare ] Sic
Edd. vett . ad Sturmium vsque . Lambinus dedit quo
et fic reliqui poft eum . Ad marginem Lambb . adno
tatur , alios dediffe ex quo , quod nusquam reperi.
De pronomine quod vid . fupra n . ad c. 41. Paullo
infra diftingue. Sed , nefcio quomodo, iſti philofophi
cet. fic quoque cap.prox .
AD CAP . 58,
Ibid. Hac igitur mentis et ipfius divinitate et

coniunctione — cerni quae futura fint . ] Ad hunc
locum Davifius offendit , nec , ut opinor , iniuria .
Durior eſt enim verborum collocatio , quam ut ferri
poſát. Duritiem auxerunt Lambinus, Gruterus, Er .
neſtius, qui virgulam poft vocem mentis inculcarunt.
Leni fortafle manu locus fanari poffit, mentis in men
te mutando . Perpende et iudica.
P. 259. Contrahi autem cet. ] b . e. contrahi
autem in ſomnis animum Zeno et quafi labi putat atque
concidere, et id ipſum eſſe dormire, fort. id, pro et .
Ibid. Verum - per ſene ipfos ] Sic Victor.
Camer . Aldus Manucius , Grut. Daviſ. reliqui femet,
Tritum quidem eſt, utrúmne, an ; at minus ufitatum ,
)
encliticam feparatam reperire apud noſtrum , ( apud

Comicos nihil frequentius). Non deſunt tamen exem
pla. Tuſcul. IV, 27. Vtrum illudne non videatur .
( ad quem 1. Erneſtius, , aut utrum delendum aut ne.)
Si forte iſtud met aegro animo inductum vides, conf.
c. 62 , ubi eadem fententia fine hoc ornatu recurrit,
P. 260 . Terrae motum fignificare ] Cave cor

rigas, ſignificari. Si ita enim voluiffet Cicero, fcripfif
let potius , vt iis quae ftant fignificari dicas.
IXXVI DE DIVINATIONE
AD CAP . 59 .
Ibid . Totas noctes cet. ] „ Cicero hoc dieit,
vix ullam noctem eſſe , qua non dormiamus , et in
his niultas , quas totas fornniemus.” . Haec Hottinge
rus ; vide tamen fupra II , 39. de verborum traiectio
nibus. .
AD CAP . 60.
P. 263. Sed haec quoque in promtu fuerint]
Io Édd . vett.ante Victorium deelt fuerint, quod abeſt
quoque a Lamb . pr . Lambb. et. Ald. Pro quoque
legendum videtur cuique,
Ibid . Quid cuique rei conveniat ex fomniis, ]
Lambinus primus virgulam inmiſit poſt conveniat , qua
interpunctione loci fententia tollitur duoque ultima
yerba redundant. Quid autem fit, quid ex fomniis,
oſtendit Wopkeofius l . 1. p . 293. ex fimili loco , qui
infra legitur c. 65. id ex ovo , i . e . ea pars ovi .
P. 264. Aut neſcit hoc deus ] Davifius in ſec.
correxit, aut nefcit ea deus, et fic habet Ven . quoque
1494. et Hervag. Male.
AD CÁP . 6 ,
Ibid. Sipe quae cauſſa cet. ] Lambinus , Sive
qua cauffa . pro, ſi noſtra cauſſa, Ven . 1494. et Herv.
finoſtri cauſſa. de utraque re ſupra egimus , nec mi
nus de collocatione voculae potius.
AD CAP . 62 .
P. 265. Potius , quam aut omnia ] Davifus,

quam UT aut omnia , eaque vocula ut donaffe ſe ci
ceronem ait. Equidem vehementer vereor, ne Tullii
manes tale munuſculum plane repudient. Vide me,
G lubet , ad Cic. Acad. IV , 8 .
Ibid . Quod , quoniam illud negatis, hoc necef.
ſario confitendum eft ] : Ad haee Aldus N. ,, fine
dabio hoc delendum eſt,” Erneftius, „ hoc delendum
LIB. II. CAP. 62. 63. 64 . IXXVII
eſt. eft enim in quod ." Vix credibile videtur , haec

Ernieftium dixiſſe , eum , qui alio loco id ipſum quod
tam bene dilucidavit. ,
Ibid . Inſiſtens ] Homonymia verbi locum am .
biguum reddit atque obfcurum . ' Si idem eſt, quod
nixus , ordine verborum mutato ſcribendutn eſt,
qua animus infiftens numquam - poteſt : vid . not .
ad cap . 39. fin vero idem , quod quieſcens, definens
agere aliquid ; cum Hottingero addendum eſt non
ante poteft. Vetus buius loci interpres explicat ,
reſidens in Juo ſubiecto , quod ipfum perambi
guum eſt .
AD Cap . 63 .
P. 166 . Penit enim iam . in contentionem ]
Hottingerus legi vult , autem pro enim .
P. 267. Videre vidcatur ? ] Sic Sturmius inter
punxit , reliqui plene.
Ibid . Es videntem Haec abſunt Oxon ,
Hottingeroque ab aliena manu videntur. Equidem
haud diſcedo in eins fententiam , differunt enim cogno
ſcere et videre .
AD CA. 64 .
P. 268. Illi vero . Nimis etiam - Euphorio )
Sic Lambinus, cui parendum erat.. deinde fcripfi
Euphorio , ut in nota marg. Lambb. legitur ; dicitur
enim in genitivo Euphorionis , Tuſcul. III , 19. non
Euphoriontis . Vid . Heufing. ad Cic . Offic . III, 33.
P. 269. Vt fi quis medicus aegroto imperet,
ut fumat caſſam , potius quam hominum more
cochleam dicat. ] Vulgo dicere , quod ferri nequit :
ita enim oratio cohaeret , ut fi quis imperet potius,
ut fumat caffam , quam ( ut ) dicat cochleam .
Wopkenfrus ſcribendum coniecit, diceret. Quod
quamquam propius ad vulg. accedit, non tamen video,
fi quid femel audendum eſt, cur vitiofe potius ſcriba
LXXVIII DE DIVINATIONE
tur , et ad miſeram temporum enallagen confugiatur,

quam recte, orationique Ciceronianae convenienter ?
Et quidni effe poffit, ut dicat tranfierit in dicere, cum
eiusmodi corruptiones ubique obviam fint ? Hoc ipſo
capite alii paullo ante , monebant , alii monerent, id
que genus fexcenta 'occurrunt.
P. 270. . Pacuvianus Amphio - cum dixiſſet
obſcurius ; tum Attici refponderent] Sic ut { cribatur,
vult temporum ratio . Vulg. reſpondent.
AD CAP . 65 .
P. 271 . Id enim ex ovo videbatur aurum de
claraſſe ] Camerar. Gruter. Daviſ. Erneſt. addunt ei,
id enim ei ex ovo cet . Non probarim ; nam ei re
cepto , declaraffe redundare hic mihi videtur.
Ibid . Neſcio qui ] Sic Grut. Erneſt. Dav . reli
qui quis. Vide fis , quae adnotavi ad Tuſcul. I , 22 .
et ſup. ad I , 15 .
Ibid , Vt ex ovo nafceretur ] Hottingerus con
iecit noſceretur ; acute ; et ut videtur , recte .
AD .Cap . 66 .
1
Ibid . Quod cum Ptolemaeus ] Sic Pariſ. et Med.

apud Dav . alludit Ven . 1494. quae habet , quorum .
vulgatam qui cum , reliqua oratio refpuit. Quod autem
hoc loco id fbi vult ; ad quod ſomnium Alexandri
quod attinet, vid . me ad II , 28. et 41. Hottingerus
hic τεμνει και καιει..
P. 272 . Cum dolore moreretur ] cum iam in
eo effet, ut moreretur. Hottingerus legi malit, aut
moriturus videretur , ut habet Juſtin . XII , 10. aut
mori videretur .
Ibid . Quo illa loci ] Ven . 1494. loco, fic Oxon .
quoque 4. vid . not . ad p . 24 .
Ibid . Sed haec externa ] Age audi interpretes .
Et Aldus quidem ad haec: „ Quae ? ait, nam Ro.

LIB. 11. CAP . 66. 67. 68. LXXIX.
mapa externa non funt." Et Erneſtius : at

quaedam ex iis funt Romana . itaque aut addita funt
ab interpolatore , aut illud intelligendum de pleris
que , ut fi effet , haec fere externa .' Et Hottin
gerus denique Erneſtium refellens; „ Omnino, ait, ni
hil mutandum . De Romanis enim valent haec, non
nulla etiam ficta fortaſſe. Et ego , externa non
Romanis opponere Tullium cenfeo , fed fuis potius
et illis Quinti fratris ; ſunt igitur externa , fomnia
aliorum hominum .
AD Çap . 676
P. 273. Quod igitur Marii corpus erat? )

Haec per fe fumta nulla plane difficultate laborant ;
fin vero cum iis comparo , quae fequuntur, vide
tur mihi legendum ex quo corpus erat. Prae .
cedit Syll aba es .
Ibid .. Quam non fibi] Ita Sturm . et Lamb.

pr. at Ven . 1494. quam non fibi in ſe fingere animus
non poffit , et fic Hervag. quoque, omiſſo illo priore
non. Pro fibi in ſe , reliquae ſibi ipſe, ut veri fimile
videatur, iſtud in ſe ex interpretatione tou ſibi effe
patum , et ex in fe poftea ipſe.
AD CAP . 68.
P. 295. Emerfus e flumine ] Hottingerus

coniecit, fubito ſum viſus merſus ( vel demerſus ).
flumine.
Ibid . Quod - åpparuit ] Camerar. apparuerit.

Ibid . Non eft mirabile ] Sic Lamb . quoque
pr. Lambb . et Ald . Vulgo effe, ( repete , poteft ) et
ita Davifius quoque in pr .
Ibid . Nec unquam ] Sic Guelp . quoque et

Oxon. E. et fic dederunt poſt Daviſ. Erneſt. Hotting.
VI
LXXX DE DIVINATIONE
AD CAP . 69.
P. 276. Etenim (ex divinatione ) cet. ] Gemi

na nota parenth . Grutero debetur , qua , quod Lam
binus contra verborum ordinem protulit , tollitur .
Pro etenim , ( i . e . kau vu ) Hotting . dedit at enim ,
initio potiſfimum c. 71. commotus . Eiusmodi , ut,
1
hoc loco idem eſt , quod ita , ut :
P. 277. Pleni enectine fimus ] „ i. e . onerati

humoribus ſuperfluis , exhauſtine et fere conſumti
humoris inopia .” Haec Aldus . Admodum ingenioſe
Hottingerus coniecit , Spleneticine pro vulg. pleni
enectine .
Ibid . Somniorum ] In Ven . quoque 1494.
ab hoc verbo usque ad illa , atque hominum inbecil
litatem cet. (c. 72. in .) eadem lacuna eſt, quae in
Ven . 1471. reperitur.
Ibid . Intelligi poffe dicunt ] Sic praeter Victo ..

rium dederunt Hervag. Camerar. Sturm . Lamb . Unde
paulo ante, malim , nonnullae funt etiam .
Ad Cap . 70.
P. 278. Huic eidem Antiphon , Varo , inquit ]

Scriph eidem cum Lambino , eodem enim genere
loquendi paullo ante utitur Cicero , ( Poſt IDEM ad
Antiphontem ) nec facile equidem cum tertia perſo .
na coniunxerit . Hinc Demo ſecutus Urfinum eſt, qui
eandem vocem commendat ad Fin . III, 2. ext. deinde
dedi Antiphon pro Antipho , vide n . ad cap . 64.
Denique Varo , pro nomine barbaro Baro , de quo
pluribus egi ad Cic. Fin . II , 23 .
Ao CAP . 71 .
P. 280 . Quomodo iſti derogent -- confir

ment ] Sic Lambino non vifum eft refcribendum ,
fed fic vere refcripfit , et fic iubet latinitas.
1 LIB . II. CAP . 71. 72 . LXXXI
P. 281. Duci poffit ] pro diduci poffit. Pof

fit legitur in Ed . quoque Hervag. et Camerar.
AD CAP. 72
Ibid . Quod et in iis libris et hac diſputa

tione ] Praepofitionem praetermittunt Ven . 1494.
Herv . Sturm . vid . I , 4 , fortaffe eadem vox excidit
etiam ante hac diſputatione .
Ibid . Et hac diſputatione id egimus j Quido
nam ? Eiusmodi quid excidiffe videtur , ut animum
ea levaremus .
Ibid . Sufpiciendam ] i . e . magna cum reve .
rentia colendam, et faepe fufpicere et admirari iun
guntur. Male ergo Edd. vett. ſuſcipiendain.
P. 283. Si tactum aliquid fuerit ] Ita necef,
ſario ſcribendum putamus ; nulla eſt enim cauffa, cur
Tullius modos variaſſe credatur, quorum variatio ex
vario ſolet ſenſu pendere . Vnde paullo infra, hoc
eodem capite recte legitur , Non quod eos maxime
contemnamus, fed quod videntur - defendere : nam
alterum quod eft quaf , alterum quia .
Haec habui, quae hoc tempore adiicerem .
Vt in ſuperioribus, ita in his quoque ad libros de
divinatione animadverſionibus, libere ingenue

que dixi , quod fentiebam , ubique id maxime
ſtudens, ut aliorum iudicia , ſi operae pretium
videbatur , examinarem . Nullius enim viri eru
diti auctoritas tanta eſſe debet , ut animum caecet
vana eius admiratione abreptum . Praeſertim

VI *
LXXXII
cum fint, ſemperque fuerint, qui maxima aucto
ritate aut parum aut nihil dicerent. At hi ipfi
fere funt Reipubl. litterariae clamatores , qui alios,

in quibus aliquid aut acuminis vident aut erudi
tionis , inhumaniter laceſſere inſectarique ſolent;
ne iſta auctoritas , quam ipfi ſentiunt , quam ca

duca fit , cum haud ſane altiſſimis fit defixa radi
cibus , ne quid igitur, fi et alii laudentur , detri

menti capere videatur.
Quod reliquum eſt , cenſurae ſeveritatem , fi
quid erravero , qua de re non dubium eſt, a me
þaud deprecor ; laudem , fi quid forte feliciter

cefferit , non obfecro ; id autem maxime velim ,
ut , quidquid moneamur , ( idque , credo , fiet ,

ut inter homines artium ingenuarum , ingênue )
id vel ad emendandum Ciceronem , vel ad maio

rem eius intelligentiam aliquid conferat. Vale
lector erudite , iisque fave , qui ſeſe ſtudent de

Tullio bene mereri,
Halae ,
Menſe Maio MDCCCVIL

LXXXII
L E C T O R I
S.
In manus tibi, Lector, Ciceronis libros de Diviratione

et de Futo , meis obfervationibus illuſtratos et emendas
tos trado . Iis recenſendis. tres praecipue Mfr. adhis
buimus, Baliolenfem , Regium , et Cantabrigienfem .
Eorum primum amico cuidam meo conferendum
dedit Joannes Baronius, digniffimus Collegii Baliolenfis
apud Oxonienſes Magiſter ; cui propterea gratias ingen

tes habeo atque ago. Vt autem ipſe Codicem Regium
prae oculis haberem , ſingularis eximii Viri Richardi
Bentleii fecit benevolentia . Tertium vero fuppeditavit,
publica Cantabrigiae noſtrae Bibliotheca.
His acceffit editio Veneta A. D. M. CCCCLXXI.
quam ex ditiffimo fuo librorum penu comiter , ut folet,

atendam dedit vir Nobiliffimus Thomas Harleius, Illu .
( triffimi Comitis Oxonienfis heres , ob morum facilita
tem , pietatem et ceteras omne genus virtutes fumma

laude perquam dignus.
İXXXIV
Quantum his aliisque ſubſidiis inſtructi , de Ci

cerone meruerimus , aliorum fit iudicium . Pro virili
certe contendimus , ut uſibus tuis accomodata horum
Opuſculorum prodiret Editio . Vale.
Cantabrigiae' a. d . X. Kal . Mart.

MDCCXXI.
L E C'T OR I
S.
1
IN
N manus tibi, Lector , CICERONIS libros de Divina
: TIONE DEque Fato , non minus aliorum quam ineis ob.
fervationibus illuſtratos et emendatos trado. lis recenfen
'dish, ( intellego praeſertim duos de DivinATIONE : ad
iftuin enim mutilum DE FATO tot adminiculis uti non
potuimus ) libris , inquam , DE DIVINATIONE recenfendis
fea in primis MSStos adhibuimus , PARISINUM , MERTO
NENSEM ,BALLIOLEN SEM , REGIUM , MEADIANUM et
CANTABRIGIENSEM .
PARISINI fimul ac MERTONENSIS á vtiBonny viro

doctiffino JOANNI WALKERO debeinus. BALLIOLENSEM
vero conferenduin dedit JOANNES BARONIUS, digniſfiinus
Collegii BALLIO LENSIS apud OXONIENSES eo tempore
Magiſter ; eique iam uanagita gratias ingentes habeo ut,

que ago . Ut autein ipfe Codices REGIUM et MEADIA
NUM prae oculis haberem , fingularis eximiorun Virorutna
RICHARDI- Bentleu et RICHARDI MEADII Pecit bere
volentia . Porro CANTABRIGIENSEM fuppeditavit publica
CANTABRIGIAE noſtrae Bibliotheca .
MERTONENSIS Codex non ultra cap . XLVIII. pri

mi libri DE DIVINATIONE pertinet: PARISINUS in mne .
dio capite LXVI . libri fccundi definit. Hic ſexcentos cir .
citer annos prae ſe fert , MERTONENSIS autein quadrin
gentos , ut et REGIUS. BALLIOLENSIS , MEADIANUS
et CANTABRIGIENSIS ,' ut arbitror , iis funt aetate non
nihil inferiores .
MSStis quos memoravimus acceffit editio VENETA

A. D. MCCCCLXXI. Eam ex ditiſhno fuo librorum
penu comiter , ut folet, utendam praebuit Illuftriffimus

EDVARDUS HARLEIUS, Comes OXONIENSIS ; vir os
morum facilitatein , pietatem , et ceteras omne genus vir .
tutes ſumma laude perquam dignus.
Quantuin his reliquisque ſubfidiis inſtructi de Cice

RONE meruerimus , aliorum fit judicium . Operam certe
non mediocrem dedimus , ut ufibus tuis accommodata pro
diret horum Opufculorum Editio.
Cum volumen paene totum fuit typis excuſum , CAN

TABRIGIAM perlatae ſunt THOMAE WOPKENSII TuLa
LIANAE Lectiones ; in quibus cum haec , tum alia quae

dam CICERONIS opera philoſophica nonnumquain con.
jecturis emendat , plerumque adverſus Criticos , ut ei vie
dețur , Tugadic Jourtas receptam propugnat lectionem .

11
LXXXVI
Verum licet a me non raro diverfus abeat; ne tamer

ejus animadverſiones in hofce libros excuterem , caufa jam
dicta praepedivit. Interim aliorum diffenfum , ita me
Deus amet , haud moleſte fero ; nec indignor , niſi forte
ſuperbns et inhumanos mores prodat orationis afperitas.
Sed in hac parte non eft cur He uiro doctiffimo queramur :
nam nimiis fere laudibus eos , quos cenfet refutandos, in.

hignit atque cohoneftat. Vale.
Cantabrigiae pridie Kal. Mart.

MDCCXXX .
N. TUL
M. TULLII CICERONIS
DE
DI V IN A TI O N E
LIBER PRIMU S.
etus opinio eſt, jam usque ab heroicis ducta

temporibus, eaque et populi Romani et omnium
gentium firmata confenfu , verſari quandam inter
homines, divinationem , quam Graeci MONTIKAN
appellant, id elt , praefenſionem et ſcientiam
rerum futurarum . Magnifica quidem res et falu
taris, fi modo elt ulla : quaque proxime ad Deo
Cap . i . Magnifica quaedam ]. cap. 20. corrigit, quaque proxi

Fuit prius in Pal. pr. quidem , me , fed non accedunt codd.
neque aliter Wolveriani: non noſtri , recepta tamen ifthaec
admodum diſplicet. Gruter. correctura ab Manutio , ab Lam .
Ibid . Magnifica quidem res] bino , et fic Marſus edidit ante
Vulgo quaedam : Sed melior vi annos centum , Gruter.
detur ea lectio , quam nos fide Ib. Quaque proxime ad Deo
MSStorum Pal . pr. et Wower. rum vim natura mortalis pof
recepimus. Davies. fit accedere ). Siç fere MS.
Quaque proxime ad Deorum Elienſ. nec aliter edidit Pet.
pim] Sic reſtituit hunc locum Marſus , antequam Turnebus
Adr. Turnebus Adverf. 1. v. ſua publico dederat Adverſaria.
C. 20. nam vulgo legitur, quae- Pacuvius apud Agellium N , A.
que proxima ad Deorum vim lib. xiv . c. 1 .
natura mortali etc. Plane Si qui , quae eventura ſunt,
mendoſe. Lambinus. provideant , aequiparent
Ibid. Quaeque proxima ad Jovi.
Deorum etc.] Turnebus lib . V. Ita legendum , ut verſus fit Tro
DE DIVINATIONE
rum vim natura mortalis poffit accedere. Itaque

ut alia nos melius multa, quam Graeci : fic huic
praeſtantiſlimae rei nomen noſtri a divis ; Graeci,
chaicus , qui in editis male diſ- vinum five immiſſum , ejusque

cerpitur . Volgo, quaeque pro- 'Apollinem inſpiratorem efle ,
xima ad Deorum vim natura atque hunc vocari divinatio
mortali pojfit accedere ; quod nem : ab antiquis verò appel.
commodum pon parit ſenſum ., latum furorem . Magna Grae
Dav. corum vetuftas pavio.v appella
Huic praeſtantiſſimae' rei bat , quae nunc povzien dicta
etc.] Hunc locum laudat Ser- eſt. Antiquo autem more lo
vius in Virgilii Aen . III , 443 . cutus eſt Ariſtides Hymn. in
ειδί μαντεις etiam απο μανιας dici Jovem pag. 5. 4o7 € pO MA
teſtatur. Platonis vero ρησις , NIKON γενεσθαι TOV 1970%
ad quam reſpexit noſter , exſtat Hinc etiam Tertullianus de
in Phaedro . p . 343. G. Tev , Animâ cap . xxi . AMENTIAM
'inquit ille , Tocowy or to cvo- vocat ſpiritalem vim , 'qua con
ματαιτιθεμενοι, ουκ αισχρον ήγουν- ftat prophetia . Vide lis et
go ou se óveidos, MANIÁN . ou ejusdem libri cap . xlv. et Sui
γαρ αν τη καλλιστη τεχνη , Ý To dam in μανιαι ου πασιν ομοιαι.
μελλον κρινεται και αυτο τουτο του Νimirum τουτο μαντεως ιδιον το
νομα εμπλεκοντες , ΜΑΝΙΚΗΝ έξεστηκεναι ,> ut ait Joannes
ŠKOREOOvo od us wochou óvros , Chryfoftomus Hom . xxix. in l .
όταν θεια μοιρα γιγνεται , ούτω Εpift. ad Corinth . Τom . ΙΙ !.
YouLOOUTES ESEVto ' oi de vvy,cztei- p . 430. ed. Eton . Philo in libro
ροκαλως το Τεπεμβαλοντες , ΜΑΝ- Qtis rerum Divin . heres pag,
ΤΑΚΗΝ εκαλεσαν . Falfus igitur 383. D. 'Εκστηθι σαυτης , καθα
eft Scholiaftes in Euripidis Ηe- περ οι κορυβαντιωντες και κατεχο
cubam vf. 676. qui notat , Onos LEXO , BO : EVTELOCK XOL JeoCogna
Πλατων εν ΓΟΡΓΙΑ , ως η μαν- θεισα κατα τινα ΠΡΟΦΟΡΗΤΙ .
τικη μανικη ουσα πρωτον, προστε- KON επιθειασμον . Lege προφη
9εντος του Τ , μαντικη γεγονεν . Tixov & TEDXOMOV, Vide fis ejus
Nam , memoriae vitio , Gor: dem libri pag. 404. G. Viri tá
giam pro Phaedro laudavit. men Ecclefiaftici veras ¿ OTOCTEIS
Caelius Aurelianis Morb . à furore diſtinguebant , puta
Chron. lib . I. cap . V. p . 325. bantque SEOTIVEVOTOUS prophetas
Plato in Phacdro duplicem fuó ſtatu mentis 1101 abripi .
rorem dixit : unum fieri men- Adeas licet Henr. Valefium ad
tis intentione , ex corporis Eufebii H. E. V, 16 , 17. De
eaufa vel originaalcerum di- vies.
1
LIBER I , 1 .
ut Plato interpretatur, a furore duxerunt. Gen

tem quidem nullam video neque tam humanam
atque doctam , neque tam inmanem atque bar
baram , quae non ſignificari futura , et a quibus
dam intelligi praedicique poffe cenfeat. Prin
cipio Affyrii, ut ab ultimis auctoritatem repetam ,
propter planitiem magnitudinemque regionum ,
Atque barbaram ] Sic Elienſ. mio : uliimi, inquit , auctori .

et Ven . 1471. Recte ; fiqnidem tate , o ágxca.OtQ7O1, os nogows '
tam humanam ATQUE doctam TOTOK, Grilter,
fupra dixerat . Vulgo tamque, Ib. Ut ab ultimis auctoritatem ,
Idem . repetam ] Ultimos , antiquiffi
Principio Allyrii ] His Pro mos paſſim denotare , vel iis
metheus Aſtrologiam indicavit, notum , qui nondum aere le
fi fides Servio in Virgilii vantur ; adeo , ut plus quam
Eclog . vi , 42. Adi fis et Ae pueriliter lapſus fit Aldus ne
Schylum Prom . Vinct. vſ. 456, pos , qui ultimos interpretatur
483 . At Babylonii ( qui ſub barbaros, quia Cicero natio
Aſſyriorum nomine continen. nem barbaram ultimo loco re
tur ) banc artem Peugoy dice cenſuit. Sed huna miſſum fa
Zwpocompou , Meg áv xocu Ootao' cere par eſt, ut alind videamus.
γης οι επεστησαν τη ουρανιου Ko Cum Pithocanus Codex habe
νησει τα περι τους τικτομενους συμ- ret , ut ab ultimis auctoritate
Božively , ( Lego , O HIIIETAN . ' repetam , ea lectio Jano Guliel
Το τη ουρανιου κινησει τα περι mio placebat . At illa Ioquendi
TOUS TIKTOLEVOUS ovpBaiVEV MEA . ratio ne Latina quidem eſt ;
ΛΟΝΤΑ ) αφ' ων Αιγυπτιοι και nam qui repetit, retrorſum pe.
Elmues edežacuro, ut ait Suidas tit , adeoque cafus Accuſativus
in ’Aor povopic.. Vide Nonnum plane flagitatur. Virgilius Ge .
in Gregorii Nazianzeni Stelit . org. IV , 286.
1. p. 150. Tatianum Orat . ad
Prima repetens ab origine
Graec. cap . I. Fulianum apud
famam .
Cyrillum lib . v. pag. 178. B. et
Cosmam Indopleuſten lib. III. Scriptor ad Herennium lib. I.
pag. 159. Idem , c. 9 . Rem breviton narrara
Ue ab ultimis auctoritatem poterimus-.fi non ab ultimos
repetam ) Sic et noſtri, at initio repetere volemus. Vide
Franciſci Pithoei codex aucto et Juſtinum lib . II. cap. l
ritate , quod placebat Guliel Davies.
#
DE DIVINATIONE
quas incolebant, cum caelum ex omni parte

patens atque apertum intuerentur , trajectiones
motusque Itellarum obfervitaverunt: quibus no
tatis , quid cuique ſignificaretur , memoriae pro
diderunt. Qua in natione Chaldaei, non ex
artis ſed ex gentis vocabulo nominati, diuturna
obſervatione liderum , ſcientiam putantur effe
cille , ut praedici poflet quid cuique eventurum
et quo quisque fato natus eſſet. Eandem artem
etiam Aegyptii longinquitate temporum innume
Motusque ftellarum obſerva Eandem artem Aegyptii] Cle .

verunt] Ita etiam noſtri, duo mens Alexandrinus Strom . lib.
priores. at tertius et exemplar 1. p. 361. et ex eo Eufebius
S. Victoris , quo uſus Janus Praep . Evang. lib . x . c. 6. ''Aia
Gulielmius , obfervitaverunt : γυπτιοι γουν πρωτοι Αστρολογιας
quae vox iterum occurrit infra εις ανθρωπους εξήνεγκαν, ομοιως
cap. 45. Gruter. δε και Χαλδαιοι. Iamblichus vit.
Ib. Motusque ſtellarum obſer- Pythag. 9. 158. Tx yap oupavice
vitaverunt ] Vulgo obfervαve- θεωρηματα κατα κοινον τνες Αι
runt , at cum verbum frequen , quitto15. xox Xocaocuous divas@ epova,
tativum in noſtris et aliorum Orta Ut eos vero praeteream,
MsStis compareret , cur id' re. qui Magos fraudis hujusce fa
pudiarem , non erat. Vide fis ciunt Architectos ; inter ſe dis
infra cap. xlv. et nos ad lib . I, crepant Auctores , Aegyptiine,
de Legg. cap. 4. Dav ., an Chaldaei , primi TeXwrY YE
Qua in natione Chaldaei, non vfummy invenerint. Theodo
ex artis ſed ex gentis vocabulo recus - Therap. I. p. 6. 'Aorgoro.
nominati] Ita loquitur , quod gee de , XO yeteso-yos, Xod
omnes Genechliacos, quaecun- dowwy zúgyjuos derzęta . Auctor
que demum iis patria contige. de rerum repertoribus apud
rat, Chaldaeos nominabant. Adi Cotelerium PP . Apoſt. Tom . I.
modo Agellium I , 9. ' xiv , 1. pag. 545. Xoch doc ( èQevpor )
Alioqui proprie Chaldaci voca- 'Αστρολογιας και Γενεθλιογιαν .
bantur inter Babylonios ii qui Pro Chaldaeis etiam teftimo
fiderum ſcientiae ſe dabant. Vi- nium dicunt Joſephus Ant. Jud.
de noſtrum infra cap. 41. Stra . lib. I. cap , vill , 2. Agellius
bonem lib. xvi. pag. 1074. et XIV, 1. et Proclus in Platonis
Diodorum Siculum Bibl. lib . II. Timaeum lib . IV. p . 277. At
page. 98 , 11g . Idem . ſuppofiticius iſte Clemens Hom.
LIBER I , I. 2 . 5
rabilibus paene ſaeculis conſecuti putantur . Cili
cum autem et Pifidarum gens, et his finitima

Pamphylia , quibus nationibus praefuimus ipli,
volatibus avium cantibusque , certiffimis fignis,
declarari res futuras putant . Quam vero Grae
cia coloniam mifit in Aeoliam , Ioniam , Afiam ,
Siciliam , Italiam , fine Pythio , aut Dodonaeo ,
aut Hamnonis oraculo ? aut quod bellum ſuſce
ptum ab ea fine confilio deorum eſt ?
Nec unum genus eſt divinationis publice, 2
privatimque celebratum . Nam , ut omittam ce
teros populos, noſter quam multa genera con
plexus eſt ? Principio , hujus urbis parens Ro
mulus , non ſolum auſpicato urbem condidiſſe,
ſed ipſe etiam optimus augur fuiſſé traditur.
Deinde auguribus et reliqui Reges uſi: et , ex
actis Regibus , nihil publice fine auſpiciis nec
X. C. 16. et Recogn. lib . v. C. 20 . Cantibusque , certiffimis rige
haec Aegyptiis attribuit. Vide nis ) Vulgatiores , cantibusque,
fis et Lactantium Div. Inſt. lib. ut certiffimis fignis. Sed illa
II. cap. Xull , 10. ac Diodorum connexio non eſt in Pall. auc
Siculum Bibl. lib. I. pagg. 46. S. Vietoris . cdd , neque, admifit
63 , 73. Arnobius lib. II. p . 116. Marſi Victoriive editio . Gru
Ed. Herald . Quando fiderum ter.
motus aut ratio cocpta eſt Ge Mifit in Aeoliam] Sic emen.
nethliaca ſciri ? Non poſt - davit Adr. Turnebus et hunc
Theutatem Aegyptium , aut locum lib. Adverſ. cap . 20 .
poſt Atlantem ? qui Libycus nam vulgo legitur in Aetuliam :
erat. Adeatur et Eufebius P. E. Lambinas,
lib . IX. c. 17. Sane ſecundam Ib.Coloniam mifit in Aeoliam )
Plinium H. N. lib. vii . J. Lvii . Eſt, non tam a conjectura Tur
p. 416. Aſtrologiam ( invenit) nebi, quam prodidit d . cap . 20 .
Atlar , Libyac filius ; ut alii, quam ab auctoritate pal , pr. at
degyptii ; ut alii , Affyrii. At que Pithoeani cod. a Gulielmio
pro Luciani mente , Tom. I. conſulti: expreſſeratque item
p. 848. feqq. Aethiopes primi, Marfi editio , poſt publicati ,
dein Aegyptii , tum vero Baby. Actoliam. Gruter.
lonii hanc artem calluerunt. Cap . 2. Nihil publice ſine
Davies. aufpiciis) Poftquam Attius Nar
.
6 DE DIVINATIONE
domi nec militiae gerebatur. Cumque magna

vis videretur elle et in inpetrandis conſulendis
que rebus, et in monſtris interpretandis ac pro
curandis, in haruſpicum diſciplina; omnem hanc
ex Etruria fcientiam adhibebant , ne genus eſſet
ullum divinationis , quod neglectum ab iis vide
retur . Et cum duobus modis aniini, fine ratione
et ſcientia , motu ipfi ſuo foluto et libero incita-, ;
rentur ; uno furente , altero fomniante: furoris
divinationem Sibyllinis maxime verſibus conti
vius cotem novacula diſcidiſſet, effe et inpcirandis conſuleni

auguriis facerdotioque' augu- disque rebus , et monſtris in
rum tantus honos acceffit, ut terpretandis ac procurandis in
nihil belli domive poſtea , niſi haruſpicum diſciplina . Vix
auſpicato, gereretur, ut ait opus eſt, ut moneam in omnis
Livius 1 , 36. Idem lib.vi.c.41 . bus noſtris effe , fine harufpia
Aufpiciis bello ac pace , domi cum diſciplina ; quippe ea le
militiaeque omnia geri , quis ctio menti Ciceronis adverſatur.
eft qui ignoret ? Vide Vale- At , nifi fallor , negari non po
rium Maximum lib. II. c. I, 1 . teſt, quin praepofitiones illae,
et Servium ad Virgilii Aen . I, quas delendas cenſeo , Latinita
350. Davies. tis elegantiam turbent ac de
Et in impetrandis] Pal. pr . ſtruant. Davies. *
et inpetrandis. ſec. et in pa Ne genus eſſet ullum divina
trändis. S. Victoris et in im- tionis , quod] Ejecto effet et
petudis, emendatumque a vete- quod , nihil periret venuſtati
ri manu , impetadis. non du- ſententiae. Gruter.
bium eſt , quin agat de Sacris Furoris divinationenl] Poſt
inipetritis. itaque viderint Cri: quam locum protulerat Servịus
tici, qua conjugatione hoc ver in Aen . III, 443. cujus fupra
bum auctori noftro redonari meminimus ad cap. 1. ita per
/
debeat. Gruter . git : prorfus furoris divinatio .

Ib. Et in inpetrandis et nem Sibyllinis maxime verſi
s
in monftri interpr etandis] Pal. bus contineri arbitrati. Legen
Sec. ac Elienſ. habent , et in dum rurſus : furoris divinatio
patrandis. Primus vero et Can nem etc. primaque vox Gram
tab. dant , et impetrandis. To- matici illius , non Ciceronis eft
tum igitur locum ſic refinge : " habenda. Dav.
cumque magna vis videretur
LIBER I , 2. 3 .
7
neri arbitrati, eorum decem interpretes delectos

e civitate effe voluerunt. Ex quo genere ſaepe
hariolorum etiam et vatum furibundas prae
dictiones, ut Octaviano bello Corneli Culleoli;
audiendas putaverunt. Nec vero fomnia gravio
ra , fi qua ad rempublicam pertinere vifà funt;
a ſummo. confilio neglecta ſunt. Quinetiam
memoria noſtra templum Junonis Soſpitae L.
uit , de fe
natus ſententia refecit ex Caeciliae Balearici

filiaé fomnio .
Atque haec, ut ego arbitror, veteres rerum 3

magis eventis moniti , quam ratione docti, pro
baverunt. Philoſophorum vero exquiſita quae
dam argumenta , cur effet verå divinatio , con
· lecta ſunt : e quibus , ut de antiquiffimis loquar,
Colophonius Xenophanes , unus, qui deos effe
Octaviano bello ] Vide Flo : qni, devictis infulis Balearibus,

rum lib . 11) . cap . XXI, 9. feqq. Balearicus vocabatur. Vide Flo
Idem . rum et ejus interpretes lib . III.
Si qua ad Remp. pertinere cap. 8. Sed ex pede Herculem .
vifa funt] Vulgo fi quae ; fed idem ,
Balliolênfis optime dat ſi qua, Cap . 3. Ratione docti pro.
nimirum racione ; nec aliter baverunt ] Vulgati amplius do
Lambinus olim repraeſentavit. eti putaverunt et probaverunt,
Idem . ſed contra edd. Marfi atque Vi
Ex Caeciliae Balearici filiae ctorii, item . Pall. tres, et S.
fomnio ] Hanc hiſtoriam tangit Victoris. Gruter.
libri cap . Colophonius Xenophanes
iterum nofter huju
xliv. led eam fuſe narrat Jitu divinationem : funditusſuſtulit.
lius Obſequens de Prod . cap . 115. Reliqui vero omnes praeter Epi
Graviter vero lapſus eſt Meta- , curum etc.] Vide infra eap. 39.
phraſtes Gallicus , cum locum Similiter Plutarchus de Placit.
fic reddat : ſur le rapport d'un Phil l. v. cap. 1. Levo Porns noch
ſonge , qu'avoit fait une cer- 'Eixoypos dvoupovou TVY MOCUTIXYv.
taine Cecilie fille d'un homme Laertius de Epicuro lib. x. ' .
des Iſles Baleares : nam Caeci- : 135. Mayrixiy dy TIOCO xv èy od
dia Metella , filia fuit Metelli, 2015 Svarupes, we xou év Tn poxpose
8 DE DIVINATIONE
diceret , divinationem funditus fuſtulit. Reliqui

vero omnes, praeter Epicurum balbutientem de
natura Deorum , divinationem probaverunt; ſed
non uno modo. Nam cum Socrates , omnesque
Socratici , Zenoque , et hi , qui ab eo eſſent pro
fecti, manerent in antiquorum philoſophorumn
fententia , vetere Academia et Peripateticis con
fentientibus; cumque huic rei magnam auctori
tatem Pythagoras jam ante tribuillet , qui etiam
επιτομη " και φησί , μαντικη ως prime facit egregia Diogenis fen
& UU Freepx os. Nec hoe ulla ratio. tentia , qui dixit , us érav pey
ne mirum poteſt videri ; cum, id vußeguntos ¿ v TW Boq xo icca
fi Deos non ſuſtulerit, ut multi spous xock Pincoopeus , OUVETUTC +
Statuunt; certe , quod omnes τον των ζωων είναι τον άνθρωπον ·
concedunt , Providentiam nega. Orav de treshev övergox 705 xcko Maku
rit . Dav. τεις και τους προσέχοντας τούτοις
Vetere Academia di Peripα- ουδεν ματαιοτερον νομιζειν άνθρω
teticis conſentientibus] Sic omo hov . Exftat apud Laertium l. via
nes quidem noſtri et aliorum f. 24. Idem.
MSSti ; nullus tamen dubito , Huic rei magnam auctorita
quin locus fit mendofus: nam tem , Pythagoras jam ante tri
vetus Academia nihil aliud eſt buiſſet] Praecipiebat ille uova
qaam Socratici , quorum Supra TiXNU TIOKO OCU TIDY, ut tradit Dio.
meminit Tullius ; et infra cap . genes Laertius viri , 24. et ex
39. veterem Academiam Peri-' eo Suidas Tom. III. p. 234. Ex
pateticos , Stoicos memorare cipienda tamen eſt , ut pleris
Satis habuit. Vide et lib . 1. de que videtur , ý Jutixy feu haru
Legg. c. 13 . ac Tuſc. V , 26. fpicina , cum animalia non eſſe
Repono veteri Academiae Peri- ' trucidanda cenſuerit. Vide Plus
pateticis conſentientibus ; quae tarchum Plac, Phil. lib. v. cap. I,
ſane minima eſt mutatio , ſen- et lamblichum vit. Pythag. . 147.
Sumque dat rei congruum . Ce. Iden .
terum Ariſtotelici cunctique Cy Qui etiam ipſe augur vellet:
nici divinationem quodammodo effe ] Pal. ſec . tert. Wouver .
labefactarunt, fiquidem Twy MOCve quin etiam . Gruter .
τειων κατεγελασαν , τιti quidem. Ib. Qui etiam ipſe augur vellec
teſtantur Origenes in Cellum effe ] MSS. Pall. ſec. tert. Wo
lib . vii p. 333. et Eufebius P. wer. Balliol. ec . Ven . 1471. haa.
E , lib. w. capp . 2 , 3. Huc ad bent quinetiam ; ſed , ut vides :
LIBER I , 3 .
ipſe augur vellet eſſe ; plurimisque locis gravis

auctor Democritus praefenſionem rerum futura
rum comprobaret: Dicaearchus Peripateticus
cetera divinationis genera fuſtulit , fomniorum
et furoris reliquit., Cratippus quoque familiaris
nofter , quem ego parem lummis Peripateticis
judico , îsdem rebus fidem tribuit , reliqua divi
nationis genera rejecit. Sed cum Stoici omnia
fere illa defenderent , quod et Zeno in fuis com
mentariis quafi ſemina quaedam fparfiſfet, et ea
Cleanthes paulo uberiora feciſſet ; acceffit acer
rimo vir ingenio Chryfippus, qui totam de divi
natione duobus libris explicavit ſententiam , una
praeterea de oraculis , uno de fomniis : quem
ſubſequens, unum librum Babylonius Diogenes
edidit, ejus auditor ; duo Antipater; quinque
tur , perperam. Pythagoras au rum futurarum comprobaret ]

tem μαντικη έχρητο τη δια των - Nec mirum , cum ipſe multa
diway, uti docent Laertius et feratur praedixiſſe. Vide Me
Suidas. " lamblichus vit. Pythag. nagium in Laertii ix, 39. Idem.
8. 62 : 'Αετον τε υπεριπταμενον Cratippus quoque ] Vulgo
Okuufico , tipooroudouvtos av Tov Çratippusque. Nos autem , ſen
τους γνωριμους από τυχης περι τε ſu poſtulante , MSStos Elienſ:
ciwwy xol ovulowy xoce stoon. Reg. et Cantab. Sequuti ſumus .
μείων , 6oro rogo Sewy ciới cigoye- Quod autem de Dicaearcho Cra
λιαι τινες και ΑΥΤΟΙ τοις ως αλη- tippoque refert nofter , id ite
θως θεοφιλεσι των ανθρωπων , με rum repetit lib. II . C. 48. Plu
POYOY ESV degetoci xoca xaraiyoove 'tarchus Plac, Phil, lib . v. Ć."..
τα παλιν αφειναι . Ηaec defum- 'Αριστοτελης και Δικαιαρχος το
ta ſunt ex Porphyrio vit Pyth, xor? ¿ Fouricomor povov stepeise
9. 25. apud quem leguntur ánge. Yovor xoce tous övelpaus. Adeo ut
duoc tives ** ATTAI. Utrobique hi Peripatetici non abierint a
reſcribendum videtur 'ATAAI. Magiſtro ſuo diverfi. Idem .
!
Eandem vero fabulam referunt Duo Antipater ] Vulgo duos ,

alii; eumque cum aquila fubin- fed alterum expreſſit etiam Pe
de colloquentem viſum fuiſſe trus Victorius, viſiturque in
tradit Ammianus Marcellinus Pall. et S. Victoris, cui manu "
lib. XXII. C. 16.Davies. demum recenti adjecta illa lic
Democritus praefenfionem re- tera . Gruter:
DE DIVINATIONE
noſter Poſidonius. Sed a ' Stoicis , vel princeps

ejus diſciplinae , Poſidonii doctor ; diſcipulus
Antipatri, degenerayit Panaetius : nec tamen
auſus eſt negare vim eſſe divinandi, ſed dubitare
ſe dixit. Quod illi in aliqua re , invitillimis
Stoicis , Stoico facere licuit , id nos ut in reli
quis rebus faciamus na Stoicis non concedetur ?
praeſertim cum id , de quo Panaetio non liquet,
reliquis ejusdem diſciplinae folis luce videatur
clarius. Sed haec quidem laus Academiae ,
praeſtantiſfimi philoſophi judicio et teſtimonio
conprobata elt.
4 Et enim nobismet ipſis quaerentibus quid fit
de divinatione judicandum , quod a Carneade
multa acute et copioſe contra Stoicos diſputata
fint; verentibusque , ne temere vel falſae rei vel
non fatis cognitae adfentiamur , faciendum vide
tur , ut diligenter etiam atque etiam argumenta
Sed a Stoicis , vel principi- tius PRINCEPS prope , inco

bus ejus difciplinae] Non in- quideni judicio , Stoicorum , ella
telligo , quid velit auctor. clade re dubitare fe dicat , quam
rius et verius Pal. ſec, vel prin- omnes practer eum Stoici cer
ceps ejus diſcipl. ut innuat Pa- tiffimam putant , vera effe ha
naetium . neque recedit ab hac ruſpicum auſpicia (Leg. haru
!
ſcriptura Pal, pr , nifi quod lit. fpicium , auſpicia ,) oracula ,

tera auctior , principes. Idem. Somnia , vaticinationes , ſeque
Ib. A Stoicis vel princeps ejus ab affenfu fuftineat. Hanc au
diſciplinac degeneravit Pa tem Panaetii fuiſſe mentem con
naetius] Vulgo principibus ejus firmant etiam Diogenes Laero
diſciplinae. Nos vero Pal. Se- tius lib. vii . 9. 149. et Epipha
cundi lectionem fumus amplexi, nius Tom. I. p . 1090. Davies.
quam clariorem verioremque Id nos ut in reliquis rcbus)
merito judicavit Gruterus ; ego Balliol. id nobis, in reliquis re
Sane eam certiſſime veram pro bus faciamus, a Stoicis non
nuncio. Noſter infra lib. II. concedetur ? quod mihi placet :
C. 47. Quae PRINCEPS Stoico- et ita Lambinus , fola conje
rum Panactius dixerit. Idem . ctura ductus ,' reſcribi voluit .
Acad. lib .II. c. 33 , Cum Pange- Idem . :
LIBER I , 4. 5 .
cum argumentis comparemus , ut facimus in his

tribus libris , quos de natura deorum ſcripfimus.
Nam cum omnibus in rebus temeritas in adſen .
tiendo errorque turpis eſt , tum in eo loco maxia
me , in quo judicandum eft, quantum auſpiciis
rebusque divinis religionique tribuamus: eſt

enim periculum , ne aut, neglectis hiš, inpia
fraude ; aut , ſuſceptis, anili luperſtitione obli
gemur.
Quibus de rebus et alias ſaepe, et paulo 5
accuratius nuper , cum eſſem cum Q. fratre in
Tuſculano , dilputatum eſt. Nam cum ambulan
di cauſa in Lyceum venilſemus : ( id enim fupe
riori Gymnaſio nomen eſt ) Perlegi, inquit ille,
tuum paulo ante tertium de natura Deorum : in
quo diſputatio Cottae , ' quamquam- labefactavit
ſententiam meam , non funditus tamen ſuſtulite,
Optime vero , inquam : et enim iple Cotta fic
diſputat, ut Stoicorum magis argumenta con
futet, quam hominum deleat religionem . · Tum
Quintus, Dicitur quidem iituc , inquit , a Cotta ,
et vero faepius: credo , ne communia jura migras
Cap . 4. Ut facimus] Sic Pa- optimae monetae, reliquos oma

ril. et Med. Vulgo fecimus. nes libros emendare , temerae
Idem . rium videtur ; nifi id vel res
Quos de natura Deorum ſcrip- ipfa , vel ſermonis elegantia ' ,
fimus] S. Victoris codex prae: Aagitėt : quarum rationum neus
Seripfimus , quod confirmabat tra locum hic habet. Davies.
Gulielmius illo Virgilii : Quam Nam cum omnibus in rebus
fibi quae Vari praefcripfit pagi. temeritas in aſſentiendo, error .
na nomen . malebat tamen , pero que turpis eft etc.] Hic locus
fcripfimus. Gruter. confirmat emendationem illam
Quos de natura Deorum ſcrip- meam in principio libri I.'de
limue] S. Victoris Codex prae. natura Deorum. Quid eſt enim
fcripfimus; unde Gulielmius temeritate turpius ?? ubi vulgo
malebat perſcripfimus ; ſed ex legitur fortius. Lambinns.
unico exemplari, eoque non Cap. 5. Ne communia jura
I2 DE DIVINATIONE
re videatur :
ſed ſtudio contra Stoicos diſſerendi,
Deos mihi videtur funditus tollere. Ejus ora
tioni non ſane deſidero , quid reſpondeam : fatis
enim defenſa religio eſt in fecundo libro a Luci
lio ; cujus diſputatio tibi ipfi, ut in extremo ter
tio ſcribis , ad veritatem elt viſa propenſior. Sed
quod praetermiſſum eſt in illis libris , credo quia
commodius arbitratus es ſeparatim id quaeri de
que eo differi, id eſt , de divinatione , quae eſt
earum rerum quae fortuitae putantur praedictio
atque praefenfio ; id , fi placet, videamus quam
habeat vim , et quale fit. Ego enim fic exiltimo :
fi fint ea genera divinandi vera, de quibus acce
pimus quaeque colimus , effe Deos : viciffimque,,
li Di fint, elle qui divinent.
6 ' Arcem tu quidem Stoicorum , inquam ,
Quinte , defendis , fi quidem iſta fic reciprocan
migrare videatur ) Sic habet emendavit Hadr. ' Turnebus Ad..

Codex MStus et ita legendam . verſ. lib . v. c. 20. ejusque con
Sic loquitur Offic . lib . I. c. 10.
jecturam firmant Pall, tres, S.
Quaeque pertinent ad veritatemVictoris liber, noſtri ſeptem et
et fidem , ea migrare interdum ,
Ven . 1471. Pallim ferebatur com .
et non ſervare fit juſtum . Etmuni jure, ipſumque Victorium
III. de Fin . c. 20. Quoniamque
traxit ea contagio. ' De phrafi
ca natura effet hominis, ut cum
videas oportet Paullum Manu
genere humano quaſi civile juscium ad Ciceronis de Fin . III .
intercederet ; qui id conſerva.
20. de Legg. III , 4. et Cafp.
ret, eum juſtum : qui migraret,
Scioppium Suſp. Lect. II , 1 .
injuſtum fore . Idem . Davies .
Ib.Ne communia jura migrare Ego enim fic exiſtimo ) Sin
videatur } Communi jure vulgo gularis eſt Elienfis MSti lectio,
legitur , fed praeter Pall. tres
qui dat, eſt enim fic exiſtiman
et mſ. S. Victoris; in quibus dum . Sed vulgata nullam poſcit
noſtrum clare viſitur, ficque mutationem. Idem .
conjecerat Turnebus lib. V. Cap.6. Arcem tu quidem Stoi.
cap. Co. Gruter , corum - defendis] Argumentum
Ibid. Ne communia jura mi- profers, quo praecipua nituntur
grarc videatur ] Sic primus Stoici. Eadem Metaphora uſus
LIBER I , 6 . 13
tur ; ut et , fi divinatio fit , Di ſint , et ,' fi Di

lint , fit divinatio : quorum neutrum tam facile,
quam tu arbitraris , conceditur . Nam et natura
fignificari futura fine Deo poffunt: et , ut fint
Di, poteſt fieri , ut nulla ab his divinatio generi
humano tributa fit. Atque ille , Mihi vero , in
quit, ſatis eſt argumenti, et effe deos, et eos
confulere rebus humanis , quod eſſe clara et per
ſpicua divinationis genera judico . De quibus
quid ipfe fentiam , fi placet, exponam ; ita tamen,
fi vacas animo , neque habes aliquid , quod huic
ſermoni praevertendum putes. * Ego vero , in
quam , philofophiae, Quinte , ſemper vaco : hoc
autem tempore, cum ſit nihil aliud quod libenter
agere poffim , multo magis aveo audire, de divi
eſt Auguſtinus contra Acad. Tixnu orovdossov) ožica TW행 COŽENEV

lib . 1. c, IX, 24. Ubi enim arcem είναι τω οίομενω θεους είναι οoi
locaverunt Academici, quorum & EVYJE.« Fatepos TOUTWV ,
tueris fententiam , nifi in error div.Potapos. Sic enim corruptiſ
ris definitione ? Idem de vita fimum hunc looum Sanandum
Beata n. 10. Ipfam prorſus , pitamus , partim noſtra , par
mater, arcem philofophiae te tim Lud . Kuſteri conjectura fre
nuiſti, Hanc vero rationem ex ti . Vide ' porro noſtrum infra
Stoicis ita tradit Sextus Empi. cap . 38. et lib . II. de Legg. cap.13 .
ricus adv. Mathem . lib. IX. 9.132 . ' Davies.
Ει μη εισι θεοι , ουδε μαντική Et , ut fint Dii , poteft fieri)
Úrapxei , ÉTUOTYUN ovoce Sempn- Locus quidem , uti nunc legitur,
Tikr xal ètnon toren Tour virta JEWY Satis eſt apertus ; at Med et ita
ocy Sportois diSouEwy Oyusowy , oude ut ſint Di, Pariſ. Elienſ. Balliol.
Minu SEOANTTIxn xoci doTPOMOCvTixn , Reg. Cantab, et Ven. dant , et ut
où dorixon , ( forſan ou Jutixy , ut ita fint Di , poteft fieri. Nihil
etiam Cl. Fabricius legendum equidem melius poffum com ,
eonjecit) o'x ý či óverpwr apogén- miniſci, quam fi reponatur, et,
G1S. STOROV de ye toonUTO Thingos ut tamen fint Di , poteft fieri.
πραγματων αναιρειν πεπιστευμενων Infra 1 , 17 , Ut nihilominus
non Freepee Tracow ovow tos cion mundum regat etc. Idem .
epoc geci. Cum Stoicis facit Multo magis aveo audire )
lamblichus vit. Pythag. . 138. Pall. tres et S. Victoris habeo ;
Aúrný agacquatesos (To FregoMavo veteri rationeſcribendi, Gruter.
14 DE DIVINATIONE
nationè quid fentias. Nihil , inquit , equidem

novi , nec quod praeter ceteros ip'e fentiam :
nam cum antiquiſſimam fententiam , tum omnium
populorum et gentium conſenſu conprobatam
ſequor. Duo funt divinandi genera ; quorum
alterun artis eſt , alterum naturae.. Quae eſt
alitem gens , aut quae civitas , quae non aut ex
tis pecudum , aut monſtra , aut fulgura interpre
tantium , aut angurum , aut aſtrologorum , aut
ſortium , ( ea enim fere artis ſunt) aut fomnio
rum , aut vaticinationum ( haec enim duo natu .
ralia putantur ) praedictione moveatur ? Qua
rum quidem rerum eventa magis arbitror , quam
cauſas quaeri oportere : eſt enim vis et natura
quaedam , quae cum obfervatis longo tempore
ſignificationibus , tum aliquo inſtinctu inflatuque
divino futura praenuntiat.
7 Quare omittat urgere Carneades, quod fa
ciebat etiam Panaetius , requirens , Juppiterne
cornicem a laeva, corvum a dextra canere juſfil
Duo funt divinandi genera ] tisque praedicerent. Malim ta

Vulgo duo funt enim etc. Sed men quac non aut exta pecuo
illam vocem neſcit Pariſ. Dav. dum , aut monſtra , aut etc ,
Quae non aut extis pecudum) Similiter exta interpretari dixit
Sic'mſl. nam Joſias Mercerus noſter infra II , 12 . Dav .
coniicit valde verifimiliter, aut Cap. 7. Cornicem a ' lueva,
extispicum . Gruter . corvum'a dextera canere juf
Ibid. Quae non aut extis pecu- fiffet) Hoc modo rata fiebant
dum,aut monfira aut fulgura in- auguria. Plautus Afin, Act. II .
tèrpretantium ] Vir.Cl.Jof.Mer. Sc. I , 11 .
cerus ad Nonium in Extiſpices Impetritum , inauguratum eft ;
acutillime legendum conjecit
quovis admittunt aves .
extifpicum . Ejus conjecturam Picus et cornix eſt ab laeva ;
firmare videatur noſter lib . II.
corvus porro ab dextera .
eap . xi . Artificiofae , inquit,
divinationis illa fere genera Noſter infra cap. 39. Quid :(ha
ponebas , EXTISPICUM , corum- bét) augur , cur a dextra cor
que , qui ex fulguribus oftens vus, a ſiniſtra cornix faciat rá .
LIBER 1 ,: 7 15
ſet. Obſervata funt haec tempore inmenſo : et

in fignificatione eventus animadverſa et notata,
Nihil eſt autem , quod non longinquitas tempo
rum , excipiente memoria , prodendisque monu
mentis , efficere atque adſequi pollit. Mirari
licet , quae fint animadverſa a Medicis herbarum
genera , quae radicum ad morlus beſtiarum , ad
oculorum morbos , ad volnera : quorum vim at
que naturam ratio numquam explicavit; utilitate
et ars eſt, et inventor probatus. Age, ea, quae ,
quamquam ex alio genere ſunt, tamen divina
tioni ſunt fimiliora , videamus.
Atque etiam ventos praemonſtrat faepe fus

turos
Inflatum mare , cum ſubito penitusque tu

meſcit,
Saxaque cana , ſalis niveo ſpumata liquore ,
Triſtijicas certant Neptuno reddere voces:
Aut denſus Stridor cum cello e vertice
montis
Ortus, adaugeſcit fcopulorum faepe repulſu.
tum. Plura fuppeditabit J. C. no , item S. Victoris ; denique

Bulengcrus de Augur. et Auſp. expreſfit editio -Victorii. Grus
lib. III. cap . 2 . Idem . tet .
Et in ſignificatione eventus Ibid. Adaugefcit fcopulorum
animadverſa et notata ] Legen- faepe repulfu ) Vulgo repulſus,
dum videtur, Exin fignificatio- quomodo Victorius ac Gruterus
nes eventis animadverfae et in ſuis, et nos in noſtris reperi.
notatae ; quod Amicn partim mus MSStis. Sed, praeterquam
deberi lubens equidem fateor. qhod oratio parum fit Latina,
Idem . : ſenſui cedant oportet Codices ;
Prodendisque monumentis ) quapropter veterum editt.lectio .
Forlan prodentibusque monu nem revocavimus, Nofter autem
mentis. Idem . hos Arati verſus in linguam La
Adaugeſcit Scopulorum faepe tinam tranſtulit :
repulſus] Vulgata repulfu , ſed Σήμα δε τοι άνεμοι και οιδαι
alterum reftat in Pall.et Pithoea ουσα θαλασσα »
16 DE DIVINATIONE
8 Atque his rerum praeſenſionibus prognoſtica

tua referta funt. Quis igitur elicere caufas prae
ſenſionum poteſt ? etſi video Boethum Stoicum
elle conatum ; qui hactenus aliquid egit , ut
earum rationem rerum explicaret , quae in mari
căelove fierent. Illa vero cur eveniant , quis
probabiliter dixerit ?
Rava fulix itidem fugiens é gurgite ponti,
Tigueofw.xtuloexpov Šaľainyace legeretur , nos conjectura ali

λοι βοοωντες , quando emendavimus, Rara fu
'Axtab'm civolos étoza Evd.o. lix itidem . Sed in Venetis cana
ήχηεσσαι fcribitur . Virgilius autem fu
Γιγνονται και κορυφαι τε βοωμέναι licas fecit arecto Fulica , Georg.
ουρεος ακραι.. I , 362.
Exſtant Almuerwy vſ. 177. Pari.. Marinae
ter Virgilius Georg. 1 , 356. In ficco luduni fulicae .
Continuo ventis furgentibus, Camerarius .
aut ,freta ponti Ibid . Rava fulix etc.] Sic
Incipiunt agitata tumefcere, nunc edidimus, Codices MSStos
et aridus altis ſecuti . Quid fit ravum docui
Montibus audiri fragor, aut mus in Commentariis Horatia
reſonantia longe nis ad lib. III. Od. 27. Et ſupra
Littora miſceri, et nemorum in Academicis Cicero . dixit rez
increbefcere murmur . vum marc. Lambinus .
Theophraſtus de fignis vento Ib Cana fulix ] Lambinus edi
yum p, 420. Odhoora oidovok, dit Rava, ſecutus Cud . mff. ipſe
XOX! OKTO. Bowoos xos xiyooch.og ut inquit ; ut ego puto, conjectu
mixwv , dvepwdns Vide Plinium ram Camerarii , ceſte pall, et
H. N. lib . xvill . g . 85 , 86. Ar- Pitt. et S. Vict. et Wouv. cdd.
chilochum apud Heraclidem Cnna praeferunt, quamvis non,
Ponticum Alleg. Hom . p. 412. nulli corrupte. Gruter,
Senecam Agam. vſ. 466 , ſeqq. Ibid . Rava fulix ] Vulgo ca
et Caſſiani Baſſi Geop. lib. I. , na ; ſed hariolationem Camera.
cap . xi . Davies. rianam ſequor a Lambinianis
Cap. 8 . Video Boëthum ) MSStis noſtroque Llienfi firma
Pall. videbo oethum . S. Vict. tam . Aratus. Διοσημ . νf . 181.
videbo co cum, editi a Victorio , Και δ' αν επι ξηρης τ ' ερωδιος
vide Boëthuni , Gruter. ου κατα κοσμον
Rana fluxit idem ] Cum non ' Εξ άλος έρχεται , φωνη περί
dubium eſſet , quin fallo hoc πολλα λεληκους ,
LIBER I , 8. 17
Clamans nuntiat horribilis inftare procellas,

Haud modicos tremulo fundens e gutture
cantus.
Saepe etiam pertriſte canit de pectore
carmen ,
Et matutinis acredula vocibus inftat ,
Vocibus inſtat, et aſſiduas jacit ore querelas,
Cum primum gelidos rores aurora remittit.
Fuscaque nonnunquam curfans per littora
cornix
Demerfit caput, et fluctum cervice recepit.
Kevimevov xe 96.GOOK Útege- Mihi quidem utrobique lapſus

peut' VEUOLO. videtur , et Ifidorianae lectioni
Theophraſtus de lign. Vent. G. 3. Voffium faviſſe miror ;
P. 420.. 'Epwdsos ottO Jochocoons ' a ſcriptis enim TulliiCodicibus
TETWUEVOS joku Bowv , TVEVMOTOS tantum recedit , ut ſoli memo
OYUELO ÈOTE • xe ólws Bow meryce, riae vitio , non diſcrepantibus
ανεμωδης . Vide et pag. 418. exemplaribus, tribui poflit. Adi
At ſecundum Aelianum netouera fis ejus Etymologicon in iacre
vos équdios ons Goalcoons sugu, dula. Aratus Acornu. vſ. 216.
ύδωρ εξ ουρανον ραγησεσθαι αίνια Η τρυζει ορθρινoν έρημαινη ολο
TETOI. Hift. An. lib . vii , cap.7. λυγων..
Davies, Theophraſtus p . 438. 'Oloh vybuy
Clamans nuntiat horribilis ) έδουσα μονη επ ' άκρωρειας, χειμε
Vulgo uuntiat horribiles cla . prov. Caſſianus Paſjus Geop.
mans ; qui quidem ordo verſum lib . I. cap. 3. 'Olohurwy mousou
reddit ſuaviorem ,' ſed ſenſui ou ów ivoy, Xerjova drãou . 'Oxo
non bene convenit, nec MSSto- lorwv Avieno 'eſt ulula , quam
' rum fide nịtitur, Omnes certe fententiam probat Cl. Salma
noſtri , cum Ven. 1471. quam Jius Exerc. Plin . pag. 1318. Ed.
recepimus , verborum Structu- Pariſ. Vide fis Theocriti Scho
ram ſervant. Idem . liaſten rad Eidyll. VII , 139.
Et matutinis acredula voci. Davies.
bus inftat ] Ifidorus Orig. lib . -Demerfit caput et Aluctum
xii, c.7 . acredulam cum luſci- cervice recepit ] Nihil variant
nia confundit, et hunc verſum noſtri. Gulielmius tamen male
ita laudat : bat, Demerſat caput et Al.cer .
Et matutinos exereet acredu • receptat. Gruter.
la cantus , Ibid. Demerfit caput et flum
18 DE DIVINAT IONE
TION
9 Videmus haec figna numquam fere emen .

tientia ; nec tamen , cur ita fiat, videmus.
Vos quoque figna videtis , aquaï dulcis
aluninae ,
Cum clamore paratis inanis fundere voces ,
Abſurdoque ſono fontis et ſtagna cietis.
Quis eſt, qui ranunculos hoc videre lufpicari pof
ctum cervice recepit] Sic MSSti : Aquaï dulcis alumnae ) Ranas

Janus tamen Gulielmils male- intelligit. Aratus Aloon . vf. 215
bat, demerſat caput, et fluctum Αυτοθεν εξ ύδοτος πατερες βοοε
cervice recepta t. Cauſa fuit, Oil yugirwr.
ut opinor , quod noſter verba Inter tempeſtatis figna ranac ul
praeſentis temporis ſuperius ad- " tra folitum vocales ponuntar a
hibuerit . Sed Aratum fuum Plinio H. N, lib . XVIII . . 87.
Asoon . vf. 217. imitatus eſt Ci- Praeivit Theophraſtus pag. 418.
coro : Βατραχοι μαλλον οδοντες σημαιν
'Ηπον και λακερυζα παρ' ήιονι νονσιν ύδωρ. Vide Virgilium
προυχoυση.. Georg. I , 378. Idem .
Χειμματος 'AΡΧΟΜΕΝΟΥ χερ Quis eſt qui ranunculos hoe
OW ΥΠΕΚΥΨΕ Hopwin ' videre fufpicari poffit ? fed
HROU XOL TOTOGLOO 'EBAYATO ineft mire et ranunculis natura
μέχρι παρ' ακρους quaedam etc.] Antiquiora ex
'Ωμους εκ κεφαλης - emplaria diſcrepant ab hac le
In Secundo verſu forſan legen- ctione; ſunt tamen et ipſa now
dum XEmpl & TOS 'EPXOMENOY, paruni inquinata. Nam in per
haec enim ſunt prognoſtica. vulgatis quoque vereor , ne fit
Aelianus H. A. lib . vii . cap . 7. mendum ; praeter enim quam
'Απειλουσι δε και πνευμα λουομε- quod valde diverfam habent
Joe Te oqueses, -upe oveucuy Tivos lectionem ab antiqua, quod
ều 397.X v1.0 Couvevo .. Vide fis ſemper mihi fufpectum eſt ,
et Geop . lib . I. c. 3. ac Clau quia fine cauſa hoc accidere
dianum Bell. Gildon , yf, 493 . non arbitror ; eam etiam quam
Idem . habent per ſe parum finceram
Cap. 9. Numquam fere emen- judico . Quid enim mire ibi
tientia ] Balliol. Vict. et Ven, faciat, et quam vim habeat hoc
habent nonnunquam . Debu- loco id adverbium , non video :
erunt non unquam, quod eodem omnino neque plana , neque
redit ac vulgata lectio , quam elegans mihi Structura videtur.
ſervant Reg. Cantab. aliique Cum quid dubitem potius ,
- MSSti . Idem . quam quid fentiam expofuerim ,
LIBER I , g .
19
fit ? Sed ineſt in rivis et ranunculis natura quae

dam fignificans aliquid , per fe ipfa fatis certa ,
cognitioni autem hominum obfcurior.
volo nunc veterem ſcripturam ' impulerint,fupra expofui. Vi

notam facere; quae eſt haec, ctorius.
Sed ineft in rivis et ranunculis ; Sed ineſt mire et ranunculis ]
utpoſfint eruditiores, an merito Turnebus legendum cenſet, ſed
ſuſpectum hunc locum habeam, ineſt in re vis, et ranunculis etc.
videre , et , unde tanta orta fit a quo diſſentio, neque quicquam
de hoc loco inter antiquos ' et mutandum cenſeo , niſi forte,
novos Codices diſſenfio , cogi- ut conjecit Victorius, fed ineſt
tare. Diligentius igitur confi- in gyrinis et ranunculis. ' De
derandum , an et ex antiquis gyrinis. Plinius lib . 1 * . c. 51 .
veſtigiis , et ex Guaeco verſu Lambinus.
Arati recte poſfit in gyrinis Ibid . Cum in veteri libro
emendari ; nam gyrinos et Grae- ſcriptum fit in rivis , facile ad
ci et Latini appellant ranarum ducor , ut credam vocem mire
partus. Plinius H. N. lib . 1x . ab aliquo repofitam fuiffe, cui
c, Li , Pariunt minimas carnes ſuſpectum eſſet verbum in rivis,
nigras, quas gyrinos vocant, quod Librariorum imperitia fa
oculis tantum et cauda inſignes : ctum' erat ex syrinis. Hanc :
mot pedes figurantur , cauda autem veram eſſe hujus loci le
findenite ſe in poſteriores. Et ctionem admonuit etiam Victo
Aratus in Phaenomenis : [ immo rius , adducto Araceo verſu &x
in Diofemeiis vſ. 214 , ſeq.] των φαινομένων :
Ή μαλλον δειλαι γενεαι , υδροι Αυτοθεν εξ ύδατος πατερες βοοω
σιν όνειαρ , oi yugivay. Urfinus.
Αυτοθεν εξύδατος TOTESES βοοωσι Sed ineft in rivis et ranun
gugiwe. culis ] Ita mſl. Victorii et putat
Cujus etiam interpres de illis fic yere Gulielmius , neque quid
loquitur : Tupivos de dexovrai bi mu ndum ut volebat idem Vi
αδιαπλαστοι βατραχοι , τούτεστι сtorius. Pall. proxime accedunt
γεννηματα των βατραχων: ad hanc fcripturam, primits
αδιαπλαστα γαρ τικτονται XOC enim et ſec. habebant in renis :
Atrodoc ws Ente Tns diputov: Recep- nam tertius , fed ineſt mire et
tam lectionem conſervavi: or- ranunculis, ut paffim publica
tam autem mihi ſuſpicionem tur. Gruter.
quamvis levem , et fortaſſe in Ibid . Sed ineſt in rivis et
anem , aperire non malum duxi ; ranunculis ] Sic edidit Grute
sauſas etiam , quae me ad hoc rus , IV. autem Voffius ad Melae
20 DE DIVINATIONE
Mollipedesque boves ſpectantes lumina caeli,

Naribus humiferum duxere ex aëre ſuccuin .
Non quaero , cur ; quoniam , quid eveniat , in
tellego.
Jam vero ſemper viridis, femperque gravata
Lentiscus triplici ſolita grandescere fetu ,
lib. I. cap. ix. p. 68. quafi no- dous, xomEITO TOS & VONu.cKÓlaç & v
vim quid et inauditum eruiffet , τας αποτελει. Vide Diogenem
ex melioribus, ut ait , Codici- Laertium lib . x . $. 115. Davies.
bus legit , ineft gerinis et ra Mollipedesque bores] Aratus
nunculis ; fed cum yepivos fint Alcon... vſ. 222 .
ranunculi , purae putae TOUTO Και βρες ήδη τοι παρος ύδατος
Loysxs reus eſſet nofter ; quare ευδιοιο
gepivous hucnon convenire recte Ουρανον είσανιδοντες, απ' αιθερος
Statuit Jac. Gronovius. Quod ωσφρησαντο..
autem vulgatam lectionem tue
Theophraſtus pag. 418. Bous
tur vir ille doctus , in eo qui ‫زنجان‬
εαν εις τον ουρανον ανακυπτων
dem vehementer errat ; nihil
οσφραινηται, υδωρ σημαινει.
enim huc ' omnino faciunt rivi, militer Virgilius Georg. 1, 375 Si
.
planeque ridiculus fuiſſet Cice
( in quem locom Servius etiam
ro , fi naturam fignificantem ali verba Varronis
huc facientia
quid rivis ineſſe dixerat, quod fuppeditat) et Plinius H. N.
eam ranis , aquas ut plurimum lib . xviii. ſ. 88. Idem .
colentibus, competere ſtatuerét.
Jam vero femper viridis )
Pall. pr . ſec. ineſt in renis.
Aratus Alcon vſ. 319 .
Reg. vero eſt ineſt mire et ra
nunculis. Denique Pariſ. Med. Τριπλοα SE σχινος κυεει, τρισσαι
de γε αυξαι
et Merton. ineft mire et ranun.
Γινονται καρποιο : φερει δε τε
culis. Cum C1 , Clerico legerim
σημαθ' έκαστη
Sed ineſt VERÉ et ranunculis .
Quomodocunque vero ſe les ha Εξειης αροτω : xos yog ; ‫ܗ‬opo
beat, perplacet judicium , quod τησιον ωρην
de hujusmodi onueroi tulit Epi..
Τριπλο α μειρονται , μεσσην και
επ' αμφοτερό άκρα . η .
curus . Ai įmoonuolab, inquit,
αι γινομεναι επι τισι ζωοίς" κατα Pari modo Callianus Baffus
ouwnupque govoutas TOU xoupove ou Geop. lib . xi. cap. 12. et Theo .
γαρ τα ζωα αναγκην τινα προσφε- phraftus defignis Seren . p . 129.
PETO6 TOV OTOTelkonvoks XEILSUVOK , ed. Hanov . Hoſce vero Tullii
ουδε καθηται τις θεια φυσις παρα- verfus laudat Plinius H. Ν. 1is,
ingoura 766 Two Iwwe teutui iše. XVII, 5. 61. Idem ,
LIBÈR I , 9. 10. 21
Ter fruges funciens, tria tempora monſtrat

arandi.
Nec hoc quidem quaero , cur haec arbor una ter

foreat, aut cur arandi maturitatem ad ſignum
foris adcommodet. Hoc fum contentus , quod,
etiam ſi quo modo quidque fiat ignorem , quid fiat
intellego. Pro omni igitur divinatione idem ,
quod pro rebus his, quas commemoravi, reſpon
debo.
Quid fcammoneae radix ad purgandum , to
quid ariſtolochia ad morſus ſerpentum poſſit,
Ter fruges fundens ) Inanis bus , male inculcatam a libra .

eſt Joan. Harduini fufpicio , riis. Gruter.
pro qua reſcribit,, ter flores Ibid. Quomodo quidque fiat]
fundens ; nam recepta lectio a Vulgo yuo quidque fiat, et ita
cunctis Ciceronis et Plinii prae- plerique Codices . ' Nec mirum,
Statur exemplaribus ; quin et nam quo pro quomodo fcribere
Theophraſtus, Aratus ac Geo- ſolebant Librarii ; proinde faci
ponicorum ſcriptor hac' in re lis erat error , ' Lectionis, quam
Xocptov et xaprous adhibent. Idem . recepimus , auctores ſunt Reg.
Nec hoc] Malim ne hoc qui- pr . et veteres editi. Davies.
dem quacro . Idem . Cap. 10. Quid Ariſtolochia
Cur arandi maturitatem ad ad morſus ſerpentum poffit ]
Signum floris adcommodet ] Ab Lambino placet Ariſtolochiae,
bac lectione non abeunt aut edi- nimirum radix. Et vere qui
ti Codices aut MSSti . Mili ta- dem ; nam omnia ejus genera
men , praepofitione tranſpofita, radice tantum valere monet Pli
reſcribendum videtur , cur ad nius H. N. lib. xxv. cap. 8. Nifi
arandi maturitutem fignum flo- forſan potius legendum fit, quid
ris adcommodet ; fruges enim ſcammonea radix ad purgar
fundens Lentiſcus , arandi tem . dum, quid ariſtolochia ad more
pus monſtrare cenſebatur. Idem . Sus ſerpentum poffit. Sic enim
Quo quidque fat] Publicata, loquitur nofter infra lib . II .
quomodo quidque fiat, ſed con cap . . 20. Prognoſtica noſtra
tra omnes libros meliores, edi- pronuntiabas , et genera herba
tionemque Victorii ; quorum rum , Scammoneam Ariſtolo-'
auctoritate expunxi etiam ſe- chiamque radicom . Sed ibi
quenti linea dictionem anini. quoque fcammoneae Ariſtolo
1 DE DIVINATIONE
(quae nomen ex inventore reperit, rem ipfam in
chiaeque radicem fcribit idem pturam vulgatam , ex invento

vir doctiſfimus. Ariſtolochiam reperit, to apsorov Roxelas, in
vero ſerpentum morlibus curan ventum eſt. Gruter.
dis utilem effe docent Theo Ibid . Quae nomen ex inven
phraſtus Hiſt. Plant. lib . ix . tore reperit, rem ipfam inven.
cap. 22. et Plinius xxv , 8. XXVI , tor ex fomnio ] Locum mendi
8. Vide Gul. Canterum Nov. Sufpectum habuit Pet. Victorius
Lect . lib . I. C. 14. et Joan . Bro , Var. Lect. lib . vi , cap . 3. At
daeum Miſc. lib. II . c. 2. Idem . ſuam conjecturam usque ſadeo
Quae nomen ex . inventa le certam putavit D. Lambinus,
reperit ] Sic reſtitui, certiffi- ut , fi fides ei ſit habenda , hane
ma conjectura ductus. · Nam effe veram et germanam fcri
nullo modo lectio vulgata , ex pturam nemo niſi vel impro
inventore, ferri poterat, ut re- biffimus vel tardiffimus fit ne
ctiſfime judicat Petr. Victorius, gaturus. Verba ſunt hominis
et immerito reprehenditur hic ad Corn . Nepotem pag . 253 .
a quibusdam . Nunc et ſenten- . Ita pro lana caprina , quafi pro
tia aperta eft, et verba ſenten- aris et focis , contenditur ! Sed
tiae congruunt , neque diſcre- hoc miſſo , num Scopum teti
pant ab iis , quae ceteri ſcripto- gerit vir eruditus , videamus.
res de Ariſtolochia tradiderunt : Emendationis fundus eſt , quod
hoc enim dicit Cicero , ' Ariſto- Ariſtolochiam , quaſi tous2.0XELOCE5
lochiam , nomen quod ad par- oprotnus dictam tradant non mo
tus fit utiliffima atque optima ; do Plinius lib . xxv. ll . 54. ſed
inventorem rem ipfam , id eſt, et Dioſcorides lib . IIl. cap. 4a
berbam et ejus vim atqne ufum De veriverbiis autem inter om
reperiſſe ex ſomnio . Dicta au nes raro convenit, aliamque pro
tem eſt Ariſtolochia ex eo, quod cul dubio famam ſequitur Tul
fit apotn Loxecouis , id eſt, opti- lius ; nam manifefte ſtatuit ,
ma partubus. Sed de hoc loco quod viditietiam Turnebus Ad
plura in Commentariis ad Cor- verſ. v , 20. Ariſtolochiam ab
nelium Nepotem . Lambinus. Ariſtolocho quodam nomina
Ibid. Nomen ex inventore tam , qui hanc herbam ad fer
reperit ] Explicat Gulielmius, pentum poffe morſus ex fomnio
Canteras lib. 1. Nov. Lect, c. 14. didicit. Ejus ſane, tanquam
videatur et Victorias lib. VΙ. ταις λοχειαις άριστα βοηθούσης ,
Var. Lect. cap. 3. Lambinus in- mentio, ſupervacua prorſus hic
tulit libris conjectoram ſuam , eſſet et importuna. Hiſtoriae,
nomen ex inventa re reperit. fateor, ad quam reſpexit Cicero,
Gulielmius malebat prius Scri- nullà jam ſuperſunt veſtigia ;
LIBER I , 10. I 23
ventor exſomnio )video ; quod ſatis eſt : cur poffit,

neſcio. Sic ventorum et imbrium figna , quae
dixi , rationem quam habeant, non ſatis perſpi
cio : vim et eventum agnofco , ſcio , adprobo.
Similiter , quid fiffum in extis , quid fibra valeat,
accipio: quae cauſa fit, neſcio. Atque horum
quidem plena vita eſt : extis enim omnes fere
utimur. * Quid ? de fulgurum vi dubitare num
poffumus ? Nonne cum multa alia mirabilia, tum
illud in primis ? cum Summanus in faſtigio Jovis
nec mirum , cum tam multos Scammonea radix ad purgan

Auctores nobis inviderit edax dum , quid Ariſtolochia ad mor.
vetuſtas. At vero Ariſtolochus ſus ſerpentum ( quae nomen
nomen eſt Graecum ; fic enim fomnio ) poſlit , video ; quod
e. g. vocabatur rrodovixns qui- fatis eſt : cur, poffit , ' neſcio .
dam Olymp. CIX. Inventae qui- Davies.
dem Ariſtolochiae gloriam fe Quid fiffum in extis , quid
minae libuitNicandri Scholia. fibra valeat ] Dé fiſſo jecoris,
ſtes ad Theriac. vf. $ 11 . illam fibraque, vide Barn . Briſſonium
tamen Ariſtolochiani vocatam Form , lib , 1. pagg. 20,21.'Idem .
fuiſſe non tradit . Ejus opinio Estis enim oinnes fere utun
nem verifimilem reddit herbae tur ) Neſcio quomodo magis
virtus infta , fi modo vulgatam , placet, ut eſt in MSto , utimur,
quod arbitror, Etymologiam in Urfinus.
animo habuit ; ſed tum demum Ibid. Extis enim omnes fere
nihil ad Ciceronem facit. Dav .
utimur] Vulgo utuntur. At nos
Ex Somnio , video etc.] Ita MSStorum Urlin . et Balliol. fi
quidem Aldus ſenior , ſed Vi- dem ſecuti ſumus : Q. enim Ci
..
сtorius interſerta voce ; ex fom- cero , Stoicus erat, adeoque non

nio : poſle video etc. quae item mirum eſt , s ſemet inter eos
reperta mihi in Pall. Gulielmio numeret, qui extis utuntur, Dav.
in Pithoeano. Gruter . Cum Sunimanus in faftigio ]
Ibid. Video '; quod fatis eft] De Summano Deo , quia fatis
Apertus eſt fenfus, fi modo Co- multa dicturi ſumus in Commen ,
dices addicerent, Sed cum Vi tariis Plautinis, cum praeſertim
ctoriani, Gruteriani noſtrique non fit noftri inſtituti, voces ayt
H18Sti ſummo conſenſa dent, locos difficiles explicare , nihil
poffe video quod fatis eft , nifi hic dicemus. Lambinus.
quod Parif. poffit video ; forfan Ibid. Cum Summanus in fa
ita refcribi poffit locus, Quid ſtigio Jovis. optumi maxumi]
24 DE DIVINATIONE
optumi maxumi, qui tum erat fictilis, e caelo

ictus effet , nec usquam ejus fimulacri caput in
veniretur; haruſpices in Tiberim id depullum
effe dixerunt : idque inventum eſt eo loco , qui
eſt ab haruſpicibus demonſtratus.
II Sed quo potius utar aut auctore , aut teſte,
quam te ? cujus edidici etiam verſus, et libenter
quidem , quos in ſecundo conſulatu Urania mula
pronuntiat:
In MSStis fere cunctis ſumma E caelo ictus effet ] Infra
manus pro Summano perperam c. 43. Ictus Centaurus e caelo
legitur . Hanc autem hiſtoridm eft. Primam tamen voculam
nonnihil immutatam , et ad alie non agnoſcunt noſtri Codices :
num tempus relatam narrat ve- fed eam poſtulat Latinitas , Idem.
tus Scholiaſtes ad Ciceronis Ca Cap. 11. In fecundo conſu
til . III . cap . viii . pag. 706, 70- latu ] Puto corrigendum , in
vis inquit , ftatua fic turbine ſecundo de conſulatu , ut ſubau
depulſa eſt , ut caput perderet, diatur libro . P. Manuchus.
et mergeretur in medio Tiberi. Ibid. In fecundo conſulatu ]
/ Tunc harufpex quidam , cum Adr . Turnebus , et P. Manutius
facerdotes fequerentur veſtigia emendant in fecundo de Con
fulminis et caput dejectum quae- fulatu , fubintellige libro . Gu
rerent , nec invenirene, haſta lielmius , in fecundo Conſula
pulfum locum ( forſan haſta tus ; ut error natus fuerit e com.
pulſo loca, vel pulſans locum ) pendio fcripturae. Gruter .
invenit et dixit: Ecce caput ; Ibid. ' In fecundo conſulatu ]
et levavit de hafta , Quis'vero Paullum Manucium , reponen ,
fuerit Summanus, Ovidio Faſt. tem in fecundo de conſulatu,
V!. 731 . non fatis conſtitit. ſequitur etiam D. Lambinus ;
Conſtat tantum , huic nocturna, nec aliter conjecit Hadr. Tur
Jovi vero diurna fulmina tribui, nebus Adverf. v , 20. At mihi
Vide Plinium H , N. lib. II. 8.53., cum Gulielmio placet in fecun
et Auguſtinum C. D. lib . IV, da confulatus ; haec enim lectio.
0. 23. At cum aliis , tum Ar vulgatae propius accedit. Hie.
nobio lib . v. pag. 230, et lib . vi . ronymus adv. Jovin , lib . I. p.345 .
p: 240 , ac Martiana Capellae Anaxilides in fecundo libro phi
lib . II. p. 40. idem cum Plutone lofophiae. Sic Agrippam in
numen cenfetur. Adi Gyral- fecundo vitae fuae laudat Phi
dum Hiſt. Deor, Syntagm . via largyrius ad Virgilii Georg.11,
col. 196. Davics. 162. Lactantius Div. Inſt. lib. Ilk
LIBER I , ii . 25
Principio aetherio flammatus Juppiter igni

Vertitur , et totum conluſtrat lumine mun
dum ,
Menteque divina caelum terrasque peteffit ,
Quae penitus fenfus hominum vitasque rea
tentat,
Aetheris aeterni ſepta atque incluſacavernis.
Et , ſi ſtellarum motus curfusque vagantis
Nolje velis, quae fint fignorum in ſede lo
catae ,
Quae verbo et falſis Graiorum vocibus era

rant ,
Re vera certo lapſu ſpatioque feruntur ;
Omnia jam cernes divina mente notata .
Nam primum aſtrorum volucris te conſule
motus ,
Concurſusque gravis ſtellarum ardore mi

cantis
Tu quoque, cum tumulos Albano in monte
nivalis
cap . xvii , 14. Cicero in libris Gravis ſtellarum ardore] Re

confulatus fui eadem dixit, quae ſcribi debere gravi ſtellarum
Lucretius . Denique Tullium ardore conjecit Hadr.Turnebus
conſulatus ſui libro II. profert Adv. lib.v. cap . 20. Paſlım certe
Nonius in eventus . Hinc patet fit , ut literae perperain repe .
non fuiſſe cur Henr . Valefius tantur ; ea tamen emendatio
reponeret έν δευτερο ΠΕΡΙ επαγ- mihi non videtur neceſſaria ,
gyense apud Eufebium H. E.III, Idem .
28. cum minime neceſſaria fit
iſta praepofitio. Davies. Cum tumulos Albano '. in
Vitasque retentat] Marſi edi- 'monte nivalis ] Cum Coll.
tio retentant, ut 'et Pall. et Pith . ceterique Magiſtratus Romani
nam S. Vict. liber recentant. ferias Latinas celebrarent , in
Gruter. Albano monte fiebant ſacrifcia .
Quae fint fignorum in ſede Vide Varronem lib. V. L. L.
locatae ] Puto qua fint figno . $ . 3. et Dionyfium Halicarnaſ
rum in sede locatac , hoc eſt, feum lib. iv. Ci 49. Idem .
in qua Zodiaci parte . Davies.
IONE
26 DE DIVINAT
Luſtraſti et laeto mactaſti lacte Latinas,

Vidifti, et claro tremulos ardore cometas,
Muiltaque miſceri nocturna ſtrage putaſti:
Quod ferme dirum in tempus cecidere La
tinae ,
Cum claram fpeciem concreto lumine Luna
Abdidit , et Jubito ſtellanti nocte perempta
eft.
Quid vero Phoebi fax , triſtis nuntia belli ,
Quae magnum ad columen flanzmato ardore
volabat ,
Praecipitis, caeli partis obitusque peteſfit.
Aut cum terribili perculfus fulmine civis,
Luce ſerenanti vitalia lumina liquit :
Laeto mactaſti lacte ] Sic Praecipitis caeli partis obic

oinnes noſtri, Gulielmius tamen tusque peteſfit ] Contra λαμ
videtur inclinare in lecto , quo- παδες ανελας ες τον ουρανον απα
modo conſtat legiſle Marfum . των δυσμων ανεδραμον , ut tradit
Sic' Virgilius , inquit , lectos bi. Dion Caffius lib .xxxvII. pag.41.
dentes. inepte. Gruter. B. Fuius Obfequens de Prodig.
Cecidere Latinae ] Vulgo ce cap . 122 . Trabs ardens ab oc
einere ; cae quidem lectio , fi caſi ad ecelune extenta . At
commodus inde proveniret ſen- viſas nocturno tempore ab oc
Sus, loco movenda mihi non vi- cidente faces memorat ipſe Ci
deretur. Cum vero ' ex ea lani cero Catil. III . c. 8. Idem . .
3
nihil exſculpere queam , Codi Vitai lumina liquit ] Sie le

cis Elienſis fidem fum ,fecutus. gendum ; non , ut habent libri
Sed et Aldus Nepos eodem mo- vulgati et nonnulli MSSti vita
do jampridem edidit. Dav. lia . Et ita edendum curavi apud
Quid vero Phoebi fax ] Lam- Lucretium lib . v , 224 .
birtus 'ex conjectura recepit , Indigus omni
quum vero . Melius, ut opinor, Vitai auxilio -
repones , quin vero' ; easque vo ubi libri vulgati et plerique
€es pro tranſitionis formula ca ſeripti habent vitali. Lambinus .
pies. Idem . Ibid. Vitalia lumina liquit )
Magnum ad columèn] Inftar Haec , eſt omnium noſtrorum,
columnae , ſeu ad columnae credo et reliquorum , Codicum
magnitudinem , prout explicat lectio ; nec erat, cur ' eam ſolli
Turnebus Adv. v , 20. Idem , citarent D. Lambinus et Ob, Gin
LIBER I , II . 12 .
27
Aut cum ſe gravido tremefecit corpore tel

lus.
Jam vero variae nocturno tempore viſue
Terribiles formae, bellum motusque mone
bant :
Multaque per terras vates oracla furenti

Pectore fundebant triſtis minitantia caſus:
Atque ea quae lapſu tandem cecidere vetuſto,
Haec fore , perpetuis fignis clarisque fre
quentans
Ipſe Deùm genitor caelo terrisque canebat.
Nunc ea, Torquato, quae quondam , et con - 12
ſule Cotta ,
Lydius ediderat Tyrrhenae gentis haruſpex ,
Omnia fixatuus glomerans determinatannus.
Nam pater altitonans ſtellanti nixus Olympo
Ipſe ſuos quondam tumulos ac templa petivit,
Et Capitolinis injecit fedibus ignis.
Tumſpecies ex aere vetus generataqueNattae
fanius in conlect. Lucretianis Cap. 12. Ipfe fuos quondam

ad vocem lumen ; nam pari mo Cumulos ac ! templa petivit ]
do dixit Ovidius Metam. xiv , Lactantius Div. Inſt. lib . III,
175 . c . 17. habet .
- Ut lumen jam nunc vitale Ipfe fuas arces atque incluta
relinquam . templa petivit.
Similiter vitales auras paffim Hae vero diverſitates ex alia cau
dicunt Poëtae . Vide Lucretium ſa non funt natae , quam quod
III, 406. 576. Virgiliuin Aen . I , memoriae ſuae nimiúm tribuerit
391. et Dracontium II, 69. Dav. ſcriptor elegantiſfimus : hanc
* Quae lapſu tandem cecidere enim verſum noſter eodem mo
vetufto 1 Non intelligo , qui do repetit lib . II . c . 20. nec in
lapſus dici poffit vetuftus, quam hoc vel in illo loco ' variant
duobus circiter annis Tullii con MSSti. De re ipſa vide Ifido
Lulatum praeceſſerit. Forſan igi- rum Pelufiotam lib . I. Ep . 73 ,
Sur reponendum vetuſta ; qua Idem .
Tátione noſter ad eorum , quae Generataque Nattae) Gene.
ceciderunt , aetatem refpiciet. rofaque legit Muretus; et paullo
Davies. infra ,
28 DE DIVINATIONE
Concidit, elapfaeque vetuſto numine leges,

Et Divôm fimulacra peremit fulminis ardor.
Hic ſilveſtris erat Romani nominis altrix
Martia , quae parvos Mavortis ſeminenatos
Omnes ctvili generoſa ſtirpe potius, hariolatio , cui placet

profectam . P. Manucius. ' generoſaque, Davies.
Ibid . Generoſaque. Nattae ). Elapſaoque vetuſto numine
Sic legendum ; non , ut vulgo, leges ] Gulielmius reponi von
generataque Nattae. Neque me lebat aerumine : quod conſtat
movet Adr. Turnebus, qui le ex lib . II . infra c. 21. 'aera le
crionem hanc tutans , fic eam gum de caelo racta, hocque loco
interpretatur, fpeciem Nattae de eis agere Tullium . Palatini
effictam , et fimulatam , non ve- noſtri propugnant vulgatum .
ram . Nam primum non loquun- Wouverii unus habebat nomine.
tur ita Latini. Deinde ſatis hoc Gruter.
a Cicerone dictum eſt, cum dixit Ibid . Elapſaequx vetuſto nu
ex aere. Dicitur autem gene- mine leges ) Fanus Gulielmius
roſa, quia.Pinarii Nattae erant reponebat vetuſto aerumine ,
nobiles : a nobilitate igitur pe- quod infra lib . II. cap . 21. Aera
riculum .' Lambinus . legum de caelo tacta memoret
Ibid. Generataque Nattae ) Cicero . Sed , ut puto, aeramen ,
Sic quidem Pithoeanus et Pal. non aerumen , Latine dicitur.
tert, ; ſed ſec. generatòque , pr. Ipſam vero rem multi ' firmant
gencraque : 6. Victor . a prima ſcriptores. Julius Obfequens
manu generataque Natae, Lam- de Prodig. cap . 132. Tabulae
binus oggerit generoſaque. Gu- legum aeneae litteris liquefu .
lielmius coniiciebat venerata- ctis ; quem locum fruſtra ſolli
que , aut etiam gener Attaque citant. Dion Caffius lib . xxxvII.
dattae. Gruter . pag . 33 . Tατε γραμματα των
Ibid . Generataque Nattae ] στηλων , ες ας οι νομοι εσεγραφαν
Satis mirari nequeo , cur Janus 70 , ovveXu n xoco αμυδρα εγενετο,.
Gulielmius conjecerit , venera Vide et Catil. III . cap . 8. Dav,
taque Nattae, vel gener Attaque Martia] Lupa , quae Romu
Nattae ; quafi vel cultu divino lum Renumque nutrüiffe fertur.
Nattae ſtatuam proſecuti fint Manilius IV, 26.
Romani ; vel ſpecies, quam me Aut Lupa projectos nutrilet
morat Cicero , non Nattae , fed Martia fratres.
Attae , fuerit ; quod falfi con- Livius lib. X. , cap . 27. Hinc vi
vincitur ex lib . II. cap. 20. Fe. ctor Martius Lupus , integer ce
licior eſt Lambini , vel Mureti intactus, Ratio pominis eſt;
LIBER I , 12. 29
Uberibus gravidis vitali rore rigabat:

Quae tum cum pueris flammato fulminis ictu
Concidit, atque avulja, pedum veſtigia liquit.
Tum quis non artis ſcripta ac monumenta
volutans ,
Voces triſtificas chartis promebat Etrufcis ?
Omnes civili generoſa ſtirpe profectam
Vitare ingentem cladem peſtemque monebant :
quod ea fera fit Marti Sacra. nerofam , quod abſurdum eſt :

Auctor de Orig . gentis Romanae, qui enim , quaeſo , clades dici
quem Aurelium Victòrem vo- poſfit generoſa ,, quae a nefaria
cant, c. xx. Inde videlicet l parricidarum manu fuit perpe. ,
PUM picumqueMartiae tutelae tranda ? Aldia. Urfin . Reg. et
effe. Idem tradunt Plutarchus Cantab . habent, civili generoſa
in Romulo pag. 19. et Servius ftirpe 'profectos. Perperam ;
ad Aen . II , 355 , IX , 556. Jul. reſponſum enim eft, res fae
Obſequens de Prodig. c . I 22 . vas triftiffimasque portendi
Relatum - Lupam Remi et Ro : - maxime ab DOMFSTICis hofti.
muli fulmine ictam . Adi fis et bus , ut ait Arnobius lib . vii .
Dionem lib, XXXVII . pag . 33. et pag. 307. et Catilinam ejusque
Ciceronem Catil. III. cap . 8. ſocios nobiles fuiſſe , nemini
Idem , latet. Verann igitur eſſe lectio
Omnes civili generoſa ſtirpe nem , quam recepimus, et quae
profectos ] Ita fcriptus eſt hic Mureto placuit, abunde liquet ;
verſus in antiquo , cum in vul- eamque ſtabiliunt Med. et Bal.
gatis ſit, omnes civili generoſam liol . praeterquam quod hic pro
ſtirpe profectam . Urfinus. phetam, non profectam , mani
Ibid . Omnes civili generoſam feſto Librarii lapſu repraefentet.
ſtirpe profectam ] Haec eſt re- Davies.
cepta vulgo lectio , proximeque Vitare ingentem ] Mlf. noſtri
accedens ad mſſ. quorum tamen ad unum omnes verſum hunc
nonnulli generoſa, Aldus ſenior habent poſt ſequentem Vel le
ediderat, omnes civili generoſa gum ; neque aliter pofuit in edi
ſtirpe profectos, quod et in tione ſua Victorius, Ceterum
antiquo Urſini. Lambinus arbi- Pal. pr, ac ſec, laco vitare re
tratu fuo fecit , omnes civili praeſentat viri , tert. vero et
et generoſa ſtirpe profectam . S. Vict. vel diram . Praeterea
Gruter , áuti tov Vel legum , erat in pr.
Ibid. Omnes civili generoſa et Pith . Vultu legum , in ſec.
Stirpe profectam ) Vulgo fe- voltum legum . Gruter.
30 DE DIVINATIONE
Vel legun exitium conſtanti voce ferebant

Templa Deúmque adeo flammis urbisque jue
bebant
Eripere, et ſtragem horribilem caedemque
vereri :
Atque haec fixa gravi fato ac fundata

teneri ;
Ni poſt excelfum ad columen formața decore
Sancta Jovisſpecies claros Spectaret in ortus.
Tum fore , ut occultos populus ſanctusque ſe
natus
Cernere conatus poffet, ſi Solis ad ortum
Ibid. Vitare ingentem cla nepus exciſum vel excefum ,

dem ] In Victorianis Gruteria- Gulielmiụs legendum conjecit,
nisque libris hujus et ſequentis ni prius, At fruſtra fuit vir
verſus immutatur ordo . Quin eruditus. Multi MSS . exceffum .
et omnes noſtri dant Mertont. excelfum , prout olim
Vel legum exitium conſtanti dedit Lambinus ; et in eam le
voce ferebant ctionem quadrat hiſtoria : nam ,
Vel, diram ingentem cladem quod paulo poſt ait noſter,
peftemque monebant. Juppiter excelſa clarabat
Quamvis hoc perperam factum Sceptra columna .
videatur, tamen in tanto MS Sto
rum conſenſu rem Lectori cela . Arnobius lib. vi . pag. 307.
tam noluimus . Davies. Refponfum -- aliter publicari
Urbesque jubebant] Optime, ſcelerata non poffe confilia,
quemadmodum puto , Balliol. niſi Juppiter rurſus ALTIORE
exhibet , urbemque jubebant, ut in culmine figerctur, orienta .
de Roma xatº,żçoxyv intelligatur. lem converfus ad cardinem ,
Idem . radiisque oppofitus folis. Cice.
Ni poſt exciſum ad columen] ro Catil. III. 6. 8. Haruſpices
Sie fere pall, nifi quod fec.Ne- jufferunt , fimulacrum Jovis
pos .excefum , at S. Vict. codex, facere MAJUS , et in EXCELSO
Nepus exceſum . Pith . Nec pus collocare, et, contra atque ante
exciſum , unde formabat Guliel- fuerat, ad orientem convertere.
mius , Ni prius exce. Gruter. Non diſpar eſt, quod de Hora
Ibid . Ni poſt excelfum ad tii Coclitis ſtatua de caelo tacta
columen] Vulgo excifum . Quod memorat Agellius N. A. lib. iv.
vero nonnnlli Codices darent, cap . 5. Daviesa
LIBER I , 12. 13 .
Converſa ; inde patrum ſedis populigrie: rvi.

deret.
Haec tardatà diu ſpecies multumque morat ,
Confule te , tandem celfu eft in ſede locata ;
Atque una fixi ac fignati temporis hora
Juppiter excelſa clarabat ſceptra columna :
At clades patriae flamma ferroque parata ,
Vocibus Allobrogum patribus populoque pa
tebat.
Rite igitur veteres , quorum monumentarz
tenetis ,
Qui populos urbisque modo ac virtute rege
bant :
Rite etiam veſtri, quorum pietasque fidesque
Praeſtitit ,' et longe vicit fapientia cunctos,
Praecipue coluere vigenti numine divos.
Haec adeo penitus cura videre fagaci
Otia qui ſtudiis laeti tenuere decoris,
Inque Academia umbrifera nitidoque Lyceo
Fuderunt claras fecundi pectoris artes.
E quibus ereptum , primo jam a florejuven
tae ,
Te patria in media virtutum mole locavit.
Tu tamen anxiferas curas requiete relaxas ,
Quod patriae vocis ſtudiis nobisque facraſti.
Jupiter excelſa clarabat] Li Cap . 13. Praecipue coluere

ber S. Victoris, clarabit , quodi vigenti numine] Eſt a pall, no
effet claravit, fed alterum con- ſtris , niſi quod ii viginti. Vi .
ftanter haeret in noftris. Gru- ctorius edidit , vigenti nomine.
ter , Ante cufi, praecipue ingenti
At clades ] Sic Pall. omnes coluerunt numine, quae pofitura
et editio Victorii, aliae Ac cla- in nullis eſt mſſ. a Gulielmio et
des , mox pro parata pal. pr. Wouverio excuſfis. Idem .
ac Pithoeanus prae ſe ferunt Quod patriae vocis ftudiis )
patrata , membranae vero S. Ita longe melius Pith, S. Vict.
Vict. ac pal. tert . putatą . editio que Victorii, quam valga
Idem . ta , in qua voces, quid quod pro
DE DIVINATIONE
4
Tu igitur animum poteris inducere contra ea,

quae a me diſputantur de divinatione , dicere,
qui et gefferis ea, quae geſfiſti, et ea , quae pro
nuntiavi , adcuratiſſime ſcripſeris ? Quid ? Quae
ris , Carneades , cur haec ita fiant, aut qua arte
perſpici poffint? Neſcire me fateor : evenire
autem , te ipſum dico videre. Caſu , inquis.
Itane vero ? Quicquam poteſt caſu elle factum ,
quod omnes habet in ſe numeros veritatis ? Qua
tuor tali jacti , caſu Venerium efficiunt. Num
etiam centum Venerios, fi cccc talos jeceris, calu
futuros putas ? Adſperſa temere pigmenta in ta
' bula , oris lineamenta effingere poflunt. Num
etiam Veneris Coae pulchritudinem effingi poſſe
altera ſtent etiam pall. niſi quod tunt ; at diſtinctionem prorſus

in pr. ac tert. votis, in ſec. vota alieno ponunt in loco . Davies.
hiis . . Idem . Caſu Venerium efficiunt] De
Ibid . Quod patriae vocis fiu- jactu Venerio vide Joan. Meur
diis nobisque ſacraſti ] Hujusce ſium de ludis Graec . pagę, 7 ,
verſiculi mentem non capio, qua. 36. aut Dan. Souterii Palameden
propter mihi mendae ſuſpectus lib . I. capp. 26 , 27. Idem .
eſt. Nonnulli MSS , voces ; alii Si cccc , talos ejeceris ] Sic
votis ; Pal . fec. vota his. For- Pall, item Pith , nec non S. Vi
Can reponendum , ctoris , denique editio Aldi le
Quod patria vacat, his ſtudiis nioris , exinde vulgati jeceris.
nobisque facraſti. Gruter .
Vide lib . II. de Divin, cap. 2 . lbid. cccc talos jeceris ]
Davies. Vulgo ejeceris. Nos vero Reg.
Contra ea , quae a me diſpus Cantab . et veteres editos ſequi
tantur de divinatione, dicere ] mur ; cum talos jacere , non
Vulgo quae a me diſputantur, ejicere , dicant Latini. Davies.
et de divinatione dicere , nec Num etiam Veneris Gnidiae
aliter omnes noſtri. Conjectura Coaeque ] Sic quidem Aldus
tamen , quam loci ſenſus veram ſenior et recentes quique. ve
probat, illis Codicibus praefe- rum Victorius , Veneris Coac,
renda videbatur. Aldus . etiam omiſſo illo Gnidiae , quod nec
"Manucius et D. Lambinus par- reperitur in Pall. aut Pith, aut
ticulam copulantem praetermit . S. Victoriano ; quorum hie ha
LIBER I , 13. 14. 33
adfperfione fortuita putas ? Sus roſtro fi humi

A literam inprelferit; num propterea fufpicari
poteris , Andromacham Ennii ab ea poſſe deſcribi?
Fingebat Carneades , in Chiorum lapicidinis ſaxo
diffillo caput extitiſſe Panifci. Credo , aliquam
non diſſimilem figuram , fed certe non talem , ut
eam factam a Scopa diceres : fic enim profecto ſe
res habet , ut numquam perfecte veritatem caſus
initetur.
At nonnumquam ea , quae praedicta ſunt,14

minus'eveniunt. Quae tandem id ars non habet ?
earum dico artium , quae conjectura continentur
et ſunt opinabiles . An medicina, ars non putan
da eſt ? quam tamen multa fallunt ? Quid ? Guber
natores nonne falluntur ? An Achivorum exer
citus et tot navium rectores non ita profecti ſunt
ab Ilio ,
Ut profectione laeti piſcium laſciviam
bet , aeque , quod et in pal. pr. nem rejecimus , Reg. et Victor.

ille eoque, quod placuitGuliel. fidem ſecuti; nam oooy Goes
mio , pro Aurorae , pal ſec ex poczov , quod attulit Jac: Grono .
hibet, Veneris coeque, tert. Ve vius, haud equidem moror ; is
neris coeque pulcritudinem coea enim ſcriptori politiſlimo nimis
que effingi, iidem mſl. noſtri quam duras loquendi formulas
etiam ſcriptım habent, non ef. affingere nullus dubitat. Acu.
fingere , et effingi ; ſed efficere men porro JaniGulielmii pror
et effici, quomodo et publicati fas eſt mirandum ; qui , cum
a Victorio . Gruter.
Pal. primus dederit Veneris eo
Ibid . Veneris Coae ) Vulgo que , codicis illius lectionem
Veneris Gnidiae Coaeque. Me veram eſſe pronuntiavit. Quafi
diam vero vocem praetermit- Eo , q'ns 'Hous , Aurorae , com
tunt MSSti. Et recte quidem ; peteret poteſtas. Sic ſe riden
hic enim de pictura agitur, cum dos propinant , qui patrocinan .
Cnidia Venus , ſtatua fuerit a dis fuorum librorum lectioni
Praxitele facta . Vide Plinium bus intemperanter ſunt addictit
H. N. lib . xxxvr. $. iv, 5. Quin Davics,
et importunam iftam copulation
3
34 DE DIVINATIONE
Intuerentur, ut ait Pacuvius , nec tuendi fa

tietas capere poffet ?
Interea prope jam occidente ſole inhorrefcit
mare,
Tenebrae conduplicantur, noctisque et nim
bum occaecat nigror .
Num igitur tot clariſſimorum ducum regumque

naufragium ſuſtulit artem gubernandi? aut num
Imperatorum ſcientia nihil eſt , quia ſummus Im
perator nuper fugit , amillo exercitu ? aut nam
propterea nulla eſt reipublicae gerendae ratio at
que prudentia , quia multa Cn. Pompeium , quae

dam M.Catonem , nonnulla etiam te iplum fefel
Cap . 14. Nec tuendi fatietas Imperatorum ſcientia nihil

capere poſſet ] Julfi haec ita eft] Forte nulla eſt. Lambinus.
fcribi, ut verſus iidem , una cum Ibid . Imperatorum fcientia
ſequentibus. pedibus eorum con nihil eſt] Sic Lactantius Diva
ſuletur , li fingamus , fatias ca- Inſt. lib . vi . cap . ix , 20. Si
pere poffiet. mirum , neminem virtus , inquit , diſſoluto cor
hactenus deprehendiſſe tam a pore , nihil futura eſt. Ut fru
pertos numeros . Gruter. ſtra fit Lambinus, cui, ſcientia
Ibid. Satietas capere poffet] nulla eft , placuit. Prudentius
Ηaec fcriptura metrum prorfus περι Στεφ. 11 , 356.
vitiat. Gruterus legendum con Tunc , fi libebit , difputa
jecit fatias capere poſſiet. Sa
Nil effe Vulcanum meum.
tias fane pro ſatietate paffim
Et III , 76.
veteribus uſurpatur. Vide mo .
do Nonium cap. 2. Malim vero, Iſis , Apollo , Venus NIRIU
tranſpoftis vocibus , reſcribere eft ;
capere poſſet ſatietus : quae vox Maximianus et ipſe NIHIL.
Illa TT , qu
ut ſatyetas pronontiabatur. Vi. L ia facta manu ,
de Cl. Bentlejum de Metris Te Hic , manuum quia facta co•
lit :
rentianis pag. 14. Davies.
Frivola utraque et utraquo
Inhorrefcit mare ] Hos.et qui
NIHIL ,
ſequebanturapud Pacuvium ver
Sus adducit noſter lib . lll, de Vide fis et lib. II, advſ. Symy
Orat . cap. 39. ldcm . machum vſ. 485. Davios .
1921
LIBER I , 14. 15. 35.
lerunt ? Similis eſt haruſpicum reſponſio , omnis

que opinabilis divinatio: conjectura enim niti
tur, ultra quam progredi non poteft. Ea fallit
fortaſſe nonnumquam ; ſed tamen ad veritatem
ſaepiſſime dirigit : eſt enim ab omni aeternitaté
repetita ;. in qua cum paene innumerabiliter res
eodem modo evenirent, isdem fignis antegrellis ;
ars eft effecta , eadem faepe animadvertendo ac
notando :
Aulpicia vero veſtra quam conſtant ? quae 15
quidem nunc a Romanis Auguribus ignorantur :
(bona hoc tua venia dixeriin ) a Cilicibus , Pam
phyliis, Piſidis , Lyciis tenentur. Nam quid ego
holpitem noſtrum , clariffimum atque optimum
virum , Deiotarum regem commemorem ? qui ni.
hil umquam niſiauſpicato gerit: qui cum ex itine
re quodam propoſito et conſtituto revertillet ,
aquilae admonitus volatu ; conclave illud , ubi
erat manfurus fi ire perrexiffet , proxumanocte
Similis eft haruſpicum rem les res , at renituntur. MSSti,

fponfio , omnisque opinabilis nec ulla eſt cauſa fat idonea,
divinatio ] Vox penultima len-. cur eorum fidem hoc in loco
ſui videtur officere ; cum enim deleramus : quippe mirum non
Medicorum , Gubernatorum et eſt , fi, infinito tempore , prout
Imperatorum fcientiam opina- arbitrati ſunt , antegrelſo , res
bilem elle comprobaffet , addig eodem modo paene innumera .
fimilem efle haruſpicinam , om biliter evenerint. Davies.
nemque divinationem : adeo ut Cap . '15 Nam quid ego ho
vix dubitem , quin vox opina- Spitem ] Ita ad unum libri no
bilis a mala manu provenerit ſtri ; etiara editi a Marſo et
et pro Glofſematè fit habendá. Victorio . reliqui maluerunt Al
Idem dinum illud jam . Gruter .
Paene innumerabiles res ) Aquilae admonitus votatu )
Pall. omnino volunt , reſtitua- Hoc memorat Valerius maxi,
mus innumerabiliter res. Gru- mus lib. 1. cap . 1 , 2. extern .
ter . et noſter infra lib. II. cap . &*
Ibid. Paene innumerabiliter Davies .,
res ) Vulgo paene innumerabi..
3
36 DE DIVINATIONE
corruit. Itaque , ut ex ipfo audiebam , perſaepe

revertit ex itinere , cum jam progreſſus effet mul
torum dierum viam . Cujus quidem hoc praecla
riſſimum eſt, quod, poſtea quam a Caeſare tetrar
chiae regno pecuniaque multatus eſt, negat ſe
· tamen eorum auſpiciorum , quae fibi ad Pompeium
proficiſcenti ſecunda evenerint, poenitere : ſena
tus enim auctoritatem , et populi Romani liber
tatem , atque imperii dignitatem , fuis armis elle
defenſam ; ſibique eas aves, quibus auctoribus
officium et fidem fecutus effet , bene confuluiſſe :
antiquiorem enim fibi fuilfe poffeffionibus fuis
gloriam . Ille mihi videtur igitur vere augurari .
Nam noſtri quidem magiltratus ' auſpiciis utuntur
coactis : neceſſe enim elt , offa objecta , cadere
fruſtum ex pulli ore, cum pafcitur. Quod autem
ſcriptum habetis , hinc tripudium fieri, fi ex ea
Tetrarchiae regno ] Reſcri- tute) id eft , fine Dei cognitio .

bendum videtur , Tetrarchia et ne et juſtitia provenire. Vide
regno : Dežotarus enim Trocma- g . 28 , 29. Idem Epit . cap . iv.
norum tetrarchiam , Armeniae de Trismegiſto . Qui et doctri
vero minoris amiſit regnum . nae vetuſtate philofophos ante
Nofter infra lib . II. cap . .37. ceffit. Reponendum , qui et
Caeſar cum Deïotaro Trogmo- doctrina et vetuſtate , prout
rum tetrarchiam eripuiffet olim monuimus. Adde fuſti
eidemque detraxiffet Arme num M. Cohort. ad Graec cap .
niam a Senatu.datam . Auctor XL11 . et Cyrillum in Julian .
de Bell. Alex. C. LXVII . Deio . lib . I. pag . 30. Idem .
+
tarus Tetrarches Gallograeciae Aut tripudium fieri ] Turnen
Rex Armeniae minoris. bus lib. V. Adverſ. cap . 20. con
Vide et cap . XXXIV. ac Rufum jicit , avi tripud. quod illico'
in Brev . cap. XI . Frequentes editioni fuae inſeruit Lambinus.
ſunt in veterum monumentis Gruter.
hujusmodi mendae. Sic apud Ibid. Hinc tripudium fieri ]
Lactantiuin Div . Inſt. lib. III. Vulgo aut tripudium , unde Tur .
cap . XI , 18. Immortalitas nebus Adverſ. lib. v. cap. 20. et
non poteſt cuiquam fine fcien- Lambinus reſcribendum puta
tiae virtute (Leg. Scientia et vir runt avi : tripudium , At not
4
LIBER I , 15. 16. 37
quid in folum ceciderit; hoc quoque , quod dixi

coactum , tripudium ſoliſtimum dicitis . Itaque
multa auguria , multa auſpicia , quod Cato ille
ſapiens queritur, neglegentia collegî amilla plane
et delerta ſunt.
Nihil fere quondam majoris rei , nifi auſpi- 16
cato , ne privatim quidem gerebatur: quod etiam
nunc nuptiarum aulpices declarant, qui, re omif
auctoritati MÁStorum Pariſ Reg. Cap . 16. Quod etiam nunc

et Cantab, paruimus , cum vo- , nuptiarum auſpices ] Adrian ,
cuiam ſenſui convenientem ſup- Turnebus lib. v. Adverſ. c . 20.
peditarint. Abit nonnihil Bal. Scribit hic ita eſſe legendum , ut
liol qui haec repraeſentat . Dav, habent omnes editiones , quae
Si quis ex ea in ſolidum ceci- prodierunt ante annos quadra
derit ] Hand divertunt pall, ginta , et ut ego edidi , quod
noſtri. Marſus tamen et Manu- etiam nunc nuptiarum aufpices
tius, et Lambinus amplexi ſunt declarant etc. Scilicet uſus eſt
in folum ; quos refellit gemma ille libris mendofiffimis , et re
illa "Jurisconſultorum Briſſonius gnante Saturno impreffis, in qui
libro I, de formulis. Gruter. bus impreſſum eſt nuptiarum
Ibid. In ſolum ceciderit ] aufpiciis etc. Hinc factum eſt,
Sic edidere Manucius et Lain- ut homo ille multis fe locis me
binus , cum quibus facit Elienſ . deri exiſtimaret , quae non eges
noſter. Vulgo in folidum ; quam rent medicina . Lambinus.
quidem lectionem defendit Ibid . Nuptiarum aufpices ]
Burn, Briſſonius Form . I. pagg. Lambinus ſtulte heic invehitur
124 , 125, eo quod ſollum pro in Turnebum . nam auſpiciis
Solido dixerint Ofci , quemad- non folum viſitur in Victoriana,
modum teſtatur Feſtus in fali- ſed in pall, in Pithoeano , in S.
taurilia : quapropter non foli. Victoris Mfr. Gruter.
ſtimum , ſed ſolliftimum , tri Ibid . Nuptiarum auſpices ]
pudium dici vult eruditiffimus Hunc locum in animo habuit
ille JCtns. At omnino fallitur ; Valerius Maximus lib . II. c. I.
sam foliſtimi veriverbium a so . Apud antiquos , inquit, non fo
lo , quod terram ſignificat , eſt lum publice , ſed etiam priva ,
deducendum, Vide noſtrum tim , nihil gerebatur , niſi au
infra lib . II. cap . 13. . Alioqui Spicio prius fumto'; quo ex mo .
folidum pro terra dixit Florus re nuptiis etiamnum auſpices"
lib. II. cap . II , 9. Davies. interponuntur. Qui quamvis
38 DE DIVINATIONE
ſa , nomen tantum tenent. Nam ut nunc extis,
( quamquam id ipfum aliquanto minus quam olim )

fic tunc avibus magnae res inpetriri folebant.
Itaque , ſiniſtra dum non exquirimus , in dira et
in vitioſa incurrimus. Ut P. Claudius Appî Caeci
filius, ejusque collega L. Junius , claſlis maxumas
perdiderunt, cum vitio navigaflent. Quod eodem
modo evenit Agamemnoni: qui , cum . Achivi
coepiffent
Inter ſe ſtrepere aperteque artem obterere

extiſpicum ,
auſpicia petere defierint, ipfo ut vulgo legitur, impertito. Quod

tamen nomine veteris conſuetu- autem hoc ipſo in libro legitur
dinis veftigia uſurpant. Vide inpetrandis confulendisque re
Servium ad Virgilii Aen . I, 350. bus ; malim legere , impetrien.
IV , 45. et F. C. Bulengerum de dis qnam impetrandis. Diverſa
Aug. et Auſp. lib. 111. c . 13 , enim ſunt impetrire et impetra
Davies. re : non enim Feftus , fed opi
Sic tum qvibus magnae res nor Paullus illod ſcripfit; Impe
impetriri folebant ] Ita fine trituni , impetratum . P. Manu
dubio legendum eſt, non ut an cius .
tea , impertiri. Eſt autem im Ibid . Omnes qnidem libri
petriri vetus augurale verbum, habent impertiri ; fed legendum
quod idem Cicero uſurpat lib . II . cenfeo impetriri. Impetriri au
de Divin , cap . 15. Qui evenit, tem antiquum verbum , quo vete
inquit , ut is, qui impetrire res utebantur in auſpiciis, valet
velit, convenientem hoftiam re- impetrari. LAMBIN US. Vide
bus fuis immotet ? Et Plautus doctiffimum JCtum Fr. Hotts
in Alin . Act. II, Se. I , 11. mannun Obferv . lib. iv. e. zi
Impetritum , inauguratum eft : et lib . vi . cap. 11,
..
quovis admittunt aves. P. Claudius --- L.Hunius] Bello

Reftituendus eſt etiam locus ille Punico primo. Rem memorant
apud Valerium lib. I. cap. 1. fcriptores bëne multi. Praeter
Priſco etiam inſtituto rebus di- Hiſtoricos vide noſtrum N. D.
vinis opera datur, cum aliquid lib . II. cap. 2. Valerium Maxi
commendandum eft, precatio- , mum lib . I. c. IV, 3. et Minucium
ne : cum expoſeendum , voto : Felicem capp. 7, 26. Davies.
qocum inquirendum vel extis Inter ſe ſtrepere] Leg. inter
vel fortibus , impetrito : non, SE 9 E ſerepere ; quod ni hat,
LIBER I ; 16. 39
Solvere imperat fecundo rumore, adverſa

qile ari.
Sed quid vetera ? M. Craſſo quid acciderit vide

mus , dirarum obnuntiatione neglecta. In quo
Appius , collega tuus, bonus augur, ut ex te
audire ſoleo , non fatis fcienter virum bonum et
civem egregium cenſor C. Ateiun notavit , quod
metri Trochaici violabuntur fcripferit ), Dion Caffius de
Leges. , Idem . Cialſo lib . xxxix . pag. 109. Tove
Secundo rurmore ," ανerfaque το μεν , εν τω Καπιτωλιω τας
αυι ] Legendum puto adver/ α- ευχας αυτου τας νομιζομενας επι
que uvi. LAMBINUs. Ibid. Ty orgaTEIO TOLOUMEVOV , x«!,doon
Recte Lambinus : fed praeiverat μειας τινας και τερατα διεθροουν
Pet. Victorius , qui ſic edidit ; τουτο δε , εξορκωτιενώ οι πολλα
nec aliter exhibent Pariſ. Med. και δεινα επηρασαντι YTO . At , ut
Balliol. aliique noſtri MSSti.. auctor eſt Appianus Bell.Parth .
Davies. pag. 221. Ateius tou Kparcou
M. Craffo quid acciderit ] YEYQUEVOV xut' curny ( coxada )
Craffus, ut notum, a Parthis eſt étoJuwowy 30% XOCT KOTEV.W opas
interfectus, ejusque copiae mi- êtexta deixos MeV autq xou op
Serabili clade deletae. Idem . κωδεις , δεινους δε τινας θεους και .
C. Ateium ) Ιta fine dubio αλλοκότους επ ' αύταις καλων και
legendum eſt , non , με antea, ονομαζων. Ταυτας φασι Ρωμαιοι
Aetheium ; cun de Ateio Plut τας αρας , αποθετους ούσας και
Earehaus in Craffo mentionerm, παλαιάς , τοιαυτην έχειν δυναμιν,
faciat, et Dio lib . xxxix. C. us Trep.Peuzes undevo twvÈYOXE
Ateium Capitonem nominet. Jevtwy KÚTOUS - Tote our en.spea
Facile autem crediderim eum Porto tov ' Atnöv, és so you @coco
elle , quem Cicero appellat lib . deFouve " Kpxoom modo , ele
xit. Fam . Epiſt. 29. his verbis : acúrny dépass onze ' sol devoidossa
C. Ateio Capitone familiariffi- povexv_TOPAUTTU. Haec mutuo
me utor. Aecheiorum gentem fumfit ifte ſcriptor ex Plutarchi
inter Romanas nondum inveni. Craſfo pag. 553. eaque 11 vera
P. Manucius. ſunt , ſequentis' apud Tullium
Ibid. Caium Ateium ] Ita ' ratiocinii cadit omnino vis et
aliis vocatur Mir. tamen noſtri poteſtas; nam tum demum diras
favent vulgato Aetheium ; tam caufas adferunt, cur quid eve .
heie quam infra. Gruter. niat. Porro qui Floro hib . IIk
Ibid. C. Ateium notavio , -cap. X6. Metellus eſt , eum alii
quod emencitum aufpicia fub- uominant Ateium , Sed hic ,
40 DE DIVINATIONE
ementitum auſpicia ſubſcriberet. Eſto ; fuerit

hoc cenſoris , fi judicabat ementitum : at illud
minime auguris, quod adſcripſit, ob eam cauſam
populum Romanum calamitatem maxumam cepif
fe . Si enim ea cauſa calamitatis fuit ; non eſt in
eo culpa qui obnuntiavit, fed in eo qui non
paruit : veram enim fuiffe obnuntiationem , ut
ait idem augur et cenſor , exitus adprobavit :
quae fi falla fuiſſet, nullam adferre potuiſſet cau
ſam calamitatis. Et enim dirae , ficut cetera
auſpicia ut omina , ut figna, non cauſas adferunt,
cur quid eveniat, ſed nuntiant eventura , niſi
provideris. Non igitur obnuntiatio Ateii caufam
linxit calamitatis ; ſed ſigno objecto monuit Craſ
fum , quid eventurum ellet , niſi caviſlet. Ita aut
illa obnuntiatio nihil valuit ; aut ſi, ùt Appius
judicat, valuit , id valuit , ut peccatum haereat
non in eo qui monuerit ; ſed in eo qui non obtem
perarit.
ut et alibi non raro ' , memoria ' et reſpondent noſtri ſcripti,

lapſus eſt ille. Davies, vulgata , dirae, ficut cetera au
Subſcriberet ] Sic Pariſ. Reg. Spicia , ut omnia. Gruter.
et Merton , non ſubſcripſerit , Ibid. Etenim dirạe ] 'Apoc .
ut vulgo, Idem . Vulgo dira : nos autem , ju
Quae fi falſa fuiffet , nullam bente re ipfa , conjecturam re
adferre potuiſſet caufam cala- cepimus Turnebianam , Vide
mitatis ] Vulgo fuiſſent et pa- lih. v. Adverſ, c. 20, Paullo
fuiffent , quo modo foloeca fit poſt Elienſ. et Balliol, habent
pratio : ad obruntiationem enim monita , non omina ; Ven.'au .
illa referuntur verbą. Quod igi- tem 1471 , ut in omina , ut in
tur vel invitis Codicibus fecif- figna. Sed quae bene ſe ha
fem , id , volentibus Med. Reg. bent , loco non funt movenda.
et Cantab , jam nunc faoio , Cie Davies,
ceronemque foedis illis libero
maonlis . Idem . Vt peccatum haereat ) Logo
Dira, ficut cetera aufpicia, haereret. Idem.
ut omina ) Eftab Victoriana,
LIBER I , 17 . 41
Quid ? Lituus iſte veſter , quod clariſfunum 17

eſt inligne auguratus , unde vobis eſt traditus ?
Nempe eo Romulus regiones direxit tum cum
urbem condidit. Qụi quidem Romuli lituus ( id
Cap. 17. Qui quidem Romuli Ibid . Id eft incurvum no •

lituus, cum fitus effet etc. ] men invenit) . Haec verba prie
Sic fe habent omnes libri vul mus Gloſſematis damnavit Fuſi,
gatiatque adeo MsSti : Qui qui . Lipfius Var . Lect. lib . I. cap. 20,
dem Romuli lituus , id eſt, in- ' quoniam non modo Cicero , ſed
curvum et leviter a ſummo in- vulgus , et paene pueri, quid
flexum bacillum , quod ab ejus eſſet litnus, tum temporis pro
litui quo canitur fimilitudine be noverant. Mihi tamen haud
nomen invenit , cum fitus ef- ita firma claraque videtur haec
ſet etc, Ego vero haec verba ratio , ut rem in aperta luce
id eſt, incurvum - inrenit, jam collocet. Nam , ne memorem
olim cum primam editionem de folo Romoli litho hic agia
molirer, Joan . Aurato dixeram , licet M. Ciceronem , augurem
mihi videri eſſe aliena ,'non Ci. lituo frequenter uſum , Q. fra
ceronis : qnod ille mihi afſenfuis ter adloquatur ; ea miſcere ;
erat , ob eam que cauſam juffe- quae Tullium non fugerunt;
ram deleri. Sed quia pluribus baud erat importunum : fiqui-.
cogitationibus diſtrictus , non dem liber in Lectorum gratiam
ſatis id plane oſtenderam , fed fuit editus . Nec forte litui fora
obſcarius in dicaram , Operae , ma cunctis innotuit : eum enim
non ſatis id , quod notaram , Livius etiam deſcribendum pu
animadvertentes, et ſententiam tavit. Augur, inquit ille lib . I.
meam parum intelligentes, vul- cap. 18 , baculum fine nodo
gatam lectionem , me inſciente aduncum tenens , quem litunın
et invito , ſecuti ſunt. Nunc appellaverunt. Praeterea Lati
igitur aliquando tandem deleta nitas eſt elegantior, quam ferre
funt. Lambinus . ſolet Librariorum captus ; qua
Ibid. Id eft incurvum et le propter ab ipfius Ciceronis ma
viter a ſumma inflexum bacil- nu fuiſfe praefracte non nega
lum , quod ab ejus litui quo rim . Utcunque fa res habeat ,
canitur fimilitudine nomen in- huc facit Macrobii locus Saturn,
venit) Lipfius lib . I. Var . c.20 lib . vi , c. 8. Poſle quaeri ania
iſthaec omnia habet pro glof- madvertimus , utrum a tuba li:
femate : reſtant tamen conſtan tuus auguralis appelletur, an
ter in omnibus, Mll, delevitque tuba a licuo augurum lituus di
Lambinus. Gruter. eta fit , utrumque enini pari for
IONE
42 DE DIVINAT
eſt incurvum et leviter a fummo inflexum bacil

lum , quod ab ejus litui , quo canitur, fimilitudi
pe nomen invenit ) cum litus eſſet in curia Salio
rum , quae eſt in Palatio, eaque deflagraviſſet,
inventus eſt integer . Quid ? Multis annis poſt
Romulum , Priſco regnante Tarquinio, quis ve
terum ſcriptorum non loquitur, quae fit ab Attio
Navio per lituum regionum facta deſcriptio ? qui
eum propter paupertatem ſues puer pafceret, una
ex his amilla, voviſſe dicitur , fi recuperaviſſet,
uvam ſe deo daturum quae maxuma eſſet in vinea :
itaque fue inventa, ad meridiem ſpectans in vinea
media dicitur conſtitilie, cumque in quatuor par
tes vineam divififfet , trisque partis aves abdixil
fent, quarta parte , quae erat reliqua , in regio
nes diſtributa , mirabili magnitudine uvam , ut
ſcriptum videmus , invenit. Qua re celebrata,
cum vicini omnes ad eum de rebus fuis referrent,
erat in magno nomine et gloria : ex quo factum
ma et pariter in capite incur- poſtulat res ipfa : nam regiones

vum eſt. Sed fi, ut quidam erant caeli fpatia , quae litro
putant, tuba a fonitu lituus defignabat augur. Vide Sero
appellata eſt , neceffe eft, ut vium ad Virgilii Eelog , ix, 15.
virga auguralis a tubae ſimili. et ad Aen. VII , 187. De ipfa
tudine lituus vocetur . Id quod hiſtoria diximus ad lib . II. N.D.
aperte ftatuit five nofter , five c. 3. Idem ,
Gloffographus . Davies . Omnes ad unum ] Pall , et
Cum fitus effet in curia Se- 6. Victoris exemplar , omnes
liorum ] Valerius Maximus ad euim , quomodo ' et edidit
lib . I. e. VIII , II . Deuſco Victorius. Gruter.
crario Saliorum , nihil in eo ibid . Omnes ad eum] Vulgo
praeter lituum Romuli integrum omnes ad unum . Verum non
scpertam eſt. Rem fuſe narrat erat cur illa fcriptura, reniten
Plutarchus in Camillo p . 145. tibus MSStis , locum fuum diu
Idem . tius teneret . Davies.
In regiones diftributa ) Valgo Arcefferet ] Sic quidem pal.
regione. Sed veterem Lambini fec. tert. S. Vict. item . editi a
Codicent ſequimur , id quod Victorio : fed tamen pr . decef
LIPER I , 17 . 43
eſt , ut eum ad ſe rex Priſcus arceſſeret. Cujus
!
cum tentaret fcientiam auguratus , dixit ei cogi
tare ſe quiddarn ; id pofletne fieri , confuluit . llle,
augirio acto ,poſle refpondit. Tarquinius autem
dixit , fe cogitafle, cotem novacula poffe prae
cidi : tum Attium juſlille experiri: ita cotem in
comitium allatam , inſpectante et rége et populo,
novacula elle diſcillam . Ex eo evenit , ut Tar
quinius augure Attio Navio uteretur , et populus
de ſuis rebus ad eun referret. Cotein autem il
lam et novaculam defollam in comitio , ſupraque
inpoſitum puteal accepimus. Negerus omnia :
conburamuis annales : ficta haec elle dicamus :
quidvis denique potius , quam deos res humanas
1
curare, fateamur . Quid ? quod ſcriptum apud
te eſt de Ti . Graccho, nonne et augurum et haru
firet. vulg.. accerferet. Gru- et fic lib . III . de offic. cum in .

ter. aére augurium augures acturi
Ex quo factum eſt , ut eum effent. Gruter.
ad ſe Rec Priſcus arceſſeret ] Ibid. Augurio acto ] Sic.
Revera cum Tarquinius equi- MSSti , nili qnod Med. facto ;
tum centuriis , quas Romulus fruſtraque fuit D.Lambinus, qui
ſcripſerat, alias adjicere vellet, dedit augurio ' capto : nam lo
et id Attius Navius, augur, niſi quendi ratio quam prae ſe ſe
aves addixiſſent, fieri prohibe- runt Codices, idoneorum ſcrip
ret ; ira regi mota eſt, eludens- torum fide nititur, Vide lis Ob.
que artem interrogavit, poffet. Gifanii Obſerv. L. L. pag. 24 .
ne fieri , quod ' ipſe mente con. Davies.
ceperat ? Hinc Ciceronem me De fuis rebus ad eum refer
moria lapfam patet. Vide Li- ret ] Pal. pr. et Pithoeanas ,
vium I , 36. Dionyſium Hali- ' adferret. Gruter.
carnaſſenfem III, 71. Valerium Supraque impofitum puteal
Maximum 1 , 4. et Lactantium accepimus ] Adi Cl. Salmaſium
Div, Inſt. II . 7. Davies . Exercit. Plin. p . 1138. ed .Parif.
Ille augurio acto ] Lambinus Davies,
eaptopraeter pall. noftros , fu Suriptum apud te efe de Tin
gillatque Gifanius in obferva. berio Graccho ] Lib . H. N. D.
Donibus linguae . nam eap. 4. Vulgo apud te fcriptumi
44 DE DIVINATIONE
ſpicum comprobat diſciplinam ? qui cum tabera

naculum vitio cepiffet imprudens , quod inaulpi
cato pomoerium transgreſſus, ellet , comitia con
ſulibus rogandis habuit. Nota res eſt , et a'te
ipſo mandata monumentis . Sed et ipſe augur
Ti . Gracchus auſpiciorum auctoritatem confef
fione errati lui comprobavit ; et haruſpicum di
fciplinae magna accelfit auctoritas, qui recenti
bus comitiis in ſenatum introducti , negaverunt
juſtum comitiorum rogatorem fuilſe.
ra divi
18 His igitur adſentior , qui duo gene
nationum effe dixerunt: unum , quod particeps
' effet artis; alterum , quod arte careret. Elt enim
ars in his , qui novas res conjectura perſequun
tur , veteres obſervatione didicerunt. Carent
autem arte hi , qui non ratione aut conjectura ,

obſervatis ac notatis fignis, led concitatione qua
dam animi, aut foluto liberoque motu futura
praeſentiunt , ( quod et , fomniantibus laepe con
tingit , et nonnumquam vaticinantibus per furo
rem ) ut Bacis Boeotius, ut Epimenides Cres,
ut Sibylla Erythraea. Cujus generis oracla etiam
habenda funt, non ea quae aequatis fortibus du
cuntur , ſed illa quae inltinctu divino adflatuque
Nos ordinem verborum , juben- yope UO'QUTES. Ty de tau "Agyvauda

tibris MSStis, mutavimus . Idem . ' 'Acordurou ovu Gavane xou Tlakoe
Conſulibus rogandis ] Atten- otpatos XE & TUVE TAU Tuparados
dant Antiquarii. nam S. Vict. του καιρον της επιθεσεως δηλωσαν
liber , item pal , ſec, tert, habent 70s. Σίγασθω γαρ Κομήτης
xogatis. Pith , et pr . rogantisa Kons , Kivupas Kufpics, ’Aduna
Gruter , τος ο Θετταλος , 'Αρισταίος Κυ
Cap . 18. Ut Bacis Bocotius ] gruodos) 'Aupipocas é ’Anwedias
Clemens Alexandrinus in I. etc, URSINUS. Ibid. Revera
Espalda p . 398. Xonouaregon Tog' tres fuere Bacides . Vide Scho
Ελλησι συχνοι γεγονεναι φερον- liaften ad Αriftophanis Pacema
wis oi Boixades, é pex Boltios, vf 1071. et Interpretes ad Aelia.
& de 'Apxos , mohlo tondeus tepaosn ni V. H. $ 11, 35. Davies.
LIBER I , 18.
funduntur : etfi ipſa ſors contemnenda non eſt,

li et auctoritatem habet vetuſtatis , ut eae ſunt
fortes , quas e terra editas accepimuis : quae tamen
ductae ut in rem apte cadant , fieri credo polle
divinitus. Quorum omnium interpretes, ut
Grammatici Poetarum , proxime ad eorum , quos
interpretantur , divinationem videntur accedere.
Quae eſt igitur iſta calliditas, res vetuſtate ro
bultas calumniando velle pervertere ? Non re
perio cauſam : latet fortaſſe obſcuritate involuta
..
naturae : non enim me Deus iſta ſcire, led his

tantummodo uti voluit. , Utar igitur , nec addu
car ut rear aut in extis totam Etruriam delirare,
aut eandem gentem in fulguribus errare, aut fal
laciter portenta interpretari, cum terrae ſaepe
fremitus , ſaepe mugitus, ſaepe motus, multa
noſtrae reipublicae , multa ceteris civitatibus
gravia et vera praedixerint. Quid ? qui inride
Quae tamen ductae ) Pal. pr. Nec abducar , ut rear ] Lego

eductae. Gruter. nec adducar , ut rear. Lam
Ut Grammatici Poetarum ] binus .
Eleganter hac de re Socrates Nec adducar , ut rear ] Vix
apud Platonem Ion . p . 145. A. pomi refrenare manum , quin
'EST yoce TOUTO TEXVM Mev o'x 'óv eiicerem illud , ut rear ; quod."
maxpo con mapa 'Ou.ngov Ei heyetu, nullo apice compareret. in pal.
Seox de duvaques, ń oe xivei, wotep pr . aut ſec. et certe Latine lo
èv en 209a , rv Evqıntıdans sem Ma- quetur Tullius , quamvis reſe
γνητιν ωνομάσεν , οι δε πολλοι cetur. Gruter.
“Ηρακλειαν. Και γαρ αυτη η λι • Ibid, Nec adducar , ut rear ]
905 où μονον αυτους Lambini conjecturam fequor ,
Tous δακτιλιους
Ayeu tous ordneous, ohn.c xe duvos- quam firmat ipla res , MSStique
Tous docxTukiois , WOTE Pariſ. Med. Merton . Reg . pr. fec.
davaÈuriSyos
odai
TOUTOU TOUTÓ TOLELV, éreg Balliol . et Cantab. Quod autem
ή λιθος , άλλους άγειν δακτυλιους Gruterus duas ultimas voces Ede
Ourw de xoci Movoce v ECUS Pall. pr . ſec. deletas voluit , ei
με ποιει αυτή , δια δε ενθεων του non addicunt Codices noftri :
Twy, oddwy žvyovesoforowi iegues nec tamen , iís ' omiſfis, oratio
Sec žmpta7 . Dav. non eſt Latina. Davies.
í
A TIONE
46 . DE DIVIN
tur , partus hic mulae , nonne quia fetus extitit

in ſterilitate naturae , praedictus elt ab harulpi.
cibus incredibilis partus malorum ? Quid ? T'i.
Gracchus , P, F. , qui bis conful et cenſor fuit,
idemque et ſummus augur et vir fapiens civisque
praeſtans; nonne (ut C. Gracchus, filius ejus,
Scriptum reliquit) duobus anguibus domi con
prehenlis, haruſpices convocavit ? qui cum re
fpondiffent, fi marem emiliflet , uxori brevi tem
pore elle moriendum ; fi feminam , ipſi : aequius
1
Partus hic mulae partus fetus regionibus Africae adeo
nialorum ] Pariſ, partus hic non prodigiofos haberi, ut tam
mulae , nonne quia fetus hic familiares fint incolis partus
extitit. Lego qui inridetur carum , quam fint nobis equa
i partus mulae, nonne quia fetus rum . Verba funt Columellae
hic extitit etc. Mulae , partus VI , 37. Utcunque fit , mula
Semper inter prodigia fuit habi- pariens , diſcordiam , bonorum
tus, quia res folito rerum ordi- interitum , mutationem legum,
ne fieri non poſſe credebatur . curpes matronarum partus higa
Hinc Babylonii apud Herodo: nificare cenfebatur, adeoque fat
tum lib . III , 151. T. *etnome, uberem MAL OR UM denotat
inquiunt, ¿vJOUT % , w ſlepoon , partum . Adi Julium Obſequen
αλλ' ουκ απαλλασσεσθε ; τοτε γαρ tem de Prodig. cup . cxxv . et
ciproete yuecs, ÈTEQV 'HMIO . Dionem lib . lxxvii . cap. xxv.
NOI TEKNEL. Ratio eft die to pag. 41. ed . Falcon . Hinc , ut
ασπερμον είναι το ζωον , ut tradit et ex ipſa ſententiae vi , patet
Artemidorus Oneir . lib. II . C. 12. corruptum eſſe Urjinic dicem ,
Vel idcirco mulae non pariunt, qui mularum , non 'malorum ,
quod e duobus diverſis generic vocem repraelentat; licet ei le
bus nata non gignunt in omni ctioni faveat vir ille doctus.
animalium genere , fi Plinio Corrupti ſunt etiam Me ' ton , et
fides lib . vii, H, N. c. 44. Plura Med . qui mulorum exhibent.
vide fis apud Ariſtotelem de Ge. Idem .
ner. Anim . lib . II . cap. 8. et Incredibilis partus malorum )
Aslianum Hiſt. Anim, lib , XII. Mularum habet liber mano
cap. 16. Quidam vero non dif- ſcriptus. Mularum autem in
fimulandi auctores , ut M.Var- malorum facilis fuit mutatio ,
ro et ante eum Dionyſus ac Urſinus
Mago , prodiderunt mularum
LIBER I , 18. 19.
elle cenſuit, ſe matnram oppetere mortem , quam

P. Africani filiam aduleſcenten . Feminam emiſit :
ipfe paucis poſt diebus elt mortuus.
futiles eſſe19
Inrideamus haruſpices: vanos , futiles
dicamus: quorumque diſciplinam et ſapientiſlinnus
vir, et eventus ac res comprobavit , contemna
contemnamus etiam Babylonios, et eos,
qui e Caucaſo caeli figna ſervantes, numeris et
motibus ſtellarum curſus perſequuntur. Cons
Se maturam oppetere mor vſ. 157. Plutarchu : in Gracchis

tem ] Secundam vocem neſcit Tom . I. pag . 824. Akystou
Parif. Sed maturam quidem ποτε συλλαβειν αυτον ( Τιβεριου
mortem recte dici pote Γcio : Γραχχον ) επι της κλινης ζευγας
hic tamen omnino legendum , fe δρακοντων. . Τους δε μαντεις σκε
MATURUM oppetere morteim . ψαμενους το τερας άμφω μεν ουκ
Alioqui fenfus exfurgit inco m- εαν ανελειν , ουδε αφειναι , περι
modis : nam 'tum demum Ti. de Jameçou drepeiv, ws ó per cerius
Gracchus, fe, quam P. Africani tw Toßepice Qepou Savetov ovocope
filiam adoleſcentem , maturam Seus , de Inaelo tn Kogundo,
oppetere moreem , aequius cen Τον ουν Τιβεριών και φιλουντα την
ſeret, ' Quafi mors adoleſcentis yuvaixo , xob poshdox avzw nipo
matura dici poffet! Vide Cl. Onxelv évto TIPEEBYTEPS . re
Salmafium Exerc.Plin , pag. 1118. LEVT v vinovu.ELVOY , I NEAE
At adolefcenti recte maturus oυσης εκεινης, τον μεν αρρενα κτει
opponitur. Lactantius Div. Inſt. vai tur Spanovrwy, Peivoc de true
lib. v. cap. xlll , 3. Si pueri, Snhecev. Eadem narrant Vale :
fi adoleſcentes , improvidi ſunt rius Maximus lib. iv. c. vi , 1 .
per actatem ; maturi certe ac Plinius H, N. lib . vii , c. 36.
fenes habent ftabile judicium. Aur. Victor de viris Illuſtr .
Suetonius Calig. cap. XLIV . In cap. Lvii . et noſter infra lib. II.
exercitu recenfendo plerisque cap . 29. Davies.
Centurionum MATURIS jam et Cap . 19. Cacli figna ſervan
nonnullis ante pauciſfimos tes ] Obſervantes. Vide modo
quam confummaturi effent dies, Servium ad Virgilii Georg. I ,
primos pilos ademit. Sed haud 205. Iden .,
opus eſt, exempla colligamus ; Numeris et motibus ftellam ,
liquidem hoc multis oſtendit rum curſus perſequuntur ] Qui
eruditiffimus et amiciffimus Rić. bus quaefo MOTIBU s ſtellaram
Bentleius ad Horatii Arç. Poet, curſus perſequuntur bi vigi
48 . DE DIVINATIONE
demnemus , inquam , hos aut ſtultitiae , aut va

nitatis , aut imprudentiae, qui ccccLxx millia
annorum , ut ipfi dicunt , monumentis compre
henfa continent , et mentiri judicemus , nec fae
culorum reliquorum judicium , quod de ipfis "fu
turum fit , pertimefcere. Age , Barbari vani at
fallaces: nuin etiain Graiorum hiſtoria men
que
tita eſt ? Quae Croeſo Pythius Apollo , ut de
naturali divinatione dicam, quae Athenienfibus,
quae Lacedaemoniis , quae Tegeatis , quae Argi
Permultum fallor , aut reponen , nucius et Fulv. Urfinus, qui

dum, numeris ſtellarum curſus mutandos hoſce numeros cen .
et motus perſequuntur, Gemi- ſuere . Quamvis enim futilem
nus germanus eſt locus infra prorſus et vanam horum jactan
lib . 11. c. 6. Solis defectiones, tiam eſſe ſeimus ; recta tamen
itemque Lunae praedicuntur in eſt lectio recepta : rem enim ita
multos annos ab iis , qui fide- ſe habere praedicabant Chaldaei .
rumCURSUS ET MOTUS NU Diodorus Siculus Bibl. lib . II.
MERIS PERSEQUUNTUR . pag . 118 . Χαλδαιοι επτα και
Rutilus Firmicus Mathef. lib . Ι . τετταρακοντα μυριάδας και τρεις
cap . 2 . Ecce motus et curfus επι ταυταις χιλιαδας ( Anni funt
ejus (Saturni) per dies fingulos 473000 ) eis Tyu 'Aležav&pou dix
horas que colligimus. Idem . βασιν γεγονεναι καταριθμoυσιν ,,
CDLxx millia ] Saepe mihi Ⓡórou To Todorov viešavto TWY
in ejusmodi litteris obſervatus corger TC5 TrepatnSYOELS TOLEVO C ..
error facile perſuadet, ut legen. Lactantius Div. Inſt. lib . vii.
dum potius exiſtimem ccclɔɔɔ c. 14. Secuti fortaffeChaldaeos,
et deleatur millia : namccclɔɔ qui, ut Cicero tradidit in libro
valet centum millia. Quo de de Divinatione primo (ad hunc
genere in noftris in Epift. af ipſum locum reſpicit ) QUA .
Atticum commentariis et ſatis D RINGINTA SE P T U -AGIN
copiv ſe , et primi , ut opinor, TA MILLI Á annorum monu
difputavimus. P. Munucius. mentis comprehenſa ſe habero
Ibid. CCCCLXX annorum ] In delirant. Quin et idem nume
manuferipto eſt cciɔɔ anno rus fervatur infra lib . II. cap. 46.
rum . Puto autem rectum effe, Davies.
CIO , 15 annorum. Urfinus. Quae Tegeatis ] Sic multis
Ibid. ccccLxx millia anno. annis , antequam Adr . Turnebus
-rum } Fruſtra funt Paullus Ma- Adverſariorum libros ederet.
LIBER I , 19 . 49
vis, quae Corinthiis reſponderit, quis ignorat ?

Conlegit innumerabilia oracla Chryfippus, nec
ullum fine locuplete auctore atque teſte: quae
quia nota tibi ſunt, relinquo. Defendo, unum
hoc . Numquam illud oraclum Delphis tam celebre
et tam clarum fuiffet, neque tantis donis refertum
omnium populorum atque regum , niſi omnis aetas,
oraculorum illorum veritatem eſſet experta . Idem
jamdiu non facit. igitur nunc minore gloria
Ut igitur
eſt, quia minus oraclorum veritas excellit: ſic
tum , niſi ſumma veritate , in tanta gloria non
fuiffet. Poteft autem vis illa terrae , quae men
tem Pythiae divino adflatu concitabat , evanuiffe
vetuſtate , ut quosdam exaruille amnes , aut in
legendum eſſe videram : atque dos do eivci to MLOUTELOV ( Del

adeo aliquot menfibus ante jam phicum ) αντρον κοιλον κατα βα
edendum curaram . Nullos enim Jous, où pocho Evpucrouovº dvoca
Taygetos populos memineram, Qepeo foi do Ž OÚTOV; TVEVP.CC êve
δε του
Tegeatas noveram ; et ex Hero- Jovoixotirové utegnebogen
doto hic Tegeatis « ſſe legen- otoucou restodo vlindov, Qay
dum didiceram . Lambin. την πυθιαν αναβαινουσαν , δεχο
Ibid. Quae Taygetis ] Τe- μενην το πνευμα , αποθεσπιζειν έμ
geatibus habet antiquus liber, perpo te xoc cuerpo . Auctor li
et ita omnino legendum : ſive, bri de Mundo cap . iv. 'Onoras
ut edidit Larninus , Tegratis δε και των πνευματων πολλα πολ
Conβrmat eam lectionem Pau- λαχου γης στομια ανευκται ων
Sanias in Laconicis . Urfinus. τα μεν ενθουσιαν ποιει τους εμπε
Quae Tegeatis ) Eft Tur- λαζοντας -- τα δε χρησμώδειν,,
nebi conjectura , quam fibi pu- WOTEQ To v AED.Qors. Plura con
tide arrogare nititur Lambinus. gellimus ad cap . xxxvi . Davies .,
vulgata Taygetis, ad quam ma Evanuiſſe et eraruiſſe amnes]
gis inclinant mll. quam ad prio- Illud evanuiſſe et , redditum
rem . Gruter . auctori volentibus membranis
Idem jamdiu non facit] Forte noſtris . quid quod et Victoriana
non fit : et paulo poſt , nunc in agnoſcit editio , et habet ſane
minore gloria eft Davies . heic , quod agat. Gruter.
Vis illa terrae, quae mentem Ut quosdam exaruiſſe amnes)
Pythiae divino adflatu concita- Eadem fere ervoso Plutarchi,ob
bat ] Strabo lib. 1x, pag. 641. verſabatur animo . Tyv Boswrity,
4
50 DE DIVINATIONE
alium curſum contortos et deflexos videmus . Sed

ut vis acciderit : (magna enim quaeſtio eſt) modo
maneat id , quod negari non poteſt nifi omnem
hiſtoriam perverterimus , multis faeculis verax
fuiſſe id oraclum .
20 Sed omittamus oracla : veniamus ad fomnia :
de quibus diſputans Chryfippus, multis,et minu
tis fomniis conligendis facit idem , quod Antipa.
ter, ea conquirens, quae Antiphontis interpre
tatione explicata , declarant illa quidem acumen
interpretis : ſed exemplis grandioribus decuit uti.
Dionysî mater , ejus qui Syracofiorum tyrannus
fuit , ut ſcriptum apud Philiftum eſt et doctum
hominem et diligentem et aequalem temporum il
lorum , cum praegnans hunc ipſum Dionyſium
alvo contineret, fomniavit ſe peperille Satyrilcum .
Huio interpretes portentorum , qui Galeotae tum
inquit de Orac. Defect. p . 411. ſalivam nonnullis movebit . Ur
YUV ŠTIAE2017 xquidin (Xenotypick) Sini liber ,' utut vis occiderit,
xamane voquetos , xxl 70%.US ÊTE- Gruter .
σχηκε μαντικης αυχμος την χω Cap . 20. Syracuſiorúm ty
gau. Porro vulgati prae ſe fe rannus fuit ] Pal. pr . Syracu
runt , ut quosdam evanuiſſe et ſanorum . Idem .
exaruiſſe amnes ; fic et, inver Huic intcrpretes portento
ſo verborum ordine , Cantab . rum , qui Galeotae ] Elienſ.
noſter. At vero Reg. Merton. exhibet interpretes fomniorum .
7
veteresque editos ſequimur , qui Ipfam vero rem modo nonnihil

duas illas voces omnino praeter- diverſo tradit Valerius Maxi
mittunt . Et ea's quidem e varia mus lib . 1. cap . vil , 7. extern .
lectione natas eſſe docent Med. Mater , inquit , Dionyſii , cum
qui evanuiſſe exaruiſſe, et Bal eum conceptum utero haberet,
liol. qui evanuiffe exhauriffe, parere vifa eft Satyriſcum ;
AUTO Tou exaruiffe , repraeſen- conſultoque prodigiorum inter
tant. Davies. , prete, clariffimum ac potentif
Sed , ut vis , acciderit ] In Jimum Grdii fanguinis futu
manuſcripto eſt, ut ut vis acci- rum , certo cum eventu cogno
derit. Urſinus . vit. Nobis autem hi portento
Ibid. Sed ut vis acciderit ] rum interpretes, fuut Galeotae,
Pal, pr. et ſec. occiderit , quod rout olim deditVictorius, non
LIBER I , 20.
51
in Sicilia nominabantur , refponderunt , (ut ait

Philiſtus). eum , quem illa peperiffet, clariflimum
Graeciae diuturna cum fortuna fore. Num te ad
fabulas revoco vel noſtrorum vel Graecorum
Poetarum ? narrat enim et apud Ennium Veſta
lis illa :
Excita cum tremulis anus attulit artubu

lumen ,
Taliacommemorat lacrimans , exterrita

fomno :
Eurydica prognata , pater quam noſter
amavit ,
Vires vitaque corpu meum nunc deferit
pmzne. "
Nam me viſus homo pulcher per amoena ſa
licta
Et ripas raptare locosque novos : ita fola
Poſt illa, germana foror , errare viđebar ,
Tardaque veftigare et quaerere te , neque
poffe
Corde capeſſere: ſemita nulla pedem ſtabi
libat.
Exin compellare pater me voce videtur
Galleotae , quemadmodum vul. Ut ait Philiſtus ] Non vide

gati. Stephanus Byzantinus , tur Tullii, ſed librarii. proxime
Γαλεάται μαντεων είδος Σικελων. enim praeceffit , ut fcriptum
Aclianus etiam V. H. I. XII . C. 46. apud Philiftum eft. Idem .
Tolewtwy meminit. Davies.
Galleotae ] Galeotae vetus Veſtalis illa ) Probabilis eſt
Codex , et ita habet Stephanus HieronymiColumnae conjectu
εν Tu Todewrol. Urfinus. ra, cui placet Veſtalis Ilia .
Ibid. Galleotae ) Si ſtandum Ad illam certe ftabiliendam con
a numero mſl. reſcribendum {pirant loci circumſtantiae ,
Galleatae. . Sic enim pal. pr. quemadmodum fuſe docet vir
fec. Pith . S. Vict. liber tamen ille doctiſſimus ad fragm . Ennii
Urfini noſtri Galeotae. quomo , pag . 123. Davies,
do vocati Stephano. Gruter .
4
i
DE DIVINATIONE
His verbis : O gnata; tihi funt ante gerendae

Aerumnae : poft ex fluvio fortuna reſiſtet.
Haec effatà pater, germana, repente receffit;
Nec fefe dedit in conſpectum corde cupitus:
Quamquam multa manus ad caeli caerula
templa
O gnata , tibi ſunt etc. ] Sic pater I ' Vulgo cibi ſunt ante
logendum , non , ut vulgo , co- gerenda. Haec pater effatus ,
gnata ; quamvis Turnebus eam germana , repente receffit. Ae.
lectionem tueatur, fic interpre- rumnae poft : 'ex fluvio fortu.
tans, filia, quod cum aliis libe na reſiſtit. At abunde patet
ris' nata effet, inquit. Quae verſum ſecundum alieno loco
interpretatio , fimul et lectio , pofitum eſſe : quapropter vete
cujus interpretatio eſt , Ferra les editos omnino ſequendos
non poteſt, et piget me utram- duximus . Praeterea malim tibi
que refellere. Lambin . funt ante ferendae Aerumnae.
Ibid . His verbis cognata tibi In reliquis vero mutationibus
ſunt ante gerenda. Haec pater duces nobis fuere MSSti fimul
effatus germana , repente re ac mens auctoris. Idem .
ceffit Aerumnac poſt : ex Muvio Fortuna reſiſtit ] Sic Pith, .
fortuna refiftit ] Sic 'Aldi ve . et pal. pr. alii refiftet , quod et
tus , fic omnes mſſ. noftri , nifi in vulgg. pal. ſec . praefert re.
quod diſtinctio mea eſt, vide- celjit ; qui et interpunxerat,
batur enim duriulculum : ante Aerumnae poſt ex fluvio . for
gerendae (Hacc pater effatus, tuna receffit. forſan non male.
germana repente receffit ) Ae- Gruter,
rumnae : poft ex fluvio etc. Multa manus ] Hic , noto
quomodo ediderat Victorius. fatis Helleniſmo ,' niulta valet
praeterea verſum . multum . Virgilius Georg . III ,
poſt editi transpoſuere
Lambinus cognata , 226 .
mutavit in o' gnata ; ſecutus Multa gemens ignominiam
conjecturam Turnebi, cujus me . plagasque superbi
minit. lib . V. Adverſar. c . 21 . Victoris.
Gruter. Idem iv , 320.
Ibid . Ognata ) Vulgo co Multa querens' , atque haec
gnata : ſed ' Lambini conjectu adfatus voce parentem .
ram ſua luce fulgentem clare Sic et alii Scriptores optimi.
firmat Reg. Davies. Vide Stutium Theb . II , 635. et
Ibid . Tibi ſunt ante geren . ' Joan . Vorfiium ad Sulpicii Se.
dae Aerumnae : poſt ex fluvio veri Hiſt. Sacr , lib . 1. cap. 4 .
fortuna refiftet. Haec effatu ' Davies ,
LIBER I , 20. 21. 53
Tendebam lacrimans, et blanda voce voca

bam .
Vix
aegro tun corde meo me fonnu ' reliquit.
Haec , etiamfi ficta ſunt a poeta , non abſunt2
tamen a conſuetudine fomniorum. Sit fane etiam
illud commenticium quo Priamus eſt conturbatus.

Quia mater gravida parere ſe ardentem fa
m
se
Rex ipſe Priamus , fomnio mentis metu

Perculſus, curis ſumptus fufpirantibus
Exfacrijicabat hoſtiis balantibus.
Tum conjectorem poſtulat , pacem petens ,
Cap . 21 . Mentis metu Per. rentius : Cura Sumitur, Dum

culſus) Lambinus mentem . Sed tibi fit quod placeat. GRU
contra MSStos . Neque erat ne TERUS. Ibid. Sumptus etiam
ceſſe: nam mentis perculſus di- eft in Balliol. Reg. Cantab, et
ctum , ut Terentio perculfus Ven . 1471 . Ac bene quidem .'
animi. Gulielmius . * Locus vero , quem perperam
Ibid. Pari modo fufpenfum laudat Gruterus, exſtat Phorm .
animi, dejectum aniini , et ae Act. II. Sc. II , 26. et ad rem
grum animi paflim dicunt La nihil omnino facit. Plautus
tini. Vide modo Livium vill , appoſite Mil. Glor. Act. III . Sc.
13. et Lactantium de Mort. Perf. 1 , 79. Nam in mala utore ata
capp. 5 , 17. Davies. que inimico si quid lumas ,
Curis fumptis ſuſpirantibus ] fumptus eſt: In hono hoſpite 2
Sumptus eft in manuſcripto, hoc atque amico , quaefius eft quod
eſt, corruptus , vel , quod me- fumitur : Et quod in divinis re
lius puto , conſumptus ; ut fim bus ſumas, fapienti lucro eſt.
plex ſit pro compoſito. Urfinus. Hoc ſenſu fumere diem dixerunt
Ibid. Curis fumptus fufpi- idem Pſeudol. Act. V, Sc. I , 23.
rantibus] Edebatin antea fump- et Terentius Adelph . Act. V.
tis ; fed mutari ſecutus Guliel. Sc. III , 68. ac Phorm . Act. V.
mii mentem , et librum Fulvii Sc. V , 4 . Davies.
Vrfini, item MSS. Pal. pr. tert, Tum conjectorem poftulat )
et librum S. Victoris, in quibus Pall. omnes et S. Victoris ex.
haerebat alterum .
Sumptus ,, emplar , habent conjecturam ,
conſumptus, maceratusque. Te quod Gulielmio probabatur pro
54 DE DIVINATIONE
Ut ſe edoceret obfecrans Apollinem ,

Quo ſeſe vertant tantae fortes fomniüm ,
Ibi ex oráclo voce divina edidit
Apollo ; puerum , primus Priamo qui foret
Poſt illa natus , temperaret tollere;
Eum eſſe exitium l'rojae, peſtem Pergan;o,
Sint haec , ut dixi , fomnia fabularum : hisque
adjungatur etiam Aeneae fomnium , quod in Nu
merîFabîPictoris Graecis annalibus ejusmodi eſt,
conjectrici Sibylla . Gruter , nifi quod lvic ipfa per compen .

Eandem lectionem fervant Pa- dium loco tempora . tert, tem
rif. Balliol. Med. reliquique pora et tolleret, quart. tempora
noſtri: fed eam , prorfus infice et tollere. Gruter .
tam /cenſeo. Davies. Ibid. Poft illa natus , tem
Ut se edoceret } Forſan et, peraret tollere] Pariſ, poft illa
fe doceret ; obfecrans etc. fic natus tempora extollere. Balliol.
-
enim Pariſ, Balliol . Med. Mer- Med . aliique plures poft illa nas
ton . aliique Codices , non edo tus tempora et tollere. Videli.
ceret, Idem. eet phralis minus obvia Libra.
Ex orạclo voce divina edidit] rios fefellit, Agellius XVI, 19.
Legendum videtur , ex oraclo Ut ci necem adferre per vim
vocem divinam 'edidit, quemad- ſuismanibus temperarent. Pla
modum diſerte repraeſentat Eli ra J. Fr. Gronovius Obſerv. II ,
enſ . Vide Phaedrum lib . I. Fab. 20. Davies.
XII , 12. et Agelbium N. A. XII, In Numerii Fabii ] Antea
5. Quod autem Apollini tribuit mendoſe , Innumerum Fabii.
Poëta, id alii Aeſaco, alii Hero- Nos ex antiquis libris reſtitui
philae, alii denique aruſpicibus mus : tres enim Fabii Pictores
adſcribunt. Vide Sis Interpretes fuere, clari omnes antiquitatis
ad Dicbyn III , 26. Idem . notitia , Quinctus , Numerius ,
Natus ; = temperaret tollere : Servius ; quorum antiquiſlimus
Eum cet ] Ita recte edidit P. Quinctus. Nominantur a Livio ,
Victorius. inepte ante et poſt Agellio , Macrobia , Oroſio ,
euſi , natus tempora , hunc ſi Nonio , Cicerone. P. Manucius.
tolleret. pal. fec. habebat , na Ibid . In Numerii Fabii Pi
tus , temptaret collere. Codex cioris ] Sic reſtituit hunc locum
S. Vict. Solum habebat , natus Sigonius, cum antea legeretur
tempora , Eum cet: neque plus in numerum Fabii Pictoris. Pla
erat . in pal. pr . aut Pithoeano, ne mendoſe. Lambina
LIBER I , 21. 22 . 55
ut omnia quae ab Aenea geſta ſunt quaeque illi

acciderunt, ea fuerint quae ei ſecundum quietem
viſa ſunt:
Sed propiora videamus. Cujusnam modi eſt22
Superbi Tarquinî fomnium , de quo in Bruto Accî
1
loquitur ipſe ?
Cum jam quieti corpus nocturno impetu
Dedi, Sopore placans artus languidos ;
Viſiſt in ſoninis paſtor ad me adpellere
Ibid . Quod in Numerii Fabii Quoniam quieti. quod item poni

Pictoris ] Conjecturam Sigonii pro poftquam meininit Dona
admiſit duduin Aldus. Nepos ; tus , qui videatur. Gruter.
itaque nec mihi excludenda vi- ' ; Viſum eſt in ſomnis , paſco
debatur ; quod nihil fani eſſet ' rem ad me appellere Peeus la .
in vulgato , in numerum Fabii, nigerum eximia pulchritudine,
adprobaffetque alterum Turnebi' Duos confanguineos arietes in .
cenſura , prae ſeque tulerit , P. de eligi) Hos verſus, qui antea
Manutium fic inveniſſe in libris praepoftero ordine collocati le
antiquis. Gruter . gebantur , ita digerendos elle
Cap. 22. De quo in . Bruto admonuit Muretus in annotatia .
Accius loquitur ipſe ] Vera lenibus, quas in Tcrentium edidit.
ctio, de quo in Bruto Accii lo- P. Manucius.
quitur ipfc. Fabulam antem Ibid. Vilum eft in ſomnis
Accii, cui Bruto nomen effet, paſtor ] Vulgati paſcorem . Aldi
hignificat; quam et ludis Apolli- vetus et Victoìii editio , Vifus
maribus, qui M. Bruti abſentis eft in fomnis paſtor . Lambinus,
nomine facti fuere , actam , in- viſus in fomnis paftor. ſed no
telligi poteft de prima Philip- ſtrum illud vilitur in quatuor
pica. Camerarius. pall. in Pith . in S. Vict. anno
Ibid . In noſtris et Voſſian. tavitque Gulielmius dictum , ut
legitur Accius vel Actius ; unde pugna factum eſt. Gruter .
conjeceram . de quo in Bruto Ibid . Viſu'ſt in fomnis paſtor )
Accî is loquitur ipfe : quod Vulgo viſum eſt in lomnis pa
praecepiſſe Gronovium filium ſcor, nec aliter e noftris Pariſ.
video. Davies. Med, Merton. Reg. et Cantab.
Cum. jam quieti ] Sic quidem Hanc vero lectionem , licet de
hactenus editi ; ſed adverſanti fenforem Janum Gulielmium fit
bus membranis pall. Pithoei et nacta , reſpuit Latini ſermonis
S. Vict, omnibus. Eae enim ratio . Quare cum Balliol. Aldin .
E
56 DE DIVINATION
Pecus lanigerum eximia pulchritudine:

Duos conſanguineos arietes inde eligi,
Praeclarioremque alterum immolare me :
Deinde ejus germanum cornibus connitier
In mearietare, eoque ictu me ad cafum dari:
Exin proſtratum terra , graviter faucium ,
Refupinum , in caelo contueri maxumum , ac
Mirijicum facinus; dextrorfum orbem flam
meum
Radiatum folis liquier curſú novo .
et Victor , haberent viſus eſt in Ibid . Immolare me ] Quid

somnis , nos verſui conſulentes in mentem fuerit Lambino , cum
edidimus viſiſt in ſomnis pa involare me daret ; equidem
ſtor, quod et Lambinis jamdu- comminiſci non poſſum . Qua
dum fecerat. Vide G. J. Vof- cunque vero de cauſa hoc fit
ſium ad Fragm . Trag; p . 109. aufus, omnino retinenda eſt
Davies. lectio vulgata, quam omnes om
Pecus lanigerum ] Nihil va nino libri tuentur, ut et ipſa
riant mſl. noſtri. Bene tamen res ; quod vidit etiam Gruterus :
monet P. Manutius Muretum nam Bruti fratrem natu majo
Notis in Terentium fic trans rem trucidavit Tarquinius. Li.
ponendos putare verſus : ad me vius lib . 1. cap . 56. Brutus,
appellere pecus lanigerum exi- quum primores Civitatis, in qui
mia pulcritudine. Duos con buș FRATREM fuum ab avuncu.
fanguineos etc. poteſt tamenlo ( Tarquinio Superbo ) inter
conſiſtere vulgatum . Gruter. fectum audiſſet ex induſtria
Ibid . Pecuslanigerum eximia factus ad imitationem ftultitiae,
pulchritudine : Duos conſangui. quum fe fuaque praedae effe
neos arietes inde eligi] In ver- Regi fineret,Bruti quoque haud
Sibus diſponendis M. A. Muretum abnuit cognomen, Adi lis et
et D. Lambinum ſequor ; id qnod Dionyfium Halicarnafjeum lib.
mens Auctoris et ratio jubet. 1v. cap. 68. Davies.
Eos autem ordine praepoſtero Maxumum ac Mirificum faci.
repraeſentant vulgg a quibus nus ] Sic edidi jubente metro .
támen haud abeunt Codices Vulgo conjunctio, quam in prio
MSSti . Davies . ris verſus fine pofui, fequentem
Immolare me] Ridicule Lam- incipit. Eo tamen modo viola
binus contra editos ineditosque tur lex pedaria. Idem ,
involare . nam Tarquinius utique Liquier curſu novo ] Pall.
fratrem Bruti occidit. Gruter. duo priores melioresque lia
LIBER I , 22 57
..
Ejus igitur fomnii a conjectoribus quae fit inter

pretatio facta , videamus :
Rex , quae in vita ufurpant homines , cogi

tant , curant, vident ,
Quaeque aiunt vigilantes agitantque , ea ſi
cui in fomno accidant,
Minus mirandum eft : Ted in re tanta haud
temere inproviſo offerúnt.
qu : er , quod mihi rectius. Edwuos' , ut inanis plane fit

Gruter. F. G. Graevii conjectura. Do
Ibid. Liquier curſu novo ] re ipfa vide Hieronymum Co
Sic Balliol, at Pall. pr . ſec. Vof. lumnam ad Ennii Frag. p . 4.
ſian. Pariſ. Med. Merton . Elienſ. et nos ad lib . II . C. 62. Idem .
Reg. et Cantab . dant linquier, Si cui in fomno accidant )
quod Grutero rectius videtur. Sic Pariſ. Med. Balliol . et Can
Ego tamen , ut verum fatear, tab. Vulgo accidunt. Idem .
nec in hac nec in illa lectione Minus mirum eji ] Haec tota
ſenſum video commodum . Forte ſomnii interpretatio conſtat e
reſcribendum nitier curſu novo , Septenariis. Itaque non intel.
quod valet ire vel incedere . ligo quod Spectaverint ii , qui
Vide Servium ad Virgilii Aen.II, veterem lectionem mutarunt, et
380. et Nonium in niti. Davies . pro minus mirum eſt , legere
Quae in vita ufurpant homi. maluerunt minus mirandum eſt.
nes] Julius Celſus de vit. Caef. P. Manucius .
pag 5. Verum fit quod ait Cice Ibid . Minus mirandum eſ :
to , quodque de Homero fcribit ; sed in re tanta haud temere im .
ejus plerumque ea videre dor. proviſo offerunt ] Vulgo minus
mientes , de quibus faepiſſime mirum eft, refragantibus noſtris
vigilantes fint foliti cogitare omnibus. Praeterea Cantab . ha
& loqui. Ubi legendum , de , bet improviſo fe offerunt ;
Homero fcribit Ennius, plerum . Elienſ . autem temere viſa af
que ea videre. Noſter de Somn . ferunt. Omnino lege.
Scip cap. 1. Fit ut cogitationes Minu' mirandum eft ; fed in
Sermonesque noſtri pariant ali re tanta haud temere viſa
quid in fomno tale , quale de : Se offerunt.
Homero fcribit Ennius, de quo Turbavit Manucius , quod prae
videlicet faepiffimevigilans fo . poſitionem in pro brevi fyllaba,
lebat cogitare et loqui. Ad hunc licet fequeretur conſonans, po
enim locum reſpicit ſcriptor ille ni folere neſcierit. Vide Chr,
58 , DE DIVINATIONE
Proin vide, ne , quem tu eſſe hebetem depu

tes , aeque ac pecus ,
Is fapientia munitum pectus egregium gerat,
Teque regno expellat. Nam id quod de fole
oftentum eft tibi ,
Populo commutationem rerum portendit fore
Perpropinquam . Haec bene verruncent po
pulo : nam quod ad dexteram
Coepit curſum ab laeva fignum praepotens ;
pulcherrime
Waſium Senar.s cap . xin . pag . Haec bene veruncent ] Pal.

vie .
81. - Da pr . et Pith . averruncent, neque
Oſtentuin oft tibi ] Pall. pr. video , cur admitti non debeat,
ſec. quart. oftenfum . Gruter. Gruter,
Ibid . Oſtentum eft tibi ). Pall. Ibid. Haec bene verruncent
tres oſtenſum , quod eodem re- populo ] Notat Gruterus in Pal.
dit ; nam utrumque dicitur. pr. et Pithoeano legi averrun :
Davies. cent, neque ſe videre , cur ad
Perpropinqua haec ) Lambi mitti non debeat. At averrun
nus arripuit Turnebi fore per care , prout teſtatur Nonius ,
propinquæm haec bene etc. male eſt avertere , quod fignification
et contra omnes mſl. propinqua nem rei contrariam praeſtaret.
poſitum , pro perpropinque, ut Recte ſe habet vulgata lectio ;
, crebra Virgilio , alia aliis, Gu- eamque loquendi formulam mul
lielmills. tis illuſtravit 7. F. Gronovius
Ibid. Perpropinquam ) Vul- ad Livii libexxix., . 27. Davies.
go perpropinqua , quam lectio Nam quod ad dexteram ) Ne
nem peſfime tuetur Gulielmius, pes Creticus in verſu ſit Tro
quafi Graeciſmo fatis obvio de- chaico, G.J.Voffius ad Fragm .
notaret idem quod perpropin . Trag . p . 110. legit, nam quod
que. Hoc enim dato , Latina dexterum Coepit curfum ; vel,
non erit oratio ; nam bar bárus trajecto praeverbio,nam ad quod
fit oportet qui propinque fore dexteram . Sed neſcius erat vir
rerum commutationem dicat. ille magnus, voces quod ad apud
Elienf. Merton, et Balliol. pro . Poetas Dramaticos unius tantum
pinquam ; eoque modo luculente Syllabae locum crebro tenere ,
firmatur Turnebi conjectura , Multis id exemplis probavit Chr.
quam Lambinus olim , posque Wafius de Senar..cap . XIII. pag .
jam recepimus. Davies. 166. feqq. Idem .
LIBER I , 22. 23. : -59
Auguratum eſt, rem Romanam publicam

fummam fore.
Age nunc ad externa redeamus. Matrem23

Phalaridis fcribit Ponticus Heraclides , doctus vir ,
auditor et diſcipulus Platonis, viſam eſſe videre
in ſomnis fimulacra Deorum , quae ipſa Phalaris
domi confecraviffet : ex his Mercurium e patera,
quam dextera manu teneret , ſanguinem viſum
elle fundere; qui cum terram adtigiſſet, refer
veſcere videretur fic , ut tota domus fangine re
dundaret. Quod matris ſomnium inmanis fili cru
delitas comprobavit . Quid ego , quae magi Cyro
illi principi interpretati fint ,ex Dinonis Perficis
proferam ? Nam cum dormienti ei fol ad pedes
viſus eſſet , ter eum ſcribit fruſtra adpetiville ma
nibus , cum ſe convolvens fol elaberetur et abiret :
Cap . 23. ' Videre in ſomnis ] Interpretati fint ] Ita Pariſ,

Ita Pariſ, Med. Reg. et Cantab. Vulgo ſunt. Davies .
ac ita hic alibique dedit Lam Ex Dinonis perficis libris ]
binus . Vulgo in fomniis, con- Haud aliter pal. tert. ac quart.
tra quam loqui folent Latini. item S. Victoris , niſi quod
Idem . adiiciant literam, Dinonili. inde
Quae ipfa Phalaris ] Revo natum publicatorum hactenus
cavi quod erat in pal. pr. ſec. Dionyfii. interiin videatur Mu
et membranis S. Victoris ; nam retus lib . XI. cap . 14. Var. lect.
Pitboei liber et Marfi editio non Gulielmius putabat gloſſema to
habent vobem tertiam . vulgati libris , et videtur. Gruter.
Phalaridis. et vero ſi alii adhuc Ex Dinonis Perfiois profc
codices ea voce carent, abiicia . ram ] Vulgo Perficis libris
tur, Gruter. proferam . At media vox mani
Ibid. Quae ipfa Phalaris ] feftarium eſt Gloſſema , prout
In Codice Pithoeano Phalaris ante me viderunt Jan. Guliel.
omittitur , nediamque vocem mius et Joan. Clericus : qua
neſciunt Regi et Cantab . At propter eam duximus expungen
Balliol. habet quae ipſe Phalari- dam : Certe Dinonis , non Bea
dis Legendum credo quae ipfe βλους Περσικας, Γed τα Περσικος
Phalaris, Davies. laudant Athenaeus , Diogenes ,
Laertius, et alii. Daviesa
60 DE DIVINATIONE
ei magos dixiffe ( quod genus ſapientum et docto

rum habebatur in Perlis) ex triplici adpetitione
ſolis, xxx annos' Cyrum regnaturum eſſe , por
tendi : quod ita contigit ; nam ad ſeptuagefimum
pervenit, cum xl natus annos regnare coepiffet.
Eſt profecto quiddam etiam in Barbaris gentibus
praefentiens atque divinans : fiquidem ad mortem
profici.cens Calanus Indus , cum inſcenderet in
rogum ardentem , O praeclarum diſceſſum , in
quit , e vita , cum , ut Herculi contigit , mortali
corpore cremato , in lucem animus excefferit !
Cumque Alexander eum rogaret , fi quid vellet,

ut diceret; Optume , inquit : propediem te vide
Habebatur in Perſis ] $ . Vi-- S. Vict. infcenderet ; Pithoei ,

ctoris in ſuper fis , coniicitque , defcenderet : unde facit Guliel
Galielmius in Sufis. ego finxe- mius, eſcenderet. Gruter.
rim potius habebatur ipfis, fi Ibid . Cum inſcenderet ] Sic
tamen aliquid eſt mutandum . Pal . pr. S. Victoris , Pariſ, et
Gruter. Med . Vulgo aſcenderet. Davies,
Quod genus fapientum et do CumqueAlexander eum roga :
ctorum ) Vide Barn. Briſſo- ret ] Polerum ſequitur Vale .
nium de Regn . Perſ. II , '54. feqq. rius Maximus lib . I. cap . vili,
et Rich . Montacutium Orig . Ec 10. extern , Paullo aliter Arria.
cleſ. Part. I. pag. 167. Davies. nus de Exped . Alex. lib . vii ,
Quod ita contigit ; nam ad cap . 18. OTOT € , inquit , ne ruu
eptuagefimum pervenit ] Ιta πυραν ήει ( Καλανος ) αποθανουμε
quidem plerique. Vide Photium νος , τοτε τους μεν αλλους έταιρους
Cod . lxxl , col. 112. et Juſti-' OSOTASEOTUL autov " 'Alsterydow de
num lib . 1. cap . VIII , 14. Sed oux Jednoou pored.DEWY OOTGOO
pro Herodoti mente lib . I. c . 214. Mevoy, ohacc Davao jop'éro èv Ba
Cyrus τελευτα βασιλευσάς ένος βυλωνι αυτω έντυχιων ασπασεται
SEOVTOC rinnouta ετεα. Αt Cyrus και ταυτον τον λογον έν μεν τω τοτε
una et triginta αnnis rerum αμεληθηναι: υστερον δε , επειδη
potitus eft , ut ait Sulpicillus ετελευτησεν εν Βαβυλωνι 'Aλεξαν
Severus H. S. II , 9. Quin et eum & pos, ês jevnunu en SELV TWY 2x08
έκατοντουτη γενομενον exceffiffe σαντων , ότι επι τη τελευτη άρα τη
vita tradit Lucianus Macrob . ’Alešavapou &Deico In . Vide lis et
Tom. II. pagg. 470 , 471. Ide: ' n Plutarchum in Alex. p. 703. C.
Cum aſcenderet ). Pal. pr. et Idem .
A
LIBER I , 23. 24 . 61
bo. Quod ita contigit: nam Babylone paucis

poſt diebus Alexander eſt mortuus. Discedo pa.
!
rumper a fomniis , ad quae mox revertar. Qua
nocte templum Ephefae Dianae deflagravit, eadem
conſtat ex Olympiade natum elle Alexandrumi,
atque , ubi lucere coepillet, clamitaſſe magos,
peltem ac perniciem Aliae proxuma nocte natam ,
Haec de Indis , et Magis .
Redeamus ad fomnia , Hannibalem Coelius24
ſcribit , cum columnan auream , quae effet in
fano Junonis Laciniae , auferre vellet, dubitaret:
que , utrum ea ſolida eflet an extrinſecus inaura
ta, perterebraviſſe ; cumque folidam inveniffet,
ſtatuilletque tollere ; ei ſecundum quietern viſam
Qúa nocte templum ] Plutar . Cap . 24. Junonis Laciniae 3

chus pag 665 , F, 'Exevvn.In 'Ale Libri noſtri ſex aut Lyciae , aut
kecurelyas IoTQUEVOU Mnvas 'Exerou- Luciae; forte , inquit Guliel,
Bacewyos extn , xoc. øv juegan ó mius, Lucinae, malim vulgatum ,
της Έφεσιας 'Αρτεμιδος ενεπρησθη Gruten,
νεως ως Ηγησίας και Μαγνης επι Ibid. Columnam auream , quae
πεφωνηκεν επιφωνημα κατασβεσαι εffet in fano #monis Laciniae)
την πυρκαϊαν εκεινην υπο ψυχριας Plerique Codices Liciae , Lycine,
δυναμενον , εικοτως γαρ έφη κατα vel Luciae ; quapropter Guliels,
φλεχθηναι τον νεων , της ' Αρτες mius reponendum conjecit, quae
Mados doxoduPevns Trepa Thu 'Ale eſſet in fæno Junonis Lucinae,
Bardpov reosewosv. 'Ooor de twy M « - Praeterquam vero quod in hujus
you ev' EQEow SoccTp13•vtes èTUXOV, modi narratione templum Ju .
TO THERE, TOY VEWV Tramos vigoumeva nonis Lucinae memorare , loco
παθους έτερον σημειον είναι , διεθεον ubi fitum effet omiffo , prorfus
TO TIPOOW TO TURTOWEV96, Xo sowie eſt abſurdum ; .columnam au.
τες ατην αμα και συμφοραν μεγα- ream folidam in unonis LA
λην τη ' Ασιάς την ημεραν εκεινην CINIAE templo Jacratam fuifle
τετοκεναι . De Hegeliae dicto , conſtat ex Livii lib.xxiv. cap. 3 .
quod ille Timaeo tribuit , aliud adeoque vulgata lectio non eſt
judicium tulit Cicero N. D. lib. tentanda. Davies.
II. cap . 27. Sed a philoſophi Statuiſſetque collere , ei.Se.
Chaeronenfis partibus me ſtare cundum ) Sic Victorii editio et
jam fum profeffus. Idem . membranae Pithoei. item pal
62 DE DIVINATIONE
effe Junonem praedicere, ne id faceret, 'minari:

que , fi feciſſet, ſe curaturam , ut eum quoque
oculum , quo bene videret , amitteret: idque ab
homine acuto non eſſe neglectum : itaque ex eo
auro , quod exterebratum eſſet, buculam curalle
faciendam , et eam in fumma columna collocavil
ſe. Hoc idem in Sileni, quem Coelius ſequitur ,
Graeca hiſtoria eſt: is autem diligentiſſime res
Hannibalis perſecutus eſt: Hannibalem , cum
cepiſſet Saguntum , viſum eſſe in ſomnis a Jove
in Deorum concilium vocari : quo cum veniffet,
Jovem imperaviſſe ,
ut Italiae bellum inferret ,
ducemque ei unum e concilio datum ; ' quo illum
tert, qnart. verum pr. et ſec. Ibid. In fumma columna ]

ſtatuiſſc tollere , ei. quod forte Pall. ſec. quart. Pariſ. et Mer
auctoris genuinum . Gruiter . ton . in fummo columnae. Adlu
Si feciſſet ] Vulgo fi id fe- dit etiam Cantab . qui dat in
ciffet. At mediam vocem ne- fomno columnae. Sed recepta
Sciunt Pariſ. et Med . nec eam ratio mihi potius arridet. Sic
poſtulat oratio . Davies. in fummo fepulchro Sphaeram
Eum quoqueoculuni,quo bene effe pofitam dixit noſter Tuſc.
videret ] Malim videbat , ut V; 23. Davies.
habent Reg. et Cantab. Apuleius Hoc idem in Sileni ] Legen
de Deo Socratis p . 675. Horum dum videtur, item , vel itidem ,
enim ( Daemonum ) munus et uti Lambinus etiam conjecit :
opera atque cura eft , ut Anni non enim ad ſuperiorem , ſed
bali fomnia orbitatem oculi ad proxime fequentem refertur
comminentur . Hannibalem vero hiſtoriam . Idem .
μονοφθαλμιον fuiffe liquet ex Ρο Hannibalem , cum cepiffee
lybii lib . III . cap . 79. Livii lib . Saguntum ] Mutatis quibus
xx11. cap . 2. Scholiaſte Juve- dam nullius fere momenti cir
nalis ad Satir . X ; 158. aliisque cumſtantiis , hanc fabulam nar
?
quam plurimis. Idem . rant Livius lib. XXXI . cap . 22.

Quod exterebratum effet] Pal. Valerius Maximus lib. I. cap.
ille pr . t'erebratúm . Gruter . vil , I. extern . Zonaras Annal.
In fumma columna ] Mif, ſex lib . viii. cap. 22. et , qnem ut
columnae. pal. vero ſec. ac pote Poetam maxime decet, Si
quart. praeterea ſummo. quod lius Italicus lib . IH , 163 , ſeqq.
fortaſſe melius. Idem . Idem .
LIBER I , 24. 63
utentem , cum exercitu progredi coepiſſe : tum

și ducem illum praecepille ne reſpiceret: illum
autem id diutius facere non potuille , elatumque
cupiditate refpexiffe : tum viſam beluam valtam
et inmanem , circumplicatam ſerpentibus, qua:
cumque incederet omnia arbuſta , virgulta, tecta
pervertere : et eum admiratum quaeliſle de Deo;
quodnam illud ellet tale monſtrum : et Deum re
ſpondiſle, Vaſtitatem elle Italiae: praecepiffeque,
ut pergeret protinus : quid retro atque a tergo
fieret , ne laboraret. Apud Agathoclem ſcriptum
in hiſtoria elt, Hamilcarem Karthaginienſem , cum
oppugnaret Syracuſas , viſum elle audire vocem ,
ſe poftridie coenaturum Syracuſis : cum autem is
dies inluxiſſet, magnam ſeditionem in caſtris ejus
inter Poenos et Siculos milites eſſe factam : quod
cum fenfiffent Syracuſani , inproviſo eos in caſtra,
inrupille , Hamilcaremque ab his vivum eſſe ſub
latum . Ita res fomniun comprobavit. Plena
exemplorum eſt hiſtoria , tum referta vita com

munis . At vero P. Decius ille , O. F. qui primus
e Deciis fuit conſul , cum elfet tribunus militum ,
Ne laboraret ] Reg. nefcire δου τους τειχεσι (των Συρακουσων)

laboraret. Voluit Librarius , διεγνωκει (' Αμιλκας) του μαντεως
ne feire laboraret. Ηoc tamen είρηκοτος αυτω κατα την επισκεψιν
additamento nihil eſt opus ; fie των ιερων , ότι τη μετα ταυτην
quidem illa loquendi ratio bo- ημερα παντως εν Συρακουσαις δεις
nis auctoribus idem denotat, ac TVndet. Deinde , poſtquam Du
ne curaret , ſeu non effet ſolli. cem illum captum fuiſſe tradi
citus. Idem . diffet, ait pag. 769. dvecumin
Hamilcarem Karthaginien- σκεσθαι της μαντεως φωνης , ός
ſem , cum oppugnaret Syracu- enosy autor eis tnv úorepoio eis
fas ] Ηanc hiftoriarm narrat Συρακουσας δειπνησειν , του δαιμο :
Diodorus Siculus , qui tamen νιου παραγαγοντος ταληθες, At
a Cicerone diverſus abit. Sic noſtrum ſequitur Valerius Ma
igitur ille Bibl. lib. xx . pag: 767. ximus lib . I , cap. vii, 8. extern.
EySuç do xe mpor Badev iš ie- Idem .
64 DE DIVINATIONE
M. Valerio , A, Cornelio conſulibus, a Samnitibus

que premeretur noſter exercitus; cum pericula
proeliorum iniret audacius , monereturque, ut
cautior eſſet, dixit , quod extat in annalibus ,
fibi in fomnis vifum effe , cum in mediis hoſtibus
verſaretur , occidere cum maxuma gloria. Et
tum quidem incolumis exercitum obfidione libera.
vit. Poſt triennium alitem , cum conſul effet,
devovit ſe , et in aciem Latinoruin inrupit arma
tus : quo ejus facto fuperati funt et deleti Latini .
Cujus mors ita glorioſa fuit , ut eandem concu
piſceret filius. Sed veniamus nunc , fi placet,
ad fomnia philofophorum .
25. Eft apud Platonem Socrates , cum eſſet in
cuſtodia publica , dicens Critoni ſuo familiari,
fibi poft tertium diem elle moriendum : vidiſſe
enim fe in ſomnis pulchritudine eximia feminam ,
Sibi in fomnis ] Sic recte et Livium lib. viii , capp. 6 , 9.
Pariſ. Merton . Med . Cantab . et Davies.
Reg. nam vulgo perperam som Ut eandem concupiſceret fi,
niis . Licet autem bello Samni- lius ] Quin et nepos ſe e con
tico fortiffime ſe geſſerit P. De- tinenci genere tertiam victimam
cius , non tamen tum temporis Reip praebuit, ut ait noſter Fin .
hoc accidiffe fomnium memo lib , II c. 19. Adi fis et Tuſc. I,
rant Auctores : ſed eadem noete 37. : Idem.
duo confules P. Decius Mus et Cap. 25. Critoni ſuo fami
T. Manlius Torquatus Latino liari ] Ita quidem ſe res habet,
bello fomnium viderunt. Utri. ut conſtat ex Platonis Critone
que enim quidan. per quietis /pe. pag. 370. Ergo memoria lapſus
ciem praedixit ex altera acie eſt Diogenes Laertius , qui lib.
Imperatorem , ex altera exep II . Q. 35. hoc Aefchini dictum
citum , Diis Manibus Matrique tradit. Vide Chalcidium pag.
Terrae deberi :, utrius autem 372. Idem.
Dux copias hoftium aggrede. Vidiffe enim ſe ] Mediam
retur , fuperque eas ſeſe ipſum vocem , quae deeſt in vulgatis,
devoviffet , victoriam habitu . Supdeditarunt Reg. et . Cautab.
rum . Quod cum ita eſſet , ſe eaque connectendae orationi
devovit Decius . Vide Valerium videtur neceſſaria . Idem .
Maximum lib . I. . cap. vil , 3*
LIBER I , 25 . 65
quae fe nomine appellans, diceret Homericum

quendam ejusmodi verſum ,
Tertia'te Phthiae tempeſtas laeta locabit.
Quod ut eſt dictum , fic fcribitur contigiffe. Xeno

phon Socraticus (qui vir et quantus ?) in ea mili
tia , qua cum Cyro minore perfunctus elt , ſua
{cribit fomnia ; quorum eventus mirabiles extite
Tertia te Phthiue tempeſtas voculam fequentem aeſcit Reg.

etc.) Verſus eſt apud Homerum Si legas, quod fic fcribitur con
11.1, 363. et profertur ab Achil- 'tigiſſe ; nihil orationi deerít :
le hoc modo , et Cicero, niſi fallor, ita ſcrip
HURTI key TPITKW DJiyu ègußu-, tum reliquit. Idem .
λον εκριμην . Qui vir et quartus ] Vocu
Phthja autem urbs in Theſſalia, lampir inmiſoui, volentibus
Achillis patria : quae quid com mlſ noſtris , quibus accedebat
mune habeat cum morte, et qua editio Victorii . Gruter.
ratione Socrates hocverſu prae Sua fcribit fomnia ) Lucia
moneatur ſe tertio die moritu- nus in Somn. pagg 11 ; 12. My
rum , quaeſitum eſt. Qua de re éveipw TiVwY yras iÚTongITQe TIVOLS
cum ego et Simeo Bofius loque - FÉLANQEv ;. Ovx , W o roche ovde
remur , dixit , quod et mihive yog * ΞΕΝΟΦΩΝ ποτε διηγου
nerat in mentem , per Phthiam pievos to ' ÈUUTUDY; Èdoxes cut
inortem et interitum fignificari, xock èv T1 TOTOwat oixi , XOW TO
Ipectata vi nominis , quod vide- άλλα ίστε γαρ ουχ υποκρισιν την
tur ortum a verbo.parw et 9.W Stov , oude ws Avapen Eyvascua
quod valet intereo , confumor , αυτα διεξηει, και ταυτα εν τω που
corrumpor. Lambinus. λεμο και απογνωσει πραγματων,,
Ibid . Locum recte cepit Bo : περιεστωτων πολεμιων αλλα τι και
fus ; et huc facere videatur quod χρησιμον είχεν και διηγήσεις. Re
habet Moeriş Atticiſta , o Jony, Spicit autem Samoſatenſis ad
zny Obuci 'ATTIKW . Sed ibi legas Xenophontem de Exped , Cyri
oportet form.Vide Suidam in lib . III. c. I. §. 9. Aliud Soma
Ogon, et Aretaeum de cauſis et nium refert idem ſcriptor ele..
fignis Acút. Morb. II, 1. ac de gantiſſimus lib. iv. c, III, 7.
cauſis et ſignis Diut. Morb. I. Plurimum . vero , niſi fallor ,
8. Davies. in hiſce libris non meminit .
Quod ut eſt dictum fic fcri• Davies .,
bitur contigiffe ] Noftri Codi Quorum · eventus mirabiles ]
ces non agnoſcunt ut : quin et Eft et hoc ab iisdem libris
5
DE DIVINATIONE
66
runt. MentiriXenophontém an delirare dicemus?

Quid ? Singulari vir ingenio Ariſtoteles, et paene
divino , iplene errat, an alios vụlt errare ? cum
fcribit, Eudemum Cyprium , familiarem fuum ,
iter in Macedoniam facientem Pheras veniffe;
quae erat urbs in Theſſalia tum admodum nobi
lis, ab Alexandro autem tyranno crudeli domi
natu tenebatur : in eo igitur oppido ita graviter
aegrum Eudemum fuiſſe , ut omnes medici diffi
derent: ei viſum in quiete egregia facie juvenem
dicere , fore ut perbrevi convaleſceret ; paucis
que diebus interiturum Alexandrum tyrannum ,
ipſum autem Eudemum quinquennio poſt domum
elle rediturum . Atque ita quidem prima ſtatim
fcribit Ariſtoteles conſecuta , et convaluiſſe Eude
muin , et ab uxoris fratribus interfectum tyran
num : quinto autem anno exeunte, cum eſſet fpes
ex illo lomnio in Cyprum illum ex Sicilia effe re
diturum , proeliantem eum ad Syracuſas occidiſſe ;
ex quo ità illud ſomnium elſe interpretatum , ut,
nam recepta lectio , quorum tur, paucisque diebus. illud per

exitus mirabiles. Gruter. hactenus abfuit vulgatis. Idem .
Crudeli dominatu premeba. Ita quidem primu] Puto iſta
tur ) Liber unus MStus habet quidem prima. Davies.
tenebatur. LAMBIN . Eam le Ab uxoris fratribus] Diodo
ctionem ex fuis recepit Grute rus Siculus Bibl . lib.xvi . pag.417.
rus , eamque repraeſentant om 'Aležav& pos o d'epwv Tupacivos úto
nes noſtri, Davies. της ίδιας γυναικος Θηβης και των
Ibid. Crudeli dominatie cene . ταυτης αδελφων Λυκοφρονος και
'batur ] Idem iſtud eſt a dictis T.Osovou êdodoPory In. Tertium
codicibus et Victorianis' , pro fratrem , nomine Pytholaum ,
quo vulgati, premebatur. facin iis accenſet Plutarchus in Pe
aus procul dubio eorum , qui. lop. p. 297. Thében folam me
bus ignota vis verbi alterius, morant noſter de Invent. lib. II.
Gruter. * cap . 49. ac de Offic. lib . II.
Fore ut perbrevi convalefce. cap. 7. Valerius : Maximus
met ) Ita pat. ſec . et S. Vict. lib . ix. cap.xii , 3. exp. et ality
T congruitque cum eo quod ſequi. idem ,
LIBER I , 25 . 67
cum animus Eudemi e corpore excefferit , tum

domum revertiſſe videatur. Adjungamus philo
ſophis doctiſſimum hominem , poetam quidem di
vinum , Sophoclem : qui , cum ex aede Herculis
patera aurea gravis ſurrepta ellet, in fomnis vidit
ipſum Deum dicentem , qui id feciſſet. Quod fe
mel ille iterumque neglexit. Ubi idem laepius;
adſcendit in Ariopagum : detulit rem . Ariopagi
tae comprehendi jubent eum , qui a Sophocle erat
nominatus. Is, quaeſtione habita, confeſſus eſt,
pateramque retulit. Quo facto , fanum illud In
dicis Herculis nominatum eſt.
Tum domum revertiſjevidea- arce ſublatam tradunt auctor

tur] Eodem modo loquitur vitae Sophocleae et Tertullianus
Clemens Alexandrinus Strom. de Anim. cap. xlvi . Davies.
lib. vii . pag. 869. Dari YOU TOV Aſcendit in Ariopagum ] Pal.
Mokapnoy Tletgov JeCO MEVOV TMV ſec, ſcandit , tert. Scendit , ut
αυτου
γυναικα αγόμενην την επι videatur excidiffe vetus fcrip
Pavarov, noInvoce juey Tng xayOEMs tura eſvendit. Gruter.
χάριν , και ΤΗΣ ΕΙΣ ΟΙΚΟΝ Afcendit in ' Ariopagum ]
ANAKOMIAHE. Eadem legan- Vix eſt , quin noſter Arium
tur apud Eufebium H. E. ILI, 30. pagum ſcripſerit , ut habent
Nimirum , ut ait Aeſchines in Pariſ. Balliol. et Victor. Sic
Axiocho c . 3. To xolvov dn Tov tov- ' Apelov Tracyov pallim dicunt Grae
το και προς απαντων θρυλλουμενον, ci. Davies ,
παρεπιδημια τις εστιν ο βιος. Vide Quaeſtione habita ] Sic MSSti
lis interpretes in Epiſt. ad He. Reg. et Cantab.nec aliter legen
braeos cap. x1 , 9 , 10. quibus dum conjecit D.Lambinus, Vul.
adde quae congeſſiw Th. Gata- go quaeftione adhibita . Mihi
kerus in Antonini lib . II. $ . 17. vero non liquet , eo modo lo
Idem . dutos eſſe veteres, Idem .
Adjungamus philoſophis] Vul Fanum illud Indicis Herculis ]
gata lectio , adjungam , fed no. Heſychius , Myrurns 'HpoKid.ms È
Strum extat in pal. S. Vict. in 'Anuais. At Anonymo in vita
Wouverianis , in editis a Victo- Sophoclis cum Cicerone non
rio. Gruter. convenit ; is enim tradit ipſum
Pateram auream ] Non pa. Sophoclem . « Bouta TO Toda
Ceram, auream , fed στεφανην τον, τερον ιδρυσασθαι ΜΗΝΥΤΟΥ
Xpvorios coronam auream , ex "HPAKAEDTE. Vide Pèt. Vis
5 *
68 DE DIVINATIONE
Sed quid ego Graecorum ?' Nefcio quo mode

26
me magis noſtra dēlectant. Omnes hoc hiſtorici ,
Fabii , Gellii , fed proxime Coelius . Cum bello
Latino ludi votivi maxumi primum fierent, civi
tas ad arma repente eſt excitata. Itaque, ludis
interrniffis , inſtaurativi conſtituti ſunt: qui ante
quam fierent, cumque jam populus confedillet,
ſervus per circum cum virgis caederetur, furcam
ferens ductus eſt. Exin cuidam ruſtico Romano
dormienti viſus eſt venire , qui diceret , praelu
lein fibi non placuiffe ludis , idque ab eodem juf
ſum elle eum ſenatui nuntiare : illum non effe au
fum : iterum elle idem viſum , et monitum ne vim
ctóriun : Var. Lect. 1. iv. c . 21.quidem fidentius, quod non

et Joan .Meurfium Athen . Attic. compareret in ullo-Palatinorum ,
in quibus omnino erat haec no
lib. II . cap . 10. Idem.
Cap. 26. Cuidam ruſtico Ro. ( tra . ' Haud aliter Capitolinus
mano'] Hujuſce viri nomen in Marco Philoſopho cap. iv.
haud efferunt Arnobius lib . vii . Fuit - in ſaliatu et praeſul et pas
pag. 206. et Minucius Felix tes. Proproculdubio tale quid
Octav, cap. vii. Dionyſio qui- invenit et in ſuis Victorius ,
dem Halicarnaſſenfi lib: vit . fed non auſus fuit exprimere .
cap . 68. Plutarcho in Coriolano Gruter.
p . 225. et Auguſtino C. D. iv, Ibid . Praeſulem fibi non plas
26. VIII , 13. Titus Latinus vel cuiſſe ludis] Jupiter hunc ſer:
Latinius appellatur : 1
vero Saturn . lib . l . c . xi . rem , nominabat , quia prius
At eum Tib . Atinium recte, puis quam committerentur ludi, virá
gis caeſus. 0720%os TKUTOSOTEX
to, vocant Livius lib . II . cap. 36.
Valerius Maximus lib.'I.'c.vny , vidurns dorpeQeTo , geſtusque
faltato.riis fimiles edebat. Vide
4. et Lactantius Div . Inſt. lib . II.
c. 7. Davies. Plutarchum in Coriol. p . 225.
Praefulem fibi non placuiffe] DionyfiumHalicarnaffenfem lib.
Tacet heic Gulielmius. Sed ta vii . cap. 69. et Def. Heraldum
men cum annotarit , legi in S. ad Arnobii pag . 306. Davies.
Victoris et Pithoeano , praeſu Iterum effe idem juſſum ]
lem ; non , ut hactenus babui. Nòn "mihi fit dubium reponen
mus in editis , praefultatorem , dum vifum , quemadmodum ex
fcripturam receptam ejeci, tanto tat in Pall, et Pith , et S. Vict.
LIBER I , 26 . 69
fuam experiri vellet : ne tum quidem effe aufum :

exin filium ejus elle mortuum : eandem in fomnis
admonitionem fuiffe tertiam : tuin illum etiam de
bilem factum , rem ad amicos detuliſſe , quorum
de fententia lecticula in curiam elle delatum ;
cumque ſenatui fomnium enarravillet , pedibus
luis Talvun domum revertiſſe . Itaque fomnio
coi npr oba to a ſen atu , lud os illo iterum inftaura
s
tos memoriae proditum eſt. C. vero Gracchus
multis dixit , ut ſcriptum apud eundem Coelium
eft, fibi in ſomnis quaeſturam petenti Ti, fratrem
gilum eſſe dicere , Quam vellet cunctaretur , ta
men eodem libi leto ,quo iple interiflet, elle per
qui ultimus. et ſupra diſerte ha Caius vero Gracchus ) Auri

bebat , dormienti viſum eſt ve. ' bus admodum blanditur S. Vi .
nire, non auſus autem fum de- ctoris, Gracchus vero Caius.
lere vulgatum , quod veritas hu . Gruter .
jus loci non ita aperta cuivis, Qucrefcuram petenti ] Ulti
ut prioris. Grutcr . mam vocem non agnoſcunt no- ".
In fomnis ] Sic Pariſ, Med . Stri Codices . At Med. et Reg.
Merton . Balliol. Reg. et Çan- dunt ante quaeſturanı ; quibus
tab . At vulgo in fomniis. Male. cur non credatur, equidem caua!
Davies . fam non video . Davies.
Cumque finatui Somnium Quani vellet , cunctaretur )
enarraviffet ] Pal. pr. heic Plutarchus in Gracchis ! p . 835 .
mancus eſt ob folium exciſum . 'lotopea de xo Rixépwy . ó ontwg ,
fed fec. omnino non agnofcit ως άρα φευγοντι πασαν αρχην τω
cumque , unde ſuſpicor , eſſe à Taiw xx Mp9 ,jouxides jag nuevas
librariornm liberalitate , detra- Spv's á Bidea @as óvap Paveus 'xche
hendamque adhuc literam po- Tpc Kyo evo« , T. 8nIX ( Qan )
Γcremam ab illo charavi [/ ει . Γαίε, βραδύνεις ; ουκ έστιν αποδρα
Gruter , σις , αλλ ' εις μεν ημων αμφοτέροις
Salvum domum revertiſſe ] -Blos , sis de Focvotos ÚTER του δημιου
Valgo mediam vocem praeter- πολιτευομενοις πεπρωται. Ιderm
mittunt ,
is nec agnoſcunt . Sex e ſomnium refert etiam Valerius
noſtris. Eam tamen ex Victor: Maximus lib. I. Co vil ,
}
9 1
Elienſ et Voffian . "recepimus, Davies,
utpote qnae non videbatur otio, Eodem fibi : leto ) . Primum
Sa. Davies , vocabulum neſcit Parif. aid
70 DE DIVINATIONE
eundum . Hoc , antequam tribunus plebi C. Grac

chus factus eſſet , et le audiſſe ſcribit Coelius , et
dixiffe multis. Quo fomnio quid inveniri poteſt
certius ?
27 Quid ? Illa duo fomnia , quae creberrime
commemorantur a Stoicis , quis tandem poteſt
contemnere ? unum de Simonide: qui cum igno
tum quendam projectum mortuum vidiffet, eum
que humaviſlet, haberetque in animo navem con
ſcendere; monari viſus eſt , ne id faceret , ab eo
quem ſepultura adfecerat : fi navigaſfet, eum
naufragio eſſe periturum : itaque Simonidem res
diffe; perille ceteros, qui tum navigalſent. Alte
rum ita traditum , clarum admodum fomnium .
Cum duo quidam Arcades familiares iter una fa.
reliqui Codices tenent. Lege- nuit Pet. Victorius, Var. Lect:

rim , eo demum fibi leto etc. lib . xix. 'cap. 12. segel your ,
idem . inquit , Χρύσιππος, έν Μεγαρους
Cap . 27. Ignotum φuendam καταχθηναι τινα , χρνσιον ζωνην
projectum ] Hancce rem latius in OMEVOV. Readinou.evyn ame
diducit Valerius Maximus lib.i. *TEIVE αρα αυτον πανδοχευς, ο
cap . vil , 3. extern . Idem. υποδεξαμενος οψισθεντα , εποφθαλ
Habaretque in animo navem μισας τω κρυσιω · ειτα έμελλεν
confcendere ) Balliol . navem εκκομιζειν εφ ' αμαξης αγoυσης 20
praetermittit. Licet autem con προν , υποκρυψας εν ταυτη τον πε.
fcendendi vox abfolute nonnun: φονευμενον. Η τοινυν ψυχη του
quam firlpofita ; tamen reliquo- τεθνεώτος εφισταται Μεγαρει τινι,
sum librorum conſenſu motus, kot deze dooc T€ ŠALDE, xcv@*
vulgatam lectionem non detero. στου , και όπως εκκομιζεσθαι μελ
Idem . ‫به من‬ λει , και κατα ποιας πυλας. ο δε
Si navigaffet } Paril. fin na- oux uxovot ça SUMCSTO EXTEVFK "
vigaffet. Lego fi enim navi- Xenos de docVOCO Tas xoed repea
saret. Davies. φυλαξας του ζευγους επελαβετο,
Duo quidam Arcades fami- xx divizcveure Toy vexpov. K«:8
liares ) Hane hiſtoriam non μεν εταφη , ο δε εκολασθη. Aft
nihil variatam ſcriptor Graecus a Cicerone diverſus non ,abit
exponit, cujus verba laudat Sui- Valerius Maximus lib . I. cap .
is in tipogourtos, ut olim mo yil, 10. extern . Idem .
LIBER I , 27. 28 .
cerent et Megaram veniſſent; alterum ad caupo

nem devertille, ad hofpitem alterum : qui ut coe
nati quieſcerent, concubia nocte viſum eſſe in
ſomnis ei qui erat in hoſpitio, illum alterum orare,
interitus pa
ut ſubveniret , quod fibi a caupone
raretur : eum primo perterritum fomnio furrexif
nihilo
fe : dein cum leconlegiſſet idque viſunipro
habendum effe duxiffet , recubuiffe : tum ei dor
mienti eundem illum viſum eſſe rogare , ut, quo
niam ſibi vivo non ſubveniſſet , mortem ſuam ne :
inultam eſſe pateretur: le interfectum , in plau
ftrum a caupone elle conjectum , et ſupra (tercus
injectum : petere, ut mane ad portam adeſſet,
priusquam plauſtrum ex oppido exiret: hoc vero
lomnio eum commotum , mane bubulco praeſto
ad portam fuiſſe: quaeſiſſe ex eo , quid eſſet in
plauſtro : illum perterritum fugiffe : mortuum
erutum eſſe : cauponem , rè patefacta, poenas
dedille.
Quid hoc ſomnio dici poteſt divinius ? Sed28
quid aut plura , aut vetera quaerimus ? Saepe
tibi meum narrayi; faepe ex te audivi tuum ſom
nium : Me , cum Aliae Proconſul praeeſſem , vi
Vifum effe in fomnis ] Sic vocum collocatione mutationes,

Pall. qnatuor, Pithveanus et S. alibi quoque fecimus ; at nus
Victoris. vulgati in ſomniis. quam , niſi bonorum Codicum
pal, praeterea primus beic ha- fide nixi : nam de talibus minue
bet ' copo non caupo ; quomodo tiis ſemel Lectores monuiffe fuf
tamen ceteri omnes . Gruter. ficit. Davies.
Hoc vero fomnio eum commo Cum Afiae Procof. praeeffem )
tum ] Pal. primus non habet pro- Ita recte editio Victorii , et ac
nomen eum ,et iucundius auribus cedit plane pal, tert. quart. et
Lectio accidat , ſi deſit. Idem . S. Victoris , in quibus procis.
Cap. 28. Dici poteſt divinam ceteri fcripti, provinciis.
nius] Ordo : verborum eſt a recepta lectio provinciae. Gruá
Victor. et Balliol. nam vulgo ter.
dure, dici divinius poteft. In
DE DIVINATIONE
diffe in quiete , cum tu equo advectus ad quan

đam magni Auminis ripam , provectus -ſubito,
atque delapſus in Aumen , nusquam apparuiſſes,
me contremúiſfe, timore perterritum : tum te
repente laetum extitiſſe , eodemque equo adver
ſam adſcendiſſe ripam , nosque inter nos effe com
plexos . Facilis conjectura hujus fomnii: mihi
que a peritis in Aſia praedictum eſt, fore eos
eventus rerum qui acciderunt. Venio nunc ad
tuum . Audivi equidem ex te ipſo , ſed mihi fae
pius noſter Salluſtius narravit; cuin in illa fuga ,
nobis glorioſa , patriae calamitola , in villa qua .
dam campi Atinatis maneres, magnamque partem
noctis vigilaſſes, ad lucem denique arcte et gra
viter dormitare, coepiſſe. Itaque, quamquam
iter inſtaret , te tamen filentium fieri juſtifle ,
neque effe paffum te excitari: cum autem exper
rectus effes hora fecunda fere , te fibi fomnium
narraville : Vifum tibi effe , cum in locis ſolis
Te repente laetum extitiffe ] haec eorum verba Arionem cum

Reg. et Cantab . habent exfiliif- fidibus et indumentis, cum quia
fe : ſed , renitentibus melioris bus ſe in Salum ejaculaverat ,
miotae Codicibus , nihil eſt mu extitiſſe. Vide ſis et Curtium
tandum , ' Auctor de Bell . Afric . lib . vii . cap. x , 14. Davies.
dap. vi . Latent enim in infi Noſter Salluſtius ] Non hi
diis cum equis inter convallesi Storicus, fed M. Ciceronis liber
et , ſubito exiſtunt, hoc eſt , tus intelligitur. Davies.
pparent. Illic Elienſ. nofter Arcte et graviter dormitare
exiliunt; ſed mihi jam non vi- coepiffe ] Videtur legendum
detur audiendus. Infra noſter dormire ; nam graviter doma
cap. 33. Subierfus equus * zora- mire uſitatum eft, et convenit
ginibus ,non extitit. Ubi non ita loqui ; graviter dormitare
Brat cur vox viltima Grutero non item. Verumtamen nihil
difpliceret. Iterum lib . II. cap . mutandum cenſen . LAMBINVS.
23. Tages quidam dicitur - ex Ibid . Med . Reg. Balliol. et
titiſſe repente , ct. eum adfatus Merton; coepiffes. Parif. coe
effe qui arabat. Agellius Noct. piffet. Lege coepiffe tc. Idem .
Attic. lib . xvi . cap . 19. Inter
LIBER I , 28. 29 .
73
maeftus errarés , ' C. Marium cum fafcibus laurea

tis quaerere ex té , quid triſtis elles : cumque tu
te tua patria vi pulluni eſſe dixiffes , prehendiſſe
eum dextram tuam , et bono animo te juffille elſe,
lictorique proximo tradidille, tit te in monumen
tum fuum deduceret; et dixille , in eo tibi falu
tem fore. Tum et ſe exclamalle Salluſtius' narrat ,
reditum tibi celerem et glorioſum paratum , et te
ipſum viſum fomnio delectari: nam illud mihi ipſi
celeriter nuntiatum eſt, ut audivilles in monu
mento Mari de tuo reditu magnificentiffinum
illud fenatus confultum efle factum , referente
optimo et elarillinzo viro confule , idque frequen
tiſſimo theatro , incredibili clamore et plauſu
comprobatum ; dixiſſe te , nihil illo Atinati fom
nio fieri poffe divinius.
At multa falla . Immo obfcura fortaffe nobis.29
Sed fint falla quaedam : contra vera quid dici
mus? quae quidem multo plura evenirent, fi ad
quietem integri iremus : nunc onuſti cibo et
vino, . perturbata et confuſa cernimus. Vide
quid Socrates in Platonis Politia loquatur. Dicit :
enim ; Cum dormientibus ea pars anini, quae
7
Cumque tu te tua, patria vi , monumenta et monumenta Cn .

pulfum ] Melius fortaſſe pall. Pompeii pro locis, quos ſtruxe
tres cumquc. ie tu patria vi cęt. rant,vel refecerant , dixit \Taci.
nam quart teltum patria : Vi tus Ann, III , 72. IV, 7. Vide
ctorii editio habet, cumque de et Senecæm Conf . ad Marciam
tua patria. S. Victoris liber, cap.xxii. Confules autem fuere
cunique tu patria vi pulſum ; P. Lentulus.et Q. Metellus, quo •
foglan optime. Gruter . rum ille noſtro fuit praecipuus
In monumento Marii ) . Hoc Salutis auctor. Vide fis. Oratona '
fomnium fuſe refert Valerius ad Quir. poſt reditum cap. 5 .
Maximus lib . 1. cap. vii , s. ſeqq. et poft red. in Sen , capp.
ubi notat in aede Fovis Maria j , 4. Davies,
na S. C. de reditų Giccronis effe Cap. 29. Cum dormientibus
factum . Pari modo Aemilia en pars animi ) Platonis.loeus.
DE DIVINATIONE
94
mentis et rationis fit particeps, Sopita lan

gueat : illa autem , in qua feritas quaedam fit
atque agreſtis inmanitas, cum fit immoderato
tumefacta potu atque paſtu , exſultare eam in
Sorino inmoderatequejactari: itaque huic on
nia viſa objiciuntur, a mente ac ratione vacua :
ut aut cum matre corpus miſcere videatur, aut
cum quovis alio vel homine vel Deo , ſaepe
belua, atque etiam 'trucidare aliquem et inpie
cruentari, multaque facere inpure atque taetre,
cum temeritate et inpudentia. At qui falubri
et moderato cultu atque victu quieti ſe tradide
rit , ea parte animi , quae mentis et confilii eft,
extat lib . 1x. de Rep. pag. 502. tatem fum ſequutus, noſtram
eumque, ne Plutarchum memo que lectionem firmat Plato , ut
rem Tom. II . pagg . 83 , 101 . et res ipſa. Idem .
laudat Stobaeus Serm . v. ' p. 75. At qui ſalubri et moderato
et Latine vertit Chalcidius pagg . cultu ] Similiter Moſes , ut
370 , 371. Idem ., Somniavit Strabo Georg. lib.xvi .
Immoderato tumefacta potu pag . 1104. praecepit éqxovocross .
atque paftu ] Vulgo obſtupe- *• avtous útrap ÉQUTWY kok Úzeg
facta : ſed optime legitur in των άλλων αλλους ευονειρους • XX
Elienſi cumefaeta ; fiquidem poodoxoçu des recepce rov ©£ov xel
σιτου ή μεθης πλησθεν habet Plά- δωρον αει τι και σημειον τους σω
to . Praeterea repugnat, ut quae Φρονως ζωντας και μετα δικαιοσύνης,
obſtupefacta fit , exſultec et TOUS δ' άλλους μη προσδοκαν. Phi
immoderate jactetur. Artemi. loftratus vit. Apollonii lib. II.
dorus Oneir. lib . 1. cap . 8. Ai cap . 37. Koss minv xoU TO NAUTIXC)
γε άμετροι τροφαι ουδε προς αυτη το εξ όνειρατων , ο θειοτατον των
τη έω παρεχουσιν ιδειν το αληθες. ανθρωπινων δοκει , ραον διορα ( ή
Non aliter quam repraefentat fixen) un Surte harwurun To You
ille Codex , hunc Ciceronis lo- pivov , XX? oxinportas Dexqurun
cum olim laudavit H. Stephanus aýto , xvi tepice povoa . Pari mo
Lexic. Cicer. pag. xi . Idem . do , differunt Maximus Tyrius
Miſcere videatur ] Vulgo vi- Serm . xvi, init. Prudentius Ca
deamur : ' Ted MSStórum Victor. them . vi , 49. ſeqq. et Synefius
Pariſ. Med. et Balliol. auctorio de Infomp. pag. 152. : Davies
LIBER I , 29. 30. 275
agitata et erecta, ſaturataque bonarum cogita

tionum epulis ; eaque parte animi, quae volup
tate alitur , nec inopia enecta nec ſatietate ad
fluenti, ( quorum utrumque praeſtringere aciem
mentis folet, ſive deeft naturae quidpiam , five
abundat atque adfluit ) illa etiam tertia parte
animi, in qua irarum exiſtit ardor , jedata
atque reſtincta : tum eveniet, duabus animi
(temerariis ) partibus compreſſis, ut illa ter .
tia
pars rationis et mentis eluceat, et ſe vege
tam ad ſomniandum acrenque praebeat : tum
ei viſa quietis occurrent tranquilla atque vera
cia. Haec verba ipſa Platonis exprefli.
Epicurum igitur audiemus potius? namquezo
Carneades, concertationis ſtudio, modo ait hoc,
modo illud. At ille quid ſentit ? ſentit autem 1
nihil umquam elegans, nihil decorum. Hunc
ergo antepones Platoni et Socrati ? qui ut ratio
nem non redderent, auctoritate tamen hos minu .
tos philofophos vincerent. Jubet igitur Plato,
fie ad ſomnum proficiſci corporibus adfectis, ut
Agitata atque erecta] Lambi. lib . II. cap. 14. Eandem adhi
nus' excitata , ſed contra MIF. et bent alii Scriptores. , Plucar
editos. neque erateauſſa .Gruter. chas de Audit, pag. !42. ' O SE
Ib . Agitata'atque erecta ] Lam- émet low crypievos éOTIKOW ,
bino placet excitata. Et in Pla- expowoJw Orwin tou degovt06. Phi
tone qnidem eſt, to Lev dogloti- loſtratus vit. Apollonii lib. vi.
κον ΕΓΕΙΡΑΣ εαυτου. Attamen cap . ιο. Εις τον Θεσπεσιωνα είδος
contra MSStorum fidem nihil movies, olov 'ELTIATOPA Tou
muto , cum liberior foleat eſſe dogov. Hinc dogwyxeportingos dixit
Ciceronis verſio . Davies. idem lib . 1v. cap . 24.'et Ciocanu
Saturataque bonarum cogita- dogwr Anacreon Od. lxiv. Idem ...
tionum epulis) Platoni eſt éotic Duabus animi temerariis par.
ros do your xoAWY XOLI GHEMEWv. tibus] Med. omittit temerariis ;
Nec infrequens eſt ea Philofo- nec habet Plato quod ei voci
ཤ༽ད
pho Metaphora, quemadmodum reſpondeat, nt mihi delenda

docet Pet, Victorius Var . Lect. videatur. Idem :
.
E
ION
I NAT
76 DE DIV
nihil fit quod errorem animis perturbationemque

adferat. Ex quo etiam Pythagoricis interdictum
1 pụtatur , ne faba vefcerentur , quod habet infla
tionem magnam is cibus, tranquillitati mentis
quaerentis vera contrariam . Cum ergo eſt ſomno
levocatus animus a ſocietate et a contagione cor
poris , tum meminit praeteritorum , praeſentia
cernit , futura praevidet : jacet enim corpus dor
mientis, ut mortui ; viget autem et vivit animus :
Cap . 30. Quod habet infla- Nemefius de Nat. Hom . p. 97.

tioncm magnam ] Şio Tertul- ed . Oxon . Oro de douxxutov Mer
lianus de anima cap. xlvil . νει , δηλον εκ του την ψυχην τρο
Artemidorus Oneir . lib . Ι . pag. πον τινα χωρίζομενην του σωματος
58. Γcriptoresque bene multi , εν τω υπνω, και ωσπερ νεκρον αυτα
quos ibi laudat Nic. Rigaltius. ' xelo Joxe xotochefoucav , Movou de
lis addantus Plutarchus Sympof. statussovo ar' cvrq onu sony , iyos
lib . ix . cap. 10. et Plinius H. N. μη παντελως απολειται , και καθ '
lib. XIII , C. 12 , Αlii caufas alias εαυτην εν τοις ονειροις θεσπιζουσαν
adfignant. Vide Clementem Ale- ' To Med hov , xx. TOLG Vonious Thy
sandrinum Strom. lib . III. pag. oldgovo ocv. Vide et pag . 165.
521. et Aeg. Menagium ad Laer . Ammianus Marcellinus lib, xiv.
tii v111 , 24 , 34. At nullo sae cap .xl. Solutus enim corporeis
pius legumento Pythagoranı di- néxibils animus, ſemper vigens
cit uifum quam fabis Ariſtoxe. motibus indefeffis , et cogitu
niis apud Agelliam N. A. lib. iv . tionibus Subjectus . ( Leg. non
Cap . XI. Idem . Subjectus, vel nec cogitationi.
Quiaerentis vera ] Sic legen bus ſubjectus) et curis , quae
dum conjecit D. Lambinus, ac mortalium ſollicitant montes ,
iti siſerté repraeſentant Elienſ. colligit viſa nocturna , quas
Kalliol. Reg . et Cantab . Vulgo QOUTCOIS nos gppellamus. Nam ,
quaerenti vera : uon ita com- quod ait noſter infra capp . 49,
anode, prout videtur, Agellius 51. Vigilantium animi vitae ne
altem lib. 1v. cap . xr . habet ' ceffitatibus ferviunt, disjun .
tranquillitatem mentis quaeren- guntque. le a focietate divina,
tibus contrariam . Sed aut cor vinclis corporis impediti : viget
ruptis Tullii Codicibus uſus eſt autem animus in fomnis , liber
is ſcriptor; aut ejus libri vitiatique eſt fenfibus ac omni impe
funt, et ex Cicerone corrigendi. ditione curarum . Adi ſis Aelias
Idein , num et ejus , Interpretes lib . III.
riget autfin et vivit animus] V, H , cap. xt . Davies.
j
LIBER I , 30. 77
quod multo magis faciet poſt mortem , cum omni

no corpore exceſſerit . Itaque , adpropinquante
morte ', multo eſt divinior. Nam et id ipfum
vident, qui ſunt morbo gravi et mortifero adfecti,
inſtare mortem . Itaque his occurrunt plerum
que imagines mortuorum : tumque vel maxume
laudi ftudent: eosque , qui ſecus quam decuit
vixerunt, peccatorum ſuorum tum maxume poe
nitet. Divinäre autem morientes , illo : etiam
exemplo confirmat Poſidonius, quo adfert, Rho - s ..

dium quendam morientem ſex aequales nominal;
ſe et dixiffe , qui primus eorum , qui ſecundus,
qui deinde , qui deinceps moriturus eſſet. Sed
tribus modis cenſet Deorum adpulſu homines
fomniare : uno, quod praevideat animus iple per
Vident - inftare mortem etc.] Leyssetot von OKOTTEI, Ei TiVoC

Aretaeus de cauſis et ſignis Acut.'ak joxnxey. Hanc Platonis from
Morb II , 4. IlpoyeyuwoxovOl Mey adlert etiam Juſtinus Martyr
củv mpwristã MEV WYTEOLOL TOU Beou ' Cohort. ad Graec. cap. XXVII ,
την μεταλλαγην , έπειτα τοις πα cap . 99. Davies.
1
ρεουσι προλεγουσι τα αυθις εσομε Qui deinde deinceps moritu

Vide fis Euſtathium ad rús ] Verbum deinde revocavi
Iliad. II. p : 1119. . ed. Bafil. e duobus pall.melioribus; erat
Idem . praeterea in tertio et quarto
Qui fecus, yuam decuit] Qui- item Pithoeano, ſed repetita
dań legi volunt , quam debuit, praeterea voce hoc modo : qui
fubintell. vivi. Lambinus. deinde , qui deinceps, quod etiam
Peccatorum fuorum tum ma. ferri queat. Gruter,
xume poenitet ] Plato de Rep. Ibid . Qui deinde , qui dein
lib.I. pag. 411. Ev ryoso soft, óre ceps moriturus effet ] Sic Pall.
επεδον τα έγγο του οίεσθαι τε text , quart. Pariſ, Med1.. Pithoean .
de princesv , EIGERXET.OC cura deos Mertos. et Balliol. Vulgo que
xos Oportiçe Teşe wy eleT.990 % ev ovx . deinde deinceps moriturus eſſeto
bione -- xocu ocvros vrou úro ens TOU Reg. et Cantab. habent, qui ter .
ympus dko Jevelos', o xote wotre engin' tius , qui deinceps ; quae Libra
γυτερω ών των εκει, μαλλον τι κα riorum redolent audaciam . Dar
θορα αυτα. Υποψιας δ' ουν και νιβο..
1
δειμετως μεστός γινεται ' και ένα

E
DE DIVINATION
78'
ſeſe , quippe qui Deorum cognatione teneatur :

altero , quod plenus aër ſit inmortalium animo
rum , in quibus tamquam inſignitae notae verita
tis appareant: tertio, quod ipſi Di cum dormien
tibus conloquantur: idque, ut modo dixi, faci
lius eveniet, adpropinquante morte , ut animi
futura augurentur. Ex quo'et illud eſt Calani,
de quo ante dixi, et Homerici Hectoris , qui
moriens propinquam Achilli mortem denuntiat.
Neque enim illud verbum temere conſuetudo
31
adprobaviffet, ſi ea res nulla eſſet omnino ,
Praefagibat aninus, fruſtra me ire , cum

exirem domo.
Idque facilius eveniet ) In 9xvcToy. Sextus Empiricus adv.

noſtris omnibus eſt evenit. For. Mathem . lib . IX . g . 20 , 21. ' H
fan autem legendum, itaque vel ψυχη , φησιν 'Αριστοτελης , προ
ideogue , ut modo diαι , facilius μαντεύεται και προαγορεύει τα μελ.
evenit : alioquin enim haud be- λοντα - εν τω κατα θανατον χωρι
ae connecti videtur oratio, ζεσθαι των σωμάτων. Αποδεχεται
Idern . γουν και τον ποιητην Ομηρον , ως
De quo ante diαι ] 'Supra τουτο παρατηρησάντα '' πεποιηκε
Hap . XXIII . Idem . γαρ τον μεν Πατροκλον , εν τω
Homerici Hectoris ] Iliad . X, αναιρεισθαι , προαγορευοντα περε
358. Diodorus Siculus Bibl. της Εκτορος αναιρεσεως · τον δ'
lib . Χν111. pag. 586. Πυθαγορας Εκτορα περί της 'Αχιλλεως τελευ
Ο Σαμιος και τινες έτεροι των πα rys. Homerum vero Virgilius
λαίων φυσικών απεφηνοντο τας imitatus eſt Aen . X , 470. ut
ψυχας των ανθρωπων υπαρχειν Servius animadvertit. Vide is
αθανατους ακολουθως δε τω δογ. et Lactantium ad Statii Theb .
μάτι τουτω και προγιγνωσκειν αυ- VΙΙ , 7οι . Danies .
τας τα μελλοντα , καθ ' ών αν και Cap. 31. Praefagibat mi ani
poν εν τη τελευτη τον απο του σω mus ) Verſus Plauti in Aulu
Ματος χωρισμον ποιωνται . Τουτοις laria . Lambinus .
δε έoικε συμφωνειν και ο ποιητης Ibid. Praefagibat animus )
Ομηρος παρεισαγων τον Εκτορα Αpud Ρlautum Aulal. Aet. ΙΙ.
κατα τον της τελευτης καιρον προ- Sc. II , 1. legitur , praefagihat
λεγοντα τω Αχιλλει τον μελλοντα mihi animus, unde fic edendum
συντομως αυτω συνακολουθησειν curavit Lambines . Cum vero
LIBER I , 31 :
79
Sagire enim , ſentire acute eſt: ex quo fagae anus,

quia multa ſcire volunt, et ſagaces dicti canes.
Is igitur , qui ante ſagit quam oblata res eſt , di
citur praeſagire, id eſt , futura ante ſentire. In
eſt igitur in animis praefagitio extrinſecus injecta
s
atque incluſa divinitu ; ea fi exarſit acrius , fu :
ror appellatur, cum a corpore animus abſtractus
divino inſtinctu concitatur.
Sed quid oculis rabere viſa eſt derepente am

dentibus ?
Ubi illa paulo ante fapiens, virginali mo ;
deſtia ? "
pronomen illud nec ad metrum quod Titii : Quid eft? quid bla
nec ad ſermonis elegantiam fa- ceras ? quid rabis ? quid ris
ciat, omitti potuit a . Cicerone . tibi ? Caecilius Hypobolimaeo :
Fruſtra vero prorſus eſt fac. Raſtraria rabere ſe ait. Lam ,
Granovius, qui ex MSte Vof: binus.
fiano reponèodum cenſuit, prue Ibid. Rabere viſa ] Ita coda
Sagitabat aniinus ; repugnat antiquus Mureti , de quo libro
enim verſus ratio , cum pro • IX. Var. lect. cap. 19. . Ipſemet
ducta ſit fecunda vocis hujusce noſtri omnes 'unâ litterâ aber
Syllaba. Davies. rant, habentque rapere, ſequen
Sagire enim ſentire acute eſc] tem verſum conſtituere nititur
Feftus : Praeſagitio dicta , quod Turnebus lib. v. Adverſ. c. 22)
praeſagire ( videtur ex noſtro ſed membranae noſtrae ftant a
legendum ſagire ) eſt acute vulgatis. Gruter.
Sentire, unde fagae dictae anus, Ubi illa paullo ante fapiens )
quae multa fciunt ; ( Leg. quia Sic volebat legi hunc verfum
multa fciant ;-) et fagaces.ca Joan . Auratus :
nes, quod ferarum cubilia prae . Ubi illa paullo ante fagiens,
fentiant. Hinc cornicis clan et virginali modeſtia ?
gorem Sagum vocavic Pruden . Idem paullo poſt peperiſti rea
tius Apoth. vſ. 298. Idem . ponendum cenfebat pro vulgato
Sed quid oculis rabere viſa reperiſti. Sed errabat. Jana
eft ) Sic legendum ; rabere , med obeffe datum promeobeffe .
inquam , non rapere.' Rabere Lambinus.
autem dictum a rabie , inquit Virginali modeftia) H.Tur
Nonius. Varto siden Actiis nebus Adverſ. lib . V. cap . 28
80 DE DIVINATIONE
Mater optunia , tuni multo mulier melior

mulierum ,
multum haefitans, tandem repo- fylJabarnim quantitas, ftatim vi.

nit virginis inodejtia . Ego vero debir . Cum igitur Pall . Gallic,
retinendum puto virginali 110 dun et Vollianus darent eam ,
deſtia ; verſus enim fic in pedes, quam Gruterus exhibuit , le
ſuos digerendus eſt: ctionem ; Gulielmius refpripſit
7 4
Ubi illa prullo | ante ſa Mater optumatum , multo mu- .
piens , virg'nali mo I de lier melior mulierum .
Stia . Mallem iple
Illæ priorem ſyllabam paffim : Mater optuma tu, tum multo
brevem habet : virg'nali vero mulier melior muljerum ;
pro virginali per Syncopen. γυναι πασιων των γυναικων πολλα
Ennius apud Feſtum in ſas : κρειττων . Νam more Graecorum
Virg’nes nam ſibi quisque loquitur Poeta : quod aliis tam
domi Romanus habet ſas. Solutae quam ligatae orationis
Vide, fi neſcis, Chriſt, Wafium ſcriptoribus eſt ſolenne. Prus
de Senar. cap . III , p . 18. et dentius Cathém. XII , 77.
cap. XII . p. 56. ſeq. Aurati o fola magnarum urbium
conjectura , quam 'refert Lam Major Bethlem .
binus omnem metri fpeciem de- Idem heps Ezec. V , 293 .
ftruit. Davies. 0 miles invictiſſime ,
Mater optima , tum multo Fortiſſimorum fortior .
mulier . .melior , mulierum ] Vide ſis et XIV , 115. ac Sido .
Addidi mulierum , ex pall. et niim Apollinarem Carm . XI , 52.
Gallicanis duobus. : Gulielmias Apuleius de Habit. Doctr. Pla
concinnare volebat , mater op ton . p . 579. Animam- omnium
tumatum multo mulier melior gignentium effe ſeniorem , Hica
mulierum . Gruter. ronymus in Epit. Paulae pag . 175..
* Ibid . Mater optuma ; tum A. Minimaque fuit inter omnes ,
multo mulier ' melior mulierum ] ut omnium major effet. Hinc
A vetuftioribus editis abeſt vox apud Hermam lib. II , Mand. - 8.
ultima : quapropter Lambinus ex MSStis reponendum , humilio ..
fulciendo , prout arbitratus eſt, rem fieriomnium hominum . Eo
verfui legendum putabat , dem modo Tertullianus Apol.
5. Mater . optuma , tum vero cap. XL. ut falſi ſint Auguſtinus
multo nulier melior. de Doctr. Chriſt. II, 13. et Peri
£i {tamen lioc in loco peſſime zonius ad Sunctii Minerv. II, 10.
cellèsúnt conata , quemadmo- p. 216. qui locutioneshujusmodi
dum quivis , cui non ignota fit vitiofas effe ftatuerunt. Davies,
7.
t
LIBER I , 31 . 81
Miffa ſum ſuperſtitiofis hariolationibus :

· Neque me Apollo fatis fandis dementem in
vitam ciet.
Virgines vero aequales patris mei , meûnz

factûm pudet,
Optumi viri : mea màter , tui me miſeret,
mei piget.
Optunam progeniem Priamo, peperiſti extra
1.1. me : hoc dolet, .
Med obeſſe, illos prodeſſe , me obſtare, illos
obſequi.
Miffa fum etc. ) Haec ex atque omnia. Quicquid infit,

hiſce Graecis accepta cenſet vera dicet. Vide ſis Hadr. Turn
Joſ. Scaliger Conj . in Varro: nebum Adverſ. lib . v. C. 22. et
nis lib. V. L. L. pag. 54.' Joſ. Scaligerum Conj. in Varro
' Axp& vie yoce Me Enxe DECTOSERV nis lib. VI . L. L. pag. 68. Idem .
M80s , Virgines vero aequales , pa
Kaur igos παθοντων κούν κακοισι tris mei , meûm factâm pudet )
κειμένων Pal. pr. non agnoſcit illud fa
E00n xexdyjukt, nepov Togelv ,dę ctum , habetque mecum : quod
Maivorato ultimum quoque eſt in Pithoea
Extant apud Plutarchum in Prat no , ſed retinet tamen factum .
cept. Reip . gerendae pag. 821. Gruter.
B. Davies. Peperiſti ] Ita diſerte noſter
Superſtitioſis hariolutioni. Elienſ. et ita legendum conje
bus ) . Fatidicis ; nam fuper- . cit Joan . Auratus, quem falſum
ſritiofus veteribus haud raro cum pronuntiat D. Lambinus,
divinum fignificat. . Infra II, ipſe dubio proeul fallitur. Vula
56. Unde ſuperſtitioſa primum go repperiſti, quod rieſpuit ver
ſacva evafit vox fera . Apud ſus. Davies.
Plautum Amphitr. Act. I. Sc. I, Me obejje , illos prodeffe )
167. ait Soſia de Mercurio , qui Sic pal. pr. ac ſec. forte meme
eum non longe abeſſe praeſen- obeffe : quod alia diſtinctione
tiebat : Illic homo ſuperſtitioſus addita nota interrogatoria heic
eft. Iterum Curcul. Act. III , 27, conveniat . Gulielmius ait, in
Superſtitiofus hic quidem eft : S. Victoris codice fuiffe , Meu ,
vera praedicat. Et Rudent. unde facit, Me hei obeffe. Tut :
Act. IV. Sc. IV, 95 , Quid fi ifta nebus malebat Med obefle, quod
aut ſuperſtitiofa, aut åriola eſt, ſtatim arripuit Lambinus, Gruta
6
82 DE DIVINATIONE
O poëma tenerum et moratum atque molle! ſed

hoc minus ad rem. Illud , quod volumus , ex
preſſum eſt , ut vaticinari furor vera
4 foleat.
Adeſt , adeſt fax obvoluta ſanguine atque
wym
incendio :
Multos annos làtuit : cives, ferte opem , et
reſtinguite.
Deus incluſus corpore humano jam , non Caſſan

dra loquitur .
Jamque mari magno claffis cita
Texitur : exitiùm examen rapit :
Advenit, et fera velivolantibus
Navibui complevit manu littora .
Tragoedias loqui videor et fabulas ? At ex
32
.
te ipſo non commenticiam rem , ſed factam , ejus
dem generis audivi: C. Coponium ad te veniſſe
Adeft, adeft fax etc. ) Lam. tum a me in pall. quatuor ; a

binus e conjectura Turnebi : ' Guliel. in S. Vict. et Pithoeano .
Ah, adeft fax. praeter mſſ. qui Sicque locutus Cicero lib . III.
duplicant vocem. forte fuit , de legg. c . 19. m. , Turnebus
Ades , ades. Idem. lib . V. c. 22. putabat re tollen
Ibid. Adeſt, adeft fax ) Tur- dum , verſus cauſa. Gruter .
nebo Lambinoque placet , ah Ferte open ] Sic repofuit
adeſt fax. Gruter us autem le- Turneb us Adverſ. V, 22. et ſic
git , ades , ' ades , fax : at tum exhibent Reg. Cantab. Med et
demum neceſſe eſt , ut in verſu veteres Editi . Gruterus autem
Seqnente reponamus , multos é fex M $ Stis legit referte opem .
annos latuiſei; quo modo vi Sed licet ei ſcripturae ſexcenti
tiabitur metium . Servata vero faveant Codices , rejieula tamen
vulgata lectione, non erat , cur eſt habenda ; quippe quae me
verſui timerent viri docti; ſi- trum jugulet. Davies.
quidem ultima hujusce verbi ſyl Cap. 32 . C. Coponium ad
laba non raro pro brevi poni. Le veniſſe Dyrrhachio , cum
tur. Vide Chr. Waſium de Se- Praetório imperio ] C. Co
nario cap. 11. pag. xi . Davies ., PONIUS PR. S. C. in argentèó
Cives referte opem ) . Non denario deſcriptus eft. Vrfi
potui excludere illud re inven.
LIBER I , 32.
83
Dyrrhachio, cum praetorio imperio clalli Rhodiae

praeellet, cum primo hominem prudentem atque
doctum :eumque dixiſſe remigem quendam e quin.
queremi Rhodiorum vaticinatum ,madefactum iri
minus xxx diebus Graeciam ſanguine , rapinas
Dyrrhachî, et conſcenſionem in naves cum fuga ;
fugientibusque miſerabilem reſpectum incendio
rum fore ; led Rhodiorum clafli propinquum re
ditum ac domum itionem dari: tum neque te ip
ſum non efle commotum ; Marcumque Varronem
et M. Catonem , qui tum ibi erant , doctos homi
nes , vehementer eſſe perterritos : paucis fàne
poſt diebus ex Pharſalica fuga veniffe Labienum :
Cum primis hominem pruden Ibid. Ac domuitionem dari )

tem etc. ) Si praeſcriptioni Etiam iſtam admiſi ſcripturam ,
membranarum acquieſcimus , re exhibitam a cod. Fulvii Urſini,
ſcribendum cum primo. ita enim item S. Victoris : niſi quod is
pall. quatuor , item S. Victoris domuicionem . nam pall. domum
et Pithoeanus; neque aliter fuiſ. itionem , de qua você conſula
le in mll. Victorii , fidem facit tur Andr, Schottus noſter lib . iv .
editio , in qua idem expreſſum . Nodorum Ciceron. c. 10. Gru
Gruter. terus.
Ib . Cum primis ) Sic vulgo Ibid Domum itionem ). Cáe.
dant. ' At Victorius edidit cum Sar lib. I. B G. cap. 4. Domum
.primo, nec aliter Gruteriani no reditionis Spe Sablata , Hygi
{trique MSSti. Fieri poteſt ut nus Fab . 118. Ubi fibi diceret,
Cicero ſcripſerit cumprime ; de quando domum repetitionem ha
quo videatur Agellius XVII , 2. beret. - Nonnulli libri domui.
Non tamen ullus video cur Co- tionem , quod verbum agnoſcit
dicum fides conculcetur : nam Nonius cap . 11. De conſtru
homo cum primo prudens eſt ctione videas licet G. J. Vof.
homo aeque prudens ac pruden- ſium Anal. lib . III. cap. 9. Adi
tiſſimus. Davies , ſis et Th. Munckerum ad Hygini
Domum itionem ] Domuitio. Fab . cxxv. Davies.
nem habet antiquus 'liber Com Ex Pharſalica fuga ) Parif.
pofito vocabulo , et ita legit Ex Pharfyilia fuga. Scripfit
Appuleius: et in lib. III. ad Tullius , niſi fallor , ex Phar
Herennium c. 21. Jam domui. Šalia fuga, prout diſerte Balliol,
tionem reges etc. Urfinus. et Med. Sic Pharſalia juga,
6 #
84 DE DIVINATIONE
qui cum interitum exercitus nuntiaviſſet, reliqua

vaticinationis brevi eſſe confecta. Nam et ex
horreis direptum effuſumque frumentum vias om
nis angiportusque conſtraverat; et naves fubito
perterriti metu confcendiftis ; et noctu ad oppi
dum reſpicientes , flagrantis onerarias, quas in
cenderant milites quia ſequi noluerant, videba
tis : poftremo a Rhodia claſſe deſerti , verum va
tem fuiffe ſenfiltis. Expofui, quam breviſſime
potui , fomnii et furoris oracula , quae carere
dixeram arte. Quorum amborum generum una
ratio eſt, qua Cratippus noſter uti folet ; animos
hominum quadam ex parte extrinſecus eſſe tra
ctos et hauſtos. Ex quo intellegitur, elle extra
divinum animum , humanus unde ducatur : hu
mani autem animi eam partem , quae fenfum ,
quae motum , quae appetitum habeat , non effe
ab actione corporis ſejugatam : quae autem pars
animi, rationis atque intellegentiae ſit particeps,
eam tum maxume vigere cum plurimum abſit a
corpore . Itaque , expoſitis exemplis verarum
vaticinationum et fomniorum , Cratippus folet
rationem concludere hoc modo : „ Si line oculis
„ non poteſt extare officium et munus oculorum ;
„ poflunt autem aliqnando oculi non fungi fuo
„ munere : qui vel lemel ita eſt ulus oculis ut
Pharſalia damna, Pharfalia ru . ex margine in textum irrepfilfe

ra , ſimiliaque paſlim dicunt Jof. Mercerus ſtatuit : quod ve
Poëtae. Vide Cl. Oudendorpium ri non videtur abſimile . Certe
ad Lucani VI , 576. VII , 787, cuncti Ciceronis MSSti angipor
823. Davies. tus exhibent. Davies.
Angiportus ) Legit Nonius Expoſitis exemplis ] Ita pall.
angiporta, P. Manucius. quatuor , et Wouveriani, exhia
.
Ibid. Nonius in angiportus: buitque editione ſua P. Victo

M. Tullius de Divinatione angi- rius , alii , ex ipfis exemplis .
porta dixit. Sed hunc locum Gruter.
LIBER I , 32. 33. 85
's, vera cerneret ; is habet fenfum oculorum vera

„cernentium . Item igitur , fi fine divinatione
non poteſt officium et munus divinationis ex
„ tare; poteſt autem quis , cum divinationem
„ habeat , errare aliquando , nec vera cernere :
,, fatis eft ad confirmandam divinationem , ſemel
,, aliquid eſſe ita divinatum ut nihil fortuito ceci
„ diſle videatur: ſunt autem ejus generis innu
„ merabilia: eſſe igitur diyinationem confiten
dum eſt ”.
Quae vero aut conjectura explicantur, aut33

eventis animadverſa ac notata funt, ea genera
divinandi , ut Tupra dixi , non naturalia, led ar
tificioſa dicuntur: in quo barulpices , augures,
conjectoreſque numerantur. Haec ' inprobantur
a Peripateticis ; a Stoicis defenduntur . Quorum .
alia funt polita in monumentis et diſciplina ;
quod Etrufcorum declarant et haruſpicini, et
fulgurales , et tonitruales libri , veltri etiam au
Non poteſt officium ec munus tert. et quart. qui trituales ex
divinationis] Vulgo et officium hibent. Vulgo rituales. Licet
et munus. Copulam vero nos autem Hetrufcorum fuerint libri
omilimus MSti Regii fide nixi ; rituales , ut conſtat ex Cenſori
ſed nec extat infra lib. II. c. 52. . no de die Natali capp . 11 , 17.
Davies. hic tamen eorum mentio pror
Cap. 33. In quo] Forfan in ſus eſt abſona , cum in iis per- ,
o
queîs, nempe divinandi generi . Scriptum effet,.. quo ritu con
bus. Davies. dantur urbes , acdes ſacrentur,
Et fulgurales et rituales libri] qua ſanctitate muri, quo jure
Aut omnia me fallunt , aut re portae , quo modo tribus, cu 4
ftituendum eſt fide pal. ſec. et riae , centuriae diſtribuantur,
lonitruales : Sane rituales heic exercitus conftituantur , ordi .
plane funt inepte ; et alioquin nentur , celeraque ejusmodi ad
eſt in pal. tert .,ac quart. tritua bellum , ad, paeem , pertinentia ;
les. Gruter . quemadmodum docet Feſtus.
Ibid . Tonitrnales libri ) Sic Adeo ut huc eorum non conve
recte Pal. fec. Reg. et Cantab . niat argumentum . Davies.
quod Grutero jure placuit. Ad Noſtri eriam augurales ) Ver
ludunt etiam Med. Balliol, fall. ſiri eſt in MSto , et ita ſcriben
86 DE DIVINATIONE
gurales: alia autem ſubito ex tempore conjectura

explicantur , ut apud Homerum Calchas , qui ex
pallerum numero belli Trojani annos auguratus
eſt: et ut in Sullae ſcriptum hiſtoria videmus,
dum eſt , ut ad Ciceronis augu Ibid. In Sullae fcriptum hi.
ratum referatur . Urfinus. ſtoria videmus ] In editis ple
Ib. Noſtri etiam augurales ] risque perperam legitur Siſen
nae ; nam L., Corn . Sylla de re
Non vacat retro legere ,qni loqua .
tur ; fed monendus lector, pall, bus ſuis reliquit commentarios.
omnes et Pithoeanum ſervare Vide G. J. Voffium de Hiſtor.
veſtri, neque temeraria eſt ta- Latin . lib . I. cap . 9. Prodigium
lis conſpiratio. Gruter . vero , quod hic memorat Tula
į Ibid. Veftri ctiam augura- lius, ex eo repetit Valerius
les ) Eſt a Pall. Urſin . Pith. Maximus lib . 1. cap. vi , 4. Adi
Pariſ. Merton. Balliol, et Reg. fis et noftrum infra lib.II. cap 30.
Inepte vnlgo noſtri etiam augu . Si.Joanni quidem Freinſhemio
rales ; nam Q. Tullius Marcum credimus ad Flori lib. III , cap .
fratrem , qui augur fuit , adlo .XVIII , 13. idem tradunt Obſea
quitur, ' Davies . quens de Prodig. cap . 116. et
Apud Homerum Calchas | Plutarchus in Sylla cap . 17. At
In editis perperam Chalcas. omnino falfus eſt vir eruditus ;
Vide Sis infra lib. II . cap. 30.nam Conr. Lycoſthenis addita
Idem , menta proverbis Obſequentis
Ut in Sullae fcriptum hiſto- habuit , nec hujus oſtenti me .
yia videmus etc, ut cum ille minit Plutarchus. Ait , ſane
etc. ) Feliciter hunc locum pag. 457. A. ' O de Eulhos cywe
emendavimus praeeintibus li- έξ ταγματα τελεια μετα τον συ
bris mfl. ſex , quatuor pall. item voccxovtos * Nains, ÈXIVET
Pithopano et S. Victoris, hacte . 'O de Pavtis IIoctoup.96 , Juoautas
us Falfo lectum ut in Sifennae αυτου , καταματων τα σημεια , και
fcriptum hiftoria vit. etc. ut τας χειρας αμφοτερας το Συλλα
cum Sulla. nimirum haec tali προτεινας , έξιου δεθηναι και φν
cudit in Aldina of6cina Afula- λαττεσθαι μεχρι της μαχης , ως,
nus , vero fimilia potius quam ει μη παντα ταχυ και καλως συν
vera . Petrus fane Victorius tale τελεσθειη, την έσχατην δικην υπο»
quid , quod nos, in fuis invenit, OXELN BoudouevOS. Sed nulla hic
nam etſi retineat Sifernae , ex eft anguis ab aru infima emer
prelfit tamen ible. quod quam gentis mentio ; nec congruunt
recte explicetur Siſennae, ipſe tempora ; nam Sylla cum pri
viderit . Contradicit ei diſerte mum ad urbem contra Marium
Val. Maximus 1 , 3. Gruter. caftra noviffet ; adeo laeta exe
LIBER I , 33. 87
quod te inſpectante factum eſt , ut , cum ille in

agro Nolano immolaret ante praetorium , ab in
fima ara ſubito anguis emergeret; cum quidem C.
Poftumius haruſpex oraret illum , ut in expedi
tionem exercitum educeret : id cum Sulla fe.
ciſſet , tum ante oppidum Nolam florentiſſima
Samnitium caſtra cepit. Facta conjectura etiam
in Dionyſio eſt paulo ante quam regnare coepit:
qui cum per agrum Leontinum iter faciens equum
iple demififfet in Aumen , ſubmerſus equus vora
ginibus non extitit : quem cum maxuma conten
tione non potuiſſet extrahere ; difceflit, ut ait
Philiſtus , aegre ferens: cum autem aliquantum
progreſſus ellet, ſubito exaudivit hinnitum , re
fpexitque, et equum alacrem laetus aſpexit, cujus
in juba examen apum confederat. Quod oſtentum
habuit hanc vim , ut Dionyſius paucis poſt diebus
regnare coeperit.
ta immolanti fuiffe fcribit Li- perperam Grutero ſuſpecta fuit

vius, ut cuftodiri ſe Poſthumius habita , quod apparendi ſignifi
aruſpex voluerit , capitis. Sup. cationem ei convenire neſciebat.
plicium fubiturus, niſi ea quae Vide quae notavimus ad hujusce
in animo Sylla haberet , Diis libri cap . xxvIII . Hiſtoriam vero
juvancibus, impleviffet. Verba fic narrat Plinius lib . vill . 4.-64.
Sunt Auguſtini de C. D. lib . II. Philiſtus a Dionyfio relictum
cap. 24 . Davics, (equum prodit) in coeno haeren
Cum quidem c. Poftumius ] tem ; ut fefe evelliffet, fecutum
Male libri vulgate , quidam . al- veſtigia Domini, examineapum
teruin extat in quadriga pall. et jubae inhaerente ; coque oſiento
prodidit Victorius , ſed nemo Tyrannidem a Dionyſio occu
ſegui dignatus eſt : adeo procli- patani. Eandem refert et Aclia
viores ſumus in peiora. Gruter, nus Var. Hiſt. lib. xli . cap . th.
Submerfus voraginibus non 110 olim monuit Pet. Victorius
extitit ] Vox poſtrema mihi Var. Lect. lib. x11 . cap. 1. Idem .
.non placet , nihil tamen va Aliquantum progreffus effec]
giant libri noſtri. Idem . Sic Pariſ. Med Balliol. et libri
Submerfus equus voragini- Victoriani ; non aliquantulum ,
bus non extitit ] Ultima vox ut vulgo. Idem .
88 DE DIVINATIONE
34 Quid ? Lacedaemoniis paulo ante Leuctri

cam calamitatem quae ſignificatio facta eſt , cum
in Herculis fano `arma Ionuerunt , Herculiſque
fimulacrum multo ſudore manavit ? At eodem
tempore Thebis, utait Calliſthenes , in templo
Herculis valvae clauſae repagulis fubito ſe iplae
aperuerunt; armaque , quae fixa in parietibus
fuerant, ea ſunt humi inventa. Cumque eodem
tempore apud Lebadiam Trophonio res divina
fieret, gallos gallinaceos in eo loco lic affidue
canere coepifle , ut nihil intermitterent: tum
augures dixiffe Boeotios, Thebanorum elle victo
riam , propterea quod avis illa victa flere folet;
canere , fi viciffet. Eademque tempeſtate , multis
fignis, Lacedaemoniis Leuctricae pugnae cala
mitas denuntiabatur . Namque et Lylandri, qui
Cap . 34. Thebis in tem γονε, και λογος εν ταις Θηβαις δια
plo Herculis ] Audiamus Xeno» δεδοται , ως των Ηρωων των αρ
phontem Hellen. lib . VΙ . cap.1V, χαιων ανειλήφο των αυτα και βοη
7. Απηγγελλετο δε εκ της πολεως θειν τοις Βοιωτοις άπεληλυθοτων
αυτοις ( Θηβαιοις) ως οι τε νεω παν etc. Ita loquitur Diodorus Si
τες αυτοματοι ανεωγοντα , αι τε culus Bibl. lib . xv. pagg. 368 ,
ξερειαι λεγοιεν , ως νικης οι θεοι 369. Davies.
φαινομεν. Εκ δε του Ηρακλειου Silere ſolet ] Vulgo foleret;
και τα όπλα έφασαν άφανη είναι, fed melior eft ea lectio , quam
εως του “ Ηρακλεους εις την μαχην praeftant Victor. et Ven . 1471 .
έξωραημενον, οι μεν δη τινες λε- Vide ib . 11 , 26 , Ιdem .
γουσιν , ως ταυτα παντα ΤΕΧΝΑ . Lyfandri - ftature - in ca
ΣΜΑΤΑ ΉN TO ΠΡΟΕΣΤΗ- pite corona fubito estitit
KOTS2N . Sane Epaminondas ſtellaeque aureae ] Plutarchus
όρων τους στρατιωτας δεισιδαιμο- Τom. ΙΙ . pag. 397. Ε. " Οι δε
νουντας έφιλοτιιειτο δια της αστερες ηφαισθησαν , ους Λυσαν
ίδιας επινοιας και στρατηγιας μετα- δρος ανεβηκεν απο της εν Αίγος
θειναι τας του πληθους ευλαβειας. ποταμοις ναυμαχιας · ο δε αυτον
Διοπερ τινων προσφατως ποραγε- του Λύσανδρου λίθινος ανδριας εξην
γονοτων
C εκ Θηβων , έπεισεν ειπειν, θησεν αγρίαν λοχμην και ποάν το
Οτι τα κατα τον νεων του Ηρα- σαντην το πλήθος, ώστε κατακρυ
κλεους όπλα παραδοξως άφανη γε- ψαι το προσωπον. Ηae vero Stel
LIBER I , 34. 35 . 89
Lacedaemoniorum clariffimus fuerat , ſtatuae,

quae Delphis ſtabat, in capite corona ſubito 'ex
titit ex aſperis herbis et agreſtibus: ſtellaeque
aureae , quae Delphis erant a Lacedaemoniis po
ſitae poſt navalem illam victoriam Lyſandri , qua
Athenienſes conciderunt , ( qua in pugna quia
Caltor et Pollux cum Lacedaemoniorum claſſe
viſi eſſe dicebantur , eorum inſignia Deorum ,
ſtellae auréae , quas dixi, Delphis poſitae) paulo
ante Leuctricam pugnam deciderunt, neque re
pertae ſunt. Maxumum vero illud portentum
ifdem Spartiatis fuit , quod , cum oraculum ab
Jove Dodonaeo petiviſſent de victoria ſciſcitantes,
legatique illud , in quo inerant fortes, conloca
villent; limia , quam rex Moloſforum in deliciis
habebat , et fortes ipſas et cetera , quae erant ad
fortem parata , diſturbavit , et aliud alio diffu
pavit. Tum ea quae praepoſita erat oraculo ſa
cerdos dixiſſe dicitur , de ſalute Lacedaemoniis
efle, non de victoria cogitandum .
Quid ? Bello Punico fecundo nonne C. Fla-35
minius , conlul iterum , neglexit figna rerum
lae Delphis a Lyſandro videntur irrepfiffe cenfeant; neve fint,

politae, quod fuerunt, ai tous qui , cum Lambino , reponant
Διοσκουρους ÈTE 775 Avo ovdpov vɛws quas dixi Delphis a Lacedae
ÉXATEQwTeva darga tois cia živ êtta moniis pofitas fuiſſe ; nam re
doulos edezou , ut narrat idem ceptam lectionem praeſtantom-'
in Lyſandro pag. 439. C. Idem . nes M$Sti , neque raro fit , ut
Stellaeque aureae etc. conci- intelligatur verbum fubftantia'
derunt ] Aut omnia iſthaec vum. Davies. ,
fupervacua ſunt , aut illa poſt, Cap . 35. Nonne C. Flaminius,
quæ in pugna et deciderunt.' conſul iterum ] Sic legendum ,
Gruter ,
non C. Flamininus, ut in prima
Ibid. Qua in pugnam - Del- editione impreſſum eſt, me ne
phis pofitae ] Parentheſi yoces ſciente. Quis enim hunc C.
has incluſimus , ne fint , qui, Flaminium ignorat ? aut quis
eum Grutero , eas a inala manu . neſcit hunc faille plebeium , et
E
909 DE DIVINATION
futurarum magna cum clade reipublicae ? Qui

exercitu luſtrato , cum Arretium verſus caltra
moviſſet , et contra Hannibalem legiones duce
ret ; et ipſe et équus ejus ante lignum Jovis Sta
toris' ſine cauſa repente concidit , nec eam rem
habuit religioni; objecto figno , ut peritis vide
batur, ' ne committeret proelium . Idem cum tri
pudio auſpicaretur, pullarius'diem proelii com
inittendi differebat. Tum Flaminius ex eo quae
fivit, fi ne poſtea quidem pulli pafcerentur, quid
faciendum cenſeret. Cum ille quieſcendum re
Spondillet: Flaminius, „ Praeclara vero auſpicia,
,,fi efurientibus pullis res geri poterit , ſaturis
» nihil geretur.” İtaque figna convelli, et ſe ſequi
jullit. Quo tempore, cum ſignifer primi haltati
Flaminium ejus eſſe nomen , ni ea continuo effodiſfent, mi.

cognomen autem eſſe incogni- natus eſt. Silius Italicus idem
tum atque incertum ? Contra, Poeticis additamentis exorna
quem praetereat, Flamininum tum tradit lib . v , 59 .
elle ' Oninctiorum cognomen ? Tunc ales , prifuum populis
et Flamininos eſfe Quinctiae de more Latinis
gentis ? idem erratum pervalit Au / picium , cum bella parant,
usque ad duo loca. Tanta eſt mentesque Deorum
inali amplificandi facilitas ac Explorant ſuper eventu ; ceu
libido ! Lambinus. praefcia luctus ,
Equus ejus ante fignum Fovis Dainavit vefci , planctuque
Statoris ] Qrae hic memoran alimenta refugite
tur prodigia fic narrat Valerius Signe etiam affufa certant
Maximus lib. I. cap . vi , 6. C. dum vellere ole ,
Flaminius cum inauſpicato con Taeter humo lacera niten
Jul creatus apud lacum Thra . tum erupit in ora
fimenum cum Hannibale con Exſultans CRUOR . --
flicturus convelli fign : jube, Vide Plutarchum in Fabio p.175.
ret ; lapſo equo fuper caput B. Livium lib.xxii.c.3.etFlorum
ejus , humi proſtratus eſt : ni- lib . II. cap . vi , 24. Davies.
hilque co prodigio inhibitus , Signifer primi haftati] Aldus
Signiferis negantibus fignamo- Manucius , eumque fecutus Me
veri ſua ſede poffe , malum , tapbraſtes Gallicanus , lignife
LIBER I , 35 . 91
fignum non poffet movere loco, nec quicquam

proficeretur , plures cum accederent; Flaminius,
re nuntiata , luo more neglexit : itaque tribus
horis conciſus exercitus , atque ipfe interfectus
elt. Magnum illud etiam , quod addidit Coelius,
eo tempore ipſo , cum hoc calamitolum proelium
fieret, tantos terrae motus in Liguribus, Gallia,
compluribusque infulis , totaque in Italia facto's
elle , ut multa oppida conruerint , multis locis
labes factae ſint terraeque delederint, Aumina
rum primi centurionis ridicule Dictio praelium non eſt in mrr.

cenſent intelligendum . Deno- naſtris. habetque pal . tert. ipſo
tatur enim primi manipuli ſeu hoc quo cal, et forſan quinque
ordinis haſtati ſignifer. Vide voces a fine ſunt ſcribarum ,
Juſt. Lipfium Mil, Rom , lib. II. Gruter.
Dial. vill . p . 88. Idem , Ibid . Cum hoc calamitofum
Nec quicquam proficeretur ) proelium fieret] A noſtris, non
Lambinus et Aldus nepos exbi- minus ac Pall. MSStis abeſt
bent , nec quicquam proficeret ; proelium : propterea tamen has
ſed multo potior eſt lectio, quinque voces , cụm Grutero,
quam praeſtant Victorius, Gru. irrepticias eſſe non arbitrarer,
cerus , noſtrique MSSti. Idem . ſed omiſſionis potius damnarem
Re nuntiata ) Malim rem Librarios . Davies.
nuntiatam fuo more neglexit. Tantos terrae notus in Ligų
Idem . ribus , Gallia , compluribusque
Tribus his horis ) Pronomen infulis , cotaque in Italia factos
his coactus ſum interponer bere e elje ) Cum tam late fe diffu
libris' ſcriptis, viſiturque in derit , tantasque ſtrages dederit
Victorianą. Gruter. hic terrae motus , abſurde du
Ibid . Tribus horis ) Vulgo bitat Florus lib . II. cap. vi, 14 .
tribus his haris ; fed media vox an non illum horrorein foli,
omnino fupervacanea videtur, equorum virorumquc discurſus
nec in Reg. comparet ; qua- et mota vehementius arma fece
propter eam delevimus. Tres rint. Adi Livium lib. xxi1 . cap.
ferme horas pugnatum eſſe 9. Plutarchum in Fabio pag. 175 .
notat etiam Livius lib . XXIl. Plinium H, N. lib. II. cap. 84,
cap. 6. Davier. Orofium lib. iv. cap. 14. et Si.
.
Eo tempore ipſo , cum hoc lium Italicum lib. v, 611 , ſeqq.
calamitofum fieret, praelium ) Davies.
g2 DE DIVINATIONE
que in contrarias partes fluxerint, atque amnes

mare influxerit.
36 Fiunt certe divinationum conjecturae a pe

ritis . Midae illi Phrygio , cum puer elſet , dor
mienti formicae in os tritici grana congefferunt.
Divitillimum fore , praedictum eſt: quod evenit.
At Platoni, cum in cunis parvulo dormienti apes
in labellis conſediſſent, relponlum eſt , ſingulari
Atque amnes mare influxerit ] diciſfimum ; ſed ad magis uſita

Vulgo atque in amnes : fed illam tam loquendi rationem Tullius
praepoſitionem neſciunt Pariſ. a Librario fuit reformatus . Vide
Balliol. Med.Reg. aliique MSSti, Corn. Nepotem Phocion . cap . 1 .
nec rarae ſunt ejusmodi con et Fr. Fabricium ad Ciceronis
Structiones. Cicero Tuſc. II, 9. Offic. lib II. cap. 17. Midae
Guttae , quae faxa adſidue in vero divitias cuncti fere cele
ſtillant Caucaſi. Lucretius I , 117. brant Seriptores. Adi Scho
An pecudes alias divinitus liaſten ad Ariſtophanis Plutum
infinuet ſe . vf. 287. et Diogenianum v11 , 43 .
Infinita ſunt hujus generis : at Idem .
uniçnim proferam locum Minu . At Platoni, cum in cunis }
cii Felicis , ut ei veterem red- Sic omnes editi; ſed male : non
dam lectionem . Igitur ille cap. s . enim hoc infanti Platoni, verum
Caelumn licet fuamateria ſuſpen- iis, qui peritos eo nomine con
derit : licet terram fundaverit fuluerant, eſt reſponſum . Itaque
pondere, etmare licet influxerit legendum At , Platoni cum in
e liquore. Sic MSS . Pariſ. et cunis parvolo dormienti apes
Antwerp. Vulgo quidem dant, in labellis confediffent, reſpon.
licet terram fundaverint pon. fum eft etc. Scilicet mutandus
dera et mare licet influxerit li- eſt virgulae locus , Idem .
quor. Verum ſi repetatur oto Apes ön tabellis conſediffent)
Xosvos ſua materia , non eſt cur Olympiodorus in vita Platonis
a Codicibus , quod Rigaltius et pag. 583. TɛvvYJEVTOTOV TIMATWYO
alii fecere, recedamus . Davies. Ta Bortes ó govers , Beepos óvta
Cap. 36. Midae illi Phrygio ) Te981x @ ow sw 'Tunata X &Cb ,
Ηanc hiftoriolam referuntVale- κειμενου αυτου , μελιτται προσελ .
rius Maximus lib. I. cap. vi, 2. Jouoolt nerlingwxocour autou to
extern. Aelianus V. H. lib. x11. στομα κηριων μελιτος , ένα αληθες
cap 45. et Joannes Sarisberien-, TERs autou yɛvyrov ,
fis Polior. I , 13. pag.40. Idem . Του και απο γλωττης κελιτος
Divitiſſimum ) Balliol, habet γλυκιουν ρεεν αυδη .
LIBER I , 36.
93
illum ſuavitate orationis fore : ita futura eloqueri

tia proviſa in infante eſt. Quid amores ac deli
ciae tuae , Rofcius ?, num aut ipfe , aut pro eo
Lanuvium totum mentiebatur ? qui cum effet in
cunabulis éducareturque in Solonio , qui eſt cam
pus agri Lanuvini; noctu lumine adpoſito , ex
perrecta nutrix animadvertit puerum dormientem
circumplicatum ferpentis amplexu : quo aſpectu
exterrita , clamorem ſuſtulit. Pater autem Roſci
ad haruſpices retulit : qui reſponderunt, nihil
illo puero clarius , nihil nobilius fore . Atque
hanc fpeciem Praxiteles caelavit argento , et no
fter exprellit Archias verlibus. Quid igitur ex
ſpectamus? an dum in foro nobiſcum Di inmor
tales ,' dum in viis verlentur , dum domi ? qui
quidem ipli le nobis non offerunt, vim autem
luam longe lateque diffundunt ; quam cum terrae
cavernis includunt , tum hominum naturis in
plicant. Nam terrae vis Pythiam Delphis inci
Plinius H. N. lib . xi , cap. 17. Nihil quicquam mutant Codices.

Apes ſedere in ore infantis tum Nihilo minus Ciceronem reli
etiam Platonis , ſuavitatem il- quiffe fufpicor. Qui quideni ipfi
lam praedulcis eloquii porten si ſe nobis non oferunt, vim
dentes. Eadem referunt Vale. tamen ſuam longe lateque dif
rius Maximus lib. I. cap . vi , 3. fundunt. Idem .
extern . Aclianus Var. Hiſt. x, Terrae vis Pythiam Delphis
21. xli .' 45. ac Joannes Saris- incitabac ] AudiamusDiodorum
berienſis Policr. I, 13. p . 39. Siculum Bibl. lib . xvi . p . 427. ,
Idem . Οντος χασματος έν τουτω τω τοπω,
Hanc Speciem Praxiteles] xo9 óv értı vv tov lepou ta xoslove
Non intelligitur celeberrimus μενον άδυτον , και περι τουτο γενα
ille ſtatuarius; at cognominis MEVOV aciywo αει την προσιου
caelator , qui Pompeii M , vixit ooy TW xocouati xot προσβλεψα.
aetate, Vide Fr. Junium in σαν αυτω σκιρτον θαυμαστως και
Catal Artif, pag. 175. Idem . προίεσθαι φωνην διαφορον , η προ
Qui φuidem ip /i Je nobis non τερον ειωθει φθεγγεσθαι " τον δ'
offerúnt, vim autem fuam ] TIST TOUUTC Touc oxiži Savudose
94 DE DIVINATIONE
tabat; naturae Sibyllam . Quid enim ? Non vi

demus , quam ſint varia terrarum genera ? ex
quibus et mortifera quaedam pars eft , ut et
Ampfancti in Hirpinis , et in Afia Plutonia , quae
videmus: et ſunt partesagrorum aliae peſtilentes,
aliae falubres : aliae, quae acuta ingenia gignant,
aliae , quae retuſa : quae omnia fiunt et ex caeli
varietate , et ex diſparili adſpiratione terrarum .
το παραδοξον, και προσελθοντα τω Γεri fupra cap . xix . Adi fis et

Xocomoto, XQL * « 7idovro olov Tep cap . 5o. ac Plutarchum de Orac.
aju, TavTI FOTELU TAIS aišev • ; £ xei- defect. pag. 431. ſeqq . At, Ori.
ses te yep Oudice TOSELV TOIS & Foum gene contra Celſum teſte lib.vi.
σιαζουσι , και τουτον προλεγειν τα pag. 333. Ιστορηται, ότι περικαθε
μελλοντα γιγνεσθαι - δι' ας αιτιας ζομενη το της Κασταλιας στομιον ή
θαυμασθήναι τε το μαντειον , και του 'Απολλωνος προφητις, δεχεται
ομισθηναί ΤΗΣ ΓΗΣ είναι το πνευμα docs των γυναικειων κολπων ,,
χρηστηριον . Quae dein fequun- ου πληρωθεισα αποφθεγγεται τα
tur lectu funt digna , fed pro- νομιζομενα είναι σεμνα και θεια
lixiora, quam ut huc commode MAUTEUMATK . Idem narraverat
transferantur . Totam verognoiv, ſupra lib . III. pag. 125. nec dis
pauculis verbis omiſſis vel mu ſimilia tradunt alii nonnulli.
tatis , laudat Scholiaſtes ad Ari. Vide Ant. : Daleum de Orac.
ſtophanis Plutum vſ. 9. Juſti- pag. ' 153. ſeqq. Davies.
nus lib. xxiv. cap. vi , 9. In hoc Ampſancti in Hirpinis, et in
rupis anfractu , media ferme Aſia Plutonia ] Hic ſe turpiter
montis altitudine , planicies dedit ! Metaphraſtes Gallicus :
exigua eſt, atque in ea profun. nam Plutonia , quae et xapave «
dum terrae foramen , quod in dicuntur, loca ſunt peſtilentes
oracula pateti ex quo FRIGIDUS et lethiferos odores emittentia .
SPIRITUS , vi quadam velut ven Vide fis If. Caſaubonum ad
co in ſublime expulſus, montes Strabonis lib. v. pag. 374. Talis
vatum in vecordiam vertit, im erat Ampſancti vel, ut alii fcri
pletasque Dco reſponſa confu- bunt , Amſancti lacus , de quo
lentibus dare cogit. Non mul- Servius ad Virgilii Aen , vil ,
tum abit et Plinius H. N. lib. II. 563. et Chr. Cellarius Geogr.
cap. 93. Hinc, oraculis ibi non Ant. lib . II . cap . 1x. p. 557. ſeq.
redditis , videbatur vis illa ter. Alia Plutonia ſub Avernorum
rae , quae mentem Pythiae di- nómine recenſet Lucretius lib.
vino adflatu concitabat , eva vi . 738, ſeqq. Adi et Plinium
nuiffe vetuſtate. Yerba funt no , H. N. lib . II. 95. Idem .
LIBER 1 , 36. 37 . 95
Fit etiam ſaepe ſpecie quadam , ſaepe vocum gra

vitate et cantibus', ut pellantur animi vehemen
tius: ſaepe etiam cura et timore : qualis eſt illa
Flexanima tamquam lymphata aut Bacchi
ſacris
Commota , in tumulis Teucrum commemo
rans fuum.
Atque etiam illa concitatio declarat vim in37

animis elle divinam : negat enim ſine furore De
mocritus quemquam poetam magnum eſſe poſſe ;
quod idem dicit Plato: quem , fi placet , appellet
furorem , dummodo is furor ita laudetur , ut in
Phaedro Platonis laudatus eſt. Quid veſtra oratio
Flexa anima ] Scripſi Aexa magnum effe poffe; quod idem

anima. Hic admonitus a filio dicit Plato ] Clemens Alexan .
meo ſum , locum Varronis lib. drinus Strom . lib. vi . pag . 827,
νι, corrigi ex hoc loco poffe , Περι μεν ποιητικης Πλατω , Κον
et ubi legitur Alexanimat aquam porgap to Xgnun xoo ispov troiya
lymphata , legendum , flexani- gns, ypa.Qel, xoki oủx'oios TE TOTEIV ;
ma tanquam lymphata . Probavi Toin αν ένθεος τε και εκφρων γενη
ejus opinionem . P. Manucius. , Tao. Και ο Δημοκριτος ομοιως :•
Ibid . Flexanima tanquam Ποιητης δε ασσα MEU an rgan
lymphata ] Pacuvii ſunt verſus, in Met'Èv Povo.co.uov xolu iepov
ut patet ex Varrone lib . vi . L. TTVEVMATOG , ' xal.c καρτα εστιν ..
L. pag. 79. Davies. Platonis locus , quem pariter
Aut Bacchi ſacris Commota ) laudat Theodoretus Therap. II.
Legendum putat Auratus . aut pag. 25. exſtat in Ione p. 145 .
Bacchi facris commota , cum C. Idem docet philoſophus ille
vulgo legatur , ut Bacchi facris praeſtantiffimus in Menone
commota . Cujus conjecturam , pag . 24. D. in Phaedro pag.
ut probabilem , ſecutus ſum , 344. in Apol. Socratis pag. 360.
Lambinus. et alibi. Vide fis Ariſtidem
Ibid. Vt Bacchi facris) Sic Tom . III. p. 26. Plura diximus
ſolum pal. fec. ceteri Baccha, ad Tuſc. lib . I. c. 26. Davies.
et in nullo eſt , aut, quod Lam. In Phaedro Platonis laudatus
binus recepit in contextum ex,eſej Socrates apud Platonem in
coniectura Jo. Aurati. Gruter. Phaedro pag. 343. G. Nu de
Cap . 37. Negat, fine furore, TO MEYLO TO TWY áno twv yuan you
Democritus, quemquam Poetam JUETEC diet
μανιας , θείος μεντοι
ONE
IN ATI
96 DE DIV
in cauſis ? quid ipſa actio? poteft effe vehemens,

et gravis , et copioſa , niſi eſt animus ipſe com
motior ? Equidem etiam in te ſaepe vidi, et ( ut
ad leviora veniamus) in Aeſopo familiari tuo tan
ས་
tum ardorem vultuum atque motuum , ut cum

vis quaedam abſtraxiſſe a ſenſu mentis videretur.
Objiciuntur etiam faepe formae , quae reaple
nullae ſunt; ſpeciem autem offerunt: quod con
tigiffe Brenno dicitur, ejuſque Gallicis copiis,
cum fano Apollinis Delphici nefarium bellum in
tuliſſet : ' tum enim ferunt ex oraculo ecfatam elle
Pythiam ,
Ego providebo rem iftam , et albae virgines.
δοσει διδομενης" ήτε γαρ δη εν Δελ. concitari dixit nofter fupra

pois apo @ nors, océ = èv Awdwrn cap. xxxi . Idem .
δερειαι, μανεισαι μεν πολλα δη και Effatam efle Pithyam ] ' Eſt e
καλα ίδια τε και δημοσία την El . Pithoei membranis , quibus ac
hade eigydouvTo owPpovovooside, cedebant: veteri ratione Scri
BoerXebe ovdey. Reliqua legas bendi pal. pr . in quibus ecfa
apud ipſum ſcriptorem . Davies. tam . nam reliqui haec fatam ;
In Aeſopo familiari tuo ] ut in hund diem evulgati.
Laudat Chariſius Inſt. Gramm . Gruter.
lib. I. pag. 105. licct ibi ſecun Ego providebo rem iſtam ,
dus de Divinatione liber per . et albae virgines ] Graecum
peram nominetur. Idem . carmen vertit , Εμοι μελησει
Vi eum vis quaedam abſtra- TÄUTO , XA devxocus xogaus. Ur
giffe a ſenſu mentis videretur] finus.
Primo loquitur de duobus , Ci Ibid. Egó provideborem
cerone ſcilicet et Aeſopo : qua- iftam ] Hanc hiſtoriam fic re
propter eum locus non recipit. fert Tzetzes Chil. XI , 1788. Caso
Dein quid fibi velit at/ trahi α . λαται οι εσπεριοι, ούπω δε και έυοι,
mentis fenfu , non intelligo . Του Βρευνού βασιλευοντος τοντων
Scripfit Tullius , ut opinor , ut τους τοτε χρονοις, Ανασκιρτήσασαι
tum is quaedam ab/ irati α πολλαι τον Ρηνον κυριαδες, Λεη
senſu mentes (etiam mentis in 1.& TOUTTES BOOGALOV πασαν σχεδον
accufandi cafu fcribebant) vide- 'Endodo . Se dyjen Torpeve33c0
retur . Sic animuή α corpore λον και περι γην Δελφιδα , Το
abftractum divino inſtinctu iepov 'Antonioyas Pelotes ovimo
LIBER I , 37. 38 . 97
Ex quo factum , ut viderentur virgines ferre

arma contra , et nive Gallorum obrueretur ex
ercitus .
Ariſtoteles quidem eos etiam , qui valitudinis38
vitio furerent et melancholici dicerentur , cenſe
bat habere aliquid in animis praeſagiens atque
divinum . Ego autem hand ſcio an nec cardiacis
hoc tribuendum fit nec phreneticis : animi enim
integri, non vitiofi corporis eft divinatio. Quam
quidem elle revera , hac Stoicorum ratione con
cluditur. . Si ſunt Di , neque ante declarant
„ hominibus quae futura ſunt; aut non diligunt
„ homines: alt, quid eventurum ſit, ignorant;
„ aut exiſtimant nihil intereſſe hominum , ſcire
quid lit futurum : aut non cenlent effe fuae
„ majeſtatis praefignificare hominibus quae ſunt
„ futura : aut ea ne ipli quidem Di lignificare
„ poffunt. At neque non diligunt nos ; funt enin
σαι, Μαντεύομενοις τοις Δελφοις cap. 8 Pauraniam in Phoeicis

Èx BoBov Tepe toutwv Xgnomos ex- cap. xxi . ac foainem Saris
TITTEL MOVTIKOS čv’lope,ŽELW METOW , berienſem Policr . VI . 17. Idem .
Εμοι κιελησει ταντα και λευκαις . Cap . 38. Cerifebat habere ali
xopocis , quid in animo praefagiens at
Ty 'Ayvov xock 'Apreu devxos que divinum ) Refpicit nofter
δ' είρηκει κορας etc. Vide Vati- ad Ariſtotelis P :oblem . Sect.
canaṁ Appendicem Proverbio . xxx . pag . 471. 'Oools Asav, in
rum Cent . I. 62. Suidam inquit Philoſophus ,, monan xok
šiuo me.noki, et Ariſtidem Serm. Depuin ( xohin ý usidaivo )Marie
Saci . IV . Tom . I. pag. 602. κοι και ευφυεις - Πολλοι δε και
Davies. δια το έγγυς ειναι τον νοέρου τοπου
Εα quo factum , ut videren- την θερμοτητα ταυτην , νοσημασιν
tur ] Vulgo ex quo factum , ut odoxovro : "CVIKOIS , ý Evitovoice
et viderentur. At lectionem a στικoις : όθεν Σιβυλλαι και Βακι «.
nobis receptam vindicant Paril. des, xocoi èvJeas Ysvortde TAUTES,
et Med . Sed Balliol. Reg. et Can- érov pen voonu.ccto yerWYTOC , cada
tab . dant ex quo factum eſt ut Quoicm xqQqet . Vide ſis et li
viderentur . Nec id male . De brum de Divini per fomnum
re ipſa vide Juſtinum lib . xxiv. cap. 2. Idem ..
7
TIONE
98 DE DIVINA
„benefici generique hominum amici: neque ig

„ norant ea , quae ab ipſis conſtituta , et delig.
„ nata ſunt : neqre noſtra nihil intereſt , ſcire ea
» qoae eventura lint ; erimus enim cautiores, fi
„ſciemus : neque hoc alienum ducunt majeſtate
„ fua ; nihil elt enim beneficentia praeftantius:
„ neque non poſſunt futura praenolcere. Non
„ igitur ſunt Dî , nec fignificant futura. Sunt
„ autem Dî: ſiguificant ergo . Et non , li ligni
„ ficaut, nullas vias dant nobis ad fignificationis
„ fcientiam ; fruſtra enim fignificarent: nec , fi
dant vias , non eſt divinatio : ' eſt igitur divi.
„ natio .
39 Hac ratione et Chryſippus, et Diogenes, et
Antipater utitur. Quid eſt igitur cur dubitandum
ſit - quin ſint ea , quae disputavi, verillima, li
ratio mecum facit, li eventa , li populi , fi natio
nes , fi Graeci , ſi barbari , fi majores etiam no
ſtri , fi denique hoc ſemper ita putatum elt , fi
fummi philoſophi, fi poetae, fi lapientiſſimi viri,
qui reſpublicas conſtituerunt, qui urbes condi
derunt? An , dum beltiae loquantur, exſpecta
mus ? hominum conſentiente auctoritate con
tenti non ſumus ? Nec vero quicquam aliud ad
fertur cur ea , quae dico, divinandi genera nulla
ſint, nifi quod difficile dictu videtur , quae cujus
que divinationis ratio , quae caufa fit. Quid enim
Quae eventura ſint ] Vulgo fignificant. Victorius autem ,

ſunt: contra q ! am jubent Pariſ. et ſi non ſignificant ; quod ſens
Mrd. Balliol, aliique Codices . fum parit Auctoris menti con ,
Davies . trarium . Ita tamen et omnes
Et , non fi ſignificant] Vi- Pail, et Balliol . Med. R.g. ac
ctorii editio , Etſi , non , quo- Cantab. At nos « am commenti
modo et pall. omnes . Grüter . fumus diſtinctionem , quain res
Ibid . Et non , fi fignificant ] ipſa probat , vt et Tullius infra
In vulgatis mala fuit . interpun- lib. II. cap . 49. Davies,
ctie ; dabant enim , et , nort fi ,
LIBER I , 39.
99
habet harufpex, cur pulmo inciſus etiam in bonis

extis dirimat tempus et proferat djem ? quid au
gur, cur a dextra corvus, a ſiniſtra cornix faciat
ratum ? quid aſtrologus, cur ſtella Jovis aut Ves
neris conjuncta cum Luna , ad ortus puerorum
ſalutaris ſit; Saturni Martisve contraria ? cur
autem Deus dormientes nos moneat , vigilantes
neglegat? quid deinde cauſae eſt , cur Caſſandra
furens futura proſpiciat , Priamus ſapiens hoc
idem facere non queat ? Cur fiat quidque, quae
ris. Recte omnino ; ſed non nunc id agitur : fiat
necne hat , id quaeritur. Ut li magnetem lapi
dem eſſe dicam , qui ferrum ad ſe adliciat et ad
1
Cap. 39. In bonis extis diet Plinius H. N. lib. VIII. $. 82 .
rimat tempus ] Lambini edi- néc aliter Tacitus Hiſt. I , 18.
tiones aliquot, bovis , quod nec Davies.
fcio an fit typographi ſphalma. A dextra corvus , a finiftra
Gulielmius maluiſlet perimat' cornix ] Vide fupra cap . vilo ,
tempus. Sed alterum retinent Idem .
Mſ. Gruter. Cur ſiella Fovis aut Veneris
Dirimat tempus ] Non erat ' conjuncta cum Luna etc.] Ma
cur Janus Gulielmius maluerit netho Apotel . lib . II, 446. Luna
perimat tempus ; cum Latiniſfi 'Ην μετα Ζηνά συναπτη, ή αβρο
ma ſit locutio , quam praeſtant xou.W Kvegein ,
omnes omnino MSSti. Nolter Εσθλη, και δωτειρα βιου πλου
de Legg. lib . II. cap . 12. Quid , τοιο τε πολλου •
inquit, gravius , quam rem ſue "Ην δε Κρονον προλιπουσα , κενον.
fceptam DIRIMI , fi unus Augur δρομον εξαννησιν ,
ALIUM dixerit. Servius ad Vir. Η και 'Αρει μετέπειτα συναπτη» .
gilii Eclog. vill , 30. Ne quid παγχυ κάκιστη
nova nupta audiat , quo dies Τευχει γαρ
nuptiarum DIRIMATUR . Livius Πολλακις ωκομορους τε και εν
lib . I. cap. 36. Concilia populi LU
- νεότητι θανουντας:
ubi aves non admififfent, diri. Vide lis . et Julium Firmicum
merentur ldem lib. vill . cap . Matheſ. lib. 1v. c. 1 . Idem.
23. Nec quemquam mortalium Quid deinde caufae ſit ] Sie
exſcare, qui se vidiffe aut au- vulgo . Lege vero'cauſae eſt; ut
diſſe quid dicat , quod auſpic edidit l'ictorius ; haec enim a
cium DIRIMERET , Ita loquitur ſuperioribus non pendent.Idem ,
7
100 DE DIVINATIONE
Erahat ; rationem , cur id fiat, adferre nequeam

fieri omnino neges ? Quod idem facis in divina,
tione, quam et cernimus ipli , et audimus , et le
gimus , et a patribus accepimus, neque ante
philofophiam patefactam , quae nuper inventa
eft, hac de re communis' vita dubitavit : et , po
ſtea quam philoſophia procellit , nemo aliter phi
lofophus ſenſit, in quo modo eſſet auctoritas.
Dixi de Pythagora, de Democrito , de Socrate:
excepi de antiquis, praeter Xenophanem , nemi
nem : adjunxi veterem Academiam , Peripateti
cos , Stoicos : unis diſſentit Epicurus. Quid
vero hoc turpius , quam quod idem nullam ſenlit
gratuitam efle virtutem ?
Ac rationem , cum id fiat ] et trahat ; at rationem , cur id

Sic et olim et nunc edi malui, fiat. Sic et Urfini liber , et
quam ut vulgo at rationem Quin, omnes noſtri. Cum vero Pi
fi mihi libere quod fentio dice- thoeanus Codex daret, et attra
re liceat , ſic potius legendum hat ; rationem , cur id fiat , ſic
cenfeam , deleto at vel ac ;. Ut imprimendum curavi. Quod
fi magnetem lapidem effe dicam , Lambinus etiam felici conjectu
qui ferrum ad ſe alliciat et at ra praeceperat. Davies .
trahat : rationem , curid fiat etc. Et audimus ] Aliae edd , qu•
Lambinus . divimus , ſed noſtra eſt in om
Ibid. At rationem cur id fiat ] nibus pall, habetque Victoriana,
Ita ſcriptum eſt in antiqno, cum Gruter .
in impreſſis deſit particula at. Quid vero hoc turpius, quam
Urſinus. quod idem ] Lambinus ex con
Ibid. Ad fe alliciat et trahat, jectura dedit , quid vero hoc
rationem ] Ita pal. pr . et ſec. turpius, quod idem . Sed fco
item editi a Victorio. Pithoea- pum non tetigit : nam legendum ,
nus , et attrahat ; rationem . quid vero ? hoc turpius , quam
vulgati, et trahat, at rationem . quod idem etc. ? Nullam autem
quod etiam in pal . tert. et cenſuit Epicurus gratuitam eſ:
quarto , ſequioris notae codici. Se virtutem , quia doce thju v Sovery
bus . Gruter . και τας αρετας αιρεισθαι , ου δι'
Ibid . Et attrahat , rationem , útos ſtatuit. Vide Menagium
cur id fiat ] Victorius , Aldus ad Laertii % , 138. Davies.
Nepos , et Gruterus ediderunt,
LIBER I , 40. 101
Quis eſt autem , quem

non moveat clariſſimis 0
monumentis teſtata conſignataque antiquitas ?
Calchantem , augurem ſcribit Homerus longe
optumum , eumque ducem claflium fuiffe ad
llium ; aufpiciorum credo fcientia , non locorum .
Amphilochus et Moplus , Argivorum reges fue
runt,ſed îdem augures: hique urbes in ora mari
tima Ciliciae Graecas condiderunt. Atque etiam
ante hos Amphiaraus et Tireſias , non humiles
et obfcuri, neque eorum fimiles , ut apud En
nium eſt,
Qui ſui quaeſtus caufa fictas ſuſcitant ſen

tentias ;
Cap . 40. Teſtata conſignata- Ilium , auſp. etc. emendatio pal

que antiquitas ) Prima vox hic maria. Idem.
in ſignificatione paſſiva ſumitur, Ibid . Ducem claffium fuiffe,
quod olim notavit Agellius N. ad llium ] Vulgo ducem claf.
A. lib . xv. cap . 30. Sic et ad ſium fuiffe ; at illum , ſenſu
Atticum lib . I. Ep. 16. Neque parum commodo : quare nos
dixi quicquam pro teſtimonio, egregiam Jani Gulielmii con
quod non erat ita notum atque jecturam recepimus, quam Ho
teltatum , ut non pofjem prue. merus diſerte firmat. Sic enim
terire. Ita publicis literis teſta- loquitur ll. A , 69 .
ta omnia dixit pro Murena cap . Καλχας Θεστοριδης οιωνοπολων
XI . Idem .
όχ ’ άριστος , ,
Ducani claſſium fuiſſe ] Ita Ος ήδη τα τ’ έoντα , τα τ ' εσσο
Marli editio et Victorii , neque
μενα , προ τ' έοντα ,
aliter pal. ſec. aut Pithqeanus. ' Και νηεσσ’ ηγησατ’ Αχαιων
nam pr.claſſici , cum linea ja 'IAION 'EIES2
cente Supra literam extremam . 'Hy doc PICKUTOONUNU Davies..
tert, ac quart. clafficis. S. Vi.
ctoris clafficum . vulgati claffis. Amphilochus et Mopfus ] De
Gruter . his vide Lindenbrogium et Va
At illum auſpiciorum ] Cor lefium ad Ammiani Marcellini
rupti heic omnes libri. vix XIV , 8 . Davies.
tamen cordato dubium , quin Qui ſui quaeftus cauffa ]
reſcribendum ſit cum Guliel. Tale quiddam dixit Sophocles
mio , ducem claffium fuiffe ad in Oedipo :
102 DE DIVINATIONE
ſed clari et praeſtantes viri , qui avibus et ſignis

admoniti futura dicebant. Quorum de altero
1
etiam apud inferos Homerus ait, folum ſapere,

ceteros umbrarum vagari modo : Amphiaraum
autem fic honoravit fama Graeciae , Deus ut ha
beretur , atque ut ab ejus folo , in quo eſt huma
tus, oracla peterentur. Quid ? Aliae rex Priamus
nonne et Helenum filium et Callandram filiam din
vinantes habebat , alterum auguriis , alteram
mentis incitatione et permotione divina ? Quo
Οστις εν τοις κερδεσι , Oracula peterentur ] Pithoe.

Movov Dedopxe,Thu Temunu. ÈQuanus addit , vel praeſtarentur,
Tvoros. Urfinus . et vero ; pal. pr praeterentur.
Futura dicebant ] Lambinus ut forſan praeftarentur verum
reponit futura praedicebant, fit. Gruter.
At noſter cap. 41 : pari modo Ah ejus inlo , in quo eft hu.
dixit : partim auguriis, partim matus , onacula peterentur ]
conjectura quae efjent futura Theodoretus Therap . x . p . 136.
dicebat. Illic etiam vira eru- 'Ey ' pera, 'Au Queposu M.SCUTEICY.
dito placet praedicebat. At Strabo lib . IX . pag. 612. Popis
nfra lib, II. cap , 33 , Tullius, ruou guo Etuy évrguJa Đề Tàu
non enim, inquit, fumus ii nos και το 'Αμφιαράειον εστι , τετιμη
αιιgures , φuί ανium reliquor μενον ποτε μαντειον, όπου φυγοντα
Tumφue ignorum obfervatione τον 'Αμφιαραον, ώς φησι Σοφο
FUTURA DICAMUS , Qui lacus Xhing ,
ab eo praetermiſſus eſt intactus, 'Εδεξατο, ραγεισα Θηβαια κονις
Et certe nihil opus eſt , ut Αυτοισιν όπλοις , και τετρωριστω
MSStorum deferatur lectio : διφρω .
nam qui rem quampiam futu- Licet autem de loco , quo Am
ram dicit , omnino rem quam- phiaraus , hiante terra , fuit ab
piam praedicit , Davies , ſorptus, nonnulla ſit diſſenſio,
Homerus ait , ſolum fapere ] tamen O ou ’Au prapocory TEDUTOS
Odyff, K , 494. 'Ωρωπιους κατεστη νομιζειν , ύστε
Τω και τεθνειωτη νοον πoρε Περ- ρον X644 οι παντες Έλληνες γης
σεφανεια ται .. Vide Pauſaniam lib. I.
Diq TETIVYO Soc . 14 de OXICAL cap . 34. et lib. ix. capp , 8 , 19.
αισσουσι .. Idem .
Vide. Platonem Menone pag. 24. Iạcitatione et permotione
Į, et Tzetzem ad Lycophronis divina] Illud , et permotions,
vſ, 683 , Davies. manavit ab editione Victoria
LIBER I , 40. 107
in genere Marcios quosdam fratres nobili: loco

natos apud majores noſtros fuille ſcriptum vide
mus. Quid ? Polyidum Corinthium nonne Ho.
merus et aliis multa , et filiò ad Trojam profi
ciſcenti mortem praedixille coinmemorat? Om
nino apud veteres, qui rerum potiebantur, idem
auguria tenebant: ut enim fapere, lic divinare
regale ducebant ; ut teſtis elt noſtra civitas , in
qua et reges , argures, et poſtea privati eodem
facerdotio praediti, rempublicam religionum au
ctoritate rexerunt.
reſtatque in S. Victoris et pall . Polyidum Corinthium ] Ita 1

omnibus , niſi quod ſec. pro fine dubio legendum eſt, non,
motione . Gruter. ut antea , Polybum Corinthium ,
Fuiffe feriptum videmus ] ex Homeri loco , quem Cicerb
Supervacua videri queat dictio ſignificat , qui eſt Iliad . N , 663. ,
ultima videmus. Idem . bis verbis' :
Marcios quosdam fratres
-- fuiffe fcriptum videmus ; 'Ην δε τις Ευκηνορ , ΠΟΛΥΙ
ΔΟΥ μαντιoς υιος
Ultima vox Grutero perperam ' AQVELOS 7', yoos TE , Kopiy
Supervacua videbatur : eodem 90.9. Oxu VCCIVSY
enim inodo ſexcenties loquitur
Ospù sidcus avodony,
noſter , Marciorum vero fra. νηος έβαινε ..
trum meminit Servius ad Aen . Πολλακι Үхр o ŠEITTE repaus
VI, 70 , 72. Symmachus lib. iv. αγαθος Πολυιδος
Epiſt. 34. Marciorum quidem
Νουσω υπ ' αργαλεη φθισθαι oις
vatum divinatio caducis corti
εν μεγαροισιν ,
cibus inculcata eft. Plinius
Η μετ ' 'Αχαίων νηυσιν υπο
lib. vii . H. N. cap . 33. Divi.
Τρώεσσι δαμηναι..
nitas et quaedam caelitun fo
cietas fuit apud Romanos in Sic et lib. II. de Legg. cap . 13 .
Marcio , Quinetiam Marcium inter vates nominatur. P. Ma.
vatem illuſtrem fuiſſe tradit, et nucius.
ex ejus carminibus duo recenſet Ibid. Polyidum Corinthium ) ,
Livius lib . xxv. cap. 12 . Vide Polyidi mentionem faciunt etiam
Macrobiuṁ Saturn . I , 17. Fe Clemens Alexandrinus Strom .
ftum in negumate , Arnobium lib . I. pag. 399. et Lucianus
lib . I. p . 48. Amm, Marcellinum Diſfeit. cum Hefiodo Tom. il.
XVII, 1. et noftrum infra cap. 50. pag. 487. Davies.
ae lib. II, cap . 55. Davies .
WE
104 DE DIVINATIONE
Eaque divinationum ratio ne in barbaris

quidem gentibus neglectą eft : fiquidem et in
Gallia Druidae funt , e quibus iple Divitiacum
Aedyun bolpitem tuum laudatoremque cognovi;
qui' et naturae rationem , quam phyſiologiam
Graeci appellant, notam elle libi profitebatur ,
et partim auguriis , partim conjectura , quae
ellent futura dicebat, Et in Perlis auguranţur
et divinant Magi, qui congregantur in fano:
commentandi cauſa atque inter le conloquendi:
quod etiam idem vos quondam facere Nonis fole
batis . Nec quisquam rex Perlarum poteſt elle,
qui non ante magorum difciplinam fcientiamque
perceperit . Licet autem videre et genera quae,
Cap . 41. Druidae funt] Sio Siculum Bibl . lib . v, pag, 3086
fere pall. omn. et Gulielmiani; Davies, 1
non i Druides , ut editi ante Buguranturet divinant Magi]
Victorium , quein tamen nemo Loca veterum huc pertinentia
ſequi auſus, cum niteretur pro- congeſſit Barn , Brijlonius de
cul dubio auctoritate librornm . Regn, Perſ. lib . 1. cap . 63 .
antiqnornm ; ut nos, Gruter. ; Idema
Naturae rationem ] Sic ſole Rex Perſarum poteſe effe ] -
bant Druidae. Pomp . Mela Ita Philo Judaeus de Spec. Leg.
lib , III, cap . 2. Hi terrae mun pag . 711. F. Την μετα ούν αληθη
dique magnitudinem et formam, μαγικην, οπτικην επιστημην ούσαν,
motus caeli he ſideruin , ac quid Ý To DUOews FQx* tpauwzepakos Para
Dii velint leire profitentur, 7001X15 KunceToci, Oruunu xao Tepsa
Caeſar B , G , lib . vi . cap. 14. re& xnzov doxquoav sivon , oux idiwe
Multa de fideribus atque eorum ται μόνον , endoc και βασιλεις, και
motu , de mundi ac terrarum κασιλεων οι μεγιστοι , και μαλισθ'
magnitudine, de rerum natura, o llepocuv, ELOSTOVOVOU crowse
de Deorum immortalium vi ac 'SET' OYAENA VAEIN EIL
poteftate diſputant. Strabo BALIAEIAN TIAPAAHOOHNAI
lib . iv . pag. 302. Apvidou nepos Tn ATNAMIN (Leg duvaco Sout, vel
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑι και την ηθικην φι- δυναμενον ) ΠΑΡ ' ΑΥΤΟΙΣ , ΕΙ
λοσοφιαν άσκουσι , Quin et augu- ΜΗ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΤΟΥ ΜΑΓΩΝ
randi ftudio Galli praeter: ce- ΓΕΝΟΥΣ ΚΕΚΟΙΝΩΝΗΚΩΣ
terus callent, ut ait Juſtinus TIȚXANEI . Hinc Perſici Re
lib . xxiv , C , 4. Vide Diodorun gis filius natu maximus , quae
*
LIBER I , 41 . 105
dam et nationes ihuic ſcientiae deditas, Tel

mellus in Caria eſt , qua in urbe excellit haru ,
{picum disciplina ; itemque Elis in Peloponneſo
familias duas certas habet , lamidarum unam , al
teram Clutidarum , harulpicinae nobilitate prae
ſtantes. In Syria'Chaldaei cognitione aftrorum
tuordecim natus anno's, Magica forſan variae ſint urbes , eodem

Zoroaſtris diſciplina fuit imbu-vel non longe diverſo nomine
tus , ut tradit Plato Alcib . I.
inſignitae. Vide praeſtanțifſi
pag. 32. et ex eo Apuleius Apol .
mum Virum Ezech , anhe
pag . 447 , Davies. mium Diſl. 1x, de uſu et praeſt.,
Telmeſſus in Caria eſt; qua Numiſm , pag . 563 , 564. Davies,
in urbe excellit haruſpicum di lamidarum unam ; alteram
ſciplina ] Diſerte tradit Arria: Clucidarun ) De Clytidis vide
nuś de Exped , Alex . lib . II. Pauſaniam lib . vi . , c. 18. lamió'
cap. 3. είναι τους Τελισσεας das autem ex variis ſcriptoribus
σοφους τα θεια εξηγεισθαι , και notos fecit Pet. Victorius Var .
apicu ono ya vous dedoFoci autois Lect, lib xu1. cap . 15. Addatur
xox oyuvasıtı xou TROU THU MAUTEUXU. Philoſtratus vit. Apoll . lib. v.
Et eos quidem haruſpicinae pe- cap . 25. qni Kiuriodwy fimul ac
ritos habitos fuiſſe patet ex He: ' Icepedwr meminit. Idem .
rodoti lib . 1. capp , 78 , 84. Aſt Glutidarum ) , Clytidarum
hos the di cusipwv Martixn inve- ſeribendum eſt , auctoribus He
niſſe dicurit Tatianus cap. 1 . rodoto et Pauſania . Herodori
Clemens Alexandrinus Strom . I. verba funt , Ker yɛveos tov 'logus ar
pag: 361. et Gregorius Nazian • dewy XOCI KATTIAAZN etc.
zenus Or . III . pag. 100. Hinc Pauſaniae ; ' Aşxidaquos temperatu
Tertullianus de Anima cap.xlvi . VEVIXYxws , * 1 Επεραστος έστιν και
Telmefjenjes nulla fomnia eva- @coyeyous órdov venyy avagnuevos ,
cuant , Embecillitatem conjecta- ειναι δε και μαντις Έπεραστος
tionis incufant . Utrumque con του ΚΛΥΤΙΔΩΝ γενους. Facil
junxit Nonnus Hiſt. lxxi . Tel- autem Librarius labi in eo no
MODELS negovici tofw706 Tous óva : mine potuit , cujus primam
ρους ευρέιν και διακρινειν τα τερατα" literam c in g mutabant anti
έλεγον γαρ, ei gɛyove ti tapasošov, qui . et u ſcribebant pro y ; ut
ότι τοδε σημαινει , και παντως , ως pro Sylla et Myrrha , Sulla et
ev citov , ouveBoivev ēžegxeo9. Murrha ; pro Cycrus et Caius,
Telmeſſunų vel ' Termeljum alii Cygnus et Gaius. Urfinus.
Cariae , alii Piſidiae , alii deai. In Syria Chaldaei ] Res vul.
que Pamphyliae tribuunt, niſi gatiſſima. Xoad dacous tamen egyes
106 DE DIVINATIONE
ſollertiaque ingeniorum antecellunt: Etruria

autem de caelo tacta ſcienţillime animadvertit:
eademque interpretatur , quid quibusque oſten.
datur nionſtris atque portentis . Quocirca bene
apud majores noltros lenatus tum , cum florebat
imperium , decrevit, ut de principum filiis lex
TIegoixov dicit Nonnus ad Gre- concreditos in univerfum ſexa

gorii Nazianzeni Stelit .I. Hiſt. (ginta duos filios principum
70. Ita vero locutus eſt iſte, Romanorum . Aliter haec Vale
conſarcinator', quod Chaldaea rius", ſcio ; Sed quid fi et ille
aliaeque regiones Aſiaticae Per- locus in menda cobat. Verum
ſicum jugum ſubierint, Inde ego'non pertendo , neque niſi
etiam eſt , quod Babylonem ipſi mea ſatisfacit interpretatio.
Perfarum civitatem vocârit Gruter.
Scholiaſtes. Juvenalis ad Satir . Ibid . Ut de principum filiis
X. 171. cui praeivit Propertius sex fingulis Etruriae populis
lib, Ill . Eleg. IX, 21 . Vide traderentur ] Livius lib. IX.
Sextum Rufum Brev. cap . xv . cap . 36. Habeo auctores, vulgo
Idem hac de cauſa Anthemu tunt Romanos pueros, ficut nunc
ſium quae Meſopotamiae pars Graecis ita Etrufcis litteris eru
eſt , opiniam Perfidis regionem diri folitos. Vide noſtrum de
dixit. Quin et Perfidem pro Legs. II , 9 . Rem , fic narrat
Allyria poſuit Ifidorus Pelu- Valerius Maximus lib. I. cap. 1 .
Siota. Vide Cònr. Ritterſhuſium Tantum autem Studium anti
ad lib . II . Ep . 74. Davies. quis, non foluń obſervandae
De principum filiis fex fin . sed etiam amplificandae reli
gulis Etruriae populis ] Vale- gionis fuit , ut eflorentiffima
rius Maximus non sex , ſed tum et opulentiffima civitate
decem fuiſſe tradit , qui fin DECEM principum filii fingulis
gulis Etruriae populis in diſci . Etruriac populis percipiendae
plinam traderentur. ' P. Manu Sacrorum difciplinae gratia
cius. traderentur. In hunc vero low
Sex fingulisEtruriae populis] cum ſic animadvertit Juft. Lin.
Lipfius-libro II . Electorum cap. fius Elect. lib . II. cap. xi,
11. fine putat inlinuaſſe heic ſe_ Etruriae populos XII.fuiſſe di
errorem . reponendumque duo- dici ; quomodo Decem ergo
decim . non putarim. etfi enim fcipuli fingulis attribui patue
totidem fuerint populi, non id re ? Refcribam duodecim prin.
negat Tullius , ſed vult forte cipum filii. Etſi in Cicerone
duodecim illis Etruriae populis senos tantum , legas. Forteffe
LIBER I , 41. 42.
107
ſingulis Etruriae populis in disciplinam trade

rentur , ne ars tanta propter tenuitatem homi.
num a religionis auctoritate abduceretur ad mer
cedem atque quaeſtum . Phryges autem , et Piſi
dae , et Cilices , et Arabum natio , avium ſigni.
ficationibųs plurimum obtemperant: quod idem
factitatum in Umbria accepimus.
Ac mihi quidem videntur e locis quoque 42
ipſis , qui a quibusqne incolebantur, divinatio
mum opportunitates eſſe ductae : et enim Aegyptii,
et Balylonii in camporum patentium aequoribus
habitantes , cum ex terra nihil emineret quod
contemplationi caeli officere poffet, omnem cu
ram in liderum cognitione poluerunt . Etruſci
autem , quod religione inbuti, ſtudioſius et cre
brius hoftias inmolabant , extorum cognitioni ſe
maxime dediderunt : quodque propter, aëris
crallitudinem de caelo apud eos multa fiebant,
cum crrore. Hand fane conve- interpretandus , ut et Grutero

niunt inter ſe Valerius et Cice- plaenit. Is tamen calculos male
ro : ſed id vitio fe Librariorum ; poſuit; nam , pro receptis nu
nam ſcriptor ille noſtrum fere meris , ſeptuaginta , ' non ſexa :
ducem fequitur, ' Apud utrum ginta duos principum filios de
vero recte ſe numerus habeat, buit recenſere .. Davies .
aliis rem memoriae non traden- . Cap. 42. Ut enim Aegyptii,
tibus , dijudicari vix poteſt: ut Babylonii ), Ut Aegyptii, ut
probabile tamen videtur pro Babylonii, libentius legerem,
principum filiis x. Librarios re- ' vel etenim Aegyptii et Babylo.
petita litera , aliaque perperam nii. P. Manucius,
intruſa, ſer inculcaſſe. Sed, 'ut Ibid. Et enim Acgyptii , et
ut fit, Lipfii manifeſtus eſt er- Babylonii ) Sic optime Reg .
ror ; nam Valerius aperte ( ta et Cantab . ac ita legendum con
tuit, decem principum filios fin- jecerat Paull . Manucius . Vulgo,
gulis Hetruriae populis, quixit. Ut enim Aegyptii, ut Baby
erant , fuiſſé traditos ; adeo ut lonii. Omnino male ; nihil
cxx, nobilitatis Romanae libe- enim eſt , quod illi fimilitudi.
Tos in diſciplinam receperit He- ' nis particulae reſpondeat. Da.
truria. ' Nec aliger Tullius eſt viese
108 DE DIVINATIONE
et quod ob eandem cauſam multa inuſitata partim

é caelo , alia ex terra oriebantur, quaedam etiam
ex hominum pecudumve conceptu ' [ et ſatu ,]
portentorum exercitatiffimi interpretes ' extite
runt. Quorum quidem vim , ut tu ſoles dicere,
verba ipfa prudenter a majoribus poſita decla
rant : quia enim oſtendunt , portendunt, mon
Strant, praedicunt; oſtenta , portenta , monſtra,
prodigia dicuntur. Arabes autem , et Phryges,
et Cilices, quod paſtu pecudum maxime utuntur,
campos et montes hieme et aeſtate peragrantes,
propterea facilius cantus avium et volatus nota
verunt: eademque et Piſidiae cauſa fuit et huic
noſtrae Umbriae. Tum Caria tota, praecipne
Telmeiſes quos ante dixi , quod agros uber
que
rimos maximeque fertiles incolunt, in quibus
multa propter fecunditatem fingi gignique pol
ſunt , in oſtentis animadvertendis diligentes
fuerunt.
43 Quis vero non videt , in optuma quaque re.

publica plurimum aufpicia et reliqua divinandi
Multa inufitata ] MS. Voffi- Reg. Balliol. et Cantab. Vulgo

anus a prima manu repraeſen- ' oftentorum . Idem .
tabat inviſitata , quod placet : Praedicunt ] Lambinus, con
ita enim dicuntur ea, quae raro jectura ductus , edidit prodi
nec frequenter viſuntur. Hanc Cant. At omnes repugnant
voccm 7. F. Gronovius Livio MSSti . Quin et ipſe Cicero
Saepius reſtituit. Eum vide ad lib . II . N. D. cap . 3. haec habet :
XXVII, 39. XLV, 42. Idem . Praedictiones vero et praeſen
Et ratų ] Haſce voces nef- fiones rerum futurarum quid
çiant Parif. Med . Reg . Cantab . aliud declarant, niſi hominibus
Balliol, aliique :Codices, eaeque ea , quae fint, oftendi, mon .
ſupervacaneae videntur : qua- ferari, portendi, praedici ? Ex
propter uncinis cinctae pro. quo illa oſtenta , monſtra, por
deunt. Idem . tenta , prodigia dicuntur . Ad
Portentorum exercitatiſſimi hinc locum relpicit noſter.
interpretes ] Sic Pariſ. Merton . Idem .
LIBER I , 43 . | 109
genera valuiſſe ? Quis rex umquam fuit, quis

populus , qui non uteretur praedictione divina ?
neque folum in pace , fed in bello multo etiam
magis; quo majus erat certamen et discrimen
falutis. Omitto noſtros , qui nihil in bello ſine
extis agunt, nihil ſine aulpiciis [ domi habent.
Aufpicia ] externa videamus . Namque et Athe
nientes omnibus femper publicis conſiliis divinos
quosdam facerdotes , quos UCVTEIS vocant , ad
hibuerunt : et Lacedaemonii regibus ſuis augurem
adfefforern dederunt : itemque lenibus ( lic enim
conſiliuin publicum appellant ) augurem intereſſe
voluerunt : idemque de rebus majoribus ſemper
aut Delphis oraculum aut ab Hanimone aut a Do
dona petebant. Lycurgus quidem , , qui Lace
daemoniorum rempublicam temperavit, leges
ſuas auctoritate Apollinis Delphici confirmavit:
quas cum vellet Lyiander coinmutare , eadem eſt
Cap.43. Nihil fine 'auſpiciis yuczkacosy ÚROKOVOU tous vouais.

domi habent. Au /picία externa Εί τινα νομον εξευρε , κομισας εις
videamus ] 18. Voffius ex ſuo Aedpous view to tou Jeov , ki συμ
Codice legit, nihil fine auſpi Pepon . 'H de ripontis xenucot
ciis, dum habent aufpicia , Εκ- πεπεισμενη αει συμφερειν εχρα :
terna videamus. Εt ita fane οι Λακωνες δε φοβω του Θεου, τους
repraeſentant ' Paril . Merton . νομοις ούς χρησμοις υπηκουσαν..
Balliol. Reg. et Cantab. Sed Praeter innumeros ſcriptores ,
verius eſt , ut domi vel dum quorum bene multos laudarunt
habent auſpicia prorſus dele Cragius de Rep . Laced. lib . III.
antur ; easque voces merito C , 1. et Meurfius in Miſcell,
praetermittit Med. Itaqne le. Lacon , lib . II . cap . s . adi Theo .
gendum puto nihil fine aufpia dorctum Therap. ix . pag. 124.
ciis. Externa videamus. Da- et x, pag. 140. Idem .
vies . Cum vellet Lyfunder commis
Leges fuas auctoritate Apolo tare ] Ad id , niſi fallor , re.
linis Delphici confirmavit ) In- fpicit, quod tradit Corn . Nepos
genue rem narrat Po'yaenus in Lyſandro cap. 3. Dolore in.
Stratag lib. I. cap . 16. Auxougyos cenſus iniit confilia, Reges La
Aquedatevious SEOTERÝ 0039 407 cedaemoniorum tollere : fed fena
>
110 DE DIVINATIONE
*
prohibitus religione . Atque etiam qui praeerant
Lacedaemoniis, non contenti vigilantibus curis ,
in Paliphaae fano , quod elt in agro propter ur
bem , Tomniandi caufa excubabant ; quia vera
tiebat id se ſine opc Deorum de Latino Rege loquens, in fi.

facere non polfe , quod Lace- mili ſententia lib. vit , uſus eſt,
daemonii omnia ad oracula re cum inquit.
ferre confueverant. Primum Pellibus incubuit ſtratis,
Delphos corrumpere eſt cona Somnosque pecivit.
tus. Cum id non potuiſſet, lucubabant enim , ut ſominos ca
Dodonam adortus eſt. Hinc perent; at excubare contrarium
quoque repulfus , dixit ſe vóta ſignificat. P. Manucius.
Jufcepiffe, quae Jovi Ammoni Ibid . Somniandi caufa ex.
Solveret , exiſtimans ſe Afros cubabant ] Nonnulli libri ha
facilius corrupturuin . Vide ſig bent incubabant, quod malo ;
Diodorum Siculum lib . XIV. ec ita Manucius. Lambin.
pag . 244. et Plutarchum in Ly Ibid . Somniandi caufa ex •
Sandr. p . 447. Idem . cubabant ] “ Recepit Lambinus
In Paſiphaae fano , quod eft coniecturam P. Manutii incu
etc. ) Sic prorſus legendum, babant ; non bonam ; certe con
non , ut vulgo , in Paſitheae fa- tra Mir, noſtros ſex , nam exo
no . Hanc enim vulgatám lectio- cubabant a ' domo ſua foris in
nem hiſtoria refellit. Plutar. aede ſacra. quamobrem et er
chus in Agide et Cleombr. pag. eubiae Plauto dicuntur; ut mo•
797. 'legov de HIALIDAHE, 20 nuit Gulielmius : Gruter.
μαντειον , εν Θαλαμαις τιμωμενον Ibid. Somniandi cauffa ex
etc, Tertullianus de Anima cubabant ] Veram puto Paulli
cap. xlvi . Nam et oraculis hoc Manucii conjecturam . qui re
genus ſtipatus eſt orbis, ut Am- ponit incubabant ; licet Fanus
phiarai apud Oropum : Amphi. Gulielmius vulgatam lectionem
lochiapud Mallum : Sarpedonis, defendat, quali vellet noſter
in Troade. Trophonii, in Boeo eos a domo fua foris cubuiſſe:
tia : Mopſi , in Cilicia : Her nam , praeterquam quod excu“
mionae , in Macedonia : Pali- bandi verbum ſemper apud
phaae in Laconica etc. LAMBIN . Ciceronem vigilare denotet,
Vide Joan. Meurſii Miſcell. La INCU BA R E dicuntur proprie
con. lib. I. cap . iv. hi , qui dormiunt ad accipien
Somniandi caufa excubabant) da reſponſa ,' quemadmodum
Videtur felle legendum incuba. docet Servius ad Aen . vii , 85 .
bant ; quo verbo et Virgilius, adeoque vox eſt hac in re figna
LIBER 1 , 43. III
quietis oracula ducebant. Ad noſtra jam redeo .

Quoties ſenatus decemviros ad libros ire julfit ?
Quantis in rebus quamque faepe reponſis haru
fpicum paruit ? Nam et cum duo vili foles effent,
et cum tres lunae , et cum faces , et cum fol no
cte vilus eflet , et cum e caelo freinitus auditus,
et cum caelum discellille viſum elt atque in eo
animadverli globi. Delata etiain ad fenatum la
bes agri Privernatis , cum ad infinitam altitudi
nem terra delediflet, Apuliaque maxumis terrae
motibus conquallata efiet : quibus portentis ma
gna populo Romano bella pernicioſaeque ſedi.
tiones denuntiabantur. Inque his omnibus re
ſponſa haruſpicum cum Sibyllae verlibus con
gruebant. Quid, cum Cuniis Apollo ludavit,
ta. Plautus Curcul, Aet I. Sc. dehiſcens velut in abdito oſten

1, 61. Leno aegrotus INCUBAT , tat , ut ait Seneca Nat. Quaeſt.
1
In Aeſculapi fano. Et Act.: 11. lib. t. cap . 14. Sane caelum vi

Sc. Ii , 16 . Namque incubare Sum difoedere : ( ſic enim cura
Satius te fu erat Jovi. Eodem Scheffero legendum , non de
modo loquuntur Mela I, 8. et ſeendere,) cujus hiatu VERTI
Tertullianus de Anima cap 48 . CES FLAMMAE apparuerunt, tra
Sic et éyxOINONTOC Graecis uſur. “ dit Julius Obfequens die Prodig .
patur. Davies. cap . 112. Idem ,
Quantis in rebus quamque Cumis Apollo ſudavii ] Si
ſaepe reſponſis haruſpicum mulacrorum fudorem ſaepe me
paruit ? ) Haec nosaddidimus, morant Hiſtorici. Vide Joan .
qua de re vide notata ad cap .' Freinjhemium ' ad Flori lib . II.
XLIV, - Davies. cap . vul, 3. At aliud erat mi
que in eo animadverſi glo . rabilius , quod de Cumano traó
bi ] Miror fane meinoriae non diderunt Apolline : nam quatri
prodidille noſtrum , cujus natu duo fleviſje nuntiatus eft , ut
rae colorisque fuerint ilti giobi. refert Auguſtinus C. D. lib III.
Forte vero defectus hic Libra- cap . XI . Saltem triduum ac tres
riis eſt imputandus ; ſcriplic- noctes lacrimavit, fi Livio fides
que, noſter , atque in eo IGNET lib . xL111 çap: 15. De hujus
aninadverfi globi. Nam funt modi vero portentis Plutarchus
chaſmata , cum aliquando caeli optime. ' Idvorrat Mev yap , in
fpatium discedit, et FLAMMAM quit , áryochmata pevyvere nos doc
I12 DE DIVINATIONE
Capuae Victoria ? quid ortus androgyni? nonne

fatale quoddam monſtrum fuit ? quid , quod flu
vius Atratus fanguine Auxit ? quid , cum ſaepe
lapidum , ſanguinis nonnumquam , terrae inter
dum , quondam etiam laetis imber effluxit ? quid ,
cum in Capitolio ictus Centaurus e caelo eſt ? in
Aventino portae et homines ? Tuſculi aedes
Caſtoris et Pollucis , Romaeque Pietatis ? Nonne
et haruſpices ea reſponderunt, quae evenerunt,
et in Sibyllae libris eaedem repertae praedictio
nes ſunt ?
44 [ Quoties ſenatus decemviros ad libros ire
juſfit? quantis in rebus quamque faepe reſponſis
haruſpicum paruit ? ] Caeciliae Q. filiae fomnio
modo, Marlico, bello , templum eſt a ſenatu
κρυρροουντα, και τινας μεθιεντα νο- ccmviros etc. ] Haec iterata
τιδας αίματωδεις, ουκ αδυνατον (nam et hic et paullo ante po
TOTO" xoe gosp žudo xoxu difor Hol- ſita ſunt) mihi mendi fufpicio
2.ocxis MEV EVJWTC 'ouvezovat your nem commovent. Lambin.
μον υγροτητος , πολλας δε χροιας Ibid. Quoties ſenatus
», ανιασιν εξ εαυτων , και δεχονται paruit ] Omilfis quinque voci
βαφας εκ του περιεχοντος .. Adi ' bus , MS . Regius dat, quoties
vitam Coriolani pag . 232. Idem . fenatus, quantis in rebus, quam .
Lactis imber. effuxit ] Sic que ſaepe reſponſis huru / picum
Aldus ſenior , fic Pith . Sic S. paruit. At ne hac quidein ra
Vict, et pall. ſequentes defluxit, tione Sanatur vitium , quod in.
etiam Victorius. Gruter. tulit Librarinrum negligentia.
Tufculi aedes Caftoris et Polº Revera horum verborum pars
lucis ] Quia Tuſculani Caſto- exſtat ſupra cap . 43. isque locus
rem et Pollucem in primis co eſt lolus , cui tota enois conve
lebant . L. Servius Sulpicius ' nit : hic enim importuna pror .
Rufus ad celebrandum gentis ſus eſt et incongrua. Quapro .
fuae, quae obſidione Tuſculum pter eam uncinis ' cinximus, et
exemerat , factum praeclarum , quod ibi deerat , hinc a nobis
in una parte aurei nummi Tu.. eſt tranſlatum . Davies.
ſculum ipfum , fin altera , figna Marſico ' bello ] Quod e.
Caſtoris et Pollucis pileata im- tiam fociale , vel Italicum
preffit. Urfinus. dicitur, Vide Supra cap . 2
Cap. 44. Quoties ſenatus de- Idem ,
LIBER I , 44. 113
Junonis Soſpitae reſtitutum : quod quidem ſom

nium Siſenna cum disputaviſfet mirifice ad verbum
com re ' convenilſe ; tum inſolenter , credo ab
Epicureo aliquo inductus, disputat fomniis credi
non oportere. Idem contra oſtenta nihil disputat,
exponitque initio belli Marſici et Deorum fimu
lacra' ſudaville , et ſanguinem fluxiſſe , et disceſ
fille caelum , et ex occulto auditas elle voces
quae pericula belli nuntiarent , et Lanuvii cly
peos , quod baruſpicibus triltillimum viſum eſſet,
a muribus eſſe deroſos. Quid quod in annalibus ,
habemus, Veienti bello , cum lacus Albanus
praeter modum crevillet , Veientem quendam ad
nos hominem nobilem profugille, eumque dixiffe ,
ex fatis , quae Veientes ſeripta haberent, Veios
Junonis Soſpitae ] Sic recte manos Etruſcosque vaticinantis

Pariſ. Vulgo Junoni. Idem . in modum cecinit , Priusquam
Tum infolenter ] Legendum ex lacu Albano aqua emiſſa fo
tamen pro tum , ut habet liber ret , nunquam potiturum Veiis
manuſcriptus . Urfinus. Romanum Unus ex ſtatio
Sanguinem fluxiffe ) Reſti- ne Romana , poftquam audivit
tuenda videtur haec Opacoes Ob- haruſpicem effe cauf/ atus de
fequenti, qui de Prodig. cap . 83. privati portenti procuratione
ait : In Graecoſtafi et comitio confulere velle , 'ad colloquium
ſanguine fluxit ; ubi vix, ac ne vatemielicuit. Quunique pros .
vix quidem , ſe Joan. Scheffe. grefſi ambo a fuis longius ef
rus expedivit. Lego ſanguen ſent inermies fine ullo metu ;
Auxit, Praeter veteres , eadem praevalens juvenis Romanus
forma Petronius utitur Satir. Senem infirmum in conſpectu
cap . 59. Davies. omnium RAPTUM , nequic.
Lanuvii clypeos ] Vide nos quam tumultuantibus Etruſcis,
ad lib . II . cap . 27. ' Idem . ad fuos tranſtulit. Qui Roniam
Vcientem quendam ad nos , ad Senatum miſſus, quae eſſent
hominem nobilem , profugiſſe ) Veiorum fata docuit. Et ad
At , ſi Livio credimus lib . v . eundem fere modum rem nar
cap. 15. Senior quidan Veiens , rant Plutarchus in Camillo pag .
qui inter cavillantes in ſtatio- 130. et Valerius Maximus lib . I.
nibus ac cuftodiis milites Ro . cap . vi , 3. Iden.
8
114 DE DIVINATIONE
capi non poffe , dum lacus is redundaret : et,

ſi lacus emillus , lapſu et curſu ſuo ad mare pro
?
flixiſſet, perniciofum populo Romano ; ſin autem

ita eflet eductus , ut ad mare pervenire non poſ
ſet , tum ſalutare noſtris fore : ex quo illa mira
bilis a majoribus Albanae aquae facta deductio
eſt . Cum autem Veientes bello feffi legatos ad
ſenatum miſiſſent, tum ex his quidam dixiſſe di
citur , non omnia illum transfugam auſum effe
fenatui dicere: in îsdem enim fatis ſcriptum Ve
ientes habere , Fore ut brevi a Gallis Roma ca
peretur: quod quidem ſexennio poft Veios captos
factum efle videmus.
45
Saepe etiam et in proeliis Fauni auditi; et
in rebus turbidis veridicae voces , ex occulto
miſſae eſſe dicuntur : cujus generis duo ſunt ex
multis exempla , ſed maxuma. Nam non multo
ante urbem captam exaudita vox eſt aluco Veſtae,
Si lacus emiſſus ) Pal. fec. rum obnuntiatione neglecta.

non agnoſcit emiſſus. quid fue. Et cap. xl . Marcios quosdam
rit in primo , incertum eſt, ut fratres --- apud majores noftros
pote heic mutilo . Gruter. fuiſſe ſcriptum videmus. Ac,
Illa mirabilis ] Vulgo illa ne pluribus exemplis congeren
admirabilis : fed refragantur dis immorer , noſter praefens
Parif. Med et Cautab . Dav. tempus in hiſce formulis paffim
Poſt Vejos captos factum adhibet. Davies.
effe vidimus ] Nihil decederet Cap 45. Audita vox eſt a
ſententiam , quamvis recideretur luco Veſcac ] Livius lib . v. cap.
effe vidimus. Vulgati adhuc 32. M. Caedicius de plebe nun
ineptius, videmus , verſu fere tiavie Tribunis, fe in nova via,
longo . Gruter. ubi nunc facellum eft , ſupra
Ibid . Esſe videmus ] Vulgo aedem Veltae , vocem noctis
vidimus. Nos vero MSStos filentio audiſſe clariorein huo
Paril. Med. Merton . Ballidl. Reg. mana , quae Magiſtratibus dici
Cantab . ac veteres editos no- juberet , Gallosjadventare. Ac
ftrae lectionis auctores; habe- cap . 50. Expiandae vocis no•
mig. Supra cap . xvi . M. Craffo cturnae , 1 quae nuntia cladis
quid acciderit videmus , dira . ante bellum Gallicum audita
LIBER I , 45. 115
qui a Palati radice in novam viam devexus eſt,

„ Ut muri et portae reficerentur ; futurum effe ,
, nifi proviſum eſſet, ut Roma caperetur". Quod
neglectum cum caveri poterat , poſt acceptam
illam maxumam cladem explicatum eſt : ara enim
Aio Loquenti, quam ſeptam videmus, exadverſus
eum locum conlecrata eſt. Atque etiam ſcriptum
a multis eſt , cum terrae motus factus eſſet, Ut
fue plena procuratio fieret , vocem ab aede
Junonis ex arce extitille : quocirca Junonem
illam appellatam Monetam . Haec igitur et a Dîs
ſignificata , et a noſtris majoribus judicata con
temnimus ? Neque lolum Deorum voces Pytha
gorei obſervitaverunt, ſed etiam hominum , quae
vocant omnina : quae majores noftri quia valere
cenfebant, idcirco omnibus rebus agendis . Quod
bonum , fauftum , felix , fortunatumque èſſet,
neglectaque effet, mentio illata, Monte ſimiliter owBordoy in.
juffumque TEMPLUM in nova " terpretatur Suidas in Mounta :
Via Aio Locutio fieri. Vide ſis ſed nominis cauſam atque fon
et cap. 52. Sic etiam NESN tem modo longe diverſo tradit .
φημης και κληδονος aedificatum Ιdem..
tradit Plutarchus in Camillo Obſervitaverunt ) Ita MIR.
pag . 144. Alt aram Aio ſtatus noſtri ſex, nec non editio
tam , quae eſt infima nova via, Victorii. Vulgati , obfervave.
cum noſtro ponit Varro apud runt , ex iisdem ſupra etiam
Agellium lib. xvi . cap. 17. 'repoſui exadverfus, cum priyg
Idem . legeretur adverfus tantum , >
Explicatum eſtj Hanc vocem Gruter.
repraeſentant omnes MSSti , et Neque folum Dcorum voces
patienter Ferunt editores : atta- Pythagorei obfervitaverunt, sed
men ad rem nihil omnino facit. etiam hominum] Hoc, exemplo
Certiſſima conjectura reſcribo, Pythagorae , fecerunt: is enim
capiatum eft ; nam EXPIANDAE προσειχε και φημαις, και μαντειαις,
voci nocturnac templum Aio xod' xhindoot, xOct ows 7'xor TOG
factum fuiffe vidimus ex Livii . asv TOP.OTOIG . Adi ſis Diogenem
lib. v . cap . 50. Davies. Laertium lib . viii . 9. 20. Dav.
Funonem illam appellatam Quod bonum- / e abſtinerent]
Monetam ] A monendo. 'Hgaty De hifce formulis diligenter egit
8
116 DE DIVINATIONE
praefabantur: rebusque divinis , quae publice

hierent, ut faverent linguis, imperabatur; in .
que feriis imperandis , ut litibus et jurgiis ſe
abſtinerent. Itemque in luſtranda colonia , ab ,
eo qui eam deduceret; et cum imperator exer
citum , cenfor populum luftraret , bonis nomini.
bus , qui holtias ducerent, eligebantur ; quod
idem in delectu conſules obſervant , ut primus
miles fiat bono nomine: quae quidem a te lcis et
conſule et imperatore ſumma religione eſſe fer. -
vata. Praerogativam etiam majores omen juſto .
rum comitiorum elle voluerunt.
46 Atque ego exempla ominum nota proferam .

L. Paullus conſul iterum , cum ei , bellum ut cum
vir 'eximius Barn. Briſſonius Ibid. Omen juſtorum comi

Form. lib. I. pagg. 8 , 66 , 118. tioruin ] Ita eſt in P. Manutii
Idem . editione , fecutusque eſt Lam
Bonis nominibus effe vo binus; ſed vetuſtiores et MSi,
luerunt ] Ratio eſt , quod , ut noſtri, omnes. Gruter.
Ovidius Faſt. I , 178. Cap 46. L. Paullus, conſul
Omina principiis, inquit, in- iterum ] Hoc narrat Valerius
effe folent. Maximus lib . I cap . V, 3. Plu .
Sic cum ſub Veſpaſiano reſti- tarchus in Paullo Aemilio pag.
tuendum fuit Capitolium , In- 260. Apyetou do aútov (Aiusdoor ),
greffi ,milites , queis fauſta no ως ανηγορευθη κατα τον Περσεως
mina felicibus ramis. Rem nar στρατηγος υπο του δημου παντος,,
rat Tacitus Hiſt. IV , 53. ubi dixosda Tiporreu Jevic laurepas,
onnulla Lipfius hanc in rem ευρειν το θυγατριον την Τερτιαν
notavit. Vide ſis et B. Briffo- dedocxpunevnu , ême te.Sov củoov "
nium Form . lib . I. pag. 92. ac contesquevoy our aúzny, ĉ WTON ÈQR
Interpretes ad Ciceronem pro στο λελυπηται την δε περιβαλον
Murena cap . xvill . Idem . SUV και καταφιλουσαν, ου y*g
Praerogativam etiam majo- 0 :090, cinev, (Leg. Einen ) W.F.com
res omnes juftorum comitiorum τερ , ότι ο Περσευς τεθνηκεν ; λε
effe voluerunt ] Non omnes, γουσαν κυνιδιον συντροφον ουτου
fed omen veram lectionem effe προσαγορευομενον . Και τον Αιμι
prito ; quomodo etiam legitur hoov , 'Ago In TUXY , Qaveci, w que
infra lib. II . cap. 40. Ρ. Μα. γατερ, και δεχομαι τον οιωνον .
nucius. Ταυτα μεν ουν Κικέρων ι ρητωρ εν
LIBER 1 , 46 . 117
rege Perſe gereret , obtigiſſet; ut ea ipſa die do

mum ad veſperum rediit , filiolam ſuam Tertiam ,
quae tum erat admodum parva, ofculans animum
advertit triſticulam : quid eſt , inquit , mea Ter
tia ? quid triſtis es ? Mi pater , inquit, Perſa
periit. Tum ille arctius puellam conplexus , Ac
cipio omen , inquit , mea filia: erat autem mor
tuus catellus eo nomine. L. Flaccum , Haminen
Martialem , ego audivi cum diceret , Caeciliam
Metelli, cum vellet fororis fuae filiam in matri
monium conlocare, exille in quoddam facellum
ominis capiendi cauſa ; quod fieri more veterum
folebat. Cum virgo ftaret , et Caecilia in fella
federet, neque diu ulla vox extitillet , puellam

defetigatam petiffe a matertera , ut fibi concede
ret paulifper ut in ejns ſella requieſceret : illam
autem dixille , Vero , mea puella , tibi concedo
τοις περι μαντικης ιστoρηκεν. Εan Ad veſperum ] Sic omnes no.
dem hiſtoriolam ex Cicerone ſtri. Vulgo ad vefperam : quod
refert etiam Nicephorus Gre-, eodem fane redit ; ſed audiendi
goras in Synefium de Infomn. funt MSSti. Davies
pag. 359. Joannes Sarisberienſis Animum advertit triſticulam ]
Policr, I , 13. p . 45. Alius quo . ' Vulgo animadvertit triſticulam .
que conful cum a Senatu deſti. Sed elegantiarn MSStorum Parif.
naretur ad expugnandum Re et Reg. Spernere non potuimus;
gem Perfarum , a filia, quam in nec aliter Victorius edidit. Vide
oſtio domius fentem obviam ha nos ad Tufc, V, 23. Idem .
buit , caufam quaefivit ; cum Erat autem mortuus catellus )
que illa reſponderet, Perſam Eſt a 'noftris Mff. et editione
periiſſe ;' ( fic enim catulus qui Victoriana, vulgata enim mor .
forte perierat dicebatur ) pro tua catella . Gruter.
fectus in expeditionem trium Exiſſe in quoddam facellum ]
phum non invenit, co quod Rex Et nocte quidem concabia, pro
Perſarum perierat , quando filia ut auctor eſt Valerius Maximus
confulis catulum Hlebat amiſ. lib . I. cap . V, 4. Davies .
ſum . Vides ab eo foriptore Peral Vere mea puella ) Veneti
Sen de Rege Perſarum , qui ſaepe vero : nam quamvis haec partie
Perſes dicitur , perperam intel cula fere alteri verbo foleat fub
Ligi. Davies. jungi, tamen et initialis reperi
118 DE DIVINATIONE
meas ſedes : quod omen res conſecuta eſt : ipfa

enim brevi mortua eft ; virgo autem nupſit cui
Caecilia nupta fuerat. Haec poſſe contemni, vel
etiam rideri, praeclare intellego: ſed idipſum eſt,
Deos -non putare, quae ab his fignificantur con
teinnere .
47. Quid de auguribus loquar ? tuae partesſunt:
tuum , inquam , auſpiciorum patrocinium debet
eſſe. Tibi App. Claudius augur conſuli nuntiavit,
addubitato Salutis augurio , bellum domeſticum
tur in fignificatione earum , quae ' AVOTQUOIY TOV του έτους χρονον
interjectiones dictae fuere . Ca. doxov . wote xows 79.'OISNIEMĄ
merarius, το της ΥΓΙΕΙΑΣ ωνομασμένων δια
Cap. 47. Tibi P. Claudius ] πανυ πολλου ποιησαι. Τουτο δε
Puto legendum Ap. Claudius ; M.OUTEIUS TI TOOTOS CTI , TIGT17
qui fuit P. Clodii , Ciceronis τινα έχων , εί επιτρέπει σφισιν ο
inimici , frater , augur peritif- MEOS ' TTIEIAN TW Snug airnout
firmus ; qui etiam de augurali ως ουχ οσιον ούτε αίτησιν αύτης,
fcientia libros edidit, Ciceroni- Tepuv oryxmon Invoki, yeveofou. Ko
que inſcripſit, ut ex lib. III . ŠTENEITO xot' ¿ZOS juega , èv
Εpift . 9. ad Αppium colligitur, μηδεν στρατοπεδον μητε επι πολε
et augurales Appii libros nomi- μoν εξγει, μητε αντιπαρεταττετε
nat Feſtus. P. Manucius. τις, μητε εμαχετο, Και δια τουτο
Ibid. Tibi App. Claudius ] èv tons ovvexetu xuvduvois, xcku po
Sic recte dedit Lambinus ex λιστα τοις έμφυλιοις , ουκ εποιειτο
conjectura Paulli Manucii. At - Αμελει και τοτε ηδυνήθη μεν
MSSti fimul ac libri vulgati ha. πως το οιωνισμα εκεινο ποιηθηναι,,
bent, tibi Claudius, Male : huic OÚ PEVTOL HOCO KAMAPO N eye
enim auguri nomenfuit Appium, νετο · εξεδροι γαρ τινες ορνιθες επε,
Vide lib. I. Divin. cap . 16. lib . II. πταντο , και δια τουτ’ άνεμαντεν »
cap : 35. et lib . II.de Leg . cap . 13 . σαντο και άλλα δε αύταις σημεια
Davies . ou're aisit ournveren. Salutis
Addubitato Salutis augurio ] augurium to ownlo;4* Ta ing
Tacitus Annal. XII, 23. Salutis tryielos vocat etiam lib. 11. pag,
auguriun quinque et viginti on . 457. ſed to ownlome To The Ewe
nis omiffum repeti ac deinde Ingrois rectius dixerat , ut olim
continuari placitum . Quale vero monuit 18. Caſaubonus ad Sue:
fuerit Salutis augurium , docet tonii Auguſt. cap . xxxi . Vide ſis
Dion lib, XXXVII , pag. 49. Tote et 7. C. Bulengerum de Aug. et
of Pwplatok, inquit , Trahepeay Auſp. lib . III. cap . 17. Davies,
LIBER I , 47 .
sig
triſte ac turbulentum fore : quod paucis poſt

menſibus exortum paucioribus a te eſt diebus
oppreſſum . Cui quidem auguri vehementer ad
ſentior : folus enim multorum annorum memoria,
non decantandi augurii , ſed divinandi tenuit di
fciplinam : quem inridebant collegae tui , eum
que tum Piſidam , tum Soranum augurem effe di
cebant. Quibus nulla videbatur in auguriis aut
auſpiciis praeſenſio ( aut ſcientia ] veritatis fu
turae ; ſapienter aiebant ad opinionem inperito
rum eſle fictas religiones. Quod longe fecus eſt :
neque enim in paltoribus illis , quibus Romulus
praefuit , nec in ipſo Romulo haec calliditas eſſe
potuit, ut ad errorem multitudinis religionis fi- '
mulacra fingerent; fed difficultas laborque di
ſcendi diſertam negligentiam reddidit : malunt
enim diſſerere , nihil elle in auſpiciis , quain quid
fit ediſcere. Quid eſt illo auſpicio divinius, qnod
apud te in Mario eſt ? ut utar potiffimum au
çtore te,
Hic Jovis altiſoni ſubito pinnata ſatelles,

Arboris e trunco , ſerpentis faucia morju ,
Subigit ipſa feris transigens unguibus an.
guem
Quod paucis poft menfibus plicavit litteram tertiam , ut

exortum ) De Bello Catilinario verſus ſcaret. Gifanins , in Lu
loqnitur. Idem . cietiano indice, vulc Sic quoque
Aut Scientia l Haſce voces longam fyllabam . Gulielmius
cum editt. Ven . 1471. ac Aſcenf. emendabat , Subicit pro ſubii
praetermittunt Pariſ. " Merton. cit. Gruter.
Balliol. et Reg. iisque rejectis, Ibid . Subigit ipfa feris ]
conſtat fententia. Et fane nihil Metri canla literam terdiam dit
aliud exhibent quam variam le- plicabat Lambinus. Verum Ture
etionem : quapropter eas unci- nebus et Aldus nepos , inverſo
nis cingendas putavimus. Dav. verborum ordine , legunt ipfa
Subigit ipfa feris ] Ita pall. feris fubigit.. Gulielmio deni
et Pitboeanus. Lambinns du . que placebat, fubjicit ipfe ferii.
DE DIVINATIONE
120
Semianimum et varia graviter cervice mi

cantem ,
Quem ſe intorquentem lanians roſtroque
cruentans ,
Jam ſatiata'animos, jam duros ulta dolores,

Abjicit efflantem , et laceratum adfligit in
unda,
Seque obitu a ſolis nitidos convertit ad ortus.
Hunc ubi praepetibus'pinnis lapſuque volan.
teni
Conſpexit Marius , divini numinis augur,
Fauſtaque figna fuae laudis reditusque no
tavit ;
Partibus intonuit caeli pater ipſe ſiniſtris.
Sic aquilae clarum firmavit Juppiter omen.
Balliol. fubigat, unde forfan non gilius olim ab Hygino fuit re

male reſcribi poffit , ſubjugat prehenfis; ſed immerito, prout
ipſa feris etc. Davies . multis oſtendit Agellius N. A.
Praepetibus pinnis ] Sic Vir- lib . vi . cap . 6. qui tamen bujus
gilius de Daedalo Aen , vi , 15 .. ce loci Ciceroniani non memi
Praepetibus pennis aufus re nit. Vide Statium Thebaid. II,
credere caelo . 39. et Amm , Marcellinum lib.
Ubi Servius haec habet : vel ve xxvii . cap . xi, pag. 546. Idem .
locibus, ' vel felicibus. Praepe Sic aquilae clarum firmavit
tes autem dictae, vel quod prio . Juppiter omen ], Appoſite Sera
ra petant; vel ſummivolatus.' vius ad Aen .II , 691 , Secundum
Quidam praepetes tradunt non Romanum , inquit, morem petit,
tantum aves dici, quae proſpe ut viſa firmentur : non enim
rius praevolant , ſed etiam lo unum augurium vidiſſe ſufficit,
cos, quos oapiunt, quod idonei nifi confirmetur ex fimili; nam
felicesque funt ; unde bene Dae ſi diffimilia ſunt poſteriora,
dali pennas praepetes , quia de Solvuntur priora : unde eft
locis , in quibus periculum me. (Eclog. ix , 13.)
tuebat , in loca tutiora perver Quantam Chaonias aquila ve.
nit ; praepetes enim . Sunt aves niente columbas ;
boni augurii ; quod huic dat , nam aquila fine dubio columbis
quia pervenit , quo " cupiebat. plus poteft. De aquilae auſpi
Ob hanc fane Jocutionem Vire cio videri poſſit 7. G, Bulenger
LIBER I , 48. 12
Atque ille Romuli auguratus paſtoralis , non48

urbanus fuit ; nec fictus ad opiniones inperito
rum , ſed a certis acceptus , et poſteris traditus.
Itaque Romulus augur, ut apud Ennium eſt,
cum fratre item augure ,
Curantes magna cum cura , concupientes
Regni, dant operam ſimul auſpicio augurio

que,
rus de Aug. et Auſp. lib. III . ne ego , qui longitudinem libro

cap . s. Nec indignus eſt qui tum fugi multitudinemque ver.
legatur hac de re Joannes Saris-l borum , in eam incurriffe videar,
berienſis Policr. I, 13. pagg.40, quam me U R BA NE declinare
41. Idem . confingo , jam rem aggrediar .
Cap. 48. Romuli auguratus, Lege quam me VAN E'declinare
paſtoralis , non urbanus fuit ] confingo. If. quidem Caſau
Urbanys, inquit Pet. Victorius bonus id vocabulum delet : ſed,
Var. Lect. lib . xiv. eap. 12. hic ut videtur, minus recte. Dav.
valet, niſi fallor, jocularis , et, Curantes magna etc. ] Cio
quod alii dixerunt , fabulofus, fanus, in notis ad Ovidii Tri
quique tanquam joco haberi ri- ſtia , reponit e veteri libro cer
ſuve explodi poffit. At , quod tantes , ſed fic non eſt in ullo
pace viri doctiſsimi fit dictum, noſtrorum . Gruter.
iſte ſignificatus huic voci non Ibid . Corantes magna cum
competit, nec ad rem quidquam cura ] Loquendi modus Herc.
faciunt urbani competitores, Ciofanum male habuit; qua
quos memorat Cicero lib . I. ad propter ex vetere libro reponit,
Attic. Epiſt. I. Aut in errore certantes magna cum cura . Sed
verſor , ant emendandus eſt lo- alii omnes MSSti vulgatam le
cus , utinde ſenſus eliciatur com ctionem ſervant, nec ipſa @gco
modus. Legendum videtur, Ro 014 haberi vitioſa debet : eodem
mult awguratus paſtoralis, non enim modo Plautus Menaechm.
VANUS-fuit , nec fictus ad opie Act. v. Sc. iv , 7. Magna cum
niones imperitorum. Vanus eſt cura égo illum curari vulo . Ac
mendax , futilis , ſeu cui nibil iterum vf. 9. Ita ego illum cum
inerat veri. Alibi confundun- magna cura curabo tibi. Vide
tur hae voces . Capitolinus in Hier.Columnam ad Ennii Fragm .
Gordianis cap. 1. pag . 75. Sed p. '19. Davies .
$ 22 . DE DIVINATIONE
Hinc Remus auſpicio ſe devovet , atque fe

cundam
Solus avem ſervat. At Romulus pulcher in

alto
Quaerit Aventino , ſervans genus altivolan

tum .
Certabant , urbem Romam Remoramne va
carent,
Hinc Remus auſpicio ] Pi- reliquis ſcriptoribus non con.

thoei liber et pall. quatuor : venit : hi enim Romulo Palati
In monte Remus auſp. Gruter. num , Remo Aventinum tri.
Ibid . Hinc Remus auſpicio buunt montem . Vide Livium
fe devovet atque fecundam Solus lib. I. cap . 7. Dionyfium Ha
avem fervat. At Romulus. pulº licarnaſſenjem lib . 1. cap. 86.
cher in alto Quaerit Aventino ) Floruin lib . I. cap. I, 6. et Fe.
Pall. quatnor , Pithoean . Pariſ. Seum in Remurinus ager . Certe
Balliol. Med , aliique Codices In Remum , illic aufpicatum fuiſſe
monte Remus auſpicio devevor tam conftabat , ut ea de cauſa
atque (vel devoveratque) ſecun- mons Aventinus extra pomoe
dam. Med. Tum Romulus. ' Ut rium fuerit. Vide Senecam de
ad Hiſtoriae fidem revocarentur Brev. vitae cap . IV . et Agel
>
haec Enniana, fic a Poëta ſcribi lium N. A. lib . X111 . cap. 14.
debuerunt : Davies.
Monte in Aventino Remus Servans genus alcivolantum )
auſpicat, atque fecundam Eſt a Ciofani codiee. nam pall.
Solus avem ſervat. Tu, Ro- ' ſervat, quomodo etiam publi
mule pulcher , in alto cati alii. Aldus Manutius New
Quaeri' Palatino , ſervans etc, pos videtur legiſfe , cernens.
Sed ita poſita fuiſfe nullus ad- Pithoeanus habet cernit. Gruter.
firmo, Davies. Urbem Romamn Remuramne
Solus avem ſervat ] Sic pall. vocarent ] Sic legendum eſt,
et Ciofanianus , item editio non , ut vulgo , Romam Re
Victorii, editi fervans. Gruter. mamne vocarent. Mendoſe an
Romulu' pulcher in alto tem hic olim operae iterarunt
Quaerit Aventino'] Livius ali- ne , et excuderunt Romamne,
ter ; non enim Romulum , fed Remuramne vocarent. Lambi
Remam in' Aventino obſervaſſe nus.
tradit. ' P. Manucius. Ibid . Romam Remoramne
Ibid. Quaerit Aventino ') Nifi vocarent ] Victorius Romam
menda forte fubfit , Ennio cum Remamne , Aldus Nepos Ro.
LIBER I , 48. 123
Omnibui cura viris , uter effet induperator :

Exſpectant, veluti conſulcum mittere fignum
Volt , omnes avidi ſpectant ad carceris oras,
Quam mox emittat pictis e faucibų currus :
Sic exſpectabat populus , atque ore timebat
mamne Remamné , quod et in Polyaeni Stratag. lib. viii , cap .
Scripto Ciofani. ſed pall. quatt .. XXV, 2 . Davies.
item S. Vict. et Pith , habent Omnibus cura virir ] Sic
illud noſtrum exſtatque itcm in pall. pr. ſec. ac Pithoeanus,
Aldi vetere edit. Lambinus ex. neque aliter edidit Victorius.
preſlit, Remuramne ; quod eo- aliae editiones , omnis cura.
dem redit. Gruter, Gruter.
Ibid. Remam Remoramné vo Ibid. Omnibus cura viris )
carent] Alii Remamne ; alii ' Balliol. Reg. Cantab . et veteres
Romamne Remamne ; ſed re editi dant omnis curæ viris .
cepta praeſtat lectio , quam fir- Nec male fe habet ea lectió .
mat Med. Feſtus: Remurinus Davies.
ager dictus, quia poffeffus eft Quam mox omittat ) Ita om.
a Remo . Et habitafio Remi, nino pal. ſec. neque aliter vo
REMORA . Sed et locus in Yun . lebat Turnebus lib. V. Adverſ.
mo Aventino Remoria dicitur, C.22. Vulgg. Qua mox . Gruter.
ubi Renus de urbe condenda Ibid. Quam mox emittat ]
fuerat aufpicatus. Hinc apud Sic ex Pal, ſec, dedit Gruterus ;
Plutarchum in Rom , pag. 22 . ac ita legendum conjecerat Tur .
non peu. » iey, ſed euazuar legen- nebus Adverſ. V, 22. At Pariſ..
editi que
dum , licet 'hunc locum 'Pemo- Balliol. et veteres
para reótius vocet Dionyfius mox ; ſed alteram lectionerte
Halicarnaſſenfis lib . I. cap . 85. praefero . Davies.
fi modo Codicem Vatic . ſequa Atque ora tencbat Rebus ) Sic
mur. Paullus in Compendio : edendum curavi , Turnebi con.
Romam Ramulus de fuo nominę jecturam ſecutus ; nam vulgata
appellavit ; sed ideo Roman, lectio ferri 'non'poteſt . Lam,
non Romulain , dit ampliore vo- binus, , '
cabuli fignificatu profperiora Ibid . Atque ore timebat )
patriae ſuae ominaretur Et Lambinus admiſit Turicbi con
Romam quidem & WW.LOV Ro- jecturam , atque ora cencbat,
muli fuiffe quamplurinis tra- nolentibus MStis, et ratione
ditur : diſſentiunt tamen aliqui. ipfa : belle enim tribuit Poeta
Vide ſis interpretes ad Feſtum fpeotatoribus eam ſollicitudi
voce Roma , Servium in Aen, l, nem , quae et ipfo fe vultu pro .
477. et Panc. :Maafvicium ad deret, at fere folet. Gruterus.
‫ܗܘ‬
124 DE DIVINATIONE
Rebus, utri magni victoria fit data regni.

Interea fol albu receſſit in infera noctis.
Eain candida ſe radiis dedit icta foras lux :
Et ſimul ex alto longe pulcherrima praepes
Laeva volavit avis : fimul aureus exoritur
fol.
Cedunt de coelo ter quatuor corpora ſancta
Avium , praepetibus ſeſe pulchrisque locis

dant.
Conſpicit inde fibi data Romulus effe priora,

Aufpicio regni ftabilita ſcamna ſolunique.
49 Sed unde huc digreſſa eſt , eodem redeat

oratio. Si nihil queam difputare , quamobrein
quidque fiat, et tantummodo fieri ea quae com
memoravi doceam , parumne Epicuro Carneadive
reſpondeam ? Quid , fi etiam ratio extat artif
cioſae praefenfionis, facilis ; divinae autem , pau
lo obſcurior ? quae enim extis , quae fulgoribus,
qúae portentis, quae altris praeſentiuntur, haec
notata funt obſervatione diuturna. Adfert autem
vetuſtas omnibus in rebus longinqua obſervatione
Ter quatuor corpora ſanctal unde huc. et revocandum vide

Sic ſcripſi, non quattuor, cum tur. Idem ,
vox illa pro diſyllaba fit haben Adfert autem vetuſtas] Vide
da. Vide Chr. Wafium de Senar. quae de Aegyptiis narrat Hero
cap. IX . pag . 103. Davies .' dotus lib . II , 82. Nimirum
Avium , praepetibus ſeſe pul Per varios uſus, artem expen
chrisque locis dant ] Vultures rientia fecit
dicit. Hunc autem verſum paul Exemplo monftrante viam
lo aliter effert Agellius N. A. ut eanit Manilius I , 66.
lib , vi , c. 6. Idem . Davies,
Stabilita seamna ] Ciofani Fulguribus ] Nefcio , fitne ab
liber ſtabilitaque fed praeter antiqua ratione fcribendi , au
mſl. noſtros. Gruter. vero alio fignificatu , in pall.
Cap . 49 . Sed unde huc di- fulgoribus. idem reperit in fuis
gresja etc. ] Pall, duo : Sed ut Gulielmius expreſfitque ſua edi
LIBER I , 49. 125
incredibilem ſcientiam : quae poteft effe etiam

ſine motu atque impulſu Deorum , cum , quid ex
quoque eveniat et quid quamque rem fignificet,
crebra animadverſione peripectum eſt . Altera
divinatio eſt naturalis , ut ante dixi ; quae phy.
fica diſputandi ſubtilitate referenda eſt ad natu ,
ram Deorum , a qua , ut doctiilimis ſapientiffi.
miśque placuit , hauſtos animos, et libatos habe.
mus: cumque omnia completa et referta ſint ae
terno ſenlū et mente divina , necelle eſt cogna
tione Victorius. idem tamen poss guide to útov , alt dú

infra c. 52. p . ſervat fulguri του και εξ αυτου γεγονεν . Vide
bus, ubi iidem noſtri habent Juſt. Lipſium Phyſ. Stoicae
fulgoribus Gruter. lib . II . Dill. 8. P. D, Huetium ,
Hauſtos animos aut libatos ]. Origen, lib . II. Quaeſt. vi , 30
Vulgg. delibatos, verum reſtat et F. B. Catelerium ad Clemen .
alterum in mſl. pall. et S. Vi.. tis Hom , xyi. cap . 16. Davies.;
ctoris , neque aliter Victoriana, Omnia completa ac refcrta
ficque iterum loquitur lib . 2. fint ] Gulielmius adnotavit, 60
cap. II . Idem dicem S. Victoris ſervare com
Ibid . Hauſtos animos et li- plexa , neque aliter exſtare in
batos habemus ] Animos noſtros fragmento Busbequiano. noſtri
ex mente divina decerptos elle nihil variant Gruter.
docuerunt Pythagorici, Platoni Cognatione divinorum animo
ei , Stoieique , quo's e veteribus rum ] Omnino legendum creo
Haereticis plurimi funt lecuti. diderim contagione, quae vox
Cicero de Senectute cap . xxl , contactum paffim denotat : cum
Audiebam Pythagoram , Pytha- enim omnia completa et refere!
gureosque – nunquam dubitaf- ta fint aeterno fenfu et merite
fe, quin ex univerſa mente di divina ; non tam cognatione ,
vina delibatós animos habere- ' quam contactu divinorum ani.
mus. Idem Tuſc. Y, 13. Huma- morum '. commoventur animi
nus autem animus, decerptus ex humani. Eft autem hoc dogma
mente divina , cum nullo alio Stoae de Pythagoricis, et Plato .
niſi cum ipſo Deo -- comparari nicis hauftum fontibus. Praeter
poteſt. Ubi nos plura. Plutar . alios bene multos, vide Cice
chus Quaeſt. Plat. pag. 1001 . ronem N. D. lib . I. cap . xi . et
'H de Puxn vou METCOXOVOS * Origenem contra Cellum lib.vi.
λογισμου και αρμονιας, ουκ έργον p . 324, 325. Davies.
έστι Tov Jeov Morov , och do most peo
126 DE DIVINATIONE
tione divinorum animorum animos humanos

commoveri. Sed vigilantes animi vitae neceffi
tatibus ferviunt , dijunguntque ſe a ſocietate di
vina, vinclis corporis inpediti. Rarum eſt quod
dam genus eorum , qui ſe a corpore avocent , et
ad divinarum rerum cognitionem cura omni ſtu
dioque rapiantur. Horum ſunt auguria non die
vini impetus , ſed rationis humanae : nam et na
Sed vigilantes animi ] At pro κατασκεναζει γνωστικην etc. Vide

Quinti ſententia vel in Somnis ſis et lib. v. pagg. 686 , 71 %.
vigent, et adeo vigilant, animi. Plato videlicet , ut ait Macro
Vide cap. 51. Legendum puto bius Somn. Scip. lib . I. cap.
Sed vigilantium animi: ut ca 13. duas mortes hominis novit
ſtus animus purusque vigilantis quarum unam natura , vire
dicitur infra cap . llli , Idem . tutes alteram praeſtant. Homo
Rarum eft quoddam genus ] enim moritur , cum anima ad
Cantab . quidem : nec male. huc in corpore conſtituta , cor •
Idem . poreas illecebras, 'philofophia
Qui se a corpore avocent ] docente , contemnit , et cupidi
tốc đt , cum texy xx9 cau tatum dulces infidias reliquase
TNU ÊTLOXETTYTO T6 TW vontuvº que omnes exuitur (lego exuit)
XOL TOTE yog , ws OSO TE , Tov own paffiones. Plura diximus ad Tuſc.
Aatros curl xpse: kgs fav• lib . 1, cap. 3. Danies.
την γινεται , ίν' ουτως επιβαλη τοις Horum funt auguria non di.
odow , ut loquitur Nemefius de vini impetus, fed rationis hue
Nat. Hom . pag. 98. Affectiones mange ] Maximus Tyrius Diſl.
enim corporeae tantum verita- xix. &. 5. Aúxuous dev xos ovojo
tis cognitioni ferunt impedi- Beroes, (ex MSto Harleiano cri
mentum , ut το μελετημα αυτο bendum επομβριας , quod pluri
τουτο και των φιλοσοφων λυσις και bus olim demon[trabo) και σεισ
χωρισμος ψυχης απο σώματος . μους γης , και πυρος εκβολας, και
Quae verba funt Platonis in πνευματων εμβολας, και αερων μέ
Phaedon . p . 379. Ad ea re• ταβολας ου θεος οίδε Movos , olla
{ picit Clemens Alexandrinus xad av gurur door dasmavio . Supa
Strom . lib . IV. - pag. 569. ' O politicius Clemens Hom. III.
τοινυν του σώματος απο της ψυχης cap. xi . “ A γαρ (Leg. και γαρ) οι
χωρισμος (Legendum ο τοινυν της ιατροι προλεγουσιν υποβεβλημένην
ψυχης απο τον σωματος χωρισ- ύλην έχοντες τον σφυγμον , και οι
al
μος) και παρ' όλον τον βιον μελετω- μεν πτηνας , οι δε θυματα, και
Μενος των φιλοσοφω , προθυμαν λοι άλλους ύλες πολλας διαφορους
Σ
LIBER I , 49 127
kura futura praefentiunt, ut aquarum Auxiones,

et deflagrationem futuram aliquando caeli atque
terrarum : alii autem in republica exercitati, ut
de Athenienſi Solone accepimus , orientem ty.
rannidem multo ante profpiciunt: quos pruden
tes poflumus dicere , id elt providentes, divinos
nullo modo poffumus; non plus quam Mileſium
Thalem : qui , ut objurgatores ſuos convinceret,
oſtenderetque etiam philosophum , ſi ei commo
υποβεβλημενας έχοντες, προλεγον- είς τινα εκκλησιαν μετα θωρακος

σι , και προφηται ουκ εισιν. Ηinc και ασπιδος προειπεν αυτοις την
eft , quad Chilon Lacedaemonius επιθεσιν του Πεισιστρατον" και ου
dixerit προνοιαν περι του μελλον- μόνον , αλλα και βοηθειν έτοιμος
του λογισμω καταληπτην , είναι είναι λεγούν ταυτα, 'Ανδρες Αθη
ανδρος αρετήν. Vide Diogenem ναιοι , των μεν σοφωτερος , των δε
Laertium lib . 1. 5. 68. At ιατροις ανδρειότερος είμι . Σοφωτερος μεν
και συμβουλοις και κυβερνηταις ar των την απατην Πεισιστρατου μη
tificioſam divinationem tribuit συνιεντων ανδρειοτερος δε των επι
Suidas in προφητεια . Vide fis σταμενων μεν , δια δεος δε σιωπων
et Auguſtinum de Divin . Daem . των . Vide lis et Ø. 65. Similia
0, 1V. Ιdem . tradunt Plutarchus' in Solone
Ut aquarum eluviones ] Sic pag. 95. et Aelianus V. H. lib .'
legendum cenſet Turnebus Ad VIII . cap. 16. Davies,
verf. lib. v. cap . 23. et recte , Non plus , quam Mileſium
meo judicio : nam vulgati libri Thaler ] Sumpſit hoc ab Arin
habent, ut aquarum Auciones, ſtotele, ex lib. 1. c. XI Polit .
quod tamen non damno , Lam- Οιον και το Θαλεω του Μιλησιον :
binus. τοντο γαρ έστι, κατανοημα τι κρη
Ibid. Aquarum Huxiones ] ματιστικος " αλλ' εκεινο μεν δια
Acute Turnebus divinat , elu- την σοφιαν προσαπτoυσι, τυγχανει
wiones, membranae tamen nihil δε καθολου τι όν. 'Ονειδιζοντων
variant. Gruter. γαρ αυτω δια την πενιαν , ως άνω
Uι de Athenienfi Solone acce: Φελους της φιλοσοφιας ούσης , κα
pimus ] Valerius Maximus τανοησαντα Φασιν αυτον ελαιων
lib . V. cap. ΙΙΙ, 3. extern . Solon . Φοραν εσομενην έκ της αστρολογιας,
Piftrati Tyrannidem primus έτι χειμωνος όντος , εύπορησαντα
Φidit orientem , et rolus armis χρηματων ολιγων , αρραβωνας δια
Opprimi debere palam dicticare δουναι των ελαιουργιων τωντ’ εν
anufus eft. Diogenes Laertius Mιλητω και Χιω παντων όλιγου
. 1. 5. 49. Ήξας γάρ (Σολων ) μισθωσαμενον, κι' ουδενος επιβαλ »
1 28 DE DIVINATIONE
dum eſſet, pecuniam facere poſſe , omnem oleam ,

antequam florere coepiffet , in agro Milelio coë
mille dicitur. Animadverterat fortaſſe quadam
fcientia , olearum ubertatem fore . Et quidem
idem primus defectionem ſolis, quae Altyage re
gnante facta eſt, praedixiffe fertur.
50 Multa medici, multa gubernatores, agrico
lae etiam multa praeſentiunt: ſed nullam eorum
divinationem voco ; ne illam quidem , qua ab
Anaximandro phyſico moniti Lacedaemonii ſunt
ut urbem et tecta linquerent armatique in agro
excubarent, quod terrae motus inſtaret , tum,
cum et urbs tota conruit , et ex monte Taygeto
extrema montis qualipuppis avulſa eſt. Ne Phe
λοντός" επειδη δε ο καιρος ηκε, πολ- δων , 'Αλαττον δε του Κροίσου,

λων ζητουμενων αμα και εξαιφνης, Λυδων. Ιdem tradit Ηerodotus
ŠxpoJovito , Óv sporov Ý Bovetoy lib . I. capp. 74 , 103. De ea di
modda Xgquocta ovaležavtos, įToo ligenter egit D. Petavius Doct.
Seržai óri gædcov ļoti THOUTEIN TOLS Temp . lib . x . cap. I. Adi ſis et
QidogoCoss. Urfinus. Th . Stanleium ad Aeſchyli Per•
Omnem oleam ] Vide ſis Me- fas vſ. 767. Idem .
nagium ad Laertii lib. I. 9. 26. Cap , 50. Extrema montis quae
Davies. ſi puppis avulſa eſt ] In Reg.
Quae Altyage regnante facta et Cantab . eſt extrema pars
aft ] Altyage quidem regnante, montis, quafi puppis. Mihi
factum eſt Solis deliquiun quod noſter fcripfiffe videtur , et
praedicere potuit Thales. Sed monte Taygeto quafi puppis
prior eſt Eclipſis illa , quam ab avulſa eft , ut altera illa pro
hoc philoſopho praenuntiatam Gloſſemate ſint habenda. Nem
Lub Cyaxare Aſtyagis patre con pe cum puppim pro montis ex.
tigiſfe referunt Scriptores, Cle trenna parte μεταφορικως dixerat
mensAlexandrinus Strom . lib . I. Cicero ; Librarii tranſlationem
p. 853. Oxhnv do Ejdquos, èv to hanc ſibi putarunt explican
Αστρολογικαις ιστοριαις , την γενο dam : vix enim eſt ut terfiflinio
μενην έκλειψιν του Ήλιου προειπειν Scriptori odiofa MONT1s exei
φησι , καθ' ους χρονους συνηψαν derit repititio. Porro de re
μαχην προς άλληλους Μηδοι τε και ipfa fic Plinius H. Ν. 1ib . 11.
Avdor, BecochevoVTOS; Kvošopous $. 81. Praeclara quaedam effe
MEV , TOV 'Artugous Tampos, Mye eç immortalis in co di credi
LIBER I , 50.
129
recydes quidem ille , Pythagorae magiſter, potius

divinus habebitur quam phyſicus ; quod , cum
vidiffet hauſtam aquam de jugi puteo , terrae mo
tum dixit inſtare. Nec vero umquam animus
hominis naturaliter divinat, nifi cum ita ſolutus
mus) divinitas perbibetur Ana- hoc praedixiſſe Pherecydem

ximandro Milefio Phyfico,
Phyfico , ανεμήθεντος εκ Φρεατος υδατος
quem ferunt Lacedaemoniis NIONTA , Conr. Ritterſhuſius
praedixiſſe , ut urbem ac tecta ad Porphyrii vit. Pythag. n. 29.
cuſtodirent ; (nifi diverſus'abit Th. Aldobrandinus et Aeg.
a Tullio , forſan reliquit faſti- Menagius ad Laertii I, 116. no.
dirent ;) inftare enim motum ftrum ſcripfiffe cenſent, cum
terrae , cum et urbs tota eorum BIBISSET hauſtam aquam de jugi
corruit , et Taygeti montis puteo. Sed nihił eſt mutan
magna pars ad formam puppis dum : nam noſter infra lib . II.
eminens abrupta . Niſi fallor, cap. 13. receptam lectionem
ex male intellecta Ciceronis lo- ſervat, et, quod Librarios omni
cutione , montis parti , quae culpae ſuſpicione liberat, addit
abrupta eſt , puppis formam etiamne futurum eſſe aquae
tribuit vir ille diligentiſſimus, jugis COLORE praeſentiunt ?
De hoc terrae motu , qui eon adeo ut viſui, non guſtui, rem
tigit Archedamo regnante , plura tribuat Cicero . Certe in parvi
Joan. Meurfius Miſc. Lacon . II, momenti circumſtantiis fre
16. Davies , quens eſt auctorum diflenſus.
Quod cùm vidiffet haufcam Nec viſus huic rei peragendae
aquam de jugi puteo , terrae cenſeatur ineptus : nam , futuro
motum dicit inſtare ] Vulgo terrae motu , eft in puteis iura
qui cum '.- terrae motus ; Sed bidior aqua , ut ait Plinius lib.
hoc fide MSStorum Reg. et II. §. 83. Hanc vero praedictio
Cantab . mutavimus ; illud au . nem nonnulli Pythagorae diſci
tem ex Pariſ. Balliol. Reg. et pulo Pherecydis ' adſcribunt.
Cantab . Maximus Tyrius Dill. lamblichus vit, Pythag. g. 136.,
ΧΙΧ. β. 5. Φερεκύδης σεισμον Σα- Λεγεται δε ότι και σεισμον εσομε
μιoις προεμηνυσε . Plinius Ν . Η . νον έπι Φρεατος,Ιου εγενσατο, προη
lib. II. §. 81 , Perhibetur Phe- yopevok. Sané quod de Pytha.
Tecydes HAUSTU AQUAE EX gora narravit Andron , id Phe
PUTEO : praefenfiffe et prae- recydi dedit Theopompus. Vide
dixiffe ibi terrae motum. Quod Eufebium Praep. Evang, lib. Xo
autem Apollonius Hiſt. Mir , cap. 3 : Idem .
cap. 5. aliique nonnulli tradant,
9
>
1
1 30 DE DIVINATIONE
eſt et vacuus , ut ei plane nihil fit cum corpore :

quod aut vatibus contingit aut dormientibus. Ita
que ea duo genera a Dicaearchio probantur et,
ut dixi , a Cratippo noſtro. Si propterea quod
ea proficiſcuntur a natura ; fit fumma fané,
modo ne fola : fin autem hihil efle in obſervatio
ne putant; inulta tollunt quibus vitae ratio con
tinetur. Sed quoniam dant aliquid , idque non
parvin , vaticinationes cum fomniis ; nihil eſt
quod cum his magnopere pugnemus , praeſertim
cum lint, qui omnino nullam divinationem pro
bant. Ergo et hi, quorum animi, ſpretis cor
poribus , evolant atque excurrunt foras, ardore
aliquo inflammati atque incitati, cernunt illa
profecto quae vaticinantes praenuntiant: multis
que rebus inflammantur tales animi, qui corpo
ribus non inhaerent; ut hi qui ſono quodam vo
cum et Phrygiis cantibus incitantur. ' Multos
nemora filvaeque; multos amnes aut maria com
movent ; quorum furibunda mens videt ante
Quod aut vatibus contingit (águavid Holen.) Iterum cap. vil,

ant dormientibus ] Leg. quod p. 613. 'Exeu gosp Thy every
et natibus contingit et dormien- δυναμιν ή φρυγιστι των αρμονιων,
tibus, prout monuit vir eruditus. Kutten ajdos v tous ceryayois os com
Idem . φω γκρί οργιαστικα και παθητικα,.
Vaticinationes cum fomnis ) Seneca Epiſt. cvui. Nec aliter
Videntur Gloffema. idem . concitantur , quam ſolent Phrya
Probant ] Sic Pariſ. at vulgo gii tibicinis ſono ſemiviri, et
probent. idem . ex imperio furentes. Sed hunc,
Phrygiis cantibus ] Hi įv- ut video , locum aliosque non *
JOVOIKOTIXO putantur , et ad in- nullos huc pertinentes olim
faniam faepe protulit Joan .Brodaeus Miſcell.
1 Phrygio ſoimulat numero lib . v. cap. 13. Adde Maximum
cava cibia mentes , Tyrium Diſſert. XXXVIII , 2. et
ut ait Lucretius lib. II, 620. A. Aretacum de caufis netailignis
riſtoteles de Rep. lib. VIII. cap. Diuturn ; Morb. I, 6. pag. 3&
6. 'Ενθουσιαστικους δ ' η Φρυγιστι Βανίες ,
j
LIBER I , 50. 131
multo , quae funt futura. Quo de genere illa

ſunt,
Eheu , videte: judicavit inclytum judicium

Inter Deas tris aliquis: quo judicio Lace
daenionia
Mulier , furiarum una , adveniet.
Eodem enim modo multa a vaticinantibus ſaepe
praedicta ſunt, neque ſolum verbis , fed etiam
Verſibu', quos olim Fauni vatesque cane
bant.
Siniliter Marcius et Publicius vates ceciniffe di- '

cuntur : quo de genere Apollinis
operta prolata ,
ſunt. Credo etiam anhelitus quosdam fuiſſe ter
Eheu videte ; judicavit in Eheu videte , judicavit incly

clytum ) Hi verſus erant con tum
fufi 'in omnibus libris. Eos Fudicium inter Deas tres de
reſtituit Adr. Turncbus , cui liquis,
affentimur . Lanibinus, Quo judicio Lacedaemonia
Ibid. Eher videre ] Suum Mulier , furiarum una , ad
hiſce verſibus numerum fic re veniet.
ſtitui poffe putat Hadr. Turne- Primus eſt lambicus , reliqui
bus Adverſ. lib . V. c . 23 . vero tres , Anapaeſtici. Da
Eheu videte judicavit incly vies.
tum Eodem enim modo ) Abun dat
Judicium inter Deas tres ali- vox fecunda. Idem .
quis ; quo judicio Multa d vaticinantibus faepe
Lacedaemonia mulier furia- praedióta ] Codex S. Victoris
rum una adveniet ; interjicit vaticinantibus et a
virumque doctiſſimum fecutus, vantibus , quod bene mutat in
eſt D. Lambinus, Quaſi Scilicet evantibus noſter Gulielmius .
Anapaeſtico pede concludi pof- Verum Pall. confentiunt cum
fit verſus lambicus ! nam voces, vulgatis. GRUTBRUS, Ib . Pariſ,
judicio et adveniet, triſyllabas vaticinantibus et cinantibus.
eſſe, Muſis etſApolline prorfus Cum , Gulielnio tamen haud
invitis , ftatuunt. Eos equidera fecerim : fed eas voces po
hoc modo diſponendos arbi- tius ex priore natas ftatuerin ,
tror : Davies,
ONE
132 , DE DIVINATI
rarum , quibus inflatae mentes oracula fun .

derent.
51 Atque haec quidem vatum ratio eſt: nec

diffimilis fane ſomniorum . Nam quae vigilanti
.
bus accidunt vatibus , eadem nobis dormientibus:

viget enim animus :in ſomnis , liberque ſenſibus
ab omni inpeditione curarum , jacente et mortuo
paene corpore. Qui quia vixit ab omni aeterni
tate verſatusque elt cum innumerabilibus animis,
omnia , quae in natura rerum funt, videt ; fi
modo temperatis eſcis modicisque potionibus ita
eft adfectus , ut ſopito corpore ipſe vigilet. Haec
fomniantis eſt divinatio . Hic magna quaedam
exoritur , neque ea naturalis ſed artificiola, ſom
niorum Antiphonis interpretatio , eodemque mo
do ' et oraculorum et vaticinationum : ſunt enim
explanatores , ut Grammatici Poëtarum . Nam
ut aurum et argentum , ' aes , ferrum fruſtra na
Cap . 51. Vatum ratio eft ] Antiphonis ) Sic pall. exem.

Pal . pr. et fec. vatium. Gru plarque S. Victoris , expreſſit
cer. que editione ſua Victorius.
Viget enim animus in ſomnis ] vulgg. Antiphontis. Gruter.
Vulgati fomniis , fed alterum Ibid. Antiphonis interpretao
haeret in Pith. et pall. quatuor. tio ] De hoc homine videas li
Idem , cet Aeg. Menagium ad Dioge
Liberque Senſibus ab omni nis Laertii lib . 11. 5.46. Davies.
impeditione curarum ) .Omnino Sunt enim explanatores) Ali.
legendum liberque eſt fenfibus quid deefle vidit : acutiſſimus
AC omni impeditione curarum . Lambinus : quapropter reſcri
Ne plura memorem , hanc e- bendum conjecit , funt enim ha
mendationem aperte ſtabilit no rum rerum explanatores. At
ſter lib , II . cap. xi . Illud , in cum Reg. et Cantab . habeant,
quit , naturale , aut concitatio- funt enim explanatores fomnio.
ne mentis edi et quaſi fundi rum : forfanoptime refcripſeris,
videbatur , aut animo , per fo. funt enim explanatores omnium
mnum SENSIBUS ET CURIS VA- horum ; fomniorum videlicet ,
cuo , provideri. De re ipfa ( raculorum et vaticinationum .
egimus fupra cap . 30. Dav . Idem .
..
> LIBER I , 51 . 133
tura divina genuiſſet, nifi eadem docuiffet quem

admodum ad eorum venas perveniretur : nec
fruges terrae bacasve arborum cum utilitate ulla
generi humano dediffet , niſi earum cultus et
conditiones tradidillet : materia deinde quid ju
varet , niſi confectionis ejus fabricam habere
mus? ſic cum omni utilitate , quam Di homini
bus dederunt, ars aliqua conjuncta eſt, per
quam illa utilitas percipi poſſit. Item igitur fom
niis, vaticinationibus, oraclis , quod erant multa
obſcura , multa ambigua , explanationes adhibi
tae ſunt interpretum . Quo modo autem aut va
tes aut fomniantes ea videant, quae nusquam
Materiæ deinde quid juvaret, neque aliter pal. pr. aut led .
niſi confectionis ejus fabricam ficque etiam Pithoeanus. vulgg. 1
kaberemus ? ] Meliores libri materia deinde quid. Gruter.
confectionis habent ; quemad Ibid . Materia deinde ] Vul
modum etiam lib . II , de N. D. go materiave . Nos MSStiš
cap . 60. Arborum autem con-' Reg . Med.. et Balliol, adhaere
fectione omnique materia et mus : ac ita daut veteres editi.
sulta et Sylveftri , partim ad Davies .
calefaciendum corpus igni ad Niſi confectionis ejus fabri.
kibita , et ad mitigandum ci- cam ] Ita pall, duo meliores ,
bum utimur etc. Eft autem nam tert. et quart. confectionis,
varius et multiplex hujus verbi quod invenit etiam in S. Victo
uſus apnd optimos" auctores , ris Gulielmius, et tantum non
quemadmodum omnibus notum probabat. Gruter.
eſt, Emendavimus etiam, quod Confectionis ejus fabricam
nunc mihi ex proxima allega- haberemus ] Pall. tert. quart.
tiune ſuccurrit, eorundem li- Pariſ. Med. Balliol. et Reg. re :
brorum auctoritate moti in ſe- praeſentant confectionis ejus,
cundo libro hujus operis cap. 26. Cantabr,aliique MSSti vulgatam
Mitificato cibo , ubi antea mo ſervant. Sed nec haec nec illa
dificato legebatur , Vides enim lectio , ſana videtur et ſincerá.
ex hoc loco etiam mitigare ci- Refcribendum puto confectioa ,
bum , concoquere ſignificare, nibus', vel confectionibus; ejus
Victorius , fabricam haberemus ; aliter
(Ibid. Materiave quid juva- enim ſenſum nequeo commos
Tec ] Eſt ab editione Victorii, dum expiſcari. Daviesi
>
$ 34 DE DIVINATIONE
etiam tuuc fint , magna quaeſtio eft: fed explo

rata fi ſint ea quae ante quaeri debeant; lint
haec , quae quaerimus, faciliora. Continet enim
totam hanc quaeſtionem ea ratio, quae eſt de nat
tura Deorum , quae a te ſecundo libro eſt expli
cata dilucide : quam fi obtinemus , ſtabit illud,
quod hunc locum continet de quo agimus, Elle
deos , et eorum providentia mundum admini
ſtrari, eosdemque conſulere rebus humanis ; nec
ſolum univerſis , verum etiam ſingulis. Haec ſi
tenemus , quae mihi quidem non videntur poſle
convelli; profecto hominibus a Dis futura ligni
ficari necelle eſt.
Sed diſtinguendum videtur , quonam modo.
Nam non placet Stoicis, fingulis jecorum hiflis
aut avium cantibus intereſſe Deum : neque enim
decorum eſt, nec Dis dignum , nec fieri ullo
pacto poteft: fed ita a principio inchoatum elle
mundum , ut certis rebus certa ſigna praecurre
rent , alia in extis , alia in avibus , alia in fulgo
ribus, alia in oſtentis , alia in ſtellis, alia in
fomniantium vifis , alia in furentium vocibus.
Ea quibus bene percepta funt,,hi non ſaepe fal
Zuntur. Male conjecta maleque interpretata,
Totam hanc quaeftionem ea A Diis fignificari neceffe eft]
ratio ] Reg. et Cantab. inverſo Quia , fecundum Stoicos , -fi Di
ordine dant , totam hanc ratio- funt, eſt divinatio . Vide Supra
nem ea quaeftio . Sed recepta cap. vi . Idem .
lectio , quae Parif. Med. aliis Cap . $ 2 . Nam non placet
que ſtat MSStis, Inco temere Stoicis ) A vulgatis abeſt pri
non eſt movenda. Idem . ex Parif
ma vox , quam nos
Stabit illud, quod hune locum , Med. Balliol., Ven. 1471. et
continet ] Vulgo ftabit illud Victor. repraeſentamus : et Sane
quidem , quod hunc locum con habet quod hic agat. Idem .
tinet. Sed tertiam vocem non Maleque interpretata ] Agel
agnoſcunt Parii. Med . Balliol. lio in mentem fuit hicce locus,
et Cantab . eaque tenere vide cum interpretata fignificatione
tur intruſa . Idem . palliva dixiſſe Tullium in libro
LIBER 1 , 52. 135
falfa funt, non rerum vitio , ſed interpretum in

ſcientia . Hoc autem polito atque concello , elle
quandam vim divinam , hominum vitam conti.
nentem ; non difficile eſt , quae fieri certe vide
mus; ea qua ratione fiant lulpicari. Nam et ad
hoſtiam deligendam poteſt dux eſſe vis quaedam
ſentiens, quae eft toto confuſa mundo : et tum ,
ipſam cumimmolare velis , extorum fieri mutatio
poteſt, ut aut abſit aliquid aut ſuperlit : parvis
enim momentis multa natura aut adfingit , aut
mutat , aut detrahit. Quod ne dubitare poflimus,
maxuino eſt argumento quod paulo ante interi
tum Caeſaris contigit : qui cum immolaret illon
die , quo primum in fella aurea ſedit et cum pur
purea veſte proceſſit , in extis bovis opimi cor
primo de Divinatione memo munera divinandi Hinc exs

Jarit N. A.{XV , 13. Idem . tis pecudum attenti fatidicis, in
Vis quaedam fentiens , - quae ſpecies converti fuetis-innume
eſc toto confifa mundo ] Pro ras , accidentiæ fcilint. Verba
Pythagoreorum aliorumque phi- funt Ammiani Marcellini XXI , 1.
lofophorum ſententia Daviesi
1
- Caelum , ac terras , cam In extis bovis opimi, cor non

posque liquentes , fuit ] Ad hunc locum 1'efpicit
Lucentemque globum Lunae, Plinius H. N. lib, xi. 5. 71 .
Titaniaque aſtra Caeſari Dictatori, quo die pris
Spiritus intus alit, totamque mun veſte purpurea proceffit,
infufa per artus atque in ſella aurea ſedit , fir
Mens agitat molem, eo magno crificanti bis in extis (cor) de.
No corpore miſces , fuit. Unde quaeftio magna do
at loquitur Virgilius Aen . vi , Divinatione argumenttantibus ,
724. Vide Laetantium Div. Inſt. potueritne jine ulle viſcere (Leg .
lib. vii, cap. 3. et Juſt. Lipfium fine illo vifcere , prout haben :
Phyſ. Stoicae lib. 1. capp . 7, 8. editi nonnulli) hoſtiaivivere, an
Ille autem elementorum omnium ad tempus amiferit. Valerius
Spiritus, utpote perennium corn Maximus lib. l. cap. vi , 13 .
porum , pruefentiendi mnota ſem . Accepimus Jul . Caeſarem , ma
per ét ubique vigens, ex his, ctatu opimo bove , cor in ettir
quae per diſciplinas varias ad- non reperiffe : ac refponfum ei
feetamus, participat nobiſcum a Sparinna haruſpice , pertine ,
E
136 DE DIVINATION
'?
non fuit ." Num igitur cenſes ullum animal, quod
ſanguinem habeat, fine corde elle poſſe ?. Qua
ille rei novitate perculſus, cum Spurinna diceret,
timendum elle ne et confilium et vita deficeret ;
earum enim rerum utrumque a corde proficiſci:
poſtero die caput in jecore non fuit. Quae qui
dem illi portendebantur a Dîs immortalibus , ut
videret interitum , non ut caveret . Cum igitur
eae partes.in extis non reperiuntur , fine quibus
victima illa vivere nequiffet; intellegendum eſt,
in ipſo immolationis tempore eas partes , quae
ablint, interifle.
53 Eademque efficit in avibus divina mens , ut
tum huc , tum illuc volent; alites : tum in hac,
re id fignum ad vitam et con ad Aeliani V. H. lib . II. cap.xi.

filium ejus, quod utraque haec Idem .
corde continerentur. Vide Plu Utrumque ) Aſcenſ. et Ven.
tarchum in Caeſ.p.737 . noſtrum 1471. utraque. Leg. utramque :
infra lib . II. cap. 16. et Jul. ut exhibet Pariſ. Idem .
Obſequentem de Prodig. cap . 127. Ut videret interitum non ut
Idem , cáveret ] Nam quae fato ma•
Qua ille rei novitate percul. rent , quamvis fignificatæ non
Sus poftero die caput in je vitantur, ut ait Tacitus Hiſt. I,
core non fuit ) Reg . et Cantab . 18. Heliodorus Aethiop. lib. II.
exhibent , qua ille rei novitate p . 103. 'Opepec Kpovibv eis tov oixov
perculfus eſt - poſtero vero die £v omnWE, TYY ŠTO TO XErpov Mete
caput in jecore non fuit. Sed αγον, μεταβολην, ήν έμοι σοφια μεν
illae νοculae pro Librariorum προεφηνε , διαδραναι δε ουκ έδωκε"
additamentis funt habendae, nec τους γαρ μοιρων ατρεπτους όρους
in optimis MSStis vifuntur. Le- προϊδειν μεν δυνατον , εκφευγειν δε
gendum videtur , qua illo rei o'x Pixtov. Vide ſis.et Amm.
novitate perculſo poſtero Marcellinum xxIIT , 5. pag. 391.
die caput in jecore non fuit ; Idem .
nifi forte locutionum fit miſtu Cap. 53 . Efficit in avibus
ra , qual is in vet eru m mon u . divina mens) Xenophon . 'Afroup.
is
ment non eſt infr eque ns. Vid e lib. I. cap . 1 , 3. 'Oool MAUTIKY
doctiſſimum virum Joan . Cleri- vousdoutes , oiwvois Te XpWVTO xol
cum Art. Crit. Part. II. S. I. Xonqueces you our Bodos xou Suorosis
cap. x , 1o. feqq. et Interpretes - utolu.Beckovotv ov tove opredelo
LIBER I , 53. 137
tum in illa parte fe occultent : tum a dextra, tum

a ſiniſtra parte canant ofcines. Nam fi animal
omne , ut volt , itá utitur motu fui corporis,
prono , obliquo , fupino, 'membraque quocum
que volt fectit, contorquet, porrigit, contrahit ;
eaque ante efficit paene quam cogitat: quanto
id Deo eſt facilius , cujus numini parent omnia ?
Idemque mittit et ſigna nobis ejus generis , qualia
permulta hiſtoria tradidit : quale ſcriptum illud
videmus ; ſi luna paulo ante folis ortum defecillet
in ligno Leonis , fore , ut armis Darius et Perſae
ab Alexandro et Macedonibus vincerentur, Das
ουδε τους απαντώντας ειδεναι τα πτησεις ή εις διαφορους φωνας, τοις

συμφεροντα τοις μαντευομενοις, αλ- δε λοιποις εις τας τοιασδε κινησεις
λα τους Θεους δια τουτων αυτα ή τοιας δεν αλλοι δε θειοτερας αυ
σημαινειν . Ammianus Marcel- των και προς τους επιτηδειους αυ
linus lib. XXI , c . 1. Auguria et Twv civoli Tas Yuxcocs. Praeter.
auſpicia non volucrum arbitrio miſſo vocabulo cúrwv, legendum
Futura nefcientium colliguntur, επιτηδειους είναι τας ψυχας, quod ..
(nec cnim hoc vel infipiens quiso patet ex Philocaliae cap. xix,
quam dicet ;) ſed volatus avium pag. 243. Huc facit elegans his.
dirigit Deus , ut roſtrum fo . ſtoriola, quam ex Hecataco nar
nans aut praetervolans pinna rat Joſephus contra Apion. lib .
turbido meatu vel leni futura I. c. xxii . p. 1349. Nonnullas
praemonſtret. Clemens Ale. cauſas , cur hic honor 'alitibus
xandrinus Protrept . pag. 82. detur , adſignat , dubitans licet
Oi youp to desdeXOL Twv ev pw stwy et haeſitans, Statius Thebaid.
kat 43Atot , Sa AE xoạºxoc xóa III , 482. Teqq. Davies .
κολοιου νομιζουσι τον Θεόν έμβουν.. Macedonibus vincerentur ]
Duplex tamen fuit hac de re Vulgo Macedonibus proelio
ſententia, quod patet ex Origene vincerentur : aſt, armis paulo
contra Celſum lib . iv. pag. 222 . ante poſitis, vox illa plane fuit
Ilapce Tous , inquit , mopeedežae- fapervacanea ; quapropter eam ,
Yous civost anu di' equidwy PXvTixyú, fide Codicis Balliolenfis, dele
ou ovu ste Quinto y aiti tou zgo- vimus. Hujus antem Eclipſeas
που της μαντειας επειδήπερ οι μεν meminare plurimi. Vide joan.
απο τινων δαιμόνων ή θεων μαντι- Freinfhemium ad Cartii lib, Iy.
κων φασι γιγνεσθαι τας κινησεις cap . x , 2. Ιdem .
τοις ζώοις , ορνισι μεν εις διαφορους
138 DE DIVINATIONE
riusque moreretur : et, fipuella nata biceps effet,

ſeditionem in populo fore, corruptelam et adul
terium domi : et, fi mulier leonem peperille viſa
eflet , fore ut ab exteris gentibus vinceretur ea
reſpublica , in qua id contigiffet. Ejusdem ge
neris , etiam illud eſt quod ſcribit Herodotus;
Croeli filium , cum effet infans, locutum : quo
oſtento regnum patris et domum funditus conci
diſſe. Caput arliſle Servio Tullio dormienti,
quae hiſtoria non prodidit ? Ut igitur qui le tra
det quieti praeparato animo cum bonis cogita
tionibus , tum rebus ad tranquillitatem adcom
modatis , certa et vera cernit in ſomnis : fic ca
ſtus animus purufque vigilantis, et ad aftrorum ,
et ad avium , reliquorumque fignorum , et ad ex
torum veritatem eft paratior.
54 Hoc nimirum eſt illud , quod de Socrate ac

cepimus , quodque ab ipſo in libris Socraticorum
faepe dicitur , Elle divinum quiddam , quod dae
monion appellat , cui ſemper ipfe paruerit, num
quam inpellenti, ſaepe revocanti. Et Socrates
Cum effet infans ] Infans hie 85. et Agellium lib . V. cap. 9.

eſt .pwvos, mutus, elinguis; nam Idem.
supos, quod infanti interpre Caput arfiſse Servio Tullia
tando Lambinus adhibet , ligni. dormienti ] Eum , licet humili
ficationis eſt ambiguae et tam loco natum , clarum fore viſa
furdum quant mutuin denotat, circa caput flammapromiſerat.
Jlac, autem de re Delphicum ce Hoc prodigium memorant per
eineras oraculum , multi Scriptores, quorum locus
Λιδε XEVOS , Tordwy. Becomeu , indicabit foan. Freinſhemius ad
μεγα νηπιε Κροισε , Flori lib . I. c. VI , I. Idem.
Μη βουλευ πολυευκτου την ανα Se tradet quieti ] Vulgo ſe
δωματ’ άκουσιν tradet ita quieti : ſed vocem
Παιδος φθεγγομενον. Tοδε σε illam plane fuperfluam praeter.
πολυ λαϊον αμφις - mittunt Reg. et Cantab . quibus
Έμμεναι αυδησει γαρ εν ήματι merito paruimus. Ιdem.
πρωτον ανολβω. Cap. 54. Numquam inpel.
Vide Herodotum lib . I. cap . lenti , faepe revocanti ] Ipfe
LIBER I , 54 . 139
quidem ( quo quem auctorem meliorem quaeri

mus ?), Xenophonti conſulenti, ſequereturne Cy:
rum ; poſtea quam expofuit quae libi videbantur,
Et nojtrum quidem , inquit , humanum eft con
filium ; ſed de rebus et obſcuris et incertis ad
Socrates apud Ρlatonem in Thea- χλευασουσιν. Verba fant Orige

ge pag. xi . Εστιγαρ τι θεια μοιρα nis in Cellum lib. VΙ . pag. 280.
παρεπομενον εμοι έκ παιδος άρξα- Quin et τι δαιμονιον αυτο σημαι
μενον δαιμοκον εστι δε τουτο φωνη, κειν έφασκιν, ή σπουδαζων ή δια
ή , όταν γενηται, αει μοι σημαινει, παιζων , ένιοι λεγουσιν. Auctor
O αν μελλω πραττειν , τουτον απο- elt #oftphus in Apionem lib . 11 .
τροπην , προτρεπει δε ουδεποτε. cap . 37. pag. 1387. ed . Hadron ,
Aelianus V. H. lib . vill . c. 1. Idem.
'Ελεγε δηπου Σάκρατης περι τον Sequereturne Cyrum ] Mirum
δαιμονιου του συνοντος αυτω προς quod Parif . Med. Βalliol . Reg .
Θεαγην και Δημοδοκον και προς Cantab. aliique Codices habeant
άλλους πολλους , φωνην πολλακις Γεquereturne Epicurum. Eύ ta
εφοσκεν οσιαν πομπης (Legas et men ducunt, ut Cicero ſcripſif
diſtinguas veliin , mpas ardoustodo ſe videatur , fequereturne ipfe
λους. Φωνην πολλακις έφασκεν “ ΟΣ Cyrum. Davies.
ΘΕΙΑ ΠΟΜΠΗι) εγκεκληρωμενην Et noſtrum quidem ] Audia
αυτω : ηπερ , όταν γενηται μαι , tur ipſe Xenophon de Exped.
φησι , σημαινει , ο μελλω πραττειν , Cyri lib , 111. cap . 1. 5. 5. Ο μεν,
τουτον αποτροπην , προτρεπει δε του Ξενοφων --- ανακοίνονται Σωκρα .
ouderrota. Clemens Alexandrinus τει το Αθηναιω περι της πορειας.
Strom . lib . 1. pag. 368. Τω Σω- Και ο Σωκρατης υποπτευσας , μη
κρατει το δαιμονιον αιπον ήν , ούχι τι προς της πολεως οι υπαιτιόν είη
ΜΗ κωλυον , άλλα προτρεπον , ει Κυρν φιλον γενεσθαι ---- συμβου
και μη προετρε πεν. Locus eft cor λευει το Ξενοφωντι , ελθοντι εις
ruptus , quem facile Tanes , fi Δελφους, ανακοινωσαι τω θεώ περι
modo reponas airco MONON keto της πορείας. Hunc locum cum
nuovi argutias enim , at iſolet , narratione Ciceronis olim con
captat & ErgüpeteYS. Nota Suat tulit Petr . Victorius Var. Lect.
quae de Socratis genio ſcripſere lib . vini . c. 22. Idem .
Plutarchus , Maximus Tyrius , De rebus et obſcuris et incer .
et Appuleius . Adi vero prae. sis ] Reg. et Med.omiſſa priore
Stantiſſimi viri Foan. Clerici conjunctione , dant de rebus
Silv. 'Philol . cap . III , 7. feqq. obfcuris et incertis. Recte, niſs
licet fortaſſe non deerunt , qui fallos . Idem .
το Σουκρατους δαιμονιου ως πλασμα
140 DE DIVINATIONE
Apollinem cenfeo referundum : ad quem etiam

Athenienſes publice de majoribus rebus ſemper
retulerunt. Scriptum eſt item , cum Critonis
ſui familiaris oculum adligatum vidiffet , quaeſi.
ville quid eſſet: cum autem ille reſpondiſſet , in
agro ambulanti ramulum adductum , ut remiſſus
ellet , in oculum ſuum recidiſſe : tum Socrates,
„ Non enim paruiſti mihi revocanti, cum'uterer ,
„ qua ſoleo , praeſagitione divina.” Idem etiam
Socrates, cum apud Delium male pugnatum ellet
Lachete praetor , fugeretque cum ipfo Lachete ;
ut ventum eſt in trivium , eadem qua ceteri fu
gere noluit: quibus quaerentibus , cur non ex
dem via pergeret , deterreri ſe a Deo dixit. Tum
quidem hi qui alia via fugerant , in hoftium equi
Oculum adligatum vidiffet ) in Epp. ab Allario editis Epift. I.

Lambinus hic obligatum fruſtra pag. 6 , 7. 'Ev de tu Qura (poſt
reponit , cum receptam lectio- Delieuſe praelium ) uc Toodha
nem praeftent MS8ti , et proba υπαπηειμεν , και ως επι διαβασεως
Sit illa , non minus ac haec, lo τινος εγενομεθα , συνεβη μοι τα
quendi ratio . Vide nos ad Tus- siwIos onuevov ÈVECTIU de xou eitoy,
cul . II , 16. Idem . Aydpes, au LOL δοκει TOUTYY Tito
-
In oculum fuum recidiſſe 1 qeveofa , to jose Saripovcov (Lege

Vocem penultimam, jubentibus τον γαρ δαιμονιου ) μoι η φωνη γέ
MSStis , revocavimus : nihil e Yovev . Οι μεν ουν πλειους προς
nim erat cauſae, cur eam prae- ognu xai WOTTE DEL TI « sSavtos, ĉuov
termitterent editores. Idem. ουκ εν επιτηδειω καιρώ , όρμησαν
Fugeretque cum ipfo Lachete ] τες ευθειαν εβαδισαν , ολιγοι δε
Antifthenes quidem Cynicus.So- , τινες επεσθησαν (Leg έπεισθησαν)
cratem in ifta pugna τα αριστεια και την εναντιαν έμοι συναπετρα :
doc3eu ſcripfit ; revera tamen ποντο , οίκαδε δε πορευομενοι Bisu
αμα τους πολλοις άσχημονως εφευ- θητεν τους δε άλλους ήκων τις εξ
γεν , αι ex Herodoto recte tra- αυτων παντας εφη απολωλεναι εις
dit Athenaeus lib . v. p. 215. gop toug in TecS ÈUTTETELV TWY TO
Vide ſis, inter alios, Ariftidem hepeowu ÈTSOCULOVTOS της δευξεως
Tom. III . pagg. 120, 324.! Idem . etc. Ejusdem rei memoriam ſer .
Eadem , qua ceteri , fugere vavit Plutarchus de Socr. genie
roluit ) Perſonatus Socrates pag. 581. D. Idem .
LIBER I, 54. 55 . 141
tatum inciderunt. Permulta conlecta ſunt ab

Antipatro , quae mirabiliter a Socrate divinata
funt; quae praetermittam : tibi enim nota ſunt ,
mihi ad commemorandum non neceffaria. Illud
tamen ejus philofophi magnificum ac paene divi
num , quod , cum inpiis fententiis damnatus effet,
aequiſſimo animo ſe dixit mori : neque enim do
mo egredienti , neque illud ſuggeſtum , in quo.
cauſam dixerat, adſcendenti, lignum fibi ullum ,
quod conſueſſet , a Deo quaſi mali alicujus in
pendentis datum .
Equidem ſic arbitror , etiam fi multa fallant55
eos , qui aut arte aut conjectura divinare vide
antur , eſſe tamen divinationem : homines autem
ut in ceteris artibus , fic in hac poffe falli. Poteſt
accidere , ut aliquod fignum dubie datum , pro
certo ſit acceptum : poteſt aliquod latuiſſe, aut
ipſum , aut quod elfet illi contrarium . Mihi au
tem ad hoc, de quo diſputo , probandum ſatis eſt ,
non modo plura , ſed etiam paucibra , divine
praeſenſa et praedicta reperiri . Quin etiam hoc
non dubitans dixerim : ſi unum aliquid ita fit,
Permulta collecta ] Sic le- unde congeſta non inepte fece

gendum conjecit P. Victorius ris. Davies.
lib. X. Var . lect, cap. 7. reci Neque enim domo' egredienti ]
pitque Lambinus et Aldus Ne- Socrates apud Platonem in Apo
pos. nam priores conjecta : quod log. pag. 368. F. 'Eros de CUTE
et in omnibus noftris mff, Gru» εξιoντι έωθεν οίκοθεν ήναντιωθη το
terus. του Θεου σημειον , ούτε ηνικα ανε
Ibid. Permulta conlecta ſunt] Baivov ÈvrOU FOL ÉTTE TO δικαστηριον..
Sic optime Cantab, et Reg, pro Et pag. 369. C. 'Evon Sydov & oto
varia lectione , quemadmodum τουτο , ότι ήδη τεθνάναι και απηλ.
primus emendavit Pet. Victorius dax doci Tipaylątwv Beation vv pare
Var.Lect. lib.x.6.7. Nam Parif. docc TAUTI xerène oudousu ette
Med. Balliol. omnesque Codices, TgEUVE το σημείον . Davies,
quos'jexcuſfere viri docti , con Cap . ss . Ši unum aliquid ita
jecta perperam repraeſentant; fit praedictum ) Haec Cratippi
142 DE DIVINATIONE
praedictum praeſenfumque, ut , cum evenerit,

ita cadat ut praedictum fit, neque in eo quic
quam calu et fortuito factum efle appareat, elle
certe divinationem , idque eſſe omnibus confi
tendum . Quocirca primum mihi videtur , ut
Polidonius facit , a Deo , de quo fatis dictum eſt,
deinde a fato , deinde a natura , vis omnis divi
nandi ratioque repetenda. Fieri igitur omnia
fạtó , ratio cogit fateri. Fatun autem id appello,
quod Graeci eluaquevnv, id eſt, ordinem feriem
que cauſarum , cum cauſa cauſae nexa rem ex ſe
gignat . Ea elt ex omni aeternitate fluens veritas
ſempiterna . Quod cum ita fit , nihil eſt factum
quod non futurum fuerit: eodemque modo nihil
eſt futurum , cujus non cauſas id ipſum efficien
tes natura contineat. Ex quo intellegitur , ut
fatum ſit non id , quod ſuperſtitioſe, ſed id quod
phyſice dicitur , cauſa aeterna rerum , cur et ea
quae praeterierunt , facta fint , et quae inſtant,
fiant, et quae ſequuntur, futura ſint. Ita fit,
ut obſervatione notari poffit , quae res quamque
cauſam plerumque conſequatur , etiam fi non
ſemper : nam id quidem difficile eſt adfirmare.
fuit opinio , cajus argumenta cap . 12. et Aeg. Menagium ad

vide ſupra cap . 32. Davies. Diogenis Laertii lib . y.1 . $ . 149.
Út Pofidonius facit ] Adi Idem .
quae diximus ad lib . II. cap. XI , Et quae ſequuntur ) Forſan
Idem . et quae ſequentur , futura fint,
Ordinem feriemque caufa . ld certe congruentius videtur .
rum ] Haec erat Stoicorum Idem .
defnitio . Plutarchus) de Plac. Ut obſervatione ] Vulgo ut
Philof. lib . I. c. 28. Oi Ermixos et obſervatione ; ſed conjun
( είμαρμενην λεγουσιν ) ειρμον αι- ctionem illam, hoc in loco
TIWY , TOUTESTI TRZY MOGU Èrlouw- prorſus inutilem , recte prae
deow a TapocSaror. Adi ſis Fuſt. termittunt Pariſ. Med . Reg.
Lipfium Phyſ. , Stoicae lib . 1. Cantab, et Ven . 1471. Idem ,
LIBER I , 55. 58. 143
Easdemque cauſas veriſimile eſt rerum futurarum

cerni ab his , qui aut per furorem eaś aut in
quiete videant.
Praeterea cum fato omnia fiant, (id quod 56
alio loco oltendetur) ſi quis mortalis poflit eſſe
qui conligationem cauſarum omnium perſpiciat
animo, nihil eum profecto fallat: quienim teneat.
cauſas rerum futurarum , idem neceſſe eſt omnia ,
teneat quae futura lint. Quod cum nemo facere,
nifi Deus , poffit; relinquendum eſt homini , ut
fignis quibusdam conſequentia 'declarantibus fu
tura praefentiat: non enim illa quae futura ſunt,
ſubito exiſtunt ; ſed eſt quali rudentis explicatio ,
fic traductio temporis niliil novi efficientis et pri
mum quidque replicantis . Quod et hi vident,
quibus naturalis divinatio data eſt ; et hi , quibus
* curſus rerum obſervando notatus eſt : qui etſi
cauſas ipſas non cernunt, ſigna tamen cauſarum
et notas cernunt : ad quas , adhibita memoria et
diligentia , ex monumentis fuperiorum efficitur
ea divinatio quae artificioſa dicitur , 'extorum ,
fulgurum , oitentorum fignorunque caeleſtium .
Non elt igitur ut mirandum ſit, ea praeſentiri a
Verifimile eft ] Ordinem ver Sic traductio temporis nihil

borum et fententiain fecuti, lic novi efficientis et primum quida
emendavimus , cum antea veri- que replicantis ] Si recte ju
fimiles legeretu: P. Manu- dico , commodius refcribatur,
cius. fic traductio temporis : nihil
Cap. 56. Si quis mortalis novi efficit et primum quidque
poffit effe ] Haud aliter editio replicat. Idem .
Victorii, cui accedit Pithoei Non eft igitur ut mirandum
liber , et quatuor Pall, et Wo fot ] Si hic locus emendatus eſt,
werianus. Publicati, fiquis mo ita dictum a Cicerone , non eſt
do talis poffit effe. GRUTERUS. ut , ut ab Horatio in Epiſt. ad .
Ibid. Codicibus Gruterianis ac- Iccium ,
cedunt Pariſ. Reg. Med . Balliol, Non eſt ut copia major
reliquique noftri. Davies. Ab Jove dönari poffit tibi -
144 DE DIVINATIONE
divinantibus quae nusquam fint : ſunt enim

omnia , ſed tempore abſunt. Atque ut in ſemini
bus vis ineft earum rerum , quae ex his progi
gnuntur: fic in cauſis conditae ſunt res futurae,
quas effe futuras aut concitata mens , aut ſoluta
fomno , cernit ; aut ratio , aut conjectura prae
ſentit . Atque ut hi qui ſolis et lunae reliquorum
que liderum ortus , obitus, motusque cognorunt,
quo quidque tempore eorum futurun lit, multo
ante praedicunt: fic qui curſum rerum evento
rumque conſequentiam diuturnitate pertractata
notaverunt, aut ſemper , aut , fi id difficile eſt,
plerumque ;. quod fi ne id quidem conceditur,
nonnumquam certe , quid futurum ſit , intelle
gunt. Atque haec quidem , et quaedam hujus
modi argumenta , cur fit divinatio , ducuntur a
fato .
57 A natura autem alia quaedam ratio eſt; quae

docet, quanta fit animi vis ſejuncta a corporis
ſenſibus: quod maxime contingit aut dormienti
bus , aut mente permotis . Ut enim Deorum
et a Graecis, aux &OTI Órws. ſcriptores, Si mei tamen arbi

Quod fi aliter a Cicerone fcri- trii res eſet , potius legerem
ptum eſt, ita fcriptum eſt Non diuturna pertractatione ; nam
eft igitur cur mirandum fit,, ſimili modo loqui ſolet noſter.
feu, non eſt igitur quod miran- Supra cap . xlix. Adfert autem
dum fit etc. Lambinus. vetuſtas omnibus in rebus lon
Ibid. Non eſt igitur , ut mi- ĝinqua obſervatione incredibi.
randum ſit ] Tolle ut , item lem ſcientiam - cum quid ex
fit , nihil tainen defuerit ſen- quoque eveniat , et quid quam .
tentiae . Gruter . que rem fignificet , crebra ani
1 Diuturnitate pertractata ] madverſione perſpectum eſt.
Quae fit hujusce QPOEwe mens , Et lib . II. cap. xl. Artificiofum
ego fane non intelligo ; niſi for. conſtare partim ex conjectura,
fan velit Cicero diuturnitatem partim cx JOBSERVATIONE DIU.
TURNA Adi fis et c . XII ,
fuiſſe pertractatam , lectis com
mentariis , in quibus eventorum Davies ,
longam ſeriem tradiderint varii
LIBER I , 57 . 145
animi ſine oculis , ſine auribus , fine lingua len

tiunt inter fe quid quisque ſentiat ; ex quo fit ut
homines , etiam cum taciti optent ' quid aut vo
veant, non dubitent quin Di illud exaudiant ;
fic animi hominum , cum aut fomno foluti vacant
corpore , aut mente permoti per fe ipfi liberi in
citati moventur, cernunt ea , quae permixti cum
corpore animi videre non pollunt. Atque hanc
quidem rationem naturae difficile eſt fortaſſe tra
ducere ad id genus divinationis , quod ex arte
profectum dicimus: ſed tamen id quoquerimatur,
quantum poteſt. Polidonius effe cenfet in natura
ſigna quaedam rerum futurarum . Et enim Ceos
Cap. 57. Å ut menté permoti ) cum effe cenfet; quod longe

Quid ſint animni hominum melius; Pariſ: id quodque ri.
mente permoti, me quidem fu- matur , quantum poteſt. Forfan
git : faltem loquendi ratio per id quisque rimetur , quantum
eſt incommoda. Reſcribendum poteft. Davieść
videtur , aut in mente PERMO • Ut enim Ceos ) Particulae ut
Tis per ſe ipfi liberi incitati non video quid reſpondeat.
moventur Ita Sane ſenſus ex- Omnino in Ciceronis Scriptis
Surgit rei congruus. Davies. non nulla deprehenduntur,
Permitti cum corpore animi] quae non eſt quo referantur :
Nihil muto , neque mutandum ſed utrum id ſcriptoris an li
cenfeq : fuit tamen , cum dictio . brariorum vitio ſit aſſignandum
nem animi crederem abundare. ignoro . Hic quidem unius li.
P. Manucius . terae mutatione reſtitui poterit,
Id quoque rimatur , quantum etenim Ceos. P. Manucius.
poteſt. Poſidonius effe cenſet ] Ibid . Ut enim Ceos ) Poffent
Sic , edidere Victorius et Gru . deleri line damno fententiae
terus, nec abeunt plerique Co- voces duae priores , ut enim .
dices ; niſi quod eorum non P. Manutius mutat : Etenim
nulli, ordine verborum mutato, Ceos. Scripti noſtri nihil va«
repraeſentent, id quoque, quan- riant. Gruter.
tumi poteft , rimatur. Mihi ta : Íbid. Et enim Ceos accepimus
men perſuadere, non , poffum , 'ortuin Caniculae ) Vulgo ut
quin vitio laborent verba. Vetti enim ; fed nos Paulli Manucii
editi dant , id quoque rimatur, conjecturana recepimus, quam
quantum poteſt , Poſidonius, res ipſa poſtulat, et MSStorum
10
146 DE DIVINATIONE
accepimus ortum Caniculae diligenter quotannis

ſolere fervare , conjecturamque capere , ut fcri
bit Ponticus Heraclides , falubriſne an peſtilens
annus futurus ſit : nam fi obſcurior et quaſi cali
ginoſa ſtella extiterit , pingue et concretum eſſe
caelum ; ut ejus adſpiratio gravis et peſtilens
futura lit: ſin inluſtris et perlucida ſtella appa
ruerit, ſignificari caelum elſe tenue purumque,
et propterea falubre. Democritus autem cenſet
fapienter inſtituiſſe veteres , ut hoſtiarum immo
latarum inſpicerentur exta , quorum ex habitu
atque ex colore tum falubritatis, tum peſtilentiae
ſigna percipi ; nonnumquam etiam quae fit vel
ſterilitas agrorum vel fertilitas futura. Quae ſi a
natura profecta , obſervatio atque uſus agnovit ;
multa adferre potuit dies , quae animadvertendo
notarentur : ut ille Pacuvianus, qui in Chryſe
phyficus inducitur , minime naturam rerum co
gnoſſe videatur:
Reg. et Cantab . firmat auctori: cum redditur ortu,

tas, Ceos Vero κατ' ενιαυτον Montis ab excelfo Specular .
μεθ' οπλων επιτηρειν του Κυνος , tur vertice Tauri,
και θυειν αυτω tradit Scholiaftes Eventus frugum varios et
Apollonii Rhodii ad lib . II, 500, tempora dicunt,
528. ubi late narratur hiſtoria, Quaeque valetudo veniat, con .
quae rei dedit originem . Ean cordia quanta etc.
dem referunt Diodorus Siculus Verba ſunt Manilii lib. I. pag.
Bibl. lib . 1v. pag . 281. Hyginus 13. Davies.
Poët. Aſtron , lib. II. cap . 4. alii . Obfcurior et quaſi caligino
qu ' . Vide Cl. Salmafium Exer- fa ] Male vulgo obſcurior quafi
cit . Plin . pag. 144 . Pari modo caliginoſa , quod tuliſle viros
RATO TYU TINTON TOU dotpou (Ca- eruditos miror ; cum in parte
niculae) ανατολης , σημειούμεθα ' periodi , quae hnic eft αντιστρο
( nos Aegyptii) ERE THOUTWY TWY Pós , fit illuftris et perlucida.
εν τω ενιαυτο μελλοντων τελεισ- Nos tamen non conjecturae
goud , nt ait Horus Apollo Hier. noſtrae , fed fidei Codicum Reg.
3. Quin et et Cantab. obſecuti fumus,
Hanc qui furgentem , primo Idem .
1
LIBER 1 , 57. 147
Nam iſtis , qui linguam avium intelle

gunt,
Plusque ex alieno jecore fapiunt, quam ex

fuo,
Magis audiendum , quam auſcultandum

cenſeo.
Cur quaeſo ? cum ipſe, paucis interpofitis ver

fibus , dicas fatis luculente :
Quicquid eſt hoc , omnia animat, format,

alit , auget , creat,
Sepelit, recipitque in fefe omnia , omnium

que idem eft pater ;
Indidemque eademque oriuntur de integro ,

atque eodem occidunt.
Quid eſt igitur , cum domus ſit omnium una , ea
cus
Dicas fatis luculente ] Vul- igitur cur , cum domus.
gata lectio , dicat. ſed alterum ii ; ubi vocem quartam abun
exſtat in S. Victoris, in Pith. dare ſatis patet. Nos igitur
in pall. in edit. Victorii. eam , jubentibus MS& tis , Reg,
Gruter . et Cantab, delevimus ; ac ita fa
Indidemque eadem quae ori. ciendam putavit Aldus nepos.
untur ) Gulielmius eaſtigat, In- Mundum vero , domum effe
didemque eademque oriuntur Deorum hominumque, non raro
etc. Idem . docent Auctores. Maximus
Ibid . Indidemque eademque ] Tyrius Diff. xix . %. 6 .
Vulgo indidemque eadem , quae . ουτος θεων XO!
εις DEWY
Qútos kis και ανθρωπων , ουρα
oriuntur ; Sed ita legi debere, VOS XOC . Yn. Vide ſcriptorem
prout, edidimus , vidit Janus vitae Homericae inter Opuscula
Gulielmius , et ita Pariſ. Balliol. Galeana pag. 339. noſtrum de
ac Reg. diſerte repraeſentant . Legg. lib. I. cap. 7. Lactan
Davies. tium Div. Inſt. lib . II. cap. v ,
Quid eft igitur , cum domus 37, 41. et Juſt. Lipfium Phyſ.
cur ii ] Vulgo quid eft Stoicae lib . II . Diff. 7. ' Idem .
10
148 DE DIVINATIONE
que communis, cumque animi hominum femper

fuerint futurique fint, cur hi , quid ex quoque
eveniat et quid quamque rem fignificet, perſpi
cere non poſſint? Haec habui , inquit , de di
yinatione quae dicerem .
58 Nunc illa teſtabor , non me fortilegos , ne

que eos , qui quaeſtus cauſa hariolentur , ne
pſychomantia quidem, quibus Appius amicus
tuus uti folebat , agnoſcere:
Non habeo denique nauci Marfum

augurem ,
Non vicanos haruſpices, non de circo aſtro

logos,
Non Ifiacos conjectores, non interpretes

Sommům .
Haec habui, inquit ] Ultima Non Aſcrologos de circo,

vox in Reg. et "Cantab . non non vicanos haruſpices.
ésmparet ; et , ut opinor ,' re. Potins reſcripſerim
otius abeft. idem , Non haruſpices vicanos, non
Cap 58. Non habeo denique de circo Aſtrologos.
nanci ] Sic quidem omnes codd. Et ita laudat Chr. Wafius de
fed noſtri mfl. plane, non ab Senar. cap xvi . p .233. Metrum
eodem ſanci. Gruter. ' quidem fatis eſt concinnum
: Ibid . Non habeo denique ( quod in Voffiana ratione ft
rauci ) Gruteriani noftrique ſecus ) ſi modo Aferologus apud
MSSti , non ab eodem fanci vel veteres ſecundam fyllabam de
fanſi ; qui faciunt ut legendum tur produxiſſe. Nec obftat
éredam non habeo dein nauci . fane , quod corpo dogov dicunt
Eo certe trahit ductus littera. Graeci: pariter enim iis eſt
jum. Davies. Apologos , prima tamen apud
Non vicanos harufpices ) G. Terentium ſaepe ft longa Idem .
5. Voffius ad fragm . Trag. pag . Non Ifiacos conjectores, non
28. hunc verſum fic refingit. interpretes fomniumu] G..
LIBER I , 58. 1 149
Non , enim funt hi aut fcientia aut artę di

vini ,
Sed ſuperſtitiofi vates, inpudentesque ha

rioli,
Aut inertes , aut infani, aut quibus egeſtas

imperat :
Qui ſibi ſemitam non ſapiunt, alteri mon

ſtrant viam :
Quibu' divitias pollicentur, .abeis drachmanı
ཁ།ས
ipfi petunt,
De his divitiis fibi deducant drachmam ,

reddant cetera .
Atque haec quidem Ennius , qui paucis ante ver

libus effe Deos cenſet, ſed eos non curare opina
Voffius ad Fragm . Tragic. p . vult etiam G. J. Voffius ad

28. legit Fragm, Tragic . p. 28. Gulielmio
ſane non acceſſerim , cui hic
Non Ifiacos conjectores ,
non Ennii verſus Ted interla ,
fomniûmque interpretes.
cutio Quinti videbatur : imper
Nihil autem muto , cum ſecun- fectus enim eſt, eo non addito,
da fyllaba vocis interpretes Poëtae ſenſus. Davies.
corripi queat ; prout Homerus
Esre Deos cenfet ] Ennii ver
Iliad. II, 857. Gudpornto priore fus hic fe habent
brevi poſuit. Idem .
Non enim ſunt ii aut etc. ] Ego Deum genus eſſe ſemper
Gulielmio verſus iſte habebatur dixi et dicain caelitum :
non verſus, ſed interlocutio Sed eos non curare opinor ,
Quinti. Gruter . quid agut humanum ge
Ibid . Non enim funt hi aut nus ;
Scientia aut arte divini ] Lego Nam fi curent , bene bonis
Non enim funt | hi aut arte | fit, male malis ; quod nune
divini aut fcientia . Sic fere abeft.
150 DE DIVINATIONE
tur , quid agat humanum genus . Ego autem ,

qui et curare arbitror , et monere etiam , ac
multa praedicere ; levitate, vanitate , malitia ex.
clufa , divinationem probo. Quae cum dixiffet
Quintus, Praeclare tu quidem , inquam , pa.
ratus
Defunt pauca quaedam .
Hic extat lib . III. N. D. cap. 32. bent malitia excluſam diving.
jlli vero lib. II. de Div. c. 5o. tionem , quod revocandum cen.
Vide Lactantium Div. laſt. lib . fuit Janus Gruterus. Imme.
v. cap. x , 12. et Manilium rito quidem et praeter men.
Jib. IV , 94. ſeqq. Davies, tem Ciceronis. Certe vulga.
Excluſa, divinationem ] Pall. tam , lectionem ( quam Sagaci
omnes ut et vulgati a Victorio, conjectura primus eruit Hadr,
exclufam divinationem , quod Turnebus Adverſ , lib . y. cap. 23.)
forte revocandum . Gruter, MSSti Pariſ. Reg. et Gantali.
Ibid Malitia excluſa ] Pall. exhibent. Davies,
Med . Balliol. et Victor. ha
i
-
251
M. TULLII CICERONIS
DE
DI V Ι Ν Α Τ Ι Ο Ν Ε
LIBER SECUNDUS .
UAERENTI
Qusr t mili multumque et diu cogitanti, 1
quanam re poffem prodeſſe quam plurimis , né
quando intermitterem confulere reipublicae ;
nulla major occurrebat, quam ſi optumarum ar
tium vias traderem meis civibus : quod compluri
bus jam libris me arbitror conſecutum . Nam et
cohortati ſumus , ut maxume potuimus , ad plii
loſophiae ſtudium eo libro qui eſt infcriptus Hor
tenlius: et quod genus philoſophandi minime
adrogans, maxumeque et conſtans et elegans
arbitrarernur , quatuor Academicis libris often
dimus. Cumque fundamentum eſſet philoſophiae
poſitum in finibus bonorum et malorum perpur
gatus eſt is locus a nobis quinque libris, ut, quid
a quoque et quid contra quemque philoſophum
diceretur ,, intellegi poffet. Totidem ſubſecuti
libri Tuſculanarum disputationum , res ad beate
Cap . 1. Quaerenti mihi mul. Nonnullis placet pertractatus. ir ,

tumque et diu cogitanti ] Pariſ. At valgatam lectionem fervant
Quaerenti multum et diu cogi. Codices M$Sti ; nec temere
tanti mihi. Igitar, ordinè ver- mutari debet iſta locutio Me .
borum mutato , legerim quae- taphorica : fimiliter enim lo
renti multumque et diu cogi- cum orationis perpurgatum
tanti mihi, Davies. fuiſſe dixit pro Murena cap. 26 .
Perpurgatus eft is loens ) ' Ident,
ONE
NATI
152 DE DIVI
vivendum maxume neceſſarias aperuerunt : pri

mus enim eſt de contemnenda morte ; ſecundus
de toleranda dolore ; de aegritudine Jenienda
tertius; quartus de reliquis animi perturbationi
bus; quintus eum locum complexus eft qui totam
philofophiam maxume inluſtrat: docet enim , ad
beate vivendum virtutem ſe ipſa effe contentam ,
Quibus libris editis , tres libri perfecti ſunt de
natura Deorum , in quibus omnis ejus loci quae
ſtio continetur: quae ut plene ellet cumulateque
perfecta , de Divinatione ingrelli fumus his libris
Icribere; quibus (ut eſt in animo) de fato fi ad
junxerimus , erit abunde ſatisfactum toti huic
quaeſtioni. Atque his libris adnumerandi ſunt
ſex de Republica , quos tunc ſcripſinus cum gu
bernacula reipublicae tenebamus : magnus lacus
philofophiaeque proprius , a Platone , Ariſtotele,
Theophraſto , totaque Peripateticorum familia
tractatus uberrime. Nam quid ego de Conſola
tione dicam ? quae mihi quidem ipliſane aliquan
tum medetur ; ceteris item multum illam profu
turam puto, Interjectus eſtétiam nuper liber is,
Quibus libris editis ) Vulgo voculae, Sie apud noſtrum de

quibus rebus editis. Sed mihi Offic , lib. I. cap . 4. Principio
fequendus videtur Med. qui fic generi animantium omni eſt a.
dat ut edidimus, Davies, natura tributum , ut ſe, vitam,
Satisfactum toti ] Pariſ, sar corpusque tueatur Commu.
tis totum facti. Lege Satis toti me anțem animantium omnium
factum huic quaeſtioni. Idem , eft conjunctionis appetitus. Leg.
Ceteris item multum ) Cum item ; res enim enumerat Cice.
fuperius dixerit, quae mihi quis ro , quae cunctis competunt
dem ipfi fane aliquantum medes, animalibus, Iden ,
tur, hic omnino legendum , ce Interjectus eſt etiam nuper
teris autem multum illam pro , liber is ] Vocabulum liber ad
futuram puto : alioquin enim didimus , fecuti mſl. et editio
vitioſa eſt oratio . Alibi quoque nem Victorii . fupra etiam iis
confulae funt a Librariis hae dem volentibus ſcripſimus, mula
LIBER II , I. 2 , 153
quem ad noſtrum Atticum de Senectute mifimus.

In primisque , quoniam Philofophia vir bonus
efficitur et fortis, Cato noſter in horum librorum
numero ponendus eft. Cumque Ariſtoteles item
que Theophraſtus, excellentes viri cum lubtili.
tate tum copia , cum philofophia dicendi etiam
praecepta conjunxerint ; noltri quoque oratorii
libri in eundem numerum referendi videntur,
Ita tres erunt de Oratore : quartus, Brutus :
quintus, Orator,
Adlnıc haec erant : ad reliqua alacri tende. 2
bamus animno ; ſic parati, ut , nifi quae cauſa
gravior obſtitiſſet, nullum philoſophiae locum
effe pateremur qui non Latinis literis inluſtratus
pateret. Quod enim munus reipublicae adferre
majus meliusve poſſumus , quam fi docemus at
que erudimus juventutem ? his praeſertim mori
bus atque temporibus, quibus ita prolapſa eſt,
ut omnium opibus refrenanda ac coërcenda fit.
Nec vero id effici poffe confido, quod ne poſtu
ļandum quidem eſt, ut omnes adulescentes ſe ad.
haec ftudia convertant : pauci utinam ! quorum
tamen in republica late pátere poterit induſtria.
Equidein exhis etiam fructum capio laboris mei,
tum illam profuturam ; cum ſcientiae copia. Leg. fcientia

pronomen, id abeſſet vulgo pu- et copia. Vide nos ad lib . I.
blicatis . ' Gruter . de Divin. cap . 15. Davies.
Cum ſubtilitate , tum copia ) In eundem numerum ] Pariſ.
Copiam vocat id , quod flumen Reg. Med. Balliol. et Aſcenſii
orationis aurcum dixit lib . II, editio dant in eundem librorum
Acad . cap . 38. Sic Oratoris numerum : nec hancacceſſionem
cap . I. Nec ipfe Ariſtoteles: Sperno. Idem .
admirabili quadam ſcientia et Cap. 2. Alacri tendebamus )
copia ceterorum lcudia reſtin- Ita S. Victoris et pall. quatuor
xit. Hinc emendari debet Tuſc, unaque editi a Victorio. publi
lib . I. cap. 4. ubi vulgo fertur , cati alii acri. Gruter.
Ariſtoteles vir ſummo ingenio ,
154 DE DIVINATIONE
qui jam aetate provecti in noſtris libris acquie

Icunt : quorum ſtudio legendi meum ſcribendi
ſtudium vehementius indies incitatur : quos qui
dem plures, quam rebar , eſſe cognovi. Magni
ficum illud etiam , Romanisque hominibus glorio
fum , ut Graecis de philoſophia literis non egeant:
quod adfequar profecto , ſi inſtituta perfecero.
Ác mihi quidem explicandae philoſophiae cauſam
adtulit gravis caſus civitatis , cum in armis civi
libus nec tueri meo more rempublicam , nec nihil
agere poteram , nec , quid potius, quod quidem
me dignum eſſet, agerem , reperiebam . Dabunt
igitur mihi veniam mei cives, vel gratiam potius
habebunt, quod , cum effet in unius poteſtate
respublica , neque ego me abdidi, neque deſerui,
neque adfixi, neque ita gelli, quali homini aut
temporibus iratus ; neque porro ita aut adulatus
Quorium ſtudio incitatur : ] mur . Ibi quidem Elienf. habet

In editis Nonii libris , ut et in his libris ; at , ut videtur , eſt
MSto Harlciano , ad vocem ci- Gloſſema. Lactantius, de non
tare ſic laudatur hicce locus: nullis qui contra Chriſtianas
quorum ſtudium legendi non ſcripſerant, lib . V. cap . 4. Cum ,
fcribendi Scudium vehementius praeſente me ac dolente , ſacri
indies citant. Lege meum Scri- legas fuas literas explicaſſent.
bendi ſtudium citat. Ve. Et cap . xix , 15. Suae illos ao
rum ſcripturam , quam prae ſe ſuorum literae coarguant. Au.
ferunt Ciceronis Codices , No- guſtinus Retract. lib. I. cap. 4 .
niana meliorem cenſeo . Dav. Hoc recolendum , ubicunque iſta
Vehementius indies incitatur] locutio in mei's literis invenitur.
Nonius legit citatur, in verbo Iterum lib . II. cap. 10. Hono
citare. Lambinus. ' rifice objurgans, quod oppugna.
Graecis de Philofophia lite rem literis illam Haerefim . Vi
ris ] Literae libros denotant. 'de fis etiam capp. 22 , 39. ac
Noſter de Fin . lib . I. cap . 4. 7. F. Gronovium ad Livii lib.
Nos autem hanc omnem quae vi . cap. 1. Davies,
ſtionem - fere a nobis expti In unius poteftate ) Julien
catam effe his literis arbitra- Caefarem dieit. Idem .
LIBER II , 2. 3. 155
aut admiratus fortunam ſum alterius, ut me meae

poeniteret: id enim ipſum a Platone philofophia
que didiceram , naturales, eſſe quasdam conver
liones rerumpublicarum , ut eae tum a principi
bus tenerentur, tum a populis , aliquando a fin
gulis. Quod cum accidiffet noſtrae reipublicae ;
tum priſtinis orbați muneribus haec ſtudia reno
vare coepimus, ut et animus moleſtiis hac potif
ſimum re levaretur , et prodeſſemus civibus no
ſtris , qua re cumque poſſumus. In libris enim
fententiam dicebamus , concionabamur , philo
fophiam nobis pro reipublicae procuratione lub
ſtitutam putabamus. Nunc, quoniam de rep
blica conſuli coepti ſumus, tribuenda eſt opera
reipublicae , vel omnis potius in ea cogitatio et
cura ponenda : tantum huic ſtudio relinquendum , 1
quantum vacabit a publico officio et munere,
Sed haec alias pluribus: nunc ad inſtitutam dis
putationem revertamur.
Nam cum de Divinatione Quintus frater ea z
differuiffet quae ſuperiore libro Icripta ſunt , fa
tisque ambulatum videretur, tum in bibliotheca,
quae in Lyceo eſt , adſedimus. Atque ego , Ac
curate tu quidem , inquam , Quinte, et Stoice
Stoicorum ſententiam defendiſti: quodque me
Me mere poenitoret ] Nempe - Eπει γενομενω παντι φθορα

fortunae. Janus autem Grute és710 , ovda TolaUTM žuotaris Toy
rus edidit ,me mei , repugnanti . TOUTO MEYE4 Xporov , odda du
bus noſtris M$ Stis, ac veteribus Snoetxi. Quae ſequuntur hanc
editis , Idem . in rem plura, legas apud ipfum
A Platone] Lib. viii . de Rep . Scriptorem . Idem ..
pag . 492, Πασα πολιτεια μετα Conſuli coepimus } Veneti,
βαλλει εξ αυτου του έχοντας τας confuli coepti fumus, Quae
αρχος, όταν εν αυτω τουτω στασις 6gura et alibi reperitur in
έγγενηται , μονοφωντας δε , κάν Γιipis Ciceronis , Camera:
πακν ολιγον ή , αδυνατια κινηθηνοα rigs .
156 DE DIVINATIONE
maxume delectat, plurimis noſtris exemplis ufus

es , et his quidem claris et inluſtribus. ' Dicen
dum mihi igitur eſt ad ea quae funt a te dicta, fed
ita , nihil ut adfirmem ; quaeram omnia , dubitans
plerumque et mihi ipſe diffidens: fi enim aliquid
certi haberem quod dicerem ; ego ipſe divinarem ,
qui effe divinationem nego. Et enim me movet
illud , quod in primis Carneades quaerere fole
bat , Quarumnam rerum divinatio eltet : earumne
quae lenſibus perciperentur ? At eas quidem
cernimus , audimus , gultamus , olfacimus , tan
gimus. Numquid ergo in his rebus eſt, quod
proviſione aut permotione mentis magis quam
natura ipfa lentiamus? aut num nefcio qui ille
divinus , fi oculis captus fit ut Tireſias fuit, pol
fit, quae alba ſint , qnae nigra , dicere ? aut, fi
furdus lit , varietates vocum aut modos noſcere ?
Ad nullam igitur earum rerum , quae ſenſu acci
piuntur , divinatio adhibetur. Atqui ne in his
quidem rebus , quae arte tractantur , divinatio
Cap . 3. Ego ipfe divinarem ] Ibid . Vulgata lectio non eſt

Quippe ſcientia non diſputantis, follicitanda. Vide ſupra lib. I.
fed divinantis eſt , ut ait La- cap. 40. Davies.
ctantius Div. Inſt. lib . III . cap.
III , 7. Davies. Aut num neſcio qui ille di
Carneades quaerere folebat ] vinus ] Ita eſc" in MSto , cum
Suae diſputationis rationem hau. in impreſſis deſit particula num,
fiſſe videtur Carneades ex iis, , alioqui neceſſaria , ut videtur.
quae de Rhetorica quaerit Socra . Urfinus,
tes apud Pļatonem in Gorgia
pag. 284. D. ſeqq. Idem . Ibid . Aut num nefcio] Vul
Aut permotione ] Nunquam go fecundam vocem praetermit
dubitavi , quin vera fcriptura funt, quam praebuerunt Victor.
fuillet praenotione , de qua illa Urſin . Balliol. et Ven. 1471. Ad
fluxiſſet; neque nunc fane mu- ludit etiam Pariſ. qui dat aut
tare ſententiam poſſum . Camer. enim neſcio etę. Davies.
LIBER II , 3. 4. 157
ne opus eſt. Et enim ad aegros , non vates aut

hariolos , ſed medicos ſolemus adducere : nec
vero qui fidibus aut tibiis uti volunt, ab haru
fpicibus accipiunt earum tractationem , ſed a
muſicis. Eadem in literis ratio eft reliquisque
rebus , quarum eſt diſciplina. Num cenſes éos;
qui divinare dicuntur , pofle reſpondere , Sol
majorne.quam terra lit, an tantus quantus vis
deatur ? Lunaque ſuo lumine an ſolis utatur ?
Sol , luna , quem motum habeant ? quem quin
que ſtellae , quae errare dicuntur ? Nec haec;
qui divini habentur, profitentur ſe eſſe dicturos ;
nec eorum quae in Geometria deſcribuntur, quao
vera , quae falſa lint: lunt enim ea Mathemati
corum , non hariolonim .
De illis vero rebus, quae in philoſophia ver : 4
ſantur, numquid eſt, quod quisquam divinorum
aut reſpondere ſoleat aut conſuli, Quid bonum
fit , quid malum , quid neutr um ?
neutrum Sunt enim
?
haec propria philofophorum . Quid de officio ?
num quis harulpicem conſulit, quemadmodum fit
cum parentibus , cum fratribus, cum amicis vi:
vendum ? quemadmodum utendum pecunia ?
quemadmodum honore ? quemadmodum imperio ?
Ad ſapientes haec , non ad divinos referri Tolent.
Quid ? quae a dialecticis aut phylicis tractantur ;
num quis eorum divinare poteſt, unusne mundus
lit an plures ? quae fint initia rerum , ex quibus
Lunaque fuo lumine] Lunam xdoxns Mewpsas lib. II. p. 199 .

fuo úti lumine, ſtatuerunt Anax. Idem . :
imander et - Antipho : Slem Cap. 4. Haruſpicem conlu
vero‘rndexOUTOV , vraxos Posivetoci, lit ] Vulgo confuluit. Sed le
Pucx quo perfwy Ý ÈAQTTwv , voluit ctionem , quam recepi , ſuippe
Epicurus. Vide Plutarchum de ditarunt Victor. Parif. Med . Bale
Placit. Philof. lib . II. capp. liol. Reg. Cantab . et Ven . 1471 .
21 , 28. et Cleomedem Kve eaque omnino eſt vera . Davies.
158 DE DIVINATIONE
nascuntur omnia ? Phyſicorum eſt iſta prudentia.

Quomodo autem mentientem , quem EVBouevcu
vocant , diffolvas; aut quemadmodum foriti re
fiſtas; ( quem fi neceſſe lit , Latino verbo liceat
Aceryalem appellare : ſed nihil opus eſt; ut enim
ipſa philoſophia et inulta verba Graecorum , fic
Sorites fatis Latino ſermone tritus eſt) ergo haec
quoque dialectici dicent, non divini . Quid?
cum quaeritur , qui fit optumus reipublicae (ta.
tus, quae leges , qui mores , aut utiles aut in
utiles ; haruſpicesne ex Etruria arceſſentur, an
principes ſtatuent et delecti viri , periti rerum
civilium ? Quod fi nec earum rerum , quae ſub.
jectae ſenſibus lunt , ulla divinatio eſt ; nec ea
rum , quae artibus continentur; nec earum , quae
in
in philoſophia differuntur; nec earum , quae
republica verſantur ; quarum rerum fit , nihil
prorſus intellego. Nam aut omnium debet elle,
aut aliqua ei materia danda eſt , in qua verfari
poffit : ſed nec omnium divinatio eſt , ut ratio
docuit ; nec locus nec materia invenitur, cui di
vinationem praeficere poſſimus: vide igitur, ne
nulla ſit divinatio.
Quomodo , aut mentientem ) eſt ea , quam tot Codices ſuaſe

Sic editio Victorii et Pith , et re , lectio . De mentienté et
pal. fec. nam pr. aut ementien- ſorite videas licet Aeg, Mena.
Lem ; tert. autem non mentien. gium ad Diogenis Laertiilib. II.
tem ; quart. aut non mentientem. $. 108. Davies.
vulgati , yuomodo autem , men Ex Etruria arceſſentur) Haud
tientem . Gruter.. aliter pall. quatuor , Pith. S.
Ibid. Quomodo autem men . Victoris , editioque Victorii :
tientem ) Vulgo aut mention- aliae, accerſentut, Gruter.
lem . Pariſ. aut non mentien Ne nulla ) Reg. Balliol, et
tem . At cum Pal. primus de- Aſcenſ, an nulla. Pariſ. a nul
derit aut ementientem ;, tert, et la . Lege an ullaa ,, quemadmo
reliqui noftri, quomodo autem dum Med . exhibet. Davies.
non mentientem , a me recepta
LIBER II , 5. 159
Eft quidam Graecus vulgaris in hanc ſen 5

tentiam verlus,
Bene qui conjiciet, vatem hunc perhibebo

optumum .
Num igitur, aut quae tempeſtas impendeat , va.

tes melius conjiciet quam gubernator? aut morbi
naturam acutius quam medicus , aut belli admi.
niſtrationem prudentius quam imperator , con
jectura adlequetur ? Sed animadverti , Quinte,
te caute et ab his conjecturis , quae haberent ar :
tem atque prudentiam , et ab his rebus , quae
Cap. 5. Eſt quidem Graecus perhibebo optimun ] Alii per

vulgaris ) In MSto eſt quidam hibeto , eodem ſenſu . Graecus
pro quidem . Urfinus. autem eſt verſus Euripidis apud
Ibid. Eft quidam Graecus Plutarchum : Martis potos, 6omas
vulgaris in hanc ſententiam ] Eixafel xochws. Camerarius .
Sic meliores Palatini ed. que Ibid. Vatem hunc perhibebo
Victorii. nam tert. et quart..' optimum ] Eſt a Victorianis,
non habent illud Graecus, ab- item S. Victoris , Pith. Pall.
eſtque 'cod. S Victoris, at Pi: tribus. nam ſec, perhibeo. vul
thoeanus deſtituitur illo vul. gata , perhibeto opt. Gruter.
garis. lectio communis , Eſt Ibid . Bene qui conjiciet ]
quidem Graecus vulgaris etc. Euripidis erat verſiculus,
Gruter. Μαντις άριστος , όστις εικαζει
Ibid . Eft quidam Graecus καλως .
vulgaris in hanc ſententiam ver .
Vide Plutarchum de Oraç. De
ſus ] . Vulgáris in Pithoeano
non legitur: ſed id vocabulum fect . pag. 432. C. Idem de Pye
thiae Orac. pag. 399. A. 'O Mer
otiolum non puto ; fiquidem iſte
- verfus in proverbium ceffit. Α εικαζων καλως, ον άριστον μαντιν
Pall. tert. quart. Parif. Med. Bal kungageuxEV Ý Tapospisca; ixcvooxOP
lidl. et Cantab . abeſt Graecus : πουντι και στιβεύοντι δια των ευλος
ea tamen vox etiam ſententiae you to mahdov duotos ÈGto. Imita.
videtur neceffaria . Ne tamen tur etiam Menander in Theo .
verſus adjectivis oneretur, for phorumena frag. 1 .
fan legendum eft quidam Grae .O TEICTOY YOUv éxwy ,
vis vulgaris etc. Davies, Μαντις τ ’ άριστος εστι , συμβου
Bene qui conjiciet, vatem huno hos otoc. Davies.
16o DE DIVINATIONE
ſenſibus aut artificiis perciperentur , abducere

divinationem ; eamque ita definire , Divinatio
nem elle earum rerum praedictionem et praeſen
/
fionem quae ellent fortuitae. Primum eodem re

volveris : nam et medici et gubernatoris et im
peratoris praeſentio eſt rerum fortuitarum . Num
igitur aut haruſpex aut augur aut vates quis aut
fomnians melius conjecerit , aut'e morbo evalu
rum aegrotum aut e periculo navem aụt ex infi
diis exercitum ; quam medicus, quam guberna
tor , quam imperator ? Atqui ne illa quidem di
vinantis effe dicebas , ventos aut imbres impen
dentes quibusdam praeſentire lignis: (in quo
noſtra quaedam Aratea memoriter a te pronun
tiata ſunt) etli haec ipſa fortuita ſunt; plerum
que enim , non femper eveniunt. Quae eſt igitur,
aut ubi verſatur fortuitarum rerum praeſenſio,
quam divinationem vocas ? quae enim praeſentiri
aut arte aut ratione aut uſú aut conjectura pof
ſunt , ea non divinis tribuenda putas , ſed peri
tis. Ita relinquitur, ut ea fortuita divinari poſ
fint , quae nulla nec arte nec ſapientia provideri
poſſunt: ut fi quis M. Marcellum illum , qui ter
conſul fuit , multis annis ante dixillet naufragio
eſſe periturum ; divinaliet profecto : nulla enim
M. Marcellum ] Noſter de et quinque conſulatus adeptus

fato cap. xiv . Quid enim Spe eft. Hic autem Marcellus , de
etans Deus ipfe diceret Marcel. quo Cicero dicit , naufragio ad
lum eum , qui ter conſul fuit, ipſam Africam periit, paullo
in mari eſſe periturum. Et in anté coepium bellum Punicum
Pifonem cap. xix. M. Marcel- tertium . Epitome Liviana lib.
lus : qui ter conſul fuit- periit 50. Ex tribus legatis , qui ad
in mari, Ubi Afconius ait : Mafiniſjam miſſi fuerant, Clau
Fortaſſe quaeratis , quem dicat dius Marcellus , coorta tempe
Marcellum . Fuit autem nepos ſtate , fluctibus obrutus. Obiit
M. Marcelli ejus , qui bello Pui autem A. W. C. DCIV. Davies.
nic . fecundo Syracufas visit,
LIBER II , 5. 6. 160
arte alia id nec ſapientia ſcire potuiſſet. Talium

ergo rerum quae in fortuna politae ſunt praeſen
fio , divinatio eft .
Poteſtne igitur earum rerum , quae nihil ha- 6
bent rationis quare futurae ſint, elle ulla prae
ſenſio ? quid elt enim aliud fors, quid fortuna,
quid caſuis , quid eventus, niſi cum ſic aliquid
cecidit, fic evenit , ut vel non cadere atque eye.
nire, vel aliter cadere atque evenire potuerit ?
quo modo ergo id quod tenere fit , caeco cafu et
volubilitate fortunae , praeſentiri et praedici po
teſt ? Medicus morbum ingraveſcentem ratione
providet , inſidias imperator, tempeſtates guber
nator: et tamen hi ipli ſaepe falluntur , qui nihil
line certa ratione opinantur: ut agricola , cum
forem oleae videt , bacam quoque fele vifurum
putat : non ſine ratione ille quidem ; ſed non
numquam tamen fallitur. Quod fi falluntur hi,
qui nihil ſine aliqua probabili conjectura ac ra
tione dicunt ; quid exiſtumandum eſt de con
jectura eorum , qui extis aut avibus aut oſtentis
1
Cap . 6. Vel non cadere at- Quid de fortuna ſtatuerint phi
que evenire ] Pall . meliores , loſophi , videre licet apud Plu
hoc eſt, pr , et ſec . nibil horum tarchuin de Placit. lib . I. c. 29 .
habent, neque agnoſcunt mem et Theodoretum Therap . VI .
branae Pithoei . equidem vel ea pag. 87. Davies.
propter fufpecta mihi funt. Volubilitate fortunae ) Liber
Gruter. S. Victoris nobilitate, quod mu.
Ibid. Vel non cadere atque tat in , mobilitate Gulielmius.
evenire ) Haſce voces praeter. Sed malim alterum , firmatum
mittunt Pithoean . Pal. prim . ſec . omnibus Palatinis. Gruter.
et Med, quapropter eas a mala Opinantur : ut agricola ) Su
manu fuiſſe "ſuſpicatus eſt Gru- pervacaneam puto mediam vo
terus. At in reliquis comparent cem : quaprepter lego , opinan.
MSStis , et ſenſui complendo , tur. Agricola, cum florem etc.
funt neceſſariae : quas ob cau- Davies.
fas omnino funt retinendae.
IL
162 DE DIVINATIONE
aut oraclis aut fomniis futura praeſentinnt?

Nondum dico quam haec ſigna nulla fint , hfſum
jecoris , corvi cantus, volatus, aquilae , ftellae
trajectio ; voces furentium , fortes , fomnia , de
quibus ſingulis dicam fuo loco : nunc de univer
fis. Qui poteſt vrovideri, quicquam futurum
eſſe , quod neque caufam habet ullam neque no
tam cur futurum fit ? Solis defectiones itemque
lunae praedicuntur in multos annos ab his , qui
liderum curſus .et motus numeris perſequuntur:
ea praedicunt enim , quae naturae nečellitas per
fectura elt. Vident ex conſtantiflimo motu Lu
nae , quando illa e regione folis facta incurrat
in umbram terrae quae cſt meta noctis , ut eain
obſcurari neceſſe lit : quandoque eadem luna
ſubjecta atque oppofita foli, noſtris oculis ejus
lumen obfcuret : quo in ligno quaeque errantium
ſtellarum quoque tempore futura fit : qui exortus
quoque die ligni alicujus aut qui occalus futurus
ſit: haec qui ante dicunt, quam rationem ſe
quantur , vides.
7
Qui thefaurum inventum iri , aut heredita

tem venturam dicunt , quid fequuntur ? aut in
Siderum curſus et motus ] ATOMEVOU 'H).lov , ut loquitur Ba.
Ita ſolum Pithoeanus. quippe filius Hom . II . pag. 26. Amm.
Pall. qnatudi , cod . S. Victoris, Marcellinus XX, 3. Luna, obje
editioque Victorii non agno- ctu metae noctis in conum defi
fcunt illud curſus et . Gruter . nentis anguſtum , latet parum .
Ibid , Siderům curſus et mo per umbrata , Boëtius Conl.
tus ] Omiſſis reliquis, fiderum r.
lib. iv. Met 5.
motus exhibent Pariſ . Med. Reg. Palleant plenae cornua Lunde
Balliol . Pail. quatuor , et editio Inſecta metis noctis opacal .
Victoriana . Voces tamen has Vide ſis Ambrofium Haxaëri.
agnofcunt Pithoean , et Aſcenſ. lib. iv. cap. III, 11. et Leonem
ac ob id quod fupra dixi I , 19. Allatium in Euſtachii Hexaëm .
eas non facile deleverim . Dav. pag. 13 Idem .
Quae eft meta noctis ] Nam Cap . 7. Qui thefaurum in
nox eſt oxidová Tys yrs , anexpue ventum iri ) sie legendum elle
LIBER II , 7 . 163
qua frerum natura ineſt , id futurum ? Quod fi

haec eaque quae ſunt ejusdem generis , habent
aliquam talem neceſſitatem ; quid eſt tandem ,
quod cafu fieri aut forte fortuna putemus? nihil
enim eft tam contrarium rationi et conſtantiae
quam fortuna; ut mihi ne in Deum quidem can
ratio pervincit , libris omnibus Dominum migraturum , et de

reclamantibus. Lambinus. vinculis corporis LIBERANDUM ,
Ibid. Qui thefaurum inven- Ita per faepe loquitur , fcriptor
turum ] Subintellige, alicujus, elegantiſſimus , Sulpicius Sever
vel aliquem , inquit Gulielmius. rus. Vide ſis H. S. lib . I. capp. 42
Làmbinus quamvis libris omni- 6 , 8, etc. Davies.
bus reclamantibus repofuit , Quodfi haec eaque quae funt
inventum iri. Gruter . ejusdem generis ] Eſt ab edit.
Ibid . Qui thefaurum inven- Victorii, alluduntque et pall. et
tum iri ] Vulgo inventurum : Gulielmiani. vulgatur paſſim ,
quod hoc in loco nullum párit quod fi ea , quae funt ejusdem
Tenſum , ' licet id Tupplementis cet. Gruter.
nefcio quibus munire.conatus Habcnt aliquam talem necel
fit Gulielmius. Multo melior fitaten ). Lego habent aliquam
'eſt Lambini conjectura, cui pla- tamen neceffitatem ; quod et
cec inventum iri : nec eam re Amicus ſibi videri moquit.
cipere dubitavimus . Reg. et Davies.
Cantab. inveniendum repraeſen Aut fortè fortuna putemus ]
tant : fed ita loqui non folitus Balliol. habet fortunaque. Sed
eſt Cicero , licet apud alios Reg. et Cantab. repraeſentant
ſcriptores hujusmodi locutio. fortunave. Supra cap. vi. Quid
naim non deſint exempla. Cae- fors , quid fortuna , quid caſus.
far lib . I. B. C. c. 71. Movė- Sic igitur reponi poffit, licet
batur etiam miſericordia ci- alioqui bene fe habeat vulgata
vium , quos interficiendos vide lectio . Idem .
bat. Lactantius de Mort. Perfs Nė in Deum quidein 'cadere
cap . XI, Cum autem malum videatur) Ad hunc locum reſpi
( facere decreviſſet,) quoniam id cit Auguſtinus C. D. lib . v . c. 9 .
reprehendendum fciebat ; in Sextus Empiricus adv.Mathem .
confilium multos advocabat, pag. 117. Ei 8 tv rois tuxngaus
ut aliorum culpae adfcribere- ( ποίησονται τας προαγόρευσεις )
cur , quicquid ipfe deliquerat. oduvetov TiênonyyeA2VT MOTO
Hieronymus in vit, Hilarionis τα γαρ τα τυχηρως γινομενα” των
P. 90. ed. Bened . Jam ve ad DOTATWY xocu da dote claws # **
II
164 DE DIVINATIONE
dere videatur , ut fciat , quid cafu et fortuito fue

turum fit. Si enini fcit , certe illud eveniet: lin
certe eveniet , nulla fortuna eſt : eſt autem for
tuna : rerum igitur fortuitarum nulla praeſenſio
eſt. Aut ſi negas eſſe fortunam , et omnia , quae
fiunt quaeque futura ſunt, ex omni aeternitate
definità dicis eſſe fataliter ; muta definitionem di
vinationis , quam dicebas praeſenfionem eſſe re
rum fortuitarum . Si enim nihil fieri poteſt , nihil
accidere , nihil evenire, niſi quod ab omni aeter
nitate certum fuerit elle futurum rato tempore ;
quae poteſt eſſe fortuna ? qua fublata , qui locus
eſt divinationi? quae a te fortuitarum rerum eſt
dicta praeſenſio : quamquam dicebas , omnia,
quae fierent futurave eſſent, fato contineri.
Anile ſane et plenum ſuperſtitionis fati nomen
ipſum ; ſed tamen apud Stoicos de iſto fato multa
dicuntur, de quo alias : nunc quod neceſſe eſt.
βαινοντων ουκ έστιν εστωσαν ποιεί » pter 'vocabulum , quod non inre
69x thu a posyopevov . Noti ſunt, vera confuevit intelligi. Recte
qui eam , quam Cicero tuetur, Maximus Tyrius Diſl. xix. 9. 9.
fententiam temporibus hifce no- 'Εοικε δε και ταυτι τα ονοματα
ſtris aperte defenderunt. Idem . (ucina , Tengwhern , aliaqué.ſimi
Anilis fane plenium fuper / ti- lia ) είναι μοχθηριας ανθρωπινης
tionis ] Sic legendum putant, tu nuo TOCTPpo , avevTWA
anilis Jane plenum fuper/titio- αυτης την αιτιαν τω δαιμονιώ και
nisi non , ut vulgo , anile fane Toes Mongoiss xol, Tocis Epurwow .
et plenum ſuperſtitionis , fati Recte etiam Salluſtius de Diis
nomen ipſum . Lambinus. et Mundo cap. xi . pag . 261.
Ibid. Anile fane et plenum 'Aδικιας τε και ασελγειας εκ της
fuper/titionis fati nomen] Ηanc ειμαρμενης διδοναι, ήμας μεν αγα
lectionem retinent omnesMSSti, θους , τους δε θεους ποιειν εστι και
nec idoneam fane caufam video , xovs. Vide quae diſſerit Qeno•
cur mutetur : nam anile quidem , maus apud Eufebium Praep.
vanum et Stultum eſt Fati no- Evang. lib. vi. cap : 7. et apud
men , Fati nomen , inquit Au- Theodoretum - Therap . vi . pag.86.
suſtinus lib . V. C. D. cap . 9. Davies,
nos abhorremus, praecipus pro.
LIBER II , 8. 165.
Si omnia fato ; quid mihi divinatio "prodeſt ?

Quod enim is , qui divinat , praedicit, id vero
futurum eſt: ut ne illud quidem ſciam quale fit,
quod Deotarum , familiarem noſtrum et neceſſa
rium , ex itinere aquila revocavit : qui niſi re
vertiſfet, in eo conclavi ei cubandum fuiſſet quod
proxima nocte conruit: ruina igitur oppreſſus
effet. At id , néque fi fatum fuerat , effugiſſet :
nec , fi non fuerat , in eum caſum incidillet.
Quid ergo adjuvat divinatio ? aut quid eſt, quod
me moneant aut fortes , aut exta , aut ulla prae
dictio ? Si enim fatum fuit , claſſes populi Ro
mani bello Punico ' primo , alteram naufragio,
alteram a Poenis depreſſam interire ; etiam fi tri
: - Cap . 8. Dejotarum neceſſa: lectio quam Pariſ. Balliol. et

rium noftrum ] Non aliter pall. Med . exhibent. Idem .
quatuor, Pith . S. Victoris , edi.. Aut ulla praedictio ? ) Pal.
tique a Victorio . alii familia. pr. et Pithoeanus dictio. non
rem noftrum . eur obſecro male, nam dicere eft Apollinis
Gruter. vatum oraculorumque. fic fupra
Ibid. Familiarem noftrum lib . I. cap. 40. futura dicebant.
et neceffarium ) Sic Reg. et et cap. ſequenti: conjectura
Cantab. Haud aliter Cicero pro quae effent futura dicebat.
Sulla cap . 1. L. Torquatus; meus Gulielmius,
familiaris ac neceſſarius , judi Ibid. Aut ulla praedictio ]
ces, exiſtimavit., fi noſtram in
In Pall. primo et Pithoeano ma
le legitur dictio ; quamvis aliam
accufatione ſua neceffitatem fa-
fententiam foveat Fanus Guliel
miliaritatemqne violaffet, ali-
mius. Licet enim Cicero vati
quid fe de auctoritate meae de-
bus futura dicere tribuat , nus
fenfionis poſſe detrahere. Vul-
quam tamen apud hunc ſoli di
go neceffarium noftrum ; editi
ctionis voci poteftas ea fuit ad
veteres , fainiliarem noftrum :
feripta : nam quod Gruterus.di
pos vero fugit , cur pleniorem
loquendi modum , cum MSSto cere fic intellexit infra cap . 52.
ad illum locum ea de re vide
rum fide , tum Ciceronis more
bimus. Interim mihi non latet,
fuffultum , haberemus rejicu-
lum, Davies. dictionem pro oraculo veteribus
Quod me moneant ) Vulgo vfitatam fuiffe. Vide modo Li
moveant. Sed omnino vera eft vium lib . VIII. cap.24 . Davies,
166 DE DIVINATIONE
pudium foliſtimum pulli feciſſent L. Junio et P.

Clodio conſulibus , claſſes tamen interiſſent: ſin ,
cum auſpiciis obtemperatum effet , interiturae
claſſes non fuerunt ; non interierunt fato : voltis
autem omnia ,fato : nulla igitur eſt divinatio.
Quod fi fatum fuit , bello Punico ſecundo exer
citum populi Romani ad lacum Thraſimenum in
terire ; num id vitari potuit , fi Flaminius conful
his lignis hisque auſpiciis, quibus pugnare pro
hibebatur , paruiſſet ? Certe potuit. Aut igitur
non fato interiit exercitus ; mutari enim fata non
poſſunt: aut , fi fato ., (quod certe vobis dicen
dum eſt) etiam fi obtemperaffet auſpiciis , idem
eventurum fuiſſet. Ubi eſt igitur iſta divinatio
Stoicorum ? quae , fi fato omnia fiunt , nihil nos
admonere poteſt , ut cautiores fimus; quoqno
enim modo nos geſſerimus, fiet tamen illud quod
futurum eſt : lin autem id poteſt flecti, nullum
Vultis autem omnia fato :] meum , quod operariis propa

Lambinus , interpoſito verbo , fueram ad imitandum , faepe in
legendum conjecit, vultis autem quinabata Lambinusa
evenire omnia fato ; et ita fane Certe potuit ) Videntur hae
loquitur nofter infra cap . 9 . voces abundare . Davies,
At cum hujusce capitis inițio, Quod certe vobis dicendum
fi omnia fato , èidelitoiws dixe- eft ] '. Vulgo quod certe vobis
rit ; quid eft , cur hic eodem ita dicendum eft : fed vocem
1 modo loqui nequiverit ? Daviesa fupervacaneam fide MSti. Pariſ,
Num id vitari potuit ] Vul omiſimus. Davies.
gata feriptura mutari, ſed alte Ut cautiores fimus ) Parila
xum haeret in pall, in Pith, in ut cauritiores fimus. Tullius, ut
edit. Victorii. , Gruber .' opinor , feripfit ut tutiores
Si Flaminius conſul ] Sic fimus. Pariter apud Conn . Sen
legendum eſt , non , fi Flamia verum in Aetna vf. 8. edunt
ninus, quemadmodum olim edi
Per infolitum , Phoebo due
tum eft, me imprudente, ſcioli ce , cautius itur,
alicujus , atque adeo improbi
pebulonis opera : qui , me laba Ibi quoque legerim tutius itur.
ſente , fuo arbitratu exemplum Iden .
LIBER II , 3. g.
167
eſt fatum : ita ne divinatio quidem , quoniam ea

rerum futurarum eſt; nihil autem eft pro certo
futurum , quod poteſt aliqua procuratione acci
dere ne fiat.
Atque ego ne utilem quidem arbitror elle 9

nobis futurarum rerum ſcientiam . Quae enim ,
vita fuiſſet Priamo , fi ab adulefcentia ſcillet,
quos eventus ſenectutis effet habiturus ? Abea
mus a fabulis : propiora videamus. Clariſlimo
ruin hominum noſtrae civitatis graviſſimos exitus
in Conſolatione conlegimus . Quid igitur ? Ut
omittamus ſuperiores; Marcone Crallo putas
utile fuiffe, tum cum maxumis opibus fortunis
que florebat , ſcire , libi, interfecto Publio filio
exercituque deleto , trans Euplıraten cum igno
minia et dedecore eſte pereundum ? An Cn .
Pompeium cenſes , tribus ſuis conſulatibus , tri
bus triumphis , maxumnarum rerum gloria , laer
!
Cap. 9. Ne utilem quidem fpe fufpenfum fatigabit , et frei

arbitror ] Homines , qui futu- turum gaudii fructum fpes cibi
sa le dicturos pollicentur , nul. jam praefloraverit. Dioge
lo pacto adeundos eſſe conſulep- nianus apud Euſebium Praep .,
dosque , his argumentis conclu- Evang. lib .' !v. cap . 3 . T.
debat Favorinus apud Agellium xop openas nuev ni poux.fc
N. A. lib . XIV. c. I. Aut ad κειν, τα παντως έσομενα δυσχερη,
verſa , inquit, eventura dicunt á cude apa@udcat.co to duvarov av
aut proſpera . Și dicunt pro- fin . To gag % 06.!! είμαρρενην γε
fpera et fallunt, miſer fiesfru- veofob ,peddartas, Tiwę OU TIS @ u
fera exſpectando. Si adverfa hao 9. ducuro; Mot' ovdev 06
dicunt et mentiuntur, mifer fes λος ημιν της μαντικης , μαλλον δε
fruftra timendo. Sin vera re και προς κακου τινος εγενετο αν αυτη ,,
fpondent, eaque funt non pro το προλυπεισθαι μάτην παρεχουσα
Spera, jam inde ex animo miſer Tous Sparbus. etc. Quin et
fies , antequam o fato fias.' Si magnus Dicaearchi liber eſt,
felicia promittunt, eaque even . neſcire eu melius effe quam
tura ſunt, tum plane duo erunt Scirc, prout ait noſter infra
incommoda : et exfpectatio te C. 51. Idem .
168 DE DIVINATIONE
taturum fuifle, fi ſciret ſe in ſolitudine Aegyptio

rum trucidatinn iri, amiffo exercitu : polt mor
tem vero ea conſecutura , quae fine lacrimis non
poſſumus dicere ? Quid vero Caeſarem putamus,
Si ſciret se ] Vulgo fi ſciſſet a ſpadone Aegyptio demum tru:

ſe. Nos Pariſ. Reg. Balliol . et cidatum iri : nam a SPADONI,
editionem Victorianam Sequi- BUS AEGYPTIS detruncatus ,
mur . . Idem . inſepultus abjectus eft, ut ait
In ſolitudine : Aegyptiorum Lactantilim Div. Inſt. lib. pl,
trucidatum iri) , Rem ſic nar . cap . vi , 17, Julius Firmicus
ratCaefar lib . III . B , C , caji, 104. Matheſ. lib. I ; ' cap . 3. Pompeii
| Amici regis Ptolemaei clam con cervices-- SEMIVIRI hominis
filio inito Achillam praefectum gladius, nefario genere mortis,
regium , fingulari hominem au incidit, Pari modo Pompeium
dacia , et L. Septimium , tribus Canopaei manu ; SPADO NIS Öca
num militum ad interficiendum cubuiffe tradit Ambrofius in
Pompeium miferunt, Ab his li- Symm . lib. IL pag. 329. Pfeu
beraliter ipſe appellatus , et do - Hegeſippus de halofi Ju
quadam notitia Septimii pro .. daica I , 23 , Pompeiuş , dum
ductus , quod bello præedonun arma Caefaris fugit, SPADONI
apud eum ordinem duxerat , Aegyptio caput ſuum am putan
NAVICULAM parvulam conſcen- dum pruebuit, Seneca Epift. iv.
dit cum paucis fuis; et ibi ab De Pompeii cupite pupillus et
Achilla et Septimio interficitur. Spado tulere fententiam . Quin
Sic et Plutarchus , Appianus , et Pompeium ad SPADONUM
ac Dio , ne ipſum Tullium Tuſc. libidinem'in Aegypto trucidari
III , 27, autLucanum vui, 358. dixit Amm , Marcellinus lib.
Seqq. memorem , Huc'igitur in- 'xiv , cap. xl . p. 68 . Davies,
repfit menda : non enim Pom Quid vero Caeſarem puta.
peius in ſolitudineAegyptiorum mus - quo, cruciatu animi vi
fuit trucidatus. Tan. quidem tam acturum fuiſſe ? ] lua
Faber lib . 1, Epiſt. 4. legit a deeft in Pariſ. Med. Reg. et
ſatellite Aegyptio contrucida- Cantab. ſed male ; nam hoc ora .
tum iri, Nobis placet , in ce tionis genere , licet quodam
locc Aegyptia tandem trucida . modo perplexum videri poffit,
eum iri. Quid ſit celox, doce- . alibi quoque utitur Cicero. Sio
bunt Nonius cap . xii. Fulgen- Offic, 11, 7. Quid enim cenfe
eius in Expos. Serm . Ant. p . 180 . mus fuperiorem illum Diony.
et Ifidorus Orig. lib. xix. c, I. fium , quo cruciatu timoris angi
Non tamen obnitar , fi legas , folicum ? Et pro Rolcia A
LIBER II , 9.
169
divinaffet fore ut in eo ſenatu , quem majore

ex parte ipſe cooptallet, in curia Pompeia , an
te iplius Pompeii Tirnulacrum , tot centurionibus
fuis infpectantibus , a nobiliffimis civibus, par
tim etiam a le omnibus rebus ornatis , trucidatus
ita jaceret , ut ad ejus corpus non modo amico
rum , ſed ne ſervorum quidem quisquam acce
deret, quo cruciatu animi vitam acturum fuiſſe ?
Certe igitur ignoratio futurorum malorum , uti
lior eſt quam ſcientia. Nam illud quidem dici,
praefertim Stoicis , nullo modo poteſt: Non
illet ad arma Pompeius: Non tranlillet Craſſus
Euphraten : Non ſuſcepiſſet bellum civile Caeſar.
Non igitur fatalis exitus habuerunt: voltis autem
evenire omnia fato : nihil ergo illis profuiflet di
vinare ; atque etiam omnem fructum vitae lupe
rioris perdidiſſent. Quid enim poſlet his elle
laetum , exitus ſuos cogitantibus? Ita , quoquo
ſe verterint Stoici , jaceat neceſſe eſt omnis eo
rum ſollertia . Si enim id quod eventurum eſt,
vel hoc vel illo modo potelt evenire ; fortuna
merino cap . xvii , Quid cenfes prior eſt in omnibus pall.

hunc ipſum Sext. Rofcium quo Gruter ,
ſtudio ei qua intellegentia effe Praefertim Stoicis ] Vulgo
in ruſticis rebus ?. Ibi vide P. praeſertim a Stoicis. Illam vero
Manucium . Quin et hujusmodi praepofitionem non agnoſcunt
plura congeſſit vir eruditiſſimus Pariſ. Reg. Med. et Balliol. nea
Franc. Hotomannus Obſerv. lib , eam flagitat Latini ſermonis ra
I. c. 18. Si fert animus, Hiſto- tio . Davies.
riam videas licet apud Dionem Non iffet ad arma ] Melior
lib . xliv. pag. 249. Plutarchum , eſt ordo , quem Reg. et Cantab .
..
in Caeſ. pag. 739 , et Suetonium exhibent : non tranfiffet Craſ

in Julio cap . 82. Adi ſis et Sc- pus Euphraten ; non iffet ad
necam . de Ira lib. III. cap . 3o. arma Pompeius : non fufcepif
Idem . set bellum civile Caeſar : nam
In curic Pompeja ) Lectia tum demum res eadem , quą .
communis , Pompejana . Sed prius , ſerie recenſentur, Iden .
170 DE DIVINATIONE
valet plurimum : quae autem fortuita ſunt, certa

effe non poffunt. Sin autem certum eſt , quid
quaque de re quoque tempore futurum fit; quid
eſt quod me adjuvent haruſpices, cum res tri
ſtilfinias portendi dixerint ?
IO Addunt ad extremum , omnia levius caſura,
rebus divinis procuratis. Si enim nihil fit extra
fatum , nihil levari re divina poteſt. Hoc ſentit
Homerus , cum querenten, Jovem inducit, quod
Cap . 1o . Si vero nihil fit Aldus ſenior , nihil levare di

extræ fatum ] Sic legendum vinatio poteſt, quod eſt in Pie
exiſtimo ; nam vulgata lectio, thoeano . vulgatá , nikit levari
fi enim , ferri non poteſt. Quod de re divina poteſt. Gruter.
autem olim , ante haec verba, Ibid. Nihil levari re divina
edita funt haec , fed hoc eadem poteft ] Lambino Codicem Pi
ratione refellitur ; fuerat amici thoeanum aliosque daos ſecuto
cujusdam mei conjectura, quam placuit , nihil lcvare divinatio
adſoripſeram , ut conſiderarem , poteft. Quin et ita dat Ven.
non ut eam operae fequerentur, 1471. Aſt, ut opinor, aliud
quemadmodum fecerunt : cujus egit vir doctiſſimus , leum banc
eorum facti nonnullam videri probarit lectionem : non enim
poffum culpam ſuſtinere, quod de divinatione , feu futurorum
illos non praemonuerim , ut ea praeſentiendorum arte jam tra.
verba negligerent ac praeteri- etatur, fed tum de reliquo Deo
rent. Infra autem non longe rum cultu , tum de iſacrificiis,
fic habent tres vett. Codd. ut quae rei divinae vel rerum di
edidi , nihil levare divinatio vinarum nomen praecipue come
poteft. Lambinus. plectitur . Davies.
Ibid . Si enim nihil fit extra Hoc fentit Homerus, cum
fatum ] Vel delenda eſt vocula querentem etc. ) Pet. Victorius
ſécunda ; vel legendum , ſi au lib . xxxiv . Var. Lect. cap. 24.
tem nihil fit extra fátum , Cer- ſcribit , M. Tullium hoc loco
te vulgata leetio ferri non po- memoria vacillaſſe.; pon enim
teſt, fiquidem Tullius argu- Jovem induci ab Homero com
menti Stoici non confirmatio. dolore dicentem , inquit, ſe non
nem , fed confutationem jam poſſe interitu Glium liberare.
nunc adgreditur, Davies . cum cuperet; ſed dubitantem ,
Nihil levari re divina poteft] an laoc ipſum facere oporteat
Ita pall.. om . et Victoriana , contra fatum . Ego vero puto
LIBER II , 10 .
171
Sarpedonem filium a morte contra fatum eripere

non poffet. Hoc idem fignificat Graecus ille in
eam lententiain verlus,
Quod före paratum eſt , id fummum exfupe

rat Joren .
Totum omnino fatum etiam Atellanio verfu jure

mihi eſſe inrifum videtur ; ſed in rebus tain leveris
non eſt jocandi locus . Concludatur ratio : fi
Victorium cum haec ſcriberet, Quod fore paratum eſt . In

dormitaſſe , aut etiam fomnialſe, eandem mentem de Jove dixit
aut certe 'operam luliſle : nam Aeſchylus in exeerpris Grotia
Jupiter duo facit apud Home- nis-pag . 13 ,
rum . Primum queritur , fatale Ουκουν , αν εκφυγει γε την πε5
eſſe, Sarpedonem filium a Patro
mpw.evan,
clo interfici. Deinde dubitat Herodotus lib. , cap. 91. Työ
I
et conſultat apud ſe, utrum Sar
Πυθιαν λεγεται είπειν ταδε : Την
pedonem e periculo eripiat, an αδυνατα εστιν
т € тро.frv coigoxy
à Patroclo interimi ſinat. Que .. á vyesuv xoc Seq . ' Philemon
riritur his verbis Iliad, II, 433. apud Stobaeum Serm. lx. pag
Oi Mosèywy etc, Dubitat et con 383 .
ſultat his, vſ. 435. Aixfac de peau
Δουλοι βασιλεων εισιν· ο δε βας
κραδιη etc. Lambinus.
σιλευς Θεων :
Ibid. Hoc fertit Homerus ,
ο θεος αναγκης.
cum quere ntem ] Doctiſſimum
Victorium bene refellit Cl. Lam . Impias hujusmodi ſententias col.
binus, Minucius Felix Oct, ligere , prorſus eſſet infinitum .
cap.xxii . Homerus Havem nar Vide Platonem . de Legg. lib. v.
rat -Sarpedonem filium , quo. pag. 610, et lib , vii . pag . 639,
niam morti non poterat eria: Liviun lib. 1x. £. 4. Lucianum
ere , cruentis imbribus flevif- Jove conf. pag. 128. feqq. Las
ſe. Hue reſpicit Joſephus con ctantiuin lib . 1. cap. XI , 13.
tra Apionem lib . II. cap . 34. Scholiaſten ad Euripidis Oreſte
' O YEVVOLOTætos, inquit,
* Apove vſ. 488. denique Zenobiun Cente
τος αυτος ο πατήρ Tous è qua 1 , 85. III , 9. Idem .
του γεγονοτας ουτε σωζειν δυνάται,, Concludatur ratio ) Valgo
KRSTOVMEXIS Te vins Eiusqueuns, concludatur igitur ratio. Nos,
qú'r' odoxpuré tous SOURTOUS aútws MsStis Parif. Reg. Med, et Balo
ÁAquevev.Vide Platonem de Rep . liol jubentibus, mediam vocem
lib. III, pag. 433 , B , Davies, fuftulimus. Idem .
172 DE DIVINATIONE
enim provideri nihil poteſt futurum eſſe eorum

quae caſu fiunt , quia eſſe certa non poſſunt; di
vinatio nulla eſt : lin autem idcirco poſſunt pro
videri, quia certa ſunt et fatalia ; rurſus divina
tio nulla eft : eam enim tu fortuitarum rerum elle
dicebas . Sed haec fuerit nobis , tanquam levis
armaturae , prima orationis excurſio : nunc com
minus agamus, experiamurque ſi poſſimus cor
nua commovere diſputationis tuae.
II Duo enim genera divinandi eſſe dicebas,
unum artificiofum , alterum naturale : artificio
ſum conſtare partim ex conjectura , partim ex
obſervatione diuturna: naturale, quod animus
adriperet aut exciperet extrinſecus ex divinitate;
unde omnes animos hauſtos aut acceptos aut
libatos haberemus . Artificiofae divinationis illa
fere genera ponebas, extiſpicum , eorumque qui
ex fulguribus oſtentisque praedicerent , tum au
gurum , eorumque qui ſignis aut ominibus ute
rentur : omneque genus conjecturale in hoc fere
genere ponebas. Illud autem naturale , aut con
citatione mentis edi et quaſi fundi videbatur, aut
animo per fomnum ſenlibus et curis vacuo pro
videri. Duxiſti autem divinationem omnem a
tribus rebus , a Deo , a fato , a natura. Sed ta
Cap . 11. Unum artificioſum , JovoixoMOVG. Vide ſupra lib. l.

alterum naturale ] Ita folebant cap. 6. Idem ,
Stoici. Auctor vitae Home A Deo , a fato , a natura.)
ricae inter Opuſc. Galeana Mihi videtur , inquit Quintus
p . 397. Tys plautixYS TO MEV TEXV. lib . 1. cap. 55. ut Poſidonius fau
XOV P «ow sivah o Etwäxor alor cit, a Deo, deinde a fato , dein .
ξεροσκοπιαν και οιωνους και το περι ' de a natura υisomnis divinandi
Onuoce xoc rhydovas xoca ovie Bonas, ratioque repetenda. Plutarchus
estrep outlinedny TEXVuxe apsongo- de Plae. Philof . lib. 1. cap. 28.
ρευσανκαι το δε άτεχνον και αδι- Statuit ειμαρμενης Ποσειδωνιος
δακτον , τουτέστιν ενυπνια και έμ- τριτην απο Διος πρωτον μεν γαρ
LIBER II , II . 12 . 173
men cum explicare nihil poſſes; pugnaſti com

menticiorum exemplorum mirifica copia. De
quo hoc libet dicere : hoc ego philofophi non eſſe
arbitror teſtibus uti , qui aut caſu veri, aut ma
litia falli fictique elle poffunt. Argumentis et ra
tionibus oportet, quare quidque ita ſit, docere,
non eventis ; his praeſertim , quibus mihi liceat
non credere .
Ut ordiar ab haruſpicina, quam ego reipu - 12
blicae cauſa communisque religionis colendam
cenfeo. Sed ſoli ſumus: licet verüm exquirere
ſine invidia , mihi praeſertim de plerisque dubi
tanti. Infpiciamus , fi placet, exta primum .
Perfuaderi igitur cuiquam poteſt, ea quae ligni
ficari dicuntur extis , cognita effe haruſpicibus
obſervatione diuturna ? Quam diuturna iſta fuit ?
aut quam longinquo tempore obſervari potuit,
aut quo modo eſtconlata inter ipſos, quae pars
inimici, quae pars familiaris eflet :' quod fiſſum ,
sivou Toy A/ C , devtepov, thi Quoi , puto ; fiquidem , interrupta per

Toirov 86 , Tyv sinapevnu. Ubi Parentheſin oratione , Cicero
alius eſt harum cauſarum ordo . tales particulas ſolet immittere .
Davies. Idem .
De quo hoc libet dicere ] Vul. Cognita effe haruſpicibus ]
go de quo primum hoc libet di- Sic Pariſ. Med. et Reg. Vulgo
cere. Sed primum neſciunt ab haruſpicibus, Idem .
Pariſ. Reg. Med . et Cantab . Aut quo modo eſt conlata }
Idem . Ita quidem MSSti : ſed legen
Non effe arbitror ] Ex Victor , dum videtur , et quo modo eft
Pariſ. Med. Balliol. Reg. Cantab. conlatum inter ipfos. Ac con .
et Ven . 1471 , mediam vocem latum etiam Lambinus reponen
reſtituimus ; quia MSStis , 'niſi dum vidit. Idem.
vetet ratio , ſemper eſt paren. Quae pars inimici, quae pars
dum . Idem , familiaris effet ] Med . quae
Cap. 12, Infpiciamus , fi plac pars inimica , quae familiaris
cet exta primum ] Reg. et Can- effet. Ac ita ſcribendum puto.
tab . infpiciamusergo,fi placet, Lucanus I, 621 .
patu primum , quod rectum Venasque minaces
174 DE DIVINATIONE
periculum ; quod , commodum aliquod oſtende

ret? An haec inter ſe haruſpices Etruſci, Elii,
Aegyptii , Poeni contulerunt? At id , praeter
quam quod fieri non potuit , ne fingi quideni
potelt: alios enim alio more videmus exta inter
pretari , nec eſſe unam omnium diſciplinam . Et
certe fi eft in extis aliqua vis quae declaret futu
ra ; neceffe eft , eam aut cum rerum natura elle
conjunctam , aut conformari quodam modo nu
mini Deorum . Atqui divina cum rerum natura
Hoſtili de parte videt. divina -zatura cum rerum na:

tura ; vel fic , atqui vis divina
Livius lib . vill. cap . 9. Decio
cum rerum natura , ut repetatur
capui jecinoris a familiariparte
caesum dicitur oſtendiffe . De vocula vis e ſuperioribus illis:
et certe fi efi in extis aliqua
his et aliis huc ſpectantibus
vis etc. Lambinus:
vide Barn . Briſſonium , Forin .
Ibid . Atqui divina cum rerum
lib . I. pagg. 20, 21 , aut f. C.
Bulengerum de Sort. lib. 11. naturaj Hujusce loci nec emen
cap.'vii . pag. 337. feqq. idem . datio, nieciexplicatio Lambino
ceſlit feliciter. Aldus nepos
Conformari quodam modo edidit , numine deorum , vique
numini Deorum ] Pariſ. Med . divina. ' !Cum rerum natura. Ei
Balliol. Řeģ. Cantab . et Ven. favet Med: qui dat nequc divina.
1471. habent nomine Deorum. Reg. et Cantab . repraeſentant,
Omnino legerim inumine Deo- utique mente divina cum rerum
rum , (nec aliter Aldum nepo naturæ ; unde non difficulter ir
tem edidiſſe video ) vult enim telligi poteſt, quid de mente di
noſter , exta nutu et volurtate vina ſit ſtatuendum . Nimirum
Deorum în hanc vel illam for: Sunt Gloſſema , qub Librarii
mam , aut fpeciem , fuiſſe re clarandum putarunt Deorum
dacta. Davies. numen. Itaque, viſi fallor, de
Atqui divina cum rerum na leta voce divina, reſcribendum :
tura ] Legendum videtur vel li- Atqui cum rerum natura,tants
Aris omnibus reclamantibus, alo , tamque præcelara , ' in omnes
qui divinatio cum rerum natu partes inotusque ( Forſan locos
ra : nam vulgata lectio , atqui que) diffufa, quid habere potel
divina cum rerum natura , in- commüne non dicam gallina
explicabilis eſt ; niſi forte di-. ceum fel : sunt enim qui vel
eamus fic explicari pofie, atqui argutiffima haec exta slje
LIBER: II, 12. 13 . 175
tanta tamque praeclara , in omnes partes motus

que diffuſa , quid habere poteſt commune? non
dicam Gallinaceum fel , ( lunt enim , qui vel ar .
gutiſlima haec exta effe dicant) ſed tauri opimi
jecur, aut cor , aut pulmo, quid habet naturale
quo declarare pollit quid futurum fit ?
Democritus tamen non inſcite nugatur ut13
phyficus, quo genere nibil adrogantius.
Quod eſt ante pedes, nemo ſpectat: caeli

ſcrutantur plagàs.
Verum is tamen habitu extorum et colore de
clarari cenſet hoc duntaxat , pabuli genus et ea
rum rerum , quas terra procreet , vel ubertatem
velitenuitatem : ſalubritatem etiam aut peſtilen
tiam extis ſignificari putat. O mortalem beatum !
cui certo ſcio ludum numquam defuiffe. Hunc
cant : fed tauri opimi jecur taxat. Bene : ſed mirum quan
aut cor , aut pulmo etc. In li tum fallor, niſi particula negans
bris vulgatis . perperam diſtin- exciderit, quam flagitare videtur
guitur oratio . Davies. oratio . Legendum ergo credi.
Quid habet naturale quo de- derim , declarari conſet, non
clarare poffit] Vulgo quod de haec duntaxat ; nam ſequitur,
clarare poffit : ſed Pariſ. Med. Salubritatem etiam autpeftiler
Reg. et Cantab , ſeguendi vide- tiam extis ſignificari putat.
bantur. Quinetiam vocabulum Harum vocum tres ultimas a
naturale , niſi fallor , haud Tule Librariis manaffe cenſet Grutė
lio , ſed Librariis debetur : ut rus , quod in fuis MSStis erat
legerim quid habet quo declara ſignificari puto , quibus acce
re poffit quid futurum fit ?, dunt Parif. Med. et Balliol . Sed
Idem. emendatio noſtra , prorſus in
Cap. 13. Quod eft ante pè anem eſſe illam fufpicionem
des ] Verſus eſt Trochaïcus; abunde dotet, Idem .
nam vox fecunda pro brevi fyl Extis fignificari putatj Pall.
jaba pallim numerátur. Vide omnes 'et S. Victe ris puto ; ut .
Chr. Wafii Senár. cap. 2. Idem , fufpicer has tres vocas inanalie
Declarari cenfei, hoc dun- ' ab librariis, et delendas. Grue
saxat ) Med . et codices Victo- terus.
riani repraefentiat haec dun . Cui certo feio judicium nær .
E
176 DE DIVINATION
cine hominem tantis delectatum effe nugis , ut

non videret tum futurum id veri ſimile, omnium
cum pecudum exta eodem tempore in eundem
habitum ſe coloremque converterent? Sed fi
eadem hora aliae pecudis jecur nitidum atque
plenum eſt, aliae horridum et exile ; quid eſt
quod declarari poſſit habitu extorum et colore ?
Án hoc ejusdem modi eſt, quale Pherecydeum
illud quod eſt a te dictum ? qui cum aquam ex
puteo vidiffet hauſtam , terrae motum dixit futu
rum. Parum , credo , impudenter , quod , cum
factus eſſet motus, dicere audent quae vis id ef
fecerit : etiamne futurum effe , aquae jugis colore
praeſentiunt ? Multa iſtiusmodi dicuntur in
ſcholis; fed credere omnia vide ne non fit ne
celle . Verún fint fane ifta Democritea vera.
Quando ea nos extis exquirimus ? aut quando

aliquid ejusmodi ab haruſpice , inſpectis extis,
audivimus? Ab aqua aut ab igni pericula mo
nent: tum hereditates, tum damna denuntiant:
quam defuiffe ] Qnid judicium cum peoudum exta , nec aliter

hoc loco ſignificare poffit, non edidimus. Idem .
facile dictu eſt. Veneti pro hoc Aliae pecudis ] Genitivus eſt
ludum habent ; id quod rectius dex@oxos , ſi modo debet id aga
videtur eſſe : certe convenien- xxixov dici, quod adhibent opo
tius eſſe apparet. Camerarius. timi Seriptores. Vide G. F.
Ibid . Ludum nunquam de- Voffium Anal. lib . iv. cap. 6.
fuiſſe ] Omnes noftri judicium Idem .
nunquam defuiſſe. Cicero , niſi Cum aquam exc puteo ' vidiſſet
fallor, reliquit ludicrum nun. hauſtam ) Frid . Lindenbrogius
quam defuiſſe. Ėo certe ducunt ad Amm . Marcellini XXII , 16.
MSSti. Davies. hoc in loco reponit cum aquam
Si omnium pecudum . exta ] ex puteo bibiſfet hauftam . Re
Sic vulgo legitur : at Paril.Med . ceptam vero lectionem , quae
Reg. Balliol. et Cantab. Som- cunctis nititur MSStis , Satis
nium cum pecudum exta. Pro- fuperque firmavimus ad I, 5o.
culdubio ſcribendum omnium Davies.
-
LIBER ÉI , 13. 14 .
177
fiffum familiare et vitale tractant : caput jecoris .
ex omni parte diligentiſſime conſiderant : fi vero

id non eſt inventum , nihil putant accidere po
tuiffe triſtius .
Haec obſervari certe non potuerunt , ut14
ſupra docui: ſunt igitur artis inventa , non vés

tultatis, fi eſt ars ulla rerum incognitarum . Cum
rerum autem natura quam cognationen habent ?
qúae ut uno conſenſu juncta fit et continens ;
quod video placuiffe. phyficis , eisque maxume,
qui omne quod eſſet, unum elle dixerunt : quid
habere mundus poteſt cum theſauri inventione
conjunctum ? fi enim extis pecuniae mihi ampli
ficatio oſtenditur, idque fit natura; primum exta
ſunt conjuncta mundo : deinde meum lucrum na
tura rerum continetur. Nonne pudet phyſicos
haec dicere ? Ut enim jam fit aliqua in natura
Cap. '14 . Qui omne , quod cognationem habet ? Et infra

effet, unum eſſe dixerunt ) pon longe ſemel atque iterum.
Horum princeps fuit Xenopha. Qua ex cognatione naturae et
nes. Cicero Acad. II, 37 , Xe- quafi concentu atque conſenſu
nophanes dixit unum effe om etc. ubi mendofe operae fece
nia , neque id effe mutabile, et . runt olim cogitatione. Nifi
id effe Deum , Sextus Empiri- quis dicat ubique contagionis
eus Pyrr. Hypot . I, 33 . 'Edoy- nomen eſſe reponendum : fic
PGTISE SE o Eevobarns, Troepo TOG enim loquitur lib. de Fato : Ut
tw cadw cudowwy ngoan ters , in reliquis ejusmodi, naturae
Év elvoo to nav. De hac ſententia contagio valeret. Et infra ibi
vide quae diſputat Rad. Cud . dem : .Cui primum de ipſa res
worthus Syſtem . Intell. cap . iv. rum contagione refpondeamus.
$ . 31. Idem . Lambinns. 2
Ut enim jam fit aliqua in Ibid. In natura rerum cogna
natura rerum cognatio ] Libri tio ] Omnes pall et S. Victo
veteres habent contagio . Ego ris , contagio , ſed facilis eſt li
tamen nihil muto ; nam paullo terae unius transpoſitio. itaque
ante cognationis nomine uſus Lambinùs heic fluctus excitat in
eft in eandem ſententiam : ibi, fympulo . . Gruter.
Cum rerum autem natura , quam
12
178 DE DIVINATIONE
rerum cognatio , quam eſſe concedo ; multa enin

Stoici conligunt: nam et muſculorum jecuſcula
bruma dicuntur augeri , et puleium aridum Aore
ſcere brumali ipſo die, et infatas rumpi veſiculas,
et ſemiua malorum , quae in iis mediis incluſa
ſint , in contrarias partes ſe vertere : jam nervos
in fidibus aliis pullis refonare alios ; oſtreisque et
conchyliis omnibus contingere , ut cum luna pa.
riter creſcant, pariterque decreſcant; arbores.
que ut hiemali tempore , cum luna limul ſene
ſcentes , quia tum exſiccatae ſint, tempeſtive
caedi putentur. Quid de fretis , aut de marinis
aeſtibus plura dicam ? quorum accellus etrecellus
Muſculorum jecuſcula , bru Oſtreisque et conchyliis om

ma dicuntur augeri ] Lege di. nibus contigere ] Agellius N.
cunt , nempe Stoici. Murium A. xx , & Luna nunc videlicet
!
jecuſcula bruma increſcere do- ' ſeneſcit: ea re oferea quoque,

cet etiam Plinius H. N. lib. xi . ficuti quaedam alia , tenuis ex.
ģ. 76. Quin et , quod adfirmat juctaque ejc Eadem autem
vir ille doctiſſimus non uno lo- ipfa , quae creſcente Luna gli
co , limul acAelianusH. A. lib. II. Scunt , deficiente contra Luna,
cap. 56. Muos yra XOCO Machos defiunt. Plinius H. N. lib. II.
ELTA YHTIXWS TE xou napodotus, ons 8. 41. Jam quidem Lunari po
PLEV Eelnums avževojevns, 20Boy teſtate , oſtrcarum , conchylio.
εαυτω τινα έπιτικτει οσημεραι με- rumque , et consharum omnium
xpo Sigourvov. Vide ſis et Anti- corpora augeri ac rurſus minui.
gonum Caryſtium Hiſt. Mir. Vide ſis Aelianum H.A. lib. ix.
6. cxxxvi . Lunam etiam murió cap. 6. et Leonem Allatium in
bus fibras addere docet Lucilius Euſtathii Hexaëm . pag. 17.
apud Agellium xx , 8 . es , Idem ,
Puleium aridum - rumpi ve Cum Luna ſimul ſeneſcentes)
ficulas ] Polegium úro tocs tpo- Vide ſis, inter alios, Plinium
Tro5 dvserv docet Ariſtoteles H. N. lib. xvi . 8.74. Hincligna,
Probl. Sect. xxi . pag. 446. Pli- quae Luna vel jam plena, vel
nius H , N. II , 41. Floret ipſo adhuc creſcente dejecta ſunt,
brumali die Suſpenſa in tectis inepta fabricis effe quafi emol
arentis herba pulegii ; rumpun lita per humoris conceptionem ,
cur intentae Spiritu membranae. Statuit Macrobius Saturn . lib.
Vide et lib . XVIII . J. 60. Idem . vii , cap. 17 Idem ,
LIBER II , 14. 15. 179
lunae motu gubernantur. Sexcența licet ejus,

dem modi proferri , ut diſtantium rerum cognatio
naturalis appareat. Demus hoc ; nihil enim huic
diſputationi adverſatur : num etiam , li fillum cu
jusdam modi fuerit in jecore , lucrum oſtenditur ?
Qua ex cognatione naturae et quaſi concentu at
que conſenſu , quam ovu TOTELOVGraeci appellant,
convenire poteft aut fiffum jecoris cum lucello
meo , aut meus quaeſticulus cum caelo , terra ,
rerumque natura ?
Concedam hoc ipſum , fi vis ; etſi magnam 15
jacturam cauſae fecero , ſi ullam elle convenien
tiam naturae cum extis concellero. Sed tamen ,
eo conceffo , quî evenit , ut is , qui impetrire ve
Lunae motu gubernantur ) propter editorum veterum je

Hac de re veterum loca collegi- , ctionem cenſui revocandam .
mus ad lib . II. N. D « 7. Hinc Alioqui vocem conjunctionis
Oceanus quafi Lunge comes cum haud incommodam puto . Vide
ea fimul ſeneſcit adoleſcitque, lis infra capp. 60 , 69. Davies .
prout ait Favorinus apud Agel. Quaſi concentu ) Pal pr . ac
lium N. A. lib. xiv. cap. 1. centu , ut forſan voluerit vitare
Idem . repetitiones fimilis fyllabae au
Sexcenta licet ejusdem modi ctor , Gruter .
proferri ] Ita quidem MSSti Cap . 15. Ut is qui impetrire
ſimul ac editi libri. Sed pro . velit ] Sic legendum , non ima
ferre mavult vir doctiſſimus pertire , ut eſt in libris vulga
Joan , Clericus ; cui adſentior. tis ; neque impetrare , ut ope
Idem . rae hic olim mendoſe fecerunt.
Qua ex conjunctione naturae] Eſt autem impetrire , antiquum
Sic editi a Victorio et pall, duo verbum , quod fignificat impe
meliores , ' nam tert. et quart. trare, ut ſupra diximus. Feſtus :
cognatione, ut vulgg: Gruter. Impetritum , impetratum Cum
Ibid. Qua ex cognatione na ſuperiora illa olim fcripfiffem ,
turae ) Gruterus poſt Victo . hoc eſt , cum admonuiſſem Le
rium dedit, qua ex .conjunctio- etorem mendoſe, olim operas
ne naturae , nec aliter in Pall. fecille impetrur : pro impecrire,
pr . ſec. legi teſtatur. At Pariſ. tamen homo ROXXOS et ducidas
Med . Reg. Balliol. et Cantab. auſus eſt Scribere , me edidille
qua cx cognatione naturae. Qua• impetrare ; multaque taija feoit,
12
180 DE DIVINATIONE
lit , convenientem hoſtiam rebus ſuis immolet?

Hoc erat quod ego non rebar poffe diffolvi. At
quam feſtive diffolvitur ! Pudet me non tui qui
dem , cujus etiam memoriam admiror , ſed Chry
ſippi, Antipatri, Polidonii, qui idem iftuc qui
dem dicunt, quod eſt dictum a te , ad hoſtiam de
ligendam ducem eiſe vim quandam ſentientem at
que divinam , quae toto confuſa mundo fit. Illud
vero multo etiam melius , quod et a te uſurpatum
eſt et dicitur ab illis , cun immolare quispiam
velit , tum fieri extorum mutationem , ut aut ab
fit aliquid aut ſuperfit: Deorum enim numini
parere omnia : Hoc jam , mihi crede , ne anicu
Iae quidem exiſtimant. An cenſes , eundem vi
tulum fi alius delegerit , ſine capite jecur inyen .
turum ; fi alius , cum capite ? Haec decellio ca
pitis , aut acceſſio , ſubitone fieri poteſt, ut ſe
exta ad immolatoris fortunam accommodent ?
Non perſpicitis , aleam quandam effe in hoſtiis
deligendis, praeſertim cum res ipfa doceat ? cum
enim triſtiſlima exta fine capite fuerint, quibus
nihil videtur effe dirius ; proxima hoſtia litatur
ſaepe pulcherrime. Ubi igitur illạe minae ſupe-,
neque hoc femel commiſit, nec orationem ; docet enim , vel

que uno loco . Lambinus. ipſas tum temporis aniculas ve
Ducem eſſe vim quandam fen- teribus illis Stoicis minus fuiſſe
tientem ] Mundi dicit animam , crédulas. Davies.
quam δι' όλου του κοσμου διηκειν Eundem vitulum fi alius de
eenfebant Stoici Vide ad lib . I. legerit fine capite jecur inven
cap . 52. Davies, turum ] Pronomen eum ſubau;
Hoc jam , mihi crede, ne ani- diri non deerunt qui conten
sulae quidem ]: Vulgo haec , dant, Cum tamen haec cura
mihi jam crede. Sed hoe ex rint haruſpices ; repoſuerim ,
Pariſ. dedimus : ille vero ver Ejusdem vituli , ſi alius delege
borum ordo , quem ſuppedita- rit, fine capite jecur inventum
runt Pariſ. Med Balliol. Reg. iri. Idem .
et Victor, efficaciorem reddit Ubi igitur illas minac fupe.
LIBER II , 15. 16. ASI
riorum extorum ? aut quae tam ſubito facta eſt ,

Deorum tanta placatio ?
Sed adfers , in tauri opimi extis , immolante 16
Caeſare , cor non fuiſſe : id quia non potuerit
accidere ut ſine corde victima illa viveret; judi
candum eſſe tum interille cor , cum immolaretur.
Quî fit ut alterum intellegas, ſine corde non po
tuille bovem vivere; alterum non videas , cor
ſubito ' non potuiffe neſcio quo avolare ? Ego
enim poffum vel neſcire quae vis fit cordis ad vi
vendum , vel ſuſpicari, contactum aliquo morbo ,
bovis exile et exiguum et vietum cor, et dillimile
cordis fuiſſe. Tu vero quid habes , quare putes,
fi paulo ante cor fuerit in tauro opimo , - ſubito
id in ipſa immolatione interiſſe ? An , quod ad
fpexerit veſtitu purpureo excordem Caeſarem ,
ipfe corde privatus eit ? Urbem philoſophiae,
mihi crede , proditis; dum caſtella defenditis :
nam , dum haruſpicinam veram elle voltis , phy
riorum extorum ? ]' In vặlgatis triſtia et ſine, corde exta ſacro

deeſt vox ſecunda , quam obti . quodam nuntiante, futura dice
lerunt Pariſ. Med . Reg . et Bal- : ret laetiora , cum vellet ; nec
liol , eaque recepta , melius , ut pro oſtento ducendum ; ſi pecu
opinor , connectitur oratio. di cor defuiſſet. Verba ſunt
Idem . Suetonii in Julio cap. LXXVI .
Cap . 16.' Quod adſpexerit Polyaenus Stratág. lib . vul.
reſtitu purpureo excordem Cae- cap. xxI11 , 32, 33. Karcag TOLOU
farem , ipfe corde privatus eſc] Tou (Leg. tou Jurov , nam tou le
Hoc ait, quia tạm primum Cae- fews , vel tau UQYTEws, infeliciter
far cum purpurea veſte proceſ-. reponit If. Caſaubonus) de YOUtos
fit, ut obſervarat lib. I. cap - 52. OSTIALLOI Ta seper xoxt MLEV OPLEIVAS
et taurium color rubicundus eac- εφη γενήσεσθαι, επειδαν αυτος θε
citat , et furibundum reddit. Ainon - -Ακαρδιου θύματος ευρε
Vide Senecam , de Ira lib . III . JEVTIS , Kæ si tropadožov, zvon,
cap . 30. Memorati vero digna Ei ahogon Swou xapdiocu củx è Xel.
videtur hac de re ipſius Julii In eo luſit, quod eor paffimi
reſponſio , qui eo arrogantiae fapientiam denotet. Idem .
progreffus eft , ua haruſpice
+
--
182 DE DIVINATIONE
Giológiam totam pervertitis. Caput eſt in jecore,

cor in extis : jam abſcedet , fimul ac molam et
vinum inſperſeris: Deus id eripiet , vis aliqua
conficiet aut exedet. Non ergo omnium interi
tus atque obitus natura conficiet: et erit aliquid,
quod aut.ex nihilo oriatur , aut in nihilum ſubito
occidat. Quis hoc playlicus dixit umquam ? Ha
ruſpices dicunt. His igitur , quam phyſicis, cre
dendum potius exiſtimas ?
Quid ? cum pluribus Deis immolatur , qui
tandem evenit ut litetur aliis , aliis non litetur ?
Quae autem inconſtantia Deorum eſt , ut primis
minentur extis, bene promittant ſecundis ? aut
tanta inter eos diſſenſio , ſaepe etiam inter pro
xumos , ut Apollinis exta bona fint , Dianae non
bona ? Quid eſt tam perſpicuum , quam , cum
fortuito hoftiae adducantur, talia cuique exta
effe, qualis cuique obtigerit hoſtia ? At enim id
ipſum habet aliquid divini, quae cuique hoſtia
obtingat; tamquam in fortibus, quae củi ducatur .
Mox de ſortibus: quamquam tu quidem non ho
ſtiarum calum confirnas lortium limilitudine, led
Simul ac molam et vinum in- Sacr . cap. xvill , pagg. 429, 433.
Sperferis ) MStus habet, fimul Davies.
ac molam , immo jam ut vinum Non ergo omnium interitus
in perferis. Urfinus. atque obitus] Omnino lege non
Ibid. Simul ac molam ac vi- ergo omnium interitus atque
num infperſeris] His adnectunt ORTUS, vel ou :nium ortus atque
Med . et Reg. immo jam ut vio obitus. Vel haec vel illa ratio
nụm infpexeris. Scribere de- plane neceſfaria videtur ; quod
buerunt infperſeris ut babet ex ſequentibus manifeftum.
Cantab . Sed eas voces recte Idem ,
neſciunt Pariſ , et Balliol, Porro Cap. 17. Tanquam in forti
molam falſam et vinum explo- bus į Pal . pr. fortibus. quod
randis victimis , antequam per. ne fortuitum fuiſſe videatur ,
cuterentur , inſpergebant vete, ſtatim iterum eadem forma exa
res. Vide Joan. Saubertum de preſſit. Gruter,
LIBER II , 17 . 183
infirmas fortes conlatione hoftiarum . An , cum

in Aequimelium mifimus qui adferat agnum quem
immolemus; is mihi agnus adfertur , qui habet
exta rebus accommodata , et ad eum agnum non
calu , ſed duce Deo fervus deducitur ? nám ſi ca
ſum in eo quoque eſſe dicis , quafi fortem quan

dam cum Deorum voluntate conjunctam ; doleo ,
tantam Stoicos veſtros Epicureis , inridendi ſui
facultatem dediffe : non enim ignoras quam iſta
derideant. Et quidem illi facilius facere poſſunt:
Deos enim ipſos jocandi cauſa induxit Epicurus
perlucidos , et perflabilis , et habitantis , tam- ,
quam inter duos lucos , ſic inter duos mundos,
propter metum ruinarum ; eosque habere putat
Si caſas in eo etc. ] Vulgati ritate deſtitutam , recipere non

cafum , ſed alterum erat in pall. fum veritue. Idem .
omnibus , agnoverantque item Induxit Epicurus] Legendum
Scripti Victoriani. Idem . inducit, ne tempora confundan
Ibid. Nam fi cafum ] Valgo tur : id quod etiam recte monuit
cafus: ſed hoc recte ſe non ha- Amicus. Idem .
bet , cum ſuperioribus haud re Tamquam inter duos lucos,
fpondeat. Nos igitur editionum fic inter duos mundos ] Pariſ,
vetuſtiorum fidem ſecuti ſumus; Med. Reg. et Cantab. omiflis re
faventque Reg. et Cantab. in quia liquis exhibent tamquam inter
bus cafu . Davics .. duos mundos ; quod Lectorena
Stoicos veſtros ) Vulgo Stoi. celare nolui , licet' perperam
tos noſtros. Abſurde : nam fra- factum videatur. De hac Epi
' trem ſuum Quintum Marcus ad- curi ſententia, quae intermundia
loquitur ; is autem ſuperiore Deorum fedes effe ftatuit , egi
libro partes Stoicorum defendemus ad lib . I. N. D. cap . & .
rat. Quin et noſter paullo poſt Idem .
fic ait : Sed non, ut hic (Epicu Propter metum ruinarum )
rus) fibi conſtat, item Stoici ; Scilicet Epicurus mundos innu
illius enim Deus-non poteft merabiles ponit , quorum non
hominibus divinationem impere nulli quotidie oriantur et occi
tiri ; VEST ER autem Deus pot. dant. Vide Ciceronem N. D.
eſi non impertiri. Cum res I , 26. Idem .
igitur eſſer manifeſta, conjectu. Eosque putat eadem membra]
ram meam , licet Codicum auéto- Epicurus Deos avqwzopog@ ous
1844 DE DIVINATIONE
eadem membra , quae nos", nec uſum ullum ha

bere membrorum . Ergo hic circumitione qua
dam deos tollens, recte non dubitat divinatio
nem tollere. Sed non , ut hic fibi conſtát, item
Stoici : illius enim Deus nihil habens nec fui nec
alieni negotî, non poteſt hominibus divinationem
impertiri; veſter autem Deus poteſt non imper
tiri , ut nihilominus mundum regat et hominibus
conſulat. Cur igitur vos induitis in eas captio
elle contendit , omnem tamen et explicetis , facilę me addu

ademit uſum membrorum . Vide cunt, ut legendum putem incuie
Plutarchum de Plac, Philof, 1,7. tis ; qua ratione item in Verrem
et Ciceronem N. D. 1 , 27. 33. dixit, induere fe in laqueos. Et
· Idem . Lucretius lib . IV , 815 .
Ergo hic ] Sic Pariſ. et Reg. Ac nos in fraudem induimus
Vulgo ergo is. Idem . fruftra nimis ipfi,
R - cte non dubitat) Cum do- P. Manucius .
ctiſſimo Clerico legendum recta; Ibid. Cur vos induitis in eas
niſi forſan utraque vox eandem captiones ] Sic omnino legen.
fignifcationem recipit, uti qui . dum eft , ut recte judicavit Ma
dem cenfet Henr. Valefius ad ' nucius, eique jam olim alienſus
Ammiani Marcellini lib . xv . fum . Quod autem quidam doo
cap. 7. Utcunque ſit, Epicurus Swv tuetur lectionem vulgatam ,
iſte , qui verbis reliquit Deos, vos inducitis in captiones , ni.
re fuftulit, povtixnY ST « avver- hil aliud, hoo facto aſſequitur,
bis diſertis dumgeben Inter alios , quam ut ſuam confidentiam at
vide Diogénem Laertium lib. x, que impudentiam , eum pari
9. 135. Idem . Linguae Latinae inſcientia con.
Nihil habens nec fui, nec ali- junctam , prodat ac declaret,
ēni negotii ] Kupiwy Epicuri Quod autem Manucius Lucretii
Sozwu harc erat prima : Ta Man verſum ex lib . iv. profert, nt
κάριον και άφθαρτον ουδε αυτο fuam emendationem Lucretii
Aparyp.det èxés , ou de girang tape anctoritate confirmet , admo
€1. Hoc ejus decretum memo- nendus eſt Lector , mendoſe ab
Fart plures, e quibus : adi Laere eo proferri. Sic enim ille ,
gium x, 139. et Ciceronem N. D. Ac nos in fraudem induimus,
lib . I. capp . 7, 30. . Idem. .
fruſtra nimis ipfi.
Cur igitur vos inducitis ] Duo
vorba quae ſequuntur, captiones Legendum eſt autem , ut nos ex
LIBER II , 17. 18 . 185
pes , quas numquam explicetis ? Ita enim , cum

magis properant, concludere folent : Si Dî funt,
eſt divinatio : ſunt autem Di : eft ergo divinatio.
Multo eſt probabilius , non eſt autem divinatioe
non funt ergo Di. Vide quam temere commit
Vide
tant, ut , fi nulla ſit divinatio , nulli fint Dei :
divinatio enim perſpicue tollitur ; Deos effe re
tinendum eſt.
Atque hac extiſpicum divinatione fublata ,18

omitis haruſpicina ſublata eſt. Oſtenta enim fe
quuntur, et fulgura : valet autem in - fulguribus
obſervatio diuturna; in oltentis ratio plerumque
conjecturaque adhibetur. Quid elt igitur , quod
obſervatum lit in fulgure ? Caelum in xvi partis
auctoritate librorum MSStorum ' Idem lib . iv. cap. XXIV , 6. Illud
bis jam edidimus , ipſum maxime cavet, ne' rurſus
Ac nos in fraudem induimus in eosdein laqueos inducatur .
fruſtramur et ipfi . Scribendum1 induatur. Sic enim
Lambinus . illius libri cap . XI , 13. Pru
Ibid . Induitis in eas captio . dens ac ſciens in hos ſe la .
nes ) Sic pal. pr. et ſec. item queos IN DUIT. Licet ergo
S. Victoris antiquus liber . in- Lambini ſententiam lubens am
ducitis, aliae editiones ; quod plectar; ejus tamen intempe
et diſplicuit P. Manutio , fed riem Jaudare nequeo , qui pro
non habuit ſuffragenteis mem pter titivilitia quaedam 7. M.
branas . ideo que jure Te ei op- Bruto aliisque viris doctis fre
pofuit Mich , Brutus, cui iniquum quenter inequitat. Hujusce pe
videbatur recipi a Lambino in Gews plura nos , olim exempla
contextum merain conjecturam .' congeſfimus ad Caefaris lib , vila
Gruter. B , G, cap . 73.. Davies.
Ibid . Vos induitis in eas Cap . 18. Caelum in xvi par .
captiones ) : P. Manucii con tes diviſerunt Etrufci ] * Idem
jecturam firmant Pall . pr . fec. docet Plinius : H, N. lib . II,
liber S. Victoris et Pariſ. Pari cap. 54. quem vide. Servius
modo faepe peccarunt Librarii. ad Aen . Vill , 427. Dicunt Phy
Ciceronis affecla LactantiusDiv. ſici de fexdecim partibus caeli
Inft. lib. III. cap. 1, 8. Ipfi re jaci fulmina . Follan legendum
in plagas 'et errores maximos Etrufci. Idem.
induxerunt. Leg. induerunt.
E
186 DE DIVINATION
diviſerunt Etruſci: facile id quidem fuit, quatuor,

quas nos habemus , duplicare : poſt idem iterum
facere, ut ex eo dicerent , fulmen qua ex parte
veniſſet. Primum id quid intereſt ? deinde quid

ſignificat ? Nonne perſpicuum eſt , ex prima ad
miratione hominum , quod tonitrua jactusque ful
minum extimuiſſent , credidiffe ea efficere rerum
omnium praepotentem Jovem ? Itaque in noftris
commentariis fcriptum habemus; Jove tonante,
fulgurante , comitia populi habere nefas. Hoc
fortaſſe reipublicae caufa conſtitutum eſt : comi
tiorum enim non habendorum cauſas effe volue
runt. Itaque comitiorum folum vitium eſt ful
Ex prima admiratione homi. Jove tonante, fulgurante}

num ] Sextus Empiricus adv. Noſter tamen , ubi'Stoicorum
Mathem, lib. ix. J. 24. Eloi de tuetur allegorias , haec habet
oi orta TWY .geguquerwy XOTC Tov N. D. N , 25. Hunc etiam au
MooMov Trepadožov úrovONOOVTES eis gures noftri ( nuncupant,) cum
EVVOLOV ruces hyAugeval gewy ocQ' dicunt, Jore fulgente, tonante :
s's Pacivetc! Eivoe dozns xioll ó Anmo- dicunt enim ,, caelo fulgente ,
κριτος " όρωντες γαρ , φησι , τα εν τonante. Quod autem hoc in
σοις METEOSPOEG TIADMURTa o Trochacos loco tradit Cicero , confirmat
TWv av purwy , * IONER Bportas enim Orat. in Vatin . cap . vill .
και αστραπας κεραυνους τε - έδει- Augures omnes usque a Romulo
HATOUNTI , Meous OiQueVOL TOUTWY decreverunt , Jove FULGENTE,
airrous'kivou . Hinc, ut recte vi.. CUM POPULO AGI NEFAS ESSE.
dit vir eruditiſſimus Joan .,Cle- Idem Philipp. V, 3. Jove tonan.
ricus Silv. Philol. c . VII. dixit te, cum populo agi non eſſe fas,
Petronius in fragm . pag. 676. quis ignorat ? Vide Pliniune H.
Primus in orbe Deos fecit ti N. lib . II . 4. 18. Tacitum Hiſt..
mor , ardua calo 1 , 18. et.Herældum ad Arnobii
Fulmina cum caderent lib . 11. pag . 114. Davies.
Quin et in quatuor cauſis , qui Comitiorum folum vitium eſt
bus informarentur Deorum no- fulmen ] Hoc, ut videtur, apud
tiones, hanc tertiam ponitClean- Romanos obtinuit , quod cum
thes , quae terreret animos (le- l ad exercitum recenfendum con
gendum puto , quia terrentur cioncm in campo ad capraepas
homines) fulminibus , ut ait no ludem Romulus haberet , ſubito
Ster lib. II. N. D. cap. s. Idem . coorta tempeftas cum magno
LIBER II , 18. 19. 187
men ; quod idem omnibus rebus optumum auſpi

cium habemus , fi ſiniſtrum fuit. Sed de aufpiciis
alio loco : nunc de fulguribus.
Quid igitur minus a phyſicis dici debet, quamig
quicquam certi ſignificari rebus incertis ? Non
enim te puto eſſe eum , qui Jovi fulmen fabri
catos effe Cyclopas in Aetna putes : nam eſſet
mirabile , quomodo id Juppiter toties jaceret,
cum unum haberet. Nec vero fulminibus homi
nes , quid aut faciendum eſſet aut cavendum ,
moneret : placet enim Stoicis , eos anhehitus ter
rae qui frigidi lunt , cum fuere coeperint, ven
tos effe : cum autem ſe in nubem induerint, ejus.
que tenuiſſimam quamque partem coeperint di
videre atque disrumpere , idque crebrius facere
et vehementius, tum et fulgores et tonitrua exi
fragore tonitrubusque, tam den. Virgilius Aen . viri , 427. Vide

so regem operuit nimbo, ut con ſis et. Georg. iv , 170. Idem .
Spectum ejus concioni abſtule. Cum unum haberet monc
rit, nec deinde in terris Romu: ret] Locus ſic legendus videtur
lus fuit. Verba ſunt Livii lib . I. et diſtinguendus, cum unum ha
eap , 16 . Idem . beret : nec vero fulminibus ho
Cap. 19. Cyelopas in Aetna mines, quid aut faciendum effet
putes ] Vates , ut notum eſt , aut cavendum monere. Plena
illis Cyclapas memorant for. oratio ſe ſic haberet ; nec vero
nacibus uſos , te puto eum eſſe qui putes Jo
Cum ſuper incudem numeroſa " vem fulminibus homines mone.
in verbera fortes rc. Idem.
Horrendum magno quaterent Et fulgura et tonitrua ] Edit.
fub pondere fulmen , Victorii et S. Victoris , fulgo
Armarentque Jovem - res. pal, pr , et ſec . fulgures,
Ita cecinit Corn.Severus in Aetna tert. fulgorem . quart. fulgora.
"Yf. 37. Quamvis autem his ma Gruter.
nibus informatum erat fulmen , Ibid. Fulgores et tonitrua ez
tamen Juppiter fiftere ) Vulgo fulgura . Sed
- Plurima caelo lectionem , quam recepi , fir
Dejicit in terras mant Pariſ. Reg. Cantab , aliique
q, ex vulgi fantentia locutus eſt Codices ; et recte quidem , ut
188 DE DIVINATIONE
ftere : fi autem nubium conflictu ardor expreſſus

ſe emiſerit , id elle fulmen . Quod igitur vi na
turae , nulla conſtantia , nullo rato tempore vi
demus effici, ex eo fignificationem rerum conſe
quentium quaerimus ? Scilicet, fi iſta Juppiter
fignificaret, tam multa fruſtra fulinina emitteret.
Quid enim proficit, cum in medium mare fulmen
jacit ? quid , cuin in altiſſimos montis , quod ple
olim monuimus ad Minucii Fe Ibid. Tam multa fruſtra ful.

licis cap . xxxii , De hiſce vero mina emitteret ] Pall. pr. et fec.
rebus Stoicorum ſententiam ſic probanţe Grutere , dant, tam
effert Diogenes Laertius lib . multa fruſtra fulmina non
vil . 8. 153. ’Aorçaren da, eta hor emitteret . lis accedit Cantab.
νεφων παρατριβομένων ή ρηγνυμε. et haec fane mens eft Auctoris,
των υπο πνεύματος βροντην δε , τον At cum idem fit in vulgatis
τουτων ψοφoν εκ παρατριψεως ή Γenfus , modo haec . ειρωνικούς
ρηξεως: κεραυνον δε , έξαψιν σφο- dicta ftatuamus ; et particula
Spev METOC Todding Bices ITI TOVOC.U ; fcilicet, ſi non ſemper, ut volt
νεφων παρατριβομεύων ή ρηγνυμε- Donatius ad Terentii Andr . Acc.
Plutarchus de Plac . Phi- I. Sc. II, 14. at crebro ſaltem ,
loſ, lib . III . cap . 3. Oi Etwixos cum eiguvesoe ponatur ; receptam
βροντην μεν , συγκρουσμον νεφων, lectionem a Cicerone profectam
dorpatyy, de, ēžalov tapatos- eſſe mihi perſuaden': altera ve
ψεως , κεραυνον δε , σφοδροτεραν το femidoctis Librariis videtur
El nou zbiv. ' Seneca Nat. ' Quaeſt. tribuenda. Ceteroquin , inter
lib . I. cap. 1. Nubes mediocri- rogatiouis vel admirationis ad
ter colliſae, fulgurationes effi- dita nota , res tota poffit con:
ciunt ; majore' impetu pulſae, fici. “ Davies.
fulmina. Vide fis etiam lib. II. Quid enim proficit ] Exſtant
cap . 22. ſeqq. et Plinium H. N. praeclari, ut alii in hanc ſen
tentiam , Lucretii verſus lib. vi,
lib . II. S. 43 , 49 , 50. Davies,
Tam multa fruſtra fulmina 403. quos indicabo Lectori'dun .
emitteret ] Pall. pr, ac ſee. im- taxat;
mittunt negationem , fulmina In mare qua porro mittit re
non emitteret , et hoc verum tione ? quid undas
eſt. non auſus tamen ſum ad Arguit , et liquidam molem ,
mittere in contextum , quod et camposque natantes ?
alteri ſcripturae fuus effet fen etc. Lambin .
fus, neque discordarent editio Fulmen jecit ] Ita pall, tres,
nes . Gruter , ita editio Victorii , ita mem
LIBER II , 19. 20 . 189
rumque fit ? quid , cum in deſertas ſolitudines ?

quid , cum in earum gentium oras, in quibus
haec ne obſervantur quidem ?
At inventum eſt caput in Tiberi. Quaſi ego20

artem aliquam iltorum elle negem ! divinationem
nego : caeli enim diſtributio , quam ante dixi, et
certarum rerum notatio docet , unde fulmen ve
nerit , quo concellerit : quid ſignificet autem,
nulla ratio docet. Sed urges me meis verſibus:
.
Nam pater altitonansſtellanti nixus Olympo

Ipſe juos quondam tumulos ac templa petivit,
Et Capitolinis injecit ſedibus ignes.
Tum ſtatua Nattae , tum ſimulacra Deorum , Ro

mulusque et Remus cum altrice belua , vi fulmi
branae S. Victoris, neque abit tur Feſtus ; nam bellum dictuń

noſter tert. quam quod is iniccit. eſt a duello, ut bis a duis, Quin
editi iacit. Gruter. hoc, quod dico , idem Feſtus
Ibid. Fulmen jacit ] Vulgo alibi docet. Tanta eſt incon
jecit ; at ob temporum ratio- ſtantia ! Itaque qui Feſti aucto
nem Reg. et Cantab . ne vetu- ritatem hac in re ſecuti belluam
ſtiores editos memorem, fequen- cum duplici Il fcribunt, una
di videbantur . * Davies, cum Feſto labuntur, Omnino
Cap.- 20. At inventum eſt noſtri veteres Codices ſemper
eaput in Tiberi ] ' Caput erat habent hoc nomen fcriptum
Summani Dei. Vide lib. 1. ſimplici l. Lambinus.
cap. 10. Idem . Vi fulminis ' icti ] Pal. pr.
Nam pater altitonans in tert , quart. ſulminis ictu .
Capitolio collocabatur ] Haec Gruter.
omnia legi poflint ſupra lib . I. Ibid . Vi fulminis icti ] Si.
sap . 12 . Idem . quidem Pariſ. Balliol. Reg . Can
Cum altrice belua] Vox belua tab. cum tribus Pall. et Ven ,
unico L. fcribi debet , quamvis 1471. exhibentutfulminis ictu ;
reclamet Feſtus , qui bellum a forfan reponendum tum ful
belluis dictum eſſe ſcribit, quia minis ictu conciderunt. Vide
belluarum fit , inquit, pernicio. Offic. III, 25. Davies ,
sa diſſenſio. Sed errat et labi
196 DE DIVINATIONE
nis icti conciderunt , deque his rebus haruſpicum

extiterunt reſponſa veriſlima. Mirabile autem
illud , quod eo ipſo tempore, quo fieret indicium
conjurationis in ſenatu , fignum Jovis biennio
poſt, quam erat locatum , in Capitolio conloca
batur . Tu igitur animum induces , ( fic enim
mecum agebas cauſam iſtam et contra facta tua
et contra fcripta defendere ?' Frater es , eo ve
reor. Verum quid tibi hic tandem nocet ? reſne,
quae talis eſt ; an ego , qui verum explicari volo ?
Itaque nihil contradico : a te rationem totius ha
ruſpicinae peto. Sed te mirificam in latebram
conjeciſti. Quod enim intellegeres fore ut pre
merere, cum ex te cauſas uniuscujusque divina
tionis exquirerem ; multa verba feciſti, te , cum
res videres , rationem cauſamque non quaerere :
quid fieret, non cur fieret, ad rem pertinere.
Quaſi ego aut fieri concederem , aut ellet philo
ſophi, cauſam , cur quidque fieret , non quae
rere ? Et eo quidem loco et prognoſtica noſtra
pronuntiabas et genera herbarum , ſcammonean
Frater er , Ron vereor ] Ve- quum ex te caufas etc. Urfie

neti , frater es , eo vereor . Et nus.
naturalis eſt certe pudor inter Ibid. Fore ut premerere ) Eſt
conſanguineos, et erga paren a Pall. quatuor , mirorque ha
tes ; ut ille reverentia patris etenus obtiuuiſſe, premerem les
prohiberi ſe ait , quo minus di. lectionem inficetam prae noſtra.
eat eum deſipere : GRUTERUS. Ibid . Lectionem ,
quam probavit Urfinus et re .
Ει μη πατηρ ήσ9 ' , είπον αν σε cepit Gruterus , exhibent Pariſ,
η αφρονείν.. Med Balliol. Reg. et Cantab.
Camerarius. Davies.
Prognoſtica noſtra Ari.
Quod enim intelligeres fore, fcolochiamque radicem ] Res,
ut premerem te ] Magis placet, ad quas hic reſpicit , exſtant
ut eſt in antiquo , quod enim lib . 1. capp. 7 , 8 , 9, 10,
intelligeres fore, 'ut premerere, Daviesa
LIBER II , 20. 21 . 191
ariſtolochiamque radicem , quarum cauſam igno

rares , vim et effectum videresa
Dillimile totum : nam et prognofticorumas
cauſas perſecuti ſunt et Boëthus Stoicus , qui eſt
a te nominatus , et noſter etiam Poſidonius : et,
fi cauſae non reperiantur iſtarum rerum , res
tamen ipfae obiervari animadvertique poſſunt.
Nattae vero ſtatua , aut aera legum de caelo
tacta , quid habent obſervatum ac vetuſtum ?
Pinarii Nattae nobiles : a nobilitate igitur peri
culum . Hoc tam callide Juppiter cogitavit. " Ro
Cap . 21. Animadvertique po- ſtinctio recepta mutari non de

tuerunt ] Ita pal. pr. et ſee. beat ; eſt tamen , niſi fallor, in
nam tert. ac quart. item S. Vi- verbis latens vitium . Vir inges
' ctoris ultima voce carent ; quam nioſus Jer. Marklandus in
tamen expreſſit etiam editio Epiſt. "Crit. pag. 47. reponit ,
Victorii. aliae enim poffunt. quid habent obſervandum . At
Gruter. vetus, tum Pinarii Nattae, no
lbid . Animadvertique pof- bilis . Vide lib. 1. cap . 12.
ſunt ] Vulgo potuerunt. Sed Davies.
congruentior eſt lectio , quam ,
Periculum , hoc tam ,callide
nos fide MSti Reg . damus. Quin Jupiter ] Sic Pall. et S. Victo.
et eam repraeſentant editiones ris . editi hactenus tamen . for
vetuſtae . Davies. San adhuc interpungendum :
Quid habent obſervatum ac periculum hoc. tam callide ,
vetuſtum ? ] Diſtinguit Guliel. niſi malimus , calide. quomodo
mius , quid haberet ? Obferva- S. Victoris codex. Gruter,
tum ac vetuſtum . Pinarii etc. Ibid. Periculum . Hoc tam
placet. Gruter . callide Juppiter cogitavit ]
Ibid. Obfervatum ac vetu- Malim , hoc quam callide Jupe
ſtum ] Locum Gulielmius et piter indicavit ! Nam paullo
Gruterus hoc modo diltin- poſt ait , QUAM Scite per notas
guunt : Nattae vero fcatua , nos certiores facit Jupiter !
aut aera legum de caelo tacia Porro Gruterus dubitat , an
quid habent ? Obſervatum ac non , interpunctione mutata ,
vetuſtum . Pinarii Natta no- locus įta ſit legendus : A no
bilos, At haec interpunctio nec bilitate igitur periculum noc.
fenſui nec Linguae Latinae con Tam calide Jupiter cogita
grua videtur. Licet autem di- vit. Et calide quidem eſt in
192 DE DIVINATIONE
mylus lactens fulmine ictus: urbi igitur pericu

lum oſtenditur ei quam ille condidit. Quam ſcite
per notas nos certiores facit Juppiter ! At eodem
tempore fignum Jovis conlocabatur , quo con
juratio indicabatur. Et tu fcilicet mavis , numine
Deorum id factum quam calu arbitrari ? et re
demptor , qui columnam illam de Cotta et de
Torquato conduxerat faciendam , non inertia
aut inopia tardior fuit , ſed a Deis inmortalibus
ad iftam horam refervatus eft ? Non equidem
plane deſpero iſta effe vera , ſed neſcio , et diſce
re a te volo .Nam cum mihi quaedam caſu'vide
rentur ſic evenire ut praedicta eſſent a divinan
tibus ; dixiſti multa de cafu , ut , Venerium jaci
poffe calu , quatuor talis jactis ; quadringentiss
centum Venerios non poffe caſu conſiſtere. Pri
mum nefcio cur non poffint : ſed non pugno;
abundas enim fimilibus. Habes et relperlionein
pigmentorum , et roſtrum ſuis , et alia permulta.
Idem Carneaden fingere dicis de capite Panilci
.
Med. et S. Victoris libro . Sed tentiae. Legerim , ut redem

Lectio fimul ac interpunctio ptor non inertia aut in ,
mihi videtur incommoda. Da opia tardior fuerit , fed a Deis
vies . inmortalibus ad iftam horam
Urbi igitur periculum often refervatus fit. Idem .
ditur ] Ita ſolebant ' argutari .. Ad iftam horam reſervatus
Nam eft ] Vulgati deſtituebantur illo
Malus interpres rerum re ; quod eieci e pall. S. Victo
metus omne trahebat ris et Victoriana editione.
Augurium pejore via , trun Gruter .
sataque membra Venerium Taniſci] Quae
Nutricemque Lupam Romae Marcus hic repetit , Quintus
regnoque minari, fuprà lib . I. cap . 13. dixerat,
Sunt Claudiani de Bell. Get . vf. Porro Pariſ. Med . Balliol. Reg.
262. Idem . Ven . 1471. et Victor, dant et
Et redemptor __reſervatus quadringentie . Lege ſed quia
fo ] Non bene cohaerent ſen- dringencit. Davies.
LIBER II , 21. 22 ..
193
Quali non potuerit id evenirë calu , et non in

omni marmore, neceffe fit ineffe vel Praxitelia
capita! -illa enim ipſa efficiuntur detractione , nec
quicquam illuc adfertur a Praxitele : ſed cum
multa ſunt detracta et ad lineamenta oris per
ventum eſt , tum intellegas illud , quod jam ex
politum lit , intus fuille. Poteſt igitur tale aliquid
etiam fua fponte in lapicidinis Chiorum extitiffe.
Sed ſit hoc fictum. Quid ? ' In nubibus numquam
animadvertiſti leonis formam aut hippocentauri ?
Poteſt igitur , quod modo negabas, veritatem
calus imitari,
Sed quoniam de extis et de fulguribus fatis22

eſt diſputatum ; oſtenta reſtant, ut tota haruſpi
cina ſit pertractata. Mulae partus prolatus eſt a
te. Res mirabilis , propterea quia non ſaepe fit:
fed fi fieri non potuillet, facta non eſſet. Atque
hoc contra omnia oſtenta valeat; numquam,
quod fieri non potuerit, elle factum : lin potuerit,

non efle mirandum , Cauſarum enim ignoratio
in re nova mirationem facit: eadem ignoratio ſi
in rebus uſitatis eſt , non miramur : nam qui mu
lain peperifle miratúr , is , quo modo equa pariat
aut omnino quae natura partum animantis faciat,
ignorat : ſed , quod crebro videt , ' non miratur,
etiamfi , cur fiat, nefcit: quod ante. non vidit ,
Cap. 22. Mulae partus) Vide frequenter viſis : nam ſtatim

lib . 1. cap . 18. Davies. ſubjicit noſter , quod crebro
Numquam quod fieri non po- ' VIDET , non miratur ; quod
tuerit etc. ) Albutius Silus a ante non VIDIT oftentum
pud Senecam Controv. 1, 3. Hoc efje cenfet. Pari modo referi
unum fcio nec fieri quod non bendum crediderim Tuſc lib. I.
poteft , nec portentum effequod cap. 27. , Sejuncta ab his visi- .
poteſt. Vide lis infra cap. Tatis notisque naturis ; non
XXVIII . Idem . ufitatis , ut vulgo . Idem .
Si in rebus uſitatis eft ] Le Quod ante non vidit ] Eſt
rendum puto viſitatis , hoc eſt, ab editione Victoriana et pallo
13
.
194 DE DIVINATIONE
id fi evenit , oſtențum effe cenſet. Utrum igitur

cum concepit mula an cum peperit oſtentum eſt ?
Conceptio contra naturam fortalle : ſed partus
prope, neceſſarius.
23 Sed quid plura ? Ortum videamus haruſpi
cinae: ſic facillime, ' quid habeat auctoritatis, ju
dicabimus. Tages quidam dicitur' in agro Tar
quinienfi , cum terra araretur et ſulcus altius eſſet
inpreſſus, extitiſſe repente et eum adfatus elle
qui arabat. Is autem Tages , ut in libris elt
Etruſcorum , puerili ſpecie dicitur viſus , ſed fe
nili fuiffe prudentia . Ejus aſpectu cum obſtu
puiſſet bubulcus , clamoremque majorein cum ad
miratione edidiſſet ; concurſum eſſe factum , to
tamque brevi tempore , in eum locum Etruriam
conveniſſe : tum illum plura locutum multis au
dientibus , qui omnia verba ejus exceperint di
terisque mandarint : omnem autem orationem
fuiffe eam , qua haruſpicinae diſciplina contine
quatuor. prius caſi , quod au Edocuit gentem caſus aperira

tem non vidit. Gruter . futuros.
Id ſi evenit ] Sic Pariſ. Med. Cenforinus de Die Nat. сар.. IV,
Reg . et Balliol. non evenerit, p. 23. In agro Tarquinienſi
ut vulgo. Davies. puer dicitur divinitus exaratus,
Cap. 23. Tages quidam dici- nomine Tages, qui diſciplinam
tur ] Ovidius Metam . lib . xv, 553. cecinerit cxtiſpicii ; quam Lui.
Haud aliter ftupuit ,quam cum cumones , tum Etrurine poten
Tyrrhenus arator les , exfcripferunt. Ad eum lo
Fatalem glebam mediis ad cum videatur Henr. Linden
Spexit in arvis, brogius. ' Adi lis etiam quae
Sponde ſua primum , nullo- diximus ad hujusce libri cap.
que agitante , moveri : 38. Idem ,
Sumirè mox hominis terrae Omnem autem orationem fu
que amittere formam , iffe eam , qua haruſpicinae die
Oraque venturis aperire re fciplina contineretur ] Quae
centia facis. pro qua ſcriptum eſt in vetert
Indigenae dixere Tagem : qui libro . Urfin .
primus Etrufcam
LIBER II , 23. 24. 195
retur: eam poftea creviſſe rebus novis cogno

ſcendis et ad eadem illa principia referendis.
Haec accepimus ab ipſis: haec fcripta conſer
vant : hunc fontem habent' diſciplinae. Num
ergo opus eſt ad haec refellenda Carneade? num
Epicuro ? Eltne quisquam ita deſipiens, qui
credat exaratum eſſe , Deum dicam , an homi.
nem ? Si Deus , cur ſe contra naturam in ter
ram abdiderit, ut patefactus ' aratro lucem ad
fpiceret ? Quid ? idem nonne poterat Deus ho
minibu's diſciplinam ſuperiore e loco tradere ?
Si autem homo ille Tages fuit , quonam modo
potuit terra oppreffus vivere ? unde porro illa
potuit, quae docebat alios , ipſe did sille ? Sed
ego inlipientior , quam illi ipli qui iſta credunt,
qui quidem contra cos tam diu diſputem .
Vetus autem illud Catonis admodum ſcitum24
eſt, qui mirari ſe aiebat, quod non rideret haru
fpex , haruſpicem cum vidiffet. Quota enim
quaeque res evenit praedicta ab iſtis ? aut fi eve
nit quidpiam ; quid adferri poteſt cur non caſu id
evenerit ? Rex Prulias , cum Hannibali apud
Num Epicuro ] Cum Carnea- ille Tages fuit ; Codicis Balliol.

des diſputator habitus ſit fubti auctoritati paruimus. Idem . 2
lillimus; acumine vero caruerit Cur ſe contra naturam in tera .
Epicurus , ut palſim dicit Cice- rain abdiderit ) Videtur legen.
ro ; legendum crediderim, num dum abdiderat LAMBINUS.
vel Epicuro ? Aliter enim , ut Ibid . Lego abdidit, ut exhibet
puto , ſi non vitioſa , ſaltem de- Med Davies.
bilis eſt et languida prorſus ora Cap . 14. Quod non rideret
tio . Davies . haruſpex ] Nulla Catonis facta
Deum dicam , un hominem ] mentione , noſter idem dictum
Tages , Genii fuit filius, nepos refert lib, I. N. D. cap . 26.
Jovis, fi Feſto credimus . Idem Idem .
Si Deus ) Vulgoi fi Deum : Rex Prufias ) Hoc Antiocho
cum vero noſter in membro ſe Regi tribuit Plutarchus. Avus
quente dicat , fautem homo Borsó-Kegxnovios, inquit ille de
13 *
A TIONE
DE DIVIN
196
eum exſulanti depugnari placeret, negabat ſe

audere , quod exta prohiberent. „ An tu , in
quit, carun culae vituli nae mavi s quam impe
„ ratori veteri credere ? ” Quid ? ipſe Caeſar,
cum a ſummo haruſpice moneretur ne in Africam
ante brumam transmitteret , nonne transmiſit?
quod ni feciffet , uno in loco omnes adverſario
Exful.' Tom . II . p . 605. o`z èxgna et Cyprianus, cum auguria et
To Tracenouoc Tapos ANTIOXON , aufpicia reniſa fuiſſe fcribunt.
Becorded évrce, Quyos wv;onvexa Ceterum menda , nifi fallor,
διδοντος εκελευεν αυτον επι- hunc Ciceronis locum obfider ::
Kaipou
XERRELV TOLS Toodepois . Tou de gu- vix enim eſt , ut fummum haru.
σαμενου και τα σπλαγχνα κωλνειν Γpiccm , hominis nomine non
OXOKONTOS, ÉRETIUNTe ', eitwy, Ev prolato, dixerit noſter . Legen
τι κρεας λεγει ποιεις , ου τι νουν dum puto , a sp'urinna harus
EXw cv pw Tos; At cum Cicerone ſpice. Supra lib . I. cap. 52.
facit Valerius Maximus lib. II. - Cum Spurinna diceret, timen
cap . vii , '6. extern , et homo, dum effe , ne et confilium'et
ceteroqui ſuperſtitioſus, animo vita deficeret. Adi Valerium
ſum hoc Hannibalis effàtum Maximum lib . I. cap . vi , 13.
compro bat . Idem . lib . vii. cap . xi , 2. et Sueto
Cum a ſummo haruſpice ] nium in Jul . cap. LXXXI. Simi
Quod immolanti aufugiſſet lis quidem ductus eft literarum,
hoſtia . Vide Suetonium in Jul. nominaque propria crebro te
cap . 59. Minucius Felix Oct. merarunt Librarii . Idem .
cap . xxvb . Caius Caeſar, ne ante Aut brumam ) Terentius
br um am ' in Afr ica m nav igi a Pho rm . Act. iv. Sc. iv, 28.
transmitteret , auguriis et aufpi. Haruſpex vetuit ante brumam
ciis renitentibus , Sprevit. Eo autem quid novi
fac ili us et nav iga vit et vic it. Neg oti incipere.
Sic etiam Cyprianus de Idol . Ubi Donatus : Arte , inquit, ir
Van . cap . 3. Forſan tamen utro- rifit homines Terentius , quibus
bique reponendum navigia ' religio fit aggredi negotium
transmitteret . Pſeudo - Hege- aliquod , diebus decreſcentibus.
ſippus de haloſi Jud . 1 , 41. Inde Idem .
Caeſarcam navigio transmittit . Unó in loco omnes ] Vulgati,
Sic enim legenduseſt iſte locus. unum in locum omnes, ſed prae
Et V , 52. Ipſe Alexandriam con ter pall. et edit . Victorii , in
tendit , et finde Romam navigio quibus extat alterum : Sicque
transmiſit . Ut ut haec ſe res etiam S. Victoris, niſi quod is,
habeat, certe labuntur Minucius uni in loco , Gruter .
LIBER II , 24. 25. 197
rum copiae conveniſſent. Quid ego haruſpicum

reſponſa commemorem , (pollum equidem innu
merabilia) quae aut nullos habuerint exitus , aut
contrarios ? Hoc civili bello , Di inmortales !
quam multa luſerunt ? quae nobis in Graeciam
Roma reſponſa haruſpicum miſſa lunt ? quae dicta
Pompeio ? et enim ille admodum extis et oſtentis
movebatur. Non lubet commemorare , nec vero
neceſſe eſt , tibi praeſertim qui interfuilti. Vides

tamen omnia fere contra , ac dicta fint , evenille.
Sed haec hactenus : nunc ad oftenta veniañus.
Multa me conſule a me ipfo fcripta recitaſti : 25
multa ante Marſicum bellum a Sifenna conlecta
adtuliſti: multa ante Lacedaemoniorúm ' malam
pugnam in Leuctris a Calliſthene conmemorata
dixiſti: de quibus dicam equidem ſingulis, quoad
videbitur ; ſed dicendum etiam elt de univerſis. !
Quae eſt enim iſta a Deis profecta ſignificatio et
quaſi denuntiatio calamitatum ? quid autem vo
lunt ea Di inmortales primum ſignificantes, quae
ſine interpretibus non pollimus intellegere : de
Cap . 25. Multa me conſule Dicendum etiam eſt de uni.

-commemorata dixiſti] Lib . l . verfis ] Balliol, dat , dicendunt
capp . 11 , 34 , 44. Davies. eſc primo de univerſis. Non
Quoad videbitur] Vulgo quo male , fi faverent alii Codices .
ad utile videbitur. Cum vero Davies .
mediam vocem repudiarint tam Non poffimus intellegere )
res ipfa , quam MSSti Volſ. Pa- , Vulgo poffumus; male : addit
yil. Med. Balliol. Reg. Cantab . enim ea , quae cavere nequea .
ac editt. Ven . 1471. Aſcenſ, et mus. Quapropter nos MSStos
Victor. eam nos expungendam Pariſ, et Balliol. ſecuti fumus,
duximus. Idem . ' ne modorum oriretur confuſio .
Quid autem volunt ea dii ] Simili vero ratione contra Ge
Sic pall . omnes et S. Victoris, nethliacos argumentatur Sextus
neque recedit Victorii editio, Empiricus adv. Mathem . lib . v.
quam quod ipſa , ca volunt dit. g . 47. Ei per èy toos xar' vayxnx
lectio vulgaris, quei autém ea (TOMYOPOVTO! τας προαγορεύσεις )
volunt. Gruter . άνωφελεις εισιν εν τω βιω" το γαρ
198 DE DIVINATIONE
' inde ea ,
quae cavere nequeamus ? At hoc ne
homines quidem probi faciunt, ut amicis inpen
dentis calamitates praedicant, quas illi effugere
nullo modo poflint: ut medici , quamquam in
tellegunt ſaepe, tamen numquam aegris dicunt,
illo morbo eos effe morituros . Omnis enim prae
dictio mali tum probatur , cum ad praedictionem
cautio adjungitur. Quid igitur aut oſtenta aut
eorum interpretes, vel Lacedaemonios olim vel
nuper noſtros adjuverunt ? quae fi ligna Deorum
putanda funt, cur tam obſcura fuerunt ? fi enim ,
ut intellegeremus quid eller eventurum ; aperte
declarari oportebat: aut ne occulte quidem , fi
ea ſciri nolebant.
26 Jam vero' conjectura omnis , in qua nititur
divinatio , ingeniis hominum in multas ac diver
ſas, aut etiam contrarias partes laepe deducitur.
Ut enim in cauſis judicialibus alia conjectura eſt
accuſatoris, alia defenſoris , et tamen utriusque
credibilis : fic in omnibus his rebus , quae con
jectura inveſtigari videntur , anceps reperitur
oratio. Quas autem res lum natura , tum calus
adfert; (nonnumquam etiam errorem creat limi
litudo) magna ſtultitia elt earum rerum Deas fa
κατα αναγκην συμβαινον ουκ έστιν Nonnunquam etiam erro
έκκλιναι τοτε δ' αν χρειωδης rem creat fimilitudo ] D.
éturXXVEV y apogenous, ei tipos Tyu Lambinus , tribus voculis ad
Èxxhariv oútov tuu ova Qozoved.cella ditis , referibendum putabat
Bevev. Idem . et in quibus nonnunquam ; at
Ut medici ] Pariſ, ut a medi. 7. M. Bruto placebat , in his
errorem
ci : Med , et Reg. aut medici. nonnunquam etiam
Legendum et medici. Idem. creat fimilitudo. Verum , nos
Cap. 26. Saepe deducitur ]' ta Parentheſews appofita, quod
Ita quidem MSSti . Sed D. Lam nos primi fecimus , nec hoo
bino et Joan . Clerico , duun nec illud additamentum eſſe
viris doctiffimis , accedo , qui neceffarium patét . Idem .
bus legendum placet diducitur , Magna ſtultitia eſt earum re'
Idem . rum ] Qui vocem fimilitudo
LIBER II , 26. 199
cere effectores, cauſas'rerum non quaerere. Tu

vates Boeotios credis Lebadiae vidiſſe ex gallo
rum gallinaceorum cantu , victoriam efle The.
banorum , quia galli victi'lilere, ſolent, canere

victores . Hoc igitur per gallinas Juppiter tantae ,
civitati ſignum dabat ? An illae aves, niſi cum
vicerint , canere non folent ? At tum canebant,
nec vicerant: id enim eſt , inquies , “oltentum .
Magnum vero : quali piſces, non galli cecinerint.
Quod autem eſt tempus , quo illi non cantent,
vel nocturnum , vel diurnum ?. Quod fi victores
alacritate et quaſi laetitia ad canendum excitan ,
tur ; potuit accidille alia quoque laetitia , qua
ad cantum moverentur. Democritus quidem
volunt effe fententiae claufulam , κατεσταλται και μεμειωται

et a voce magna novae ſenten- καταδυεται ye ito ang αιδους..
xUT!
tiae initium duci ; nae illi valde Verba funt Acliani lib. iv. H. A. !
delirant , et linnul plane decla- c . 29. Ad hiſtoriam quod atti
rant ſe Latini ſermonis effe ' net, ita Plinius H. N. lib. .
ignaros atque imperitos. Hic f. 24. Habent oftenta et prac
enim ordo, atque haec ſententia poſteri corum ( gallorum ) veu
verborum eſt : magna ſtultitia ſpertinique cantus . Namquc
eſt, Deos facere effectores earum totis noctibus canendo, Boeotiis
rerum , neque cauſas quaerere : nobilem illam adverſus Lacedac
quas res tum natura , tum cafus monios praefagivere victoriam ;
affert, et in quibus rebus non ita conjecta interpretatione ,
nunquam etiam errorem creat quoniam victa ales illa non ca.
ſimilitudo. Lambinus. neret . Vide lis et noſtrum lib . I.
Quia galli victi filere ſolent] cap . 34. Davies.
Vulgo folerent, nec aliter Pariſ. Per gallinas ] Non per gal
et Cantab . At Balliol.Med. Reg. linas, fed per gallos.' Ergo re
et Ven . 1471. eam , quam quali ſeribendum videtur per gallina
poftliminio rcduximus , praebent ceos : nam gallinae santus prodi.
lectionem . Ac inerito quidem : gium cenſebatur. Vide Teren
non enim olim modo , fed etiam tium Phorm . Ace. iv. Sc. IV, 27 .
aunc êm acexy nextpuwy XO T* Interdum tamen Gallinas velut
άλλον αγωνια ηττηθεις ουκ αν mares cantare tradit Columella
arpos
200%* , to your son Ogornue au TW III , 5. Idem.
200 DE DIVINATIONE
optumis verbis caufam explicat , cur ante lucem

galli canant: depullo enim de pectore et in omne
corpus diviſo et mitificato cibo, cantus edere, quie
te latiatos: qui quidem filentio noctis , ut ait
Ennius , favent faucibus ruſſis: cantu plaufu
Optumis verbis ] D. Lambi- N. D. cap. 94. ubi vide quae

nus reponendum conjicit verfi. dixiinus. Idem .
bus : at non eſt cur hoc in loco Mitificato cibo ] Eſt a Victo .
MSStorum fides habeatur ſuſpe- rianis, cui fuccurrunt ultro pal.
cta . Pariter enim optimis verbis pr . ac ſec, nam tert. et quárt,
ab Epicuro de laudibus amici- modificato, quomodo aliae édia
tiae dicta memorat lib . II , de tiones ; inepte . Gruter.
Fin . cap . 26. Idem . Ibid . Mirificato cibo] Con;
Ante lucem galli canant] Reg. cocto , digeſto. Vide Petr.
canent : Pariſ. autem , Med , et Victorium ad lib . I. c.51 . Om
Balliol . cantant . Forſan leg. nes noſtri, modificato cibo : fic
cantent , ut habet Ven . 1471. et plerique MSSti nec non typis
Plautus Mil. Glór , Act. III , Sc. imprelli Codices , Davies.
I , 96. Favent faucibus ruffis : can.
49 Verum priusquam Galli can tu plauſuque premunt alas] Sic
tent , quae me fomno fue edidit Colinaeus anno MDXLV.
Scitet. neque poſteriores ullae Editio
Vide lis' et Ambrofium in' Hex- nes , quas quidem viderim , ali
aëm . lib . V. 6.188 , 89 , 90. Sed ter habent , paucis admodum
perinde eſt. Idem . exceptis, ut Lugdunenfi quadam,
In omne corpus diviſo ] Rur. et praeterea altera. Et tamen
.
fus impingit Lambinus , cum, noſter edc sex praedicat ſe ita

repudiata omnium MSStorum edidiſſe , Manuçii et Victorii
lectione , reſcribat didito . Li, auctoritatem ſecutum . Atqui
vius lib . II. cap . 32. Reddentem nonne' tibi multi anteverterunt,
in ; omnes partes hunc - diviſum homo omnium , qui ynquam
pariter in venas, maturum con nati ſunt, injuſtiſſime atque im.
fecto cibo , fanguinem. Apu- pudentilſime ? nonne Ego Sep
lcius de Habit. Doct, Plăton . tem abhinc annos , ita edidi?
pag. 593. C # m id , quod infer, Cur tu ab aliis occupata tibi
tur ad totius corporis confer. vindicas ? cur, quae ab aliis in.
vationem , velut fingillatim ex venta ſunt, compilas ? cur, quae
aequatum , cunctis partibus di- ab aliis ſcripta ſunt, odioſe ite
viditur . Eundem errorem errat ras , et miſeras , chartas male
vir ille doctiſſimus ad lib. II, perdis, et lectorum otio abute
LIBER II , 26. 27. 201
que premunt alas. Cum igitur hoc animal tam

lit canorum ſua ſponte , quid in mentem venit
Calliſtheni dicere , Deos gallis lignum dediſſe
cantandi , cum id vel natura , vel calus efficere
potuiſſet ?
Sanguinem pluiſſe ſenatui nuntiatum eſt :27
Atratum etiam Auvium fluxiſſe ſanguine: Deorum
ris , ut aliquid fapere videaris ? Favere faucibus, ut favere lins

Sed me reprimam , et integrum guis aut vocibus, filere denotat.
ad aliud tempus ſervabo. Eſt Vide Senecam de Vita Beat. cap.
autem ruffus color , rubro fini- ' xxvi . et Servium ad Aen . V, 71 .
timus. Hinc ruſſata factio . Davies.
Lambinus. Deos gallis fignum dediſſe
Ibid. Favent faucibus ruffis cantandi] Quid " ad rem faciat,
cantu ] Eſt a Victoriana aliisque Deos gallis ſignum cantandi de
editt. ſolummodo diſtinctio eſt diffe , neſcio . . Si Deos gallo
a Gulielmio, nam , favent fau- rum cantu fignum dediſſe dixe.
cibus scruffis cantu etc. Victo- rat Cicero ; non haereremus,
rius. favent cantibus ruffis: nec ullus effet'dubitandi locus,
cantu , P. Manutius, Lambinus quin recte dixiſſet, Modo mihi
Brutus, minus recte. nam favere meam proferre fuſpicionem li.
caniu , eſt , canere : ut favere ceat ; reponendum crediderim
linguis , ominati verbis bene ; Deos gallis fignum dediffe
non tacere , ut vult P. Marſus. CANTANTIBUS. Idem .
Haec Gulielmius. Gruter, Cap. 27. Atratum etiam fluo
1
Ibid . Favent faucibus ruſſisi vium fluxiffe fanguine ] Nihil

cantu plaufuque premunt alas ) agit Phil. Claverius , qui Ital.
Sic recte diſtinguit Ms. Balliol. Ant. lib . II . eap . x11 . pag. 752 .
Vulgo favent faucibus ruffis legit Aternum etiam fluvium :
cantu ; vt favere cantu ſit cane nam noſter lib. I. cap. 43. ait ,
re, quemadmodum volunt Hadr. quid quod fluvius Atratus fan
Turnebus Adverf. v , 19. et Ja guine fluxit ? li certe , quos
nus Gulielmius. Sed hoc, quod fententiae fuae fidejuſſores lau
cum bona doctiſſimorum viro . dat vir doctiſſimus , negotium
rum venia Sit dictum , prorſus haud conficiunt : nam Livius
experientiae repugnat: nam gal. lib . xxiv. cap . 44. tradit flumen
los intempeſta nocte per omnes Amiterni (non Aternum ) cruen
tantum non anni partes tacere tum fluxiſſe. Nec hujusce por
norunt omnes , et vult Ennius. tenti meminit Julius Obſequens,
Vide Pliniani H.N. lib.x. , f . 24. { ed Conr. Lycofthenes in addi
202 DE DIVINATIONE
Sudaffe fimulacra. Num cenfes his nuntiis Tha

len , aut Anaxagoran , aut quemquam phyſicum
crediturum fuiſſe ? nec' enim fanguis nec fudor
nili e corpore eſt: ſed et decoloratio quaedam ex
aliqua contagione terrena' maxime poteſt fan
guini ſimilis effe , et humor adlapfus extrinfecus,
ut in tectoriis videmus auſtro , fudorem videtur
imitari. Atque haec in bello plura et majora vi
dentnr timentibus : eadem non tam animadver
tuntur in pace . Accedit illud etiam , quod in
metu et periculo cum creduntur facilius, tum
tameutis ad Obſequentem cap. 30. Vulgo deeſt 'vox media , quam

Is autem ſua , prout vidētur, nos ex Pariſ.; Med. Reg. Cantab.
haulit ex Orofii lib . iv. cap. 12 . Ven. 1471. Aſcenſi et Victor,
Namque, inquit , in Piceno flu- mutnam fumlimus. Idem .
mine Sanguis effluxit. At in Quod in mctu et periculo ]
Piceno multi erant, praeter Ater-' Id animum advertit Claudianus
mum , fluvii. Non igitur recepta Bell. Get. vſ. 227.
moveatur lectio ; fed Atratus Utque eft ingenioque loquar,
habeatur ignobilis Auvius , qui et plurima fingi
vel exaruit, vel cujus hodie fitum Permitiens credique timor ;
neſcimus. Idem . tum fomnia vulgo
Sanguinis fimilis ) Pall. qua Narrari; tum monftra Deûm ,
tuor et S. Victoris , fanguini, monitusque finiftri :
nihilo peius. Gruter. quod late didicit elegantiffimus
Ibid . Sanguini fimilis ] ' Vul. Poëta. Statius de Pavore The
go fanguinis fimilis , contra baid. lib . yit, 112.
quam jubent Gruteriani noſtri. Bonus omnia credi
que MSSti . Davies . Auctor , et horrificisłympha.
In tectoriis videmus Auſtro ) re incurfibus urbcs.
Auſter ſcilicet , humidus eſt Si geminos foles ruituraque
ventus , Notus oéto ang vorid09 fuadeat aftra,
appellatus. Statius Thebaid . I, Aut nutare folum , aut veteres
160. defcendere filvas,
Madidique tepentes Ah miſeri vidiffe putent -
igne Noti. Idem plus vice fimplici monuit
Videatur Nonius in Auftrum . Livius , et rem ita ſe habere
Idem , quotidiana docet experientia.
$ udorem videtur imitari ] Idem .
LIBER II , 27. 28 . 203
finguntur inpunius. Nos autem ita leves atque

inconſiderati ſumus , ut , fi mures -corroſerint
aliquid quorum eſt opus hoc unum , monſtrum
putemus ? Ante vero Marſicum bellum , quod
clypeos Lanuvii , ut a te dictum eſt , mures ro
fiflent, maxumum id portentum haruſpices eſſe
dixerunt. Quali vero quicquam interſit, mures ,
diem noctem aliquid rodentes, ' ſcuta an cribra
corroferint. Nam fi ifta fequimur ; quod Plato
nis Politian nuper apud me mures corroferint,
de republica debui pertimefcere: aut , fi Epicuri
de Voluptate liber corrofus effet, putarem anno
nam in macello cariorem fore .
An vero illa nos terrent , fi quando aliqua28
portentoſa aut ex pecude aut ex homine nata di
cuntur ? quorum omnium , ne lim longior , una
ratio eſt: quicquid enim oritur, qualecumque
eſt , cauſam habeat a natura neceſſe eſt; ut,
etiamli praeter conſuetudinem extiterit , praeter
naturam tamen non poſſit exiſtere. Caulain igi
tur inveſtigato in re nova atque admirabili ſi po
Ut are dictum eft , mures μαστον , εί , ωσπερ 'Αρκεσιλαες

rofiffent ] Vietorius edidit mu- TerSwv ÈVEXESTEI, Tov uur ó gumaž
res noete ejfent. At renituntur XKTEQ«yey. Adi ſis et Theodo .
MSSti. Supra lib . I. cap. 44. retum Therap. vi . pag . 88. Au
Lanuvii clypeos , quod karu- guſtinus de Doct. Chriſt. lib . II .
Spicibus triftiffimum viſum eſt, cap . xx. g . 31. Illud eleganter
a muribus effe deroſos. Plinius dictum eſt Catonis, qui, cum
H. N. lib . vur , . 82. Mures, effet confultus a quodam , qui
arrofis Lanuvii clypeis argen- fibi a ſoricibus erafus' caligas
teis , Marficuni portendere bel. diceret , reſponndit , non effe
lum . Iden .. illud monſtrum , led vere mon
Scuta an cribra corroferint] ferum habendum fuiſſe , si sa
Clemens Alexandrinus' Strom, rices a caligis rederentur. Da
lib , yil . pag. 842 . Τι δε και vies.
θαυμασταν , εί ο μυς, φησιν και Βιων , Liber corroſus ) Vulgo rojiesi,
gav Sunosnou dietpxyev , our supus contra MSStorum fidem . Idem .
7
76 vn ' Toura, nose wou Cap . 28. Inveſtigato - fi po
204 DE DIVINATIONE
teris: fi nullam reperies, illud tamen exploratum

habeto , nihil fieri potuiſſe fine cauſa ; eumque
terrorem , quem tibi rei novitas adtulerit , natu
rae ratione depellito. Ita te nec terrae fremitus,
nec caeli diſcellus, nec lapideus aut ſanguineus
imber , nec trajectio ſtellae , nec faces viſae ter
rebunt. Quorum omnium cauſas fi a Chryſippo
quaeram , ipſe ille divinationis auctor numquam
illa dicet facta fortuito , naturalemque rationem
omnium reddet : nihil enim fieri line cauſa poteſt:
fi
nec quicquam fit , quod fieri non poteſt: nec,
id factum eſt quod potuit fieri, portentum debet
videri: nulla igitur portenta ſunt. Nam ſi, quod
raro fit, id portentum putandum eſt ; ſapientern
eſſe portentum eſt: ſaepius enim mulam peperille
arbitror quam ſapientem fuiſſe. Illa igitur ratio
tes ] Edit. Victorii , si poteris, tius firmant et ſtabiliunt. lla

neque ſecus pal . pr. ac ſec, nam te , ſubjieit uoſter , nec terrae
tert. et quart. inveſtigare fremitus , nec trajectio ſtellae,
fi poteris. Gruter. nec faces viſae TERREBUNT.
Ibid. Si poteris ] Sic MSSti; Et paulo ante : An vero illa
non potes , ut: vulgo. Davies. nos TERRENT , fi quando ali
Eumque terrorèm ] Sic le- qua portentoſa dicuntur,
gendum eſſe et duo libri vete Haec loca , niſi fallor terrorem
res , et ratio pervincunt ; non, veram effe leetionem demon
ut vulgo , 'errorem . Lambinus. ſtrant. Davies .
Ibid . Eumque errorem ] Sic Naturae ratione depellito ]
omnes noſtri, Lambinus tamen Phyſiologia , quam naturae ra.
adfirmat, duos ſuorum codd. tionem vocavit lib. I. c. 41 .
habere terrorem , non probo ; Idem .
et improbant iſtud ſtatim ſe. Quorum omnium caufas )
quentia. Gruter. Vulgo quarum omnium , quod
Ibid . Eumque terrorem ] Vul- tam Latinitate , quam MSto
go errorem ; nec aliter noſtri Balliol. Hagitante , mutavimus.
Codices : fed audiendus eſt Lam- Idem .
binus , licet Janus Gruterus Chryfippo ' quaeram ] Eſt a
ſuo more contra nitatur. Certe pal. pr. et fec. item Victoriana
multum abeſt, ut illam drogi wolv et Aldina recente, vulgata qual
improbent ſequentia : clare po- ras. Gruter.
ſ
LIBER II , 28. 205
.concluditur , nec id , quod non potuerit fieri,

factum umquam eſſe ; nec quod potuerit, id por
tentum effe : ita omnino nullum eſſe portentum .
Quod etiam conjector quidam et interpres por .
tentorum non inſcite relpondiſſe dicitur ei, qui
cum ad eum retuliſſet quaſi oſtentum , quod an
guis domi vectem circumjectus fuiſſet : tumeſſet,
inquit, oſtentum , fi anguem vectis circumpli
caviſſet. Hoc ille reſponſo ſatis aperte declara
vit , nihil habendum effe portentum quod fieri
poffet.
Qui cum ad eum ] Reg. quid . ca vectem jaetus. Acutum vero
dam : Pariſ. autem , Med. et reſponſum , quod cuidam inter
Balliol. quoddam . Forte , qui preti portentorum tribuit no
quondam ad eum retuliffet ; ſter, Diogeni adſcribit Clemens
vel cum , Si libet , deleatur. Alexandrinus Strom. lib. vil .
Davies. pag. 843. Aboyevns , inquit , repos
Vectem circumnexus fuiffet ] τον θαυμαζοντα, ότι εύρεν τον όφιν
Sic habet liber unus MS . Malim čo zw (TERW Freguesi nuevov , My
tamen vecti circumnexus effet ; Jocujucse, on y gop nepadošo
nifi quis dicat effe αναστροφην , τερον εκεινο, εί το υπερόν περι ορθω
et , pro circum vectem nexus τω όφει κατειλημενον εθέασω..
fuiſſet , vectem circumnexus Idem refert etiam Theodoretus
fuiffet poſitum . Vel lege po- Therap . vi . pag. 88. Similiter
tius, vectem circumnexuiffet, Leotychidas SpoXOVTOG TERE Thy
εuirefpondebit verbum circum- κλειν ελιχθεντος, και των μαντεων
plicaffet, quod fequitur. Lam. Tegos noBaiVowevwv sivou , ours
binus. fuos yog, én, doxel, ara en
Ibid . Vectem circumiectus ] xdes tw Spaxovti nepreshex In.
Sic pall. et Victoriana, vulgata Aụctor eſt Plutarchus Apoph
circumvectus. Lambinus cir . thegm . Lacon . pag . 224. Dan
cumnexus , fingebat Gulielmius vies.
circumplexus. Gruter . Habendum effe portentum ,
Ibid. Vectem circumjectus quod fieri poffet ] Praeter Co
effet] Sic Pall.noſtrique M $ Sti. dices noſtros editosque ceteros
Lambino tamen placet circum . Pet. Victorius dedit, habendum
nexus , Gulielmio autem cir. effe , quod fieri poffet, often .
cumplexus. At nullis opus eſt tum : quod non fine libris factum
conjecturis , ſiquidem vectem videri facit Singularis doctiſſimi
circumjectus idem valet ac eir- viri fides et diligentia. Idem .
206 DE DIVINATIONE
C. Gracchus ad M. Pomponium ſcripſit,

29
duobus anguibus domi comprehenſis , harulpices
a patre convocatos. Quîmagis anguibus , quam
lacertis, quam muribus? Quia funt haec quoti
diana , angues non item . Quali vero referat,
quod fieri poteſt, quam id faepe fiat. Ego tamen
miror , fi emiſlio feminae anguis mortem adfere
bat Ti . Graccho , emiſlio autem maris anguis erat
mortifera Corneliae , cur alteram utram emiſerit:
nihil enim ſcribit reſpondiſſe haruſpices, fi neu
ter anguis emiffus eflet, quid ellet futurum . At
mors inſecuta Gracchum eſt. Cauſa quidem,
credo , aliqua morbi gravioris, non emilione
ſerpentis: neque enim tanta elt infelicitas haru
fpicum , ut ne cafu quidem umquam fiát, quod
futurum illi effe dixerint.
go Nam illud mirarer , li crederem, quod apud

Homerum Calchantem dixiſti ex pallerum nu
mero belli Trojani annos auguratum : de cujus
Cap. 29. Duobus anguibus Fam decima moeſtos, inter

domi comprehenfis ] Vide lib . I, ancipites metus,
cap . 18. Idem .
Alteram utram ) Sic Paris. Phrygas obfidebat meffis, et
1 vatis fides
et editio Victoriana. Vulgo
alterutram . Idem . Calchantis atro dubia pende:
Mors inſecuta Gracchum eſt ] bat metu.
Hanc lectionem conſtanter te
nent -omnes MSSti. Legendur Philoſtratus vit. Apoll . I. 22.
tamen cenſeo , mors inſecuta O: de 8n otpov.Jos, èon ó Aques,
Gracchi eft : nam inepta vide- oi hapo tu 'Ouengo τι φησουσιν,
tur mortis προσωποποιϊα , ut ea , ούς ο δρακων μεν εν τη Αυλιδι εδαι
tanquam felis armata , fugien. ORTO Óxtw ivias, įvy@myv Èr" aja
term Gracchum a tergo Tequere- τοις την μητερα έλων • Καλχας δ'
tur. Idem . εξηγούμενος ταυτα, εννεα ενιαυτους
Cap . 30. Ex paſſerum nume ανειπε πολεμησεσθαι την Τροιαν,
ro belli Trojani annos augura. Vide ſis et Origenem in Cell.
tum ] Huc refpicit Petronius lib . iv. pag. 2246 Extat autem
Satir , c. 89 . locus II, B. 299. Idem.
LIBER II , 30. 207
conjectura ſic apud Homerum , ut nos otioſi'con

vertimus , loquitur Agamemnon :
1
Ferte viri , et duros animo tolerate labores,

Auguris ut noftri Calchantis fata queamus
Scire , ratoſne habeant an vanos pectoris
orfus.
Namque omnes memori portentum mente
retentant,
Qui nonfuneſtis liquerunt luminf
a atis.
Argolicis primum et veſtita eſt claffibus
Aulis ,
Quae Priamo cladem et Trojae peſtemque
ferebant;
Nos circuni latices gelidos , fumantibus aris;
Aurigeris divům placantes numina tauris,
Sub platano umbrifera, fons unde emanut
aquaï,
Vidimus inmani ſpecie tortuque draconen
Loquitur Agamemnon ] Im- Saubertum de Sacrif. cap . xyill ,

mo Ulyſſes. Ciceronispynuovskoy pag. 438. Davies.
opceptius, quod a Policiano Tortuque draconem Terribia
priore animadverſum eſſe, cum lem ] Homerus Il. B, 308 .
jam haec fcripfiffem , ab amico Ένθ' εφανη μεγα σημα, δρακων
quodam admonitus ſum . Itaque επι ψωτα ΔAΦΟΙΝΟΣ
delere volueram ; nam pudet, Σμερδαλεος
quae ab aliis dicta ſunt, recan- Philoſtratus de paluſtribus dra
tare. Sed propterea quod nu . conibus lib . Ill . cap. 6. Medoves
meri jam erant utrobique ado de iXOVWS TOV Varov , XOR ÝTTOV -
ſeripti, non delevi. Lameinus. hedwior twv chud.cre.xai oo wrepos
Vide . Politianum Miſcell. cap: Toto tou noyou Teps acutwr 'Ouage
LII1 . ρος, και οι άλλοι ποιηται τον γαρ
Aurigeris tauris ] Ita δρακοντα τον εν Αυλιδι , τον προς
loquitur , quod victimarum cor- tnangy OiXOUVTOC, TERE TO VOTO
nua deaurare foliti ſint veteres. AAVOINON sigrxev. Hoc autem
Vide Everh . Feithium Ant. Ho- &Teletov in ſua verſione Cicero
mer. lib . I. cap. 9. aut Joan , praetermiſit.i Idem . ,
208 DE DIVINATI ONE
IONI
Terribilem , Jovis ut pullu penetrabat ab

ara :
Qui platani in ramo foliorum tegmine ſeptos
Conripuit pullos : quos cum confumeret octo,
Nona ſuper tremulo genitrix clangore vo
labat :
Cui ferus inmani laniavit viſcera morſu.
Hunc , ubi tam teneros volucris matremque
perémit,
Qui luci ediderat, genitor Saturnius idem
Abdidit, et duro formavit tegmina ſaxo.
Nos autem timidi ſtantes mirabile monſtrum
Vidimus in mediis divôm vorſarier aris,
Tum Calchas haec eft fidenti voce locutus.
Quidnam torpentes ſubito obſtupuiſtis A.
chivi ?
Nobis haec portenta Deúm dedit ipſe creator
Jovis ut pulſu penetrabat ab Ad hune , ut opinor, locum re.

ara ] Vulgo penetraret : Pariſ. fpicit ſcriptor nitidiſſimus: id
..
penetrarat. Nos autem MSStos ' quod facit etiam Clemens Pro
Reg. et Cantab. cum vetuſtiori trept. p . 74. Idem.
bus editis ſequimur. Idem . Ubi tam teneros ] Legendum
Nona ſuper tremulo genitrir ubi jam teneros , ut mihi qui.
clangore volabat ] Homerus dem videtur. Idem .
Il. B , 315. 1 Duro formavit tegmine ſaxi)
Μητηρ δ' αφεποτατο οδυρομενη Vulgati frmavit- fed alterum
φιλα τεκνα .. eſt in edit. Victorii , in pall.et
Eleganter Heliodorus Aeth . lib . S. Victoris. Gruter.
ΙΙ. p. 97. ' Ορνις , όφεως αυτης Ibid. Duro formavit tegmina
en xoshuav Top Sourtos , ¿ v 0901. faxo ] Vett. Editt . firmavit:
μοις τε Thu govny Top Jouuerov , vulgo formavit. tegmine ſaxi.
προελθειν μεν οκνει , φευγειν δε Cum vero lectionem magis
ου φερει ποθος εν αυτη και πα commodam fuppeditarint Pariſ.
Jos autocywiSETO · Terpoquia de Balliol. Reg . et Cantab, eam re
περιποταται την πολιορκιαν , εις cipere nullus equidem dubitavi.
ώτα άνημερα , και οίς έλεον ουκ Davies .
εγνωρισεν η φνσις , ανηνυτον ικετη Deûm dedit ipfe creator ) lo
grey Toy unagwow. sickyouoc Ignvou. Balliol. eſt Deus. ' . Agnoſcis, o.
LIBER II , 30. 31 .
209
Tarda et ſera nimis : fed fama ac laude pe

*
renni.
Nam quot avis taetro mactatas dente vi

detis ,
Tot nos ad Trojam belli exanclabimus annos,
Quae decimo cadet , et poena ſatiabit Achi
VOS .
Edidit haec Calchas : quae jam matura vi
detis.
Quae tandem iſta auguratio eſt ex pafferibus an

norum potius , quam aut menſium aut dierum ?
our autem de paſſerculis conjecturam facit, in
quibus nullum erat monſtrum : de dracone ſilet,
qui , id quod fieri non potuit, lapideus dicitur
factus ? poltremo, quid fimile habet paller annis ?
Nam de angue illo , qui Syllae apparuit immo
lanti; utrumque'memini, et Sullam, cum in ex
peditionem educturus effet , immolaviffe , et an
guem ab ara extitiffe , eoque die rem praeclare
elle geitam , non haruſpicis conlilio ſed impera
töris .
Atque haec oſtentorum genera mirabile ni- 3E

hil habent , quae cum facta lunt , tum ad con .
jecturam aliqua interpretatione revocantur : ut
illa tritici grana in os pueriMidae congeſta ; aut
apes , quas dixiſti in labris Platonis coniédille
pueri, non tam mirabilia ſint, quam conjecta

belle: quae tamen vel ipia falia elle , vel ea quae
pinor, Monachi ſtuporem . Cer- nebus Adverſ. lib . 1. cap . 19.

te paſſim Juppiter rating av. Idem .
δρων τε θεων τε Ροétis dicitur .. Sullac apparuit immolanti )
Idem . Vide lib. I. cap . 33. Idem.
Quae jam matura videtis ] Cap . 31. Midae - Platonis.
Quae videtis inſtare et pro. Rofcio ] Supra lib . I. cap. 36. ,
pinqua eſſe , prout recte Tura Idem .,
14
210 DE DIVINATIONE
praedicta funt ,fortuito cecidiſſe potuerunt. De

ipſo Roſcio poteft illud quidem effe falfum , ut
circumligatus fuerit angui: ſed , ut in cunis fue
rit anguis , non tam eſt mirum , in Solonio prae
fertim , ubi ad focum angues nundinari folent.
Nam quod haruſpices relponderunt, nihil illo
clarius, nihil nobilius fore ; miror , Deos inmor
tales hiſtrioni futuro claritatem oſtendiſſe , nul
lam oſtendiffe Africano. Atque etiam a te Fla
miniana oſtenta conlecta ſunt, quod ipſe et equus
Fortuito cecidiſſe] Ita iidem nam tert. et quart, nudari. con.

noſtri aliorumque edd . vulgata jiciunt nidulari , non neceſſa
lectio accidiffe. Ex iisdem paulo rio . Gruter .
ante pro illa repoſuimus ea . Ibid . Ubi ad focum angues
quae indigna quidem funt , ut nundinari folent ] Ita Sane Pariſ.
moneantur. ſed ſciri oportet, Med. Reg. Cantab , aliique plu
no nimium quidem apicem no . res MSSti. Sed qui vim pote
bis mutatum , niſi fide membra- ſtatemque nundinandi probe no
narum, aut editionum nobilium . vit, ille quidem id verbum huio
Gruter. loco non convenire ſtatim pero
Ibid . Fortuito cecidiſſe ] Spiciet. Ea propter D. Lambia
Balliol. accidiſſe. Sic et Ven. nus et amicus Urfini reponunt
1471. aliique veteres editi. Sed nidulari. Siquidem vero Pall.
vulgatam lectionem ſervant reli. tert. quart. et Balliol, exhibeant
qui MSSti , nec eam velim loco nudari ; haud , opinor, incom
fuo motam . Davies. mode reſcribas , videri folent.
In Selonio] Victorius edidit Certe non abfimilis eſt litera
Solonio , 'neque aliter Pall. et rum ductus. Ad receptam autem
S. Vietoris. ſed cum iidem ſupra lectionem , quae multis Codd.
libro i . cap.36 . habuerint Selo- nititur, quamproxime legi queat,
nio , nihil heic mutare auſim . ubi ad focum angues meridiari
Gruter. folent. Nec forſan haec diſpli
Ubi ad focum angues nundi- cebit conjectura. Davies.
nari folent ] Nidulari legebat '. Flaminiana oſtenta ] Per
amicus meus ; quo verbo uſus verſis interpunctionibus macu
eſt Varro apud Nonium . Ur . latur totus hicce locus , quem
/
finus. fic diſtinguas velim . Atque etiam

Ibių. Nundinari folent] Ha a te Flaminiana oſtenta collecta
bent hoc modo pal. pr. et ſec. funt : quod ipfe et, equus ejus
LIBER II , 31. 32 . 2IL
ejus repente conciderit : ' non ſane mirabile hoc

quidem , quod evelli primi haſtati ſignum non
potuerit : timide fortaſſe ſignifer evellebat , quod
fidenter infixerat. Nam Dionysî equus quid ad
tulit admirationis , quod emerlite flumine ? quod
que habuit apes in juba ? ſed quia brevi tempore
regnare coepit; quod acciderat cafu , vim habuit
oftenti. At Lacedaemoniis in Herculis fano ar
ma ſonuerunt, ejusdemque Dei Thebis valvae

claufae fubito le aperuerunt, eaque ſcuta , quae
fuerant ſublime fixa , ſunt humi inventa. Horum
cum fieri nihil potuerit line aliquo motu ; quid
eſt cur divinitus ea potius quam caſu facta elſe
dicamus ?
At in Lyſandri ſtatuae capite Delphis extitit32
corona ex alperis herbis , et quidem ſubita .
Itane cenſes , ante coronam herbae extitiſſe ,
repente conciderit ; (vel conci. Plura congeſfimus ad lib . II. de
derint , ut habent Med. Reg. et Nat. Deo: um cap. 10. Ne vero
Cantab .) non ſane mirabile hoc tales locutiones folorum effe
quidem : quod evelli primi ha- Poetarum cenſeantur, ex ora
ftati fignum non potuerit; titione foluta par eſt ut exempla
mide fortulje fignifer evellebat, proferamus . Frontinus Stratag.
quod fidenter infixerat. Quod lib . II . cap. III , 14. Patefacto
ſemicolo finitur , ipſum mira. loco ſubita pedicum ſurrexit
culum continet : quod autem acies . Et cap . IV, 3. Praccepito
colo , Tullii reſponſionem . Vide que ut, cum vidiſſet contractum
lib . I. cap. 35. Idem . praelium , subitus ex diverſo
Dionyfii equus--- Lacedae- ſe oſtenderet. ' Ac a tergo fubi
moniis in Herculis fano ) Haec ' tus apparuiſſet ejusdem capitis
narravit Cicero ſupra lib. I. Q. 4. Idem .
capp . 33 , 34. Idem . Itane cenſes ) Diſtinguen
Cap. 32. Et quidem fubita ). dum , Itane ? Cenſes etc. Quae
Lambinus conjicit ſubito. Ne. vero de Lyfandri corona , de
ceſſe -vero non eſt, nt quicquam , ſtellis aureis , deque Dodonaea
renitentibusMSStis,innovemus. ſimia hic habentur , ea lib . 1.;
Virgilius Aen . Vll , 96. cap . 34. licet reperire. Idem .
Subita ex alto vox reddita Ante coronan herbae etti.
luco eft, tiffe ,' quam conceptum etc. )
14 *
212 DE DIVINATIONE
1
quam conceptum eſſe ſemen ? Herbam autem afpe

ram credo , avium congeſtu , non humano ſatu . Jam
quicquid in capite elt, id coronae fimile videri
poteſt. Nam quod eodem tempore ſtellas aureas
Caſtoris et Pollucis Delphis poſitas decidiffe, ne.
que eas usquam repertas eſſe dixiſti; furum id
magis faetunt quam Deorum videtur. Simiae
vero Dodonavae inprobitatem hiſtoriis Graecis
mandatam effe demiror. Quid minus mirum,
quam illam monſtruofiflimam beſtiain urnamever
tilfe , fortes dillupaviffe ? Et negant hiſtorici La
cedaemoniis ullum oſtentum hoc triftius accidiſſe.
Nam illa praedicta -Veientium , fi lacus Albanus
redundaſſet, isque in mare Auxiſſet , Romam
perituram ; fi repreſſus eſſet, Veios: ita aqua Al
bana deducta ad utilitatem agri ſuburbani, non
Eſt a Victorii editione, 'firmant. Lambinus aſteriſcum poſuit ,

que pall. omnes et liber S. Vi. quem ſuſtulit Gruterus , quod
ctoris . Aldi vetus ceterorum . ei ſententia belle cohaerere vie
que , ante coronam extitiffe, deretur . At vir ille doetus me
guan herbarum conceptum etc. mor non fuit eorum, quae dixe
Gruter. rat Quintus, lib . I. cap . 44. ex
Quam conceptum eſſe ſemen] fatis enim Veientium tradit
Legendum videtur , quam con- Veios capi non poffe , dum la
.ceptum eſſet ſemen . Idem . cus Albanus redundaret :.61, si
Monſtruofiffimam beſtiam ] lacus emiffius , lapſu et curſu
Et illud eft ab iisdem libris. fuo ad mare profluxiſſet , per
vulgo'monſtroſiſſimam . Gruter. nicioſum populo Romano ; fin
Ita aqua Albana deducta ] autem ita effet eductus , ut ad
Videtur hic aliquid deeſſe , ſi mare pervenire non poffet, cum
diligenter attendas. Lambinus. Salutare noſtris fore. Ex Quy
Ibid. Ita aqua Albana eta ] illa admirabilis a majoribus
Lambinus locum aſteriſco in- Albanae aquae facta deductio
fignivit. luftuli , quod nihi) va. eft. Haec omnia paucis refert
riarent miſ. et fententia belle Marcus : Illa, inquit, praedicta
cohaerere videretur. Gruter. Veientium, fi lacus Albanus re
Ibid, Ita aqua Albana de dundaſſet, isque in mare Auxiſ.
ducta ] Ante voces haſce D. Fec, Romam perituram ; fin TE •
LIBER II , 32. 33. . 213
ad arcem urbemque retinendam . At paulo poft

audita vox eſt monentis , ut providerent ne a
Gallis Roma caperetur : ex eo Aio Loquenti aram
in nova via conſecratam . Quid ergo ? Aius ifte
Loquens, cum eum nemo norat , et aiebat et lo
quebatur, et ex eo nomen invenit: pofteaquam
et fedem et aram et nomen invenit , obmutuit ?
Quod idem dici de Moneta poteſt: a qua, prae
terquam de ſue plena , quid umquam moniti
ſumus ?
Satis multa de oſtentis. Auſpicia reſtant, et33
fortes eae , quae ducuntur, non illae, quae vati
cinatione funduntur, quae oracla verius dici
mus ; de quibus tum dicemus , cum ad naturalem
divinationem venerimus : reſtat etiam de Chal
daeis : fed primum auſpicia videamus. Difficilis,
auguri locus ad contra dicendum ; Marſo fortalle ,
ſed Romano facillimus : non enim fumus hi nos
augures, qui avium reliquorumve lignorum ob
ſervatione futura dicamus. Et tamen credo Ro
mulum , qui urbem auſpicato condidit, habuiſſe
opinionem , eſſe in providendis rebus augurandi
preffus effet , Veios : ITA'aqua , Ajo loquenti] Paullus Merula

Albana deducta. Iſta quidem in Ennianis fuis monet reſti
rectiſfime; ſed tum manifeſto tuendum , Ajo Locutio , non heic
deeſt aliquid , quo fata illa cau- folum , ſed aliis Ciceronis locis.
fam non dediffe , cur aqua de- faciet id qui volet , ' non ego ;
duceretur Albana , contenderat niſi videro libros qui tale quid
noſter . Hunc hiatum , niſi mul- mihi praeſcribant. Gruter.
tum fallor , fic optime ſupple Ajus loquens Moneta )
bis : Ita aqua Albana deducta . Vide lib . I. cap . 45. Idem .
AQUA ALBANA DEDUCTA ad Cum eum nemo norat , et
utilitatem agri-fuburbani, non ajebat) Vulgo quando eur
« darcem urbemque retinendam . nenio norat, ajebat. Nos autem
Earundem vocum repetitio mul- Victorium et MSStos noſtros
tas in veterum monumentis la- fequimur. Idem .
; cunas peperit. Davies,
214 DE DIVINATIONE
fcientiam . Errabat enim multis in rebus anti

quitas , quas vel uſu jam vel ' doctrina vel vetu
ftate inmutatas videmus. Retinetur autem et ad
opinionem volgi , et ad magnas utilitates reipu
blicae , mos , religio , diſciplina , jus augurium,
collegî auctoritas. Nec vero non omni ſupplicio
digni P. Clodius, L. Junius , conſules , qui con
tra auſpicia navigaverunt : parendum enim fuit
religioni, nec patrius mos tam contumaciter re
pudiandus. Jure igitur alter populi judicio dam
natus eſt, alter mortem fibi iple conſcivit. Fla
minius non paruit auſpiciis : itaque periit cum
exercitu .At anno poſt Paullus paruit ; num
Cap . 33. Quam vel uſu jam Flaminius Paullus pada

vel doctrina vel vetuſtate in ruit ] Minucius Felix Oct.
mutatam videmus ] Sic vulgo cap . vii , Ut Thraſimenus Poo
dant, ac ita Codices . Pronomen manorum ſanguine et major ef
tamen ad antiquitatem referri ſet et decolor , fprevit auguria
nequit ; ſed ad res ſpectet ne- Flaminius, Idem cap . XXVI .
ceſſe eſt. Quapropter cum Cl. Pullos edaces habuit et Paullus
Clcrico reponendum , quas vel apud Cannas , tamen cum ma.
ufu jam vel ductrina vel vetu . jore Reip parte proſtratus eft,
Jtate inmutatas etc. idque re- -Sed fallus eſt elegans ille ſcrip
cepi . Vide doctiſſimi viri Bi tor : nam Paullus cum ei fua
bliothec , Ant, et Hodiern . Tom. Sponte cunctanti pulli quoque
XV. pagg , 162, 366. Davies . auſpicio NON addixiſſent,
Jus augurum ) Liber S. Vi- obnuntiari jam efferenti porta
ctoris , augurium , quod idem figna collegae juffit, ut ait Lin
concorditer in quatuor Palati- vius lib . XXIl . cap. 42. ità ut
nis . adeo ut videatur poſitum aufpiciis quidem paruerit Paula
pro auguriorum . Gruter. lus , eo quod iis renitentibus
Alter populi judicio ] Clo- pugnam illo die non inierit :
dius populi judicio damnatus ſed eum pullos edaces habuiffe
eſſe ; Junius autem fibi ipſe mor dicere manifeſtus eſt error, Hu
tem conſeiviſſe dicitur, Aueto- jus tamen erroris acceſſio fit Cya
ribus tamen inter fe non con prianus de Idol . Va.. pag. 205.
venit, Vide Joan. Freinſhemii Omnino vide noftrum lib. II.
Supplem, Liviana lib . XIX. N D , cap. 3. et Lactantium Div.
capp, 30 , 31 , Davies. Inſt. II , 16. Idem .
LIBER II , 33. 34 . 215
minus cecidit in Cannenſi pugua cum exercitu ?

Et enim , ut ſint auſpicia , quae nulla ſunt; haee
certe , quibus utimur, ſive tripudio ſive de cae
lo , fimulacra ſunt auſpiciorum , auſpicia nullo
modo.
Q. FABI, TE , MIHI IN AUSPICIO ESSE VOLO : 34
reſpondet, AUDIVI. Hiç apud majores noſtros
adhibebatur peritus, nunc quilibet. Peritum
autem eſſe neceſſe eſt eum , qui, filentium quid
Git, intellegat: id enim filentium dicimus in au
ſpiciis, quod omni vitio caret . Hoc intellegere,
perfecti auguris eſt. Illi autem , qui in auſpicium
adhibetur , cum ita imperavit is qui auſpicatur,
DICITO , SI SILENTIUM ESSE VIDEBITUR ; nec ſuſpicit
nec circumſpicit: ſtatim reſpondet, sileNTIUM
ESSE VIDERI. Tum ille , DICITO , SI PASCUNTUR.
PASCUNTUR . Quae avęs ? aut 'ubi ? Adtulit ,, in
quit , in cavea pullos is , qui ex eo ipſo nomina
tur pullarius. Hae ſunt igitur aves internuntiae
Jovis : quae paſcantur necne , quid refert ? Nihil
Cap . 34. TE MIHI IN AU- finiftrum : Siniſtrum in auſpis

SPICIO ESSE VOLO. refpon . cando ſignificare ait Atcius Ca
det , AUDIVI. hic apud ) Re- pito laetum et profperum aufpi
Stitui egregie ex Pal. pr . ae ſec. cium ; at ſilentium , ubi duntaxat
quomodo ante quinquaginta am vacat vitio . De hoc vero, aliis .
plius annos emendarat P. Victo , que, quorum Tullius hic memi
rius : ſed nemo obſecutus eſt, nit , verbis ſolennibus , vide B.
praeter Camerarium, qui tamen Briffonium de Form. lib . I.
diſtinctione uſus minus' bona. pagg. 124 , 125. Davies.
Sed nee Lambinus bene , qui DICITO SI SILENTIUM etc. )
omiſſo altero volo , repofuit , Totam hanc etiam periodum re
ad haec apud . fic enim nulli duxi , fide codicum P. Vietorii,
Scripti. Gruter. et Bibliothecae Palatinae. ſed et
Id enim filentium dicimus ) mox repoſui; Quae aves ,aut
Feſtus in filentio furgere : Eſt ubi ? etc. ſuadentibus iisdem lja
proprie ſilentium omnis vitij bris. Gruter.
in aufpiciis vacuitas, Idena in
216 DE DIVINATIONE
ad auſpicia; ſed quia , cum pascuntur , neceffe

elt aliquid ex ore cadere , et terram pavire; tër
ripavium primo , poſt terripudium dictum eſt :
hoc quidem jam tripudium dicitur. Cum igitur
offa cecidit ex ore pulli, tum aufpicanti tripu
dium foliſtimum nuntiatur.
35 Ergo hoc auſpicium divini quicquam habere

poteſt , quod tam fit coactum et expreſſum ? quo
antiquiflimos augures non efle ulos, argumento
eſt, quod decretum collegî vetus habemus , om
nem avem tripudium facere polle. Tum igitur
ellet aulpicium , fi modo effet ei liberum le olten
dille; tum avis illa videri pollet interpres et latel
les Jovis : nunc vero inclula in cavea et fame
enecta li in offam pultis invadit , et fi aliquid ex
ejus ore cecidit , hoc tu auſpicium , aut hoc modo
Romulum auſpicari folitum putas ? Jam de caelo
{ervare non ipſos çenles folitos , qui auſpicaban
Terram pavire] Pavire ferire quapropter legendum nuntiatur,

denotat, ut obfervavit Feftus in prout editio Victoriana reprae.
puls. Davies. ſentat. Tripudium vero ſoli
Terripudium dictum eſt ; hoc ftimum , feliciflimum videbatur
quidem jam ] Lego , terripu- anfpiciun, Feſtus in puls:
dium dictum cft, hocquc idem Puls potiffimum dabatur pullis
jam tripudium dicitur. Quin in auſpiciis, quia ex ea neceſſe
et abeſſe poteſt vox ultima , erat aliquid decidere, quod tri
quam neſciunt quatuor Grute-l pudium faceret , id cft, terri.
piani, Pariſ. Med. Balliol. et pavium - Bonum enim augil
Veni 1471. Idem , rium effe putabant, fi pulli,
Jam tripudium dicitur ] Vi, per quos aufpicabantur , come .
dettir expungendum dicitur , diffent ; praeſertim fi iis eden
utpote quod fit in ſolo Pal. fec. tibus aliquid ab ore decidiffet,
non in tribus reliquis , aut $ . Quin et tripudium Soliſtimunt,
Victoris. Gruter . auſpicium ad rem ordicndam
Tripudium foliftimum nun optimum effe docet Servius ad
tiatur ) Vulgo nuntiant , et ſic Virgilii Eclog. vul , 30. Idem.
omnes noſtri Codices. At an Cap . 35. Si in offam pultis
fpicanti unus tantum aderat, invadit ] Lego invafit. Davies.
LIBER II , 35. 217
tur ? nune imperant pullario : ille renuntiat.

Fulmen finiſtrum , auſpicium optumum habemus
ad omnes res , praeterquam ad comitia : quod
quidem inſtitutum reipublicae cauſa eſt, ut co
mitiorum vel in judiciis populi, vel in jure le
gum , vel in creandis magiltratibus principes ci
vitatis eſſent interpretes. At Ti. Gracchi literis
Scipio et Figulus , quod tum augures judicaſſent
eos vitio creatos elle, magiltratu le abdicaverunt
.
Quis negat augurum difciplinam effe ? divinatio
nem nego. At haruſpices divini: quos cum Ti.
Gracchus propter mortem repentinam ejus , qui
in praerogativa referenda ſubito concidillet , in
Fülmen finiftrum praeter. quae ipfe feciffet ; caque re ab

: quam adi coniitia ] Supra cap . auguribus ad Senatum relata ,
Xp111 . Comitiorun folum vitium juffu ejus C. Figulus e Gallia,
eſt fulmen , quod idem omnibus Scipio Nafica e Corſica , Ro.
rebus optimum auſpicium habe- mam redierunt , et sa conſulatic
mus , ſi finiftrun fuit. Vide abdicaverunt, Adi ſis et Plus
Dionyſium Halicarnaſſeum lib , tarchum in Marcello p . 300.
II . cap. s . et Plinium H , N , " quem locum tentat R.Briſſonius
lib. II, cap. 54. idem , Form. lib . I. p . 120. Davies .
Auſpicium optimum habemus] Quod tum augures iudicaf
Si ſeqnemur libros eosdem, ad sent ) Eft ab edit. Victorii.
mittemus praeterea quod , fic ; nam aliae excludunt tum , verum
auſpicium optimum quod habe: pall, omnes exhibent, quos quum
mus eet. Gruter . aug , Gruter,
Tib. Gracchi literis ] Hano Ibid. Quod tum augures ju
rem tetigit nofter lib . I. de Di- dicaſſent eosvitio creatos eſſe )
vin . cap. 17. et fuſe narravit Importuna prorſus eſt ſecunda
lib. 11. N. D. cap . 4. Valerius vox, quam Gruterus ex editione
Maximus lib. I , cap. I , 3. A Victorii mutuatus eſt. Omnes
Tiberio Graccho : ad collegium Pall. Pariſ. Med. Balliol, quos
auguruin literae funt e.c.pro- cum augures. Lege Scipio et
vincia ' miffae , quibus ſignifix Figulus , cum augures judicaf.
cabat , le ; cum libros ad ſacra ſent cus vitio creatos effe. nam
populi pertinentes legeret, ani- deleo quos, quod omnino na
madvertiſſe vitio tabernaculum pelke . Davies,
captum comitiis confularibus ,
218 DE DIVINATIONE
Senatum introduxiſſet; non juſtum rogatorem

fuiffe dixerunt . Primum vide, ne in eum dixe
rint , qui rogator centuriae fuiſſet; is enim erat
mortuus : id autem
fine divinatione conjectura
poterant dicere : deinde fortaffe calu ; qui nullo
modo eſt ex hoc genere tollendus. Quid enim
ſcire Etruſci haruſpices aut de tabernaculo recte
capto , aut de pomoerii jure potuerunt ? Equi
dem adfentior c . Marcello potius quam App:
Claudio , ( qui ambo mei collegae fuerunt) exi
ſtimoque jus augurum , etſi divinationis opinione
principio conftitutum ſit , tamen poftea reipubli
cae cauſa conſervatum ac retentum .
36 Sed de hoc loco plura in aliis : nunc hacte
1
nus . Externa enim auguria , quae ſunt non tam

artificiola quam ſuperſtitioſa , videamus. Omni
bus fere avibus utuntur; nos admodum paucis :
alia illis ſiniſtra ſunt, alia noſtris. Solebat ex
me Deiotarus percunctari noſtri augurii diſcipli
nam , ego ex illo fui. Di inmortales! quantum
Non juſtum rogatorem fuif- 'Apo sinuspinke Tady Sous Twy

fe ] Hactenus excufi , Yogato- αγιων προφητων Ο ΛΟΓΟΣ των
rem comitiorum , fed ea vox in Μωσαϊκων δογματων κατ' ιχνος
nullo eſt Pall. ' reſpuitque cod. IỀUC AIEETIOTAAKNE ; Plus
S. Victoris ; nec mihi fit dubium tarchus Conf. ad Apollonium
natum in officina Aldi Romani. pag. 106. B. 'Eyracu for yog
Grucer . τις έλκυσεις και την του Σωκράτους
Conjectura poterant dicere') : 012NHN THN QIO MENHN DEN
Vulgo poterat, quod ne Latinum συνεισενεγκαι μεν εις το κοινον τας
quidem eſt : nam ſubintelligun- eTuxios. Similiter oratio, con
tur haruſpices.. Id igitur recepi hortari; artes , fateri; Senten
quod mihi fimul ac Amico ve- tia , judicare dicitur. Vide nos:
nerat in mentein. Vulgatam ad lib. III. N. D. cap . 2. Sed
lectionem paffi videntur edito tum demum ſubjungi debet deine
res , quoniam id, quod ipſorum de fortaffe cafus, non caſu.
hominum eſt, inſtrumento ſaepe Placet igitur ea quam dixi ratio .
tribuunt veteres . Cyrillus con Idem .
tra Julianum lib. II. pag. 41 . Cap. 36. Ego ex illo fui]
LIBER II , 36. 219
differebat ? ut quaedam eſſent etiam contraria.

Atque ille his ſemper utebatur : nos , nifi dum a
populo aulpicia accepta habemus, quam multum
jis utimur ? Bellicam rem adminiftrari majores
noſtri niſi auſpicato noluerunt. Quam multi
anni ſunt , cum , bella a proconſulibus et a pro
praetoribus adminiſtrantur, qui auſpicia non ha
bent? Itaque nec amnis tranſeunt auſpicato,
nec tripudio auſpicantur : nam ex acuminibus
quidem , quod totum auſpicium militare eſt, jam
M. Marcellus ille quinquies conſul totum omilit,
idem imperator , idem augur optumus. Ubiergo
avium divinatio ? quae , quoniam ab his qui au
{picia nulla habent bella adminiſtrantur , ab ur
Hoc modo editi a Victorio , quod acuminibus ; ut graviter hallu

proxime ad pal. pr. in quo , egocinatus fit, qui ex cacuminibus
et illos ' vidi immortales. nam refcribendum cenfuit. De au
ſec. ego et illo fi dii. ceteri, fpiciis vero peremnibus, iisque,
ego et illos o dii. quas lectiones quae ex pilorum militarium cap
produxi , ut conſtarèt vulgatum , ta ſunt acuminibus, adi Fofa
et ego illius, eſſe typographo- Scaligerum ad Feſtum in perem.
rum emblema,, non membrana ne, et F. C. Bulengerum de Sor
ceorum codicum . Gruter, tibus lib . II . cap. 6. Davies.
A propraetoribus ] Vulgo Nam ex acuminibus quidem ]
deeſt prima vox quain fide MSti Non video, quid impulerit ami
Pariſ. inculcavimus. Certe Ci cum meum , virum doctiſſimum ,
cero praepoſitiones hoc modo ut hoc loco pro acuminibus le
geminare ſolitus eſt . Davies. geret cacuminibus , cum ita
Itaque nec amneis tranſeunt ſcriptum etiam fit apud Arno
aufpicato ) . Ita legendum cum bium lib . II . p . 114 , cum inquit :
pall. melioribus , neque aliter Aut Martium difcrimen obeun
Aldus , Victorius aliique : nama tes, / pem praelii fumitis, et ex
inepte Lambinianae aliquot edd. acuminibus aufpicatis. Nifi for.
oneis. Gruter, te Feſti illum movit auctoritas,
Nec anines tranſeunt aufpi. cujus haec ſunt : Supervacanea
crta mer acuminibus ) Ci- dicebatur ab auguribus avis ,
eero N. D lib . II . cap. 3. Nulla quae ex ſummo cacumine vocem
peremnia fervantur, nulla ex cmififfet. Urfinus.
220 DE DIVINATIONE
banis retenta videtur , a bellicis elle ſublata. Et

quidem ille dicebat , fi quando rem agere vellet,
ne inpediretur auſpiciis, lectica operta facere
iter fe folere . Huic fimile eſt, quod nos augures
praecipimus, ne juge auſpicium obveniat, ut
jumenta jubeant dijungere." Quid eſt aliud nolle
moneri a Jove, niſi efficere, ut aut ne fieri poffit
auſpicium , aut, fi fiat, videri ?
37 Nam illud admodum ridiculum , quod negas

Deiotarum , auſpiciorum , quae fibi ad Pompeium
proficiſcenti facta ſunt, poenitere , quod fidem
lecutus amicitiamque populi Romani, functus fit
officio : antiquiorem enim fibi fuiſſe laudem et
gloriam , quam regnum et poffeffiones fuas. Cre
do - id quidem ; fed hoc nihil ad auſpicia : nec
enim cornix canere potuit , recte eum facere,
Ne impediretur quifpiciis, tur Feſtus. Vide ſis et Servium

lectica, operta facere iter ſe ad Aen. III , 537. Davieś.
folere ] Nain , pro augurum Cap . 37. Proficiſcenti funt,
Tententia , nulla ifta ſigna ſunt, poenitere ] Ita pall , meliores.
niſi conſenſus obſervantis ac Victoriana non poenitere, quod
cedit. Vide Auguftinum de etiam in tert, et quarto , fed
Doct. Chriſt. lib . II. cap, 24 , non nimium legitimi comisatis
In augurum certe diſciplina libris. Gruter .
conſtat , neque diras neque ulla Ibd. Quod negas Deiotarum
auſpicia pertinere ad eos , qui poenitere] Hoc negavit Quin
quamque rëm ingredientes ob tiis ſupra lib . I. cap. 15. Victor.
Servare so ea' negaverint , ut autem , Balliol, et Ven. 1471.
tradit Plinius H. N. lib. xxvIII, exhibent , quod negas- Deiota.
9. 4. Idem . rum ' non poenitere : nec
Ne juge auſpicium ] Pal. pr. dubito quin ita ſcripſerit Cicero,
et S. Victoris juges auſp. unde cum eodem modo paffim fit lo
Sec . ingens auſp, tert, tamen et cutus, Davies .
quartoſervant vulgatum . Gruter. Nec enim cornix canere po
Ibid . Juge auſpicium ] Hoc tuit ] Sic pal , tert. vulgati;
fit, cum junctum jumentum ſier nec enim ei cornix canere pos
cus fecit, quernadmodum teſta terat. Gruter .
LIBER II , 37 . 221
quod populi Romani libertatem defendere para

ret. Ipſe șoc fentiebat, ficuti ſenſit. Aves even
tus fignificant aut adverſos , aut fecundos. Vir
tutis auſpiciis video eſſe uſum Deiotarum , quae
vetat ſpectare fortunam , dum praeftetur fides :
aves vero , li proſperos éventus oſtenderunt,
certe fefellerunt. Fugit e praelio cum Pompeio.
Grave tempus. Disceſſit ab eo . Luctuofa res.
Caeſarem eodem tempore hoſtem et hofpitem vi
dit. Quid hoc triſtius ? Is cum ei Trogmorum
tetrarchiam eripuiffet et aſſeclae fuo Pergameno,
neſcio cui dediffet, eidemque detraxiſfet Arme :
Defendere pararet ] Parif. πολεις ΤΡΩΓΜΟΙ μεν 'Αγκυραν.

pararat. Med . paret i et ita le etc. At cum fit in Balliol . Med.
go, prout etium Latini ſermonis aliisque nonnullis MSStis Tra
ratio videtur poſtulare. Dav ." chamorum : in Pall. pr. ſec. Voff.
Vetat ſpectare fortunam ] Pa• let Cantab. Trochamorum ; in
latinorum quadriga, exſpectare, Pariſ. Trochanorum ; legi poſſip
et fic quoque promiſcue Supra Trocmanorum . Stephanus. Teoxa,
ulus auctor noſter. Gruter. μοι εθνος Γαλατίκον. 'Εκαλουντα
Troginorum] Vetus liber hade xosi Tpoxuyuor. Trocmodorum
bet Trochamorum ; mendoſe : vel Trocnadorum , quos recen
eft enim feribendum Trochma- ſent Carolus a S. Paulo Geogr.
norum , ſive Trochmenorum . Sacr. lib. 18. pag. 249. et Lucas
Stephano autem Tooxuyvo Svos' Holſtenius, nulla , niſi in Con.
rachatixov . Urfinus . ciliorum quorundam ſubſcripo
Ibid. Troginorum ] Duo tionibus , fit mentio . Davies.
pall. meliores , Trochamorum , Affeclae fuo Pergameno ne
reliqui Trachamorum . Gruter. [ cio cui ] Mithridati Pergame
Ibid . Trogmorųm ) Vulgo no , quem regio genere ortum,
Troginorum . Sed cum talis diſciplinis etiam regiis educa .
populus nullus fit, id repoſui cum ſcribit Hirtius Bell. Alex.
quod ductus literarum ſuadebat, cap . Lxxviii. cetrarchiam Gal
quodque ſub iſto vocabulo late- lograecorum ; occupatam et
re ſuſpicati ſunt viri docti. Vide pofleffam paucis ante annis a
Chr. Cellarium Geogr. Ant. III, Deiotaro , adjudicavit Caeſar .
4. pag. 111. Memnoii apud Pho- Vide fis Strabonem lib. x111 .*
tium Cod . ccxxiv. cap . 20. Tous pag. 927. et Dionem lib. xlil ,
Lev TPSPMOTE - 'Edenvastode pag. 207. Idem .
222 DE DIVINATIONE
niam a ſenatu datam , cumque ab eo magnificen.

tiffimo hofpitio acceptus eſſet; fpoliatum reliquit
et hofpitem et regem . Sed labor' longius : ad
propoſitum revertar. Si eventa quaerimus , quae
exquiruntur avibus; nullo modo Deiotaro pro
ſpera: ſin officia; a virtute ipfius , non ab au
ſpiciis petita ſunt.
38 Omitte igitur lituum Romuli, quem in maxu
mo incendio negas potuiffe comburi: contemne
cotem Atti Navi. Nihil debet eſſe in philoſophia
commenticiis fabellis loci. Illud erat philofophi,
totius augurii primum naturam ipſam videre , de
inde inventionem , deinde conſtantiam . Quae
eſt igitur natura , quae volucris huc et illuc paſſim
vagantis efficiat , ut ſignificent aliquid , et tum
vetent agere , tum jubeant, aut cantu aut vola
tu ? cur autem aliis a laeva , aliis a dextra datum
eſt avibus , ut ratum auſpicium facere poſſint?
quo modo autem haec , aut quando , aut a qui
bus ' inventa dicemus ? Etrufci tamen habent
exaratum puerum auctorem diſciplinae ſuae : nos
quem ? Attiumne Navium ? At aliquot annis
Spoliatum reliquit ] Cicero Exaratum puerum ) Tagem

nimis in feſto fuit in Caeſarem dicit , de quo ſupra cap. 23.
animo , quam ut hiſtorica fide Ifidorus Orig. lib . vii. cap. 9.
res ejus geſtas exponeret : licet Aruſpicinam autem primus He
enim Deiotarum Trocmanorum trufcis tradidiſſe dicitur qui
tetrarchia Spoliarit Caeſar ; ta. dam Tages. Hic ex arvis aru
men amplioribus eum locuple- Spicinam dictavit etc. ſic enim
tavit ditionibus . Modeſte rem legendum , non aruſpicinae -
narrat auctor de Bell. Alex . Stages. Hic ex horis aru
cap. LXVIII . At omnino vide Spicinam dictavit ; uti quidem
Dionem lib. x111. pag. 383. prae ſe ferunt vulgati. Vide
Idem. Scholiaſten ad Lucani I, 637.
Cap. 38. Lituum Romuli et Joannem Sarisberienſem Po
cotem Atti Navi ] Vide lib . I. licrat. lib . I. cap. x11 . p. 37.
cap. 17. Idem , Idem ,
LIBER II , 38. 39 . 223
1
antiquior Romulus et Remus , ambo augurés, ut
accepimus. An Pilidarum , aut Cilicum , aut
Phrygum iſta inventa dicemus ? Placet igitur,
humanitatis expertes habere divinitatis auctores ?
At omnes reges ,populi, nationes utuntur59
aufpiciis. Quaſi vero quicquam ſit tam valde,
quam nihil fapere, vulgare : aut quali tibi ipſi in
judicando placeat multitudo ! Quotus quisque
eſt qui voluptatem neget eſſe bonum ? plerique
etiam fummum bonum dicunt. Num igitur eorum
frequentia Stoici de ſententia deterrentur ? aut
num plerisque in rebus ſequitur eorum auctori
tatem multitudo ? Quid mirum igitur, fi in au
Antiquior Romulus et Remus ] Deitatem ſeu geotyto denotarét .

Forſan antiquiores Romulus et Sed reapſe divinitas divinatio
Remus. Idem. nem ſignificat; ut tentari non
Phrygum iſta inventa ] Ita debuerit locus . Servius ad
quidem ftatuunt plurimi. Tatia . Georg. II, 486. Non quod nulla
nus Orat. ad Graec . cap . I. gloria medicinae eſt , ſed quod
Πτησεις ορνιθων (έξενρον ) Φρυγες minor quam DIVINITATIS et
xoa lowupwy o HOMOLOTGTÓL. Cle. augurandi , quac ei Apollo obe
mens Alexandrinus Strom . ' 1. ' tulerat munera. Idem ad Aen.
pag. 361.. HITNES & ógvi Jwy XII, 394. Cithara et Sagittae
FroepeQuhažavro Tpwto. Opuges. artes ſunt: augurium vero muo
Adeantur inter alios Theodore nus : non enim ſola arte , ve.
tus Ther. I. pag. 6. Ifidorus rum etiam indulta DIVINITATE
Orig. lib . viii , cap. 9. ſcriptor colligitur. , Vide Lactantium
vetus a 7, B. Cótelerio editus Div. Inſt. lib. I, cap. xi, 10. et
ad Clementis Recogn . lib .iv. cap . xill , 1 . Idem .
cap. 20. et Suidas in oiwvotixyu. Cap . 39. Si in auſpiciis et in
Davies. omni divinatione ] Sic elegan•
Divinitatis auctores ] Vir tius multo Pariſ. Cantab , et
eruditiſſimus Joan. Clericus Victor. exhibent , quam vulgo
Bibl . Ant. et Hodiern , Tom. ſi in omnibus auſpiciis et omni
XV. p . 366. legit divinae artis, divinatione. Illo enim modo
vel divinationis , auctores ; et praepofitiones iterare Tulliani
divinitatis auctoribus nullam moris eſt , et vox omnibus,
prorſus mentem ſubeſſe ſtatuit. otioſa prorſus et inutilis, recte
Merito quidem , ſidivinitashic praetermittitur. Idem .
3
224 DE DIVINATIONE
fpiciis ' et in omni divinatione inbecilli animi fu

perſtitiofa iſta concipiant? Verum difpicere non
poffunt. Quae autem eſt inter augures conve
niens et conjuncta conſtantia ? Ad noſtri augurii
confuetudinem dixit Ennius,
Cum tonuit laevum bene tempeſtate ſerena.
At Homericus Ajax apud Achillem querens de

ferocitate Trojanorum neſcio quid , hoc modo
nuntiat :
Proſpera Juppiter his dextris fulgoribusedit.
Ita nobis ſiniſtra videntur ;. Graiis et barbaris
Concipiant ? verum difpicere 'modo nuntiat. Sed nos pervere

non poffunt ] Quanto ſic me Sam diſtinctionem reformavi.
ljus pall. et ed . Vict. quam vul- mus. Davies.
gata , Concipiant , vera diſpi Ita nobis finiſtra ] Res eſt
dere non poffint. Gruter. ſat nota . Vide Varronem apud
Ibid . Inbecilli animi ſuper- Eeſtum in finiftrae aves , Pli
ftitiofa ifia concipiant ? Verum nium H. N. lib . II. cap. 54
difpicere non poffunt ] Sic poſt. Statium Theb . III, 493. et Sere
Victorium Gruterus . Multo vium in Virgilii Aen . II, 693.
melius alii veteres editi dant,. Rationem reddit Dionyſiue
Inbecilli animi fuperftitiofa Halicarnaſſeus lib . II. c. 5 .
ifra concipiant , verum diſpi: Togevrợ de 'Pwuosos ræs & U TWY
cere non μο/ int ? Et po /Jint αριστερων επι τα δεξια αστραπας
quidem legitur in Pariſ, et Can. ahonous cite txp« Tugenrwy ddex
tab. Davies. θεντες , είτε πατερων καθηγησα
At Homericus Ajax ) Immo MEW , & TO Touovde , wsègw Then
Ulyſſes, ut jam animadverterunt 2oucks, aggravor , óti καθεδρα μεν
aliquot viri docti. Sunt enim -έστι και στασις άριστη των οιωνος
Ulyffis verba Iliad . 1 , 236. μαντευομενων και βλεπουσα προς
Lambin . ανατολας : - TOIS @E προς ανατο
Ibid . At Homericus Ajax ) 1,05 3 povos ápio tego ,rev y.voy
Sic omnes MSSti ; malaque fde ται προς την αρκτον επιστρεφοντα
uſus eſt Aldus nepos , in cujus megn. Vide ſis et Plutarchum
editione legitur Ulysſes. Sed in Quaeſt. Rom . pag. 282. Plura
ii , quibus Deus erat Cicero, ſuppeditabit 3. C, Butengerus
wenuorixou ow.apanuc nolebant de Aufp. et Aug. lib. 111. cap. 2.
agnoloere. Paullo poſt editi idem .
Trojanorum , nefcio quid hoc Graiis et barbaris dextra
LIBER II , 39. 1
225 1
1
dextra', meliora. Quamquam haud ignoro, quae
1
bona fint , ſiniſtra nos dicere , etiam fi dextra
. Cui mea virginitas avibus 1

meliora ] Pluribus id exponit
Everh . Feithius Antiq. Homer . libata SINISTRIS.
1
lib. 1. cap. 16. Cum vero Claudianus in vi , Conſ. Hono.
δεξια καλει ο Ομηρος τα ανατο- rii vf . 274.
λικα , αριστερα δε τα δυτικά , - Heu terra SINISTRIS
quemadmodum in Prolegome Auguriis calcata mihi 1
nis Pindari monet interpres ; Ambrofius Hexaëm . lib . IV.
id quod liquet ex Iliad. M. 239. cap . 1x. $. 34. An ſiniſtris sol
cumque , prout tradit Plutar coepit auſpiciis ? Vide sis etiam
chus de Placit. Philoſ. II, 10. Valerium Maximum lib. IV.
Πυθαγορας , Πλατων , ' Αριστοτε cap . vil , 2. ac Amm. Marcel.
dins de Tou xoopov ta dvatóho- linum xiv , 11. XXXI , 4. Puto
xe Megn - oqsptepoc de ta dutixoc tamen Ciceronem ſcripſiſſe,quae
fieri poteſt ut ' easdem partès bona ſunt, dextra, nos dicere,
fauſtas ſtatuerint Graeci Roma- etiam fi ſiniſtra fint: hâc enim
sique : nam fi orientem folem ratione melius connectuntur fen
refpexero , cardo mihi frigo- tentiae. Prudentius in Sym.
ris et Septentrio fit laevus. Ver- machum II , 491 .
ba funt Arnobii lib . IV p . 163 . Juppiter , ut Cretae domine.
Servius ad Aen. II , 693. Sini. ris, Pallas, ut Argis ,
ſtrum , proſperum quia caeleſte Cynthius, ut Delphis , tri
eft : quae enim nobis laeva ſunt, buerunt omine DEXTRO .
caeleſtibus dextra funt, ut fut Et vſ. 563 .
pra diximus . Reſpicit ad ea His tamen auſpicibus ſuccef
quae ſcripſerat in ejusdem libri ſus dextra dederunt
vſ. 54. Vide doctiſſimum virum Omina laetificos
Car. Daubuzium ad Apocalypſ. Apuleius Metam . lib. II . pag. 50 .
VII, 2. Idem . Sisque felis et iter. dexterum
Quae bona fint, ſiniſtra nos pergus . Arnobius lib. VII,
dicere ] ' Non divertunt noſtri . pag 287. Itaque ut vobis com
Lambinus tamen auſus.ingerere modemus affenfum , DEXTRA
nobis , quae mala fint. Grut. RUM SINISTRARUMquè rerum
Ibid. Quae bona fint, finiſira Deos eſſe fautores ; ulla nec
zos dicere] Non equidem Sper- fic ratio eſt , cur alios allicia
to Lambini conjecturam , qui tis ad PROSPERA , alios vero ne
'epoſuit quae mala ſunt, ſiniſtra. NOCEANT , ſacrificiis cómmul.
Los dicere : nam rem ſe ſic ha- ceatis et praemiis. Vide fis et
ere docent permulta veterum p . 288. ac Paulini Poëm. XVII,
pca . Ovidius Heroid. Il , 115. 184. Davies.
15
NE
226 DE DIVINATIO
lint. Sed certe noſtri ſiniftrum nominaverunt,

externique dextrum , quia plerumque melius id
videbatur. Haec quanta diſſenſio eſt? Quid,
quod aliis avibus utuntur , aliis ſignis : aliter ob
ſervant, alia reſpondent. Non neceſſe eſt fateri,
partim horum , errore # fuſceptum effe , partim
ſuperſtitione , multa fallendo ?
40 Atque ſuperſtitionibus his non dubitaſti
etiam omina adjungere . Aemilia Paullo , Perſam
periſfe ; quod pater omen accepit : Caecilia fo
roris filiae ſedes fuas tradere. Jam illa : Favete
linguis , et praerogativam , omen comitiorum ,
Hoc eſt , iplum effe contra ſe copiofum et diſer
tum . Quando enim iſta obſervans, quieto et li
bero animo effe poteris , ut ad rem gerendam
- non ſuperſtitionem habeas , ſed rationem ducem ?
Itane ? Si quis aliquid ex fua re atque ex luo
ſermone dixerit , et ejus verbum aliquod apte ces
ciderit ad id quod ages aut cogitabis ; ea res tibi
aut timorem adferet aut alacritatem ? Cum M.
Noftri finiſtrum etc.) Pariſ, efſe , partim ſuperſtitione mul.

noſtri ſiniſtra nominaverunt , ta fallendo ? Cicero vult , au
externique dextra, quia plerum- fpicia , de quibus egit , partim
: que melius individebatur, Forte, errore , partim ſuperſtitione ,
noſtri ſiniſtra nominaverunt, maxime vero fraude fallaciis
externique dextra, quia plerumque ſuſcepta. Idem locutionis
que meliora inde videbantur. genus in aliis , locis adhibuit
Idem . noſter ; nec eam refugiunt alii
Aliter obfervant, alia re veteres . Vide ſis Agellium et
Spondent ) Communis lectio ejus interpretes lib . x. cap. 13 .
aliter reſpondent. ſed praeter ac Tullium infra cap. 55. Da
' pall, S. Vict. et editos a Victo • vies.
rio, Gruter. «Cap . 40. Aemilia Paullo
Partim horum , errore fufcep . omen comitiorum ) Ho
tuni effe , partim ſuperſtitione, rum omnium meminit Quin
multa fallendo ] A nobis eſt tus fupra lib. I. capp. 45 , 46.
haec diſtinctio : nam vulgo dant, Idema
..
partim horum errore fufceptum

LIBER II , 40.
227
Craſſus exercitum Brundifii inponeret ; quidam

in portu caricas Cauno advectas vendens,
Cauneas clamitabat. Dicamus , fi placet , moni
tum ab eo Crallum , caveret ne iret : non fuiffe
periturum , li omini paruiflet. Quae fi luſcipia
mus, pedis offenfio nobis et abruptio corrigiae
Cauneas ] Hanc feripturam pro quibus ubique fternutare et

omnino damnat Caſaubonus ad ſternutamenta corrigunt: sed
Athenaeum III , 3. vel quod perperam . Frontinus Strateg.
aliena ab eo ſono vox, vel quod lib . I. cap . XII , 11. Timotheus
eareat analogia , quum a Kouvos Athenienfis claffe dimicaturus
debeat venire Kouvolos, ideoque · adverſus Corcyracos, gubernam
bic ſcribendum monet ' Cau- tori fuo , qui proficiſcenti jam
naeas. Quidquid id eſt, Cicero ' claffi fignuvireceptuſ coeperat
non ab Cannis Aeolica urbe , dare , quia ex remigibús quen.
Sed a Cauno Carica eas arceffit, dam ſternutantem audierat; mi.
et dulces caricas in animo habe- raris , inquit, ex tot millibus
bat , quod vir maximus debuit unum perfrixiſſe ? Haec fuper
" attendere. Sonos autem vocum ſtitioſorum hominum deliria
mirifice in illo circulatorum falſe rident Menander 'et Phile
clamore deflecti et mutari in -mon , quorum verba ſuppedita
omnibus linguis et urbibus quis bunt Clemens Alexandrinus
non quotidie experitur ? Jac. Strom . v . pag . 842 , 843. et
Gronovius. Theodoretus Therap . vi . pagg .
Ibid. Cauneas ) Super hanc 87, 88. Hoc tamen non impe .
vocem in MSto Regio ſcribitur, diit , quo minus diu poſtea va
quafi cave ne eas. Hoc omen leret , et etiam nunc apud mula
memorat etiam Plinius H. N. tos valeat, ominum fides. Balio
lib . xv. $. 21 . Davies. lius in Eſaiae cap. II. pag. 876.
Abruptio corrigiae et fternt- Πολλοις τοις Χριστιανων αδιαφορον
menta ] Vulgo ternutamenta : ωτακουστειν και φημας θηρασθαι
ſed Pariſ. ſternumenta , quod koe oopBodors poveXÉCW.\ 'Entrepri
probum . Agellius N. A. XII , 5. tis , no sve što ta doryw , r « toda
Cur ſternumentis quatiatur . Pli. Onuaciver. K&TORUV Me tog avESLOC .
nius lib . II. §. V. pag. 73. In dece , koce u trodion Touto . 'O mous
αuguriis fternumenta et offen- προσεπταισεν έξιοντος. Το ιματιον
fiones peduin , Obfervavit etiam . OvēOXE.In etc. Tantam vim ha
Salmafius Exerc. Plin . pag. 29. bet recepta ſemel in animos ko .
[ternuere et ſternumentum ſem: minum ſuperſtitio ! Davies,
per apud Plinium in fcriptis ;
15
!
228 DE DIVINATIONE
et ſternumenta erunt obſervanda . Sortes reſtant

.
et Chaldaei , ut ad vates veniamus et ad fomnia .

41 Dicendum igitur putas de fortibus? Quid
enim ſors eſt ? idem propemodum , quod micare,
quod talos jacere , quod teſſeras: quibus in re
bus temeritas et caſus , non ratio nec conſilium
valet. Tota res eſt inventa fallaciis , aut ad
quaeſtum , aut ad ſuperſtitionem , aut ad errorem .
Atque , ut in harulpicina fecimus , fic videamus
clariſſimarum fortium quae tradatur inventio.
Numerium Suffucium Praeneſtinorum monumen
ta declarant , honeſtum hominem et nobilem ,
fomniis crebris , ad extremum etiam minacibus,
cum juberetur certo in loco filicem caedere , per
territum vilis , inridentibus ſuis civibus , id agere
coepiffe: itaque perfracto ſaxo ſortis erupille in
robore inſculptas priſcarum literarum notis . Is
eſt hodie locus ſeptus religioſe propter Jovis
pueri, qui lactens cum Junone Fortunae in gre .
mio ſedens , mammam adpetens, caltiſſime coli
Cap. 41. Micare ] Vide fis quart. interponunt , mammam

interpretes ad Petronii Satir. notis appetens. S. Victoris ,
cap . xliv. Idem . nodis. ex quo facit Gulielmius
Numerium Suffucium ] Ita Opis. ingeniofius fortaſſe quam
vulgo , at pal. pr. et ed. Vict. verius. Idem .
Suffuftium , ſec. Sufufcium , Ibid. Mammam adpetens ]
tert. Suffifcium , quart. Suf- Pall. tert. quart, mammam no
fifium , S. Vict . Suffufcium . . tis appetens: Balliol. votis :
Gruter . S. Victoris liber , nodis ; unde
In robore inſculptas ] Sic Janus Gulielmius legebat, mam
pall. omnes. nam S. Victoris, mam Opis appetens. Inanis 'au
infculpta, recepta lectio , in tem eſt ea conjectura : Ops enim
Sculptis, iidem pall . etiam ha- nihil habet quod hic agat, et
bebant eripuiſſe , pro vulgato additamentum illud' ex ſcriba
erupiſſe. Idem. rum liberalitate videtur pro
Fortunae in gremio fedens, Auxiſſe. Certe :Gruterianorum
mammam appetens etc. ) Ita Codicum optimi , ſimul ac Pa
pall, duo meliores, nam tert. et riſ. Med. Cantab , et Ven . 1471 .
LIBER II , 41 . 229
tur a mátribus. Eodemque tempore , in eo loco,

ubi Fortunae nunc ſit aedes , mel ex olea fluxiffe
dicunt , haruſpicesque dixiſſe , ſumma nobilitate
illas ſortis futuras , eorumque juflu ex illa olea
arcar elle factam , eaque conditas fortis , quae
hodie Fortunae monitu tolluntur . ' Quid igitur
in his poteſt eſſe certi, quae , Fortunae monitu,
pueri manu miſcentur atque ducuntur ? quo mo
do autem iſtae poſitae in illo loco ? quis robur
illud cecîdit , dolavit , inſcripſit ? Nihil eft , in
quiunt , quod Deus efficere non poffit. Utinam
fapientis Stoicos effeciſſet , ne omnia cum ſuper
ſtitioſa follicitudine et miſeria crederent ! Sed
hoc quidem genus divinationis vita jam commu
nis' exploſit. Fani pulchritudo et vetuſtas, Prae
neſtinarum etiam nunc retinet fortium nomen ;
vocem adſciticiam non agno- quod fatis commodum receptae..

Scunt. Davies. que leetioni pracfer endum . Da
Eodemque tempore in eo loco, vies.
ubi Fortunae nunc ſit aedes, mel Eaque conditasforteis ] Quin
etc.] Eſt a membranis S. Victo- que iidem codices, coque, nihilo
ris, et pall. quatuor. quippe vul- pejus. Gruter.
gata , Eodem tempore illo loco Fortunae monitu tolluntur ]
ubi nunc Fortunae fita aedes Capitis nutu yel alio quodam
efi , mel etc. priorem partem figno miſcendas atqne tollendas
hujus emendationis admiſit e elle fortes monuit Fortunae ſie
tiam editio P. Victorii , non mulacrum . De Praeneſtinis aliis
etiam pofteriorem , quae tamen que fortibus adiri poterit V. C.
meo judicio fatis certa eſt. Ant. Daleus de Divin . Idol, fub
Gruter. V. T. cap . iv, pag. 449. ſeqq.
Ibid . Ubi fortunae nunc ſit Davies.
aedes] Sic Gruterus ex quatuor Fani autem pulchritudo et
Palatinis et S. Victoris libro , vetuſtas] In Pariſ. eſt venuſtas,
quibus accedunt Med . Balliol. Nec abſurda videtur ea ratio ,
Reg. et Cantab . Parif. autem licet etiara vulgata non ſit in
nunc ſcit aedes. Forte nunc commoda. Similiter venuſta .
frat aedes. Editi veteres habent temet pulchritudinem conjunxit
ubi fortunae nune ſita eſt aedes : Tulliụs Offic. I , 27. Davies ,
230 DE DIVINATIONE
atque id in volğus : quis enim magiſtratus , aút

quis vir inluſtrior utitur ſortibus ? ceteris vero
in locis ſorteś plane refrixerunt. Quod Carnea
den Clitomachus ſcribit dicere folitum , nusquam
ſe fortunatiorem , quam Praeneſte , vidiſſe For
tunam . Ergo hoc divinationis genus omittamus.
Ad Chaldaeorum monſtra veniamus: de qui
bus Eudoxus Platonis auditor , in aſtrologia, ju
dicio doctiſſimorum ' hominum , facile princeps,
fic opinatur , id quod ſcriptum reliquit , „ Chal
9 daeis in praedictione et in notatione cujusque
„ vitae ex natali die minime elle credendun . "
Nominat etiam Panaetius, qui unus e Stoicis

aſtrologorum praedicta rejecit, Archelaum et
Caſſandrum , fummos aſtrologos illius aetatis qua
erat ipfe , cum in ceteris aſtrologiae partibus ex
cellerent, hoc praedictionis genere non ulos.
$ cylax Halicarnalleus, familiaris Panaetii , ex
cellens in aſtrologia , idemquè in regenda ſua ci
vitate princeps , totum học Chaldaicum praedi
cendi genus repudiavit. Sed , ut ratione uta
mur , omiſlis teſtibus ; fic iſti diſputant , qui haec
Chaldaeorum natalicia praedicta defendunt
. Vim
quandam elle aiunt ſignifero in orbe , qui Graece
Quod Carneaden ] Legen Totum hoc Chaldaicum pzlace

dun yidetur quo Carneaden ', dicendi genus ] Mediam vocem
hoc eſt, quare , quam ob cau non habet Reg. nec ea videtur
fam . Vide Donatum ad Te neceſſaria , cum Tulliun de
rentii Andr. Act. II . Sc. v, 18. Genethliacis agere' fatis conſtet.
Rationem continet ea vocula , cur Quandoquidem vero GoQNUEVOS
fortunam Praeneſtinam Carneá- Cicero ' fit ftudiofiffimus, nec
des fortunatiſſimam dixerit . Id . a vulgata leștione recedant ce
Cap. 42 Archelaum et £ af. teri Codices; Lanc omiſſionem
ſandrum ) Victorius edidit Librario malim tribuere, quam
Anchialius quam quidem le- reliquos libros Glollematis por
ctiónem Servant etiam Pariſ, ſtuldre, Idem.
Med, er Reg. Idema
LIBER II , 422 231
Swdlanos dicitur, talem , ut ejus orbis unaquaeque

pars , alia alio modo , moveat inmutetque cae
lum , perinde ut quaeque ſtellae in his finitumis
que partibus lint quoque tempore ; eamque vim
varie moveri ab his fideribus quae vocantur er
rantia. Cum autem in eam ipłam partem orbis
venerint , in qua ſit ortus ejus quinafcatur, aut
in eam , quae conjunctum aliquid habeat aut
conſentiens; ea triangula illi et quadrata nomi
nant. Et enim cum tempore anni tempeſtatum
qué caeli converſiones commutationesque tantae
hant acceflu ſtellarum et receſſu ; cumque ea vi
folis efficiantur , quae videmus ; non veriſimile
folum , ſed etiam verum eſſe cenſent , perinde,
utcumque temperatus ſit aër , ita pueros orientis
animari atque formari, ex eoque ingenia , mores,
animum , corpus, actionem vitae , calus. cujus
que eventusque fingi.
Ea illi triangula et quadra- carent : ſed, ut opinor, in Li

ta nominant ] Haec elocidabit brarios a Cicerone culpa eſt
Sextus Empiricus adv. Mathem . transferenda. MSSti Reg. 'ec
hib . V. 8. 39. E7232emkiv de déo Cantab. exhibent, can tempore
youtou amandaus (os dorages) xo anni caeli converſiones tempe
συμφωνειν αλληλοις , ως οι κατα ftatumque commutationes ran
τριγωνον ή τετραγωνον φαινομενοι . tae fant acceffie Jrellarum et
Kato To Yuuzov AEV củy, 6x1407 - rece . Unde , nifi fallor ,
SOUTEI., XOÈToSewpovery oldoacus legendum , cum caeli conver
HOTEges, io & Tipicov Jud.ww &xov- fiones tempeſtatumque commu
τες το μεταξύ διαστημα κατα τε taciones cantae fiunt acceffu
apagayoy & , ai doos. Vide Ma- ſtellarum et receffu ; deleto
nilium lib. II . pagg. 37 , 38. et prorſus tempore anni , quod
Cenforinum.de die Nat.cap. vill . fenfum turbat , et margini pri
Idem . mitus adſcriptum videtur , ne
Cum tempore anni tempeſta- tempeftatum nobis lateret po •
tumque caeli converſiones com teſtas. Auctoris fane mens
mutationesque tantae fiant ) hoc modo plana fit et aperta.
Haec natatore quidem Delio Davies.
232 DE DIVINATIONE
o delirationem incredibilem ! non enim

43
omnis error , ſtultitia eſt dicenda . Quibus etiam
Diogenes Stoicus concedit aliquid , ut praedicere
pollint duntaxat qualis quisque naturae , et ad
quam quisque maxume rem aptus futurus fit.
Cetera , quae profiteantur , negat ullo modo pole
Sciri: et enim geminorum formas elle ſimiles,
vitam atque fortunam plerumque diſparem .
Procles et Euryſthenes, Lacedaemoniorum reges,
gemini fratres fuerunt. At nec totidem annos
vixerunt ; anno enim Procli vita brevior fuit:
multumque is fratri rerum geſtarum gloria prae
Stitit. At ego id ipſum , quod vir optumnus Dio
Cap. 43. Qualis quisque na et Herodotus , ſed Pauſanias

turae ) Volgo qualis quisque etiam in Lacon . cap . I. Apolo
natura ; nec aliter fere noſtri, lodorus Bibl. lib . II . 8. 2 , ' 4.
Editi veteres quali quisque na- Porphyriùs de Abſtin. lib. I.
tura , Multo quidem ' commo- g. 25. aliique : ut ex iis emen
dius : ſed cum Med . exhibeat dandos eſſe Strabonem et Plu
qualis quisque naturae , fic tarchum multo fit veriſimilius,
ſcripſiſſe Cicero videtur. Idem . De Procle et Euryſthene videas
Proclus et Euryſthenes ) Cum licet Foan . Meurfium Regn.
absHerodoto hic idem nomine- Lacon . capp . 10 , 15. Davies.
tur Ilgoxl.ns , a Strabone autem At ncc totidem annos vixe.
Ilompoulins; adducor, ut ſuſpicer runt ] Voigo at hi nec totidem
apud Herodotuin omiſlam fuiſſe etc. Secundam voculam fide
Jineam a Librario ,' quae Super MSti Pariſ, delevimus. Idem .
Πατροκλης nomen obducenda Ac ego id ipſum -- nego ]
fuit , et ex tipoxlys factum eſſe Reg. habet , ut ego id ipſum
ut ſcriberetur IIpoxhins. Urſinus., -negem . Prorſus male ; lia
Ibid. Procles et Euryſthenes), cet priorem voculam fic reprae
Cum primus horum , Straboni ſentent. Pariſ, Med. et Cantab.
(cui Plutarchus in Lycurgo pag. Proclis enim et Euryſthenis non
40. addi poteſt) llarpoxdins nun meminit nofter , ut Diogenem
cupetur ; conjicit Urfinus ,' ex refutaret ; ſed exemplum poſuit,
compendiaria ſcribendi ratione qua nixus erat ille philoſophus.
natum elle Proclem , Sed inanis Ab hiſce vero verbis adverſus
eſt ea Sufpicio : hunc enim Pro . ejus ſententiam pugnat Cicero.
clem appellant non modo noſter ldem.
LIBER II , 43. 44 . 233
genes Chaldaeis , quaſi quadam praevaricatione,

concedit , nego poffe intellegi. Et enim cum , ut
ipfi dicunt , ortus nafcentium luna moderetur,
eaque animadvertant et notent lidera natalicia
Chaldaei, quaecumque lunae juncta videantur ;
oculorum fallaciſfimo fenſu judicant ea , quae raa
tione atque animo videre debebant. Docet enim
ratio Mathematicorum , quam iſtis notam effe o
portebat, quanta humilitate luna feratur, terram
paene contingens; quantum abfit a proxuma
Mercurii ſtella , multo autem longius a Veneris ;
deinde alio intervallo diltet a ſole ; cujus lumine
conluſtrari putatur. Reliqua vero tria intervalla,
infinita et inmenſa , a fole ad Martis , inde ad
Jovis , ab eo ad Saturni Itellam , inde ad caelum
ipſum , quod extremum atque ultumum mundi
elt. Quae poteſt igitur contagio ex infinito pae
ne intervallo pertinere ad lunam , vel potius ad
terram ?
Quid ? cum dicunt id quod eis dicere neceſſe44
eſt , omnis omnium ortus , quicumque gignantur
in omni terra quae incolatur , eosdem elle , ea
demque omnibus , qui eodem ſtatu caeli et ſtella
rum nati ſint , accidere neceſſe eſſe ; nonne ejus,
modi funt , ut ne caeli quidem naturam interpre
tes iſtos caeli nolle appareat ? Cum enim illi
orbes , qui caelum quali medium dividunt et a
Videre debebant ] Med. vi. τοις κατα την οικουμενην τα ουρα
dere debeant. Legendum de νια παρατηρούσιν εκαστον του Ζω :
bent. Idem . διακον δωδεκατη μοριον ισοκρονως
Cap. 44. Nati ſint ] Sic re- ¿Qociveto , XOCL X&TO TYU Cútnu cum
cte Pariſ. et Reg. Vulgo ſunt, SelavÈTempesto , rex’iows av edv
Davies . ναντο Χαλδαιων παιδες παγιως λα
Illi orbes qui caelum quafi BELV TO TEGO TOY οριζοντα άνισχoν
medium dividunt ] Pari modo ζωδιον . Νυνι δε ου παρα πασιν
Sextus Empiricus adv. Mathem, ισοκρονως αναφαινεται , αλλα τοις
lib . v. $. 83. ſegg. Ei Mev T.Q:06 μεν θαττον , τοις δε βραδιον , Хct
234 DE DIVINATIONE
fpectum noſtrum definiunt, (qui a Graecis čersoy.

tes nominantur , á nobis finientes rectiſſime no
minari poſſunt) varietatem maxumam habeant,
aliique in aliis locis ſint; neceſſe e't , ortus occa
ſusque liderum non fieri - eodem tempore apud
omnis. Quod fi eorum vi caelum modo hoc,
modo illo modo temperatur : quî poteſt eadem
vis elle naſcentium , cum caeli tanta fit diſſimili
tudo ? In his locis quae nos incolimus , poſt fol
ſtitium Canicula exoritur, et quidem aliquot die
bus : apud Troglodytas , ut ſcribitur, ante fol
ftitium : ut , ſi jam concedamus aliquid vim cae
leſtem ad eos qui in terra gignuntur pertinere,
confitendum fit illis , eos , qui naſcuntur eodem
tempore , poffe in diffimiles incidere naturas
propter caeli diffimilitudinem . Quod minime
illis placet: volunt enim illi , omnis eodem tem
pore ortos , qui ubique funt nati , eadem condi
tione naſci.
45 Sed quae tanta đementia eft, ut in maxumis
motibus mutationibusque caeli nihil interfit, qui
ventus , qui imber , quae tempeſtas ubique fit?
quarum rerum in proxumis locis tantae dillimili
tudines faepe funt, ut alia Tuleuli , alia Romae
eveniat faepe tempeſtas. Quod , qui navigant,
maxume animadvertunt , cum in flectendis pro:
mbok Mev 77.& Yooy, tionde opfov dum videtur eadem fors, vel
Koso . Tov OÚTus acab, eadem vita efle naſcentium .
προδηλον εκ του και τους απλανεις Vide capp . 42 , 45. Ιdem.
αστερας , καθαπερ 'Αρκτουρον και In diffimiles incidere natu
Κανα , μη κατα τον αυτον χρονον ras ] Darus videtur loquendi
TOLS . EN THOUTO xXqu6TI XOTOIXOVOS modus; nec eo ufam Ciceronent
Qouvea:Sociach a doisExt" under. ' crediderim . Reſcribo , in dif
Vide fis et Agellium N. A. fimiles incidere gerituras, quae
lib . XIV , cap. I. Idem . vox thema natalicium paſſim
Eadem vis effe nafcentium ) denotat. Idem .
Ita quidem M & Sti. Sed legen
LIBER II , -45 .
235
nuntoriis ventorum mutationes maxumas ſaepe

ſentiant. Haec igitur cum ſit tum ſerenitas , tum
perturbatio caeli ; eſtne ſanorum hominum , hoc
ad naſcentium ortus pertinere non dicere , quod
non certe pertinet: illud neſcio quid tenue, quod
ſentiri nullo modo , intellegi autem vix poteſt,
quae a luna ceterisque lideribus caeli temperatio
iat, dicere ad puerorum ortus pertinere ? Quid ?
quod non intellegunt, ſeminum vim , quae ad
gignendum procreandumque plurimum valeat,
funditus tolli; mediocris erroris eſt ?, quis enim
non videt , et formas , et mores , et plerosque
ſtatus ac motus effingere a parentibus liberos ?
quod non contingeret, fi haec non vis et natura
gignentium efficeret, led temperatio lunae, cae
lique moderatio. Quid ?quod uno et eodem
Quid?
temporis puncto nati, diſſimilis et naturas , et
vitas, et calus habent; parumne declarant, nihil
Cap, 45. Pertinere non di- lentas moventi cur non eventa
cere , quod non certe pertinet ] quoque rerum ac negotiorum
Reg. et Cantab . dant pertinere alia e ficiunt in Chaldaeis, alia
dieere, quod nor certe pertinet. in Gaetulis, alia apud Nilum ?
Aſt alieno loco pofita eſt par. Per autem , inquit, inconſea
ticula negans : nam mens Au- quens , ipfum quidem corpus et
ctoris reponendum demonſtrat habitum tam profundi aëris fub
pertinere non dicere, quod certe alio atque alio caeli curvamine
pertinet. Similiter Favorinus non cundem manere ; in homi-'
apud Agellium N , A. lib. xiv. num autem negotiis ftellas iftas
cap . I. Quanta partium circu-' opinari idem femper oftendere,
lorumque caeli ex devergencia fi eas ex quacunque cerra'con
et convetionibus mundi varie. fpexeris etc. Daviesa
bas ſit, quis non videt ? Eaedem Eo vitas et caſus ) Pariſ. et
igitur ſtellae , per quas omnia vitas caſus. Forſan et vitae cai
divina humanaque ferri , agi, fus . Idem .
contendunt , ficuti non usque Parumne declarant ] Legen
quaque pruinas aut", calores. dum puto declarat , Jicet in
cient ; fert mutant et variant, tuenda vulgata conſentiant libri.
tempeftatesque eodem in dem . Idem .
pore alibi placidas , alibi vio .
236 DE DIVINATIONE
ad agendam vitam naſcendi tempus pertinere?

nifi forte putamus neminem eodem tempore ipſo
et conceptum et natum , quo Africanum . Num
quis igitur talis fuit ?
46 Quid ? illudne dubium eſt, quin multi , cum
ita nati eſſent ut quaedam contra naturam depra
vata haberent , reſtituerentur et corrigerentur
ab natura , cum ſe ipſa revocaſſet , aut arte at
que medicina ? aut quorum linguae fic inhaere
rent ut loqui non poffent, eae fcalpello reſectae
liberarentur ? Multi etiam naturae vitium me.
ditatione atque exercitatione ſuſtulerunt : ut
Demoſthenen fcribit Phalereus , cum Rho dicere
nequiret , exercitatione feciffe ut planillime di.
Natum , quo Africanum ) Cap . 46. Corrigerentur ab
Idem in Chaldaeos telum tor natura aut arte atque medi.
quet Sextus Empiricus adv . cina ] Vulgo aut medicina,
Nathem . lib . v . $ . $ 9 . Ouders quaſi ſcilicet ars non eſſet me.
'Αλεξανδρω τη Μακεδονι γεγονεν dicina ! Nos igitur MSStos
cons , FormWv XOTO Tny oixoupevny Voff, et Victor . fecuti fumus,
συναποτεχθεντων αυτω, ουδε Πλα- Sed et refcripferim corrigeren
ระบบ เ τω φιλοσοφω. Favorinus tur aut naturu , cum ſe ipſa
apud Agellium lib . xiv. cap. 1. y revocaffet , aut arte atque me.
Quod ſi quaedam , inquit, in dicina . Nam quaedam vitia te
hominum morte atque vita nerisi corporibus inſita , cum
etiam diverfis temporibus edi. robuſtiores et validiores facti
torum , per ſtellarum pares fumus, ipſa natura , medicina
quosdam poſtea conventus , pa non adhibita, corrigit et emen•
ria nonnulla et confimilia pof- dat. Idem .
Se dicunt obtingere ; cur non Cum Rho dicerç requirer)
aliquando poffint omnia quo- Eleganter Cicero de Orat. lib.I.
que paria ufu venire , ut exfi- cap . 16. Cum ita balbus effet
Stant , per hujusmodi ſtellarum Demoſihenes , ut ejus ipſius
concurſiones et fimilitudines , artis , cui ſtuderet , primam
Socratae ſimul et Antiſthenae literam non posjeç dicere , per
et Platones mulți , genere, for- fecit meditando , ut nemo pla.
ma , ingenio , moribus ,' vita 'nius eo loeutusputaretur. Inter
omni et morte pari. Vide ſis alios , idem memorant Valcrius
et noſtrum cap . 47. Idem . Maximus lib. vill . cap. vil, lo
LIBER II , 46. 237
ceret. Quod fi haec aſtro ingenerata et tradita

ellent, nulla res ea mutare pollet. Quid ? dilli
militudo locorum nonne dillimilis hominum pro
creationes habet ? quas quidem percurrere ora
tione facile eſt ; quid inter Indos , et Perſas, et
Aethiopas , et Syros differat , corporibus, ani
mis , ut incredibilis varietas diffimilitudoque fit.
Ex quo intellegitur , plus terrarum fitus , quam
lunae tractus ad naſcendum valere. Nam quod
aiunt , quadringenta ſeptuaginta millia annorum
in periclitandis experiendisque pueris, quicum
que eſſent nati, Babylonios poſuiſſe ; fallunt: ſi
enim ellet factitatum , non eſſet delitum : nemi.
nein autem habemus auctorem , qui aut fieri di
cat , aut factum ſciat. į
Plutarchus in Demoſt, pag. 844. Ibid. Lunae tractus ) In S.

et ex eo Photius Cod. cclxv. Victoris libro , Pariſ. Med. Reg.
col . 1471. Idem . Cantab, et Pall. tribus eſt Lu
Aethiopas et Syros ] Editio nae tactus ; in uno legitur actus.
Vietorii , Aethiopas Syros , ne: Sed nec vulgata , nec harum le
que aliter S. Victoris aut pall. ctionum alterutra mihi placet.
duo meliores. ' Gruter. Cum viro doctiſſimo Joan .
Ibid . Et Aethiopas ) In vul- Clerico malim Lunae ſtatus,
gatis deeſt prima vox , quam ut ſupra cap. xliv. eodem sta
nos ex Med. Balliol. Cantab . TU caeli et ſtellarum natos
Ven . 1471. et Victor.adjecimus. dixit . Davies,
Alioqui cum plures Codices Quadringenta Septuaginta ]
dent Aethiopas, Syros, expan- Vulgo quadringenta et ſeptua
etis conjunctionibus , Ilegi pos. ginta. Seå mediam vocem ne
ſit inter Indos, Perſas, Aethio . ſciunt Pariſ. Med. Reg. aliique
pas , Syros. Rem ipſam tetigit Codices, Idem .
Sextus Empiricus Pyrrhon . Fallunt ] Eadem eſt Favorini
Hypot. lib. 1. cap. xiv. g. 80 , mens apud Agellium N. A. lib.
ſeqq. Davies. XIV, cap . 1 . De annorum nu .
Lunae tractus ] Pall. tres et mero , quem ſuis obſervationi.
S. Victoris tactus ; ſec. actus. bus adſcribunt Chaldaei , dixi : ,
utrumque praepofuerim vulga- mus ad lib. I. cap. 39. Idem .
to . Gruter. Qui aut fieri dicat ) Vulge
238 DE DIVINATIONE
***
Videsne , me non ea dicere , quae Carnea.

47
des, ſed ea , quae princeps Stoicorum Panaetius
dixerit ? Ego autem etiam hoc requiro, omnesne,
qui Cannenſi pugna ceciderunt , uno aſtro fue
rint ? Exitus quidem omnium unus et idem fuit.
Quid ? qui ingenio atque animo ſingulares, num
altro quoque úno ? Quod enim tempus , quo
non innumerabiles naſcuntur ? at certe limilis
nemo Homeri. Et fi ad rem pertinet , quo modo
caelo adfecto compofitisque lideribus quodque
animal oriatur ; valeat id neceffe eft etiam in re
qui id aut fieri dicat, refragano nofter , uno aſtro orti fuerini:
tibus Pariſ, Med. et Balliol. Sed Librarii videtur additamen.
Idem . tum. Idem .
Cap . 47. Omnesque , qui Can Num aſtro' quoque uno ?'}
nenfi pugna ceciderunt ] Favo- Editt. Ven . 1471. et Aſcenſ, re
Tinus apud Agellium N. A. lib . praeſentant aeque uno , quod
xiv. cap. i . quid effet , quod Lambino placuit. Sed perinde
adverfum hoc dici poffet , re: eſt , hoc an illo modo legas. In
quirebat, quod homines utrius eo vero quod vir ille doctus
que ſexus , omnium aetatium , fupra dederit , ingenio atque
diverfis ſtellarum motibus in animo fingulares NASCUNTUR ,
vitam cditi, regionibus, fub haud addicunt noſtri Codices,
quibus geniti erant , longe di- nec id fupplementum Aagitat
ſtantibus, omnes tamen iftiaùt oratio . Idem .
hiántibus terris, aut labentibus Quo non innumerabiles na
Lectis , aut oppidorum expu- { cuntur ) Ita Pariſ. Med. et Rogo
gnationibus aut eadem in navi non naſcantur, ut vulgo. Idem .
fluctu obruti , eodem genere Valeat id neceffe eft etian
mortis, eodemque icti temporis in rebus inanimis ] Victorius
1.univerfi fimul interirent. Quod et MS , Vollianus exbibent, vua
feilicet , inquit , nunquam eve leat id neceffe eft non in hom
niret, fi momenta nafcendi fin- minibus folum , verum in beſtiis
gulis adtributa ſuns unumquod- eciam . Ac ita fere Balliol. Hlam
que leges haberent . Eandem vero lectionem procudit in
haſtam multa vi mittit Sextus docta Librariorum audacia:
Empiricus adv. Matbem , lib . V. nam quodque animal beſtias
V. 90. feqq. Idem . non minus ac homines come
Uno aftro fuerint ) Balliol, plectitur . Idem .
LIBER II , 47. 239
bus inanimis : quo quid dici poteft abſurdius?

L. quidem Tarutius Firmanus , familiaris nofter ,
in primis Chaldaicis rationibus eruditus, urbis
etiam noftrae natalem diem repetebat ab eis Pari
libus , quibus eam a Romulo conditam accepi
mus ; Romamque , in jugo cùm effet luna , natam
eſſe dicebat , nec ejus fata canere dubitabat. O
vim maxumam erroris ! Etiamne urbis natalis
dies ad vim ſtellarum et lunae pertinebat ? Fac :
in puero referre , ex qua adfectione caeli pri
In primis Chaldaicis literis Tarutii facinore , loquitur Plu

eruditus] Veteres libri Chal. tarchus in Romulo pag. 24. D.
daicis RATIONIBUS habent, Symmachus lib . x. Epiſt. 54.
quod recepi. Liber etiam De. Ut animae naſcentibus, ita po
mocriti Phyſici, Xochdaixas domos pulis fatales Genii dividuntur.
inſcriptus erat , ut tradit Dio . Adeatur etiam Prudentius in
genes Laertius in vita ipſius. Symm . II , 71. qui ab ejusdem
Victorius. libri vſ. 372. inanem hanc re
Natalem diem repetebat ] Is fellit ſententiam . Vani ſcilicet
dies erat undecimus ante Kalen . homines
das Maias , ut narrat Plutarchus Adfcribunt faxis Lacheſis
in Romulo , eodemque loco hunc male fòrtia fila ,
Tarutium commemorat. Lam Tectorumque trabes fufis pen.
binus. dere rotatis
In ' jugo cum effet Luna ] Credunt, atque ipſis"tribuune
Manilius lib . iv . pag. 103 decreta tigillis,
Heſperiam ſua libra tenet' , Ceu diſtet , cujus ſtellae ſiç
qua condita Roma fraxinus ortu
Et propriis fraenat penden . Eruta , quae fummum con.
tem nutibus orbem , Scenderet ardua culmen ;
Orbis et imperium retinet ;" ut ait idem Poëta vſ. 453. Seqq.
diſcrimina rerum Davies . "
LANCIBUS , et pofitas gentes Nec ejus fata canere dubita .
tollitque premitque. bat ) Pariſ. Reg. Med. Balliol.
Videlicet Mathematiei salews et Aſcenſ; nec ejus fata, tenere
τυχην , ωσπερ 1 ανθρωπου , κυριον dubitabat . Ηoc tamen lectioni
&XELV ciotol Xpovov, fx TNS Tiporns vulgatae poſtponendum cenfeo ,
γενεσεως προς τας των αστερων επο. Ιdem.
Xcoss SewCoulevov , ut , memorato Referre, ex qua adfections
240 DE DIVINATIONE
mum fpiritum duxerit: num hoc in latere , aut

in caemento , ex quibus urbs effecta eſt, potuit
valere ? Sed quid plura ? Cotidie refelluntur.
Quam multa ego Pompeio, quam multa Crallo,
quam multa huic ipfi Caeſari a Chaldaeis dicta
memini, neminem eorum niſi in ſenectute , nili
domi , niſi cum claritate elle moriturum ! ut mihi
permirum videatur, quemquam extare, qui etiam
nunc credat his , quorum praedicta cotidie videat
re et eventis refelli.
Reſtant duo divinandi genera , quae habere
48
dicimur.a natura , non ab arte ; vaticinandi et
fomniandi. De quibus, Quinte , inquam , fi pla
cet , dilleramus . * Mihi vero, inquit, placet : his
enim , quae adhuc diſputalti, prorſus adfentior;
et , vere ut loquar ; quamquam tua me oratio
confirmavit , tamen etiam mea ſponte nimis fu
perſtitiofam de divinatione Stoicorum fententiam
judicabam : ac me Peripateticorum ratio magis
movebat, et veteris Dicaearchi et ejus , qui nunc
floret, Cratippi , qui cenſent effé in mentibus
hominum tamquam oraclum aliquod , ex quo fu
baeli ] Lego referre , qua ad- Lur , quin primo cujusque ortu
fectione (inale Pariſ. et Reg. ventura deſtinentur ; ſed quae.
effectione) caeli primum etc. dam fecus quam dicta fint ca.
Idem . dere fallaciis ignara dicen
Niſi in ſenectute ) Vulgo ni- tium : ita corrumpi fidem ar
f ſenectute , praepofitione ne- tis ; ut olim obſervavit Tacitus
glecta ; cuj nos ex Reg. et Annal. VI, 22. Iden .
Cantab . ſedem ſuam dedimus. Cap. 48. Dicaearchi et
Idein . Cratippi ) His praeivit omnium
Ut mihi permirum videatur, Peripatericorum dux et prin.
queinquam extare etc. ] Hoc ceps Ariſtoteles , qui fola na.
illis mirum non videbitur , qui turalia divinationis genera ,
inſitam humanae naturae ſuper- fomniorum et furoris , proba
ſtitionem ſecun reputent : nam vit , ut patet ex iis quae diximus
plurimis mortaljuin non'eximi ad lib . I. cap . 3. Idem .
IV
LIBER II , 48. 49. 241
tura praefentiant, ſi aut furore divino incitatus

animus , aut fomno relaxatus , folute moveatur
ac libere. His de generibus quid ſentias , et qui
bus ea rationibus infirmes , audire fane velim .
Quae cum ille dixiſſet, tum ego rurſus quali49
ab alio principio ſum exorſus dicere. Non igno
ro , inquam , Quinte, te ſemper ita ſenſille , ut
de ceteris divinandi generibus dubitares; iſta
duo , furoris et ſomnii , quae a libera mente flue
re viderentur, probares. Dicam igitur, de iſtis
iplis duobus generibus mihi quid videatur , fi
prius, Stoicorum concluſio rationis et Cratippi
noftri quid valeat, videro . Dixiſti enim , et
Chryfippum , et Diogenem , et Antipatrum con
cludere hoc modo : „ Si ſunt Dî , neque ante
declarant hominibus quae futura ſint; aut non
diligunt homines ; aut, quid eventurum fit,

ignorant ; aut exiſtimant nibil intereſſe , homi
„ nem ſcire quid ſit futurum ; aut non cenſent
» eſſe ſuae majeſtatis , praeſignificare hominibus
„ quae ſint futura ; aut ea ne ipſi quidem Di figni
Cap. 49. Iſta duo , furoris cum idem fignificet id quod di

etc. ) Vietorii editio et pall. xit , aut quid eventurum fit
quatuor ita . ſed cum eadem vox ignorant . P. Manucius.
ſtatim praeceſſerit, vix admi Ibid . Fruſtra prorſus eſt vir
ſerim . Gruter. doctiſſimus : praeterquam enim
Nihil intereſſe , hominem quod haec legantur etiam lib. I.
fcire ) Legendum nihil intereſſe cap . 38. aliud eſt ignorare ;
hominum , ſcire quid fit futu- aliud fignificare non poffe .
rum , ut habet noſter fupra lib . Muti proculdubio ſurdique mul
1. cap . 38. baec enim vox in ta ſciant, quae declarare non
omni hac ratiocinatione plura. poſſunt: 'et ab iis ſtat , aut po
liter effertur. Davies. tius ex eorum ſententia loqui
Aut och ne ipfi quidem Dii tur , Cicero , qui heri poſle ne
fignificare poffuut ] Mihi hoc gant , ut ulla lit a Diis rerum
totum fruſtra videtur inculca- futurarum fignificatio . Davies.
tum : quorfum enim iteretur ?
16
242 DE DIVINATIONE
„ ficare poſſunt : at neque non diligunt nos ; ſunt

enim benefici, generique hominun amici : ne.
que ignorant ea quae ab iplis conſtituta et de
„ fignata funt : neque noftra nihil intereſt , ſcire
„ ea quae futura ſunt; erimus enim cautiores , fi
ſciemus : neque hoc alienum ducunt majeſtate
„ſua ; nihil eſt enim beneficentia praeſtantius:
„ neque non poffunt futura praenofcere: non
igitur Di funt, nec fignificant nobis futura :
„ ſunt autem Dì : ſignificant ergo : et non , fi
ſignificant futura , nullas dant vias nobis ad
„ ſignificationum fcientiam ; fruſtra enim ſignifi.
„ carent: neque , fi dant vias , non eft divinatio :
eſt igitur divinatio. ” O acutos homines ! quam
paucis verbis negotium confectum putant? Ea
fumunt ad concludendum , quorum eis nihil con
ceditur. Concluſio autem rationis ea probanda
eſt, in qua ex rebus non dubiis id , quod dubi
tatur , efficitur..
50 Videsne Epicurum , quem hebetem et rudem
dicere folent Stoici, quemadmodum , quod in na
tura rerum omne elle dicimus , id infinitum effe
conclulerit ? Quod jinitum eſt, inquit , habet
extremum . Quis hoc non dederit ? Quod au
tem habet extremum , id cernitur ex alio ex
Cap . 5o. Quod finitum eſt, PON TI MESPEITAI . Earun

inquit ] Sic , Epicurus ,apud dem yoeun repetitio , mendam
Diogenem Laertium lib . x. 9:41. videtur genuiſle: cujus generis
omiſliones in veterum monu
Το παν , άπειρον έστι : TO JO TE
περασμενον , ακρον έχει το δε mentis non raro contigerunt.
ακρον παρ' έτερον τι θεωρειται , Ιdem.
ωστε το ουκ έχον ακρον, περας ουκ Quod autem habet extremum)
έχει περας Se oưu écou , corespon Vulgo vox fecunda non comparets
av sin 3066 CÚ TETEPOOPevov. Exº. Eam fide MSScorum Parts. Med .
noftro fupplendum videtur, to Balliol. Reg. Cantab . Ven . 1471 .
Se zapov , nap éregov Evge1Txi. et Victor, nos adjecimus , idque
TO AE ILAN OY TIAP' ETE- poſtulat Syllogiſmi ratio, Idem .
LIBER II , 50 .
243
trinfecus. Hoc quoque eſt concedendum . At
quod omne eſt , id non cernitur ex alio extrin .
fecus. Ne hoc quidem negari poteſt. Nihil
igitur cum habeat extremun , injinitum fit né
ceffe eft. Videsne , ut ad rem dubiam concellis
rebus pervenerit ? Hoc vos dialectici non faci
tís : nec ſolum ea non fumitis ad concludendum ,
quae ab omnibus concedantur ; ſed ea ſumitis,
quibus concellis , nihilo magis efficiatur quod
velitis . Primum enim hoc lumitis , Si funt Di,
benefici in homines ſunt. Quis hoc vobis dabit ?
Epicurusne, qui negat quicquam Deos nec alieni
curare nec lui ? an noſter Ennius ? qui magno
plauſu loquitur , adſentiente populo,
Ego Deùm genus eſſe ſemper dixi et dicam
caelitum :
Sed eos non curare opinor , quid agat huma
num genus.
Et quidem , cur fic opinetur , rationem ſubjicit.

Sed nihil eſt neceſſe dicere quae ſequuntur : tan
tum fat eſt intellegi, id ſumere iftos pro certo ,
quod dubium controverſumque ſit.
Nihilo magis effciatur ] Sic πραγμάτειαι και Φροντιδες μακά

pall. quatuor. prius vulgati, ef protyti. Vide Diogenem Laers
ficiatis. a quo etiam recedit tium lib . x . f. 77. et noſtrum
Wouv. in quo efficitur. Gruter . lib . 1. N. D. capp . 19 ; 29 .
Negat quicquam Deos, nec Davies.
alieni curare nec ſui ] faci Cur fic opinetur , rationem
Gronovius vocem fictam , ali• Subjicit ] Ea ratio fuit ,
quidquam , intruſerat ; quam noss
jubentibus noftris MSStis , eje Nam si curent s bene bonis
cimus veteremque lectionem re fit', male malis ; quod nund
duximus. Erat autem Epicuri abeſt.
/
xupice Poža , to jakoplov xott . Vide Hieronymum Columnam
Fegrov ovte xvio #poxyluota Ê XELV; ad Ennii Fragm . pagg. 224, 225.
OVTE allora Toepe XEiv . pro illius et Lucianum Jov.Trag. Tom. II ,
enim fententia eň ovu bwvavos pag. 139. iden .
16 *
DE DIVINATIONE
244
*1
Sequitur porro , Nihil Deos ignorare, quod
51
omnia fint ab his conſtituta. Hic vero quanta
pugna eſt doctiſſimorum hominum , negantium
effe haec a Dîs inmortalibus conſtituta ? At no
ſtra intereſt | çire ea quae eventura fint. Ma
gnus Dicaearchi liber eſt , neſcire ea melius elle
quarn ſcire. Negant id effe alienum majeſtate
Cap . 51. Ea quae eventura majeſtatis Deorum , caſas om.

ſint ] Prima vox eſt a MsStis ' nium introſpicere. Eiршихид”
Pariſ, Med . Balliol. Reg. et Ven . quaſi dicat ; maxime eſt alienum
1471. nam vulgo deeſt. Idem . majeſtatis Deorum , caſas om
Negant enim id effe ] Inter' ' nium introſpicere , ut videant,
haec verba , et ſuperiora quam quid cuique conducat. Et dixit
Scire , deeſt quiddam' tale , Ser, caſas potius , quam domos , ut
quitur Deos ea nobis praefigni. humilitate verbi major eſſet iro.
ficare, Negant iidem . Deinde nia : domos enim principes viri
legendum , aiunt enim etc. De- habitare ſolent ; caſas non ſo
bet igitur hic notari ſtellula, et lent , quae agreſtium propriae
ita olim juſſeram . Lambinus. funt. Dictionem autem illam
Ibid. Negant id effe etc. ) fcilicet ita accipimus, ut per
Lambinus heic multa interponit ironiam poſita ſit, non ut id eft
de fuo , plane ex ſupervacuo fignificet. Neque majeſtate lego
quod nos damus , eſt a mſl. pall . pro majeſtatis, cum alienus
item editione Victorii. neque etiam generandi caſu conjuoga.
aliquid deeſſe videtur . Gruter. tur : ut lib . I. Fin . c. 4. Quis
Ibid . Negant enim id effe alienum putet ejus eſſe dignita.
älienum majeſtatis Deorum , tis, quam mihi quisque tribuit ?
fcilicet cauſas omnium intro . Et de Univerſitate : Naturam
Spicere ] Apparet haec fupe- fugientem , et ejus copulationis
rioribus eſſe attexenda , locum alienam . Et Salluſtius in Catil,
que ita corrigendum : Negant c. 41. Domus D. Bruti propin.
etiam id effe alienum majeſta qun foro , neque aliena confilii
Et Lu
tis Deorum , fcilicet caſas om- propter Semproniam .
nium introſpicere . Quo enim cretius lib . vi , 68 .
ordine Chryfippus , Diogenes , Alienaque pacis eorum .
et Antipater , rationes , cur di- Et ibidem infra vſ. 1063 .
vinatio effet, attulerant ; eodem Nec tamen haec ita funt alia.
ordine eas ipſas rationes cona rum rerum aliena .
tur Cicero * confutare . Negant P. Manucins.
etiam , inquit , id eſſe alienum Ibid. Cauſas omnium intro
LIBER II , 51 . 245
Deorum , ſcilicet caſas omnium introſpicere, ut

videant quid cuique conducat. Neque non pof
funt futura praenofcere. Negant poffe hi, qui
bus non placet effe certum, quid futurum lit.
Videlne igitur, quae dubia ſint, ea ſumi pro cer
tis atque conceſſis ? Deinde contorquent, et
ita concludunt: Non igitur funt Di , nec figni
ficant futura : id enim jam perfectum arbitran
tur . Deinde adfumunt : Sunt autem Di : quod,
ipſum non ab omnibus conceditur : Signijicant
ergo . Ne id quidem fequitur : poflunt enim non
ſignificare, et tamen elle Di. Nec , fi fignificent,
Spicere ] Cafas legendum cen tur diſtingue : Negant (Chry

ſet Manucius, nam omnes libri ſippus , Diogenes, " Antipater )
habent cauſas. Lambinus. ? id effe alienum majeſtate Deo- ,
Ibid . Scilicet caſas omnium rum . Scilicet caſas omnium
introſpicere ] Ita videtur le- introſpicere , ut videant, quid
giffe in antiquo P. Manutius, cuique conducat. Similiter Epi
quomodo erui omnino e Pala- curei ridebant potius, quam ti
tino ſec . alii , cauſas omnium ; mebant , omnia providentem et
mninus bene. Gruter. cogitantem et animadvertentem,
Ibid. Negant id effe alienum et OMNIA AD SE PERTINERE
majeſtate Deorum , fcilicet ca PUTANTEM , curiofum et ple
Sas omnium introſpicere] Paul. num negotii Deum . Verba ſunt
li Manucii conjecturam ; qui Tullii N. D. lib . I. cap. 20. Videi
caſas , non cauſas , legit , di- ſis Minucii Felicis Octav . cap.x.
ſerte firmat Pall, ' ſec ,, In reli et infra cap . LXIII , Davies .
quis Victorium noſtrosque Co Sint ,, ea ſumi pra certis ) Eſt
dices requimur , licet de con a melioribus pall. editisque a
ſtructione, quam propugnat vir Victorios alii, funt , ea fumere
doctiſſimus, dubitari non poſ- ipfos pro certis. Gruter .
fit. At Lambinianis additamen Non igitur funt Dî ] Vulgo
tis nihil eſt opus , ſi modo lo non igitur et ſunt Dî : fed fide
cum recte capiamus ; prior enim MStorum Victor.Reg. et Cantab .
pars eſt Philoſophorum , quo- copulam illam , plane ſuperva
rum conclufionem rationis ex caneam , delevimus ; nec extat
ponit noſter ; pofterior , ipſius ſane lib . I. cap . 38. aut Supra
Ciceronis, eorum ſententiam cap 49. Davies '
sigwy.xu perſtringentis. Sic igi. Nec, ſi fignificent, non dant]
246 DE DIVINATIONE
non dant vias aliquas ad ſcientiam fignifica

tionis. At id quoque poteſt, ut non dent homi
nibus ; ipfi habeant: cur enim Tufcis potius
quam Romanis darent ? Nec, fi dant vias,
nulla eſt divinatio . Fac dare Deos; quod ab
Túrdum eſt: quid refert , fi accipere non poſſu
mus ? Extremum eſt , Eſt igitur divinatio . Sit
extremum : effectum tamen non eſt : ex fallis
enim , ut ab ipſis didicimus , verum effici non

poteſt: jacet igitur tota concluſio .
Veniamus nunc ad optumum virum , fami
52,
liarem noftrum , Crạtippum , „ Si line oculis,
„,inquit , non poteſt extare officium 'et munus
-- Oculorum , poſſunt autem aliquando oculi non
„, fungi fuo munere; qui vel ſemel ita eſt uſus
„ Oculis , ut vera cerneret, is habet ſenſuni ocu
„ lorum vera cernentium . Item igitur , fi line
„ divinatione non poteſt officium et munus divi
„ nationis extare , poteſt autem cum quis diri
,,nationem habeat , errare aliquando nec vera
Vulgo dare, quod ſenſum pror- cornm , qua concludebant , fi

ſus turbat vitiatque : nam verba Dii dant vias ad ſignificationum
Sunt Philoſophorum , quos fta- ſcientiam , eſſe divinationem ,
tim refellit Cicero. Vide c. 49. Lambinus,
Nos igitur veterem Codicem Eft igitur divinatio ) Pri
fequuti fumus , quem memorat mam vocem , quam male prae
quidem Lambinus; ita tamen , termittunt editi , nos ex - Reg.
u ţ ei non obtemperarit. Idem. et Cantab , mutuati fumus. Ita
Ut non dent hominibus) Vul- fane legitur lib . I. cap. 38. ep
go homini : nos autem Reg, et ſupra cap . 49. , Davies.
Cantab , ſequimur, ob cauſam , Cap . 52 . Is habet ſenſum
quam diximus ad cap. xưix, oculorum ] Reg, ufum oculo
Idem . rum ; fed praeſtat recepta le
Nec , ſi dant vios , nulla eft ctio , quam tuetur Cicero ſupra
divinatio ] Sic legendum , non, lib , I , cap . 32. ubi pariter extat
ut olim editum eſt, nec, fi non Cratippeum hoc argumentum,
dant vias : eſt enim ratio Stoi- Idem ,
LIBER II , 52. 53 . 247
,, cernere ; fatis eſt ad confirmandam divinatio

» ném , ſemel aliquid ita effe divinatum , nihil uit
fortuito cecidiffe videaturi ſunt autem ejus ge
„ neris innumerabilia : eſſe igitur divinationem
,, confitendum eſt.” Feſtive et breviter : Ted cum
bis ſumpſit quod voluit ; etiamfi faciles nos ad
concedendum habuerit, id tamen , quod adſunit ,
concedi nullo modo poteit. „ Si, inquit, ali
quando oculi peccent , tamen , quia recte ali
quando viderint, ineſt in his vis videndi. Item ,
„fi quis ſemel aliquid dixerit , is etiain cum pec
„ cet , tamen exiltimandus fit habere vim divi.
32 nanchi.”
Vide , quaeſo , Cratippe noſter , quam ſint53
iſta limilia : nam mihi non videntur. · Oculi enini
vera cernentes , ' utuntur natura atque fenfu :
animi, fi quando vel vaticinando vel fomniando
vera viderunt , ufi funt fortuna atque cafu. Nili
forte conceffuros tibi exiſtumas eos , qui fomnia
pro fomniis habent , fi quando aliquod fomnium
Si quis ſemel aliquid dixe- quod ejos poteftatem definiat,

rit ] Vulgati in hanc usque ita loqni licere milni non vide
diem , aliquid in divinatione tur . . Parif Md. Balliol. et ve-,
dicerit ; ſed delevi gloffulam il teres éditi repraeſentant , ſi
lam auctoritate Palatini pr. ubi quis femel aliquid in divina
eius nee vola nec veſtigium , et tione dicerit :' Reg . autem ' et
fupra notavi , dicere idem effe Cantab . habent de divinatione,
quod praedicere. Gruter. Abuudat utraque praepofitio ,
Ibid. Si quis femel aliquid legendumque, fi quis femel
dixerit ] Sic dedit Gruterus aliquid divinatione dixerit:
ex Pal. primo . Nimirum di- Ablativus modum denotat. Quin
cendi verbo praedicendi vim et reponi poffit ſi quis ſemel
competere putavit vir ille dlo- aliquid divinarit : nec lraec
ctus : qua de re videas licet Nic. ratio diſplicet ; liept egi idem
Heinfium in Ovidii Epiſt. V , 33. priorein conjecturam prat le
Sed abſolute , nec aliquo voca rim , quod minus a Codicibus
bylo praeeunte vel fubfeqnente abeat.. Davies.
248 DE DIVINATIONE
verum evaferit , non id fortuito accidiffe. Sed

demus tibi iſtas duas ſumptiones, ea quae Anus
Pata appellant dialectici ; fed nos Latine loqui
malumus: praeſumptio tamen , quam Trgontro
îdem vocant, non dabitur . ' Adſumit autem Cra
tippus hoc modo : Sunt autem innumerabiles
praeſenſiones non fortuitae. At ego dico nullam .
Vide, quanta ſit controverſia. Jam adſumptione
non conceſla , nulla concluſio eſt. At inpuden
tes ſumus, qui , cum tam perſpicuum fit, non
concedamus . Quid eſt perſpicuum ? Multa vera,
inquit , evadere. Quid , quod multo plura fala.
Nonne ipfa varietas, quae eſt propria fortunae;
fortunam effe caufam , non naturam docet ? De
inde , ſi tua iſta concluſio , Cratippe , vera eſt,
Cap . 53. Praeſumptio tamen, Fortunam effe cauſam , non

quám mpornyer etc. ] Si libros naturain docet ] Vulgo non
noſtros et S. Victoris , imo ſi naturam eſſe docet : ſed odio
editós a Victorio , Sturmio, Sam illaun , minimeque neceſa
Camerario , Tequimur ; reſcri- Sariam ejusdem voculae repeti
bendum erit plane praeſenfio : tionem nos hide MSStorum Reg.
quod item repofuiffem , niſi et Cantab. Suſtulimus. Ad rem
iteraffet Cicero linea fequenti. ipfam quod fpectat; fic optime
Gruter, Diogenianus apud Theodoretum
Ibid. Praefumptio tamen ] Therap. x. pag. 139. To anno
In MSStis et Ven. 1471, eſt prae- JeVelu Tote youg xochowMevous playa
Venſio , quod tantum non rece τεις εν ταις προαγορευσεσιν ,, ουκ
perat Gruterus , At omnino επιστημης αλλα τυχικης αιτιας
retin enda eſt lectio vulgata , egyou av ein. Oủ yog το μηδε
prout ipfa vox προληψις Γatis ποτε του προκειμενου τυγχάνειν,,
Superque demonſtrat, Daviesa αλλα το μη παντοτε , μηδ' εις
Qui cum tam perſpicuum fit & ta TQ Thelotoy , unde ws ¿ Émile
cet.) Vulgati, qui quod, ſed ctyuns , órax tig XOUL WOTE TU9Xoca
praeter pall . praeter S. Victoris, v , Tuyens éprou spoeding@ queen.
praeter P. Vietorii editionem, Eodem recidunt quae diſputat
quem aeque heic lequi poterat acutiſſimus ille vir apud Euſe
Camerarius ac Sturmius, quam bium Praep . Evang. lib, 1v . cap. 3.
fupra. Gruter. Davies,
V
LIBER II , 53. 54. 249
-
( tecum enim mihi res eſt) nonne intellegis eadem

uti poſle et haruſpices, et fulguratores , et inter
pretes oſtentorum , et augures, et ſortilegos, et
Chaldaeos ? quorum generum nullum eſt , ex quo
non aliquid, Ticut praedictum lit, evaferit. Ergo
aut ea quoque genera divinandi ſunt, quae tu
rectiſlime inprobas; aut , fi ea non ſunt, non
intellego, cur, haec duo ſint , quae relinquis.
Qua ergo ratione haec inducis , eâdem illa poſſunt
efle quae tollis .
Quid vero habet auctoritatis furor iſte,54
quem divinum vocatis , ut , quae ſapiens non vi
deat, ea videat infanus , et is , qui humanos ſen
ſus amiſerit, divinos adſecutus ſit ? Sibyllae ver
ſus obſervamus, quos illa furens fudiffe dicitur :
quorum interpres nuper falſa quaedam hominum
fama dicturus in ſenatu putabatur; eum , quem
re vera regem habebamus , appellandum quoque
elle fi ſalvi eſſe vellemus. Hoc li eſt in
regem ,
libris, in quem hominem , et in quod tempus eſt ?
Callide enim , qui illa compofuit, perfecit, ut,
quodcumque accidiſſet , praedictum videretur,
Cap. 54. Quem divinum vo xv. viros praefuiſſe. P. Manuc.

catis ] Balliol . vocas ; ut ad Ibid. Quorum interpres] Ad
Quintum referatur. Vide Nipra L. Cottam quindecimvirum re
cap . 48. Idem . fpicit, quem varia fama percre
Quorum interpres ) L. Cot. buit proximo fenatu fententiam
ta ; de quo Suetonius in Julio dicturum , ut , quoniam libris
Caeſare his verbis : Percrebuit fatalibus contineretur, Parthos
fama L. Cottam xv. virum ſen- nifi a Rege non poffe vinci ,
tentiam dicturum , ut, quoniam Caejur rex appellaretur . Verba
libris fatalibus contineretur funt Suetonii in Julio сар .. LXXIX ,
Parthos nifi a Rege non poffe. Ipfius quoque rei meminere Plu
vinci , Caeſar , Pex appellare- tarchus in Caef. pag. 736. Apa
tur . Ex quo Ciceronis locus pianus Bell. Civ. lib . II . pag. 810.
illuſtratur, et fimul intelligitur , et Dion Caſſius lib . xliv. p. 247
libris Sibyllinis interpretandis Davies,
250 DE DIVINATIONE
hominum et temporum definitione fublata. Ad

hibuit etiam latebram obſcuritatis, ut idem verſus
alias in aliain rem accomniodari- poſſe viderentur.
Non eſſe autem illud carmen furentis, cum ipſum
poëma declarat (elt enim magis artis et diligen
tiae , quam incitationis et motus) tum vero ea ,
quae exgootitis dicitur , cum deinceps ex primis
verſus literis aliquid connectitur , ut in quibus
dam Ennianis, ( quae Ennius fecit. ] id certe
magis eſt adtenti animi quam furentis . Atque in
Şibyllinis ex primo verſu cujusque fententiae
Ex primis verſus literis ] Ibid . l . Ennius focit ] Sic

Notet curiofior exſtare in pal. reſtituit hunc locum Auratus:
pr . et ſec. primi, non primis. mendoſe enim vulgo legitur,
Gruter. quac Ennius fecit. Lambinus,
Ibid . Ex primis .verſus lite Ibid. QUAE ENNIUS - FE
ris ] Leg . verfuum : POETIX- CIT ] Expreſfi quod erat in
..
dw enim haec eſt ratio , ut pri- pall. alii malunt, Q. Ennius,

ma verſuum litera totius carmi- de quo videatur Henr . Stepha
nis mentem atque ſententiam nus in Schediaſmate Januarii ſui,
repraeſentet. Auguſtinus C. D. Clariſſimus vir Claudius Putea
lib. xviii . cap . 23. Flaccianus nus iſthaec habebat pro Spuriis.
m Graecum nobis codicom Gruter.
protulit , carmina effe dicens: Ibid . Quae Ennius fecit )
Sibyllae Erythraene, ubi oſten . Joan, Aurato et D. Lambino
dit quodam loco IN CAPITIBUS meliores multo conjectores hic
VERSUUM ORDINEM LITERARUM fe praeſtitere Paullus Manucius
ITA SE HABENTEM , ut haec in et Claud . Puteanus , haec verba
co verba legerentur , ' lyoous' pro fpurius habentes. Eorum
Xprotos Msou úhos owing. Etian enim in Reg. et Cantab. nec vola
nunc exſtant ii verſus in Con- reperitur nec veſtigium , et om
ſtantini Orat, ad Sanctorum coe nino funt Glolematis damnan.
tum cap. xvi . Simili modo da Quam ob cauſam uncinjë
Commodianus aliique omnes , cincta prodeunt. Davies.
qui nugacis iſtins diligentiae Ex primo verſic cujusque feni
monumenta reliquerunt . Dav. tentiae primis literis ] Idem
Quae Ennius fecit] Puto hoc Auratus fic haec legenda putat
inducendum , ut gloſſam prae ex primis verſuum cujusque
cedentis verbi. P. Manucius. fententiae literis. Malim fie,
LIBER II , 54 251
primis literis illius fententiae carmen omne prae

texitur, Hoc ſcriptoris eſt , non furentis; ad
hibentis diligentiam , non inſani. . Quamobrem
Sibyllam quidem ſepoſitam et conditam habea
mus ; ut , id quod proditum eſt a majoribus , in
juffu ſenatus ne legantur quidem libri, valeant
que ad deponendas potius, quam ad ſuſcipiendas
religiones: cum antiſtitibus agamus , ut quidvis
ex primis cujusque verſus lite. Optime quidem, ut mihi vide

ris, LAMBINUs . Ibid In Manu- tur ; et ita conjecit Auratus.
ſcripto eſt ex primi verfus. Totum igitur locum mutatione
Urfinus , levillima fic conftituerim : Ex
Ibid. Ex primo verſu cujus- primis verſuum cujusque fen
que ſententiae primis literis fen- tentiac literis illiwas ſententiae
tentiae carmen etc.] Pal . pr. carmen omne PERTEXITUR, Hine
non ' agnoſcit , primis literis il- OTIXOL TIVES ŠUTE TOIY Mevol deya
lius fententiae, et refipiunt fane χονται ταις καλουμεναις ακροστι
aliquid falſi. quamvis in priori- X100 , quemadmodum ex Varro
bus omnia forte nondum ema ne tradit Dionyfius Halicarnar
culata. Puteanus adnotarat, re- ſeus lib . iv. cap. 62. Davies,
pertum ' in veteri ſcripto , ex Atque in Sibyllinis ] Forfan,
primis verfuum cujusque ſen aeque in Sibyllinis. Gruter .
tentiae literis , videndumque Sibyllam quideni fepofitam et
Dionyſ. Halicarnaſaeum , libro I. conditam habeamus, ut, id quod
Antiq. Rom . et Euſebium in proditum .etc.] Quemadmodum
oratione ad Chriftianos, Grut. fe nunc habent verba , Tullio
Ibid. Ex primo verſi cujus. fuit in votis ut oracula Sibyllina
que ſententiae primis literis il- conderentur, quo valerent ad
lius ſententine farmon omne religiones deponendas : quod
praetexitur] Pal. pr . et Cantab. ejus menti prorfus eſt contra
non agnitis primis literis illius' rium . Lego Sibyllam quidem
Sententiae , habent tantun , ex fepofitam et conditam habea .
primo verſu cujusque fententiae mus ; ut id quod proditum eſt
carmen omne praetexitur. A a majoribus, injuffu Senatus ne
vulgatis non recedunt Reg. aut legantur quidem libri : valeant
Balliol. nifi quod hic verfum quippe ad deponendas etc. Vide
pro verfu repraefentet. Liber praeftantiffimum virum 7. A.
Puteaneus dat , ex primis vero Fabricium Bibl. Graece lib. I.
fuum cujusque fententiae liçenis. cap, xxx1 , 6. Davics,
25.2 DE DIVÍNATIONE
potius ex illis libris , quam regem proferant;

quem Romae pofthaec nec Di , nec homines elfé
patientur.
55 At multi ſaepe vera vaticinati , ut Caſſandra,
Jamque marį magno

Eademque paulo poſt:
Eheu videte
Num igitur me cogis etiam fabulis credere ? quae

delectationis habeant quantum voles: verbis,
ſententiis , numeris , cantibus adjuventur : au
ctoritatem quidem nullam debemus nec fidem
commenticiis rebus adjungere. Eodemque modo
nec ego Publicio nelcio cui, nec Marciis vatibus,
..
nec Apollinis opertis credendum exiſtumo : quo
rum partim ficta aperte , partim effutita temere,
numquam ne mediocri quidem cuiquam , non
modo prudenti , probata ſunt. Quid ? inquies:
remex ille de clalie Coponi nonne ea praedixit
quae facta ſunt ? Ille vero ; et ea quidem quae
omnes eo tempore ne acciderent timebamus :
caſtra enim in Theſſalia. caſtris conlata audieba
mus ; videbaturque nobis exercitus Caeſaris et
audaciae plus habere, quippe qui patriae bellum
intuliflet; et roboris propter vetuſtatem : calum
Patientur ] Balliol. patian . A M A B UNT , haud propterea

tur ; quod male ſe non habet. te rogo Ut hoc proferam etc.
Sollicitanda tamen non eſt re Adeatur etiam Livius VI, 26.
liquorum codicum fides : ' nam Idem ,
futurum tempus in votis adhi Cap. 55. Jamque mari ma:
bebant, Plautus Perſ. Act. I. gno ] Totum carmen videre
Sc , I , 16. O Toxile , DABUNT licet lib . I. cap. 31. Davies.
Dî quae exopres . Iterum Act, Eheu videte ] Adi lib. I. c.
ll , Sc, II, 23 . Sophoclidiſca , 50. Idem .
Dî me amabunt, Terentius Hec. Remex ille de claſſe Coponii]
Act . I. Sc. II, 31. Ita mc Dî De quo fupra lib . 1.6. 32. Idem .
LIBER II , 55. 56 . 253
autem praelji nemo noſtrum erat quin timeret :

fed ita, ut conſtantibus hominibus par erat, non
aperte. Ille autem Graecus quid mirum fi ma :
gnitudine timoris , ut plerumque fit, a conſtantia
atque a mente atque a ſe ipſe diſceſfit ? qua pei'
turbatione animi , quae , fanus cum effet , time
bat ne evenirent , ea demens eventura effe di
cebat. Utrum tandem , per Deos atque homines !
magis veri fimile eſt , velanum remigem , an ali
quem noſtrum ,qui ibi tum eramus , me , Cata
Varronem , Coponium ipſum , conſilia
Deorum inmortalium perfpicere potuiſſe ?
Sed jam ad te venio , 56 '
O Sancte Apollo , qui umbilicum certum ter

rarum obſides,
Confilia Deorum immorta . potius, ut fiat trochaicus, quam

lium perfpicere potuiſſe ] Reg. ut cum Lambino reſcribamus,
repicere ; reliqui cum Pall, om carmine ſecundo contra libros,
nibus, et Ven . 1471. reſpicere ; Unde haec ſuperſtitioſa. Idem.
nec , Grutero judice , pej Ibid . O Sancte Apollo ] Cum
orietur inde ſententia. Ego horum verſuum , prout fert rem
vero in haereſi Cum contraria : cepta lectio , primus ſit lam
nam mihi videtur illorum Co- bicus octonarius , alter vero,
dicum lectio, inepta prorſus et. Trochaïcus; D. Lambinus , ut
incommoda ; cum vulgata fit uterque paribus incederet pe
rei conveniens , nec temere dibus , in ſecundo legit, unde
mutanda, licet Librarii quidam haec ſuperſcitioſa. Sed Grue
dormitantes ab ea nonnihil ab . terus delendam ſtatuit illam er
' errarint. Idem . clamandi " particulam . Quod
Ibid. Perfpicere potuiſſe ) Si ad me fpectat, a Codicibus haud
antiquos libros ſequi oportet, receſſeriin ; cum faepe fiat ut
longe alia exorietur , et melior lambici -'Trochaïcis miſti fint,
forte ſententia. habent enim S. et , O Sancte Apollo , qui um.
Victoris , certe pall. quatuor bilicum certum terrarum obci.
refpicere : ' ſecundus praeterea, nes , habeat Varro L. L. lib . VI.
reſpicere non potuiſſe. Gruter . p. 68. Davies.
Cap . 56. O Sancte Apollo ] Qui umbilicum certum terra .
Prima litera verſus expungenda. rum obſides ] Obtines eſt in
---254 DE DIVINATIONE
Unde ſuperſtitioſa primum faeva evaſit vox

fera.
Tuis enim oraclis Chryſippus totum volumen in

plevit, partim fallis, ut ego opinor , partim calu
veris, ut fit in omni oratione faepiſſime; - partim
fexiloquis et obſcuris , ut interpres egeat inter
prete, et ſors ipfa ad ſortes referenda fit; partim
manufcripto, et ita fcriptum eft : nae fruge faturis ludibrium .

apud Varronem in libris de lin- Gruter .
gua Latina. URSIN . Ibid . Um Ut fit in omni oratione fae
bilicum terrarum Delphos vo- piſſime; partim flexiloquis)
cat , quod ea urbs ou pochos yns. Idem hariolabar , ut fit in par
ſeu in medio terrarum ſita vi- tim flexiloquis, omiſſis mediis,
debatur. Euripides Oreſt. vſ. tanquam a manu interpolato
rum . nunc taceo . idem .
590 .
Partim Alexiloquis ] Aožois,
“ Ορας δ' 'Απολλων' , ός μεσομ unde noticis dictus eſt Apollo .
φαλους έδρας Marius · Mercator Subnot. in
Ναων , βρoτoισι στομα σαφε: ſcript. Juliani c. vi . Rogo fi
στανον νεμος . fimpliciter et non dilemmatus,
Vide ſis etiam Phoeniſl , vſ. 244. tanquam ad Croeſum Pyr•
Euſtathium ad Odyſſ. A. pag , 17. rhum Loxids , (unus etenim er
Jin , 52. et If. Caſaubonum ad roris Spiritus) loqueris , Sui
Strabonis ix. pag. 642. Auctor das : ' Aožios, ó Anodwv, ó lo
Hiſtoriarum e Joſepho, qui & mv jav " TOTTEN TIWY dośws yang
valgo dicitur Hegefippus, III, 6. UOVTEVETO,
In medio autem Judaeae civi Κροίσος Αλυν διαβας , μεγα
tas Hierofolyma, quaſi 'UMBI• λην αρχην καταλυσει .
LICUS regionis totius etc. Aut
umbilicus eſt quod vocant Del. Decantiffimum eſt reſponſum,
phis in aede foramen , ut au- quod , poſt Herodoțum lib. I.
ctor eſt Varro L. L. lib . VI, capp . 53 , 91. memorant Lucia
pag. 69. Davies. Tus Pſeudom . Tom. I. p. 776.
Saeva evafit vox fera ] Ju et Jov. Trag. Tom. II, p. 139.
nior coniiciebam , faepe evafit Maximus Tyrius Diſl. xix. f. 5.
vox foræs. nunc malo aliquid Eufebius Praep. Evang. lib. v.
non intelligere, quam indulgere, capp . 20, 21. Theodoretus The
divinationi qualicunquie ; quam rap. x. pag. 139. aliique tantum
debere ingeniis melioris doctri- non innumeri. Davies.
LIBER II , 56. 255
ambiguis, et quae ad dialecticum deferenda fint..

Nam cum illa ſors edita eſt opulentiſſumo regi
Aliae,
Croeſus Halym penetrans, magnam perver

tet opum vim ;
hoftium vim Teſe perverſurum putavit , pervertit ,
autem fuam . Utrum igitur eorum accidiſſet;
verum oraculum fuiflet . Cur autem hoc credam
umquam editum Croeſo ? aut Herodotum cur
veraciorem ducam Ennio ? Num minus ille po
tuit de Croeſo , quam de Pyrrho fingere Ennius ?
Quis enim eſt , qui credat Apollinis ex oraclo
Pyrrho eſſe reſponſum ,
" Aio te , Aeacida , Romanos vincere poſje.
Ad dialecticum referenda Minucius Felix Oct. cap . XXVI .

fent ] · Duo pall. priores, de De Pyrrho Ennius Apollinis
ferendae fint, neque aliter edi- Pythii reſponſa.confinxit, cum
dit Victorius . etiam S. Victoris janı Apollo verſus facere de
liber deferendå. Gruter. fiffet. Auguſtinus C. D. lib .
Ibid . Ad Dialecticum defe. III. cap . 17. Pyrrho de rerum
renda fint ] Vulgo referenda : futuro eventy conſulenti , Jatis
quod non arridet , quia vox iſta urbane Apollo fic ambiguum
paulo ante fuit pofita Pall . pr. oraeulum edidit , ut , e duobus
ſec . cum editione Victorii re- quicquid accidiffet , ipſe divi :
praeſentant, deferendae ſint. nus haberetur : ait enim , Dico
Male ; ſub intelliguntur enim te , Pyrrhe , vincere poſſe Ro
oracula : quapropter nos S. Vi mànos : atque ita five Pyrrhus
ctoris librum , Pariſ, ac Med. a Romanis , five Romani a Pyr
ſecuti ſumus. Infra c, LXV. De- rho vincerentur , fecurus fati .
fert ad conjectorem . Iterum dicus ' utrumlibet exſpectarec
cap . LXX . Ad interpretem de- (Leg. Spectaret) eventum. Am.
tulit. Utrobique Lambinus , mianus Mareellinus lib. xxI11.
nulla necellitate ductus , refe- cap . 5. Oracula dubia legimus,
rendi verbum repoſitum voluit. quae non nifi caſus diſcrevere
Davies. poftremi; ' ut fidem vaticinii
Aio te , Aeacida , Romanos Delphici, quae , poſc Halyn
vincere poffe ] ' Huc reſpicit flumen transmiſſum ,maximum
ONE
IN ATI
256 DE DIV
Primum Latine Apollo numquam locutus eſt: de

inde iſta fors inaudita Graecis eſt : praeterea
Pyrrhi temporibus jam Apollo verſus facere de
fierat: poſtremo , quamquam ſemper fuit , ut
apud Ennium eſt,
'
ſtolidum genus Aeacidarum , a

Bellipotentes ſunt magi', quam ſapientipo
tentes :
tamen hanc amphiboliam verſus intellegere po

tuillet , vincere te Romanos , nihilo magis in ſe,
quam in Romanos valere. Nam illa amphibolia,
quae Croeſum decepit , vel Chryfippum potuiſſet
fallere: haec vero ne Epicurum quidem .
57 Sed, quod caput eſt, cur iſto modo jam ora.
cla Delphis non eduntur , non modo 'noſtra ae
regnum dejecturum praedixerat ſapientipotentes , itaque eſt in

Croeſum - fortemque his po.. Venetis. Eft enim verſus He.
ſteriorem , veram quidem , fed roicus :
non minus ambiguam : Bellipotentes funt magi' quam
Aio te , Aeacida , Romanos ſapientipotentes.
vincere poffe.! . Camerarius.
Eundem verſum memorant, in. , Tamen hanc amphiboliam vero
ter alios. Quinctilianus lib.'vil , ſus ] Vel ſic legendum , vel
cap . 9. et Aur. Victor de vir , amphilogiam : nam amphibolo
Illuſt, cap. 35. Idem . gia neque Graecum eſt neque
Stolidum genus Aeacidarum ] Latinum. De quo in Rhetori
Huc faciunt illa Hefodea : cis plura . LAMBIN , Ibid . Am .
' Αλκην μεν γαρ ¿ duxev ' Olvu- phiboliam olim dederat Victo
πιος Αιακιδαισι » rius , ac ita MSSti Pariſ. Reg.
Νουν δ ' 'Αμαθαριδαις πλουτον et Cantab . De amphibolia dixit
Lambinus in lib. II. ad Heren
δε περ 'Ατρειδησι.
Extant apud Nicolaum Dama. nium cap . xi . Davies.
Scenum in Excerpt. Peireſc. Ne Epicurum quidem ] Quem
pag . 445, et Suidam in Anna. hebetem et rudem dicere folent
Idem. Stoici. Vide ' ſuprà cap . go.
Quam fapientiae potentes ] Sie Idem .
i plerique libri; ſed verum eſt
1
LIBER II , 57 : 257
tate , fed jamdių , ut modo nihil poflit eſſe con

temptius ? Hoc loco cum urgentur , evanuille
aiunt vetuſtate vim loci ejus, unde anhelitus ille
terrae fieret, quo Pythia mente incitata oracla
ederet. De vino aut falfamento putes loqui,
quae evaneſcunt vetuſtate. De vi loci agitur ,
neque folum naturali, ſed etiam divina ; quae
quo tandem modo evanuit? Vetuſtate , inquies.
Quae vetuſtas eſt , quae vim divinam conficere
poffit ? Quid tam divinum autem , quam adhatus
e terra mentem ita movens > ut eam providam
rerum futurarum efficiat , ut ea non modo cer
nat multo ante , ſed etiam numero verſuque pro
nuntiet ? Quando autem ifta vis evanuit ?' an
poſtquam homines minus creduli eſſe coeperunt ?
Demoſthenes quidem , qui abhinc annos prope
ccc fuit , jam tum QINSTTISEN Pythiam dicebat,
Cap. 57. Sed jam diu , jam na , quamque nos ſecuti fumus.
ut nihil ] Metuo , ne locus Davies.
mala laboret interſtinctione , Jam ut nihil poffit effe con• '
ſitque vitioſior quam habetur, temptius ] MS . habet , ita jam
nam pal. pr . et tert. ſed jam diu ut nihil poffit effe contemptius.
tantummodo - jam ut nihil. ne In alio autem eſt , tantum jam
que aliter quartus , niſi quod ut nihil etc. Urfinus.
adhuc infarciat, ſed etiam jam Evanuiffe aiunt vetuftate )
diu . S. Victoris , fed jam diu Hoc fieri poffe ftatuerat Quintus
tantummodo ut nihil. Vietorius lib. I. cap . 19. Nimirum cen
vulgavit, fed jam diu ut nihil. ſebant Tod' BÚTOQuN xqyorugia
Gruter . ταις των χρονων είκειν περιοδοις , ut
Ibid. Sed jamdiu , ut modo loquitur Julianus apud Cyril.
nihil ] Vulgo jamdiu ', jam ut luộn lib . vi. pag . 198. C. Da
nihil. Gruterianorum noſtros vies.
rumque Codicam partim ha Ut ea ] Canones Grammatici
bent, jamdiu tantummodo , jam poſtularent ut eas , nempe res
ut nihil; partim vero , jamdiu futuras . Nihil tamen mutarim ,
tantummodo , ut nihil. At ma cum parium locutionum non
xime concinna videtur lectio, deſint exempla . Idem .
quam praeſtat editio Victoria .
17
258 DE DIVINATIONE
id eſt, quali cum Philippo facere : hoc autem eo

ſpectabat, ut eam a Philippo corruptam diceret ::
quo licet exiſtumare, in aliis quoque oraclis Del
phicis aliquid non ſinceri fuilſe. Sed neſcio
quomodo iſti philofophi fuperftitioli et paene fa
natici quidvis malle videntur , quam fe non in
eptos. Evanuiſſe mavultis et exſtinctum eſſe id,
quod ſi umquam fuiffet certe aeternum ellet,
quain ea , quae non funt credenda, non credere.
58 Similis eſt error in fomniis : quorum quidem
defenſio repetita quam longe eſt ! Divinos ani
mos cenfent eſſe noſtros, eosque effe tractos ex
trinſecus, animorumque. conlentientium multi
tudine completum eſſemundum : hac igitur men .
tis et ipſius divinitate , et conjunctione cum ex
Id eft , quaſi cum Philippo ditus tamen et acutus, Ant. Das

facere ) Haſce voces e gloſſa leus de Orac. Diſl. I, c . 2. Idem .
natas cenſet Cl . Walkerus ad . Cap . 58. Divinos animos ]
lib . I. N. D. cap . 30. At ut ab- Vide lib . I. cap . 30. Idem.
furda non eft viri doctiſſimi Hac igitur mentis et ipſius
conjectura , ſic haud videtur divinitate et conjunctione cum
neceſſaria , cum Cicero paffim externis mentibus ) Corruptus
voces Graecas explicet. Huc eſt locus , quem emendare co
autem reſpicit Minucius Felix uati funt ipfi Librarii. Nam
cap . xxvi . Apollinis , inquit, Reg. et Cantab. exhibent , hac
Pythii cautum illud et ambic igitur mentis et ipfius divini
fuum defecit oraculum , cum tatis conjunctione cum externis
et
politiores homines et minus mentibiys. Licet autem non adeo
creduli eſſe coeperunt. Ec De tardi fuerint ſcribae , quin vi:
moſthenes, quod fciret reſponſa tium quoddam fubeſſe probe
fimulata , QidottuSELV Pythiam viderent, ei tameu tollendo non
querebatur. Oracula quidem erant. Mihi reſcribendum vi:
Ethnica non inſpirationi Dae- detur ; hac igitur mentis et di
monum , ſed hominum fallaciis vinitate , et ipfius conjunctione
originem debuiſſe ſtatuerunt cum externis mentibus , cerni
viri ſagaciſſimi, quoruin teſti: quae fint futura . Ita , layi mu
monia collegit ſcriptor fane tatione, claraperfpicuaquefunt
parum comptus ' et elegans, eru omnia. Davies.
LIBER II , 58. 259
ternis mentibus , cerni quae ſint futura. Con

trahi autem animum Zeno , et quaſi labi putat
atque concidere , et ipſum elle dormire. “ Jam
Pythagoras et Plato , locupletiſſimi auctores , quo
in fomnis certiora videamus , praeparatos quo
dam cultú atque victu proficisci ad dormiendum
jubent. Faba quidem Pythagorei utique abſti
nuere : quali vero eo cibo mens, non venter,
infletur. Sed neſcio quomodo nihil tam abſurde
dici poteſt , quod non dicatur ab aliquo philofo
phorum . Utrum igitur cenfemus dormientium
animos per ſene ipfos in fomniando moveri , an ,
ut Democritus cenſet, externa et adventicia vi
ſione pulſari? Sive enim fic eft, five illo modo,
videri poffunt permulta fomniantibus falſa pro
veris . Nam et navigantibus moveri videntur ea
quae' ſtant : et quodam obtutu oculorum duo pro
Ipſum eſſe dormire ] Stoici, haberet ; non infetur , fed in

teſtante Laertio lib. vii . J. 158. flaretur , fuit fubjungendum.
Tov ÚRVOV yıveofoc ſtatueruut, ex Idem.
λυομενου του αισθητικου τονου πε | Per ſe ne ipſos } Vulgati per
ga Ta Ýresovixov. Vide ſis et Ter- ſemetipſos. fed alterum eſt in
tullianum de Anim. c. XLII . pall . in exemplari S. Victoris
ac Plutarchum de Plac. Philoſ. et edit, Victoriana. Gruter.
lib . v . cap. 24. Hinc paulo ante UtDemocritus cenſet] Demo:
malim animam , non animum , critus Tous óvęspous yoveo Sox1'x & mce
legere. Idem . των ειδωλων παραστασεις voluit,,
Pythagoras et Plato ) Supra ut auctor eſt Plutarchus de Plac.
lib . I. capp. 29 , 30. Idem . Phil . lib . v. c. 2. Idem philoſo
Pythagorei utique abſtinuere] phus nullam aliam caufam cu
Balliol. Reg .et Ven . 1471. habent juslibet cogitationis noftrae
abſtinore. Nec aliter ediderunt opinabatur, niſi cum ab his cor.
Victorius et Aldus , nepos , ut poribus, quae cogitamus , vea
ſententia ſit, faba quidem Py- niunt atque intrant imagines in
thagorei utique jubent abſtine: animos' noſtros. Verba ſunt
re. Pariſ. abſtinete. Legendum Auguſtini Epiſt. Lvi . Vide no
abſtinent ; quod abuude docent ftrum lib . I. de Fin . cap . 6. et
ſequentia. Nam niſi res ſe ſic infra cap . 67. Davies.
17
260 DE DIVINATIONE
uno lucernae lumina. Quid dicam inſanis, quid

ebriis , quam multa falla videantur ? Quod fi
ejusmodi viſis credendum non eft ; cur fomniis
credatur, neſcio : nam tam licet de his erroribus,
fi velis , quam de fomniis diſputare : ut , ea quae
ſtant li moveri videantur , terrae motum ſignif
care dicas aut repentinam aliquam fugam ; gemi
no autem lucernae lumine declarari, diſſenlio
nem ac feditionem moveri .
59 Jam ex inſanorum aut ebriorum vifis innu
merabilia conjectura trahi poſſuut , quae futura
videantur. Quis eſt enim , qui totum diem jacu
lans, non aliquando conlineet ? Totas noctes
Terrae motum fignificare ) Le Ibid . Non aliquando colli

ge ſignifoari. Idem. met ] Malim legi collineet; ut
Cap. 59. Qui totum diem ja- libra III. de Fin , non longe adó
culans non aliquando collineet] modum a principio : Ut enim
Collimet ſcriptum eſt in veteri- ſi cui fit propofitum collimare
bus libris, et ita omnino legen- etc. nam illic quoque vellem
dum : eſt enim locus ſumtus ex collineare. Lambinus.
Ariſtotelis libro περι ενυπνιων Ibid. Non aliquando colli
cap. II. in quo ſcriptum eſt , neet ] Ita pall . omnes et S.
ώσπερ μεν και λεγεται Victoris, ſed hac facie conliniet
Αν πολλα βαλλης , άλλοτ ' άλ . fic in iisdem liniamenta viſas
λαιον βαλεις. pro lineamenta. Gruter.
Agit autem de Inſomniis melan Ibid. In noftris Gruterique
cholicorum , in quibus non ex MSStis eſt conliniet , vel colli.
iſtimat elle divinationem ullam, nect. Recte. Vide J. F. Gro
tametſi ſit nonnunquam, ut qui- novium ad Agellii lib . IX. C. I.
dam eventus fomniis eorum r'e- Ego tamen collimandi verbum
..
fpondeant : ſed non eſſe mirau- inon rejicio , ſi modo Codices

dum , cum vitio naturae pluri- : ab eo ſtent: id enim agnoſcunt
ma ac varia ſomnient, aliquando Veteres Gloſſae, et a limis ocu
exſiſtere opportwucte , id eſt, iis deduci, cum Voffio poteſt.
caſus, qui forte pariter fic eve Davies.
niunt, ut eſt ab illis fomniatum . Totas noctes fomniamus etc.)
De verbo collimare vide'quae Confirmant hanc lectionem pall.
ſcripfimus ad lib . III. de Fin. Muretus tamen lib . VI . Var.
cap. 6. Urfinus, Lect. cap. 16. emendat , LOLAS
;
1
LIBER II , 59 · 261
dormimus; neque ulla eſt fere , qua non fomnie.

mus : et miramur, aliquando id , quod fomniari
mus , evadere ? Quid eſt tam incertum , quam
talorum jactus ? 'tamen nemo eft, quin ſaepe ja
ctans , Venerium jaciat aliquando, nonnumquam
etiam iterum ac tertium : num igitur, ut inepti,
Veneris id inpullu fieri malumus, quam caſu di
cere ? Quod ſi , ceteris temporibus , falfis viſis
credendum non eſt; non video , quid praecipui
ſomnus habeat, in quo valeant falla pro veris.
Quod fi ita natura paratum ellet, ut ea dormien
tes agerent quae fomniarent ; adligandi omnes
eſſent, qui cubitum irent : majores enim , quam
ulli inſani, efficerent motus fomniantes . Quod
fi inſan orum viſis fides non eſt hạben da , quia
falſa ſunt; cur credatur fomniantium vilis , quae
multo etiam perturbatiora ſunt , non intellego,
An quod inſani ſua viſa conjectori non narrant,
narrant qui ſomniaverunt ? Quaero etiam , fi
velim ſcribere quid , aut legere , aut canere vel
voce vel fidibus, aut Geometricum quiddam , aut
Phyſicum , aut Dialecticum explicare , lomnium
noctes dormimus etc. qua non ris et rebus ipfis adverſetur.

fomniemus , quod ſtatim arri. Nos igitur, cum Lambino, con
puit Lambinus. jecturam recepimus, quam pro
Ibid. Totas .noctes dormimus, poſuit M. A Muretus Var. Lect.
neque ulla eſt fere , qua non lib. vi . cap. 16. Certe , fi per
fomniemus] Vulgo cotas noctes calami lapſum Cicero non eo
ſomniamus, neque ulla fere eft, modo feripfit, ita voluit , ita
qua 101 dormiamus. Ac ita debuit ſeribere . Davies.
quidem cuncti , qnantum con Iterum ac tertium ] Pariſ,
ftat , MSSti praeter unum Can . iterum ac iterum , quod eodem
tab . qui dat totas noctes sömnia redit. Idem . '
mus , neque ulla fere eſt , qua Alligandi omnes eſſent ] ' Pål.
non divinamus. Sed nee haec pr . non habet effent , neqia eo
nee illa lectio floccieſt penden- adeo eget fententia Gruter.
da, cum utraque menti Scripto
262 DE DIVINATIONE
ne exſpectandum ſit , an ars adhibenda , ſinequa

nihil earum rerum nec fieri nec expediri poteſt?
Atqui ne ſi navigare quidem velim , ita guberną.
rem , ut ſomniaverim : praelens enim poena ſit.
Quî igitur convenit, aegros a conjectore fomnio
ruin potius, quam a medico petere medicinam ?
An Aeſculapius, ian Serapis poteſt' nobis prae
ſcribere per ſomnium curationem valitudinis;
Neptunus gubernantibus non poteſt ? et ſine me
An Aeſculapius, an Serapis ] hunc Deum Plutonem eſſe ſta

In templis ad accipienda reſpon- tuunt , cum aliis Oſiris , aliis
Sa dermiebant aegri, quod incu. Apis videatur . Apis autem Aeſcu.
bare dicitur. Adeantur inter- lapium medicinam docuiſſe fer,
pretes ad Petronii Satir. €. xvII . tur, Vide Clementem Strom,
Vide ſis etiam quae diximus ad lib . I. pag. 362. & t ex eo Euſe
lib . I. cap . 43. etHenr.Valefium bium P. E. lib . x . cap. 6. Theo
ad Euſebium de vita Conſtan- doretum Ther. I. pag. 7. et Cy.
tini III, 56. Herodianus lib . iv. rillum in Julian . lib . I. pag. 13
cap . 14. Antoninus Caracalla ac lib . vi . pag. 200. Davies.
ήπειχθη εις Περγαμον της ' Ασιας,, Neptunus gubernantibus non
χρησασθαι βουλομενος θεραπειας poteft ] Gubernationis pro gu
τον 'Ασκληπιου ' ' Aφικομενος δε bernantibus eft in antiquo, quod
èxel, Xose 6cov Jede TIIN 'ONEI . magis placet. Urfinus.
ΡΑΤΩΝ έμφορηθεις , ήκεν εις Ibid. Neptunus gubernanti
'Insov. Vide fis et Ariſtophanem bus non poteſt ? ] Urfino , ſui
Pluto vſ. 621. Strabo Geogr. Codicis fide , legendum placuit
lib, xvii. p . 1192. Kauwgos ĉoto gubernationis. Nondum tamen,
Todos to.-- XoUOC to tou Expoctite ut opinor, bene ſe locus habet :
δος ιερον πολλη αγιστεις τιμώμενον, namfubintelligas oportet cura
και θεραπείας εκφερον , ώστε και tionem, quae videtur incommo
τους έλλογιμωτατους άνδρας πι da locutio . Lego , Neptunus
στευειν, και ΈΓΚΟΙΜΑΣΘΑΙ αυ- gubernationem non poteft ? Gu
τους υπερ έαντων ή έτερων. Ac bernatio gubernandi artem de
Serapin quidem Aeſculapium notat , ut loquitur noſter 1 , 14.
eſſe, quod medeatur aegris cor . Davies.
poribus , conjectabant nonulli, Et fine medico medicinam da.
Utcunque vero ſe res habeat , bit Minerva ] Vulgo et fi fine
conſulas Aelianum Hiſt. Anim . medico . Sed illam voculam de
lib. xi , cap 3.1 . et Tacitum Hiſt. lendam elſe recte vidit Cl.Wal.
lib . iv. cap. 18. Sunt ſane, qui kerus ad lib . I. N , D. cap. 9.
LIBER II , 59. 60. 263
dico medicinam dabit Minerva ; Mưſae ſcribendi,

legendi, ceterarum artium ſcientiam fomnianti
bus non dabunt ? At fi curatio daretur yalitu
dinis , haec quoque , quae dixi, darentur : quae
quoniam non dantur , medicina non datur: qua ,
ſublata , tollitur omnis auctoritas lomniorum .
Sed haec quoque in promptu fuerint : nuncho
interiora videamus. , Aut enim divina yis quae ::
dam , conſulens nobis, fomniorum fignificationes
facit: aut conjectores ex quadam convenientia
et conjunctione naturae , quam vocant ouu TTO
Feldv, quid cuique rei conveniat , [ ex ſomniis, ]
et quid quainque rem ſequatur , intellegunt: aut
eorum neutrum eſt, ſed quaedam oblervatio con
ſtans atque diutu
rna eft , cum quid viſum ſecun
dum quietem lit, quid evenire et quid ſequi foleat.
Primum igitur intellegendum eſt, nullam vim elle
divinam effectricem lomniorum . Atque illud qui
dem perſpicuum eſt , nulla viſa ſomniorum proh
cilci a numine Deorum : noſtra enim caufa Di id
facerent , ut providere futura poffemus. Quotus
¡ gitur eft quisque , qui fomniis pareat ? qui intel
legat ? qui meminerit ? quam multi vero , qui
contemnant, eamque ſuperſtitionem inbecilli
animi atque anilis put ent ? Quid eſt igitur , cur
putent
eamque praetermittit Balliol. redonavi Tullio ; flagitantibus

cui paruimus. Ceterum propter pall. quatt. § . Victoris et edit.
medicinam , quam facere cenſe . Victorii. Gruter.
batur, divinis honoribus affecta Ex fomniis] Licet hafce voor
fuit . 'Agnvas Tyelx. Ariſtides cès agnoſcant libri , tamen eas
Tom . I. pag. 25. 'AInvocowy o irrepticias eſſe puto Gloſſema- i
TypeO BUTætosxoc. TTIEIAE ’AⓇH- tisque damnandas , quippe quae .
NAE Rwpor isquoauto . Vide et ſenſum turbant. Idem , nili
Pauſaniam lib. 1. capp. 23 , 31. fallor , cuivis locum perpen
Idem . denti videbitur : quapropter
Cap. 60. Sed haec quoque in uncinos circumpoſuimus. Dan
prompiu fuerint ] Illud fuerint vies,
264 DE DIVINATIONE
his hominibus conſulens Deus , fomniis moneat

eos , qui illa non modo cura , ſed ne memoria
quidem digna ducant ? nec enim ignorare Deus
poteſt, qua mente quisque ſit : nec fruſtra acline
cauſa quid facere, dignum Deo eſt; quod abhor
ret etiam ab hominis conſtantia : ita fi pleraque
ſomnia aụt ignorantur aut negleguntur ; aut
neſcit ea Deus, aut fruſtra fomniorum ſignifica
tione utitur : ſed horum neutrum in Deum cadit :
nihil igitur a Deo fomniis ſignificari fatendum eſt.
61 Illud etiam requiro, cur, fi Deus iſta viſa
nobis providendi cauſa dat , non vigilantibus
potius det quam dormientibus. Sive enim exter
nus et adventicius pulſus animos dormientium
: commovet , five per le ipli animi moventur , five
quae cauſa alia elt cur ſecundum quietem aliquid
videre , ' audire , agere videamur ; eadem cauſa
vigilantibus elle poterat: idque li noſtra cauſa
Di ſecundum quietem facerent, vigilantibus idem
facerent; praefertim cum Chryſippus , Academi
cos refellens , permulto clariora et certiora elle
dicat , quae vigilantibus videantur , quam quae
fomniantibus. Fuit igitur divina beneficentia
dignius , cum confulerent nobis , clariora vila
dare vigilantibus quam obſcuriora per fomnium :
quod quoniam non fit , lomnia divina putanda
Aut nefcit ea Deus ] Vulgo nam , ſed Deorum beneficentiam

aut nefcit hoc Deus. Lectionem fupra pofuerat; id quod aucto
vero, quam repoſuimus, unani- ribus eft folerine : ut multis
mi voce Girmant Pariſ. Reg. Med, oſtendimus ad lib . V. de Finibus
Balliol. et Cantab. eaque loco cap . 6. Idem .
convenit, Idem . Clariora viſa dare vigilantia
Cap , 61 . Cum conſulerent bus ] Pariſ. Balliol. Ven , 1471.
nobis ] Vulgo confuleret ; ſed et Victor, vigilanti. Recte:
nos Med. Balliol, Reg. Cantaba nam ſimilem conſtructionem
Ven . 1471. et Victor , ſequimur . paulo poſt adbibet noſtera
Ita loquitur , quali non divia Iden .
LIBER II , 61. 62 . 265
non funt. Jam vero quid opus eſt circumitione

et amfractu , ut fit utendum interpretibus fom
niorum , potius quam directo ? Deus, fi quidem
nobis conſulebat , Hoc facito , Hoc ne feceris,
diceret ; idque viſumf vigilanti potius quam dor :
mienti daret. Jam vero quis dicere audeat, vera
omnia effe fomnia ? Aliquot fomnia vera , in
quit Ennius ; ſed omnia non eft neceſſe.
Quae eſt tandem iſta diſtinctio ? quae vera ,62
quae falla habet? Et ſi vera a Deo mittuntur,
falla unde naſcuntur ? nam fi ea quoque divina,
quid inconſtantius Deo ? quid inſcitius autem eſt,
quam mentes mortalium falfis et mendacibus vifis
, unt
et inania, humana ; quae eft ifta defignandi li

centia , ut hoc Deus, hoc natura fecerit potius,
quam ut aut omnia Deus, quod negatis, aut
omnia natura ? quod quoniam illud negatis , hoc
necellario confitendum eſt . Naturam autem eam
dico , qua numquam animus inſiſtens agitatione
eť motu elfe vacuus poteſt. Is cum languore
corporis nec membris uti nec ſenſibus potelt, in
cidit in viſa varia et incerta ; ex , reliquiis , ut ait
Ariſtoteles , inhaerentibus earum rerum , quas
Deus ----- daret] Totum hunc fomniorum ? Potius , inquam,

locum ' fic exhibent vulgati: dirccto Deus etc. ' Davies.
Deus fiquidem nobis conſulebat, Cap . 62 . Ut hoc Deus ,
hoc facito , hoc ne feceris , dice hoc natura ] Med . ut haec
ret? idque viſum vigilanti po- Deus, Itaque legerim , jut haec
tius , quam dormienti daret ? Deus , haec natura fecerit etc.
Sed cum ſcriptoris mentem iſtae Idem .
perverterent interrogationum Quam 'ut aut omnia ) Vulgo
notae ; nos , ' ut par erat, edidi- deeſt vox ſecunda , qua nos,
mus, Victorium leciti : nam MSti Balliol. auctoritate moti,
Lambinum et Aldum nepotem, Ciceronem donamus. Idem .
eadem , quae Gruterum , masu Ut ait Ariſtoteles ] Refpicit
lavit labes. Quinetiam malim ad libri tage ÈXUtYWx . cap , zi
266 DE DIVINATIONE
vigilans geſſerit aut cogitaverit: quarum pertur

batione mirabiles interdum exiſtunt ſpecies fom .
niorum . Quae. ſi alia falſa , alia vera, qua nota
internoſcantur , fcire ſane velim . Si nulla eſt,
quid iftos interpretes audiamus? fin quaepiam
eſt, aveo audire quae fit: fed haerebunt.
63 Venit enim jam in contentionem , utrum ſit
probabilius, Deosne inmortalis, rerum omnium
praeltantia excellentis, concurſare omnium mor
talium , qui ubique ſunt, non modo lectos, ve
rum ' etiam grabatos, et , cum ſtertentes aliquos
viderint, objicere his viſa quaedam tortuola et
obſcura , quae illi exterriti iſomnio ad conjecto
Claudianus Praef. in vi . Conf. fide MSStorum Pariſ, Balliol,

Honorii yſ. 1 . Med . Reg . Cantab . et editionis
Omnia quae ſenfu volvuntur Victorianae mutavimus. ldemi
vota diurno , Aveo audire ] " Pall. omnes
Pectore ropito reddit amica veteri modo ſcribendi, habeo.
quies. Gruter .
Venator defeffa toro cum Cap . 63. Concurſare omnium
membrá reponit ,
-
mortalium ] Puto verum elle

Mens tamen ad ſilvas et ſua circumcurfare. Camerarius.
luſtra redit etc. Ibid. Concurſare oninium
Elegantiſſime Petronius in Satir, mortalium - non modo lectos ]
cap . civ . Joach . Camerarius reponit cir.
Somnia , quae mentes ludunt cumcurfare : fed nihil opus eſt,
volitantibus umbris , cum poteſtas illa verbo : quod
Non delubra Deûm , nec ab. MSSti dant ; competit . Noſter,
aethere numina mittunt , lib. vii , Fam. Epiſt. 1. Utno•
Sed fibi quisque facit. Nam ftras villas obire , et mecum
cum proſtruta ſopore fimul lecticula concurſare pof.
Urget membra quies, et mens fis. ' Iterum pro Murena cap. XXI.
fine pondere ludit , Cum jam hoc novo more omnes
Quicquid luce fuit , tenebris fere domos omnium concurſent.
agit Caefar lib . v. B. G. cap. 33.
Vide ſis ejus' interpretes, et quae Titurius, uti qui nihil ante pro
fupra diximus ad I , 22. Idem . vidiffet, trepidare et concur
Alia falſa , alia vera ] Vulgo fare, Vide fis et cap. 5o. Dar
aliæ vera , alia falfa ; quod nos vies.
LIBER II , 63. 267
rem mane deferant; an natura fieri, ut mobiliter

animus agitatus, quod vigilans viderit, dormiens
videre videatur. Utrum philofophia dignius,
ſagarum ſuperſtitione iſta interpretari, an expli
catione naturae ? ut , ſi jam fieri poffit vera con
jectura ſomniorum , tamen ilti , qui profitentur,
eam facere non pofſint: ex leviſſimo enim et in
doctiſſimo genere conſtant ; Stoici autem tui
negant quemquam , niſi ſapientem , divinum elle
polle. Chryfippus quidem Divinationem his ver
bis definit , Vim cognofcentem , et videntem , et
explicantem ſigna , quae a Dîs hominibus por
tendantur : officium autem eſſe ejus, praenoſce
re , Dî erga homines mente qúa ſint, quidque
ſignificent, quemadmodumque ea procurentur
atque expientur. Idemque fomniorum conjectio
nein definit hoc modo , Esſe vim cernentem , et
explanantem , quae a Dis hominibus fignificen
tur in fomnis. Quid ergo ? ad haec mediocri
opus elt prudentia , an et ingenio praeſtanti, et
eruditione perfecta ? talem autem cognovimus
neminem .
Negant quemquam , nifi fα- το οιωνοσκοπικoν, και εί τινα αλλά

pientem , divinum effe poffe ] TOUTOIS" ÈOTA Trexpected you . De hoc
Pariſ. Med. Reg . et Balliol. reli- Trepadožq agit, ſed inſignem il
quis omiſſis dant negant quem- lum locum praetermittit, Juſt.
quam poffe. Sed Librarii ne. Lipfius Manud . ad Philoſ. Stoi
gligentiae ſunt poſtulandi. Vide cam lib . III. Diff. 17. Davies.
Stobaeum Eclog. Ethic. lib . II. Vim cognoſcentem ) Stoici
pag . 170. Idem pag . 183. Stoi- quidem sivou TNK M.OXUTIKUU Caovu
ci dicunt μαντικον μονον είναι τον επιστημην θεωρηματικην σημειων
σπουδαιον , ως άν επιστημην έχον- των απο θεων ή δαιμονών προς Ovimo
τα διαγνωστικών σημείων των ως θρωπινον βιον συντεινoντων . Adi
Jewx (Leg. do JEWV) Scarpovwy Stobaeum Eclog. Etbic, lib . II.
napos ev. pw nivou Boop TELVONTWY : Sio pag. 170. Longius abit illa defi
και τα είδη της μαντικης είναι περι nitio , quarm tradit Diogenes
KÚTOV »1970, TE Óverpoxpıtıx5 % , *** Laertius lib , vii . Am 149. Idem
268 DE 'DIVINATIONE
64 . Vide igitur , ne , etiamfi divinationem tibi

' elle concellero , quod numquam faciam ; nemi
nem tamen divinum reperire poflimus. Qualis
autem iſta mens eſt Deorum , fi neque ea nobis
ſignificant in ſomnis quae ipſi per nos intellega.
mus , neque ea quorum interpretes habere polli
'mus ? ſimiles enim ſunt Dî , li ea nobis objiciunt,
quorum neque ſcientiam , neque explanatorem
habeamus, tamquam fi ' Poeni , aut Hiſpani in
fenatu noſtro loquerentur ſine interprete . Jam
vero quo pertinent obſcuritates et aenigmata
fomniorum ? intellegi enim a nobis Di velle de
bebant ea , quae noſtra cauſa nos monerent.
Quid ? Poeta nemo , nemo Phyſicus obſcurus?
Ille vero nimis etiam obſcurus Euphorion : a:
Cap. 64. Neque explanato mens Alexandrinus Strom. lib.

rem ) Sic plerique Palatinorum , v. pag. 676. Ejawy nyag
peque fecus edit. Victorii. Vul- Tonansi, kokt te Katłoucxov ai.
gata explanationem . Gruter. τια , και η Ανκοφρονος Αλεξανδρα,
Ibid . Neque explanatorem ] XOC TOC TOUTONS Tapanh.noies, que
Sic Victorius ex fuis , Γic Gru-, νασιον εις εξηγησιν Γραμματικων
terus ex Pall. Codicibus : fic égzeito ÓTICOWY . Lege propapo.co
etiam dánt Pariſ. Med. Reg. et τικων έγκειται ΠΛΙΣΙΝ ,, quae
Balliol. Alii explanationem , notiſſima eſt locutio . De Eu
quod in expiationem temere phorione quidem egerunt If.
mutatum voluit Car. Sigonius Caſaubonus ad Suetonii Tiber.
ad Livii lib. xxv. c. 2. Davies. c. Lxx. et G. F. Voffius de Poët.
Illi vero . Nimis etiam ] Sic Graec. pag. 218. ſed viros illos
reſtitui ; nam vulgata lectio, magnos fugit hic Clementis lo
ille vero nimis etiam , ferrinon eus. Porro , ne quid diſlima
poteſt. · Sententia autem hujus, lem , me male habet ille , nes,
quam repoſui, feripturae, haec ut opinor, Lambino placuit;
eſt. Illi vero , ſcilicet obſcuri quapropter vir ille doetus re.
Saepe funt. Nimis etiam obſcu- ſcripſit, Illi'vero. Nimis etiam
rus eſt Euphorio. Lambinus . obfcurus Euphorie. Forfan ſerie
Ibid. Ille vero nimis etiam bendum ; imo vero nimis etiam
abfcurus Eupharion 1 Hinc Cle abfcurus Euphorion. Davies.
LIBER II , 64. 269
non Homerus. Uter igitur melior? Valde He

raclitus obfcurus : minime Democritus. Nuim
igitur conferendi? Mea cauſa me mones , quod
non intellegam ? Quid igitur me mones ? Ut fi
quis medicus aegroto imperet, ut fumat
-Terrigenam , herbigradam , domi- portar ,

ſanguine caſſam ,
potius quam hominum more cochleam dicerę.
Nam Pacuvianus Amphio ,
Quadrupes tardigrada , agreſtis, humilis,

afpera,
1
Valde Heraclitus obſcurus ] 7. et Dan . Feffelium Adverf,

Is, ut notum , propter orationis Sacr . 1 , s . Idem .
obſcuritatem OXOTEIVOS dicebatur. Pacuvianus Amphio ] Re
Adi ſis Aeg. Menagium ad Dio- cepta lectio Amphion , ' ſed al
genis Laertii lib . ix. Ø. 6. Idem .
terum reſtat in libro S. Vict, in
Terrigenam , herbigradampal.pr. ac ſec. denique in editis
ab Victorio. Gruter,
etc. ] Aethenaeus lib . II . p 63.
Ησιοδος δε τον κοχλιαν ΦΕΡΕΟΙ Cochleam dicere ] Ultimavox
mihi , .cum Lambino , videtur
KON xohen — 'AYOCLOS -- Trpo coche
λεται καν τους συμποσιόις γριφουinducenda . Certe prorſus eſt
importuna , conftructionerique
ταξιν έχον περι των κοχλιων ούτοις,
turbat. Davies.
Troyevns , vacxov.Jos , cvecuulosa
τος , υγροκελευθος. Quadrupes cardigrada etc. )
IS. quidem Caſaubono ovze' Tou Tertullianus de Pallio c. 3 .
υλογενους placet υδογενης, quod Et et
ei non contigerat, ſi modo hunc Quadrupes tardigrada , agre
verſiculum ſuppeditaſſet memo ſtis , humilis , afpera,
ria. . Vide lis et. Sympofii Ae- Teſtudinem Pacuvianam putas ?
nigm, xvill . ' Idem .. Sextus Empiricus Pyrrhon. Hy;
Hominum more] Uſitato , fo- pot. lib . II. cap . xvi . S. 211 .
lito , Communi. Sic ανθρωπινως Εί τις παρα του βουλομενος πυθε»
λαλειν dixit Strato apud Αthe- σθαι , ει απηντηται αυτω άνθρω
naeum lib . ix, pag. 383. dv.fpwa nos , TO THOV ÓxovpEvoS * KI XUVOS,
πειως Φραζειν Αriftophanes Ranis εφελκομενος , την ερωτησιν ούτω
vf. 1090,et humane loqui , Pe. Roimoxito, '12 Swov.doyexov, Sintov,
tronius Satir . cap. 90. Vide Cl. νου και επιστημης δεκτικον , απην
Clericum Silv. Philol . cap . vi , Tyto 906 Jwey gel.KOTIXOV , Tal.com
270 DE DIVINATIONE
Capite brevi cervice anguina, adſpectu truci,

Eviſcerata, inanima , cum animali ſono,
cum dixiſſet obſcurius; tum Attici reſpondent,

Non intellegimus, niſi aperte dixeris. Ait ille
uno verbo , Teſtudo. Non potueras hoc igitur
a principio , cithariſta , dicere ?
65 Defert ad conjectorem quidam , ſomniaſſe ſe,

avum pendere ex faſcia lecti ſui cubicularis. (Elt
hoc in Chryſippi libro fomnium .) Refpondet con
jector, theſaurum defoffum effe Tub lecto . Fodit:
invenit auri aliquantum , idque circumdatum ar.
gento : miſit conjectori quantulum viſum eſt de
argento. Tum ille , Nihilne , inquit, de vitello?
guuruxou , επιστημης πολιτικης tum non tribuo , cum libri me

δεκτικον , ζωω θνητη κρεμεστικα liores commodam lectionem
(Lege xgsqueTIOTIKW) TO Goipw- ſervent. Idem .
ματα εφηδρακος, εφελκομενον ζωον Cap . 65. In Chryſippi libro]
τετραπουν , υλακτικον , πως αν είη Περι χρησμων. Docet hoc Sui
KUTOYEN & O Toc; Hujus vero Pacu. das in vɛOTTOS. 'Oro de , inquit,
viani' griphi ſimiles multos ex 70 ωχρού νεοττον έλεγον μαρτυρει
veteribus Poëtis collegit Athe και Χρυσιππος εν τω περι χρησμον
naeus lib . x. pag. 449. Seqq. Videóvog yop Tivo Qno JEOOKUEVOU EX
et Sympoſium Aen . xx . Idem . της κλινης αυτου κρεμασθαι ώα,
Non intellegimus nifi αεrte προσαναθεσθαι ονειροκριτη τον δε
dixeris ] Verſus eſt Pacuvianus : citer 'Oputiwv Inoxupov supyokus
quare legendum Non intellegi- κατα τον τοπον εκεινον ευρoντα δε
mus , niſi si aperte dixeris. Otaquvov , švius agrupió ýu xa?
Si modo fit opus , illius locu- xqvolov , ÈvEqxet T1 tou ágyupsov
'tionis exempla fuppeditabit TV MOVTEL " TOV de μαντιν ειπειν '
Nic. Heinſius'ad Ovidii Heroid. Tou de VEOTTOV ouder POI διδως ;;
IV, III . Idem . Huc etiam pertinet, quod-Grae
Ait ille ] Sic recte Pariſ. ci vitellum , wou χρυσουν appel
nam vulgo dant at ille, Reg. labant , ut obſervavit Pet. Vio
habet , tum atticille ; Centab. сtorius Var. Lect. lib . XXXVIII .
autem, tum actius ille. Si modo cap . 4 . Idem ,
Codices eſſent vetuſtiſſimi, re. ' Reſpondet conjector ] Vulgo
ponendumii conjicerem, tum reſpondit. Nos MStum Pariſ.
Atticis ille : fed illis fane mul- ſequimur. Idem .
LIBER II , 65. 66 . 271
id enim ei ex ovo videbatur aurum declaraſſe ;

reliquum , argentum . Nemone igitur umquam
alius ovum fomniavit? cur ergo hic neſcio qui
thefaurum fólus invenit ? Quam multi inopes,
digni praeſidio Deorum , nullo fominio ad the
ſaurum reperiendum admonentur ? Quam autem
ob cauſam tam eſt obſcure admonitus , ut ex ovo
nafceretur theſauri limilitudo potius , quam aperte
theſaurum quaerere juberetur ; ficut aperte Si
monides vetitus elt navigare ? Ergo obſcura
ſomnia , minime conſentanea majeſtati Deorum .
Ad aperta et clara veniamus, quale eſt de66
illo interfecto a caupone Megaris : quale de Si
monide, qui ab eo , quem humarat , vetitus eſt
navigare : quale etiam de Alexandro ; quod a te
praeteritum elle miror : qui cum Ptolemaeus, fa
Minime eonſentanea majeſta- & qw , daužo çage dérotipeuvoy , my

ti deorum ] Ita pall. et $. Vi- KEREUOC Floßaura ErtSEVOL Tậ
ctoris , ' omiſſo funt, quod in TwJevtí• èx dé TOU Úrvou gavome
omnibus publicatis. Gruter. νον , μέμνημενον της όψεως , ευρειν,
Cap . 66. De interfecto a cau ,SnTouvre tou gesoev Fondnu temu ,
pone Megaris - de Simonide ] KUIOCU και χρησασθαι και αυτον
Vide Supra lib . I. cap . 27. Da. και τους άλλους · ίδοντας δε * TOVS.
vies. βαρβαρους ευρημενον το αλεξημα ,,
Qui cum Ptolemaeus) Pariſ.- únxodus yeveo Sox TW . Baoilet.
et Med. quod cum Ptolemaeus. Eixos de , ſubjicit eruditiflimus
Sed ét haec et illa vocula pror , ille ſcriptor, tiuse upuuoose Twe
ſus ſupervacanea. Lege , quod sidoton to de uvIwdesaporete In
a të praeteritum effe miror XOOXÉIGS Yaeger. Eandem hiſto ,
QUIDEM . Cum Ptolemaeus etc. riam refert Diodorus Siculus
Idem. Bibl. lib . xvii. pag. 570. ut olim
Ptolemaeus familiaris ejus ) , monuit Pet.Victorius Var . Lect.
Rem fic narrat Strabo lib , xv. lib. vi . cap . 3. Curtius lib . IX.
1
p. 1ος 2. Εν δε τοις 'Ωρειταις τα cap . vill , 26. E.C quo (fomno

τοξευματα χριεσθαι θανασιμοις Alexander ) ercitatus per quie
φαρμακοις έφασαν , ξυλινα όντα term vidi /fe fe exponit fpeciem
XOC! TERUPAKTWMEvo spregevra 8€ draconis oblatam herbam fe
Πτολεμαιον κινδυνευειν εν υπνω rentis ore , quam veneni reme
de Ta&OTOVTC TIVO Tq Anežev- dium effe monſtraffet : colorem
.
}
272 DE DIVINATIONE
miliaris ejus, in praelio telo venenato ictus eſſet,

; eoque volnere ſummo cum dolore moreretur;
Alexander adfidens, fomno eſt confopitỊs. Tum
fecundum quietem viſus ei dicitur draco is , quem
mater Olympias alebat, radiculam ore ferre, et
fimul dicere quo illa loci naſceretur , ( neque is
longe aberat ab eo loco) ejus autem eſſe vim tan

tam, ut Ptolemaeum facile fanaret : cum Alexan .
der experrectus n'arraffet amicis fomnium , emi
Giffe qui illam radiculam quaererent : qua inventa,
et Ptolemaeus ſanatus dicitur, et multi milites,
qui erant eodem genere teli volnerati . Multa
etiam ſunt a te ex hiſtoriis prolata ſomnia, matris
Phalaridis , Cyri ſuperioris , matris Dionysi,
Poeni Hamilcaris, Hannibalis, P. Decî: pervol
gatum jam illud de praeſule : Gracchi etiam , et
recens Caeciliae , Balearici filiae , fomnium. Sed
haec externa, ob eainque cauſam ignota nobis
ſunt; nonnulla etiam ficta fortaffe : quis enim
auctor iſtorum ? De noſtris fomniis quidhabemus
dicere ? tu de merſo me , et equo ad ripam : ego
quoque herbae referebat, agni Matris Phalaridis - jubente

curum fi quis reperiffet adfir- monumentum ] Haec omnia fuſe
mans : inventamquê deinde, narrantur lib . I , capp. :20, 23,
quippe a multis erat requiſita , 24, 26, 28. Idem .
vulneri impoſuit ; protinusque Illud de praeſule ] id iam
dolore finito , intra breve Spa- primum redditur Ciceroni, in
sium cicutrix quoque obducta ventum in Palatinis quatt. et
eft. Adde Juſtinum lib . xii . cod. S. Vietoris. aliae omnes
cap. x, 3. et Orofium lib . III. editiones praeſultore. Supra
cap . 18. , Idem , etiam erat in pal. pr . et S. Vict.
Draco is , quem mater Olym- copo , non caupo . ſed tamen
pias alebat ] lis ' in locis vulgo tanti non erat , ut textui im.
cicurabantur dracones, ut patet mitteretur, Gruter,
ex Luciano in Pſeudomanti De merſo me ) Victorius
Tom . I. pag. 751. .. Vide Sis et edidit demerſo me. Lambinus
If. Caſaubonum ad Suetonii Ti- reſcribendum conjecit; deide.
berium cap. LXXII. Idem . merfo me. Forſan legendum de
LIBER II , 66 , 67. 273
de Mario cum faſcibus laureatis me in fuum de.

duci jubente monumentum .
Omnium fomniorum , Quinte, una ratio eſt:67
quae , per Deos inmortalis , videamus ne noſtra
fuperſtitione et depravatione luperetur. Quem
enim tu Marium viſum a me putas ? Speciem ,
credo , ejus
Unde profectam imaginem ? a corporibus enim

folidis et a certis figuris volt Auere imagines.
Quod igitur Marî corpus erat ? ex 'eo , inquit,
quod fuerat: plena ſunt imaginum omnia. Iſta
igitur me imago Marî in campum Atinatem perſe
quebatur: nulla enim ſpecies cogitari poteſt, nifi
pulſu imaginum . Quid ergo ? iſtae imagines ita
nobis dicto audientes ſunt, ut , ſimul atque veli
mus ; adcurrant ? ' etiamne earum rerum , quae
nullae ſunt? quae eft enim forma tam inviſitata,
tam nulla , quam non fibi ipfe fingere animus
poffit ? ut , quae numquam vidimus, ea tamen
informata habeamus, oppidorum litus, hominum
figuras. Num igitur , cum aut muros Babylonis
emerfo me ; ut emerfus e flu- quam ſibi non diſplicere teſta

mine dicitur infra cap. Lxvill. tus eſt Gruterus. Certe vox eſt
Similiter paludibus emerfum probi commatis, eamque paſſim
dixit Tacitus Annal. I, 6 $ . et adulterarunt Librarii. Davies .
finibus terrae cmerfos Amm. Fingere animus pofſit ) Vul
Marcellinus XIX, 8. Vide fis et go animus poffit effingere ;
Livium I, 13. Davies. non male quidem , ſi modo fa•
Cap. 67. Ex eo inquit quod verent Codices MÁSti. Sed, iis
fuerat ) Recte. pal. tamen pr. cum Victorio lectionem nos
fluerat , ſec. fluxerat. Gruter. ſtram repraeſentantibus, haud
Forma tam inuſitata ). Non erat , cur diutius exularet. Ac
diſplicet, quod eſt in pal. pr. cedit etiam Ven . 1471. Idem .
invifitatà. Idem . Ea tamen informata ) Eſt a
" Ibid. Forma tam inviſitata ] pall. et Victorii editione , aliae
Vulgo inufitata . Nos vero Pall, formata ; S. Victoris liber is
primi lectionem recepimus, formata. Grüter.
18
274 DE DIVINATIONE
áut Homeri faciem cogito , 'imago illorum me ali

qua pellit ? Omnia igitur, quae volumus , ' nota
nobis effe poffunt: nihil eſt enim , de quo cogi
tare nequeamus. Nullae ergo imagines obrepunt
in animos dormientium extrinfecus , nec omnino
Auunt illae , nec cognovi quemquam, qui majore
auctoritate nihil diceret.. Animorum eſt ea vis
eaque natura , ut vigeant vigilantes, nullo ad
venticio pullu, ſed ſuo motu , incredibili quadam
celeritate . Hi cum ſuſtinentur membris, [ et
corpore , ) et ſenſibus, omnia certiora cernunt,
cogitant, ſentiunt: cum autem haec ſubtracta
ſunt, deſertusque eſt animus languore corporis,
tum agitatur iple per feſe : itaque in eo et formae
verſantur , et actiones ; et multa audiri , multa
dici videntur. Haec ſcilicet in inbecillo remiflo
que animo multa omnibus modis confuſa et va
riata verfantur , maxumeque reliquiae rerum ea
rum moventur in animis et agitantur, de quibus
vigilantes aut cogitavimus aut egimus : ut mihi
temporibus illis multum in animo Marius verla
batur , recordanti, quam ille gravem ſuum calum
magno ánimo , quam conſtanti tuliffet. Hanc
credo càufam de illo fomniandi fuille.
Homeri faciem cogito, imago facere prorſus eft fupervaca

illorum ] Pal. pr . cogita. unde neum : corpusenim conſtituunt
forte non male pal. tert . et quart. et componunt membra. Cum
cogito , cogitato imago . ſicque igitur hae voces in Reg. et
etiam Wouverii liber. ſed bene Cantab . non compareant, eas
habet vulgata. Idem . omnino delendas cenfeo , Idem .
Nec omnino fluunt illae] For Deſertusque eſt animus] Ver
fan ullae. Davies. bum ſubſtantivum eſt a Reg. et
Majore auctoritate ] Med . Med. Idem .
majorum auctoritate. Forfan In inbecillo ) Vulgo praepe.
majore cum auctoritate, Idem . fitionem non agnoſcunt, quam
Et corporc ] Membris ante nos ex Balliol. Reg. et Victor.
nominatis, corporis mentionem reduximus . Idem ,
LIBER II , 68. 275
Tibi autem de me cum ſollicitudine cogitanti68

ſubito ſum vifus emerſus e Aunine: inerant enim
in utriusque noſtrum animis vigilantium cogita

tionum veſtigia . At quaedam adjuncta ſunt : ut
mihi de monumento Mari; tibi , quod equus , in
quo ego vehebar , mecum una demerſus rurſus
apparuit. An tu cenfes ullam anum tam deliram
futuram fuiſſe , ut ſomniis crederet, niſi iſta caſu
nonnumquam , forte , temere concurrerent ? A
lexandro draco · loqui viſus eſt. Poteſt omnino
học elle falſum , poteſt verum : ſed utrum fit,
non eſt mirabile : non enim audivit ille draco
nem loquentem , ſed eſt viſus audire ; et quidem ,

quo majus lit , cum radicem ore teneret, locutus
elt. Sed nihil eſt magnum ſomnianti. Quaero
autem , cur Alexandro tarn inluſtre fomnium ,
tam certum , nec huic eidem alias, nec multa
ceteris . Mihi quidem , praeter hoc Marianum ,
nihil ſane quod meminerim . Fruſtra igitur con
ſumptae tot noctes tam longa in aetate. Nunc
quidem , propter intermiſſionem forenſis operae ,
et- lucubrationes detraxi , etmeridiationes addidi ,
quibus uti antea non ſolebam : nec tam multum
dormiens , ullo fomnio fum admonitus, tantis
praeſertim de rebus : nec mihi magis usquam vi

deor , quain cum aut in foro magiltratus, aut in
curia ſenatum video , fomniare.
Cap 68. Non eſſe mirabile ] credo; non eſt mirabile, quem
Eſt a pall. tribus et S. Victoris, admodum dant Med . et vete
item editione Victorii, vulgo . res editi. Davies.
cſt. Gruter. Nec mihi magis usquam vij
Ibid . Non effe mirabile ] Ita deor ] Melius, ut opinor, Med .
vulge , nec aliter plures MSSti Balliol. Reg. et Cantab exhi
Sed loquendi modus hiulcum bent , unquam videor ; hoc.e
neſcio quid prae ſe fert, nec nim . temporis eft , illud loci,
Cicerone dignum . Legendum Idem .
18
ONE
276 DE DIVINATI
69 Et enim (ex diviſione hoc ſecundum eſt)

quae eſt continuatio conjunctioque naturae
( quam , ut dixi , vocant ouu tra Descev) ejusmodi,
ut theſaurus ex ovo intellegi debeat? Nam me
dici ex quibusdam rebus et advenientis et cre
fcentis morbos intellegunt : nonnullae etiam yali
Cap . 69. Etenim ex diviſione Sed, ne mentiar, vulgatam huic

hoc ſecundum eſt ] Vel legen- antepono : nonnullae etiam va.
da ſunt haec hoc ordine , quae letudinis fignificationes, ut hoc
autem eſt continuatio conjun . ipfum , pleni enectine fame fi
-ctioque naturae , quam , ut dixi, mus , ex quodam genere Som
συμπαθειαν νοcant , (etenim eα niorum intelligi poffe dicun.
diviſione hoc ſecundum eſt ) tur ; atque ita olim quoque ex
ejusmodi, ut etc. ' vel aliquid cudi juſſeram ; fed operae
deeſt ; vel eſt hyſterologia , ' et teram ſecutae ſunt meo injuſſu:
pofita ratio eſt ante Propoſitio- tantum adſcripſeram , e regione
nem , quod non eſt feriptoribus hujus loci , hanc fcripturae
Graecis ac Latinis inuſitatum . diſſimilitudinem , quam in uno
LAMBIN . Etenim ] Tranſitionis libro vetere repereram plane
eſt hoc in loco particula : qua- expreſſam , niſi quod in eo erat,
propter haec fruſtra tentatLam- yt in vulgg. dicuntur : hinc
binus. Vide Supra cap . 3. Da- operariis iſtis errati cauſa prae
vies, bita eſt. Lainbin .
Continuatio conjunetioque na . Ibid. Nonnullae etiam vale.
turae ] Vide noſtrum de N. D. tudinis fignificationes - intel
5
III, 11 , et hujuſce libri capp . 14, legi poffe dicuntur ] Melius ,
60. Idem , ut mihi quidem videtur , Peta
Nonnullae etiam valetudinis Victorius edidit , nonnullas
ete. ] Sic olim editum eſt, non etiam valetudinis ſignificatio.
nullae funt etiam valetudinis nes intelligi poffe dicunt,
Significationes ; ut hoc ipfum videlicet Medici ; qna re pi
pleni enectine fame ſimus , ex deas licet Hippocratis libellum
quodam genere fomniorum inde inſomniis. Operum Sect. IV.
telligi poffe dicunt. Cujus le- pag, 44. feqq. edit. Foeſian.
ctionis non obfcura ſententia Noſtrorum vero Codicum varie
eſt , nempe ſignificari valetu- tates hoc in loco memorare non
dinem, certis ex ſomniis : ut hoc 'poſſum , ſiquidem cunctae gnosis
ipſum , pleni an fame exhauſti a voce fomniorum ad omnium
fimus , medici dicunt intellegi fere animos (quae leguntur pau
ex quodam genere ſomniorum . lo poſt initium capitis 72.) in
LIBER II , 69, 277
tudinis ſignificationes , ut hoc ipfum , pleni ene

ctine fimus , ex quodam genere ſomniorum in
tellegi poffe dicuntur. Theſaurus vero, et here
ditas, et honos , et victoria , et multa generis
ejusdem , qua cum fomniis naturali cognatione
junguntur ? Dicitur quidam , cum in fomnis
complexu Venerio jungeretur , calculos ejecille.
Video ſympathiam : vilum eſt enim tale objectum
dormienti , ut id , quod evenit , naturąe vis , non
opinio erroris effecerit. Quae igitur natura ob .
tulit illam Tpeciem Simonidi, a qua vetaretur na
vigare ? aut quid naturae copulatum habuit Alci
biadis, quod ſcribitur , fomnium ? qui, paulo
ante interitum , viſus eſt in ſomnis amicae elle
amictus amiculo . Is cum effet projectus inhu
matas, ab omnibusque deſertus jaceret; amica
corpus ejus texit ſuo pallio . Ergo hoc inerat in
Med. Balliol. Reg. Cantab, et commendaverat Deo jejunium

Ven. 1471. prorſus omittuntur: triduo functa (Ninive,) etiam
Pariſ. autem deſcripto principio pecudibus enectis , quibus ira
capitis Lxvi . ad usque libri finem tus Deus non erat. Igitur illo
mutilus eſt. Davies . ſupplemento nihil opns. Davies.
Plene enectine fimus] Legen Viſus eſt in fomnis amicas
dum puto , pleni enectine fame effe amictus amiculo } Vale
rius Maximus lib. L cap. vil , 9.
fimus: ſic enim locutus eſt ſupra
hoc eodem libro cap. 35. Nunc extern . Alcibiades quoquemiſe
vero incluſa in cavea , et fame rabilem exitum ſuum haud fal
enecta etc. Lainbinus. laci nocturna imagine ſpecula
Ibid. Pleni enectine) Vulgo ' tus eſt': quo enim pallio ainicae
enective , quod ob Latinitatem fuae dormiens opertum ſe vide
mutavimus. Nec tamen cum rat , eo interfectus et inſepul.
Lambino ſcripferim enectinefas tus jacens contectus eſt . ldem
me' fimus. ' Tertullianus Apol . ſomnium meinorant Plutarchus
cap. XIV. Cum enecta et tabi. Tom . I. p . 213. et Suidas in
doſa et ſcabioſa quaeque macta- 'AxxoBiozdos. Hiſtoriam refert
tis. Idem de Jejuniis cap. vii . Hieronymus in Jovin. lib. 1 .
Satis cnim poenitentia fcclerum p. 345. F. Idem .
1
278 DE DIVINATIONE
rebus futuris, et cauſas naturales habebat ? An,

i et ut videretur et ut eveniret , cafus effecit ?
70 Quid ? ipſorum interpretum conjecturae
nonne magis ingenia declarant eorum , quam
vim conſenſumque naturae ? Curſor ad Olympia
proficiſci cogitans, vifus eſt in ſomnis curru
quadrigarum vehi. Mane ad conjectorem . At
ille , Vinces , inquit: id enim celeritas ſignificat
et vis equorum . Poft idem ad Antiphontem . Is
autem , Vincare , inquit, necelle, eft. An non
intellegis quatuor ante te cucurriſſe ? Ecce alius
curſor (atque horum fomniorum et talium plenus
eſt Chryſippi liber , plenus Antipatri: fed ad cur
forem redeo) ad interpretem detulit, aquilam ſe
in fomnis vifum efle factum . At ille, Viciſti: iſta
enim avi volat nulla vehementius . Huic equidem
Antipho, Baro , inquit, té victum eſſe non vides ?
iſta enim avis infectans' alias aves et agitans,
( ſemper ipſa poſtremna eſt. Parere quaedam ma
trona cupiens, dubitans effetne praegnans, viſa
eſt in quiete oblignatam habere naturam : retulit.
Cap . 70. Huic equidem An- Baro , inquit , ' te victum effe
tipho] Non placet equidem non vides] Haud aliter pal. pr,
cum tertia perſona conjungi , ac lec . nan tert, heic mutilus
et fufpicor de mendo... P. Ma eſt, quartus vero vocem illam
nucius. inufitatam omiſit ; quam tamen
Ibid . Huic equidem Antipha) etiam in feriptis fuis reperit
Lambinus edidit , huic eidem Victorius. Vulgati , Antipha,
Antiphon ; cum vero MSSti vul- Tu vero , inquit, inſulſe. Gruter.
gatam lectionem ſervent, mu Retulit ] Ita libri noſtri, in:
tatione non eſt opus : 'nam par.. epte igitur Lambinus interponit
ticulam equidem tertiae perfo- ad fententiae perfpicuitatem de
nae jungi poffe , multis exem- ſuo , ad conjectorem retulit.
plis conſtat ; adev ut fruſtra fit fatis fubintelligitur . Gruter.
P. Manucius , qui. locum de Obfignatam habere naturam ]
mendo fufpicatur . Davies, Pars corporis quae fecratior at
Ibid . Huia equidem Antipho ; occultior elca a Graccis Puriss
LIBER II , 70. 71 .
279
quoniam oblignata fuiſſet , conci

Negavit eam , quoniam
fe
pere potuif . At alter , praegnantem eſſe dixit :
nam inane oblignari nihil folere. Quae eſt ars
conjectoris , eludentis ingenio ?. An ea , quae
dixi, et innumerabilia , quae conlecta habent
Stoici, quicquam fignificant, niſi acumen homi
num , ex fimilitudine aliqua conjecturam modo
huc , modo illuc ducentium ? Medici ſigna quae
dam habent ex venis et ex ſpiritu aegroti; mul
tisque ex aliis futura praeſentiunt. Gubernato
res cum exſultantes loligines viderint aut delphi
nos ſe in portum conjicientes, tempeſtatem ligni
ficari putant. Haec ratione explicari et ad na
turam revocari facile poflunt: ea vero , quae
paulo ante dixi , nullo modo.
At enim obſervatio diuturna, (haec enim7I
pars una reſtat) notandis rebus fecit artem , An
# nobis dicitur natura , quemque habetur in Victoriana.

admodum notat Auctor Epift. Idem .
ad Theraliam Hieronynio ad Multisque , aliis futura
Icriptae Tom. 1x. pag. 75. - Çi- praeſentiunt ] Videtur legen
cero N. D. lib . III. cap. 22. ' dum , multisque ex aliis , qui.
Cujus ( Mercurii ) obfcoenius bus futura praeſentiunt ; ut fit,
excitata natura traditur. Ar- ſigna quaedam habent etc. qui
temidorus. Oneir . lib. v . $ . 63. bus etc. LAMBIN US. Fruſtra ,
'Εδοξε τις γυνη εκ του στηθους αυ ut mihi videtur, et absque cauſa
ons ÈXTTE QUXEVOL Tupw ) OTO / VOCs , fontica. Davies.
και εις την ΦΥΣΙΝ αυτης επικλω Exfultantes loligines] 'EŽ« X
μενους παλιν καταδυεσθαι - Η δε λομενας . Loliginem volitantem
εις την ΦΥΣΙΝ καταδυσις (έση- tempeftatis efle fignum notavit
Meyve) The Mušiv. Plura conges- etiam : Plinius H. N. libi XVut.
ferunt Interpretes ad Minucii cap. 35.- Quinesiam Sio Tk Teudis
Felicis cap. 1X. Davies. φαινόμενη σημειον εστι Х€ 006,
Nam inane obfignari } Non qùaerie Plutarchus Quaeft. Nat.
male foslan .et quart, nam et pag. 916. Thu De Tev2i8c ežecho
inane obfignari. Gruter . λεσθαι φευγουσαν τα ψυχος και
Quae eft ifta ars conjectoris ) on Ev BATEL Tepoxyu tus θαλά»
Pall. non agnoſcunt ifta's ne. Frs Itatnit. Idem ,
1.
280 DE DIVINATIONE
tandem fomnia obſervari poffunt? quonam moda?

funt enim innumerabiles varietates . Nihil tam
praepoftere, tam incandite , tam monſtruoſe
cogitari poteſt , quod non poſſimus ſomniare.
Quo modo igitur haec infinita et ſemper nova,
aut memoria complecti , aut obfarvando notare
poſſumus? Aſtrologi motus errantium ſtellarum
notaverunt : inventus eft enim ordo in his ſtellis,
qui non putabatur. Cedo tandem , qui fit ordo,
aut quae coucurſatio fomniorum ? quo modo au
tem diſtingui poſſunt vera ſomnia a falſis, cum
eadem et aliis aliter evadant , et isdem non ſem
per eodem modo ? ut mihi 'mirum videatur , cum
mendaci homini ne verum quidem dicenti credere
foleamus, quo modo iſti, li fomnium verum eva
fit aliquod , non ex multis potius uni fidem dero
gant, quam ex uno innumerabilia confirmant,
Si igitur neque Deus eſt effector fomniorum , ne
que naturae focietas ulla cum ſomniis , neque
obſervatione inveniri potuit ſcientia ; effectum
eſt , ut nihil prorſus ſomniis tribuendum ſit:
Cap.78, Ordo in iis ftellis Semper aliquid gerte in eo las

qui non putabatur ] Olim vago tot, Gruter,
et incerto motu ferri videbau . Credere ſoleamus ] Legi
tur eae Stellae ; quapropter ere queat credere non soleanus.
rantium et Thacun twyfortitae funt Sed cum M $Sti particulam new
nomen : revera tamen nihil er: gantem non agnoſcant , eorum
rat, quod in omni aeternitate fane partes non deſeruerim.
conſervat progreſſus, et re- Parị certe modo, locutus eſt
greffus, reliquosque motus.con noſter ſupra cap . 59, et de Fin,
ſtantes et ratos. Verba funt V, 20. Idem ,
Tullii N, D, lib . II, cap. 20. Uni fidem derogant , quam
Vide fis et Tulc, lib . I , cap . 25 . confirmant ] Lambino re.
Idem , fcribendum videtur , derogent,
Eę iisdem non ſemper eodem quam -- confirment, Eaque fala
modo ]. Pal. pr , habet amplius, tem uſitatior eſt loquendi ratio.
çt iisdem ſenſet evafionis non Idem ,
LIBER II , 71. 72. 281
praeſertim cum illi ipfi, qui ea vident, nihil di

vinent; hi, qui interpretantur, conjecturam ad
hibeant, non naturam ; caſus autem innumera
bilibus paenę ſaeculis in omnibus plura mirabilia,
quam in fomniorum viſis effecerit : neque con
jectura , quae in varias partes duci poflit, non
numquam etiam in contrarias , quicquam ſit
incertius,
Explodatur haec quoque fomniorum diviną.72

tio pariter cum ceteris : nam , ut vere loquamur,
ſuperſtitio fula per gentes, oppreſlit omnium fere
animos , atque hominum inbecillitatem occupa
vit : quod et in eis libris dictum eſt qui ſunt de
natura Deorum , et hac difputatione id maxume
egimus: multum enim et nobismet ipſis et noſtris
profuturi videbamur , fi eam 'funditus ſuſtuliſſe
mus . Nec vero (id enim diligenter intellegi volo)
ſuperſtitione tollenda religio tollitur. Nam et
majorum inſtituta tueri ſacris caeremoni isq ue re
tinendis , ſapientis eſt ; 'et eſſe praeſtantem ali
quam aeternamque naturam , et eam ſuſpicien '
đam admirandamque hominum generi, pulchri
tudo mundi ordoque rerum caeleſtium cogit con
fiteri. Quainobrem ut religio propaganda etiam
eſt, quae eft juncta cum cognitione naturae : fic
In varias partes duci poſſit ] eſt , quod librario uni nimium

Vulgo poteſt ; ſed editio Victo- tribuamus, Gruter,
riana noſtram lectionem reprae Cap . 72. Quod et in eis lie
Sentat. Idem. bris dictum eft ] Praepofitio
- Quidquam fit incertius ] Pale nem non agnoſcunt Codices ,
pr, certius , quod forfan refe- eaque poteſt abeſſe, Forſan igi
rendum ad cafum ut conjectura tur fcribendum quod et eis li
aeque ſit certa ac caſus ; hoc eſt bris actum eft : fequitur enim ,
incertiſſima, ſed cum reliqui et hac difputatione id maxumo
codd. ei non adſtipulentur, non EGIMUS , Davies,
,282 DE DIVINATIONE
ſuperſtitionis ſtirpes omnes ejiciendae. Inſtat

enim , et urget , et , quo te cumque verteris,
Stirpes omnes ejiciendae funt} evulſae ſint extractaeque radi

Elidendac non dubito quin cor citus oportet ; quo ipſo, nun
rigendum ſit, ut cum verbo ſtir- .quam certe renaſcantur. li ta.
pes , et cuni verbo item propa. men quid mutandum , malim
ganda, quod in ſuperiore mem- eligendae funt, quomodo locu
bro poſitum eſt , in tralatione tus noſter fine libri III. Tuſcul.
conſentiat. Sic etiam locutus quaeſt. pro quo tamen vulgati
elidendae. Grúter.
eſt Tuſc. lib . III . cap . 34. Stir
pes, inquit, aegritudinis, trun . Et quocunque te verteris ]
se
co everſo , omnes elidendae . Haud aliter hucusque culi, d
P. Manucius. num recte ? Pall . enim qnatt.
Ibid. Malim legi elidendae et liber S. 'Victoris nulla litera
funt , ut Manucius cenſet, niſi variante praeferunt, et quo te,
quis malit eliciendaeſunt, quod Quinte , verteris. loqui vero
propius ad ſcripturam vulgatam , Ciceronem cum fratre feo Qnin
eandemque antiquam , accedit, tn , Satis conſtat, verum viderit
Eliciendae autem , id eſt, extra Senatus criticus , ego feftino.
hendae ; quamquam fateor eli. · Idem .
ciendae non fatis magnamm hoc Ibid . Quo te cumque zerte
loco viin habere , neque tam ris ] Ut Pall, quatuor et, S.
bene convenire , quam extra Victoris liber, fic Balliol. Reg.
hendae , aut cvellendae , aut Cantab . et Ven . 1471, exhibent,
aliud ſimile. Lambin . quo te , Quinte , verteris. Ea
Ibid. Stirpes omnes ejicien tamen variatio tanti non erat,
dae funt] Elidendae liber vetus. ut rem Gruterus ad Senatum
URSIN . Ibid . Urfino non equi- Critieum referret, quia feftina
dem crediderim , cum paffim bat : nam ſva ſe, prout videtur,
MSStos, qui nulli funt, advocet. abſurditate ſtatim prodit. Ad
Retinenda prorſus eſt valgata eam , qnae nanc obtinet, for.
lectio , quam firmant Codices. ram reſtituenda funt, quae ha
Sic nervos conjurationis E JE- bet Anianus ex Caio Inſt. lib . II.
CTOS dixit Livius VII , 39. Tit. x , 6. Multa praeterea quor
Davies. rumcumque fimilia funt. Leg.
Stirpes omnes ejiciendae ] quae horum cumque fimilia ſuns,
Sie Mſl. noſtri , ſed more fno, fenfu poſtulante. De re ipſa
unica litera ciciendae. fruftra vide Bafiliumn in Efaiae c . IL
alii conjecturis operantur quip- p . 877. B. Davies .
pe ejiciendae ftirpes jam antea.
LIBER II , 72 . 283
perſequitur; five tu vatem , five tu omen audie

ris; live immolaris , ſive avem adſpexeris; fi
Chaldaeum , fi haruſpicem videris ; fi fulferit, fi
tonuerit, fi tactum aliquid erit de caelo , ſi
oftenti limile natum factumve quippiam : quorum
necelle eſt plerunque aliquid eveniat , ut num
quam liceat quieta mente conſiſtere. Perfugium
videtur omniumi laborum et ſollicitudinum effe
fomnus ; at ex eo ipfo plurimae curae metusque
naſcuntur : qui quidem ipſi per le minus valerent
et magis contemnerentur, niſi lomniorum patro
cinium philofophi ſuſcepiffent , nec hi quidem
contemptiflimi, ſed in primis acuti , et conſe
quentia et repugnantia videntes , qui prope jam
abſoluti et perfecti putantur. Quorum licentiae
nifi Carneades reſtitiſſet , haud Icio , an foli jam
philofophi judicarentur, cum quibus omnis fere
nobis diſceptatio contentioque eſt : non quod
Si tactum aliquid erit ] Lege Τουτο ου διδωσιν είπειν η δεισιδαι

fuerit ; ut antea fi fulferit , & μονια μονη γαρ ου σπεύδεται προς
conuerit : niſi Cicero modos va τον υπνον , ουδε τη ψυχη ποτε γουν
riârit. Davies. διδωσιν αναπνευσαι και αναθαρρη
Perfugiun videtur omnium σαι etc. Iterum pag. 166. B.
laborum] Elegantiffime Plutar- Oγε κωμικος ουκ αηδως είρηκε που
chus Τom. ΙΙ. pag. 165. Οι δου- προς τους καταχρυσουντας τα κλι
λοι , inquit, των δεσποτων επιλαν- νιδια και καταργυρουντας, ότι μό
θανονται καθευδοντες· τοις πεδη- νον έδωκαν η μιν οι θεοι προίκα του
ταις επελαφρυνει τον δεσμον ο υπ- υπνον · τι και τούτο πολυτελες σε
νος " φλεγμoναι περι τραυματα , αυτω ποιεις; Έστι δε προς τον δει .
και νομαι σαρκος θηριωδεις , και σιδαιμονα ειπειν , ότι τον ύπνον οι
περιωδυνιαι , κοιμωμενων αφιστον- θεοι ληθην κακών έδοσαν ημιν και
Η αναπαυσιν· τι τουτο κολαστηριού
σαυτω ποιεις επιμονον και οδυνηρου,
' Ω φιλον υπνου θέλγητρον, επι της αθλιας ψυχης
εις άλλονύπνο
καυρον νοσου ,
αποδραναι μη δυναμενης ;' Adi fis
“ Ως ηδν μοι προσηλθες ει δεοντι et Plautietn Rudent . Act , II .
Se. 1 , 1. feqq. Idein ,
284 DE DIVINATIONE
eos maxume contemnamus , ſed quod videntur

acutiffime ſententias ' luas prudentiffimeque de
fendere. Cum autem proprium fit Academiae,
judicium ſuum nullum interponere , ea probare,
quae fimillima veri videantur, conferre caufas,
et, quid in quamque ſententiam dici poflit, ex
promere ; nulla adhibita fua auctoritate , judi.
cium audientium relinquere integrum ac libe
rum : tenebimus hanc conſuetudinem a Socrate
traditam ; eaque inter nos , fi tibi , Quinte frater,
Mihi vero ,
placebit , quam ſaepillime utemur.
înquit ille , nihil poteft effe jucundius. Quae
cum effent dicta , ſurreximus.
.
Quod videntur] Eſt modorum ei adhuc moveo controverſiae.

variatio, niſi forte Cicero ſcrip-Gruter.
ſerit videantur . Davies, Judicium audientium relin .
quere integrum ] Eft vir doctiſ
Cum autem proprium fit Aca- fimus, qui legendum cenſet audi
demiae ] Pal. 'tert. et S. Victo- entibus. Aeque vero commoda
ris non habent voculam pro- mihi videtur utraque loquendi
prium . ſed cum reftet in aliis ratio ; quapropter deferenda non
illis noſtris melioribus , nihil eſt MSStorum fides. Idem .
285
M. TULLII CICERONIS
DE
F A TO
Ľ I B E R SINGULAR I S.
Deeſt principium .
Quia pertinet ad mores, quos ngos illi vo- 1

cant, nos eam partem philoſophiae de moribus
Cap. 1. De Fato ] Cognovi. fato ſcripſit ; namque integer et

mus ex antiquis exemplaribus incorruptus in vita permanſit.
hunc librum , quemadmodum in hoc quaedam caſtigavimus
multis ſui partibus vetuſtate la- ope meliorum Codicum : fed
cer et mutilus eſt , ita etiam unum non parvi omnino mo
principio carere ; quod ex per- menti , ut opinamur , percepta
vulgatis quoque libris , ſi dili- ſcilicet multis locis , ubi prae
genter prima ejus verba conſi- cepta antea ſcriptum erat ; ita
derata eſſent, animadverti po- enim Jewoyukta Cicero inter
tuit : quamvis nonnulli, ut hoc pretatur , docte fane et elegan
vitium tegerent, pro illi, Grae ter : nam Jewgrjuato quamvis et
ci ſcripfiffent; quae vox mani- ipfa protendantur, tamen co
feſto docet , de Graecis ſupra gắita jam et ſpectata ſunt. Unde
etiam mentionem effe factam . folent Mathematici in fine eo
Sed non eſſe hoc fatis idoneum rum demonſtrationis ſemper
et concinnum libri initium dicere , quod oportuit often .
multis modis perfpici poteſt. diſſe ; cum Problematibus 'ex .
Scripfit etiam Plutarchus li- plicatis ſubjiciant, quod lopor
brum περι ειμαρμενης , qui non tuit feciffe : et in hoc maxime
diſſimilem fortunam ſortitus eſt : differant theoremata a proble
nam ipſe ex majore ſui parte matibus , quod in theoremati
periit. Alexander autem Aphro- bus 'ratio tantum reddi debeat,
diſienſis meliore fato librum de cur ita ſit, cum fint illa jam
286 DE FATO
appellare ſolemus : ſed decet augentém linguam

Latinam , nominare moralem explicandaque
vis eſt ratioque enuntiationum , quae Graeci
diEswuota vocant: quae de re futura cum aliquid
dicunt, deque eo quod poffit fieri aut non pollit;
quam vim habeant, obfcura quaeftio elt, quam
percepta et ſpectata ; in illis y Jos illi vocant ) Eſt a mſl. no

autem fabricandae ſint deſcri. ſtris ; firmavitque dudum edi.
ptiones. Sed hae non ſunt hu- tione ſua P. Victorius. Palatinis
jus temporis quaeſtiones : qui ego nſus fum tribus , Gulielmius
* tamen haec ſcire cupit , Pro variantes lectiones adſcripſit
glum Lycium adeat diligentiſſi- marginibus e libris S. Victoris,
mum Euclidis interpretem ; Franciſci Pithoei, et'Franciſci
haec enim ille copioſe et eru . Fabricii. vulgata lectio habet,
dite tractat. Quomodo autem quos nams Graeci vocant. Gru
praecepta Sewenuato reddi po- terus.
tuerint , neſcio : fed hoc tam Ibid . Quos 9o ) Vulgo quod
multis locis in priſcis exempla- xSoç. Alii, quos non. Nos autem
ribus nomen eſt ſemper recte Balliol. aliosque veteres MSstes
fcriptum , praeterquam quod cum Ven . 1471. Sequendos duxi
egregium ſignificatum habet, ut mus ; fiquidem Jos , non minus
vix credi poſſit erratum effe ac y tn , mores denotat. Vide
Librarii ; ſed , ut arbitror , no. Quinctilianum Inſt. Orat. VI, 2.
vitas hujus vocis , et rei ratio- Davies.
nisque ipſius ignoratio induxit Appellare moralem ] Pal. fec.
aliquem recentiorum , ut eam et S. Victoris, morabilem. quod,
deleret, et hanc, quae in omni- quamvis non probem , libuit
bus nunc impreſſis inoleverat, tamen indicare. quippe ſecun
reponeret. Victorius. dus ille noſter , quantivis eſc
Quia pertinet ] In Reg. et pretii , prae aliis duobus , qui
Cantab . ſic incipit hoc libri de bus utor . Gruter,
fato lacerum fragmentum : quod Quam περι δυνατων αρpellant )
a Graecis logos dicitur , a nobis Ariſtoteles Fege égunvedocs (C. 14.]
ratio nominatur ; Logice vero Τουτων δε , inquit , διωρισμεναν,
ratio differendi, Quia vero σκεπτεον οπως εχουσιν αι αποφα
pertinet ad mores etc. AD in σεις και καταφασεις προς άλληλας,
eptiente Librario , non a Cice- ai tov Suvetov sivou xDkt Men Suvoce
rone , profluxit additamentum. τον, και ενδεχομενον , και περι του
Davies. αδυνατον τε και αναγκαιου έχει
Quia pertinet ad mores, quod rap Topro TV Urlinus,
CAP. I. 287
περι duvertwy philoſophi appellant: totaque eſt lo .

gice ; quam rationem diſſerendi voco . Quod au- ,
tem in aliis libris feci qui ſunt de natura Deorum ,
itemque in iis quos de divinatione edidi , ut in
utramque partem perpetua explicaretur oratio ,
quo facilius id a quoque probaretur , quod cui
que maxume probabile videretur ; id in hac di
ſputatione de fato caſus quidam ne facerem in
perlivit , Nam cum eſſem in Puteolano , Hirtius
que noſter , conſul delignatus, isdem in locis ,
vir nobis amiciſſimus , et iis ſtudiis , in quibus
nos a pueritia viximus , deditus , multum una
eramus; maxume nos quidem exquirentes ea
confilia , quae ad pacem et ad concordiam ci
vium pertinerent. Cum enim omnes poſt interi
tum Caeſaris novarum perturbationum caufae
quaeri viderentur , hisque eſſe occurrendum pu
taremus ; omnis fere noftra in iis deliberationis
bus conſumebatur oratio : idque et ſaepe alias,
et quodam liberiore quam ſolebat et magis vacuo
ab interventoribus die , cum ille ad me veniſlet,
primo illa , quae erant quotidiana et quali legi
tima nobis , de pace et de otio ,
Quam TEQI Suverwv philofophi libris etc. fic enim Cicero loqui
appellant ] Dictionem philo- solet. Idem .
Sophi reddimus auctori , fide Poſt interitum Cacſaris ) In
Pall. et iP, atque S. Victoris, ceritionem habet Elienſis noſter,
exhibultque editione ſua Victo-lenfu quidem non diverſo : cum
tamen id verbum ſit rarius, a
rius , infinitae et incredibilis
diligentiae vir . Gruter. Ciceronis manu videtur fuiſſe .
Totaque eft Logice ] Omnino Idem .
legendum videtur , totaque eft Idque et faepe alias ] Lego
Logicar , vel ad Dialecticam itaquc et faepe alias. Alioqui
tota pertinet. Davies. parum recte , niſi fallor, pro
Quod autem, ini aliis libris eedit , oratio, Idem ,
feci) Malim quod autem in is
288 DE FATO
2 Quibus actis , Quid ergo , inquit ille, quo

niam oratorias exercitationes non tu quidem , ut
fpero , reliquiſti, ſed certe philoſophiam illis an
tepoſuiſti , poſſumne aliquid audire ? Tu vero,
inquam , vel audire, vel dicere; nec enim (id
quod recte exiſtimas) oratoria illa ſtudia deſerui,
quibus etiam te incendi , quamquam flagrantiſſi
mum , acceperam ; nec ea , quae nunc tracto,
minuunt, ſed augent potius illam facultatem :
nam cum hoc genere philoſophiae, quod nos ſe
quimur , magnam habet orator ſocietatem : ſub
tilitatem enim ab Academia mutuatur , et ei vi
ciſſim reddit ubertatem orationis et ornamenta
dicendi. Quamobrem, inquam , quoniam utrius
que ſtudii noſtra poffeffio eſt ; hodie , utro frui
malis , optio fit tua. Tum Hirtius , Gratillimum ,
inquit , et tuorum omnium fimile : nihil enim
umquam abnuit meo ſtudio voluntas tua. Sed
quoniam rhetorica mihi veſtra ſatnota , teque in
Cap. 2. De pace et de otio . Reg. debetur? Ven . autem 1471.

Quibus actis , Quid ] Haec eſt dat illud quod recte etc. Dav.
lectio pal. pr . editionisque Vi. Te incendi asceperam )
etorianae aliorumque, nam ſce . Forſan te incendere -occe
teri mſl. Quibus acceptis, om peram . Idem .
nes tamen omiſerant illa vulgata Sed augent potius illam fa
dicta ſunt, quae in Lambinianis cultatem ] Hinc M. Tullius non
et Brutianis . Gruter . tantum ſe debere fcholis Rheto.
Ibid. Quibus actis ] Finitis, rum , quantum Academiae /pa
ad exitum perductis. Hadr. tiis, frequenter ipſe teſtatuseſt,
enim Turnebus mendofam le- ut tradit QuinctilianusInſt.Orat.
etionem ſecutus eſt, quae Reg. lib . xii . cap. 2. Vide ſis etaucto
Harleian . et Cantab . obſidet. In rem de cauſis Corr . Eloq. cap.
editione ſua veram ſcripturam XXXII. Idem .
repraeſentavit Pet. Victorius, Rhetorica mihi no tra ſat nota)
quam tenent Balliol. et Pal. Quod et in Gulielmianis tribus,
primus . Davies, qui praeterea veſtra , quod ego
ianis.
Id quod recte exiftimas ] expreſli, erat a Victor
Pri ma vox MSS tis enſ
Eli . et Gru ter .,
CAP . 2.
289
iis et audivimus ſaepe, et audiemus, atque hanc

Academicorum contra propoſitum diſputandi
conſuetudinem indicant te ſuſcepiſſe Tuſculanae
diſputationes; ponere aliquid , ad quod audiam ,
fi tibi non eſt moleſtum , volo. An mihi, inquam ,
poteſt quicquam eſſe moleſtum , quod tibi gratum
futurum ſit ? Sed ita audies , ut Romanum ho .
minem , ut timide ingredientem ad hoc genus di
ſputandi, ut longo intervallo haec ſtudia repe
Ibid. Rhecorica mihi veſtra] fieri, quod proponit Philofo .

Vulgo noſtra , quibus accedit phus. Legerim ponit Philofo .
MSStorum parsmajor : vera ta phus. De hujusce verbi pote
men eſt ea lectio , quam recepi, ſtate conſuli poſſunt Joan ,
quamque praeſtant Elienſ. et Schefferus ad Phaedri lib. ib.
Turnebi , Lambini , nec non Fab. 14. et F. G. Graevius ad
Aldi nepotis editiones ; in Rhe- Ciceronis Fam . lib. ix. Epiſt. 26 .
toricis enim Hirtius Ciceronis Idem .
erat diſcipulus. Davies. Ad quod audiam ) Adverſus
Ponere aliquid , ad quod quod te dicentem audiam . Cio
audiam ] Eſt a mil, quinque, cero Fin . lib. l . cap . 8. Ad haec ,
neque fecus edit. ' Victorii. niſi moleſtum eſt, habeo , quae
publicati fere , proponere: velim . Et lib . II. cap . 1 . UC
Gruter, Ad ea , quae ii reſpondiſſent,
Contra propoſitum] Balliol. fi quid videretur , diceret. Si
habet pofitam . Omnino lege mili modo loquuntur Graeci .
pofitum . Sic paulo poſt: Po . Xenopkon de "Exped. Cyri lib .
nere aliquid , ad quod audiam , vii . cap. vr, 27. 'AX « Pants
volo. ' Et Tuſc. lib . I. cap . 4. av, ideo to èveXcupce tote dobesv,
Ponere jubebam , de quo quis us Mnde, si iBovdeto , & u & to
audire vellet. Hinc lib . I. de ŠKATOTOY. ΠΡΟΣ ΤΑΥΤΑ δε
orat. cap . 6. reſcribendum , ut ακουσατε, α εγω ουκ αν HOTE
omni de re , quaecunque fit simov etc. Clemens Hom . iv. c.24.
pofita , ab eo ' ornate copio /e- ΠΡΟΣ αντα , και μελλεις λεγειν ,
que dicatur ; fic enim MsSticxovcov. Idem Hom . xiv cap.xi.
duo Gallicani, cum propofita 'lvo TIPO auta kouws, Mave
ſiti in vulgatis. Simile men- Sorvet exas. Vide nos ad Epi
dum Lactantii Codices videtur tomen Lactantii cap. XXIX . pag.
obſidere; nam lib . v . cap. XVII, 57. et Jofephum de vita ſua c.
20. dant , conccdamus poffe 65. Idem .
19
DE FATO
290
tentem . Ita , inquit, audiam te diſputantem , ut

ea lego quae ſcripliſti: proinde ordire.
Multa hic defunt.

**
Conſideramus hic , quorum in aliis , ut
3 in Antipatro poëta , ut in brumali die natis , ut
im fimul aegrotantibus fratribus, ut in urina, ut

.
Conſideramus hic, fa , Polyftratus .et Hippoclides
Cap . 3ete.]
quorum . Turnebus monuit, philofophi, eodem die nati,
vett. libros praeferre conſtamus ejusdem praeceptoris Epicuri
fiei ; ex quo factum illud vul- ſectam fecuti, patrimonii etiam
gatum , Confiderarpus Hirti . pal. poffidendi adeundaeque fcho
fec. ſervat odire confidamus hic lae communione conjuncti, co.
hic deeſt , quorum , alii duo, demque momento temporis ula
verſus admiſerant . tima ſenectute extincti. Verba
neſcio quos funt Valerii Maximi lib. I, c.
Gruter .
Ibid . - Conſideramus hic ** ' VIII , 17. extern . Silius Italicus
quorum in aliis] Sic edidimus , II, 636.
ut indicaretur hiatus : aliquid Vos etiam primo gemini 6l«
enim manifeſto . deeſt, quod cidiſtis in aevo
notavit etiam Pal. fec. Librarius . ' Eurymedon fratrem ; et fra
Obſervat autem Gruterus in tren mentite Lycorma,
duobus , quibus uſus eſt , Codi Cuncta pares ; dulcisque las
cibus neſcio quos lacunae ſup bor ſua nomina natis
plendae verſús admiſſos effe. Reddere, et in vultu genetrici
Credo non alios fuiſſe quam ftare fuorum .
quos Balliol. et Harleian , ex: Adi ſis etiam Statium Thebaid.
VI , 343. Idem ,
hibent :
Sunt qui in fortunae jam ca Ut in fimul aegrotantibus
fibus omnia ponant, fratribus ) Huc pertinent illa,
Et mundum credant nullo quae a Divo Auguſtino addu
cuntur in lib . v . de Civ. Dei
1. rectore moveri,
Natura ' volvente vices et lu- cap. 2 . Cicero dicit Hippo
cratem nobiliſſimum medicum
cis et anni,
Pater eorum Juvenalis eſt Satir. fcriptum reliquiffe, quosdum
XIT, 86. Davies . fratres , cum fimul aegrotare
In brumali die natis ) De coepiſſent , et eorum morbus
.
vivis eodem die natis , idemque , eodem tempore ingraveſeeret,

fatum fortitis egiſſe Tullium eodem levaretur , Igeminos fu
cenfeo. Tales erant, verbi cau. Spicatumi quos Pofidonius Stoio
CAP. 3 291
in unguibus, ut in reliquis ejusmodi, naturae

contagio valet, quam ego non tollo : vis eſt nulla
fatalis. In aliis autem fortuita quaedam effe pof
funt , ut in illo naufrago , ut in Icadio , ut in
Daphita. Quaedam etiam Poſidonius (pace ma
giſtri dixerim ) comminiſci videtur. Sunt , in
quam , quideníabſurda. Quid enim fi Daphitae
fatum fuit ex equo cadere , atque ita perire ? ex
hocne equo , qui , cum equus non eflet, nomen
habebat alienum ? aut Philippus haſce in capulo
quadrigulas vitare monebatur ? Quali vero ca :
cus , multum Affrologiąe de- mypop Matixov tradiderit ; noſter,

ditus, eadem conſtitutione a Valerius Maximus lib . I. cap.
ftrorum natos , eademque con vill , 8. , extern . Heſychius Mi
ceptos folebat afferere. Urſin . leſius p . 23. et Suidas , eum de
Daphita ] Strabo lib . XIV. Yaxo , cui nomen erat Equi ,
P : 958. tradit hoyrov EKTEDELV ' praecipitatum ſcribunt. Non
aut ( Aapito ) heyeofoc , Qu- igitur narrationes, quae fibi re
datteo JA TO Owpacíos, oracu- pugnant , in unum fuere con
lum Daphitae datum fuiffe, ut fundendae : nam in monte Tho .
Thoracem caveret. Non igitur race ſaxum , quod Equus voca
de proverbio nato locutus eſt batur , fuiſſe nullo modo con
doctiſſimius Geographus, ut ſtat. Vulgo de equò . Male.
male ſtatuit Hadr. Turnebus. Idem .,
Pari quoque modo , ne Aldum Quadrigulas ) Aſt Aelianus
nepotem memorem , lapſus eſt V. H. lib . III . cap. 45. ita rem
vir ſummus Des. Erasmus Adag. ' narrat : DINTTAIW Pocos xgyornpoor,
p . 207. ed. Hanov. Davies. εκπεσειν εν Βοιωτοις εν Τροφωνίου ,,
Sunt , inquam , quidem ab- Qulærtefoc dely to pux. 'Exei
Surda ] Peuultimam vocem fide νον ούν , δεει του χρησμον , λογός
MSStorum Balliol. Elienſ. Har- éxet underdre avecByvox agua.
leian, et Ven. 1471. delere prae- Althous oủv €76. TOUTOUS útogger
Itat , quam cum Turnebo in λογος : οι μεν γαρ φασι , το του
quaedam mutare . Idem . Πανσαμιου ξιφος , ώ τον Φιλιππου
Ex equo ] Res plane diver- disxanoato, oguće èXEVÊTo The
Γas mifcet eruditiffimus Turne- λαβης διαγεγλυαμενονελεφαντινον
bus : nam cum Strabo lib. xiv. ο δε έτερος την Θηβαϊκην την κα
pag. 958. επ ' ορει καλουμενα Θω- λουμενην “Αρμα περιελθοντα λιμένην
ρακι σταυρωθήναι Δαφιταν τον αποσφαγήναι . Ηoc vero proba
19
DE FATO
2ga
pulo lit' occiſus. Quid autem magnum , et nau.

fragum illum fine nomine in rivo elſe lapſum ?
quamquam huic quidem hic ſcribit praedictum in
aqua efle pereundum . Ne hercule Icadii quidem
praedonis video fatum ullum : nihil enim fcribit
ei praedictum . Quid mirum igitur , ex fpelunca
ſaxum in crura ejus incidiſſe ? puto enim , etiamſi
Icadius tum in fpelunca non fuiſſet, ſaxum'tamen
illud caſurum fuille. Nam aut nihil eft omnino
fortuitum , aut hoc ipſum potuit evenire fortuna.
Quaero igitur, ( atque hoc late patebit ) li fati
omnino nullum nomen , nulla natura , nulla vis
effet; et forte , temere , calu , aut pleraque fie
rent aut omnia ; num aliter , ac nunc eveniunt,
evenirent ? Quid ergo adtinet inculcare fatum,
cúm fine fato ratio omnium rerum ad naturam
fortunamve referatur ?
Sed Polidonium , ficut aequum eſt, cum
bona gratia dimittamus: ad Chryfippi laqueos
"revertamur. Cui primum quidem de ipfa conta
gione rerum reſpondeamus: reliqua poſtea per
ſequemur. Inter locorum naturas quantum in
bile non videtur, cum non tan e regione pofita. Senfus eft,
tum Valerio Maximo lib. 1. quid mirum eſt, naufragum quo
cap. vii, 9. extern, l'epugnet ; que illum, in rivò eſſe lapſum ?
1
ſed et Philippum Aegis, oppido Intulit autem, poſt vocem maga

Macedoniae , trucidatum ſcribat num , particulam et , propterea
Diodorus Siculus Bibl. lib . xvi . quod exemplum de Daphita et
pag. 479. ſeqq. De ejus caede de Philippo confutarat: quafi
videri poſſint Clitomachus apud diceret, praeterea. P. Manucius.
Stobaeum Serm . xcvi . pag. 534. Si fatiomnino nullum nomen]
et Juſtinus lib. IX . cap . 6. Ariſtoteles in libro nego équem veure
Idem .. cap . x . . Ofex dipo ONTE 6,
Quid autem magnum , et nau• ojte γινεται , ούτε απο τυχης ,
fragum illum fine nomine , in ougénorepov TuxeV , cm'de čorais
rivo effe lapſum ? ] Tollenda y oºk @CTOO , citi okvaraars
ſtellulae nota, neſcio quo modo ánAvtc . Urfinus.
1
CAP. 4. 293
terſit, videmus : alios effe falubres , alios peſti

lentes : in aliis eſſe pituitofos et quaſi redundan
tes , in aliis exſiccatos atque aridos: multaque
ſunt alia , quae inter locum et locum plurimum
differunt. Athenis tenue caelum , ex quo acu
tiores etiam putantur Attici : craſſum Thebis,
itaque pingues Thebani et valentes. Tamen ne
que illud tenue caelum efficiet ,, ut aut Zenonem
quis , aut Arceſilam , ' aut Theophraſtum audiat ;
neque crallum , ut Nemea potius quam Iſthmo
victoriam petat. Dijunge longius : quid enim
loci natura adferre poteft, ut in porticu Pompeii
quam in campo ambulemus ? tecum ,
potius,, quam
quam cum alio ? Idibus potius, quam Kalendis ?
Út igitur ad quasdam res natura loci pertinet ali
quid, ad quasdam autem nihil : fic adfectio aſtro
rum valeat, fi vis , ad quasdam res ; ad omnes
certe non valebit. At enim quoniam in naturis
hominum diffimilitudines funt, ut alios dulcia ,
alios ſubamara delectent ; alii libidinoli , alii ira
cundi , aut crudeles, aut ſuperbi lint; alii tali
bus vitiis abhorreant: quoniam igitur , inquit,
tantum natura a natura diſtat , quid mirum eſt ,
has diffimilitudines ex differentibus cauſis elle
factas ?
Cap. 4. Dtjange longius ) deinceps, et operatur aliquid,

Balliol. dijungo longius. Reg. quod ego funditus fuftuli, ut
et Cantab.habent dijunge locos, alienum et ex declaratione Supe
Elienſ. autem , diſtingue locos. riorum natum . LAMBIN .
Eodicum vero noftrorum varie Ibid . Plura delevit Lambinusy
tates retulimus, ut , quae vera quam deleri debuere : nam Vi
fit lectio , difpiciant acutiores. ctoriani, Gruitrians, noltrique
Vereor enim , ne corrupti ſint Balliol. Reg. Cantab. exhibent,
hoc in loco cuncti libri. Dav. ut igitur ad quasdam res natu
Ut igitur ad quasdam res na. ra loci pertinet aliquid , et ita
zura loci pertinet ] Poſt haec recte legitur. Davies.
verba in libris omnibus ſe quitar
i
294 , DE FATO
5 Haec differens, qua de re agatur , et in quo

cauſa conſiſtat, non videt. Non enim , fi alii ad
alia propenſiores ſint propter cauſas naturales et
antecedentes, idcirco etiam noftrarum volunta
tum atque adpetitionum funt caufae naturales et
antecedentes : nam nihil eſſet in noſtra poteſtate,
fi res ita ſe haberet. ' Nunc vero fatemur , acuti
hebeteſne, valentes inbecilline limus , non eſſe
id in nobis. Qui autem ex eo cogi putat , ne ut
ſedeamus quidem aut ambulemus, voluntatis elle;
is non videt, quae quamquerem res conſequatur.
Ut enim et ingeniofi et tardi “ ita nafcantur ante
cedentibus cauſis , itemque valentes et inbecilli;
non ſequitur tamen , ut etiam ledere eos , et am
/ bulare , et rem agere aliquam, principalibus cau

fis definitum et conſtitutum lit. Stilponem , Me
gareum philofophum , acutum ſane hominem et
probatum temporibus ' illis accepimus. Hunc
Icribunt ipſius familiares et ebriolum et muliero
Cap . s . Qui autem er ca dem vitiatis codicibus inhae.

cogi ] Alii legunt colligi. Ego rens , Stilphonein , non Stilpo.
nihil muto ; nám primum ſic nem , Scribendum contendit,
habent , ut edidi , omnes libri Prorſus vero nugatur , qui Me
et MSSti et typis impreſſi : de gareon philofophum legit : nam
inde fic dicbum a Cicerone togi, genitivum pluralem , qualis eſc
ut a Graecis owoyota . Lam- Memopew , in hiſce formulis non
binus , adhibet Cicero , Neceſſe eſt vel
Quae quamque rem res con- Megareun legas , vel Megari:
fequatur ) , Vulgo rem praeter cum , prout habent pleriqueli
mittunt, Ei vero voci ſedem bri. Idem ,
fuam , jubentibus Balliol, Har, Megarium ] Eſt a Victorii
leian . Reg. Cantab . Aſcenſ. Vi- editione , et accedit pal. Sec. in
ctor . et Ven , 1471, dedimus , ' quo Megarium , nam ceteriMen
Davies , garicum , quibus adhaeret Tur
Stiiponem , Megareum philo. nebus. Gruter,
fophum ] Aliter, quam praeftans Ebrioſum et mulierofum fuif
ejus eruditio fagitabat , hic ſe se ] Hoc ab iis non eſt tradi
geſſit Hadr. Turnebus : fiqui- tum, quorum commentarios ba
CAP. 5. 295
.fum fuilfe : neque haec ſcribunt vituperantes ,

ſed potius ad laudem : vitiofam enim naturam ab
eo lic edomitam et compreffam effe doctrina , ut
nemo umquam vinolentuin illum , nemo in eo li
bidinis veſtigium viderit. Quid ? Socratem , nonne
legimus, quemadmodum notarit Zopyrus play
fiognomon , qui le profitebatur hominum mores
naturasque ex corpore , oculis , vultu , fronte
pernofcere ? Stupidum elle Socratem dixit et
bardum : quod jugula concava non haberet , ob
bemus. Quin et Origenes con- Zutupove voyage av POLONTOS, CO

tra Cellum lib . I. pag. 50. ait : émoth Quoat , si un δια The èx
Παραμεν τοις Ελλησιν εις τις Φαι- φιλοσοφιας άσκησιν αμεινων της
Swa, XOCS ουκ οίδα ει δευτερος , και φυσεως εγενετο. Urfius .
εις Πολεμων , μεταβαλoντες απο Stupidum efle Socratem dixit)
oowzou zou yox Infotatou Brou , Gulielmius adnotavit videri ex
Qidcoopysav. Nec alios habuit, pungenda , Socratem dixit , ut
quosmemoraret lib .III . pag.192 . fnpervacua , uti revera funt.
Vel igitur noftrum , vel Orige. Gruter.
nem , fefellit memoria. lis ta Ibid. Socratem dixit ) Im
men Speuſippum licet , addere, merito prorſus haſce voces , ut
quem èx Trondnis dvEGEWS * O exo- fupervacuas, expungendas cen
docolesla Platone rerocatum fuif- fuere Gulielmius et Gruterus,
Se tradit Plutarchus de Frat. cum ſint orationi neceffariae .
Amore pag . 491. Idem . Davies.
Quid ? Socratem nonne legi Rardim ) Zopyrus, in eo
mus quemadmodum notarit Zo . quod burdum Socratem dixerit,
pyrus phyfiognomon ] Videtur graviter eſt lapfus: nam teſtis
hoc Cicero tranſtnliſſe de Grae- eft Porphyrius , qui contume
ço ſcriptore , a.quo Alexander Jinſiſſima quaeque de praeclaro
Aphrodiſienſis exſoripfit ea , illo viro corraferat , sivous avtox
quae edidit in libro περι ειλιαρ- προς ουδεν μεν 'ΑΦΥΑ, απαιδευτον
μενης p . 164. Είποντος γουν Ζω- δε περι παντα , ως απλως ειπειν
πυρου τον φυσιογνώμονός περι Σω- σχεδον δε ουδε γραμματα πανν το
κρατους του φιλοσοφου άτοπα τινα - επιστασθαι . Vide Theodoretum ,
-HOCITHELOTOV QECTWTCC TNS nepooks . Ther. I. pagg . 8 , 11. Judicium
RETEw autou ons XOXTOC TOY Brov , vero , quod de Socrate tulit ille
και έπι τουτοις υπα TWU TEge Tou Phyſiognomon , ex Alexandro &
Σωκρατην καταγελωμενον , ουδεν Aphrodifienfi repetit Εufebius
ELTEU á Ľuxgxins EUEVOJAL Tou Praep: Evang. lib . vi. c . 9. Idem .
296 DE FATO
ſtructas eas partes et obturatas eſſe dicebat: ad

didit etiam , mulierofum : in quo Alcibiades ca.
chinnum dicitur ſuſtuliffe . Sed haec ex natura
libus caulis vitia naſci poſſunt : exſtirpari autem
et funditus tolli, ut is ipfe , qui ad ea propenlus
fuerit , a' tantis vitiis avocetur , non eſt id poli
tum in naturalibus cauſis , ſed in voluntate , ftu
:
dio , diſciplina : quae tolluntur omnia , fi vis et

natura fati ex divinationis ratione firmabitur.
6 Et enim fi eft divinatio , qualibusnam a per
ceptis artis proficiſcitur ? Percepta appella,
Mulieroſum ) Hoc quidem de lib . iv. cap. 37. Origèriem in

Socrate Sparſerunt invidi, viri , Celfum lib . III. p.191 . ac Theo
veraeque virtutis hoftes, quibus doretum Therap . IV. pag. 56.
fidem temere dederunt nonnulli Idem .
Patres . Vide Socratem H. E. Cap . 6. Quibusnam & pero
III, 23. Porphyrius apud Cyril- ceptis artis etc. ] . Sic meliores
lum in Julian . lib. vi . pag. 186. mſl. neque aliter Vietorius, Tur
szexgx ev Ewxgarn Tapas enu tur nebus , Aldus. '' alii, quaelibet
' 'Αφροδισιων χρησιν σφοδροτερον παtura a praeceptis . Gruters
prev είναι, αδικιαν δε η προσ'είναι, A perceptis artis) Delendam
ή γαρ ταις γαμεταις , ή ταις κoιναις puto vocem ultimam , quippe
χρησθαι μοναις.. Ipſe Cyrillus quae prorſus eſt fupervacanea,
Jib . - vii. pag . 226. Luxpocrys nec in Balliol. aut Harleian.
συνεφυρετο γυναιξι , Μυρτοι τε εomparet. Altera vero Lactan
O que xoc Lavina ouver leXeto tio reſtituenda ; nam lib. Ill.
de xoct ταις εταιριζομεναις, και cap.'vi , 12. in vulgatis eſt. Qui
ακαθεκτος ήν εις όρεξεις αισχρας νero fententiae Ioeo pronuntiat
XOC!" PLVOQEQUAT & TOS. Vide fis, inter nihil fciri, tanquam praeceptum
alios , etiam Theodoretun The- profitetur et cognitum. ' Lege
rap. xii . pagg. 174 , 175. Sed in perceptum, Daviesa
praeftantiſſimum hune philofo Percepta appello, quae dicun.
phum plane ſunt injurii , cum , tur Graece Jewgquote } Sic le
ut ipſe dixit , quicquid vitii ex gendum , percepta , non prae
prava concretione corpus ha- cepta ; et paulo ante, a percep.
buerat, animi bene fibi conſcia tis artis, non a praceepuis une
divinitas temperavit. Verba tis : Sewpewv enim valet percipere,
font Fulii Firmici Matheſ, lib . I. cognoſcere, contemplari. Hinc
cap. 3. Adi fis et noſtrum Tuſc. Semoqueta percepta, ſeu per
CAP . 6. 7. 297
1
quae dicuntur Graece Jewenuata. Non enim
credo nullo percepto aut ceteros artifices verfari
in ſuo munere, aut eos, qui divinatione utantur,
futura praedicere. Sint igitur aſtrologorum
percepta hujusmodi: Si quis, verbi caufa , ori
ente Canicula natus eſt, is in mari non morietur.
Vigila ,Chryfippe, ne tuam cauſam , in qua tibi
cum Diodoro valente dialectico magna luctatio
elt, deferas. Si enim eſt verum , quod ita con
nectitur , Si quis oriente Canicula natus eſt, in
mari non morietur; illud quoque verum eſt , Si
Fabius oriente Canicula natus eſt , Fabius in
mari non morietur. Pugnant igitur haec inter
ſe , Fabium oriente Canicula natum eſſe , et Fa .
bium in mari moriturum : et quoniam certum in
Fabio ponitur , natum eſſe eum Canicula oriente ;
haec quoque pugnant , et effe Fabium , et in mari
elle moriturum . Ergo haec quoque conjunctio
eſt ex repugnantibus , Et eſt Fabius, et in mari
Fabius morietur : quod , ut propoſitum eſt , ne
fieri quidem poteſt. Ergo illud , Morietur in mari
Fabius, ex eo genere eſt quod fieri non poteſt.
Omne igitur , quod falſum dicitur in futuro , id
fieri non poteſt .
At hoc , Chryſippe , minime vis: maxume- 7
que tibi de hoc iplo cum Diodoro certamen eft:
iſle enim id ſolum fieri poffe dicit , quod aut ſit
ceptiones, et cognitiones. LAM to . Vide quae diximus ad hujus

BIN . Haec omnia praeceperat ce libri c. 2 ... Davies .
Victorius ad hujusce libri prin Cap . 7. Maximeque tibi etc.)
cipium . Hieronymus advf. Pelagium p.
Ut propofitum eft } Omnino. 557. E. Inter Diodorum et
legendum , ut pofitum eft, licetChryfippum valentiſſimos Dia.
vulgatam lectionem ſervent om lecticos тер duvatau iſta conten.
nes noſtri. Paulo ante : Quor tio eſt. Diodorus id folum pofa
niam certum in Fabio ponitur, ſe fieri dicit quod aut fit ve
xatum effe cum Caniculæ orien : rum , aut verum futurum fiti
298 DE FATO
verum , aut futurum fit verum ; et , quicquid fu

turum ſit , id [dicit ) fieri neceſſe eſſe, et, quic
quid non fit futurum , id negat fieri poffe. " Tu,
et quae non ſunt futura , poffe fieri dicis , ut
frangi hanc gemmam , etiamfi id numquam futu
rum ſit : neque necelle fuiffe Cypfelum regnare
Corinthi, quamquam id milleſimo ante anno A
pollinis oraculo editum eſſet. At fi ifta compro
et quicquid futurum fit id fieri linis editum fuiſſe oraculo. Quae

neceſſe eſſe, yuicquid autem non vero redditae ſint Eetioni, Bac
fit futurum , id fieri non poffe. chiadis , ipfique Gypſelo fortes,
Chryfippus vero , et quae non docebit Herodotus lib . v. cap. 93.
funt futura , poffe fieri dicit, Adiſis et Euſebium Praep.Evang.
ut frangi hoc margaritum , lib . v. cap . 35. Davies.
etiamſi id numquam futurum At fi ifta comprobatis divina
fit. Locum quem, tractamus,- praedicta : et quae falſa etc.]
ad verbum fere deſcripſit Pres. Hic locus ut in vulgatis legitur,
byter Stridonenſis. Vide porro non videtur integer : ſententia
Petr. Victorium in Epiſt. Fam . enim non concluditur nequef
IX , 4. Idem .' nitur , naſcens ab illo principio,
Quicquam futurum fit, ' id di at ſi iſtá comprobabis etc. nili
cit fieri neceffe, effe ] Ariſto- dicamus effe Hyperbatum , quod
teles in libro tega égunvecas C. X. pertineat ad haec quae ſequun
ATOUTE OÚV TOE ÈOOM :Evo ovarynocion tur, ſed tamen , ſi naturalis eft
Yeveool. Urfinus. etc. quod non arbitror. Neque
Id dicit fieri neceffe effe ] quidquam deeſt et ſententia apte
Ex Hieronymo deleatur verbum ' clauditur, hoc modo : Atli iſta
dicit, quod neſcit etiam Aſcenſ. comprobabis divina praedicta,
1511. Davies, tum ec ea , quae falſa in futuris
Quae non funt futura ] Sic dicuntur , in iis habere cogeris,
Hieronymus Balliol.et Harleian . quae fieri non poffunt, ut fidi
Vulgo ſint. Idem . eatur Fabium etc. et contra ,
Cypſelun ] Ut videtur , fru- quod vere dicatur de futuro,
Stra ſudat et aeftuat vir doctiſ- quodque ita futurum fit , ut
fimus Hadr. Turnebus : non Africanum Karthagine pocitu
enim tradit noſter , milleſimo rum, dicere: cogeris effe neceſ
ante anno praedictum eſſe Cyp- farium . Praeterea deeſt in om
feli regnum, ſed , pro Chryſippi nibus libris , uno atque altero
fententia, id neceſſe non fuiſſe , excepto , hoc totum : ut fi di:
icet , tot ante ſaeculis , Apol- catur Fabium in mari peritu"
1
CAP. 7. 299
babis divina praedicta , et quae falſa in futuris

dicuntur , in his habebis , ut ea fieri non poffint:
ut , fi dicatur , Africanum Karthagine potiturum ,
et , fi vere dicatur de futuro , idque ita futurum
ſit , dicas effe neceſſarium : quae eſt tota Diodori
vobis inimicá fententia . Et enim fi illud vere
connec ; tur, Si oriente Canicula natus es , in
mari non morieris : primumque , quod in con
nexo , Natụs es oriente Canicula , neceſſarium
eſt: (omnia enim vera in praeteritis , neceſſaria
funt , ut Chryfippo placet diffentienti a magiſtro
Cleanthe , quia funt inmutabilia , nec in fallum e
vero praeterita poſſunt convertere) li igitur quod
primum in connexo eſt, neceſſarium eſt; fit etiam
rum ; et quod vere dicatur de Epicurus : et , ſi vera eſt haec

futuro, dices efje neceſſarium . enuntiatio in futuro , cras cae
Lambinus . nabit Epicurus , neceſſario cras
Quae falſa in futuris dicun- caenaturus eſt -Epicurus :' quod
tur ] Vulgo dicentur , At Har- utrumque negat Chryſippus.
leian , et Afcenf. dicuntur ; id , LAMBIN , Ibid. Sic cum Lam
que rectum . Davies, bino dedi, non habemus ut vul
In his habebis) Alii libri ha- go. Ceteroqui gnous eſt perplexa,
bent habemus, quod minus pro nec ulterius " conjecturis libet
bo : hoc enim Lvidetur Cicero indulgere , Davies.
ſentire ; ſi comprobabis haec Karthagine potiturum ] Libri
- divina' praedicta, ſeu oracula , veterès habent , Karthaginem
eaque vera et neceſſaria putabis, potiturum ; et ita legendum .
incides in anguſtias, quas reforo ' Lambinus.
midas : nam tu , qui fatum qui-, Dicatur Africanum Kartha
dem ponis, ſed neceſſitátem tol- gine potiturum ] Recte ita editi
lis , cogêris fateri , et ea , quae a Victorio , reſpondetque pal .
ſunt falſa in futuro , fieri non ſec, caſtiſſimus liber. alii qui
poſſe, et quod vernm eſt in fu-1 dem Karthaginem , led ngn ii
turo , neceſſario eventurum : tam bonae notae, itaque viderit
quae eſt Diodori ſententia. de ſuis Lambinus , Gruter..
Diodorus' enim haec dicebat , Praeterita poſſunt converte
fi falla eſt haec enuntiatio in re ] . Sic legendum ex Elienſi
futuro , cras caenabit Epicurus, noſtro , Vulgo converti . Vide
non poteſt fieri , ut cras caenet nos ad cap . 9. Davies.
300 DE FATO
quod conſequitur neceſſarium . Quamquam hoc

Chryfippo non videtur valere in omnibus. Sed
tamen , fi naturalis eft caufa , cur in mari Fabius
non moriatur , in mari Fabius mori non poteſt.
8 Hoc loco Chryfippusiaeſtuans falli ſperat
Chaldaeos ceterosque divinos , neque eos uluros
eſſe conjunctionibus, ut ita ſua percepta pro
nuntient, Si quis natus eſt oriente Canicula, is
in mari non morietur: fed potius ita dicant,
Non et natus eſt quis oriente Canicula , et is in
mari morietur. O licentiam jocularem ! ne ipſe
incidat in Diodorum , docet Chaldaeos , quo
pacto eos exponere percepta oporteat . Quaero
enim , fi Chaldaei ita loquantur, ut negationes
infinitarum conjunctionum potius , quam infinita
connexa ponant ; cur idem medici, cur geome
trae , cur reliqui facere non poffint? Medicus in
primis, quod erit ei perſpectum in arte , non ita
proponet , Si cui venae lic moventur , is habet
febrem : ſed potius illo modo , Non ei venae lic
moventur , et febrem is non habet : itemque gen.
metres non ita dicet , In fphaera maxumi orbes,
medii inter fe dividuntur: led potius illo modo,
Non et ſunt in fphaera maxumi orbes, et hi non
medii inter ſe dividuntur. Quid eft, quod non
poffit iſto modo ex connexo transferri ad con
> Cap . 8. Et is in mari morie . Victorii editionem .. azec
ablu
tur ] Balliol. Reg. et Cantab. dunt pal. tert. quart. in qnibus,
addita negandi particula, dant, non enim venae. Gruter.
is in mari non morietur. Hoc, In Sphaera maximi orbes,
conſentiontibus libris, indican- medii cct.) Secutus ſum eosdem
dum putavi ; licet mihi praeter libros, nam communis lectio:
auctoris mentem elfe videatur. li in Sphaera maximi orbes
Idem. funt , medii. quidquid etiam in
Non ei venae fic moventur. ) , mox fequentibus mutavi, feci
Vulgata : non et huic venae, ſed codd. iisdem praeeuntibus
contra pal. ſec. Pith . Fabr. et Idem .
CAP. 8. 9.
301
junctionum negationem ? Et quidem aliis modis

easdem res efferre poſſumus. Modo dixi , in
ſplaera maxumi orbes , medii inter ſe dividuntur:
poſſum dicere , Si in {phaera maxumi orbes
erunt; poflum dicere , Quia in Sphaera maxumi
orbes erunt. Multa genera lunt enuntiandi,
nec ullum diſtortius , quam hoc , quo Chryfippus
ſperat Chaldaeos contentos Stoicorum cauſa
fore.
Illorum tamen nemo ita loquitur : majus eſt 9
enim has contortiones orationis, quam fignorum
ortus obitusque perdiſcere. Sed ad illam Diodori
contentionem , quam mego duratw appellant, re
vertamur ; in qua quid valeat id, quod fieri poffit,
anquiritur. Placet igitur Diodoro , id folum fieri
poſſe , quod aut verum fit , aut verum futurum
lit. Qui locus adtingit hanc quaeſtionem , Nihil
fieri, quod non necelſe fuerit: et, Quicquid fieri
poſlit , id aut eſſe jam aut futurum elle , nec ma
fu
gis commutari ex veris in falſa ea poſle quae
tura ſunt , quam'ea quae facta ſunt: ſed in factis
inmutabilitatem apparere; in futuris quibusdam ,
quianon apparent, ne ineſle quidem videri: ut
in eo , qui mortifero morbo urgeatur, verum ſit,
Hic morietur hoc morbo : at hoc idem fi vere di
catur in eo , in quo vis morbi tanta non appareat ,
nihilo minus futurum fit. Ita fit , ut commutatio
ex vero in falfum ne in futuro quidem ulla fieri
poſſit. Nam , Morietur Scipio, talem vim habet,
Cap. 9. Id quod fieri poffit reret . Legendum apparet , uc

anquiritur ] Sic Pithoeanus , ad immutabilitatem , referatur.
neque fecus editio Victorii at- Davies,
que Turnebi, vulgata, inquirit, Ne ineffe quidem videri )
Gruter. Lambini eaque priores aliquot
Quia non apparent ] Reg. editt. ne necelle quidem . Grus
Harleian , et Ven . 1471. appa .. terasa
302 DE FATO
ut , quanquam de futuro dicatur , tamen ut id

non poffit convertere in falfum : de homine enim
dicitur , cui neceſſe eſt mori . Sic fi diceretur,
Morietur noctu in cubiculo fuo vi oppreſſus Sci
pio , vere diceretur; id enim fore diceretur,
quod eſſet futurum : futurum autem fuiſſe, ex eo,
quia factum eſt , intellegi debet : nec magis erat
verum , Morietur Scipio , quam , Morietur illo
modo : nec minus neceſſe mori Scipionem , quam
illo modo mori: nec magis inmutabile ex vero in
fallun , Necatus eſt Scipio , quam , Necabitur
Scipio : nec , cum haec ita fint, eſt cauſa , cur
Epicuruş fatum extimeſcat , et ab atomis petat
Ut, qilamquam de futuro di Et totae folidam in glaciem

citur ] Dicetur Lambinus , ſed vertere lacunae.
melius dicatur , ut eſt in MSco. Ita Livius , Horatius et alii; ut
Ursinus. Ibid. Lambini ſen . Ciceronis manum fervaſſe videa
tentiam pervertit Urſinus: nam tur ille Codex, praeſertim cum
vir ille doctus, cum in vulgatis noſter hunc loquendi modum
effet dicetur , ' legendum conje aliis in locis adhibeat . Idem .
cit dicitur , uti quidem dudum Nec minus mori neceſje Sci
ediderat Victorius. Nos tamen pionem ] Ita pal. ſec. et Fabri
MSStos Urſin . Harleian . Reg, et cianus. editi , nec minus neceſ
Cantab. ſequimur , Davies. Je eſt mori Scipioni. Gruter.
Tamen ut id ] Lege ' ta Ibid . Nec minus neceffe )
men id , ut exhibet Harleian, Petro quidem Ramo legendum
Idem . videbatur , nec magis neceſje,
Non poffit convertere ] Vul quod in hoc verborum fitu pla.
go converti. Sed nos Elienſem ne flagitat auctoris mens et ſen
noſtrum ſequimur , nec aliter tentia. At ſi , vocibus leviter
loqni folent optimi ſcriptores. tranſpoſitis , reponas nec minus
Salluſtius Catil . c . 6. Regium neceffe mori Scipionem illo mo
imperium- in ſuperbiam domi- do quam mori , alia mutatione
nationemque convertit. Caeſar non eſt opus. Hoc malim : nam
B. G. lib . v. cap. 49. Perſcribit quae Turnebus habet, contorta
in literis , hoſtes ab ſe difcef: ſunt et coacta. Davies.
fisse, omnemque ad eum multi Fatum extimeſcat ] Nihilo
tudinem convertiſſe. Virgilius peius pal. ſec. ac Pithoeanus ,
Georg. III , 365 . pertimefcat. Gruter.
CAP . 9
303
praefidium , e'asque de via deducat, et uno tem,

pore ſuſcipiat res duas inenodabiles : unam , ut
Tine caufa fiat aliquid ; ex quo exiſtet, ut de ni
hilo quidpiam fiat, quod nec ipſi nec cuiquàm
phyſico placet : alteram , ut , cum duo individua
per inanitatem ferantur , alterum e , regione mo
veatur, alterum declinet. Licet enim Epicuro ,
concedenti omne enuntiatum aut verum aut fal
fum elle , non vereri, ne omnia fato fieri fit ne
celle : non enim aeternis caufis naturae necelfi.
tate manantibus verum eſt id , quod ita enuntia
tur , Deſcendit in Academiam Carneades; nec
tamen fine caulis : ſed intereſt inter cauſas for
tuito antegrelſas , et inter cauſas cohibentes in
fe efficientiam naturalem . Ita et ſemper verum
fuit, Morietur Epicurus , cum duo et ſeptuaginta
annos yixerit, Archonte Pytharato ; neque tamen
erant caufae fatales, cur ita accideret : fed quod
ita accidiffet, certe calurum , ſicut cecidit , fuit.
Nec ii, qui dicunt inmutabilia eſſe quae futura
lint nec poffe verum futurum convertere in fal.
De nihilo quidpiam fiat] Si- ſurſum , qui fit xato adngay xidé
militer contra caſum diſſerit X&T® Tahuby. Qua de re nos
Boëtius Conf. Phil. lib. v. Pr . 1. plura in commentariis Lucre
Nam nihil ex nihilo exfiftere, tianis. Idem,
vera ſententia eft , cui nemo Aeternis caufis ] Balliol. et
umquam veterum refragatus Reg. exhibent , externis caufis,
eft At fi nullis ex caufis Legendum , puto ex aeternis
aliquid oriatur , id de nihilo caufis : ſic enim plus vice fim
örtum effe videtur. Vide lis plici loquetur Tullius infra cap ,
infra cap. XI . Idem . 10. Davies.
Individua ) Legendum for Pytharato ] Ita fcribendum :
tallis eſt individua corpora . in argenteo enim Athenienſium
Lamb . Graeco numiſmate : TITOAPA
Per inanitatem ferantur ) Le- TOE archon deſcriptus eſt,
gendum videtur , per inanita- Urſin .
çem deorfum ferantur : ponit Verum futurum convertiſin,
enim Epicurus etiam motum falfum ) Pall. omnes et Pith .
304 DE FATO
fum , fati neceffitatem confirmant, ſed verborum

vim interpretantur. At, qui introducunt cau
farum ſeriem ſempiternam , ii mentem hominis
voluntate libera fpoliatam neceſſitate fati de
vinciunt.
10 Sed haec hactenus. Alia videamus : con
cludit enim Chryfippus hoc modo , Si eft motus
fine cauſa ; non omnis enuntiatio , quod diwuc
dialectici appellant, aut vera, aut falfa erit:
caufas enim efficientes quod non habebit, ' id nec
verum nec falfum erit : omnis autem enuntiatio,
aut vera aut falla eſt : mộtus ergo fine cauſa nul
lus eft. Quod fi ita eſt , omnia , quae fiunt, cau
fis fiunt antegrellis: id fi ita eſt , omnia fato
fiunt : efficitur igitur , fato fieri quaecunque
fiant. Hic primum fi mihi libeat adlentiri Epi
curo , et negare omnem enuntiationem aut ve
ram effe aut falfam ; eam plagam potius accipiam ,
quam fato omnia fieri comprobem : illa enim ſen
tentia aliquid habet diſputationis, haec vero non
eft tolerabilis. Itaque contendit omnes nervos
Chryfippus, ut perſuadeat , omne czuwpes aut ve
rum elle aut falfum . Ut enim Epicurus veretur,
ne , fi hoc conceſſerit, concedendum lit , fato
fieri quaecumque fiant: (fi enim alterutrum ex
aeternitate verum lit , effe id etiam certum : et,
ſi certum , etiam neceſſarium : ita et neceffitatem
et publicati a Victorio , converu nos jure merito recepimus :

tere . Gruter, nam ſcriptoribus ufitatus eſt
Ibid. Non poffe verum fu- hic loquendi modus , ut fatis
curum convertere in falfum ] notum Davies.
Vulgo converti in falfum , cum Cap. 10 Omnia fate fiunt)
quibus faciunt Reg. et Cantàb. Leg. cum Balliolenſi omnia.
At Pall. omnes , Pithoean . Vi. quae funt , fato fiunt : ſic enim
ctor . Elienſ, Harleian, et Ballol. loqui amat nofter, Idem ,
eam ſervant lectionem , quam
2
CAP . 10 . 305 ,
et fatum confirmari putat) fic Chryfippus metuit,

ne , ſi non obtinuerit , omne , quod enuntietur,
aut verum effe aut falfum , non teneat , omnia
fato fieri, et ex caufis aeternis rerum futurarum .
Sed Epicurus declinatione atomi vitari fati ne
cellitatem putat. Itaque tertius quidam motus
oritur extra pondus et plagam , cum declinat
atomus intervallo minimo : id appellat éhaXIT TO
Quam declinationem fine caula fieri, li minus
verbis , re cogitur confiteri: non enim atomus,
Non teneat omnia fato fieri ] nullum com ret verbi poffint
Sie nunc edidi : nam olim aliter ; veſtigium ; , ſed ita duntaxat
nempe hoc modo : aut verum ſcriptum eſt , fic Chryfippus
aut falfum , omnia fato fieri metuit , ne , fi non obtinean,
non pofſint. Cum enim libri omne , quod enuntietur , aut
omnes vulgati ſic haberent, aut verum aut falfum effe , omnia
verum aut falfum , omnia fato fato fieri, et ex caufis etc.
poffint ; ego videns negationis Omiſſum eſt ſcilicet a Scripto
particulam in hạc lectione de- ribus Librariis hoc totum , non
ſiderari, ratione flagitante, eam teneat, Lambin .
addideram ; itaque edideram : Ibid . Aut falſum , non teneat,
Sic Chryfippus metuit , ne , ſi omnia fato fieri etc. ) Secutus
1
non obtineat , omne quod enun. ſum Victorianam , cum aperte

tietur , aut verum effe aut fal- ſic exſtaret in Palat. fec. vul
ſum , omnia fato fieri non pof- gatis abeſt illud non teneat,
fint ; plana et Stoicis conſenta- Gruter.
nea ſententia, Sed nunc , ut Ibid. Non teneat , omnia fato
dixi, ſicut Pet.Victorius edidit, fieri ] Vulgo non teneat , omnia
edendum exiſtimavi : fic Chry- fato fieri poffint. Cum autem
fippus metuit , ne , ſi non ob- vox ultima foloecam reddat
tineat omne , quod enuntietur, orationem , nec in Balliol. Har
aut verum effe aut falfum , non leian . aut Cantab . reperiatur,
tencat , id eſt , non obtineat, eam delevimus , Victorii Lam
omnia fato fieri, et ex caufis binique veſtigiis inſiſtentes.
etc. Nam , ut, quod fentio, Davies.
libere dicam , hanc ſinceram et Cum declinat Atomus inter .
veram * lectionem effe puto : vallo minimo ] Legendum for •
quod ut credam , eo facilius ad- talle eſt , quo declinat Acomus.
ducos , quod in libris MSStis Lambin,
20
306 DE FATO
ab atomo pulſa declinat; nam qui poteſt pelli

alia ab alia , ſi gravitate feruntur ad perpendi
culum , corpora individua rectis lineis, ut Epi
curo placet ? Sequitur enim , ut , fi alia ab alia
numquam depellatur , ne contingat quidem alia
aliam : ex quo efficitur , etiamſi lit atomus, ea
que declinet, declinare fine cauſa. Hanc Epi
arus rationem induxit ob eam rem , quod veri
tus eſt , ne , ſi ſemper atomus gravitate ferretur
naturali ac neceffaria , nihil liberum nobis eilet ,
cum ita moveretur animus , ut atomorum motu
cogeretur. Hinc Democritus auctor atomorum
accipere maluit , neceſſitate omnia fieri, quam
a corporibus individuis naturales motus avellere.
Acutius Carneades , qui docebat, poſſe Epi
cureos ſuam cauſam ſine hac commenticia decli
Corpora individua ] Venit in Paullum Manucium : qui tamen

mentem , haec duo verbà in- incongrua medicina locum ten.
truſa eſſe ab iis , qui gloſſis , ut tavit , licet cum eo faciat Ven,
nunc vocant , omnia referſe- 1471. Nos MStum Regium du
runt. Quis enim non videt ſub cem habemus. Davies,
audiri Atomos, de quibus per Hinc Democritus auctor A
Spicue Cicero loquitur ? .P. Ma- tomorum ] Hic vetus liber , a
onucius. quo abeſt verbum poffe in iis
Sequitur enim ) Legó ſequi- quae ſequuntur : Acutius Car .
tur autem . Davies, neades , qui docebat poffe Epi
Ut jam fi fit Atomus ) Par cureos ſuam cauſam fine hac
ticula ſi quid hic habeat loci commenticia declinatione de
non intelligo. Quod fi tollatur, fendere. URSIN . Omittit poffe
fortaſſe nihil deſiderabitur . P. et Ven . 1471 .
Manucius . Ibid . Hinc Democritus auctor
Ibid. Etiamſi fit Atomus, ea. Atomorum ] Id, non hinc , eſt
que declinet , deslinare fine in omnibus noſtris , et ita dedit
cauſa ] Vulgo ut jam fi fit Lambinus. Non male qnidem ,
Atomus , eaque declinet, decli- Praeferenda tamen videtur Ur.
nare ſine caufa : nec oratio- Niniani Codicis lectio , hic De
nem vitio laborare viderunt mocritus; et ita reſcripſerim ,
editores ; ſi unam excipias Davies.
CAP. 11 . 307
natione defendere : nam cum doceret effe poffe

quendam animi motum voluntarium ; id fuit de
fendi melius , quam introducere declinationem ,
cujus praeſertim cauſam reperire non poſſunt:
quo defenſo , facile Chryſippo poflent reſiſtere.
Cum enim conceffiffent , motum nullum elle ſine
cauſa ; non concederent , omnia , quae fierent,
fieri cauſis antecedentibus: voluntatis enim no
ſtrae non effe cauſas externas et antecedentes
Communi igitur conſuetudine ſermonis abutimur,
cum ita dicimus , Velle aliquid quempiam aut
nolle ſine caufa: ita enim dicimus, fine cauſa,
ut dicamus , fine externa et antecedenti cauſa,
non fine aliqua. Ut cum vas inane dicimus, non
ita loquimur, ut phyſici , quibus inane elfe nihil
placet : ſed ita , ut, verbi cauſa , fine aqua , ſine
vino , ſine oleo vas effe dicamus : fic , cum fine
caula animum dicinus moveri , line antecedente
et externa cauſa moveri, non omnino fine cauſa ,
dicimus. De ipſa atomo dici poteſt, cum per
inane moveatur gravitate et pondere , ſine caufa
moveri , quia nulla cauſa accedat extrinfecus.
Rurſus autem , ne omnes a phyficis inrideamur,
fi dicamus quicquam fieri ſine caufa ; diſtinguen
dum eſt , et ita dicendum , ipſius individui hanc
eſſe naturam , ut pondere et gravitate moveatur,
eamque ipſam elle cauſam , cur ita feratur. Si.
militer ad animorum motus voluntarios non eſt
requirenda externa cauſa : motus enim volunta
rius eam naturam in ſe ipfe continet , ut ſit in
Cap . 11. Communi igitur con In ſe ipſe continet] Vulgo

fuetudine ) Omnes noſtri dant, in seipſo : minus elegan
communi enim 'conſuetudine. ter , contraque quam jubent
Leg. autem . Haſce voculas pal- Elienſ. Reg. aliique Codices,
fim confundi nemo fere neſcit. Idem .
Idem .
20
308 DE FATO
noſtra poteſtate, nobisque pareat : nec id line

cauſa ; ejus enim reicauſa , ipſa natura eſt. Quod
cum ita ſit, qnid eſt, cur non omnis pronuntiatio
aut vera aut falſa ſit , niſi conceſſerimus fato fieri
quaecumque fiant? Quia futura vera, inquit,
non poffunt eſſe ea, quae cauſas, cur futura fint,
non habent : habeant igitur cauſas neceſſe eſt:
ut ea , quae vera ſunt, ita cum evenerint fato
evenerint.
12
Confectum negotium , fi quidem conceden
dum tibi eſt, aut fato omnia fieri; aut quicquam
fieri poſſe ſine cauſa. An aliter haec enuntiatio
vera effe non poteſt , Capiet Numantiam Scipio,
nifi ex aeternitate cauſa cauſam ferens hoc erit
effectura ? An hoc fallum potuiſſet eſſe , fi eſlet
Omnis pronuntiatio ] Forfan dit , e Mſſtisne, an ex ingenio,

omnis enuntiatio : ſic enim Tul pihil eius profecto eſt in Pall.
lius alibi loquitur. Idem . aut Gulielmianis , neque agno.
Habeant fato evenerint ] [cunt meliores ullae edd . Aldi,
Adeo perplexa eſt oratio , ut Victorii , Turnebi. itaque va
exitum vix invenias. Leg . ha- leat .' Grut.
beant igitur cauſas, neceſſe eſt, Niſi ex aeternitate cauſa, cau
ca quae vera funt : ita , cum Sam ſerews ] Veteres quidam
evenerint, fato evenient; prout libri habent , niſi ex acternita
Reg . et Cantab. diſerte reprae- te caufarum ſeries etc. ſed hoc
fentant , niſi quod in iis ſit , et puto eſſe ex annotatione natum.
ita. Idem. Lambin.
Cap . 12. Aut fato ,omnia , Hoc erit effectura ] Elienſ,
quae caufas habeant cur fiant, hoc erat effectura : nec male.
fieri ] Haec aberant a libris Deferenda tamen non eſt alio
vulgatis. LAMBIN . Ea nimirum rum Codicum lectio . Columella
ex ingenio , ſed absque fontica, de Arbor. cap . IV. Item fi fero
Ciceronis verbis immiſcuerat ' bibus aùt fulcisvineam poſituri
vir doctus , Davies. erimus , optimum erit etc. Ite
Ibid . Aut futo omnia fieri, rum cap. V. Si jugatam erimus
aut quidquam etc. ] Lambinus facturi, unam materiami fub
amplius inſerit , omnia , quae mittito . Vide Sisillet Sanctium
cauſas habeant cur fiant, fieri, Min . I, 15. Davies.
aut quidquam etc. ſed non ad
CAP . 12 . 309
ſexcentis faeculis ante dictum ? et , fi tum non

ellet vera haec enuntiatio , Capiet Numantiam
Scipio ; ne illa quidem everſa , vera eſt haec
enuntiatio , Cepit Numantiam Scipio. Poteft .
igitur quicquam factum effe , quod non verum
fuerit futurum eſſe ? nam ut praeterita ea vera
dicimus , quorum ſuperiore tempore vera fuerint
inſtantia : fic futura , quorum conſequenti tem
pore vera erunt inſtantia , ea vera dicemus. Nec
Ti.omne enuntiatum aut verum aut falfum eft, le
quitur illico effe cauſas inmutabiles , easque ae
ternas , quae prohibeant quicquam ſecus cadere
atque cafurum ſit. Fortuitae ſunt cauſae , quae
efficiant ut vere dicantur, quae ita dicentur,
Veniet in ſenatum Cato , non incluſae in rerum
natura atque mundo. Et tamen tam eſt inmuta
bile venturum , cum eſt verum , quam veniſſe :
nec ob eam cauſam fatum aut neceffitas extime
Ne illa quidem everſa vera Numantiam : ſed lio nulla edi

eft haec enuntiatio , Cepit Nu- tio , nulli fcripti, Gruter.
mantiam Scipio ] Quis non vi Vera fuerint inſtantia : fic
det ita effe legendum ? Vult futura , quorum conſequenti
enim oſtendere Cicero , Si hoc tempore vera erunt inſtantia )
verum eſt de praeterito , cepit . Si ſit in hiſce commoda ouvrožis
Numantiam Scipio ; verum fuif. nihil equidem mutatum velim. /
ſe de futuro , capiet Numan. Interea vero nihi fas ſit cum
tiam Scipio. Si hoc non fit ve Ven . 1471. ' reponere , vera fue
rum , ne illud quidem eſſe : rit , vel potius fuerat, inſtan
quod abſurdum dictu eſt. Lam- tia : fic futura , quorum confe.
binus . quenti (vel , ut Balliol. Subſe
Iuld . Nc illa quidem everſa quenti) tempore vera erit in ,
vera eft'] Edidit iſtud Turne- ftantia , ea vera dicemus. In .
bus , inde ſumpſit Lambinus , Stantia mihi videtur nomen
quamvis diſſimulet. aliis exula. ſubſtantivum , quod propinqui
bat everſa ; pro quo in Pal. ſec . tatem vel imminentiam denotat.
vera effct , in Pith , vera effe. Sic certe ufus eft Nigidius apud
Lambinus deinde legit , Cepit Agellium lib . ix, cap . 12. Dav .
--
:
310 DE FATO
Scenda eſt. Et enim erit confiteri neceffe, fi haec

enuntiatio , Veniet in Tuſculanum Hortenſius,
vera non eſt, ſequitur ut falfa ſit : quorum iſti
neutrum volunt ; quod fieri non poteſt. Nec nos
inpediet illa ignava ratio quae dicitur: appellatur
enim quidam a philofophis úgyos hoyos , cui ſi
pareamus, nihil omnino agamus in vita. Sic
enim interrogant: Si fatum tibi eft , ex hoc mor
bo convaleſcere ; ſive medicum adhibueris , five
non adhibueris , convaleſces. Item , Si fatum
Si haec enuntiatio , veniet in quod paulo propius ad receptám

Tuſculanum Hortenſius , vera ſeripturam mallem , ſequi tum,
non eſt , verum non effe in ut falſa ſit. Davies .
Tuſculanum venturum Horten 'Açgos Logos ) Huc in primis
Sium ; ſi verum non eſt, fequi- facit Origenes in Cellum lib . II .
tur ] Sic hunc locum , qui in pag . 73, 74. 'O dipyos xadovuevos
omnibus libris vulgatis erat la- λογος , σοφισμα ων , τοιουτος έστι ,
cer et mutilus , partim ope vo- λεγομενος επι υποθεσεως regos
terum Codicum , partim con νοσούντα, και ως σοφισμα απότρε
jectura redintegravi ac relarfi . πον αυτον χρησθαι τω ιατρω προς
Lambin . υγιειαν, και έχει γε ουτως ο λογος
Ibid. Verum non eft, fequi. Ei eiupaci ou ov« @TNVOCE Éx zys
tur ut falfum fit ] Haud aliter vorov, EQV te ciowyccyxs toy icmpor,
Aldus, Turnebus, Victorius , soy te din cioccaayse ov « otnom,
frmatque pal . fec. neque abeunt 'ALL, XOL! Ei EiropToe Oos un avan
alii noftri , quam quodii vera, i- στηναι εκ της νοσου, ούκ αναστηση,
tem falfa , atLambinus ingentem 'Hro. de eiuaproei oo av& otnyx &x
verborum molem iftis intermi- ons yooov , v cip.optou por peny aavaa
Scuit, proculdubio totum de ſuo, otNVO pomny apce ciosyers TOY
licet partem admittat. Gruter, iarpov. Ad eundem locum 'nter
Ibid. Vera non eſt , ſequitur que refpicit. Vide Lud. Eres
ut falfa fit ] Vulgo verum non follium Theatr , Rheto II , 6 .
eft , fequitur ut falfum fit . Idem .
Noſtri vero MSSti lectionem , Nihil omnino agamus in vita)
quam amplexi fumus , prae fe ' Sic Turneb . Victor, item Pith ,
ferunt . Infuper, quae, quaefo , et pal. fec. nam Aldus, nihil elt,
in hifce verbis ineſt conſtructio , qnod omnino agumus in vita .
erit confiteri neceflè, ſequitur ? Gruter .
Itaque Pet. Ranns legendum vi Sive non adhibueris ] Ulti
dit , fequi. Recte qnidem , niſi main vocem ex MS$ tis et Victor,
CAP. 12. 13 . 311
tibi eſt, ex hoc morbo non convaleſcere; five tu

medicum adhibueris , five non adhibueris, non
convaleſces : et alterutrum fatum eſt :" medicum
ergo adhibere nihil adtinet.
Recte genus hoc interrogationis ignavumi3
atque iners nominatum eſt , quod eadem ratione
omnis e vita tolletur actio . Licet etiam inmu
tare , ut fati nomen ne adjungas , et eandem ta
men ſententiam teneas , hoc modo : Si ex aeter
nitate verum hoc fuit, Ex iſto morbo convaleſces ;
five adhibueris medicum , ſive non adhibueris,
convaleſces. Itemque , Si ex aeternitate hoc fal
fum fuit , Ex iſto morbo non convaleſces ; five
adhibueris medicum , ſive non adhibueris , non
convaleſces. Deinde cetera. Haec ratio' a Chry
fippo reprehenditur. Quaedam enim ſunt, inquit,
in rebus fimplicia , quaedam copulata. Simplex
eſt , Morietur eo die Socrates. Huic , five quid
fecerit , ſive non fecerit , finitus eſt moriendi
dies. At ſi ita faturn ſit , Naſcetur Oedipus Laio ;
hic , et paulo poſt bis , addidi- adhibito vel non adhibito medi
mus ; praeſertim cum huie ad- co, nequaquam convalefcet-Hoc
ditamento faveant Graeci ſcrip- olim vidit Pet . Ramus, et diferte
toris verba . Davies. formant Urfin . Balliol. Reg. et
Cap : 13. Quod eadem ratione. Ven. 1471. Davies.
omnis è vita tolletur actio } Non convalefccs ] Abeſt non
Ariſtoteles in libro tepe éguero ab antiquo , ſententia etiam xe
meides: 'Note outé Bouleveo Sox & € 36 jiciente. Urfin .
ev , Oute Tipoquateverso . Urfin . Naſcetur Oedipus Laio ] Prae
Ut faci nomen ne adjungas ) monuerat Lajum Apollo , li li
Habent Pal. fec. ae Pith , item beros procrearit, fore ut as filio
interimeretlit . " ominu Jo
editi a Victorio . Valgs . non D
,
adjungas. Gruter . caſtam uxorem Exea
Ex ifto morbo non conva- Oedipum fufcepit, ab eoque in
lefees ) Deleta negante parti- ter fectus eft . Oraculum autem
eula , legendum , ex iſto morbo hoc fuit :
convaleſces : wilt enim Cicero , ; Maie Amudocreidin , noodwy yevog
ſi falſum fuit eum convalituruma όλβιον αιτει ·.
312 DE FATO ,
non poterit dici , five fuerit Laius cum muliere,

five non fuerit: copulata enim res eſt et confa
talis : fic enim appellat , quia ita fatum ſit , et
concubiturum cum uxore Laium , et ex ea Oedi.
pum procreaturum . Ut ſi effet dictum , Lucta
bitur Olympiis Milo : et referret aliquis , Ergo,
ſive habuerit adverſarium , ſive non habuerit,
luctabitur; erraret : eſt enim copulatum , Lucta
bitur , quia ſine adverſario nulla luctatio eſt.
Omnes igitur iſtius generis captiones eodem modo
refelluntur. Sive tu adhibueris medicum , five
non adhibueris , convaleſces; captioſum : tam
enim eſt fatale , medicum adhibere , quam con
valeſcere. Haec , ut dixi , confatalia ille appellat.
14 Carneades genus hoc totum non probat , et
nimis inconſiderate concludi hanc rationem pu
tabat: itaque premebat alio modo , nec ullam ad
hibebat calumniam . Cujus erat haec conclufio,
Si omnia antecedentibus caufis fiunt , omnia na
turali conligatione conſerte contexteque fiunt:
quod fi ita eſt , omnia neceſſitas efficit: id fi ve
Awow .Toe Biden únor Top E et Origenes in Cellum lib. II.

πρωμενον έστι pag. 73. Iplius reſponſa verba
Σον παιδος χειρεσσι λιπειν φαος Γιαppeditabant Scholiaftes inAri
etc. ſcophanis Ranas vſ. 1216. ac
Hoc eſt , auctores Argumentorum Grae
corum in Sophoclis Oedipum
Laie Labdacida , prolem petis ; Tyrannum , et in Euripidis Phoe
ac tibi prolem niſlas. Davies .
Largiar : at fatale tibi eſt, Sive babuerit, adverſarium ,
o'ccumbere morti , five non habuerit ] Pal. ſec.
Ejus, quem gignes, dextra utrobique, adhibuerit. Gruter.
Lambinus,
Cap. 14. Non probat] Ob
Cum uxore ] Verſus , quem ſequentis malim non probabat.
laudat Turnebus , eſt Euripidis Davies.
in Phoen , vſ. 19. Eum tamen Nimis inconſiderate ] Pal.
inſtar Oraculi citant etiam Ma ſec. minus confiderate , non
ximus Tyrius. Diſſ. XIX . S. s . inepte. Gruter.
CAP . 14. 313
rum eſt, nihil eſt in noſtra poteſtate : eſt autem

aliquid in noſtra poteſtate: at , fi omnia fato
fiunt, omnia cauſis antecedentibus funt : non
igitur fato funt , quaecumque fiunt. Haec ar
ctius adſtringi ratio non poteft. Nam fiquis velit
idem referre, atque ita dicere , Si omne Futurum
ex aeternitate verum eſt , ut ita certe eveniat
quemadmodum ſit futurum ; omnia neceffe eft
conligatione naturali conſerte contexteque fieri,
nihil dicat: multum enim differt , utrum cauſa
naturalis ex aeternitate futura vera efficiat , an
etiam fine aeternitate naturali , futura quae ſint,
ea vera effe poffint intellegi. Itaque dicebat Car
neades, ne Apollinem quidem futura poſle di
cere , niſi ea , quorum cauſas natura ita conti
neret,
ut ea fieri neceſſe eſſet. Quid enim fpe
ctans Deus ipſe diceret Marcellum eum , qui ter
conful fuit , in mari eſſe periturum ? Erat hoc
quidem verum ex aeternitate, fed cauſas id ' effi
*
cientes non habebat. Ita ne praeterita quidem

ea , quorum nulla ſigna , tamquam veſtigia , ex
tarent, Apollini nota effe cenfebat: quo minus
futura ? cauſis enim efficientibus quamque rem
At , ſi fato ] Vulgo ac fi neque adhaeſi Turnebiano, Hoc

fato. Perperam , contraque no arctius adſtringi ratione non
ſtrorum Codicum fidem . Dav . poteſt ; quod id reperiffem in
Haec arctius aftringi ratio pal , tert. ac quart, non nimium
non poteft] In quibusdam li- caſtis codicibus , utpote con
bris lic legitur : hoc arctius jecturis librariorum ſaepicule
aftringi ratione non poteft. violatis. Gruter.
Lambinus. Quo minus futura ] Reg. et
Ibid. Hoc arctius adftringi Cantab , habent quanto minus.
ratio non poteft ] Victorii edi. Haec fane magis eſt uſitata lo
tio ſic habet , neque ſecus Pal. quendi ratio ; l'ecta tamen , licet
ille ſec . cujus bonitatem cum ex- paulo rarior , eſt et altera. Vide
pertus fuerim etiam in aliis Tul. modo Livium lib . vi . cap. 15 .
Jij libris, delevi vulgatum haec, Davies .
314 DE FATO
cognitis, ipolle denique fciri quid futurum eſſet:

ergo nec de Oedipode potuiſſe Apollinem prae
dicere , nullis in rerum natura caulis praepoſitis
cur ab eo patrem interfici neceſſe effet, nec
quicquam ejusmodi.
15 Quocirca li Stoicis , qui omnia fato fieri di
cunt, conſentaneum eſt hujusmodi oracula , ce
teraque quae ad divinationem pertinent , com
probare; iis autem , qui, quae futura funt, ea
vera effe ex aeternitate dicunt, non idem dicen
dum eft ; wide , ne non eadem fit illorum cauſa,
et Stoicorum : hi enim urgentur anguſtius; illo
rum ratio foluta ac libera eſt. Quod fi conceda
tur, nihil poffe evenire , niſi cauſa antecedente;
quid proficiatur, fi ea cauſa non ex aeternis cau
id
lis apta dicatur ? Cauſa autem ea eſt , quae
efficit , cujus eſt cauſa ; ut volnus , mortis ; cru
ditas , morbi; ignis , ardoris . Itaque non fic
cauſa intellegi debet, ut, quod cuique antecedat ,
id ei cauſa fit, ſed quod cuique efficienter ante
cedat : nec , quod in campun delcenderim , id
fuiſſe caufae cur pila luderem : nec Hecubam ,
cauſam interitus füille Trojanis , quod Alexan
drum genuerit : nec Tyndareum Agamemnoni,
quod Clytaerneſtram : hoc enim 'modo viator
quoque bene veſtitus cauſa grallatori fuiſſe dice
illud
retur cur ab eo fpoliaretur. Ex hoc genere
eſt Ennis
\ Ergo nec dc Oedipode J. Co. Cap. 15. Apta dicatur ) Sic

actus fui iftud admittere', quod Elienſ. et Ven . 1471 . Vulger
exſtaret in Fabriciano , in pall, ducatur . Małe. Idem .
omnibus, in edit. Victoriana . Caufa graſſatori fuiffe dice.
publicati alii, Oedipo . Gruter . tur ] Sic Pal. fec. editio Victo
Quicquam ejusmodi ] Volgo rii , dieitur : vulgg. diceretur.
hujusmodi, coutra quam volunt Gruter.
noftri Codicis. Davies. Ibid . Fuiffe diceretpr } MSS
CAP . 15. 16 . 315
Utinam ne in nemore Pelio ſecuribus

Caefa cecidiſſet abiegna ad terram trabes !
Licuit.vel altius , Utinam ne in Pelio nața ulla

umquam eſſet arbor ! etiam ſupra , Utinam ne
eflet mons Pelius! ſimiliterque ſuperiora repe
tentem regredi infinite licet.
Neve inde navis inchoandae exordium
Coepiſſet
Quorſum haec praeterita ? Quia ſequitur illud ,

Nam nunquam hera errans mea , domo ef
ferret pedem ,
Medea , animo aegro , amore faevo faucia,
non ut eae res cauſam adferrent amoris.
Intereſſe autem aiunt , utrum ejusmodi quid 16

fit , fine quo aliquid effici non poffit , an ejus
modi , quo aliquid effici neceſſe lit. Nulla igitur
tos Elienſ, et Balliol, fequimur. mus ad lib. III. N. D. cap . 30 .

Vulgo dicetur. A reliquis Codd . Davies.
Jonge abit Ven , 1471. quae dat, Non aut cae res cauſam affer. '
cauſa foret , cur a graffatore rent amoris ] Videntur ante
Spoliarețur. Davies , haec quaedam defiderari. Lam
Inde navis inchoandae exor. BIN . Ibid . Nihil deſiderari
dium ] Pall , tres , Fabr , in mihi videtur. Scilicet ut cau- i
choandi, quod probabat Guliel- Sam adferrent amoris , idem
ikius ; atque ſi navis poneret
retur valet ac quod caufam adferrent
accufandi calu ágxousm . ſupra amoris. Vide 7. H. Boeclerum
etiam erat in Fabr , et Pith . ac ad Turfellinum de Part. pag. 447.
cidiffent abiegnae etc, adeo ut et Joan . Vorfrium de Latin .
videatur revocandum , accidif ., falſo ſuſpect. cap . XXIV. pagk
ſet. Gruter . 193. feqq. Davies .
Caefa cecidiffet] Noftri MSSti Cap . 16 . An ejusmodi quo
caeſae accidiffent. Debebant aliquid ] Publicati palfim , ejus
caefa accidiffe , quod etiam modi , cum quo , fed praepofi
Grutero revocandum videbatur : tio non erat in pal. ſec . aut
licet alioqui bene fe habeat re Victorianis . Gruter .
cepta lectia Vide quae dixis
: 316 DE FATO
1
earum eſt cauſa , quoniam nulla eam rem ſua vi
efficit , cujus dicitur cauſa : nec id , fine quo
quidpiam non fit , cauſa eſt; ſed id , quod cum
acceſſit , id , cujus cauſa eſt , efficit neceſſario.
Nondum enim ulcerato ferpentis morſu Philocte
ta , quae cauſa in rerum natura continebatur,
fore , ut is in inſula Lemno linqueretur ? poſt
autem cauſa fuit propior et cum exitu junctior.
Ratio igitur 'eventus aperit cauſam : ſed ex aeter
nitate vera fuit haec enuntiatio, Relinquetur in
inſula Philoctetes , nec hoc ex vero in falſum
poterat convertere : neceſſe eſt enim in rebus
contrariis duabus (contraria autem hoc loco ea
dico , quorum alterum ait quid, alterum negat)
ex his igitur neceſſe eſt, invito Epicuro , alterum
verum elfe , alterum falſum : ut , Sauciabitur Phi
locteta , omnibus ante ſaeculis verum fuit;' Non
ſauciabitur, fallum . Nili forte volumus Epicu
reorum opinionem ſequi, qui tales enuntiationes
nec veras nec fallas elle dicunt: aut , cum id pu
det , illud tamen dicunt quod eft inpudentius ,
veras eſſe ex contrariis disjunctiones ; fed quae
in his enuntiata effent , eorum neutrum effe ,ve
rum. O admirabilem licentiam et miſerabilem
Quia nulla eam rem ſua vi et Pith , neque admiſit Victorius,

etc.] Haud aliter tres Pall. et Gruter.
Fabricianus . nam ict et Tur In falſum poterat conver.
neb.earum rerum fua vi. vulgg. tere ] Vulgo converti. Nos
nullam rem etc. Idem. autem a MSto ſtamus Elienſ.
Efficit neceffario ] Legen- Vide quae notavimus ad cap.IX.
dum efficitur , quemadmodum Davies .,
Elienſ. Reg. et Cantab. diſerte Sauciabitur Philocteta ] Editi
repraeſentant. Davies. alii , Philoctetes. verum eſt in
Relinquitur in inſula Philoct.] Pall. in Pith . et Victorianis al
Aliae editiones , inſula Lemno. terum. Gruter.
ſed id vocis abeſt et pall. tribus
CAP. 16. 17 . 317 )
inſcientiam diſſerendi! Si enim aliquid in elo

quendo nec verum nec falſum eſt , certe id ve
rum non eſt : quod autem verum non eft , qui
poteſt non falſum elle ? aut quod falſum non eſt,
quî poteſt non verum effe ? Tenebitur ergo id ,
quod a Chryſippo defenditur , Omnem enuntia
tionem autveram aut fallam eſſe : ratio ipfa coget,
et ex aeternitate quaedam effe vera , et ea non
elle nexa caufis aeternis , et a fati neceffitate
elle libera.
Ac mihi quidem videtur, cum duae ſenten - 17
tiae fuiffent veterum philoſophorum , una eorum
qui cenſerent omnia ita fato fieri, ut id fatum
vim neceffitatis adferret; in qua fententia Demo
critus, Heraclitus, Empedocles, Ariſtoteles fuit :
altera eorum , quibus viderentur ſine ullo fato
elle animorum motus voluntarii ; Chryfippus,
tamquam arbiter honorarius , medium ferire vo
Inſcientiam differendi] Ha- conſtat. Vide Plutarchum de

bui a Pal. Sec. Fabricianoque. Plac . Philoſ. lib . I. capp . 25 ,
vulgata , inſcitiam . Iden . 26 , 27. Quin et Ariſtotelem
In eloquendo ] Sic Victorius in ons eiuoquevns ávacyun Tapa
noſtrique MSSti ; non loquendo, SedwxEvo TVU TWY Meta Esdnung
prout eſt in vulgatis . Davies. ŠTITPOTTELOCV tradit Theodoretus
Tenebitur id ] Fabrie . tene- Therap . vi . pag. 86. Attamen
bitur ergo id , non otioſe. niſi YzEcto Apototehns ou TOVTOG
malimus igitur , quod erat in xo9' sipaquery " stap« yiveo ,
Pith . nam Pall. nihil abibant a hace ti xo. ĈA TOUS GUIDWtrols
vulgatis. Gruter. είναι , ων υπαρχειν μεν το έκου
Ibid . Tenebitur ergo id ] σιόν , ut docet auctor vitae Ho
Media vox eſt a Codicibus Fa- mericae , inter Opuſcula Ga.
brie. Reg. et Cantab . eam enim leana , pag, 336. Davies .
praetermittunt vulgati. Davies. Medium ferire voluiſſe ) Sic
Çap : 17. Democritus, Hera- reſtituit hunc locum Pet. Victo
clitus,, Empedocles , Ariſtote. rius, cum antea legeretur , me
les ] De Democrito quidem , dium se ferre voluiffe. Eſt
Heraclito et Empedocle res autem medium ferire , mediam
318 DE FATO
luiſſe: ſed adplicat ſe ad eos potius, qui neceffi

tate motus animos liberatos volunt. Dum autem
verbis utitur fuis ; delabitur in eas difficultates,
ut neceſſitatem fati confirmet invitus . Atque
hoc , li placet , quale ſit videamus in adſenſioni
bus , quas prima oratione tractavi : eas enim ve
teres illi , quibus omnia fato fieri videbantur, vi
effici et neceſſitate dicebant: qui autem ab his
diſſentiebant , fato adſenſiones liberabant, nega
bantque, fato adſenſionibus adhibito , neceſſita
tem ab his poſſe removeri : iique ita differebant,
Si omnia fato fiunt, omnia funt cauſa antece
dente ; et, ſi adpetitus, illa etiam quae adpetitum
ſequuntur : ergo etiam adſenſiones: at , li cauſa
adpetitus non eſt ſita in nobis , ne ipſe quidem
adpetitus eſt in noſtra poteltate: quod fi ita elt,
ne illa quidem, quae adpetitu efficiuntur , ſunt
fita in nobis : non funt igitur neque adſenſiones
neque actiones in noſtra poteſtate : ex quo eth
citur, ut nec laudationes juſtae fint , nec vitu
perationes, nec honores , nec fupplicia. Quod
cum vitiofum ſit; probabiliter concludi putant,
non omnia fato fieri, quaecumque fiant.
qirandam ſequi ſententiam . Lege cenſuerunt. Sed ea συνταξις

Victorium lib . I. Var. Lect. abſurdum nulloque modo ve
cap. 18. Lambin .. rum parit ſenſum. Omnino
Ibid. ' Medium ferire voluif- legendum , motus animi, prout
re ] Eſt a Victorio , qui con. vidit etiam Mer. Caſaubonus ad
fulatur lib. I. Var. Lect. cap. 18. Antonini „lib . III. $. 4. vel ani
pal. ſec.medium ferre voluiffe: morum ; quemadmodum paulo
tert. quart, medium ferre voluit ante motus animorum volunte
ſe. Vulgata , medium ſe ferre rios dixit. Vide ſis et c, xx, Dav ,
voluiſſe. Gruter. Omnia fato fieri, quaecunque
Neceffitate motus animos li- fiant ] Gulielmius auctoritate
keratos ] Haec non tentarunt codicis Pithoeani delebat, quae
viri docti, quod vocem motus" cunque fiant, cui aberat, habens
in gignendi caſu pofitam efle - tamen pall. Gruter.
CAP . 18 319
Chryfippuis autem cum et neceſſitatem in- 18

probaret, et nihil vellet ſine praepolïtis 'cauſis
evenire ; ' caufarum genera diſtinguit, ut et ne
cellitatem effugiat, et retineat fatum . Caufarum
enim , inquit, aliae funt perfectae et principales,
aliae adjuvantes et proxiinae. Quamobrem cum
dicimus, omnia fato fieri caufis antecedentibus ;
non hoc intellegi volumus , cauſis perfectis et
3
principalibus , fed cauſis adjuvantibus, antece
dentibus , et proximis. Itaque illi rationi, quam
paulo ante concluſi , fic occurrit , Si omnia fato
fiant, ſequi illud quidem , ut omnia cauſis fiant
antepolitis; verum non principalibus cauſis et
perfectis, fed adjuvantibus et proximis: quae fi
ipfae non ſint in noſtra poteſtate , non ſequitur,
ut ne adpelitus quidem fit in noſtra poteſtate: at
hoc ſequeretur, fi omnia perfectis et principali
bus caufis fieri diceremus , ut , cum hae caufae
non ellent in noſtra poteſtate, ne ille quidem
ellet in noſtra poteſtate. Quamobrem qui ita fa
tum introducunt, ut necellitatem adjungant , in
eos valebit illa concluſio : qui autem caulas ante
cedentes non dicent perfectas neque principales,
in eos nihil valebit. Quod enim dicantur adfen
fiones fieri cauſis antepoſitis; id quale ſit , facile
a le explicari putant : nam quamquam adſenſio
non pollit fieri niſi commota viſo ; tamen , cum
id vilum proximam caufam habeat, non princi
palem , hanc habet rationem (ut Chryfippus volt)
quam dudum diximus, non ut illa qnidem fieri
pollit nulla vi extrinfecus excitata , (neceſſe eſt
Cap . 18. Caufis adjuvanti. deleta voceantecedentibus, quae,

bus , antecedentibus, et proxi- fi non prorſus eſt importuna ,
mis ] Reſcribendum puto, call certe parum videtur neceffaria,
is adjuvantibus et proximis, Davies ,
320 DE FATO
enim adfenfionem viſo commoveri) fed revertitur

ad cylindrum et ad turbinem ſuum , quae moveri
incipere , niſi pulſa , non poſſunt. Id autem cum
accidit, fuapte natura, quod ſupereſt , et cylin
drum volyi , et verfari turbinem putat.
19 Ut igitur , inquit , qui protruſit cylindrum,
dedit ei principium motionis, volubilitatem au
tem non dedit : lic vifum objectum inprimet illud
quidem et quaſi ſignabit in animo fuam fpeciem ,
fed adſenſio noſtra erit in poteſtate : eaque,
quemadmodum in cylindro dictum eſt, extrin
ſecus pulla , quod reliquum eſt , ſuapte vi et na
tura movebitur. Quod fi aliqua res efficeretur
ſine cauſa antecedente; fallum elſet, omnia fato
fieri: ſin omnibus, quaecumque fiunt, veri ſimile
eſt cauſam antecedere; quid adferri poteſt , cur
non omnia fato fieri fatendum fit ? modo intelle
gatur , quae ſit cauſarum diſtinctio ac diffimilitu
do . Haec cum ita ſint a Chryfippo explicata , fi
illi, qui negant adſenſiones fato fieri , fateantur
tamen eas line viſo antecedente fieri; alia ratio
Verfari turbinem putat] Sic eam caufum ad affentiendum ,

edidere Victorius et Turnebus ; cum juſſerim deleri neque.
fic legi voluit Lambinus ; ſic Lambin .
habent Elienſ. Balliol. Reg. et "Ibid . Non fine viſo antece
Cantab. Vulgo putant. Male : dente ) Lambinus contra omnes
nam de ſolo loquitur Chryſip- editos MSStosque noſtros delet
po. Vide ſis Agellium N. A. non . Gruter.
lib. vi , cap . 2. Davies . Ibid. Eas fine viſo antece .
Cap . 19 . Fateantur tamen dente fieri ] Vulgo , immilla
cas fine viſo ] Sic prorſus le- particula negante , dant , eos
gendum cenſeo , eas fine viſo non fine viſo antecedente fieri;
antecedente, deleta, quae eſt in et ab ea quidem lectione ſtant
libris vulgatis, negationis par- noſtri Codices . Hoc tamen non
ticula . Paulo poſt autem ope- impedivit, quo minus iſtam
7
rarii - iſti contra praeſeriptum negationem , cum Lambino ,

meum olim excuderunt , neque deleverimus , fiquidem mens
CAP . 19. 320
eft: fed fi concedunt anteire viſa , nec tamen fato

fieri adſenſiones , quod proxima illa et continens
cauſa non moveat adfenſionem ; vide , ne idem
dicant : neque enim Chrylippus concedens ad
ſenſionis proximam et continentem cauſam eſſe
in viſo politam , eam caulam ad adlentiendum
neceſſariam elle concedet, ut, fi omnia fato fiant,
omnia fiant cauſis antecedentibus et neceffariis :
itemque illi , qui ab hoc diſſentiunt , confitentes
non heri adfenfiones ſine praecurſione viſorum ,
dicent, ſi omnia fato fierent ejusmodi , ut nihil
fieret, nifi praegrellione caufae , confitendum
elle fato fieri omnia : ex quo facile intellectu eſt,
quoniam utrique , patefacta atque explicata ſen
tentia fua , ad eundem exitum veniant, verbis
eos , non re dillidere. Omninoque cum haec lit
diſtinctio , ut quibusdam in rebus vere dici poflit ,
cum hae cauſae antegreſſae ſint, non elle in no
ſtra poteſtate , quin illa eveniant, quorum cau
auctoris id ' omnino flagitat. caufam et ita MsSti. At ſen

Alioquin enim haec fententia fus, qui libris omnibus potior
ab eorum opinione non erit eſt, eam vocem non admittit ;
diverſa , qui concedunt anteire quapropter illam, praeeuntibus
viſa , nec tamen fato fieri af- Turnebo et Lambino , delevis
fenfiones ; , adeoque deliravit mus. Davies.
Tullius , et ratiocinandi fuit Itemque illi, qui ab hoc dif
imperitus : quod de viro om- fentiunt ] Legendum arbitror ,
nium ſeculorum maximo nefas neque illi , qui ab hoc diſſena'
eſt vel fufpicari. Davits. tiunt. Lambin.
Neque eam caufam ad aſſen . Si omnia fato fierent ejus.
tiendum ) Idem [ Lambinus ] modi ) Legendum videtur , ſi
invitus fere libris culis., incu- omnia ita fierent etc, ve! f
ſisque omittit priorem vocem omnia pacto fierent ejusmodi ;
reque ; fecutus editionem Tur- vel fi oinnia ita fato fierent,
nebi . Gruter, ut etci,verum tamen nihil aulim
Ibid. Eam caufam ad adſen . mutare. Idem.
iendum ] Vulgo, neque earn
21
322 DE FATO
ſae fuerint: quibusdam autem in rebus, caulis

1
antegreffis, in noſtra tamen effe poteſtate, ut

aliud aliter eveniat ; hanc diſtinctionem utrique
adprobant: ſed alteri cenſent, quibus in rebus
cum cauſae anteceſſerint , ita ut non ſit in noſtra
poteſtate , ut aliter illa eveniant , illas fato fieri:
qnae autem in noſtra poteſtate fint, ab his fatum
abelle ***
20 Hoc modo hanc caufam diſceptari oportet,

non ab atomis errantibus et de via declinantibus
petere praeſidium . 'Declinat , inquit , atomus.
Primum cur ? aliam enim quandam vim motus
habebunt a Democrito inpullionis, quam plagam
ille appellat; ' a te , Epicure , gravitatis et pon
deris . Quae ergo nova cauſa in natura eſt ,
Ita ut non fit or noſtra pote. Codicis Librarius : et manifeſta

ſtate ] Duas priores voculas ſane eſt lacuna , cujus nos alte
omittunt Elienſ, et Victor. Lo- riſcis indicium fecimus. Das
cum igitur ſic lege : quibus in vies,
rebus , cum cauſae anteceſſe Ibid . Ab his fatum abeffe]
rint, non fit in noſtra poteſta Lambinus poſt haec aſteriſcum
te , ut aliter illae eveniant , il- poſuit , tanquam aliquid necel
las fato fieri. Res eſt clara. Sario abeſlet. Carrioque librol,
Lambinus vero reſcribendum emendationum cap. 13. heic
conjecit , quibus in rebus cau- quoddam fragmentum reponere .
fæe anteceſſerint, ita ut non conatur , ſed avi non fauſta,
fit in noſtra poteſtate. Sed ipſe videatur. Gruter.
melior eſt noſtra ratio , quae Cap. 20. Aliam quandam vim
MSStis Codicibus nititur. Da- etc. ] Vulgati , aliam enim
vics. quandam . ſed praeter pal, ſec.
| Ab his fatum abeffe ) Quis Fabr . et editos a Victorio .
von videt hic deelle alterum Idem.
membrum , nempe tale quid Aliam enim ] Sic MS. Eli
dam ; alteri , five hae ſive illae enſis et editio Turnebiana : nam
cauſae antecefferint, a rebus vulgo vocem ultimam neſciunt.
fatum abeffe. LAMBIN . Ibid. Davies.
Deelle aliquid - notavit Regii
CAP . 20. 323
quae declinet atomum ? aut num fortiuntur inter

ſe, quae declinet , quae non ? aut cur minimo de
clinent intervallo, majore non ? aut cur declinent
uno minimo , non declinent duobus aut tribus ?
Optare hoc quidem eſt, non diſputare. Nam
neque extrinſecus inpullam atomum loco moveri ,
et declinare dicis ; neque in illo inani , per quod
feratur atomus , quicquam fuiſſe cauſae, cur ea
non e regione ferretur; nec in ipſa atomo muta
tionis aliquid factum eſt , quamobrem naturalem
fui ponderis motum non teneret. Ita cum adtu
liffet nullam cauſam quae iſtam declinationem

efficeret, tamen aliquid ſibi dicere videtur , cum
id dicat , quod omnium mentes adſpernentur ac
reſpuant. Nec vero quisquam magis confirmare .
mihi videtur non modo fatum , verum etiam ne
celfitatem et vim omnium rerum , luftuliffeque
motus animi voluntarios, quam hic , qui aliter
obliſtere fato fatetur ſe non potuiffe , nifi ad has
commenticias declinationes confugiſſet: nam ut
Quae declinet Atomum ] Aut pag. 21 . ο συνταρασσων το

legendum qu'a declinet Atomus, κυτος της θαλασσης , και ' HΧΩΝ
ant declinet idem fonat ac de τα κυματα αυτης: Tertullianus
clinare faciat. Ea certe poteſtas Apol. cap. xxi . ' Elementa ipſa
verbis non raro tribuitur. Viro ' FAMULARET , compefcens pro
gilius Aen. vii , 11 . cellas et freta ingrediens. Plu
ra congeſſimus ad Tuſc. lib . III.
Dives inacceſſos' ubi Solis
cap. 31. Idem .
filia lucos
Factum eſt ] Scribo factum
Aſſiduo reſonat cantu .
effe ; pendet enim a verbo di
Ubi Servius , refonat, inquit, , cis , quod anteceffit. Davies.
reſonare facit. Apollonius Rho Ad / pernentur , et reſpuant]
dius Argon . I , 477. Nimirum ut fine cauſa fiat ali
quid , quod nec Epicuro nec
- Ζωρον μεθυ θαρσαλεον κηρ
cuiquam Phyfico placet , quem
ΟΙΔΑΝΕΙ έν στηθεσσι.,
admodum loquitur noſter ſupra
3
Theophilus Antiochenus lib. I. cap. 9. Idem .

21
3214 DE FATO CAP . 20.
effent atomi, quas quidem eſſe mihi probari nullo

modo poteſt, tamen declinationes iltae numquam
explicarentur: nam ſi atomis , ut gravitate fe
rantur, tributum eſt necelfitate naturae , quod
omne pondus , nulla re inpediente , moveatur
et feratur neceſſe eſt; illud quoque neceſſe eſt,
declinare quibusdam atomis, vel, li volunt,
omnibus naturaliter ***
Omnibus naturaliter *** ] In Agellius N. A. lib.vi. cap.2. et

fine , non minus ac in reliquis Macrobius Saturn . lib. II . c.12.
partibus, mancus et mutilus eſt Nec aliunde , niſi fallor, hauſia
bicce liber. Ex eo tamen frag- ſunt ea quae Servius habet ad
menta quaedam tenuia ſervarunt Virgilii Aen. III , 376. Idem .
HADRIANI TURNEBI
COMMENTARIUS
CICERONIS
LIBRUM
7
DE
F
A TO.
-
327
HADRIANI TURNEBI
COMMENTARIUS IN CICERONIS
LIBRUM
: DE F A T 0.
CAP . I. UIA PERTINET ] Perſcriptis jam tribus'a Cice.

Q rone de natura Deorum libris , abſolutaque de Di
vinatione duobus libris diſputatione, nunc quaeſtionem de Fato
adjungit, ut totus ille philoſophiae locis pertractatusfit. Per
tinet autem , ut ait, ad partem illam philofophiae quae hominum
mores ſtudiaque conformat. Erant autem duae apud Philoſophos
affines et propinquae ſcholae , de quibus magnis contentionibus
altercabantur: una nege sinaquevns, id eſt de Fato , quae ad mo
res pertinebat: altera περι . duvatwy, id eſt de eo quod heri poteſt,
aut non poteſt, quae ad dialecticam fpectabat. Utraque quaeſtio
eum ad ſcribendum impulit. Eſt autem haec continuatio fine
principio , ut totus liber lacerus et mutilus et lacinioſus paſſim
eſt. Neque enim mihi perſuadere,poſlim , quia primordium
libri apud Ciceronem effe. Suſpicionem auget, quod in libris
ſcriptis fic reperi : Quia pertinet ad mores , quos gos illi vo
cant: ut aliquid anteceffiffe veriſimile ſit Nam ad abfolutionem
ſententiae aliquid deeſt: verbi gratia : De fato nobis fcriben
dum eſt , quia pertinet ad mores. Reperi apud Macrobium
[ Saturn . lib . II . cap. 12. ) locum quendam feſtivum ex hoc de
Fato libro , quem fubſeribere viſum eſt. Nam cum effet apud
ſe ad lacum Avernum Scipio , unaque Pontius, allatus eſt forte
Scipioni acipenſer , qui admodum raro capitur , fed eft piſcis,
ut ferunt, in primis nobilis. Cum autem Scipio unum et alte
rum ex iis , qui eum ſalutatum venerant, invitaffet, pluresque
etiam invitaturus videretur , in aurem . Pontius , Scipio , inquit,
vide quid agas: acipenſer iſte paucorum hominum eft. Pertinet
autem haec quaeſtio ad mores,quia , ſi fatum eft, cum in noſtra
poteſtate nihil relinquatur , nullus vel landi, vel vituperationi'
locus erit : neque nobis ulla libera fuſceptio , aut voluntarium
officium ſupererit , nulla praeceptio proderit.
Moralem] . Nomen iſtud , ut novum et inſolens , reformidat :
tum enim primum novabatur.
Explicanda ] Libri fcripti habent pendente fententia , Ex
plicandaque.
Vis ratioque enunciationim ] Qua de re parum inter Chry
lippum et,Diodorum conveniebat, quemadmodum Cicero feribit
in Eniſtola quadam ad Varronem [ lib. IX . Fam . Epiſt. IV . ]
Περι δυνατων me feito κατα Διοδωρον κρινειν : φuapropter Ji eitru
rus es, ſcito neceffe effe te venire: jin autem non es, twv aduvam
328 HADR. TURNEBI - COMMENT,
qwv eſt te venire . Nunc vide , utra te agious magis delectei,

XpuoitsTE1O ne , an haec quam noſter Diodorus non concoquebat.
"Sed de his etiam rebus, ociofi cum erimus , loquemur. Hoc
etiam xoçta Xpusirinov duvator eft. Locus autem intelligendus eft
de iis enunciationibus , qnae de futuro aliquid , cujus neceſſarius
eventus eſſe non videtur, pronunciant, ut Sedebis , non ſedebis:
et in proximo exemplo , De iis rebus loquemur :' ut , fi quis lo
cum propius perſpiciat, is ſtatim nihil a Cicerone commillum
intelligat. De iis autem pronunciatis ſic judicabat Diodorus , ut
id folum feri poſle diceret , quod aut effetverum , aut futurum
effet verum , ut , quicquid futurum eſſet, id fieri neceſſe effet:
quicquid futurum non eſſet , id fieri 17ón pollet: Chryſippus
autem ab eo diſſentiens , quae non eſſent futura , poſle tamen
fieri dicebat.
'AZIWOTÓ ] Vocabulum Stoicuni. Stoicorum enim dialectica
Ciceronis aetate florebat. Ariſtoteles to avow appellat.
Quam vim habeant ) Utrumne quod futurum dicunt fit neceſ.
Sarium , ut vult Diodorus : an fieri poſſit ut non eveniat, ut
cenfet Chryfippus.
Totaque eſt Lorian ] id eſt , ' tota iſtius THERE δυνατων qnaeftionis
explicatio dialectica quaedam eſt. Locus etiam iſte- ab Ariſtotele
in libro de Interpretatione tractatur. Idcirco autem iſtam TEO!
Suvo.twy controverſiam adhibet';, quia ad fati confirmationem
fumptum Stoicorum erat , Omnem enunciationem veram vel fala
Sam eſſe : quod in futuro non ita enucleate dilucideque cernitur,
Quod autem ] Diſputatio ifta Academica eſt contra propoli
tum , inſtituto Arceſilae , ut in Tuſculanis diſputationibus. Aca
demici autem certamen cum Stoicis potiſſimum ſuſceperant,
quorum illa tempeſtate philoſophia percrebruerat. Hoc libro
Cicera contra eos diſſerit, et firmnamenta , quibus fatum elle
probant, evertit. Nec vero ejus in eam partem aceipienda argu
mentatio eſt, quali fatum non effe affirmet, (quod quidem longe
ab Academicorum dubitatione abeft) verum ex iis , quae Stoici
adferunt, ad liquidum non probari. Quod fi quis iſti ſermoni
interfuiſſet Stoicae rationis peritus et aemulus , diſputationem
inſtituiffet, ' vt fecit in libris de natura deorum , et de Divina
rione : in quibus perpetua in utranque partem explicatur oratio.
Hirtius autem , qui quaeſtionem ad qnam audiret poſuerat, inlti
tutionis alioqui Stoicae non admodum fortaſſe gnarus , ant certo
non aemulus, ex fatali calamitate , ut opinor , reipub, Romanae
in eum ſermonem devenerat, ut diceret fato' geri et evenire pro
pemodum omnia fibi videri , et de fato quid Cicero fentiret,
audire fe velle . Contra quam fententiam Cicero difputat.
De natura Deorum ] Id merito excuſat : quia, cum ' haec de
Fato difputatio ad eundem locurn philoſophiae pertineat , aliter
tractari non debuit.
Quod cuique maxime ] Nam fimilitudinem veri et probabili
tatem fequebantur Academici, qui certo quicquam fciri prorſus
negabant.
in Puteolano] Id eft fando , quem'in agro Puteolano habebam. ut in
Haec igitur diſputatio in Puteolano Ciceronis habita eſt,
Varronis Cumano Academicae diſputationes diſceptatae. Alias
etiam villas, Formianam , Pompeianam , Tuſculanam poffidebat.
1
DE FATO I , 2. ; 329
Hirtius ) Conſul deſignatus cum Panſa . Ejus literatura e ,

non c poſtulat , cum ab hirto deducatur. Proinde a Dione et
Xiphilino 'Iprio vocatur,
lis ſtudiis ) Ne ineptum eſſe videatur cum eo habitum eſſe de
philoſophia fermonem , qui ab ea abhorreret et alienus eſſet.
Idque et faepe alias ] Scilicet fecimus : quod loquendi genus
non raro ſolet in particula , Idque, uſurpari.
Interventoribus ] Qui interveniunt nobis aliquid agentibus
interventores vocantur; qui domum noſtram frequenter adve
niunt , adventores . Hinc meretricula apud Plantum : Ne quis,
inquit , adventor gravior abeat , qurmi adveniat,
Quafi legitima ] Uſitata nobis velut
to . Nam propter tranſlationem , Quaſilegis cujusdam praeſcrip.
,, addidit.
Cap . II . ' Quibus acceptis ] Auditis.
Exercitationes ] Quotidianis enim paene commentationibus
declamandi ſe exercebat, et ad praeturam Graece ſemper decla
marat. Latine vero ſenior quoque, et quidem , Hirtio et Panſa
Coſs. Declamandi aſſiduitatem declarat Tusc. lib . I. [ C. 4. ] Ut
cnim antea declamitavam cauſas, quod nemo me diutius fecit,
fic haec mihi nunc ſenilis eft declamatio.
Aliquid audire ) Aliquam tuam ſcholam et diſputationem de
philofophia. Auditor Hirtios erit, non diſputator .
Vel audire ] Ut lubet , vel me dicentem audies , vel ipſe de
clamabis : nam apud eum Hirtius et Panſa declamitabant, quos
grandes praetextatos appellare folebat. . Hirtium et Dolabellam
diſcipulos ſuos in epiſtola quadam ad Papirium Paetum vocat.
[ 1X. Fam . 16. ] Hirtium ego et Dolabellam dicendi difcipulos
habeo , coenandi magiſtros. Puto' enim te audiville, fi forte
ad vos omnia perferuntur, illos apud me declamitare , me apud
cos coenitare
Genere philoſophiae] Cum Academia nova, quae contra id,
quod ſe quisque ſentire dicat, diſputaret ; lib . III . de Orat. [c. 19.] !
tradit oratoi conjunctiſſimam eſſe philoſophiam Academiam et
Ariſtoteleam , reliquas ei non neceſſarias : fed, fi eximiam fpeciem
facultatis adamet, aut Carneadeam aut Ariſtoteleam vim elle com
prebendendam .
Subtilitatem ] Subtiliter et acute ab Academia nova diſſerere
diſcit, cajas,mira folertia et ſubtilitas erat in excogitandis ratio .
nibus et argumentis contra cujusque ſententiair ,
Poffeffio ] Quoniana Academici et oratores ſumus,
Utro frui ) Conditio tibi ſit optare vel declamantem , vel de
philoſophia diſputautem audire.
Gratiffimum Mihi facis , vel mihi eit.
Rhetorica ] In neutro genere , ut dialectica , mathematica ,
phyfica dicere faepenumero folet.
Contra propofitum ] Nam eum certi nihil eſſe dicerent Aca
demici , quod ant ſenſibus , aut animo percipi poſſet , aſperna
renturque omne, animi et ſenſuum judicium , reliquum erat ut
contra aliorum ſententias diſputarent. Ita ſublata perceptione,
contra propoſitum jam inde ab Arceſila diſputare coeperant.
Tufculanae ) Diſputationes potius quam quaeſtiones inferibi
debent, ut ex hoc loco perſpici poteſt, vel Tuſculanae potius
fimplieiter, ut a Nonia ſemper citantur.
330 HADR. TURNEBI COMMENT.
Ad quod audiam ] Sic Tuſcul. I, [23.] Ex quo efficitur aeter

nitas, nifi quid habes ad haec .
Romanus hominum ) Nam Graecorum philoſophorum iſtae
diſputationes erant , non hominum Romanorum , qui non tanto
pere in philoſophia verſati erant.
Proinde ordire ] Plurima hic deeſſe nemo non videt. Abeſt
enim propofitio Hirtii , multaque Stoicorum firmamenta fatum
probantia : quae tamen , quia hodieque apud Plutarchum extant,
plurimuinque Ciceroni ſic trunco ac mutilo lucis afferre poſſunt,
a me ſubſcribeutur. In adverſario genere , inquit , prima ac
praecipun captio videtur effe, Nihil absque cauſa fieri,ſed omnia
fieri antecedentibus cauſis: altera, Mundum'adminiſtrari natura,
ipſum fibi conſentientem et conſpirantem : tertia , teſtimonium
quoddam potius videtur effe. Advocatur enim primum divinatio ,
quae cum hominum opinione floret, tum in deo opt. max. re vera
viget Deinde in iis quae eveniunt, ſapientum hominum appro
batio , omnia recte ordineque fieri praedicantium . Poſtremo
pervagatum illud , Pronunciatum omne verum vel falfum eſſe.
Iſta enim capita diſputationis Stoicae erant , quae , ut captioſa
Plutarchus cenſet, ita a Cicero'ne hic refutantur .
CAP. III. Conſideramus Hirti ] Veteres libri , Conſtamuſiei,
ex quo illud , Conſideramus Hirti , factum eſt, nec propter tan
tam loci labem emendatio ex facili fuerit. Hic autem Cicero
refutat Stoicorum argumentum , quod ex continuatione conjun
ctioneque naturae, quam ovutide Seley vocant, ad fatum probandum
'adferebant : Sic enim ratiocinabantur, Partes omnes mundi natu
rali cognatione teneri inter fe confpirantes et copulatas : proinde
ſeriem eſſe cauſarum perpetuam , vi ſefe quoquoverſum diffun
dente et propagante quadam contagione, et parte parti refpon
dente . Cicero lib. II. de Divin . [ c, 15.) Quia ex conjunctione
naturae, et quaſi concentu atque conſenſu , quam ovpTicTelev Graeci
appellant , convenire poteſt fiſſum jecoris cum lucello meo .
Antipatro ] Plinius [ lib . VII. cap . 51. ] Antipater, inquit ,
Sidonius poeta omnibus annis uno die tantum natali corripieba.
tur febre, et eo confumptus eſt fatis longa ſenecta. Idem fcri
]
bitur a Valcrio [ lib. I. cap. Vill , 16. extern .

In Brumali dio ] Id eſt bruma. Plinius lib . II. (cap :41.], Flo:
ret ipfo hrumali die Suſpenſa in teltis arentis herba pulegii.
Cicero de dirin . lib . II. ( cap. 14.] Pulegium aridum foreſcere
ipfo brumali die, quod ad contagionem refert. Exemplum autem
quoddam a Poſidonio fuerat inductum , in quo valuiſſe dicebat
vim fyderis brumalis, eventu'in illis hominibus teſtatam , quod ,
verbi gratia ,frigidis morbis obnoxii fuerint.
Aegrotantibus fratribus] Quos ideirco, ut Auguſtinus lib . V.
de Civitate Dei ( c. 2 , 5. ] ſcribit, geminos effe conjeccrat Hip .
pocrates , cum id ex conftitutione et affeccione coeli fataliter
evenire Poſidonius poſtea interpretatus fit. In libris , ut reor,
de natura .
in Urina , in Unguibus } Mediei ex quibusdam rebus et adve
nientes er ingraveſcentes morbos provident, et multas valetudinis
fecundae et adverſae ſignificationes et indicia habent , ex ạrina
que multa augurantur: interdum et ex unguibus. Celfus [ lib. II.
cap. 6.] Illa quoque, inquit, mortis indicia funt. angues digitia
DE FATO 3 331
que pallidi, frigidus Spiritus. Quae figna Stoici ad confenfionem

naturae ſeriemquae cauſarum conſertarum referenda cenſebant.
Naturae contagio ] Evut..SELOS, id eſt, conſenſio convenientia
que naturae, quae tanquam contactu afficit. Negat autem 'ex con
tagione naturae , quam concedit, fatum probari.
In aliis )' In iis exemplis , quae nec ad contagionem naturae,
nec ad artem et diſciplinam referri poſſunt; ſed quae caſu et forte
fortuna evenerunt .
Illo naufrago ] Poſidonius homini cuidam , cujus nomen ne
ipſe quidem pofuerat, praedictum fuiffe Scripſerat, in aqua effe
pereundum : 'is autem naufragium fecit, et in rivo poſtea lapſus
eſt: aut, cum ei naufragium letumque ex aqua praedictum eſſet,
in rivo lapſus eſt.
Icadio ] Icadium ſaeviſſimum piratam fuiſſe ( piratam enim
hic praedonem Cicero vocat) ſcribit Sext. Pompeius. Eixadov,
niſi fallor, Suidas vocat. In ejus crura ex fpelunca ſaxum inci
dit , cum tamen vitam maritimam coleret.
Daphita ] Qui , ut Valerius ſcribit ( lib . I. c . VIII , 8. extern .)
cum profeffione ſophiſta eſſet, Delphis ad ludibrium Apollinem
conſuluit, an equum invenire poffet, quem omnino nullum habe
bat : edita ſors eſt, eum inventurum equum, quo periret. Itaque
cum in regem Attalum incidiffet, faepe contumeliis a ſe lacef
fitum , ejus juffu de ſaxo , cui nomen EQUO crat, praecipita .
tus eſt.
Strabo [ lib. XIV. pag. 958.] grammaticum fuiſſe ſcribit , et
in monte Thorace ſuffixum in cruce. quod reges Pergami contu
melioſis verſibus inceſſeret : unde natum proverbium , Cave Tho
racem . Refert'et hoc in regęs maledicum ejus epigramma .
Πορφυρεοι μωλωπες , απορρινηματα γαζης
Λυσιμαχον , Λυδων άρχετε και Φρυγιής.
Pace magiſtri ] Nam Poſidonium audierat. Lib . I. de natura
Deorum , c. 3. Et principes illi Diodotus , Philo , Antiochus,
Poſidonius, a quibus inſtituti fumus.
Sunt quidem ] Legendum videtur, Sunt quaedam abfurda.
De equo ] In monte Thorace, qui Magnefiae impendet, faxum ,
unde praecipitatus eſt Daphitas , equus vocabatur. Daphidas a
Valerio et Suida vocatur .
Quadrigulas ] Apollinis oraculo , ut Valerius ait [ lib . I.
cap . VIII , 9 ]. Philippus rex Macedonum monitus fuit , ut a
quadrigae violentia ſalutem ſuam cuſtodiret. Itaque toto regno
currus disjungi juſſerat, eumqne locum , qui in Boeotia Quadriga
dicitur, ſemper vitavit: nec tamen denunciatum periculum evi,
tare potuit Nam Pauſanias in capulo gladii , quo eum occidit,
quadrigam habuit cuelatam . Hic autem quadrigae non ſolum
quatuor equos ſine curru junetos ſignificant, fed etiam currum ,
ut Valerius interpretatur. Oraculi verba fuerunt, aqueos Qunar
7889. Locus, quem Philippus in Boeotia ſemper vitabat, 'Aguiar
dicebatur.
Sine nomine ) . Cujus nomen Poſidonius non pofuit, ut fortaffe
commentitium fit ad libidinem exemplum , Quanquam ex eo
fatum nihil affirmatur. Nam cam eſſet praedictum eum in aqua pori
turum , fortem fides,non eſt ſecuta, cum in rivo tantum ſit lapfus :
imo vero , quod naufragus enatavesit, in aqua perire non debuit,
1
Praedonis ) Piratae.
Praedictum ] Nam ex praedictis et divinatione fatum probari
fulet, ut contra ex fato divinatio. Igitur in exemplo nulla vide
tur fati comprobatio, cum' divinatio nulla anteceſſerit: et alioqui
enumerarit inter ea quae praelagio fidem facerent aliquam fati.
Scixum ] Non lapidis calu , ſed faxi ruina et valtae molis ei
crura fracta comminutaque fuiſſe dicit.
Late patebit ] Non ad hoc tantum exemplum pertinebit.
Quid ergo ] Complexio eſt, qna, quod in partitione fuperiore
Cicero pofuerat , conficit, exempla a Poſidonio adducta ad natu
ram aut fortunam omnino referri poffe. Eſtque locus integer
rimus , quod tamen nonnullis non videtur.
CAP . IV . Cum bona gratia ] Levi iſta refutatione in eum
contenti fimus, ne , ſi in feſtins acriusque inſtemus, in eum ini
quiores eſſe videamur , quem ' non offendere , cui parcere , ma
giſtro praeſertim , debeamus
Laqueos ] Captioſas et fallaces concluſiones: nam haec argu
menta libello de Fato Plutarchus etiam ooo .Tudtoc vocat.
De ipſa rerum contagione ] De qna jam Pufidonio reſpondi
mus : ſed quia a Chryſippo idem argumentum adfertur , diluen
dum eſt; reliqua deinceps firmamenta evertemus , Contagionem
vocat rerum convenientiam ex conjunctione naturae et quodam
tanquam contacta , cum ipſa reruri natura continuata fit et co .
haerens. ExpToFEsxv appellare folent. Id enim eſt quod Plutar
chus ex Stoicorum ſententia in libello de Fato feripſit , mundum
fibi conſentire et contpirare. Eodem autem ad divinationis con
firmationen argumento Stoici uti folebant. In quibusdam libris
Cognatione legitur.
Alios affe ſalubres ] Ut Crotonem urbem.
Peſtilentes ] Ut Sardiniam .
Redundantes ] Superfluentes nimiaque pituita fuffuſos: quales
qui lacuſtria et paluſtria incolunt. Varios autem habitus locorum
Hippocrates diligenter in libello de Aëre, locis, et aquis, notavit.
Tenue caelum ) Aēr tenuis et liquidus, quia tenue etiam folum
eſt , ut ſcribit Thucydides, ex quo ſubtilis aſpiratio. De falubri
tate et temperie coeli Attici Plato in Timaeo ita fcribit: Txurry
ουν δη τοτε ξυμπασαν την διακοσμησιν και συνταξιν ή προτερους μας
διακοσμησασα κατώκισεν, εκλεξαμενη τοπον ενώ γεγενεσθή, την εύκρα
σιαν των ωρων αυτω κατιδουσα , ότι φρονιμωτατους άνδρας ασει.
Caelum autem aër plerunque dicitur . Plinius (H. N. lib. II . c. 38.)
Namque et hoc coclum appellavere majores ,' quod alio nomine
aëra.
Craſſum Thebis ) Hinc Horatianum illud [ lib . 11. Ep. I, 244.]
Boeotîm in craffo jurares aëre natum .
In aëre autem craſſo Stupidi et obtofi plerunque ſunt qui naſcun
tur : quod tamen perpetuum non eſt i et- Juvenalis ſcribit ( Sat.
X , 501
Summos poffe viros , et magná exempla daturos
Vervecum in patria craffoque fub aere nafci.
Pingues Thebani ] Tardi et hebetes. Cicero [Acad . II, 34.] Quod
ipſo Antiocho pingue videbatur. Horatius (Serm . II. Ecl. VI, 14.]
Pingue pecus domino facias , et caetera , praeter
Ingenium .
DE FATO 4. 5. 333
Proinde veteres in Boeotórum ſtuporein cavilliantes, Suem

Bacoticam dicebant.
Et valentes ] Robufti, fortes. Infra : In qua tibi cum Diodoro
valente dialectico magna luctatio cft. In coelo autem craſſo et
concreto corpora et proceriora , et firmiora adoleſcunt.
Tenue coelum ] Quanvis ſit egregia habilitas ingeniorum in
tenui coelo ad percipiendam philoſophiam , et ex eo proclivitas
et propenfio , loci tamen contagio a voluntate disjuncta eſt hunc
vel illum audiendi.
Arcefilam ) 'Apxeoid.cs, Graece vocatur , qui Dorico more a
Latinis Arcelilas appellatur: ut 'Axsugihocs a Cicerone in libris
de Oratore Acuſilas vocatur. Zeno princeps Stoicae diſciplinae
fuit : Arceſilas auctor Academiae novae : Theophraſtus Peripateti
cuis auditor Ariſtotelis fnit. Hos tres nominat, quod eodem tem.
pore philoſophiam Athenis docuerunt , quanquam Theophraſtus
Zenonem , Zeno Arceſilam anteibat aetate.
Neque craffum ] . In quo valentiores naſci folent, et ad certa
tiones corporum aptiores.
Nemea ] Ex Nemeaeo potius quam Iſthmio certamine.
Adferre poteft ] Impellere .
In porticu Pompeii ] Ambulationem juxta theatrum ſuum Pom
peius centum columnis ſuſpenſam extruxerat , amornam proceri.
tate aſſitarum platanorum . Propertius [ lib . II. El. XXIII, 45.]
Scilicet umbroſis fordet Pompeia columnis
Porticus , aulaeis nobilis Attalicis.
Ovidius [ de Arte Amandi I , 67. ]
Tu modo Pompeio lentus Spatiare ſub umbra ,
Cum ſolHerculei terga leonis adit.
In campo ) Martio. Cicero [de Orat. 11, 71.) UL M. Lepidus,
culm ceteris in Campo se exercentibus in herba ipſe recubuiſſet.
Vellem hoc eſſet, inquit, laborare. Illis in locis ſe plerunque
ocio ſi ambulando delectabant,
Idibus ] Medio menſe potius quam primo.
Ut igitur] Totus iſte locus in Chryfippum , non in Poſidonium
confertur, qnem jam cum bona , ut dixit, gratia dimiſit. Contagio
nem affectionis aſtrorum , ut loci et coeli, ad quasdam res perti
nere fatetur : ad voluntarias impulſiones negat. Nam Chryfippus
in tractanda contagione , qua fatum comprobabat , altrorum'af
fectionem et coeli conſtitntionem , unde mathematici praediota
Sua ducunt , multum poſſe argumentatus fuerat ,
Affectio aſtrorum )' Iloice OXEOUS " KE! Swedeois, id eſt, eorum
inter ſe comparatio ex aſpectu triquetro, quadrato, ſextili, aliis ,
que id genus, quae folent mathematici in genituris obſervare.
Ad omnes non valebit ] Ad motus voluntarios , qui liberi et
arbitrarii, non obnoxii neque coaeti.
Quid mirum eſt hasdiffimilitudines ] Haec argumentatio non
efficit quod volt Chryſippus , quia iſta naturales cauſas habent,
quibus obnoxiam docere deberet elle voluntatem .
Cap . V. Qua de re agatur ), Quid in controverſiam veniat,
et de quo ambigatar. Verbum jurisconſultorum . Cicero [Topic.
cap. 25.) Sed quae ex ftatu contentio efficitur, cam Graeci xgove
pevov vocant, mihi placet id , quoniam quidem ad te fcribo, qua
de re agitur , vocari. Non videt igitur quid agatur et de que
dubitetur Chryfippus. Quaeritur enim , an ut multarum rernm

naturales cauſae ſunt , fic noſtrarum appetitionum cauſae fint
antecedentes et naturales
Cauſa confiftat] Quaeſtio et controverſia verſétur.
Antecedentes ] Προκαταρκτικα αίτια fignificat , quae etiam προη
gouuevoc dicuntur , differuntque ab iis quae ouvextix, dicuntur, id
eſt, continentes cauſae, cohibentes in le efficientiam naturalem:
ſuntque vocabula Stoica , quae a Stoicis medici mutuati funt.
Ab iis autem cauſis voluntas et appetitio immunis eſt , cujus
libera eſt et ſoluta ſuſceptio.
In noſtra poteſtate ] Quod £ $ ? ruw Stoici appellant. Liber
tatem enim voluntatis Fati aſſertores nonnulli , ut Chryſippus et
plerique Stoici, retirent , qui fatum non ex neceſſariis et priu
cipalibus cauſis nectunt, fed ex iis quae praecurfionem afferunt,
et anteceſſionem , fine quibus res effici non poſſit. Cicero ( Topic.
cap. XV.] Alia autem praecurfionem quandam adhibent ad effi
siendum , et quaedam afferunt per ſe adjumenta , etfi non neceſ
Saria : ut amori congreſſio cauſam attulerit,' amor flagitio. Ex
hoc genere cauſarum ex aeternitate pendentium fatun a Stoicis
nectitur.
/
In nobis ] In noſtra poteſtate.
Cogi ] Confici .. Cicero de Legibus [ II , 13.] Sunt autem ex
quae poſui , ex quibus id quod volumus efficitur et cogitur.
Ut ne Sedeamus quidem ] Quod voluntariam caufam habet.
non naturalem , cum ab appetitione et ſuſceptione animi libera
proficiſcatur , non a neceffaria impulfione.
Principalibus ] Kupiors xou CUVEXTIXOLS GÍTrous, ut Stoici loquun.
muur , quae quidem efficienter rem aliquam antecedunt. Aliud eſt
principale ; quo Lucretius utitur CV , 247.] nam a principio
deducitur.
Principiale aliquod tempus, clademque futuram .
Stilponem ) Veteres libri Stilphonem habent , ut apud Teren
zium : Stilphonem , inquam , noveras ? atqne ita hic ſcribendum
puto . Nam quanquam Etihtwy Graeci dicitur, tamen more Lati
nis uſitato aſpiratur anhelaturque Stilpho. Sic yeutes a Latinis
dicuntur gryphes , τροπαιον trophaeum , Αργυππαιοι apud Ηerodo
tum , a Mela Arymphaei. Hic autem Stilbo a Cicerone in Aca
demicis dicitur , qui' non ſolum Megarenſis fuit, verum etiam ſecta
Megariens. Nam Megarici quidam philofophi ab Euclide funt ap
pellati, qui poſtea łosotixoi etdiocheXTIXO. vocati funt. Hic neſcio
quis'Megareon legit : quod etſi non improbo, tamen , ut in vete
ribus libris reperi, Megaricum lego .
Acutum ] Acntus enim diſputator fuit ſubtilisque dialecticus,
Ebrioſum ] Proclivem et propenſum ad ebrietatem ; quae etiam
in mulieroſo proclivitas eſt : hinc mulieroſitas et ebrioſitas, Ci.
cero IV. Tuſculana (cap. XI .]
Socratem ] ldem a Cicerone IV. Tuſculana [C. 37.) ſcribitur,
et ah Alexandro Aphrodiſienſi [ p . 164 :] his verbis , Eirorto your
Ζωπυρου τον φυσιογνωμονος περι Σωκράτους του φιλοσοφον άτοπα τινα
και πλειστον αφεστωτα της προαιρεσεως αυτου της κατα τον βιον , και
επι τουτοις υπο των περι τον Σωκρατην καταγελωμενου, ουδεν είπεν
etΣωκρατης έψευσθαι τον Ζωπυρον ήν γαρ εν τοιουτοςοσον επι τη φυσει,,
les δια Tv εκ φιλοσοφιας άσκησιν αμεινων εγενετο , id eft , Curt
DE 'FATO 5, 6. 335
igitur Zopyrus phyfiognomon de Socrate philofopho improba

quaedam et ab ejus inftituta vita plurimum abhorrentia dixiffet,
i ab eisque, qui una cum Socrate erant, eo nomine deriſus eſſet,
nihil illum falli Socrates dixit , quod talis per naturam futurus
fuerit, niſi diſciplina philofophiae et conumentatione naturam
çdomuiſſet. Docet autem in quibusdam quae antegreſſas habent
cauſas , nullam tamen ineſſe neceſſitatem fatalem , cum ratione et
conſilio et diſciplina et/ ſtudio regi temperarique poſlint, atque
adeo in totum tolli .
Notarit ] Probro coram affecerit , vitiis. ejus in conventu
notatis .
Phyſiognomon ] Qui hominum mores naturasque ex corpore,
oculis , vultu , fronte pernoſcere folet. lis enim ex partibus po
tillimum augurantur mores atque naturam phyſiognomones , qui
et metopo Icopi vocantur . Tranquillus in Tito (c. 2.) Quo quidem
tempore aiunt meto pofcopum a Narciſſo Claudii liberto adhibi.
tum , ut Rritannicuin inſpiceret.
Barduma ] Stultum et ingenio tardum . Sect. Pompeius et No
nius explicant a vocabulo Graeco βαρδιστος.
Jugula ) Duo enim homini utrinque folent ad claves eſſe ju
gula fere cava : jugula in alio genere animantium non funt. Pli
ning (XI, 43.) Terreſtrium folus homo bipes, uni juguli,humeri :
coeteris armi. Eſt autem dexter jugulus et ſiniſter. Hinc illud
de Adrianoimperatore refertur (apud Dionem lib . LXIX, pag. 788. ]
Έδοκει δε όναρ προ της ημερας εκεινης πυρ εκ του ουρανου εν τε άθριος
και ευδιοι πολλή εις την αριστεραν αυτω σφαγην εμπεσειν , έπειτα και
επι την δεξιαν παρελθειν.
Obſtructas ) . Út interfeptus eſſet fpiritus , nec ei liber com
meatus pateret : eaque effet in eo cauſa tarditatis.
Alcibiades ) Aut quod puerorum amator eſſet Socrates , aut
quod nullum in eo veſtigium libidinis Alcibiades ſenſiſſet, a que
ſic aliquando furrexiſſet, ut fi cum parente cubuiſſet.
Tolli , ut is ipſe ] Propenſio , quae a naturalibus caulis profi
ciſcitur, proclivitas naturae eſt: avocatio ab ea , ſtudio et diſciplina
fit , cum etiam voluntatis inductione emendetur : tantum abeſt,
ut voluntas naturalibus cauſis obnoxia ſit.
Quae tolluntur omnia ] Poſito fato et ex divinatione conſtitu
to , nullus relinquetur locus voluntati, ſtudio , diſciplinae. Die
vinatio enim non erit , niſi quaecunque futura praedicentur,
neceſſario evenjant.
Ex divinationis ratione ) Alterum caput , quo Stoici confir
mant fatum : Divinatio eſt , igitur fatum : iſtudque reciprocatur,
ſi fatum eſt, effe divinatio videtur . Hujus firmamenti Plutarchus
in libello de Fato meminit : locus autem tam de oraculis dedrum ,
quam de mathematicorum praedictionibus intelligi debet. Divi
natio autem conſtat ex earum caufarum notatione et obſervatione,
quarum ſerie fatum connectitur.
Cap . VI . Percepta ] Sic veteres libri, magisque vim et ſigni
ficationem vocabuli Graeci perceptum quam praeceptum attingere
videtur. Sunt igitur percepta , obſervata , notata ,Spectata prae
cepta : alioqui apud Ciceronem ad comprehenfionem hoc verbum
pertinet, quam Graeci xotodybos appellant. Dewgyuo porro yo
cabulum eſt mathematicum , ut ex Euclide intelligi poteſt, ut et
336 HADR . TURNEBI COMMENT .
προβλημα. Addit vocabulum Graecum ad ambiguitatemtollenda ,

ne de comprehenſione et perceptione quavis loqui videretur.
Oriente canicula ] Quod ſidus ferventiſlimum eſt , aeſtuque
omnia vaporat , et aquas ſiccat.
Cum Diodoro ] Diodorus is fuit, qni cognomento Cronus
appellatus eſt , philoſophus ex Megarica Schola eorum , qui
έριστικοι et διαλεκτικοι dicebantur: queim fic admiratus eft Cali
machus , ut in epigrammate ſcripſerit ,
- Αυτος ο Μωμος
;
'Εγραψεν εν τοιχοις , Κρουρς έστι σοφος .
Hujus Diodori dialectica imbutus Arcefilas fuerat , quod declarat
Sillographi παρουδια : Προσθε Πλατων , όπιθεν Πυρρων, μεσσος Διο
dupos vixitque ante Arceſilam et Chryſipprim . stoc autem loco
explicat rationem enunciationum , quae de re futura , deque eo
quod fieri poſfit, aut non poſſit, aliquid dicunt, quod in prooemio
pollicitus eft.
Luctatio ] Obtinere enim contendis contra ejus ſententiam,
quae non funt futura, tamen fieri poffe, cum ex divinatione nunc
ejns ſententiam imprudens confirmes .
Connectitur ] Εκ συνημμενων Stoici appellant , quorum dia
lectica Cicero utitur.
Si Fabilis ) Nomen Fabii in exemplis hominum liberorum
uſurpare veterés folebant. Cicero lib. II. de Divin . [cap. 34.]
2. Fabi, te mihi in auſpicio effe volo. In Topicis (cap . 3.) Si
ita Fabiae pecunia legata eſt a viro . In ſervis Manium dicere
ſolebant . Cato de re Ruſtica (cap. 141.] Cum divis volentibus,
quodque bene eveniat, Mando tibi , Mani,
Conjunctio] Συμπεπλεγμενον νοcatur a Stoicis . Copulationem
dicere folemus.
Omne ergo quod fa !fum ] Quod Diodoro videtur , Chryfippo
refragante , sed polita divinatione , confirmatoque fato , iſta le
necellítate conſtringente , et in has anguſtias ſe redigente.
Cap. VII . Ille enim ] Hac in re quam lecum pugnet Chryſip
pus , nec ſe explicare queat , fic Plutarchus exponit in libro de
Repugnantiis Stoicis [p. Ios.) ο δε των δυνατων λογος προς τον τη
είμαρμενης λογον αυτω πως οι μαχομενος έστιν και κεί yog ουκ έστι δυνα
τον , όπερ ήν έστιν αληθες, ή έσται, κατα Διοδωρον, αλλα παν το επι
δεκτον τον γενεσθαι, και μη μελλη γνησεσθαι, δυνατον έστιν εσται
δυνατα πολλα των μη καθ' ειρμαρμενην άνικητoν και ανεκβιαστών και
περιγεννητικην απαντων και ειμαρμενης δυναμιν άπoλλυσιν ή ταντης,
οιαν αξιοι Χρυσιππος , ούσης , το επιδεκτικον τον γενεσθαι , πολλακις είς
το αδυνατον εμπεσειται και παν μεν αληθες αναγκαιον εσται τη κυ
ριωτατη πασων αναγκη κατειλημμενον " παν δε ψευδος αδυνατον, την
μεγιστην έχoν αιτιαν αντιπιπτουσαν αυτω προς το αληθες γενεσθαι
you έν θαλασση πεπρωμενον έστιν αποθάνειν, πως οιον τε τουτον επι
δεκτικον είναι του εν γη αποθανείν. Illa autem de co quod fieri
poteſt diſputatio , nonne, obſecro te , plane cum fati diſputa.
Σ
cione pugnat ? Etenim fi non eſt pote quod verum uut eſi, aut
erit, ut Diodorus ſentit, ſed omne cui contingere poteſt ut eve.
niat , etiam ſi eventurum non fit, fieri tumen poteft, multa pro
fecto nunierabuntur in iis quae fieri poſſunt , quae non infupe
rabiti, non amnium victori, domitorique fato obnoxia erunt,
vel fati jus omne ſubverteti aut ſi tale fit qualé Chryfippus cena
1. DE FATO 7. 337
fet, faepenumero id in quod cadit ut evenire poffit, in id quod

factu nefas incidet , ac quicquid verum eſt, illud idein neceſja .
rium erit, neceſſitateque omnium valentiljiina et veriſfima irre
titum tenebitur : quicquid falfum , factu, nefas, graviſſima inter .
cedente caufa ne verum evadat : nam cui in mari fatum cſt mori '
quo tandem pacto ei evenit ut in terra moriatur?
Frangi hanc gemmam ) Quam in anulo Cícero babebat.
Cypſelum ] Nomen habuit a Cypfela, id eſt cumera, in qua
latuit , exploratoresque effugit., Herodotus , a quo hiſtoria par
ratur , annorum non meminit, , ſed ſortem primum Bacchiadis,
deinde Eetioni Cypſeli patri editam refert: ut vel alium ſcripto
rem Cicero fit fecutus vel millefimo ante anno pro multo ante
dicat, quam fententiam magis omnino probo.
At fi ifta comprobabis] Si veram ſtatues divinationem vatum
que effata et oracula .
Et quae falſa ) Quod paulo ante ex divinatione complecteba
tur, cum'i ta ſcripſit; Omne igitur quod falſum dicitur in futuro ,
id fieri non poteſt,
In his habemus ] Jain enim id confecimus.
Ut fi dicatur] Si quae falſa in futuris dicuntur , fieri non poro
ſunt , et fi praedicta comprobanda funt, nt Chryſippus compro
bat , in Diodori ſententiam invitus incidit Senſus eſt , ſi com
probas divina praedicta , Chryſippe, neceſſarium dicas eodem
modo regnaturum Cypſelum Corinthi, (eveniet enim) ut fi dica
tur , Africanum potiturum Carthagine , quod evenit poſtea ; ea
enim potitus eſt : etli dicatur vere de futuro , idque futurum ſit :
quae tota Diodori ſententia eſt, qui verum in futuro cenfet tane
tum quod futurum fit , idque neceſſarium . Ita invitus delaberis
in Diodori fententiam
Carthagine ] More antiquo libri quidam veteres Carthaginem
accuſandi cafu habent.
Connectitur ] Evvnu.uevov Stoici vocant connexum , nos condi
tionalem propoſitionem . Eſt autem apud Stoicos , quorum dia
lecticis Cicero imbutus erat , primus concluſionis modus , cum
aſſumitur primum , ut ſequatur annexum .
Diffentienti a magiſtroj Nam propter immutabilitatem prae
terita cenſere videbatur neceſſaria Chryfippus, cum in ea nedeus
quidem ullum jus habeat, praeterquam oblivionis. At Cleanthes
ejus magiſter neceſſitatem ex natura rerum potius , quam ex im ..
mutabili temporis conditione metiebatur Itaque natus eſt Fabius
oriente canicula , ei neceſſarium non videbatur : nec id de libe
ris tantum cauſis intelligebat : quod Ciceronis exemplum fatis
declarat
Quanquam id Chryfippo ] Si neceſſarium eſt quod in connexo
primum eſt , quod annectitur etiam neceſſarium eſſe tradunt.
Quod et hic Cicero argumentatur, cum exceptione tamen , quod
probet acumen Chryſippi, id in omnibus non valere exiſtimantis,
fed in multis videri cenſentis , ex conditione potius quam ex
natura : aut aliquas certe argutias adducebat Chryſippus , quales
in logicam multas conjecerat, etiam nonnunquam incredibiles et
falfas:: cujusmodi eſt iſtud apud Plutarchum [ Adverf. Stoicos
pag . 1ος9. D.] , Το γαρ ω αριστε συμπεπλεγμενον δι' αντικειμένων μη
φιναι ψευδος εύπορως είναι , λογους δε παλιν αν φαναι τινας αληθη τα
22
338 HADR . TURNEBI COMMENT.
λημματα και τας αγωγας αληθεις έχοντας, έστιν οτε και τα αντικειμενα
των συμπερασματων έχειν αλήθη , ποιαν αποδείξεως , ή τινα πιστεως
ουκ ανατρεπει προληψιν .
Sed tamen ] Si ex connexo forte veceſſario non ſemper fequi
' tur annexuin neceſſarium , argumentabimur, fi cauſa naturalis eſt
cur non moriatur in mari, in mari non moriturum .
Si naturalis] Αίτιον φυσικον , quod προκαταβεβλημενον νοcat
Aphrodifieus. Caufae autem hae ſunt incluſae in rerum natura
atque mundo , ut Stoici cenſent. Nec hiç Cicero aſſentitur Dio.
doro, ſed ex divinationis comprobatione docet Chryfippum in
Diodori ſententiam incidere.
CAP. VIII. Aeſtuans] Satagens valdeque laborans, nec tamen
Se extricans, ab aeſtu ductum . Sic alio hujus libri loco Cicero
loquebatur, qui a Gellio affertur : Chryfippus aeftuans laborans
que quonam pacto explicet et fato omnia fieri , et effe aliquid
in nobis, intricatur hoc modo. [ Lib. VI, c. 2. }
Falli ſperat ) Joculariter dicit Chryfippum fperare ſe fucum
eſſe facturum aſtrologis. Falli autem pro falfum iri , vel falli
poffe dixit, ut ad Atticum (IV, 16.] Cato tamen affirmat se vivo
illum non triumphare , id eſt, non triumphaturum .
Chaldaeos ] id eſt, mathematicos : genethliaci enim omnes,
qui ex natalitio fidere futura praefagiunt. Chaldaei vocantur:
quod eniin illa natio liderum obſervandorum peritiſſima fuit,
factum eſt , ut mathematici ita vocarentur. Chaldaeorum enim
artem per totam Aliam Beroſus ſparſerat , et ex eo vocabulam
increbruerat. Vitruvius (Archit. IX , 4.] Beroſus , qui a Chal.
dacorum civitate five natione progresſus in Afiam , diſciplinam
Chaldaicam patefecit , ita eft profeffus.
Conjunctionibus } Conjunctiones copulationes fignificant, ut
in Topicis [ cap . XIV.) Deinde addunt conjunctionum negan
tiam , fic : Non et hoc eſt et illud non eſt . Supra , Ergo haec
quoque conjunctio eft ex repugnantibus , Eſt Fabius et inf mari
Fabius morietur . Hic 'pro' connexionibus uſus eſt: quod, ut
opinor , eadem utriusque fit neceffitas , conjunctionis et con
nexionis .
Si quis natús ] Proinde quaſi plus in iis enuntiatis neceſſitatis
lateat quam in aliis , quae funt tamen looduvepouVTO .
Ne ipſa incidat ] Ne in Diodori fententiam labatur,
Infiniturum ] Communium et aniverſarum , ut quaeſtiones
Înhnitae dicuntur , quae theſes ſunt : niſi ſi quis pro indefinitis
forte cenſeat intelligi.
Conjunctionem ] Nam repugnantia pronunciata funt ex con
junctis, non ex connexis, ídcirco dixit conjunctionum negatio.
ziem , in Topicis conjunctionum negantiam
: hoc modo , Et Fa.
bius fub canicula natus eſt, et ini mari morietur.
Cur idem medici] Nam hoc genus orationis inſolens eſt et
ignotum medicis , geometris et reliquis : neque percepta artis
quisquam hac formula concepit , quam Chryfippus dictat.
Perſpectum in arte ) Quae antea vocávit percepta: ut locus
fidem faciat percepta potius quam pruecepta legi debere.
Venae ) Ut apud Satyricum , Tange miſer venas. Veteres et
vulgus arterias à venis nihil diſtinguebat . Venas igitur arterias
dicit , quae micant continenter in corpore.
DE FATO 8, gi 339
Geometras; Ut apud Fabium libro primo , fic boc loco, aſtro

logia geometriae pars eſt : et in prima Tuſculana geometria et
arithmetica artes omnes mathematicas complectuntur.
Maximi orbes ] Ut aequator , zodiacus , meridianus : alii mi
nores , tropici , arctici.
Medii] ' in duas aequales partes.
Quid eft quod ] Cum in iis pronuntiatis locutionis, non fen
tentiae , mutatio tantum ſit . Iunt enim , ut jam dixi , Looduraca
Movyto . Quo autem pacto ex connexis repugnantia fiant, expli
cat Boëtius in Topicis.
Diſtortius ] Quod rectum eſſe videatur in connexis et con
junctis genus orationis, in repugnantibus tanquam depravatum
et diſtortum : quumque in diſputationibns genus iſtud Stoici fre
quentarent, idcirco in Tuſculanis eos contortius concludere dicit :
et lib. II . de Divin . (c. 51. ] ſic fcribit , Deinde contorquent et ita
concludunt, non igitur ſunt dii, nec ſignificant futura. Nec alia
de cauſa Stoicorum dumeta, ut arbitror, dicit, quam quod in hoc
dicendi genere ineſt aſperitas quaedam .
Stoicorum cauſam ] ' Ne Stoicorum praecepta labefactare vi:
deantur , ſi aliter enuncient.
Majus ] Difficilius. In Paradoxis : Quod eo majus eſt illi.
Contortiones ] Quae ex repugnantibus contexuntur . Id genus
orationis dilucide declarat Ciceronis locus lib. II . de Divin . (c. 51. )
Deinde contorquent, et ita concludunt i Non igitur Innt dii,
nec ſignifieant futura.
Signorum ] Eorum ars .
CAP . IX . Sed ad illam ) Explicat ſententiam Diodori , qua
Chryfippo reſpondere poteſt. Diodorus autem fatum non indu
acit, Ted in enunciatis vim verborum interpretatur, non cauſarum
ſeriem ponit , cum tamen ex vi verborum et ex enuntiationibus
fatum confirmaret Chryfippus. Haec autem . Diodori contentid
tota ad logicen , ut initio dixit, pertinet.
Contentionem ] Contendit enim , fi quid in futuro verum fit ,
non poffe , non evenire. Libros ITTER durkowy Chryſippus ſcripſerat,
in quibus magna illi cum Diodoro luctatio erat.
Quod fieri poffit ] Sitne ejusmodi ut neceſſario , ut Diodoro
videtur, eveniat, an ut non fit neceſſe evenire, quae Chryſippi
ſententia eft.
Quid valeat] Quae vis ſit eorum enunciatorum , in quibus
quid fieri poffe dicitur.
Diodoro ) . Quod fieri poffit, cenſet Divdorus immutabilitas
tem et neceſſitatem habere , nec heri poſſe quin eveniat.
Attingit] Ad hanc fententiam , de qua quaeri ſolet , pertinet,
quae fiunt neceffe effe fieri .
Sed in facris ] Non item , ut in praeteritis apparere in futua.
ris immutabilitatem et neceffitatem , ſed latere , cum tamen nihilo
minor ſit, quae non effe videbatur in plerisque .
Commutatio ) Ut ſi verum fit futurum aliquid , id omnino
evenire ſit neceſſe; et ſi enunciatum de futuro verum fit , non
4 poſſit in fallum commutari Ut enim quaerebatur, poſſetne elo
quentia in infantiam commutari, et virtus in vitium converti , in
hominum doctorum diſputationibus : item quoque pofſetne verum
in falfum converti : quod plane Diodorus negat.
22
340 HADR. TURNEBI COMMENT .
Morietur Scipio ) Aemilianus, qui cum Flacco , Graccho, et

Carboni adverſatus eſſet, fortis valensque , in cubiculo mortuus
inventus , eſt poftridie. Ei vim Carbo attuliſſe exiſtimatus, ut
Scribit Cicero ad Paetum : quod et hic ſequi videtur. Alii vene
num ei ab uxore Sempronia Gracchi forore datum fufpicati funt.
Morietur noctu ] Quod tamen in Speciem minus neceſſarium
effe videtur , quam Morietur : propterea quod omnes mortales
hac conditione nati funt, ut moriendum ſit eis . Contendit tamen
Diodorus non minus effe neceffe .
Ex eo quia ] Nam ex factis , quae futura fuerint, intelligimus.
Nec minus necefle ] Sic libri veteres habent, ut non fit temere
mutanda lectio . Dilucidam fententiam magis reddunt, et aliam
faciunt, qui Magis legunt. Caeterum ſententia eſſe poteſt, Nec
magis , nec minus effe neceſſarium , Morietur , quam , illo modo
morietur : legi poteſt, Nec minus, quam necesje mori Scipioni,
illo modo mori .
Nec cum haec ita ſunt ] Quanquam enunciationes neceſſitatem
veri vel falli habent , ut Diodorus cenſet, non tamen ea de cauſa
fatum fuerit : quod tum timeret Epicurus, et omnem enuncia
tionem veram vel falſam eſſe negavit, et motum quendam com
mentitium declinationis atomorum induxit.
Extimeſcat ] Quod confirmari putabat , ſi omnis enunciatio
vera vel falſa eſſet.
Ab Atomis ] Ab atomorum declinatione, cujus ope fatum tol
lit , cụm declinatio a naturalibus impulfionibus, et neceſſariis
cauſis voluntatem liberet. Lucretius [ lib . II , 291.)
Denique fi semper motus connectitur omnis ,
1 Et vetere exoritur femper novus ordine certo , ;
Nec declinando faciunt primordia motus
Principium quoddam , quod fati foedera rumpat ,
Ex infinito ne cauſam cauſa ſequatur :
Libera per terras unde haec animantibus extat ,
Unde haec eft , inquam , fatis avulſa voluntas ,
Per quam progredimur quo ducit quemque voluptas ?
De via deducat] Nam via ponderum, ut'atomorum , e regione
eſt, et ad perpendiculum : nunc Epicurus declinationem inducit
incerta regione, et incerto tempore , ut voluntatis libertatem
retineat. Lucretius [ lib . II , 217. ]
Corpora cum deorſum recta per inane feruntur
Ponderibus propriis , incerto tempore ferme,
Incertisque locis fpatio decedere paulum :
Tantum quod momen mutatum dicere poffis.
Inenodabiles ] Quas enodare nemo poſfit, quibus ſe nemo
poffit expedire.
Ut fine caufa fiat ] Quia declinationis nullam cauſam Epicurus
affert, ut aliorum motunm . Moveri per inane profundum verbi
gratia, individna corpuſcula dicit propter pondus, et reſilire in
concurſionibus ex plaga : ut illorum duorum motuum caufae fint,
pondus et plaga ;declinationis autem quam afferre tandem cauſam
poteſt ? Itaque in ea et a Cicerone, et ab omnibus Stoicis valde
exagitatur et vexatnr : Plutarchus tegi tas êv Tepeces 4uxoyouso
Επικουρο κιεν γαρουδε ακαρες εκκλιναι τηνατομιον συγχωρουσιν
εκνειτιον έπεισαγοντι κινησιν εκ του μη όντος, Ει Ερίcurei Tibi confcii
DE FATO 9. 34 !
culpae , timide eam ponebant, et minimam fibi concedi poſtula

bant. Lucretius [ lib . II , 243. ]
Quare etiam atque etiam paulum inclinare neceſſe eſc
Corpora , nec plusquam minimum , ne fingere motus
Obliquos videamur, et id res vera refutet.
Namque hoc in promptu manifeſtumque effe videmus ,
Pondera quantum in ſe eſt non poffe obliqua meare ,
E ſupero cum praecipitant, quod cernere poffis .
Sed nihil omnino recta regione viaï ".
Declinare , quis eft , qui poffit cernere , Seſe ?
De nihilo ] Nam ſi declinatio ilta ſine cauſa eſt, de nihilo crit :
ex quo fiet ut aliquid de nihilo fit , quod nec phyſici, nec ipſe
Epicurus voluit. Lucretius [ lib . I, 151.]
Nullam rem è nihilo gigni divinitus unquam ,
Per inanitatem] Per inane. Duo enim Epicurus principia
ponit , atomos et inane. :
E regione ] Ad rectas lineas, ad perpendiculum , exadverſum ,
quod Epicurus X&TC OTOCI punu dixit.
Alterum declinat ) Non enim cauſari poterit qnid ſit quod
atomus una recta moveatur , altera oblique, quod tamen ei ſuſci
piendum erit.
Licet enim Epicuro ] Quod non concedit tamen , fatum veri.
tus . Putat enim , fi omnis enunciatio fit vera aut falfa, fatum fore,
cum eſſe vera ant falla fine antegreſſis cauſis, et ex naturae neceſ
Sitate manantibus non poffit: quod falſum eſt. Nam cauſae vos
luntariae eſſe poſſunt, ut in Academiam deſcendendi.
Non enim aeternis] Ex quibus conſertum et contextum fatum
effe oportet .
Deſcendit ) . Erat enim in declivi Academia, Athenae in edito ,
Carneades ) Novae Academiae philofophus, diſputator acer,
rimus.
Sine caufis ] Voluntariis, quae ab animi inductione , impul
ſione et ratiocinatione proficifcuntur', quae fortuito antegrediun
tur. Nec hic Diodorum Cicero relinquit, cum ex ratione Dio:
dori Epicureos Stoicis reſpondere nullo negocio poſle oſtendit :
nec Diodorus neceſſarias cauſas ponebat, sed quae vis earum
enunciationum eſſet , in quibus aliquid fieri poffe aut non poſſe
dicebatur , quaerebat.
Fortuito antegreffas] In quibus nulla eſt neceſfitas fatalis.
Et inter cauſas] Quae neceſſariae ſunt, et neceſſario efficiunt.
Cohibentes ] Continentes.- Euvextixo eiti Graeci vocant , ab
illisquae προκαταρκτικα et τα εκτος αίτια dicuntur diverfa.
Efficientiam .] ' vim efficiendi. -Cicero in Topicis ( cap. XV . )
Cauſarum igitur genera duo funt : unum quod vi fue id quod
lub ea ſubjectum eſt certe efficit , ut ignis accendit .
Ita et femper ] Sine cauſis neceffariis, ex aeterno verum fuit,
ut inquit ex ſententia Diodori, Morietur Epicurus.
Archonte Pitharato] Annui archontes aprid Athenienſes erant,
ex quorum nominibus annos numerabant, ut Romani conſulama
Nomen Graecum retinuit : non tamen , Hlinius, qui magiltratum
vertit. Sic lib . XXXIII. [c. 7.] Theophraſtus nonaginta annis
ante Praxibulum Athenienfium magiſtratum. Pitharati autem
magiſtratu mortuum eſſe Epicurum , etiam Laertius fcribit .
HADR. TURNEBI COMMENT .
342
Nec qui dicunt] Ut Diodorus, qui tantum quaerit , quid va .

leant enunciationes de eo quod fieri poteſt aut non poteſt, non
cauſas fatales fcrutatur.
Verborum vim interpretantur ] Veraene ſint enunciationes
an fallae.
Al qui introducunt ] Ut Stoici.
CAP. X. Alia videamus ] Argumenta Stoicorum , quibus
fatum probant.
Si eli motus] Ut appetitio et voluntas: nec contra Epicarum
iſta differuntur, ſed ad confirmationem fati. Diſputat Alexander
lib . II . de animo , KINOI TIVO CVECITIov Eivai.
Dialcetici ] Stoici. Eos enim Dialecticos vocabant. Cicero
in Topicis (cap. XII .] Sequitur locus dialecticorum proprius.
Caufis fiunt antegreffis ] Antecedentibus, quas tollunt , qui
ſuopte impulſu aliquando voluntatem moveri dicunt fine anteceſ
fione caufae . Has caufas προηγουμενας νοcant et προκαταρκτικας:
Epicuro] Qui negat om'nem enunciationem veram aut fallam
effe , ne fatum comprobare cogatur. Epicuro tamen hac in re
non aſſentietur, ſed ', ſi conditio feratur , Epicurum fequi mallet
qnam fatum recipere .
Eam plagam ] Nam hac plaga minus ſe laeſum iri cenſet,
quam fi fatum comprobet: quod vulnus intollerabile et prope
modum letale ellet.
Diſputationis ] In’ea aliquid dubium videtur controverſum
effe : alioqui id non tantopere diſputaret Chryſippus.
Tolerabilis ) Cum ex ea fequatur everfio vitae et morum , et
voluntatis ſervitus.
Itaque contendit ] , Quod argumentum eſt , eam rem aliquid
diſputationis habere , cum in eo probando usque adeo rires ſuas
experiatur.
Vereturj Quod tamen ei verendum non eft, cum ex eo non
Jequatur fatum eſſe.
Sic Chryſippus] Rem eſſe fibi factam putat, fi doceat omuem
enunciationem veram aut falfam effe, fequi enim ex eo cenſet
fatum eſſe : cum id ex contradictionis vi, non rei natura cer
tum fit .
Sed Epicurus ) Motum declinationis excogitavit Epicurus, ut
yoluntatis libertatem retineret, ne, fi in pronum ſemper labo
rentur atomi neceffario et naturali motu , fato , ferent omnia:
nunc enim cam incerto ſpacio et regione declinent, ex eo effici
et animi
tur, ut, quandocunque volumus, nobis omnis fuſceptio
inductio libera ſit et voluntaria,
Tertius quidam motus] Tres atomis motus Epicurus, ut Plu
1
tarchus ſeribit, tribuit : unum ATC otoIure, id eft ad lineam :

alterum xUTP Hope yx.cow ,id eft per declinationem : tertium ****
gedrynu, id eft ex plaga Ad lineam moventur deorſum per inane
profundum : per declinationem , cam minimum declinant, ut
complexiones , copulationes et adhaeſiones atomorum fiant ; nam
ſi omnes e regionemoverentur, nulla alteram attingeret : ex plaga,
cum propter foliditatem ex conflictu refultant, Lucretius ( lib.
II , 87. )
Aut gravitate fua ferri primordia rerum ,
Aut ictu forte alterius , na cita ſuperno
DE FATO 10 , 11 . 343
Obvia cum flizere , fit ut diverfa repente

Diſſiliant : neque enim mirum , duriſſima quae ſint
Porileribus folidis, neque quicquam a tergibus obſtet.
Pondus ) , Omne corpus Epicuro grave eſt, deorſumque fertur ,
etiam ignis . Lucretius [ lib . II , 185. }
nullam rem poffe ſua vi
Corpoream furfum fieri ſurſumque meare.
Ne tibi deni, timeo , flammarum corpora fraudem, etc.
Minimo ] Libro I. de Fin. (c. 6.] Perpaulum , quo nihil poffet
fieri minus. Tantum quod momen mutatum dicere poffisa Lu •
cretius dixit. Ita , ut opinor , ſperavit fe vitatèruin reprehen.
fionem Epicurus, ſi pufillam declinationem comminiſceretur, et
tanquam pro ſuo jure fumeret. Eaque cauſa fuit, cur ejus ver- ,
bum poneret Cicero , et ut intelligeretur quid minimum inter.
vallum diceret.
Sine cauffa ) Nam iſtam declinationem non efficit pondus ;
e regione enim ferrentur : nec plaga; nondum enim confixerunt
atomi, ut ex pulſu declinent .
Nam qui poteſt pelli ] Quo tandem pacto ex plaga motus ille
effe poflit, cum atomi rectis lineis in praeceps ferantur ?
Ad perpendiculum ) Perpendiculum et linea vocabula funt
architectorum , quae ab iis mathematici mutuantur.
Nunquam depellatur ] Non depellantur, nec ab aliis declinare
coguntur, ſi recta moventur , qui corporum motus eſt.
Ne contingat ] Contactus enim atomis propter earum folidi
tatem depullionem affert: nifi autem fe contingant, nihil gigne
tur , nullaeque fient complexiones nullaque concilia rerum. 14
cretius [ lib . II , 221. )
Quod niſi declinare folerent, omnia deorfum ,
Imbris uti guttae, caderent per inane profundum .
Nec foret offenfus natus , nec plaga creata
Principiis : ita nil unquam natura creaſſet.
Hanc Epicurus rationem ] Hanc declinationem atomorum .
Gravitatc ] Pondere.
Nihil liberum ] Lucretius [ lib . II , 251. )
Denique fi ſemper motus connectitur omnis ,
Et vetere exoritur femper novus ordine certo ,
Nec declinando faciunt primordia molus
Principium quoddam , quod fati fuedera rumpat ,
Ex infinito ne caufam caufa fequatur ,
Libera per terras unde haec animantibus extat
Unde eft haec , inquam , fatis avutja voluntas ?
Hinc Democritus ) Laërtius atomorum auctorem Leucippum
fuiſſe praedicat: Cicero hoc loco Democritum dicit, cujus imita
tor fuerit Epicurus.
Accipere ) Admittere et fubire. Cicero [Acad. I , 7.) E qui
bus aer et ignis movendi vim habent et efficiendi: reliquae par
1
tes , accipiendi et quaſi patiendi.

Cap. XI . Acutius] Malto ſubtilius Carneades pro Epicuro
reſpondebat Stoicis . ' Docebat enim motum eſſe poſle quendam
voluntarium , a fe ortum , cujus anregreſſae et excernae cauſae
aullae elſent.
Suam cauffam ). Quae. fatum tollit et libertatem voluntatis

conſtituit.
Motum voluntarium ] Qui a voluntatis impulſione et propo
Sitione effet.
Antecedentibus ] Antegrellis , quae externae ſunt, ſed volun
tariis et internis,
Communi igitur ] Quando libero voluntatis impulſu aliquid
ſuſceptum eſt line antegreſſa cauſa , fine cauſa aliquid quempiam
velle dicimus: quod tamen falſum eſt, ut ſimilitudine declaratur.
Ut phyſici ] Illi qui vacuum in rerum natura eſſe nihil cen
Sent, ' ſed omnia conferta et plena : nam Epicurus contra , inane
ponit.
De ipſa atomo ] Quod item de atomis ab Epicureis dici poſ. |
ſet, eas antecedentibus caulis non moveri , , ſed ſuis et internis,
ut pondere et gravitate .
Rurfus autem ] Ut cauſa eſt cur individuum , id eſt atomus,
feratur deorſum , gravitas : ita motus animorum cauſa fuerit vo
luntas , non externa cauſa . Motus autem voluntatis caufa eſt
ogun, id eſt appetitus , et ratio.
Sine cauffal Plutarchus Stoicorum argumentum effe dicit ad
confirmationem Fati , το μηδεν αναιτιως γινεσθαι , άλλα κατα προη
gouperOS Oitios. Illud Sine cauſa , quod pofuerat , mutat , ne in
phyſicorum irriſionem incidat, qui nullo modo ferre poterant
quicquam fine cauſa heri dici : ac ut in atomi motu negai extrin,
fecus quaerendam cauſam , ita quoque in appetitionibus negat
effe quaerendas antegreſſiones cauſarum ,
Quod cum ita fic ] Verum et falſum in enunciatis nihil adfert
cauſae cur fatum ſit. Fatum enim non fuerit line necellariis
caufis: at it verum et falſum fit, efficere poſſunt cauſae fortuitae
et voluptariae, Hic igitur argumentatio Chryſippi repetitur,
et diluitur .
Futura , inquit ) Chryfippus.
Quae caufas) At cauſas habere poffunt fortuitas et voluntarias,
non ex ar.ternitate fatas : fic enim refpondetur Chryſippor.
CAP . XII . Confeetum negocium ] Cicero de Divin ., [ 11 ,49.]
Quam paucis verbis negocium confectum putant. Sic Martialis
[ lib. I. Epigr. 28.) Tu factam tibi rem fiatim putaſei. Ductus
eſt ſermo' ab hominum pactionibus et negociis ,
Sine cauffa ] Quod tibi non concedetur. Nam ut fiat ſine
cauſis ex aeternitate naturae manantibus, non fiet tamen fine
cauſis fortuito antegreſſis.
Caufam cauffa ſerens ] Ex eo cauſarum ſeries dicitur fatum ,
id eſt , sipuos oltıwv.
# Sexccriis ) Pro infinitis et innurreris fexcenta Latini dicere
Solent. Cicero ad Atticum , Belli periculum , militum improbitas,
fexcenta praeterea alia .
Si tum non effet ] Cum eſſet nondum capta .
Ne illa quidem everfa ] Sic locum jeſtitui ex libris ſcriptis.
Sententia eſt , ne capta qnidem urbe , vera fuerit enunciatio,
Capiet Scipio Nuinantiam : non enim id jam futurum , fed prae
teritum erit.
Poteft igitur ] Si ex vero in falfum futura mutari poflunt,
poſſet aliquid factum effe , quod falfum fuerit futurum eſſe. Hic
DE FATO 12 , 13. 345
enim Cicero ex Diodori ſententia Chryfippo reſpondet , et line

fato docet futura immutabilia eſſe poſſe. Locum per interroga,
tionem lego.
Inſtantiä ] Praeſentia. Cicero de Orat. [ II, 25.] Genus cau ?
Sae ex controverſia facti , vel ex futuri , vel ex inſtantis.
Conſequenti ] Futuro', fequenti.
Cauſſas immutabiles] Ut vult Chryfippus. Immutabiles autem
cauſae fatales ſunt et neceſſariae.
Et tamen tam eft immutabile ) Quae ſententia eſt Diodori,
Hortenſius ] Qui Cicerone haec condente jam mortuus erat.
Habebat autem in agro Tuſculano villam Hortenſius,
Verum non eft ] id eſt, vera non eſt . Inconſequens prope
oratio ex conſuetudine dialecticorum diſputantium ,
Quorum iſti neutrum ] Epicurei , qui hujusmodi enunciationes
nec veras , nec falſas elle dicunt, ut dicet infra Cicero.
Nec nos impediet ] Si in futuris immutabilitatem Diodoream
ſtatuamus, non impediet nos ignava ratio , ut eos impedit qui
fatun ponunt : nam in diſſolvenda valde laborant. Nec haec ratio
fatum confirmabat , ſed ex'fato ducebatur hoc incommodum , et
hinc fatum ſubvertebatur : proinde fequitur, Carneades premebat
alio modo .
Αργος λογος ] Λογος Stoicis ratiocinatio eft et fyllogismus , ut
ex Diogene Laertio perſpici poteſt. Haec ratio ignava dicitur
quia , fi ci pareamus, nihíl in vita agemus . His autem ratiocina
tionibus fic nomina imponebant ex re et argumento , Logos èyxo
λυμμενος , λογος θεριζων , λογος ψευδομενος. Ignavae rationis fic
meminit Plutarchus [ de Fato p: 574.] TIENTTOU xoce éno HOCO IN
ευχαι θεων και θεραπειαι λεγεσθω αργοι δε και θεριζοντες λογοι , και
ο παρα την ειμαρμένην ονομαζόμενος, σοφισματα ως αληθως κατα τουτον
τον λοχον τυγχάνει όντα. Αttigit et Ρlato in Menone [p. 17.] Ουκουν
δει πειθεσθαι τουτω εριστικω λογω ουτος μεν γαρ ημας αργους ποιησειε .
Interrogant ] ' Nam interrogat is cui refpondendum eſt, ut
reſpondendum eſt iſta ratiocinanti.
Ši fatum tibi eft ] Captionem eſſe cenſet Plutarchus et ood
Quous appellat.
Et alterutrun eſt fatum ] Id eſt fato decretum , fixum et
ratum . Nam fatuin hoc loco ita dictum eſſe videtur ut ſit tan ,
quam fatale.
CAP. XIII Quod cadem ratione ] . Quia quod in morbo dictum
eſt , licet in omni re gerenda eodem modo enuncies ; ex quo
tolletur omnis actio .
Haec ratio a Chryfippo ] Chryſippus etfi fatum affirmahat,
et
tamen et id quod fieri poteſt, et confilium ,et deliberationem
actiones , et officia retinebat, ut docet Alexander. Is igitur ra
tioni ignavae, quae ad everſionem fati obiiciebatur, reſpondebat!
Şimplicia ] In quibusdam fimplex eſſe fatum ponit Chryfip
pus: in aliis tanqnam duplex et copulatum , ut utrumque confa
tale ſit, Ita ignavam captionem ſolvit.
Sive fuerit Laius] Elle cum muliere honeſte et verecunde di.
cebant Romani , pro cum muliere rem habuiſſe. Auctor Varro .
Sic enim appellat ] Evveluquevoy Chryfippus dixit, quod con
fatale Cicero vertit . Hoc vocabulum apud Plutarchum extat in
libello de Fato .
346 HADR . TURNEBL COMMENT .
Cum uxore ] Jocaſta , quam tamen Homerus Epicaſten vocat.

Reſponderat autem Apollo Laio , ipſum interfectum iri ab eo
quem procreaſſet. Oraculum cſt apud Euripidem (Phoeniſl. vf. 19.)
E γαρ τεκνωσεις παιδ , αποκτενει σ' ο φυς.
Milo ] Crotoniates.
Referret ] Redderet , refponderet.
Refelluntur] Quod in eis quiddam copulatum ſit et confatale,
út cenſet Chryſippus.
Cap . XIV . Carneades genus ) Carneades inſtituto novorum
Academicorum in Stoicos difputabat: ſed in oppugnatione fati
non probabat ignavam rationem , et -Stoicos alio argumento
premebat.
Adhibebat calumniam ] Nam captio et calumnia ineſt in ra•
tione ignava .
Conclufio ] Argumentatio .
Antecedentibus ] Προηγουμεναις αιτιαις.
Conſerte, contexteque] Naturalis quardam eft caufarum ſeries
et colligatio .
In noſtra poteſtate ] Quod & vues dicunt.
Hoc arctius ] Haec ratio et concluſio firmiſſima eſt. Ductum
a faſcibus qui vinculis aſtringuntur .
Reſerre ] In nos rejicere et retorquere , qui fatum negamus?
et tamen immutabilitatem in futuris dicimus ex Diodori ſententia.
Nihil dicat ] Non enim partium neceſſaria fuerit colligatio
et ſeries cauſarum , fi omne futurum ex aeternitate verum fit,
cum fine cauſis neceſſariis et antegreffis, verum eſſe poſſit.
Naturalis ] Ut vult Chryfippus, Diodoreis repugnantibus.
Itaque dicebat ) Diodori fententia Trege duvoctuy adverſus Stoi
cos utebantur Academici, ut vera ex aeternitate futura eſſent,
fine naturalium cauſarum anteceſfione: ac proinde Carneades
divinationem effe negabat poſſe, etfi immutabilitas in futurorum
veritate effet , niſi in iis quae naturalibus et neceſſariis caulis
continerentur,
Marcellum eum ) Cicero de Divinatione [ lib . II. c. 5.1 Utſi
quis M. Marcellum illim , qui ter conful fuit, multis annis ante
diriſfet naufragio effe periturum , divinafſet profecto. Etin
Piſonem , (cap. XIX .] M. Marcellus, qui ter conful fuit,fumma
virtute , pietate, gloria militari, periit in mari. Fuit autem,
ut Aſconius ait , nepos illius Marcelli , qui Syracufas cepit. Is
naufragio ad Africam periit paulo antè tertium Punicam bellum .
Ex aeternitate ] Ex infinito et aeterno tempore.
Viftigia ] In quibus admonitio elfet praeteriti .
Quo minus futura ] Apollini nota efle, oui ne praeterita qui
dem nota fint.
Posſe denique ) Poſſe tum demum .
CAP. XV. Quocirca ] Colligit omnia efle expeditiora et libe
riora Diodoreis quam Stoicis , et eorum fententias valde diſcre
pantes eſſe : quas'tamen quifpiam fortaſſe easdem falſo elle puta
ret, et nonnulli Stoici clamabant. Non enim necelle elt Diodoro
divinationem et oracula ' approbare : neceffe eft Stoicis, li libl
conſrare velint.
liš autem ) Diódoreis.
Hi enim ] Stoici ,
DE FATO 15 , 16 , 17. 341
Illorum ] Diodoreorum , qui fine cauſarum anteceſfione futu

ra ex aeterno tempore vera elle dicunt,
Quod fi concedatur ) Antea negavit omnis motus caufas eſſe
antecedentes, unde fatum Stoici argumentabantur : nunc hoc
conceſſo , negat tamen ſequi fatum eſſe.
Ex aeternis cauffis apta ] Ex caufis in rerum natura , quae
aeterna eſt, pofitis profecta. Nam hujusmodi cauſae vi fua certe
efficiunt quod fub eis ſubjectum eſt, ut ignis accendit.
Cauſſa autem eft ] Quae efficienter rei cuique antecedit. Itaque
adjumenta, praecurfiones , materiam , ferramenta , fine quibus
aliquid effici nequit , in cauſis hic non numerat.
In campum ] Martium , ubi fe juventus Romana exercebat.
Cicero de Orat. [II , 62.) Ut in 'illum Titium , qui cum ſtudioſe
pila luderet, et idem figna ſacra noctu frangere putaretur, pre
galesque cur in campum non veniſſet reqairerent , excuſavit
Veſpa Terentius, quod eum brachium fregiffe diceret .
Quod Alexandrum ] Qui , rapta Helena , Trojae exeidii cauſa
fuit.
Clytaemnefiram ] Quae Agamemnonem maritum interfecit.
Ex hoc genere] Ex eo genere rerum fine quibus effici non
poteſt. Locus eſt ex Ennii Medea .
Regredi infinite ) la infinitum retroire.
CAP . XVI . Intereffe ] Etiam Stoici , ut proinde ex eorum
fententia aliquid antecedere poffit, quod caufa non ſit.
Serpentis į Alii a ſerpente ulceratum Philoctetem fcribunt:
alii cecidiſſe in ejus pedem fagittam hydrae cruore imbutam .
Poſt autem ] Poſteaquam Lemnum venit in expeditione belli
Trojani.
Ratio igitur ] Scimus enim , cur in Lemno relictus fit, ex
eventil
Neceffe eft enim ] In contradictione disjunctionnm neceffitas
eſt: proinde pars altera vera , altera falfa eft. Ea ratio erat
Diodori.
Ait quid ) Affirmat.
Tales enunciationes) Quae de futuro aliquid dicunt quod fieri
poſfit, aut non poffit, ut Sauciabitur Philoctetes. Nam cum
Epicurus omnem enunciationem veram aut falfam effe negabat,
id potiſſimum de his intelligebat.
Ex contrariis } Saueiabitur, aut, Non fauciabitur Philoctetesa
Verum dioebant; nec tamen Sauciabitur, varum ; nee Non fau
ciabitur , falſum .
In eloquendo ] In enunciando.
Nec verum , nee falfum ) In Epicureos argumentatur, qui iſta
enunciata nec vera, nec falla dicebant. Nam quod nec verum nec
falfum eft, verum non eſt: quod verum non eſt , id falfum eſt.
Tenebitur ) Non negabimus, ut Epicurei , fed defendemus ex
Diodori ſententia , onanem enunciationem veram aut falfam eſſe ;
nec ex eo tamen fequi fatum 'effe , quamvis vera ſint ex aeternio
tate . Non enim erunt ea ex aeternis apta et nexa cauſis , quae
fati neceffitatem habeant.
Cap. XVII . Ac mihi quidem videtur ) Duae veterum fenten
tiae fuerunt: una eorum qui fato fieri omnia cenſebant: altera
eorum qui . neque um ponebant, et voluntarios animi motus
348 HADR. TURNEBI COMMENT..
eſſe dicebant . Chryſippus et fatum probavit, et voluntatis liber

tatem retinuit..
Id fatum ) Nam Chryſippus in fato yim neceſſitatis non ponit,
cum aliquid in noſtra poteſtate relinquit.
Ariſtoteles ] ' In Acroamaticis femper fatum oppugnat Ariſto
teles , et ejus interpres Alexander : ſed in Exotericis, ut opinor,
etiam fatum poſuerat. velut in libro de mundo [ c. VII . p . 378.]
Οίμαι δε και την αναγκην ουκ άλλο τι λεγεσθαι , πλην τουτον , οίονει
ακινητον ουσιαν όντα ειμαρμενην δε δια το είρειν τε και χωρειν άκου
λυτως : πεπρωμένη !δε και δια το πεπερατωσθαι παντα , και μηδεν εν
τοις ουσιν άπειρον είναι , et caetera . Eam enim Peripateticorum et
Academicorum , qui iidem erant , fententiam fuiffe , fic in Aca.
demicis fcribit , Quam interdum eandem neceffitatem appellant,
quia nihil aliter poffit, atque ab ea conſtitutum fit , evenire,
quaſi fatalem et immutabilen continuationem ordinis fempiterni:
nonnunquam quidem eam fortunam , quod efficiat multa impro
viſa haec nec opinata nobis propter obſcuritatem ignorationem.
que caufarum . [ Lib . I. cap. 7:)
Chryfippus tanquam] Eam ſententiam ferre Chryfippus vide
tur , et ita rem diſceptare , ut et fato omnia fant , et aliquid lit
in noſtra poteſtate .
Honorarius arbiter] Is eſt quem ' litigantes honoris cauſa dele.
gerunt diſceptatorem controverſiae fuae, aeque ac ab honore prae
toris jus praetorium honorariwn dicitur. Sic Cicero in Tuſc. V.
[(41.) Quorum controverſiam folebat tanquam honorarius arbiter
judicare Carneades. Sic pro Cecinna ( cap . 2. ] honorariam et
'domeſticam amici operam arbitrium appellat,
Medium ferire ] Ab ictu ductum et petitione. Mediam quan•
dam ſecutus eſt ſententiam ,
Sed applicat ſe ] In eorum tamen eſt ſententiam propenſior,
qui fatum negant , et voluntatis motus libero's , non coactus
putant, cum in fato neceſſitatem non ponat , fed propenſionem
et inclinationem . Ductum ab alienigenis, qui Romae ad aliquem
patronum le applicabant.
Verbis utitur fuis ] Quibus uti folet de vi 'et poteſtate fati
differens. Nam viciffim tantam ei tribuit neceſſitatem , ut aeftuans
et laborans retinere vix poffit animi libertatem . Ita ſe induit et
implicat. ld ex Plutarcho intelligi poteft, qui ita fcribit ( de
Repugn. Stoic. pag . 1ο56.] ο δε λεγων , ότι Χρυσιππος ουκ αυτοτελη
τοντων αιτιαν , άλλα προκαταρκτικην μονον εποιειτο την ειμαρμενην,
εκει παλιν αυτον αποδειξει μαχόμενον προς αυτον, όπου τον μεν "Ομηρος
υπερφνως επαινει περι του Διος λεγοντα.
Τω έχετ', οττι κεν υμμι κακον πεμπησιν έκαστω
Η αγαθον και τον Ευριπιδην ,
Ω Ζευ, τι δητα, τους ταλαιπωρους βρoτους
Φρονειν λεγοιμ’ αν σου γαρ εξηρτημεθα,
Δρωμεν τε τοιαδή, και συ τυγχανεις Φρονων.
Αυτος δε πολλα τουτοις ομολογουμενα γραφει τελος δε , φησι μηδε
έχεσθαι , μηδε κινεισθαι μηδε τουλαχιστον αλλως η κατα τον του Διος
λογον , ον τη ειμαρμενη τον αυτόν είναι.
in affenfionibils ] Quas συγκαταθεσεις vocant , id eft approha
tiones. Viſis autem, quae propriam habent declarationem earum
rerum quae videantur, fides et allenfio adjungitur. Ac primum
DE FATO 17 , 18 . 349
idem cum quid objicitur fenfibus, phantalia elt, id oft vifem :

am ſequitur aſſenſio : aſſenſionem comprehenſio. Nam cum .
um acceptim et appidhatım érat, comprehenſionem vocabant.
Vi effici ] Vi quadam fatali et neceſſaria .
lique ita differebant ] Ita argumentaban tar liberas eſſe appro•
tiones .
Etfi appetitus ] Appetitio , quae opun dicitur qua , quod ad
turam ſuam accommodatum eſt , expetunt animantes : ut les
rfpicuas approbant.
Appetitum ſequuntur ) Actiones.
Etiam affenfiones ] Quae appetitum ſequuntur, et quibus ante
iam agamus approbamus . Plutarchus [de Repugn.Stoic. p . 1097 .
.] Και μην εν γε τους προς τους 'Ακαδημιακούς αγώσιν ο πλειστος
τω τε Χρυσιππω και ' Αντιπατρω τινος γεγονε περι του μητε πραττειν
στε ορμαν ασυγκαταθετως..
Caulja' appetitus ] Non eſt in noſtra poteſtate , fed externa
It et fatalis.
Appetitu ]. Ut aſſenfiones et actiones , quibus appetitus prae
urrit , quarumque auctor eſt.
Nec laudationes] Si n - ceſſitate fatali conſtricti, agimus coacti
t inviti, neque virtus laudem , neque vitium vituperationem me.
etur : nec optimi cives honore, ſcelerati ſupplicio affici debent
CAP. XVIII. Neceffitatem improbaret } Fatum enim nectic
Chryſippus ex caufis praecurrentibus, non neceſſariis tamen . Cicero
n Topicis ( e. 15.] Alia autem praecurfionem quandam adhibent
id efficiendum , et quaedam adferunt per ſe adjumenta, etfi non
zeceffaria, ut amori congreſſio cauffam attulerit, amor flagitio ,
Ex hoc genere cauſarum , ex aeternitate pendentium , fatum a
Stoicis nectitur. Quod idem de Stoicorum ſententia etiam a Plu
tarcho fcribitur in cap . de Fato [ de Plac. Philof. cap . 27. ] Ita
eum a fato Chryſippus neceſſitatem removeret , aliquid in noftra
poteſtate relinquebat.
Sine praepofitis cauſſis ] Sine antecedentibus canlis.
Cauffarum enim] Multa cauſarum genera ponunt Stoici, auto
τελη, προκαταρκτικα , συναιτια , εκτικα , συνεκτικα . Perfectas et
principales αυτοτελεις αιτιας και κυριας νοcant, adjuvantes συναιτια ;
quae adjumenta quaedam afferunt, etſi non neceſsaria.
Itaque illi rationi] More Stoicorum , qui oudoyoquor dogov,
ratiocinationem rationem , faepenumero vocant.
Paulo ante conclufi ] Ea eſt, Si omnia fato fiunt, omnia funt
cauſa antecedente.
Ut ne appetitus ] Quia in illis cauſis nulla neceſſitas eſt , ut
vie afferatur appetitui.
Perfectis] Quae efficienter rei cuique antecedunt , et neceſſi
tatem afferunt.
Illa conclufio ] Non in Chryfippum .
Commota viſo ] Viſum antecedit approbationem : viſis enim
perfpicuis credimus et allentimur . Sic autem interpretari ſolet
φαντασιαν Cicero..
:
Proximam cauſſam ] Evento et rei propinquiorem : etſi illa

antecedens eſt et externa. Proxima igitur eſt quae pooexns dici
tur : eadem etiam interdum continens dicitur, id eft cohaerens et
conjuncta cum re, ut paulo poſt. Continentem aliam poſuerunt
350 HADR . TURNEBI ' COMMENT.
cauſam Stoici omnia pervadentem et penetrantem quem ſpiritum

adpellavere, rei cujusque vim naturamque foventem et arcentem.
Catulae antecedentes et antegreffae funt προκαταρτικα et Toonyou.
pevok ocític , ſive neceſſariae ſint, five non fint.
Non ut illa quidem ; Ut ſine viſo fieri non poffit, nec tamen
in vili impulſione neceſſaria ſit approbationis cauſa, ſed tanquam
principium et adjumentum , reliquo animi motu libero et ſoluto.
Sed revertitur ) Gellius libro VI. cap . 2. iftam Chryſippi ſen
tentiam explicat et laudat. Alexander in libro de fato dainnare
videtur. 'Αλλα άφωρισμενως έκαστον πραττειν ων πραττομεν , παρα
πλησιως τω θερμαινοντι πυρι, και των λιθω τα καταφερομενω, και κατα
rov navous xul.domeva xuloydg. Sententia eſt , ut cylindros ab
impulſione externa principium motus habet, reliquum a ſua md.
bilitate : fic in approbationibus principium eſt ab objecta extrin.
Seciis fpecie , reliquum ab animi libero motu .
Cap . XIX . Et quaſi ſignabit in animo ) Ductum ab annulig
ſignatoriis ſpeciem in cera ſignantibus. Diogenes Laertins [VII,
45. Την δε φαντασιαν είναι τυπωσιν εν ψυχή και του ονοματος οίκειας
μετενηνεγμενου απο των τυπων εν τω κηρω υπο του δακτυλιου γινομένων,.
Extrinfecus pulſa ) Viſo commota.
Sine.caufa antecedente ] Quamquam non neceſſaria , fed prae.
currente.
Diſtinctio ] Ut quaedam perfeétae fint et principales , avtotehn
xoči xup.oc citic : quaedam adjuvantes, ouya706 , ex quibus fatum
texitur .
Haec cum ita fint ] Sic diſceptat controverſiam Chryſippi
fatum ex praecurrentibus cauſis et non neceffariis-nectentis, vo
luntatisque libertatem retinentis, et eorum qui fatum negant, ut
eos verbis, non re diſſidere doceat : quod conſequitur, explicata
utriusque ſententia .
Fato fieri ] Sed liberas eſſe.
Alia ratio ] Non enim tantum verbis , ſed re etiam diffenti
rent, ſi praecurrere viſum negarent , et a ſe animum libere fine
(pecie oblata moveri dicerent .
Eam cauffam ] Proximam et continentem .
Ut fi omnia fato ] Quod fieret, ſi cauſa neceſſaria et princi
palis effet .
Ab hoc diſſentiunt ] Qui fato fieri omnia negant.
Ejusmodi] Cujusmodi fatum Chryfippus ponit: contra tamen
omnium ſententiam , et anteceptam animo informationea, fati.
Omninoque ] Repetit diſtinctionem cauſarum principalium et
adjuvantium ,
Eas fato fieri ) Diſputatio de vocabulo eſt, quid fatum fit
Nam hi , qui fate omnia fieri negant , fatum tantum ponnnt in
principalibus et neceſſariis caufis : quaequidem fati vera eſt notio,
cui vim affert Chryfippus, ut aliquid in noſtra poteſtate relinquat:
nam contra omnium ſententiain fatam neceſſitate liberat, et in
praegreſſione cauſarum adjuvantium ponit. In quo ab Alexandro
reprehenditur.
Ab iis fatum ] In quibus tamºn a Chryfippo etiam fatum po;
nitur. Docuit ergo paulo ante Cicero Chrylippum dum aliquid
in noſtra poteſtate relinquit, in eorum ſententiam eſſe delapſum,
qui omnia fato fieri negand Mox Epicurum dicet fatum fine
DE FATO 19 , 20. 351
neceſſitate fequi potius debuiffe , quam commentitios motus af

ferre. Nam ita defendere poſſet quendam eſſe animi motum vo :
luntarium , ' ſi in fato neceſſitas nulla eſfet.
Cap . XX. Errantibus ] Non recte cadentibus in praeceps .
Inquit ] Epicuros.
Primum ] Si declinatio motus eſt atomorum , cur alius eis et a
Democrito ,et a te motus tribuitur ? a Democrito plagae , a te
ponderis ? Plutarchus (de Placit. Philol. 1 , 23.] Aquoxpotos ev ye .
vos ons XIVCEWS TO XOT« Tinggu. Idem etiam fatum ponebat. Auctor
Plutarchus in Cap. de neceſſitate. [ De Plac. Philoſ. 1 , 125.) Hinc
etiam optime explicari poteſt locus ſuperior, quo motum quendam
oriri dicebat extra ponduset plagam : ut pondus ex Epicuri ſen .
tentia dictum ſit, plaga, Democriti: quem tamen locum paulo
aliter ex Plutarcho lum interpretatus,
· Minimo ) Quod appellavit Epicurus, ut aiti antea Cicero ,
ελαχιστον .
Duobus ] Minimis intervallis.
Optare, hoc] Voluntatis alicujus et optati potius hoc eſſe vide
tur , quam diſputationis et doctrinae. Cicero in Lucullo [c. 38.)
Somnia cenſei haec eſſe Democriti non doccntis , ſed optantis.
Er II. Tuſcul. [ 12] Optare hoc quidem eſt, non docere.
Inani ) In vácuo fpatio, in quo nihil eſt quod atomum'appellat.
E regione] Ad lineam.
Sui ponderis ] Cur, cum declinet, non deorfum feratur ſuopte
pondere : 'ſunt enim Epicuro omnia corpora gravia , ut docui.
Sibi dicere ] Nam fe putat reperiſſe fati liberationem .
Non modo fatum ) Quando fatum a nonnullis ſine neceſſitate
ponitur, ut paulo ante a Chryfippo.
Ut effent aiomi ] Individua corpuſcula , quae Epicurus rerum
primordia putat , nulla cenſet Cicero .
Nam li atomis ) Ut gravitatis. et . ponderis motus in atomiş,
neceſſarius eſt ; ita declinationis motus . Ex quo evenit, ut, quo
commento fatum ſe depulfurum putavit Epicurus, eo imprudens
fatum conſtituat. Neceſſarium effe motum ponderis non poteſt
inficias ire , niſi ſuorum convellat principiorum motum perpe
tuum , qui fi non eſſet neceſſarius , non debuit excogitare decli
nationem ad fati depulſionem ,
ca
Ne u e Bů ch e r .
Der ite Band der Oper. philof. Ciceronis oder die Libri de finibus
koſtet i Rthlr. 18 Gr.
Der ate Band die Queft. Tuſcul. 2 Rthlr . 4 Gr.
Der zte Hand tomaten die Academica i Rthlr. 10 Gr.
Der 4te Band de Divin . et de Fato i Nthlr . 12 Gr.
Bey ,demſelben Verleger ſind noch nachſtehende philologiſche

driften erfdienen .
Xenophontis Sympoſium , textu recognito in ufum praelectionum

ſeorfim edidit W. Lange. Adjuncta eſt Locor’um ſympoſii diffi
ciliorum explicatio et Cenſura . 8. Halis etc. 6 Sr.
Euripidis Hecuba ex recenfione Godofr . Herrmanni cum animad
verſionibus ſcholiis excerptis et Indice copioſo ſcholarum maxi
me in uſum edidit W. Lange . 8. Halis Sax. 22 Sr.
Ciceronis M. T. de Officiis librorum trium deſcriptionem ad
faciliorem eorum intelligentiam in brevi conſpectu pofuit
R. G. Rath . 4. Halae . 12 Gr.
Uebungsſtúďte zum Ueberſetzen aus dem Deutſchen ins Franzó
fiſche mit untergilegten Wörtern und Redensaiten , wie auch
aus dem Franzöſiſchen ins Deutſche , mit einem vollſtändigen
Wortregiſter und hinzugefügten Sprachbemerkungen. 8. 8 r.
Ottello the Moor of Venice by W. Shakespeare with notes ex
planatory and critical. for the uſe of Lectures . gr. 8. Halle.
10 Gr .
handwörterbuch der deutſchen Sprache mit beſonderer Rúds
qicht auf die Synonymen derſelben , für alle diejenigen , welche
das Deutſche richtig reden und ſchreiben wollen . gr. 8. 2 Rthlr.
14 Gr .
Engliſh originals in proſe and verſe collected by J. L. Schulze.
the Third Edition . gr. 8. 16 Gr.
Ballads and Songs chiefly taken from Dr. Percy's reliques of
ancient poetry. To wich are added a few metrical narratives
by modern Hands with Prolegomena Notes and Gloſſary. gr. 8.
i Rthlr. 4 Gr.
..
L
6
0
‫ܫܠܐ‬

Cicero de Divinatione Rath

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cicero de Divinatione Rath

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

SUMTIBUS CAROLI AUGUSTI KÜMMELII

ANIMADVERSIONIBUS ET NOTIS VARIORUM ,

RUDOLPHUS GÓDOHOLDUS RATH .

JANI . GRUTERI ET EDITORIS

Hoc etiam anno , quo Gallus noſtrum murum

circumſonat armis , quartum Daviſianarum edi

num venditioni : ex qua apparet, multos quidem

ob raritatem autem in paucorum fuiſſe minibus.

Poſt libros itaque de finibus bonorum 'et malo

1805. et Academica i sob. et iam libri de Divina

tione, addito libro fingulari de Fato.

Recenſuit et fuis animadverſionibus illuſtravit

tegrae notae. Pauli Manucii , Petri Victorii ,

„ Joach . Camerarii, Dion . Lambini, et } Fulv .

Urſini , una cum Hadriani Turnebi commen

SU MIIBUS CAROLI AUGUSTI KÜMMELII

ANIMADVERSIONIBUS ET NOTIS VARIORUM ,

JANI. GRUTERI ET EDITORIS

Hoc etiam anno ' , quo Gallus noſtrum murum

circumſonat armis , quartum Daviſianarum edi

tionum volumen prodire vides . Debetur hoc

num venditioni : ex qua apparet, multos quidem

ob raritatem autem in paucorum fuiſſe minibus.

Poſt libros itaque de finibus bonorum 'et malo

1805. et Academica 1806. et iam libri de Divina

tione, addito libro fingulari de Fato.

,, ac emendavit Joannes Davilius. Accedunt in

„ tegrae notae Pauli Manucii , Petri Victorii,

„ Joach. Camerarii, Dion. Lambini, eti Fulv.

„ tario in librum de Fato. Cantabrigiae 1721. 8 .

„ typis Academicis , lumtibus Cornelii Crown

„ field .” Poſterior editio ibidem impreſſa et

apud eundem 1730. appellatur, ' Editio fe

cunda, melior et emendatior , nec iniuria me

acceſſerunt animadverſiones , multaeque ex ſu

perioribus multo ſunt pleniores. In contextu

erat ; (vid. eius praefat , ad Edit. ſec .) partim ex

tionem , additis , ut in reliquis libris fecimus ,

In animadverſionibus a me ipſo adiectis , aut

locos quosdam corruptos tentavi, aut aliorum

vel ex Cdd. recens collatis erutam . Qua quidem

in re non id egi , ut quidquid poft Daviſium aut

id ſupplerem quaſi atque recenſerem ; hic enim

campus , quoniam poſt Daviſium plures egregio

propoſuiſſem : fed ea fere mente paucula haec

addidi , ut meam de locis quibusdam ſententiam

amine dignum videretur , ad examinandum pro

ponerem. Cum egomet enim ipſe in nova ſin

occupatus; permultum mea intereſt ſcire, quid

probent viri eruditi , quidve reprobent. Quae

P. 1. Magnifica quidem res ] Sie Daviſius

P.4. Obſervitaverunt] Vid . not. Gruteri ad

P. 6. Cumque magna vis videretur effe et in

fed potius in aliqua re. Sic Tuſcul. III, 17. Magna

In illo bello , quod Octavio cos . contra Marium et

Ibid. Si qua - viſa ſunt ] Ita quidem Lam

Ibid . Ratione dosti ] Fort, edocti , ut Tuſcul.

P. 8. Veteri Academiae et Peripateticis con

P. 10. Quod – diſputata fint ] Scribendum

tem in iis libris feci, qui ſunt de n , d. vulg: in aliis

Ibid . Lyceum ] In Cic. Academ . Davifus dedit