See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/315747404

Giáo trình Quản lý Tri thức

Book · September 2016

CITATIONS READS

4 6,373

1 author:

Quoc Trung Pham

Ho Chi Minh City University of Technology (HCMUT)
46 PUBLICATIONS   188 CITATIONS   

SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

Impact factors of digital piracy behavior in Vietnam View project

Ảnh hưởng của hấp dẫn thương hiệu nhà tuyển dụng và việc sử dụng mạng xã hội đến lựa chọn thương hiệu ưa thích nhất của nhân viên: Một nghiên cứu thực
nghiệm trong ngành CNTT ở Việt Nam View project

All content following this page was uploaded by Quoc Trung Pham on 03 April 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 1

LỜI NÓI ĐẦU

Ngày nay, khi thế giới đang bước vào kỷ nguyên thông tin-tri thức, tri thức ngày
càng trở nên quan trọng, và được xem là một nguồn tài nguyên quý giá để nâng cao
năng lực cạnh tranh và đảm bảo sự phát triển bền vững của mọi quốc gia, tổ chức.
Chính vì vậy, hiểu rõ về nguồn lực này và khai thác, quản lý tốt nguồn vốn tri thức là
một chìa khóa quan trọng cho sự thành công của mọi tổ chức, góp phần vào việc phát
triển kinh tế của một đất nước theo chiều hướng tăng dần hàm lượng tri thức, và mang
lại giá trị nhiều hơn cho cuộc sống của con người.

Cùng với đà phát triển của CNTT, mạng lưới Internet, và xu thế toàn cầu hóa,
nền kinh tế thế giới đang chuyển mình sang nền kinh tế tri thức, trong đó, các doanh
nghiệp đầu tư nhiều hơn vào nghiên cứu, phát triển và tạo ra nhiều sản phẩm, dịch vụ
mới, có hàm lượng tri thức cao hơn, với tốc độ đưa ra thị trường nhanh hơn. Trong bối
cảnh đó, quản lý tri thức đã phát triển nhanh chóng để trở thành không chỉ là 1 công cụ
quản trị hiệu quả, mà còn trở thành 1 trong những ngành học, lĩnh vực nghiên cứu có
tốc độ phát triển nhanh nhất.

Theo nhận định chung, đến nay, hầu hết các trường Đại học lớn trên thế giới đều
bổ sung môn/ bộ môn Quản lý Tri thức vào chương trình đào tạo của mình. Môn học
này có thể thuộc về chuyên ngành Quản trị Kinh doanh, Quản lý Thông tin-Thư viện,
Kinh tế học, Luật Sở hữu Trí tuệ và cả ở các ngành kỹ thuật như CNTT, Trí tuệ Nhân
tạo... Trong xu thế đó, các trường Đại học ở Việt Nam cũng dần bổ sung môn học này,
trong đó khoa Quản lý Công nghiệp, ĐHBK-ĐHQG Tp.HCM đã giới thiệu môn Quản
lý Tri thức từ năm 2011. Ban đầu môn này được giảng dạy ở bậc học Cao học ngành
Quản trị Kinh doanh, sau đó, môn học cũng đã được áp dụng cho chương trình Cao
học ngành Hệ thống Thông tin Quản lý của trường.

Trong bối cảnh còn khá mới ở Việt Nam, các tài liệu giảng dạy môn Quản lý Tri
thức còn rất thiếu, đa phần dựa trên tài liệu nước ngoài, hoặc những bài báo, bản dịch
rời rạc, thiếu đầy đủ. Đó chính là lý do quyển Giáo trình Quản lý Tri thức này được
biên soạn và ra đời. Trước mắt, để đáp ứng nhu cầu giảng dạy, nghiên cứu và tìm hiểu
ứng dụng về lĩnh vực Quản lý Tri thức của các sinh viên, học viên cao học, NCS.,
giảng viên, nhà nghiên cứu và các nhà quản lý doanh nghiệp ở Việt Nam. Giáo trình
mong muốn tổng hợp những lý thuyết và thực tiễn từ nhiều nguồn về lĩnh vực này,
nhằm giới thiệu một cách bao quát nhất những khái niệm cơ bản, các lý thuyết nền, và
những vấn đề liên quan đến triển khai quản lý tri thức, và thúc đẩy đổi mới, sáng tạo
bên trong một tổ chức.

Bên cạnh đó, giáo trình cũng cố gắng giới thiệu đôi nét về nền kinh tế tri thức,
các doanh nghiệp dựa trên tri thức, và điều kiện cần thiết để thành công trong nền kinh
 2

tế tri thức. Ngoài ra, một số vấn đề về sở hữu trí tuệ và pháp luật về sở hữu trí tuệ cũng
được đề cập, nhằm cung cấp những hiểu biết cơ bản về lĩnh vực này, một khía cạnh rất
quan trọng để đảm bảo doanh nghiệp có thể tự tin trong cạnh tranh và thu lợi trong nền
kinh tế tri thức. Giáo trình cũng đề cập đến vai trò của giáo dục và NCKH, vai trò
năng động của DNVVN, cũng như đề xuất một số chính sách để áp dụng QLTT, góp
phần thúc đẩy sự dịch chuyển của nền kinh tế Việt Nam theo định hướng tri thức.

Giáo trình gồm 12 chương, được cấu trúc thành 3 phần chính: Phần 1 tập trung
vào Tri thức và Tài sản trí tuệ (C1-Khái niệm tri thức & vốn trí tuệ, C2-Sáng tạo và
NCKH, C3-Định giá tài sản trí tuệ), Phần 2 tập trung vào Quản lý tri thức (C4-Lịch sử
phát triển QLTT, C5-Các khung lý thuyết QLTT, C6-Chu trình QLTT, C7-Văn hóa tổ
chức & chiến lược QLTT, C8-Các mô hình trưởng thành QLTT, C9-CNTT & QLTT),
và Phần 3 tập trung vào Kinh tế tri thức (C10-Đặc điểm của nền kinh tế tri thức, C11-
Sở hữu trí tuệ & vấn đề bảo hộ tài sản trí tuệ, C12-Việt Nam trong lộ trình hướng đến
nền kinh tế tri thức). Để hỗ trợ cho quá trình tự học và ôn tập, cuối mỗi chương đều có
mục tóm tắt chương và câu hỏi ôn tập. Danh mục tài liệu tham khảo giới thiệu khá
nhiều sách, bài báo đã được tham khảo cho giáo trình này, giúp độc giả có thể tìm đọc
và mở rộng thêm kiến thức về lĩnh vực QLTT. Ngoài ra, phần phụ lục giới thiệu 5 bài
báo đã được xuất bản của tác giả về lĩnh vực Quản lý Tri thức, giúp độc giả có thể tiếp
cận với các kết quả nghiên cứu mới về lĩnh vực này ở bối cảnh Việt Nam.

Hy vọng, quyển Giáo trình Quản lý Tri thức sẽ là mang lại những thông tin, kiến
thức hữu ích cho các độc giả và góp phần vào việc ứng dụng trong công tác quản trị
của các doanh nghiệp Việt Nam, giúp nâng cao năng suất, thúc đẩy đổi mới, sáng tạo,
và giúp doanh nghiệp Việt Nam có thể tự tin cạnh tranh trong hội nhập quốc tế và
thành công trong nền kinh tế tri thức của thế kỷ 21. Trong quá trình biên soạn, chắc
không thể tránh khỏi những thiếu sót, mong nhận được những góp ý, bổ sung để giáo
trình này có thể được hoàn thiện hơn trong những lần tái bản sau. Mọi thông tin phản
hồi, chia sẻ, góp ý… xin vui lòng gửi về địa chỉ e-mail sau: pqtrung@gmail.com. Tác
giả xin chân thành cảm ơn!

Nhân đây, cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đối với tác giả các bài báo, tư liệu… được
sử dụng trong tập giáo trình này mà tác giả chưa có dịp xin phép trước. Đồng thời,
cũng xin cảm ơn các SV., HV., GV. Khoa QLCN, Trường ĐHBK Tp.HCM đã chia sẻ,
góp ý, và hỗ trợ cho tôi trong việc biên soạn. Lời cảm ơn sau cùng xin gửi đến gia
đình, người thân… đã động viên, khuyến khích để tập sách này sớm ra đời.

TS. Phạm Quốc Trung

Khoa Quản lý Công nghiệp, Trường ĐHBK Tp.HCM (ĐHQG Tp.HCM)
 3

MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ............................................................................................................. 1

DANH MỤC HÌNH VẼ............................................................................................... 7

DANH MỤC BẢNG BIỂU ......................................................................................... 9

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ 10

PHẦN 1: TRI THỨC & TÀI SẢN TRÍ TUỆ ............................................................. 12

Chương 1. Khái niệm tri thức & vốn trí tuệ .......................................................... 12

1.1. Tri thức (Knowledge) ................................................................................... 12

1.2. Phân loại tri thức .......................................................................................... 15

1.3. Vốn trí tuệ (intellectual capital) .................................................................... 17

1.4. TÓM TẮT CHƯƠNG .................................................................................. 18

1.5. CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................... 19

Chương 2. Sáng tạo & nghiên cứu khoa học ......................................................... 20

2.1. Sáng tạo, đổi mới .......................................................................................... 20

2.2. Nghiên cứu khoa học .................................................................................... 24

2.3. Vòng xoắn sáng tạo tri thức .......................................................................... 26

2.4. TÓM TẮT CHƯƠNG .................................................................................. 30

2.5. CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................... 31

Chương 3. Định giá tài sản trí tuệ ......................................................................... 32

3.1. Mục đích định giá tài sản trí tuệ .................................................................... 32

3.2. Cơ sở định giá TSTT .................................................................................... 34

3.3. Các công cụ đo lường vốn trí tuệ và hiệu quả quản lý tri thức ....................... 35

3.4. TÓM TẮT CHƯƠNG .................................................................................. 41

3.5. CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................... 41

 4

PHẦN 2: QUẢN LÝ TRI THỨC............................................................................... 42

Chương 4. Lịch sử phát triển của lĩnh vực QLTT ................................................. 42

4.1. Các chủ đề nghiên cứu nền tảng của QLTT .................................................. 42

4.2. Khái niệm QLTT và các khái niệm liên quan ................................................ 44

4.3. Lịch sử phát triển của QLTT và Ba thế hệ QLTT.......................................... 47

4.4. Các vấn đề trong nghiên cứu về QLTT ......................................................... 51

4.5. TÓM TẮT CHƯƠNG .................................................................................. 57

4.6. CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................... 58

Chương 5. Các khung lý thuyết về QLTT ............................................................. 59

5.1. Khung lý thuyết về QLTT............................................................................. 59

5.2. Mô hình của Von Krogh & Roos (1995) ....................................................... 61

5.3. Mô hình của Choo (1998) ............................................................................. 62

5.4. Mô hình của Wigg (1993) ............................................................................. 63

5.5. Mô hình Munich của R. Rothmeier (2000).................................................... 64

5.6. Mô hình hệ thống tương thích phức tạp (Beer, 1981) .................................... 65

5.7. Mô hình mạng tri thức cá nhân (Chatti, 2012)............................................... 68

5.8. TÓM TẮT CHƯƠNG .................................................................................. 69

5.9. CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................... 70

Chương 6. Chu trình Quản lý Tri thức .................................................................. 71

6.1. Chu trình quản lý tri thức tích hợp ................................................................ 71

6.2. Nắm bắt và sáng tạo tri thức ......................................................................... 73

6.3. Chia sẻ và phân phối tri thức......................................................................... 80

6.4. Tìm kiếm và ứng dụng tri thức...................................................................... 88

6.5. TÓM TẮT CHƯƠNG .................................................................................. 96

6.6. CÂU HỎI ÔN TẬP ...................................................................................... 97

 5

Chương 7. Văn hóa tổ chức & chiến lược QLTT .................................................. 98

7.1. Văn hóa tổ chức ............................................................................................ 98

7.2. Mối quan hệ giữa Văn hóa tổ chức và QLTT .............................................. 100

7.3. Chuyển đổi văn hóa tổ chức theo định hướng tri thức ................................. 103

7.4. Xây dựng chiến lược QLTT ........................................................................ 105

7.5. Khung triển khai QLTT trong tổ chức......................................................... 109

7.6. TÓM TẮT CHƯƠNG ................................................................................ 111

7.7. CÂU HỎI ÔN TẬP .................................................................................... 112

Chương 8. Các mô hình trưởng thành về QLTT ................................................. 114

8.1. Mô hình trưởng thành tổ chức và trưởng thành năng lực CMMI ................. 114

8.2. Các mô hình trưởng thành về QLTT ........................................................... 115

8.3. Lộ trình phát triển CNTT-VT và mức độ trưởng thành CNTT-VT .............. 117

8.4. TÓM TẮT CHƯƠNG ................................................................................ 119

8.5. CÂU HỎI ÔN TẬP .................................................................................... 120

Chương 9. Công nghệ thông tin & QLTT ........................................................... 121

9.1. Vai trò của CNTT trong QLTT ................................................................... 121

9.2. Công nghệ hỗ trợ nắm bắt và sáng tạo tri thức ............................................ 124

9.3. Công nghệ hỗ trợ chia sẻ và phân phối tri thức ........................................... 127

9.4. Công nghệ hỗ trợ tìm kiếm và ứng dụng tri thức ......................................... 130

9.5. Đội ngũ QLTT và vai trò của CKO ............................................................. 132

9.6. TÓM TẮT CHƯƠNG ................................................................................ 135

9.7. CÂU HỎI ÔN TẬP .................................................................................... 135

PHẦN 3: KINH TẾ TRI THỨC............................................................................... 137

Chương 10. Đặc trưng của nền kinh tế tri thức ..................................................... 137

10.1. Kinh tế tri thức & công ty dựa trên tri thức .............................................. 137
 6

10.2. Các chỉ số đo lường nền kinh tế tri thức................................................... 142

10.3. Công nhân tri thức – nguồn tài nguyên vô giá .......................................... 145

10.4. Vai trò của giáo dục & NCKH trong nền kinh tế tri thức ......................... 147

10.5. TÓM TẮT CHƯƠNG ............................................................................. 157

10.6. CÂU HỎI ÔN TẬP ................................................................................. 158

Chương 11. Sở hữu trí tuệ & chuyển giao công nghệ trong nền kinh tế tri thức .... 159

11.1. Sở hữu trí tuệ & pháp luật về quyền SHTT .............................................. 159

11.2. Các vấn đề về bảo vệ Quyền tác giả & Quyền sở hữu công nghiệp .......... 163

11.3. Dòng chảy tri thức trong nền kinh tế tri thức ........................................... 171

11.4. TÓM TẮT CHƯƠNG ............................................................................. 174

11.5. CÂU HỎI ÔN TẬP ................................................................................. 174

Chương 12. Việt Nam hướng đến nền kinh tế tri thức .......................................... 176

12.1. Quản lý tri thức trong các DNVVN ......................................................... 176

12.2. Nghiên cứu một vài tình huống QLTT ở Việt Nam.................................. 179

12.3. Chiến lược phù hợp để phát triển kinh tế tri thức ở Việt Nam .................. 187

12.4. TÓM TẮT CHƯƠNG ............................................................................. 195

12.5. CÂU HỎI ÔN TẬP ................................................................................. 196

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 198

PHỤ LỤC – MỘT SỐ BÀI BÁO VỀ QLTT ............................................................ 208

CHỈ MỤC/ INDEX .................................................................................................. 249

View publication stats