Piše: Velizar Radonjić

PRIČA O GRADITELJIMA U CRNOJ GORI (5)

Ovo je još jedan nastavak priče o graditeljima u Crnoj Gori. Kao i njeni
prethodni djelovi ovo je samo novinarska priča o graditeljima, satkana od
parčića oskudnih istorijskih uzvora, parčića mojih ili tuđih sjećanja, istrgnutih
listova iz neke stare knjige ili časopisa, starih novina, od anegdota i požutjelih
fotografija i dokumenata..., prije svega podsjećanje na neimare koji su udarili
temelje savremenom graditeljstvu i heroje poslijeratne obnove i izgradnje. Sve to
sa željom da se svi oni i njihova najznačajnija djela odnosno graditeljsko nasljeđe
koje su nam ostavili, sačuvaju od zaborava.
U ovom i nekoliko narednih nastavaka priče o graditeljima biće riječi o
osnivanju crnogorskih ustanova za obrazovanje kadrova u građevinarstvu i prvim
stručnjacima školovanim u Crnoj Gori.

Kraj Drugog svjetskog rata Crna Gora je dočekala kao ravnopravna

federalna jedinica nove Jugoslavije. Oslobođenje je dočekala razorena i
osiromašena. Dovoljno je pomenuti da je slobodu dočekala bez i jednog metra
asvalta ili podatak da je Podgorica bombardovana više od 70 puta. Crna Gora
je, po ko zna koji put u hiljadugodišnjoj istoriji, poput Feniksa ustala iz pepela, lizala
svoje rane i vinula se prema Suncu. Počinje obnova i izgradnja Zemlje.
Iza svega toga stoje graditelji. Živi ljudi, sa imenom i prezimenom. Pored
malog broja inženjera i tehničara školovanih između dva svjetska rata ili prvim
poratnim godinama na školama i univerzitetima u Jugoslaviji ili inostranstvu, na
crnogorskim gradilištima prvi put imamo i stručnjake školovane u Crnoj Gori.
 GRAĐEVINSKI TEHNIKUM U TITOGRADU
Prva institucija za obrazovanje stručnih kadrova u crnogorskom
građevinarstvu osnovana je 1945. godine u formi petomjesečnog kursa za
nadzornike puteva, koji je organizovalo Ministartvo građevina.
Naredne, školske 1946/47 godine, Crna Gora šalje jedan broj učenika u
građevinsku tehničku školu u Zagrebu, a par mjeseci nakon toga na Cetinju se
osniva Građevinski tehnikum i upisuju prvi učenici. Tehnikum je naredne školske
1947/48 godine preseljen u Titograd i iz njega nastaju prve crnogorske srednje
tehničke škole.
Prvi tehničari završavaju trogodišnje školovanje na Tehnikumu, polovinom
1949. godine, i odlaze na gradilišta širom Crne Gore. Iste godine Tehnikum se
transformiše u četvororazrednu srednju tehničku školu sa svim odsjecima:
građevinski koji je školovao tehničare za puteve i mostove, tehničare
konstruktivnog smjera i hidrortehničare, Kao posebni smjerovi postojali su
arhitektonski, geodetski, elektrotehnički i mašinski smjer... Radila je pod imenom
Tehnička škola “Vaso Aligrudić”.
Škola je tokom decenija postojanja prošla kroz čitav niz transformacija, kako
organizacionih tako i programskih, zavisno od reformi obrazovnog i političkog
sistema. Reforme obrazovnog sistema su uslovile razdvajanje škole prema
smjerovima, pa su iz Tehničke škole nastale četiri srednje tehničke škole:
građevinsko geodetska, mašinska, elektro i hemijska škola.

Građevinsko – geodestska škola “Ing. Marko Radević” foto:

https://www.facebook.com/gradjevinska/

Odoljela svim ovim promjenama i reformama, građevinska škola postoji i

danas. Radi kao Javna Ustanova Srednja građevinsko – geodetska škola “Ing.
Marko Radević”. I danas je, kao i prije sedam decenija, primarna obrazovna
institucija za školovanje stručnih kadrova u građevinarstvu. Radi u modernoj
zgradi, opremljena je savremenim kabinetima i laboratorijama. U školi radi
viosokostručan prije svega inženjerski kadar svih profila potrebnih savremenom
obrazovanju.
Ali da se vratimo na prve poratne godine i početak njenog rada.

PRVI UČENICI GRAĐEVINSKE ŠKOLE

Arhitekta Andrija Markuš iz Podgorice, nakadašnji profesor u ovoj školi i
jedan od rijetkih u Crnoj Gori koji je veliki dio života posvetio zaštiti ugleda svojih
kolega i njihovog graditeljskog nasljeđa i uopšte zaštiti ugleda crnogorskih
graditelja, čuva sjećanje i na prve crnogorske tehničare. U jednoj od brojnih
knjiga posvećenim crnogorskim neimarima podsjeća na prve poratne učenike
tehničke škole. Prije osnivanja Građevinske škole na Cetinju država je, školske
1946/47 godine, na školovanje u Zagreb uputila: Mirka Rakčevića, Jakova
Božovića i Vojislava Lakovića iz Podgorice; Radovana Brajovića, Rada
Kaluđerovića, Milivoja Mrakovića, Miladina Radulovića, Dragomira Đuranovića i
Momčila Radovića iz Danilovgrada; Milivoja Zečevića i Slobodana Đukića iz
Berana; Neđeljka Đurovića, Ljuba Ivaniševića, Dušana Šoća i Bata Bećira sa
Cetinja; Veska Krivokapića i Veselina Otaševića iz Nikšića; Vukotu Kankaraša iz
Pljevalja, Mihaila Gazivodu iz Ulcinja; Božidara Tošića i Boža Dulovića iz Bijelog
Polja; Draga Bojića iz Kolašina, Milivoja Vukovića i Dušana Kostića iz Herceg
Novog, Žarka Šobića iz Šavnika i Dragoljuba Marjanovića iz Mojkovca.
Dva mjeseca kasnije otvorena je škola na Cetinju u koju su upisani: Đorđije
G. Banićević, Uroš S. Vukotić, Dimitrije M. Jovović, Stevan A. Marić, Blažo N.
Milošević, Danilo A. Rajović, Veselin I. Stanić, Obrad V. Šamšal...

KO JE BIO MARKO RADEVIĆ

Škola, od 15. aprila 1961. godine, nosi ime inženjera Marka Radevića, a 15.
april obilježava kao Dan škole. Evo par najosnovnijih podataka o Marku
Radeviću.
Marko Ilijin Radević, građevinski inženjer, rođen je 15. maja 19081. godine
u Rogamima kod Podgorice. Diplomirao je u oktobru 1936. godine na
Tehničkom fakultetu Univerziteta u Beogradu, diploma broj 11314 od 28. 10.1936.
godine. Nakon studija pa do početka Drugog svjetskog rata radio je u
Ministarstvu građevina na dužnosti šefa građevinske sekcije u Beranama.
Pripadao je naprednom antifašističkom i komunističkom pokretu. Aktivni je
učesnik trinaestojulskog ustanka 1941. godine. Obavljao je dužnosti političkog
komesara čete i bataljona u raznim partizanskim jedinicama. Poginuo je u borbi

1U knjizi “Revolucionarni pokret u Opštini Titograd 1919-1945 godine“ piše da je Marko Radević rođen
21. marta 1909 godine. U Imeniku diplomiranih inženjera i arhitekata na tehničkom fakultetu univerzirteta
u Beogradu 1919-1938 kao datum njegovog rođenja je upisan 15. maj 1908. goodine. Obzirom da je ovaj
datum upisan u njegovoj diplomi usvojio sam ga kao zvanični podatak za kontekst ove priče.
protiv Njemaca i Četnika, na planini Ozren, u julu 1943. godine u 36-oj godini
života.

Porodica Marka Radevića je, šezdesetih

godina, za Dan škole nagrađivala najbolje učenike.
Najbolji učenik Škole je dobijao novčanu nagradu u
iznosu tadašnjih 1.000 dinara. Za Dan škole 15. aprila
1969. godine, za najboljeg učenika tokom
četvorogodišnjeg školovanja, proglašen je maturant
Mirko Kosić. Svečanosti su prisustvovali članovi
porodice Radević, među njima i arhitekta Svetlana
Kana Radević (Marko Radević je bio Kanin stric).
Mirko Kosić je nastavio školovanje na Arhitektonskom
fakultetu u Beogradu. Diplomirao je 27. juna 1974.
godine.

Inženjer Marko Radević

(portret je uradila Anđela Pejović, učenica na
smjeru dizajn enterijera)

SJEĆANJA ĐORĐIJA DOMAZETOVIĆA

Spletom okolnosti, a najviše novinarskom
instiktu Dragana Uskokovića, novinara, publiciste i
književnika, stupio sam u kontakt sa Đorđijem
Domazetovićem, učenikom prve generacije
četvorogodišnje srednje građevinske škole u
Titogradu (1949-1953). Đorđije živi u Beogradu, troši
zasluženu penziju i 87. godinu života. Dopala mu se
ideja o pisanju Hronike graditeljstva, posebno priča
o graditeljima. Poslao mi je skeniranu unikatnu
knjigu “PRIČA O ŽIVOTU I RADU”, napisanu
1996.godine, kao neku vrstu autobiografije, ali i
mnogo više od toga: kao hroniku jednog vremena
i njegovog bitisanja u tom vremenu. Kao što sam
već pomenuo, knjiga je unikatna, štampana je
samo u jednom primjerku. Iz ove interesantne priče
o njegovom životu i radu prenosim pojedine
djelove u kojima Đorđije priča o svojim
srednjoškolskim danima, o srednjoj školi i njenim profesorima.
“… Nas 5 ili 6 iz Cetinja, prvi put stižemo istim autobusom, u istu školu, u
Titograd, sad već prestonicu Crne Gore.
Bože, grdnog’ li grada. Titograd (pre toga, a i sada Podgorica) razrušen,
niske kuće, slabo koja spolja omalterisana, u Staroj Varoši gde se nalazila Srednja
tehnička škola, nema parka ni drveća, nema ni zelene travke. Pijaca neuredna,
prodaje se sa zemlje, mada se slabo šta i kupiti imalo, nije popločana kao ona na
Balšića pazaru, na Cetinju. Preko Morače samo jedna stara zgrada i dve nove,
tek završene, i to je sve…
…. Srednja tehnička škola smeštena je u niz prizemnih zgrada, paviljonskog
tipa, kao internat. Velika je to škola i jedina u Crnoj Gori, ima sve odseke:
građevinski, geodetski, arhitektonski, hidrotehnički, elektro-tehnički i mašinski.
Škola traje četiri godine, a onoj generaciji neposredno ispred moje, kao i onima
dve – tri ranije, samo tri godine. Kad sam završio praktično je ispalo: da oni koji su
manje i kraće učili, a bili stariji samo jednu generaciju od mene, imaju iskustvenog
rada dve godine više i sve što uz to ide…”
Domazetović, dalje priča da su u ovoj školi, tokom četvorogodišnjeg
školovanja učili više od trideset predmeta. Ističe da se uglavnom uče stručni
predmeti i matematika, te da su svi ovi predmeti vezani za matematijku i “ko sa
njom dobro ne stoji, mora da otpadne, ranije ili kasnije.” Priča kako nije baš učio
sa nekom naročitom željom i da je “…tek u trećoj godini svim srcem zavoleo ovu
školu”, tako da više ovu struku nije htio mijenjati, za bilo koju drugu.
Ovu školu i građevinsku struku nije bilo teško zavoljeti ako se zna ko su bili
njeni profesori. “Profesori stručnih predmeta bili su najbolji inženjeri Ministarstva
građevina nekadašnje velike Zetske banovine: Đole Šoškić, predavao je armirani
beton, statiku i građevinske konstrukcije; Veliša Popović, drvene konstrukcije i
mostove kao i masivne mostove i građevinske materijale; Periša Vukotić,
zgradarstvo, Ljubo Popović, puteve; Milan Marković, geologiju; Spasoje
Vukićević, geodeziju i drugi…”
Prve godine rada ove škole, proticale su pod sjenkom zloglasnog Inforbiroa,
pritiskom ekonomske i vojne blokade Jugoslavije, agresivne političke
propagande i sa Istoka i sa Zapada, u atmosferi podjela među dojučerašnjim
saborcima i saradnicima, hapšenja, robijanja na Golom otoku… koje nije mimoišlo
ni pojedine učenike ove škole.
Domazetović o tom zlom vremenu priča iz ugla učenika preko čijih leđa su
se sve ove nedaće prelamale na jedan poseban način: “Uslovi za učenje su bili
teški. Preko dana na predavanja, a posle učenje. Često puta, posle predavanja
se išlo na izgradnju porušenog grada. Noć je ostala za učenje ili izradu grafičkih
radova, jer se oboje moralo stići, uz slabo osvetljenje i peć bubnjaru, ako je bilo
ogreva. I tako od mrkla mraka pa do zore….
Hrana u menzi je bila nikakva. Za doručak su davali neku neukusnu belu
kafu, koju u normalnim prilikama, teško ko bi mogao probati, a ne piti. Hljeb je
bio od kukuruznog brašna…”
 Poseban dio stručnog obrazovanja u ovoj školi bila je ferijalna praksa. Svaki
učenik je, nakon završene školske godine dobijao uput za neko od gradilišta širom
Crne Gore. “Pre toga od škole se dobija dnevnik, koji je u stvari jedna prazna
sveska sa overenim brojem stranica… Taj dnevnik praktikant vodi svakodnevno,
u njemu opisuje šta se toga dana radilo i to crtežima potvrđuje, uz overu
odgovornog lica sa gradilišta…” Za ovo se, kao za bilo koji predmet, dobijala
posebna ocjena.
Po završenoj prvoj godini Domazetović i njegovi drugovi su dobili raspored
da idu na radnu akciju na izgradnji Titograda. Angažovani su na izgradnji hotela
“Crna Gora” i novih stambenih objekata ispod brda Gorica.
Umjesto dnevnika o ferijalnoj praksi ostalo je njegovo sjećanje: “ Jul mesec.
U Titogradu nema drveća, pa ni hlada, nema ništa sem sasušene trave. Nose se
tragači sa kamenom, opekom, tek izmešanim betonom ili malterom. Nema
zabušavanja, brigadir svakog zapaža i tera: brže, bolje, više! Glad te ne interesuje,
samo voda. Gde je onaj mali sa kofom vode? O dnevniku sa prakse nema ni
govora…”

Drugovi iz prve generacije

Pored svoje životne priče, Domazetović mi je poslao i spisak sa deset imena
učenika njegove generacije, sastavljen početkom jula 2020. godine. Nije ih
zaboravio ni poslije sedam decenija. U toliko je moja obaveza da objavim njihova
imena veća. Spisak objavljujem sa osnovnim podacima koje je Domazetović
dopisao uz njihova imena:
1. Milo Popović, iz Lipova kod Kolašina. Bio je jedno vreme Glavni građevinski
inspektor na Kosmetu. Potom je gradio veliku HE “Bajano” u dalekoj Panami.
2. Rako Milošević, iz Pješivaca. Gradio put u bespuću kanjona Piva do HE
“Mratinje”.
3. Mileta Lončar, iz Župe Nikšićke. Radio kod GMG “Trudbenik” iz Beograda, na
gradilištima u Crnoj Gori. Autor je jednog patenta za brže i kvalitetnije
izvođenje radova na nekoj poziiciji na građevini.
4. Blažo Vujošević, moj plemenik iz sela Ubla u Ćeklićima. Bio je nadzorni organ
na mostu “Pjenavac” u Međuriječju. 26. maja 1962 godine, desila se
katastrofa, most se srušio pod opterećenjem od betona usled loše izvedene
skele koja nije mogla da izdrži to opterećenje. On je bio jedan od najteže
povrijeđenih: dvostruki prelom butne kosti, prelom obje ruke, vilice, čeone
kosti… Iznenada 1990 godine, za samo petnaest dana, pokosio ga je sarkom
kao posledica teških rana sa Pjenavca.
5. Obrad Bošković, od Bijelog polja. Radio u
GP “Izgradnja” – Zemun, kao šef gradilišta, a
potom je bio inspektor rada u Beogradu.
6. Branislav Milašinović, iz Kolašina. Divan
čovek i učenik. Nažalost, za taj dugi niz godina,
nismo se čuli ni videli.2
7. Aco Guberinić, iz Kolašina. Radio kod GKM
“Trudbenik” iz Beograda. Isto važi kao i za
Milašinovića, samo što smo se slučajno jednom
sreli i pitali na jednoj utakmici.
8. Krsto Karadžić, iz Šavnika. Svojevremeno je
bio najmlađi predsednik opštine Šavnik u
ondašnjoj Jugoslaviji.
9. Danilo Gojković, iz Nikšića. Pamtim ga kao
učenika, a dalje…
10. Vujo Obrenović, iz Nikšića. Najdivniji čovek
koji može biti. Našli smo se jedne godine u
Subotici gde je studirao Višu tehničku školu. I
nikad više. Žao mi je.

BESPLATAN INTERNAT ZA SVE UČENIKE

Preovlađujuće stanovništvo poratne Crne Gore činilo je gradska i seoska
sirotinja koju je tek završeni rat učinio još siromašnijima. Obnavljale su se porušene
i spaljene kuće, trebalo je zapatiti nova stada, obnoviti voćnjake i vinograde,
iskrčiti zarasle njive i livade.. pa se na to trošio i posljednji dinar ako ga je neko
uopšte imao. Školovanje djece su mogli da priušte samo rijetki, a novoj državi su
trebali školovani kadrovi svih struka.
Kao što sam već pomenuo, država je na školovanje u srednjoj građevinskoj
školi u Zagrebu poslala više od 70 stipendista. Za ove koji su se školovali u Titogradu
obezbijeđen je internat. Internat je bio obavezan i besplatan. “Učenici svih
godišta Srednje tehn. škole u Titogradu obavezni su stanovati i hraniti se u

2O Branislavu Milašinoviću, građevinskom inženjeru, nekadašnjem generalnom direktoru Građevinskog

preduzeća „Sarajevo put“ iz Sarajeva i OGP „Titograd“ iz Titograda napisana je posebna priča u prošlom
broju ovog časopisa, Kopiju priče sam poslao njegovom školskom drugu Đorđiju Domazetoviću.
Internatu srednje teh. škole.” Pored molbe, taksirane sa 10 din, za upis u Internat
je trebalo priložiti Ljekarsko uvjerenje, uvjerenje o porezu i “Obavezu roditelja ili
staratelja potvrđenu od Narodnih vlasti, da će nadoknaditi sve troškove ako
učenik svojevoljno napusti školu ili učini neku štetu Internatu ili školi.” Učenici II i III
godine (tada je bilo trogodišnja škola) bili su dužni da molbe podnesu do 18
septembra, a učenici prve godine do 10 oktobra 1948. godine. Ova obaveza je
važila i za učenike novootvorenog Geodetskog odsjeka škole.
“Svaki učenik je dužan sa sobom donijeti najmanje 2 para veša, dva para
čarapa, pribor za čišćenje zuba, pribor za čišćenje cipela a učenici II i III godine
ispisnicu od trebovanja hrane od Mjesnog narodnog odbora za drugu polovinu
mjeseca septembra 1948 godine.”

DIPLOMSKI ISPIT
Po završenoj četvorogodišnjoj škioli, a prije nego što se iz školskih klupa
presele na gradilišta, budući tehničari su morali da polože diplomski ispit. Svrha
polaganja diplomskog ispita nije bila samo puka provjera znanja stečenog u školi.
Trebalo je utvrdili da li su dovoljno osposobljeni za uspješno obavljanje zadataka
svoje struke.
Kompletnan postupak polaganja diplomskog ispita propisan je posebnim
pravilnikom.3
Pravo na polaganje diplomskog ispita imali su kandidati koji su “.. sa
uspjehom svršili završni razred srednje tehničke škole, iz vladanja imaju najmanju
ocjenu “dobar”, a obavili su obaveznu praksu za vrijeme školovanja u srednjoj
tehničkoj školi.”
Diplomski ispit se polagao u ljetnjem, jesenjem i zimskom roku. Polloagalo se
pred ispitnim odborom koji su sačinjavali: “ direktor škole, kao predsjednik; jedan
od šefova odsjeka, kao potpredsjednik; i nastavnici predmeta koji se na
diplomskom ispitu polažu, kao ispitivači.”
Diplomski ispit se sastojao iz pismenog i usmenog ispita, a prema posebnom
programu za svaki odsjek tehničke škole. Zajednički je jedino bio ispit iz “srpskog ili
hrvatskog jezika”. koji se polagao i pismeno i usmeno. Za pismeni ispit kandidati
su na raspolaganju imali 4 časa.
Pored jezika, na arhitektonskom odsjeku su polagali građevinsko poslovanje
i predračun (pismeni ispit, 6 časova), projektovanje (pismeni ispit 10 časova). Za
predmete statika i armirani beton; elementi zgrada sa zanatskim radovima,
kućnim instalacijama i građevinskim materijalom, propisan je samo usmeni ispit.
Na građevinskom odsjeku se poseban ispit polagao na smjeru za puteve i
mostove a poseban na hidrotehnici. Na smjeru za puteve i mostove su, pored
jezika, pismeno i usmeno polagali predmete: mostovi (pismeni 8 časova), putevi
(pismeni 8 časova), građevinsko poslovanje i predračun (pismeni 4 časa). Pismeni

3Pravilnik o polaganju diplomskog ispita u srednjojk tehničkoj školi. Službeni list NRCG br. 3., 5 februara
1953.g.
zadatak iz masivnioh mostova je mogao da se radi i 10 sati. Usmeno su polagali
geodeziju. Statika i armirani beton (kao jedan predmet) su, takođe, polagali samo
usmeno.
Na hidrotehničkom smjeru, pored jezika, pismeno i usmeno su polagali
građevinsko poslovanje i predračun (pismeni 6 časova); projektovanje
vodogradnje (melioracije, regulacije voodotoka i plovni putevi, kanalizacije i
vodovodi i iskorišćenje vodenih snaga) (pismeni 10 časova). Ispit iz geodezije su
polagali samo usmeno.
Budući geometri su, pored jezika pismeni i usmeni ispit imali još iz
matematike (pismeni 4 časa). Geodetska računanja su polagali samo pismeno i
to dva dana po 5 časova, a geodeziju, primijenjenu geodeziju i izradu planova,
samo usmeno.
Utvrđivanje zadataka za pismeni ispit je propisan članom 13 pravilnika: “Uoči
pismenog ispita predmetni nastavnici predaju direktoru škole u zatvorenom
omotu na čuvanje predloge zadataka za pismeni ispit i to: iz srpskog ili hrvatskog
jezika 6 tema; iz matematike 4 grupe zadataka; iz stručnih predemeta (izuzev
projektovanja) četiri zadatka (teme); iz projektovanja za svakog kandidata po
jedan zadatak više 5. Sjutradan, na sjednici ispitne komisije, pred sam početak
ispita, otvara se omot s predloženim zadacima i ispitna komisija bira jedan od
njih.” Ispitna komisija nije bila obavezna da prihvati predložene zadatke. Mogla je
sama da odredi novi zadatak po kome će se polagati ispit.

HEROJI PORATNE IZGRADNJE CRNE GORE

Prve generacije tehničara, bez obzira da li je riječ o njihovom trogodišnjem
ili četvorogodišnjem školovanju I bezb obzira jesu li se školovali u Zagrebu ili
Titogradu, školovane i stasale za velike izazove i velike graditeljske poduhvate,
predstavljaju istinske heroje poratne izgradnje Crne Gore. Riječ je o generacijama
građevinskih tehnilčara koji su iz škole izlazili sa zavidnim znanjem, spremni da
samostalno vode građenje složenih objekata u visokogradnji, niskogradnji i
hidrohradnji. Bile su to generacije koje su na svojim plećima iznijele najveći teret
izgradnje prvih kilometara saobraćajne infrastrukture u Crnoj Gori, prve stambene
zgrade, prve fabrike, električne centrale, prve škole, bolnice…
Mnogi od njih su se svojim znanjem, organizacionim sposobnostima,
tehnološkom disciplinom… kvalifikovali za državne ili stipendije građevinskih
preduzeća, upućivani na više škole ili fakultete i postali cijenjeni inženjeri,
rukovodioci najsloženijih građevinskioh poduhvata, direktori velikih građevinskih
preduzeća, univerzitetski profesori….
Ovo je podsjećanje na sve njih. Na žalost, njihov spisak nije ni približno
kompletan, dokumentacija nekadašnjih velikih građevinskih preduzeća je
uništena, tehničari su ostarjeli ili pomrli. Sjećanja svakim danom sve više blijede. Za
neka šira istraživanja nijesam imao dovoljno vremena. Dijelom zbog toga što i moj
pješčanik curi, a dijelom zbog okolnosti izazvanih globalnom pandemijom, pa
moram da “podvučem crtu”. Nadam se da mi zbog toga neće biti zamjereno,
jer sam od zaborava ipak otrgao značajan broj imena onih kojima dugujemo
zahvalnost i pamćenje.
Nemam dovoljno pouzdanih podataka a nemam ni prostora da o svima
njima kažem nešto više od imena i prezimena i nabrojim sve njihove graditeljske
poduhvate. Za pamćenje je i to dovoljno. Više od toga će biti riječi samo o
rijetkima, zavisno od trenutno dostupnih podataka. Drugom prilikom će i ovaj
spisak biti mnogo širi i potpuniji.

RASADNIK KADROVA
Građevinska škola (skupa sa prvom generacijom tehničara školovanih u
Zagrebu) bila je rasadnik kadrova. Koliko god da ih je bilo čekala su ih gradilišta,
posla je bilo za sve njih. Kao najstarije građevinsko preduzeće u Crnoj Gori, OGP
“Titograd” je imalo najviše gradilišta i najviše potrebe za stručnim kadrom. Nemam
podataka koji su tehničari prvi zaposleni u ovom kolektivu, ali se zna da su među
prvima bili Veselin Stanić, Milojka Vujović, Rajko Tokov Jelušić, Novak Uskoković,
Milutin Šabanović, Pavle Šoć, Božidar Marković, Biserka Vukadinović, Radomir
Lajović, Vukajlo Ćiko Milošević, Branko Ražnatović, Gojko Prelević, Dragoljub
Marjanović, Đuro Prelević, Nikola Mugoša, Svetozar Poleksić, Vladimir Ivanov,
Jovanka Čejović, Mijomir Jovanović, Nikola Perunović, Rade Popović, Milivoje
Šoć, Manojlo Sekulović, Radovan Pavićević, Ljala Ačković, Branko Bojanić, Nada
Dabetić, Ilija Đukić, Dragan Đuranović, Šerif Hadžiahmetović, Zorka Popović,
Vukota i Vukadin Kankaraš, Marinko Krkeljić, Mitar Pavićević, Vjera Radović, Jovo
Radulović, Dragiša Vulić, Rajko Maraš, Dušan Radonjić… i još stotine drugih.

Vladimir Ivanov je izgradio 27 mostova na Jadranskoj magistrali, Pruzi

Beograd – Bar i putu Mioska – Šavnik. Pavle Šoć je gradio Skoplje i sagradio nove
Plužine. Gojko Prelević je gradio Skoplje, hotelski kompleks u Bečićima, stambeni
Blok 5 u Titogradu… Veselin Stanić, Rajko Jelušić, Novak Uskoković, Mijomir
Jovanović, Mitar Pavićević, Marko Milić i još mnogo njihovih kolega nijesu mogli
da nabroje sve objekte koje su izgradili, pa su na pola radnog vijeka prestajali da
ih broje. Đuro Prelević, Svetozar Poleksić, Dragiša Vulić, Marinko Krkeljić, Vukajlo
Miošević, Rade Popović… iza sebe imaju kilometre tunela i ne desetine nego
stotine kilometara pruga i puteva.

Šerif Hadžiahmetović je projektovao instalacije vodovoda i kanalizacije u

desetinama hiljada stanova i stotinama javnih objekata. Jovanka Čejović je, u
koprirnici Projektnog biroa, iskopirala i spakovala nekoliko kompozicija
projekata… Božidar Marković je bio rukovodilac betonjerke, slikar i pjesnik.
Milojka Vujović je iskustvo stečeno na gradilištima kasnije pretočila u
operativne i dinamičke planove koje je pravila u tehničkoj pripremi. Biserka
Vukadinović je decenijama bila rukovodilac proizvodnje betonskih
prefabrikata…

Veliki broj građevinskih tehničara je čitav svoj radni vijek posvetio jedino i
isključivo izgradnji crnogorskih cesta, jer - “Put je život”. Vođeni motom svih
graditelja puteva na planeti, posvetili su život izgradnji puteva – kao rukovodioci
gradilišta ili nadzorni organi. Njihovo vatreno krštenje je bila izgradnja Jadranske
magistrale od Titograda do Kolašina. Magistralu su gradile inženjerijske jedinice
JNA. Inženjeri su bili rijetki pa su magistralu gradili mladi tehničari školovani u
Titogradu. Armija je svoj dio posla završila i preselila se na druga gradilišta širom
Jugoslavije. Tehničari, prekaljeni u Platijama i Bijelim stijenama, prelaze u
novoosnovanu Direkciju za izgradnju jadranske magistrale i nastavljaju izgradnju
magistralnih puteva, ovog puta kao nadzorni organi. Vatreno krštenje u Platijama
je imao Branislav Milašinović, Dragoljub Šuka Radojević, zatim Vaso Radonjić,
Milija Mirov Bulatović, Petar Bulatović, Božidar Vujisić, Petko Redžić, Danilo
Ivanović… Vaso Radonjić je, zajedno sa Inženjerom Tanevskim koji se nalazio na
odsluženju vojnog roka, gradio most “Grlo”. Započetu izgradnju mostova u
kanjonu Morače, Petar Bulatović je nastavio i kod “Mostogradnje”…
Radni vijek u građevinskom nadzoru na izgradnji crnogorskih cesta proveli
su i tehničari koji su radno iskustvo sticali na drugim crnogorskim gradilištima: Vaso
Ašanin, Krsto Andrijašević, Rajko Đerković, Vojin Bojić, Radomir Filipović, Vukašin
Vule Kovačević, Savo Jovanović, braća Vukašin i Milan Lakušić, Ivo Vukadinović
i desetine drugih…

Jedan od učenika prve generacije četvorogodišnje škole bio je i Arsenije

Martinović, arhitektonski tehničar, koji je čitav radni vijek (od 1955-1990. godine
kada se penzionisao) proveo u Republičkom zavodu za urbanizam i
projektovanje. Arsenije je, samostalno, projektovao Dom omladine “Budo
Tomović” i Stomatološku polikliniku u Titogradu, više desetina zgrada sa par
hiljada stanova i isto toliko kvadrata poslovnog prostora u Titogradu, Bijelom Polju,
Pljevljima, Cetinju… Među prvim generacijama su bili i Radmila Klisić, Vera
Mugoša, Veljo Pavković, Dušan Ratković i desetine drugih koji su uspješnu karijeru
ostvarili u Republičkom zavodu za urbanizam i projektovanje.
Obrad Šamšal, đak prve generacije trogodišnje škole je već 1953 godine
imenovan za sudskog vještaka. Momčilo Radović, iz prve “zagrebačke”
generacije, jedan od ključnih kadrova preduzeća za završne radove u
građevinarstvu “Lovćen” iz Titograda, postao je ekspert za hidroizolacije i napisao
priručnik o hidroizolaciji ravnih krovova.
 Nije mali broj ni onih koji su, najčešće nakon par godina rada na
gradilištima, nastavili školovanje. Završili su fakultete ili više škole, postali direktori
pojedinih djelova ili čitavog preduzeća. Najuporniji su postali univerzitetski
profesori…

Podsjetiću samo na neke od njih: Marko Leković, Branislav Milašinović i

Milutin Šabanović su završili fakultete i u jednom periodu bili generalni direktori
OGP “Titograd”. Dragoljub Radojević je postao tehnički, a zatim i generalni
direktor nekadašnjeg GP “Binačka Morava” iz Gnjilana. Među prvim
generacijama ove škole bili su univerzitetski profesori Božidar Milić, Petar
Đuranović i Arsenije Vujović, a nešto kasnije General-pukovnik Milorad Terzić,
Živojin Praščević i Radenko Pejović. Jedan od prvih učenika ove škole je i arhitekta
Vladislav Plamenac dobitnik dvije Republičke Borbine nagrade za arhitekturu...
Veselin Kovačević, prvi inženjer koji je diplomirao na Građevinskom fakultetu u
Titogradu bio je đak ove škole…

PROFESORI ZA POŠTOVANJE

Zbog ograničenog prostora, podsjećanje na čitav niz drugih tehničara

ostavljam za neku drugu priliku. Imam obavezu da podsjetim na profesore koji su
obilježili decenije postojanja ove škole.
Đorđije Domazetović, učenik prve generacije četvorogodišnje škole, sa
posebnim poštovanjem podsjeća na Đola Šoškića, Perišu Vukotića, Velišu
Popovića, Ljuba Popovića,… Slijedi poduži spisak arhitekata, građevinskih i
inženjera geodezije koji su došli kasnije: Anto Žarković, Branislav Poleksić, Đorđije -
Jure Gruzinov, Andrija Markuš, Cane Perović, Branko Bašanović, Mirsada Spahić,
Emilija Tomović, Slavko Vučinić, Borka Đukanović, Slobodan Iković, Jusuf Toković,
Milanka Srdanović, Rina Ivančević, Miodrag Nikolić, Branislav Dašić, Vesna
Radišić, Jasmina Dašić, Dževdana Đukanović, Borislav Đikanović, Jelena Maraš…
 Đole Šoškić, građevinski inženjer, rođen 1. juna 1898. godine u Pepićima,
Andrijevica. Po završenoj kadetskoj školi na Cetinju odlazi
na studije građevine na Beogradskom univerzitetu.
Diplomirao je u februaru 1929. godine na građevinskom
odsjeku Tehničkog fakulteta, diploma br 906. od
14.02.1929. godine.
Profesionalnu karijeru je započeo u Ministarstvu
građevina Kraljevine Jugoslavije. Jedno vrijeme je radio
na izgradnji raznih objekata u Peći, gdje treba posebno
pomenuti izgradnju sistema za snabdijevanje grada Peći
pijaćom vodom.
Poslije Drugog svjetskog rata radio je u Ministartsvu
građevina NR Crne Gore na Cetinju i u Titogradu.
Kao Glavni građevinski inspektor Crne Gore vršio je
inspekcijski nadzor nad izgradnjom značajnih objekata
kao što su Jadranska magistrala, Pruga Beograd- Bar kroz
Crnu Goru, Kombinat Aluminijuma u Titogradu...
Šoškić je bio revident projekata za izgradnju najznačajnihi objekata u Crnoj
Gori, vodio stručni nadzor nad njihovom izgradnjom ili vršio tehnički pregled
izvedenih radova. Projektanti, a pogotovu izvođači, najčešće su bili njegovi
nekadašnji učenici. Inženjeri i tehničari su pred njim polagali stručni i državni ispit...
Dugo je bio profesor u građevinskoj školi. Predavao je armirani beton,
statiku i građevinske konstrukcije.
Autor je udžbenika GRAĐEVINSKE KONSTRUKCIJE, za srednje građevinske
tehničke škole, objavljen 1952. godine. Autor je velikog broja stručnih radova.
Inženjer Šoškić je umro 25.marta 1972.godine u Titogradu.
Sjećanje na Velišu Popovića
Kakvi su bili nekadašnji profesori Građevinske škole i kakvi treba da budu
oni koji će to tek postati, svjedoči sjećanje pokojnog Marka Milića, nekadašnjeg
učenika ove škole.
Marko se sjećao kako je na kraju školske godine,
na maturi, imao pismeni zadatak kod profesora
Popovića. U istoj klupi sa Markom sjedio je njegov drug
Milivoje. Uradili su ono što bi učinio bilo koji učenik na
planeti kad mu zagusti. Prepisivali su. “Slučajno
podignem pogled, priča Marko, i vidim da profesor
Popović posmatra kako nas dvojica prepisujemo. Mislili
smo da smo gotovi. Dobićemo jedinice, slijedi
popravni ispit sa mnogo neizvjesnosti, pa tek onda
diplomski - kad bude i ako bude…” Prošlo je nekoliko
dana i isto toliko neprospavanih noći: dobili su
svjedočanstva. Nijesu mogli da vjeruju – dobili su
ocjene kao da je sve bilo regularno.
Marko i Milivoje su položili diplomski ispit, Marko
je stekao i zvanje inženjera. Postali su cijenjeni
stručnjaci i izgradili mnoge objekte. Prošlo je mnogo godina dok se Marku ukazala
pogodna prilika za razgovor sa profesorom Popovićem. “Profesore, evo skoro 20
godina čekam pogodnu priliku da Vas pitam nešto”, započeo je Marko razgovor.
“Znam, Miliću, šta ćeš da me pitaš. Nego da je pitam tebe: šta misliš kakav bi ja
bio čovjek da sam toga dana dvojici mladih ljudi uzeo budućnost”.

DIREKTORI ŠKOLE

Impresivan je i spisak direktora škole: profesor Vaso Pejanović, akademik

Božina Ivanović, inženjer Veliša Popović, akademik Branislav Bato Kovačević,
profesor Dragutin Drago Boljević, profesor Miodrag Miško Vujačić, inženjer Živko
Ičević i sadašnji direktor profesor Dragan Miranović. Jedan od prvih direktora
Srednje tehničke škole bio je profesor Vaso Pejanović.
Pejanović je rođen 14. juna 1906. godine u Carigradu. Rano djetinjstvo je
proveo u Turskoj, Bugarskoj i Grčkoj. U Solunu je završio francusku osnovnu školu.
Otac mu je poginuo prilikom proboja Solunskog fronta, nakon čega se njegova
porodica vraća u Podgoricu gdje završava gimnaziju. Po završenoj gimnaziji, 1927.
godine, odlazi na studije matematike i fizike na Filozofskom fakultetu u Beogradu,
u klasi Mike Petrovića – Alasa. Studije je završio 1931.godine, sa visokom ocjenom
i u rekordnom vremenu. Slijedi Škola rezervnih oficira.
 Karijeru je započeo 1932.godine u podgoričkoj gimnaziji. Predavao je
matemetiku, a po potrebi i fiziku. Važio je za jednog od najistaknutijih crnogorskih
intelektualaca između dva rata. Bio je antifašista pa je to morao da plati time što
je svo vrijeme Drugog svjetskog rata proveo u njemačkim koncentracionim
logorima.
Po završetku rata, par godina je radio kao profesor u Zrenjaninu. Slijedi poziv
crnogorskih vlasti pa se profesor Pejanović, 1951.
godine, vraća u Crnu Goru. Imenovan je za
direktora Srednje tehničke škole i na toj dužnosti
ostao deset godina.
Deceniju kasnije, 1960.godine, osniva se
seizmološka služba Crne Gore. Profesor Pejanović
je imenovan za direktora Seizmološke stanice u
Titogradju. Tu je ostao sve do penzionisanja
1968.godine, dajući lični pečat organizovanju i
razvoju seizmološke službe u Crnoj Gori.
Profesor Pejanović je preminuo 9. avgusta 1987.
godine u Titogradu.

(Osnovni biografski podaci o Vasu Pejanoviću

preuzeti su sa internet stranice Seizmološkog
zavoda CG). Portret preuzet iz “Pobjede” od
02,02,1955.g

Nastaviće se.