TEMA 2 : ANTZINAKO ERREGIMENAREN KRISIA

Mundu garaikidearen jatorria: XVIII mendearen bukaeran, iraultza- prozesuak izateagatik Ipar Amerikan eta Frantzian.

1.- AMERIKAKO IRAULTZA: ESTATU BATUEN SORRERA

 Ipar Amerikako Ekialdeko kostaldeko 13 kolonia britaniarrak, matxinada egiten zituzten metropoliaren aurka
independentzia lortzeko,azkenean lortu zuten independentzia
 Kolonek borrokatu zuten berdintasunaren, askatasunaren eta eskubideeen aldeari, eta hau aldaketa politikoa ekarri zuten
eta horren ondorioz Amerikako Estatu Batuak sortu zen.
 Ipar Amerikako 13 kolonien independentziaren ondorioz, burgesen iraultza-izan zuen eta Antzinako Erregimenarekin
bukatu zuten.

1.1 AURREKARIAK (ANTECEDENTES)

 Desberdintasun handiak zeuden kolo batzuen eta besteen artean: batetik, landetako jabe txikiak eta iparraldeko hirietako
burgesia zeuden, eta bestetik, hegoaldeko plantazio esklabistak.
 KOLONEN ALTXAMENDUA :
o Arrazoiak: fiskalak eta komertzialak
o Britainia Handia: Zazpi Urteetako Gerra : frantsesez eta ingelesez arteko gerra. Gerra horren ondorioz, Britainia
Handia oso zorpetuta zegoen (endeudada) eta Britainai Handi kolinie zergak handitu zion eta behartu zuen
merkataritza-monopolioaren eta muga-zergen legeak betetzea.
o Kolonok protestu zuten. Kolonek esaten zuten Britainiako Parlamentuan ez parte hartzean, haiek ez zeuden
behartuta lege fiskalak betetzera.
o 1773 TEAREN MATXINADA tearen zergaren aurkako Bostonen . Britainiak Ekialdeko Indietako konpainia bati
tearen salmentaren monopolioa eman ziolako.

1.2. INDEPENDENTZIA GERRA: Amerikako gerra independentzia 2 fase

LEHEN FASE: (1775-1777)

 George Washington buruzagia Britaniako tropei eraso egiten zien. George Washington gizon eta arma gutxiago zeukan
 4-7-1776: AEBko INDEPENDENTZIA DEKLARAZIOA :
o Nortzuk: kolonen ordezkariak sinatu zuten Filadelfian.
o Tomas Jeffersonek idatzi zuen :
 Gizaki guztiak askeak eta berdinak dira
 Herriak eskubide dauka bere gobernua-forma aukeratzeko eta eskubide dauka tiranoaren aurka
altxatzeko.

BIGARREN FASE (1778-1782)

 VERSAILLESKO ITUNA (1783) : Ituna sinatu zutenean gerra amaitu zen eta Britainia Handiak Estatu Batuen
independentzia onartu zuen

1.3. ESTATU BATUETAKO KONSTITUZIOA

1787an, kolonien ordezkariak Filadelfian elkartu ziren konstituzioa idazteko, hau da, lege gorena da eta konstituzioa mugak jarriko
du politikari. Politiko-sistema berria, Ilustrazioko botere-banaketan oinarrituta dago:

o .
 BOTERE LEGEGILEA
o Kongresua 2 ganberaz osatuta dago:
 Ordezkarien Ganbera: estatu bakoitzean aukeratzen dira, biztanle.kopuruaren arabera
 Senatua (estatu bakoitzeko 2 ordezkari)
 BOTERE BETEARAZLEA
o Burua: presidentea da . Presidentea aukeratzen da sufragio unibertsal bidez lau urtez behin. Presidenteraren
funtzioak; gobernua izendatzea, armada zuzentzea. Lehen presidentea George Washington izan zen.
o
 BOTERE JUDIZIALA
o Estatuko gainerako erakundeetatik Independentea.
o Burua: Auzitegi Gorena (6 kidez osatuta dago eta Presidentea aukeratu)
o Funtzio Auzitegi Gorena: konstituzioa interpretatzea.
2.- FRANTZIAKO IRAULTZA

1789AN Frantzian Aintzinako erregimenea bukatu zen.

XIX mendean, aldaketa politiko, ekonomiko eta sozial izan ziren. Aldaketak:

Aldaketa politika:Politika parlamentarioa eta konstituzionala

Aldaketa soziala: Gizarte Klaseetan oinarrituta

Aldaketa ekonomiko: Liberalismo ekonomiko

2.1 IRAULTZAREN ZERGATIAK EDO KAUSAK

Kausa politikoak, ekonomikoak eta sozialak zeuden ,Antzinako Erregimenarekin zerikusia zutenak.

EKONOMIKOAK:

FINANTZA-KRISI: Frantzia zor handiak zeukaten 1. gerragatik eta 2. gorteko gastuak oso altuak zirelako .

PRIBILEGIATUEN MATXINADA : KRISI AURREKO EGITEKO, OGASUN MINISTROAK ERREFORMA FISKALAK EGIN: estamentu
pribilegiatuak zergak ordaindu behar zuten baina porrot egin ez zutelako nahi ordaindu. Handikien Biltzarrak erregeari exijitu zion
Estatu Orokorra biltzea zerga berri bat ezartzeko. Pribilegiatuen matxinadak krisi ekonomikoa eragin zuen eta iraultzan

BIZIRAUPEN-KRISI LARRI IZAN ZEN UZTA TXARREN ONDORIOZ . Gariaren prezioa bikoiztu egin zen eta ogiaren prezioa hirukoiztu
zen. Prezioak handitzean, eskulangintza-produkutuen gutxi kontsumitzen zen eta horren ondorioz manifakturak krisi handitzen zen
produktu ingelesen lehiagatik. Horren ondorioa: Tailer eta fabrika asko itxi behar zuten eta langile asko langabezian geratu ziren.

SOZIALAK:

1.-Herritarrek gero eta haserreago zegoen prezcio handitzeagatik, elikagaien murrizteagatik eta langabeziagatik . KEXA
KOADERNOAK zegoen (herritarren kezkak ziren eta erregeari bidaltzen zion).

2.-Nekazariak protestak harramen eta eskubide feudalen kontran

3.- Hiriko langileak protestak elikagaien murriztetagatik, prezioak handitzeagatik, langabeziagatik eta agintarien utzikeriagatik.

4.- Hiriko burgesia protestak : zergagatik (batez ere), merkataritza eta industria askatasunari j oztopoak, nobleek zituzten
pribilegioak eta ordezkaritza politiko eza (falta). Burgesek askatasun zibila eta politiko eskatzen zuten eta Estatuaren eta
administrazioaren berrikuntza egitea.

POLITIKOAK:

Ilustrazioaren ideiak Estatu Orokorrean entzun ziren 1789:HIRUGARREN ESTATUKO ORDEZKARIAK eskatzen zuten BOTOA
BURUKO IZATEA ETA EZ ESTAMENTU BAKOITZEKO:

BOTO ESTAMENTU: pribilegiatuak (nobleza eta klero) beti 2 boto zeukaten eta hirrugarren estatua(burgesia) bakarrik boto bat
zeukan, horren ondorioz pribilegiatuak beti irabazten zuten horregatik Hirugarren Estatua nahi zuten botoa buruko izatea gehiago
zirelako
2.2 ASAMBLEA NAZIONALA (1789-1792)

Nortzuk eta nola sortu? Burgesiaren ordezkariak pilota-jokoa aretoan elkartu ziren erregeak ez zielako bilera-aretora sartzen utzi
eta beldurra zeukan erregeak Estatu Orokorrak desegingo zituelako. Burgesiaren ordezkariak zin egin zuten ez zutela asamblea
Frantziari konstituzio bat eman arte eta horren ondoriox A.N.K sortu . ANK burgesak eta kleroko eta nobleko batzuk osatzen zuten.

HERRIKO ALTXAMENDUAK gertatu ziren ogia garestiaren eta ordenaren indarren gehiegikerien aurka eta14-7-1789: BASTILLA
HARTZEA: Jendea bildu eta eraso egin kartzela preso politikoak liberatzeko.Bastilla absolutismoaren sinboloa zen.

JAURTXOEN AURKAKO HERRIKO ALTXAMENTUAK: Gazteluak eraso eta jabetza-eskriturak erre zituzten. Ondorioa: SISTEMA
FEUDALA ABOLITU ZEN. Handik aurrera herritar guztiak zergak ordaindu.

GIZAKIAREN ETA HERRITARREN ESKUBIDEEN ADIERAZPENA: franziar guztiek eskubide hauek zeukaten: pentsamendu eta sinesmen
askatasuna, berdintasu legearen aurrean, segurtasuna, jabetza eta zapalketari erresistentzia jartzeko eskubidea.

1791ko KONSTITUZIOA EGIN ZUEN (EGINKUZUN GARRANTZITSUENA) : Frantzia monarkia konstituzionala bihurtu zen eta
konstituzioa botere-banaketa eta subirotasuna nazionala oinarrituta zegoen.

BOTERE LEGEGILE (ASAMBLEA): nazioko ordezkariek osatzen zuten eta nazio ordezkariak aukeratzen ziren ZEHARKAKO
ERROLDA SUGRAGIOAREN BIDEZ. Bakarrik bota daitezke (errenta maila jakin bat zutenek, hauek ziren gizonezko
biztanleriaren %15)

BOTERE BETEARAZLE (GOBERNUA) oraindik erregearen esku zegoen, beraz beto-eskubidea erabil daiteke Asamblearen
legeak atzera botatzeko.

BOTERE JUDIZIALA(JUSTIZIA AUZITEGIA) : epaile hautetsi independeteen esku zeuden.

- Luis XVI eta bere familia ihes egiten saiatu zen. Ihesia lotuta zegoen konspirazio batekin Luis XVI nahi zuen Europako potentzia
absolutistak Iraultzaren aurka parte-hartzea.

-1791an ASAMBLEA NAZIONALA DESEGIN ETA ASAMBLEA LEGEGILE SORTU

-Iraultzaileen artean GIRONDINAK ETA JAKOBINOAK ZEUDEN : Girondinoak moderatuak ziren eta jakobinoak errakikalenak.
Jakobinoak eskatzen zuten monarkia desagertzea eta sufragio unibertsala (ez errolda sufragio).

-Asamblea Austriari gerra deklaratu eta geroago Prusiako armada Frantzia zeharkatu. ONdorioa: HERRIAK TUILERIEN JAUREGIARI
ERASO EGIN ZION HERRIAK PENTSATSEN ZUEN ERREGEAK ETSAIEI LAGUNDU ZIOTELA. JENDEAREN ARTEAN SANS-CULLOTTES
NABARMENDU ZIREN

2.3 KONBENTZIOA (1792-1795)

- MONARKIA ABOLITU ETA ERREPUBLIKA ALDARRIKATU gizonokoen sufragio unibertsala bidez parlamentu berri bat =KONBENTZIO
SORTU ZEN ETA MONARKIA ABOLITU ETA ERREPUBLIKA ALDARRIKATU.

-Girondinoen (moderatuak) eta jakobinoen (erradikalak) artean diskutitzen ziren erregeari (Luis XVI) prozesuagatik . Jakobinoak lortu
zuten Luis XVI hil zen gillotinaz etsaiari laguntzeagatik

-LUIS XVI HIL ZUTEN GILLOTINAZ. Ondorioa: Europako gorte errealak astindu zituen eta KOALIZAesker JAKOBINOREN KONBENTZIOA
SORTU ZEN (GARAIA ERRADIKALENA)

ROBESPIERRE (buru jakobino) GIRONDINOEN BURUA GOBERNUTIK KENDU, SANS CULLOTES LANGUTZAREKIN ETA HASI ZEN
KONBENTZIO GARAIA (GARAI ERRADIKALENA)

-JAKOBINOAK KONTITUZIO EGIN (1793), DEMOKRIATIAGOA ETA SOZIALAGOA AURREKO BAINO oinarrituta zegoen herri-
subirotasuna eta sufragio unibertsala.

-IZUALDIA (TERROR): Politika odoltsua zen: atxiloketak (detenciones), auziperatze asko eta persona exekutatzen ziren (40000 inguru
herriko etsaiak zirelako)

2.4. DIREKTORIOA (1795-1799) (BEROLISKO ERREAKZIOA GERTATU): BURGESIA MODERATUA, ARMADAREN LAGUNTZAREKIN,
JAKOBINOEN ERREPUBLIKA BUKATU ETA ROBESPIERRE GILLOTINAN HIL

9-11-1799: NAPOLEON ESTATU-KOLPE JO ETA IRAULZA AMAITU(ESATEN ZAIO BRUMAIREKO ESTATU-KOLPE).

3.- NAPOLEONEN INPERIOA
3.1. INPERIOAREN ERAIKUNTZA

 N. 25 urterekin jenerala zen eta bere igoera (ascenso) azkarra zen gerra askotan parte hartu zuelako.
 N. jeneralik onena zen gudu-zelaietan eta ere egokiena zen Frantziako barne.egoera kontrolatzeko.
 1799 estatu-kolpe ondoren, KONTSULATUA sortu: kontsul bakarra eta biziartekoa (vitalicio): Gobernua gero eta gehiago
botere handiago zuen eta bere esku zeukan legegintza-ekinbidea.- Konstituzioaren 1 artikulua esa zuen Errepublikaren
botere guztiak enperadoren eskuetan zegoen. Napoleon bere burua enperadorea izendatu zuen Notre Dame
katedralean
 ERREFORMA ADMINISTRATIBOAK:
1.- Aita Santua sinatutako konkordatuari esker kultu katolikoa berriro Estatuaren babesa zeukan
2.- Kode Zibile, Merkataritza Kode eta Zigor Kode. Onartzen ziren; berdinatasuna legeen aurrean eta jabetza
defendatzeko eskubidea.

 NAPOLEONEN INPERIOA EUROPAN ZEHAR HEDATZEN ZEN

Napoleon Europan zehar hedatzen zen (Frantziako menpeko estatuak zeuden eta Frantziako aliatuko estatu
independenteak zeuden)
Espainia eta Portugal inbaditu ondoren,Napoleonen armada ukaezina zen.

Britainia Handia bakarrik geratu zen bere ametsa betetzeko (bere ametsa imperio handia sortzea)

Napoleonen imperioaren hedapenan, askatasuna, berdintasuna eta anaitasuna hedatzen ziren eta monarkia
absolutistak aurka borrokatzen zuen

3.2 NAPOLEONEN PORROTA

 Nagusitasuna mugak zituen.

 Lehe aldiz N, porrot egin zuen TRAFALGAR GUDUA (1805) : Frantzia eta Espainiako galdu zuten Ingalaterraren kontra.
 IBERIAR PENINTSULAN
o Frantziako armada porrot egin Bailenen
o Espainiko herritar talde batzuk gerrilla antolatzen zuten frantziarren kontra
o Wellingtonen armadaren garaipenek Frantziako armada atzera egitera behartu zuten, azkenean urte bat geroago
Pirinioien beste aldera bota.
 ERRUSIAN: Napoleonek Rusia inbaditu agindu zuen baina porrot egin zuen.
 ERRESUMA BATUAK ZUZENDUTAKO NAZIOARTEKO KAOLIZIOAK FRANTZIARRAK GARAITU ZITUZTEN LEIPZIG HIRIAN.
Ondorioa: 1814 Napoleon abdikatu eta Elbara uhartea alde egin
 1815 Napoleon boterera itzuli zen denbora gutxi. Ezagutzen da EHUN EGUNEKO INPERIOA, baina PORROT EGIN ZUEN
WATERLOON INGELESEK, PRUSIARREK, AUSTRIARREK ETA ERRUSIARREK OSATUTAKO NAZIOARTEKO ARMADAREN KONTRA
 N. Santa Helena uhartera erbesteratua izan zuen (desterrado)eta han hil zen
 Frantziako tronua Borboien esku geratu zen berriro (erregea Luis XIII). Luis XIII klase konserbadorren aldeko konstituzio bat
ezarri zuen eta izaera liberal batzuk mantendu zuen.

3.3 FRANTZIAK IRAULTZALAREN AZTARNAK ¿????????????????????

 N. saiatu zuen Antzinako Erregimena berresartzea baina ezineskoa zen.

 Lurralde askotan ‘’’
-