1.

GAIA : Antzinako Erregimenaren krisialdia (1808-1814):

Cadizko Gorteak eta 1812ko Konstitzioa.
Independentzia Gerraren hasiera eragin zuten altxamenduak eta Baionako abdikazioak direla
bide, Espainian botere hutsunea eta lurralde-haustura gertatu ziren. Frantziar armadak okupatu
gabeko eskualdeetan egoera kontrolatzeko, herritar esanguratsu batzuk botere berria ezarri zuten:
Defentsarako robintzia-Batzordeak. Batzorde horiek errege absentearen izenean subiranotasuna
haien gain hartu eta agintea legitimatzen zuten. !urralde-botere horiek aristokraziako eta kleroko
gizonek, militarrek, legegizonek, eta abarrek osatzen zituzten.
Berehala Estatu-gobernu bateratua osatzeko beharra ikusi zuten. "odu horretan, probintzia-
batzordeetako ordezkariekin Batzorde #entral Gorena eratu zen $%&%an, Floridablan'a kondearen
agintepean. Botere subiranoa beretzat hartu, eta gorengo gobernu-organo moduan ezarri zen.
Espainiako gizartearen zati bat armekin frantziarrekin borrokatzen zen bitartean, ilustratu
gutxi batzuek Frantzian benetako iraultza burgesa eragin zuten ideiak ezarri nahi zituzten Espainian.
Gauzak horrela, $%&%an Bail(ngo garaipen espainiarraren ondotik, )apoleon sartu zen Espainian
*+&.&&& gizoneko armada batekin, eta berriro konkistatu zuen "adril. ,orren ondorioz, Batzorde
#entralak "adril utzi eta -e.illara /o zuen, eta ondoren 01dizera.
orrot militar hori eta beste batzuen eraginez, Batzorde #entralak ospea galdu zuen, eta,
01dizen babestua, $%$&eko urtarrilean erregeordetza kolektiboa sortu zuen 2behin-behineko
gobernuaren antzeko zerbait3. )ahiz eta horren partaideak oso kontserbadoreak izan, hiriko giroaren
presioa zuten, merkataritza-burgesiaren eta atzerriko merkatarien kolonia garrantzitsuen egoitza
baitzen 2burges liberalek, funtzionario ilustratuek eta beste hiri batzuetako intelektual askok,
gerratik ihes eginez, 01dizen bat egin zuten, britainiar ontzidiak babestutako hiria zen eta3.
Gerra-denboran eta botere-hutsunea zegoen bitartean Gorte )agusiak biltzearen ideia
Batzorde #entralean /ada eztabaidatua izan arren, erregeordetzak ez zituen deitu 01dizen
4merikako hiri batzuetan tokiko botereak ezarri zirela /akin arte. ,ala, Gorteak berriro $%$&eko
irailean bildu ziren. 4zken bilkura, berriz, $%$5ko udaberrian egin zuten. Ibilbide horretan dekretu
multzo bat eta, batez ere, $%$*ko 6onstituzioa promulgatu zuten. ,orrekin herrialdea aldatzeko
nahia zutela garbi adierazten zuten, Espainian monarkia liberala eta parlamentu-monarkia ezarriko
zuten eraldaketa garrantzitsuak aplikatuta.
Gorteetako ordezkaritza
Gerrako zailtasunen eraginez, goi-noblezia eta Elizako hierarkia ia-ia ez ziren 01dizen
ordezkaturik izan.robintzia okupatuetako ordezkariak ere ez ziren /oan. 6asu horietan, 01dizen
ordezkoak bilatu behar izan zituzten. 7rokorrean, Gorteetan trebakuntza intelektuala zuten erdiko
klaseak, elizgizonak, funtzionarioak, militarrak, eta lanbide liberaleko nahiz merkataritza-burgesiako
kideak zeuden.
Gorteen izaera eta !oerak
,asiera-hasieratik Batzar 6onstituziogilea eratu eta nazio-subiranotasuna beren gain hartu
zutenean, 01dizko diputatuek iraultza liberala abiatu zuten.
Berehala, 01dizeko ganberan bi /oera handi sortu ziren:
"i#eralak 2gehiengoa3: eraldaketa iraultzaileak egitearen aldekoak ziren.
A#soltistak 2gutxiengoa3: antzinako ordena monarkikoari eustearen aldekoak ziren.
rentsa gehiena liberalen alboan egon zen artean, elizetako pulpituak ideologia absolutistaren
aldekoak izan ziren.
"egegintza lana. Antzinako Erregimena a#olitzeko dekretak
6onstituzioaz gain, 01dizeko Gorteek legegintza-lan handia egin zuten, ordura arte indarrean
ziren printzipioekin haustura garbia suposatzen zuena.
Gorteen lehen dekretuak nazio-s#iranotasna ezartzen zuen. Erregeak subirano izateari
uzten zion, beraz. Baita ere legeen aurrean $erritar gztien #erdintasna proklamatu zen, herritar
guztiei eskubide berdinak emanda 24merikakoak barnean hartuta3: Estamentuzko gizartea, beraz,
deuseztatu zen. In%renta-askatasnaren dekretaren bidez, berriz, idazki politikoen zentsura
ezabatu zen, baina ez idazki erli/iosoena.
01dizeko Gorteek 4ntzinako Erregimeneko beste oinarriak ere suntsitu zituzten: adibidez,
/urisdikzio-/aurerriak abolitu eta gremioak indargabetu zituzten. 4zken horien ordez, ekoizpen
liberal-kapitalistaren harreman modernoak ezarri ziren.
!anda-inguruan, udalerrietako auzo-lurrak enkante publikoan /artzeko pausuak eman eta
"estako 6ontze/ua desegin zuten. Era beran, arlo erli/iosoan, Inkisizioa abolitu, erli/io-ordenen
ondasunak sekulartu eta hamabi kide baino gutxiagoko komentuak ezabatu ziren. )eurri horiek
Elizako hierarkiarekin haustura ekarri zuten.
Frantziako departamentu-ereduari /arraiki, Gorteek antzinako erreinuak eta probintziak
ezabatu eta lurralde-zatiketa berria dekretatu zuten 2nahiz eta ez zehaztu3, lurralde-batasuna eta
zentralizazio politikoa lortzeko.
1812ko Konstitzioa
01dizeko diputatuek konstituzioa onetsi zuten $%$*an. Espainiako historian lehenengoa izan
zen, eta Frantziako $89$ko konstituzioan oinarritu zen. 4urreko hilabeteetan egindako legegintza-lan
guztia laburtu eta Espainiako liberalismoaren ideiak finkatu zituen. 6onstituzioan 01dizeko legelariek
bizitza politikoarekin eta herritarren eskubideekin lotutako gai guztiak zehatz arautu zituzten.
)azio-subiranotasuna aldarrikatu zen, erregearen kaltetan: agintea nazioan datza, eta
diputatuek nazioa ordezkatzen dute.
Estatu bateratua diseinatu zen: espainiar guztientzako eskubideak onartu ziren,
erreinu bakoitzeko eskubide historikoen gainetik. ,ori lortzeko konstituzioak
burokrazia zentralizatua, fiskalitate komuna, nazio armada eta barruko aduanarik
gabeko merkatu askea finkatu zituen.
!egeen aurrean herritar guztien berdintasuna proklamatu zen. Baita Espainiar guztien
eskubide indibidualak (ordezkaritza-, adierazpen-, prentsa-eskubidea, etab.) eta
kolektiboak ere.
Botereen banaketa zehatza egiten zen: botere legegilea 2legeak egiten dituena:
Gorteak erregearekin3, betearazlea 2legeak betearazten dituena: erregea eta berak
izendatutako gobernua3, eta /udiziala 2legeak aplikatzen dituena: tribunalak3.
Gorteek ganbera bakarra zuten, eta bere ordezkariak gizonezko sufragio
unibertsalaren bidez hautatzen ziren. ,ala ere, diputatua izateko /abea izan behar
zen.
Fernando :II.a Espainiako erregea zela aitortzen zen, baina ez errege absolutua,
konstituzio-erregea, baizik.
Estatua konfesional katolikoa proklamatzen zen. Bakarrik erli/io hori onartzen zen.
;alde pribilegiatuen /abetzak, bestalde, onartzen dira.
1812ko Konstitzioaren eragina
01dizeko 6onstituzioak ez zuen eraldaketak ezartzeko aukerarik, gerra-egoeragatik, hasieran,
eta Fernando :II.ak $%$5an, itzuli zenean, deuseztatu zuelako. ,urrengo urteetan, hala ere,
konstituzio horretan oinarritutako beste testu batzuek Espainiako gizartean eskubide indibidual eta
kolektiboak ezartzen lagundu zuten. Bere ideiek ,ego 4merikako eta Europako liberalen artean ere
eragina izan zuten.