1839KO URRIAREN 25EKO LEGEA

Iruzkinduko dudan testua 1839ko urriaren 25ko legea da. Testu honen egilea espainako
gorteak dira eta testu hau argitaratuta dagoenez, testu publiko bat dela esan dezaket. Gaiari
dagokioenez, gai politiko jorratzen du, izaera juridikoarekin. Lehen mailako iturrikoa da, zere
eta, momentu horretan idatzita dagoelako. Epeari dagokioenez, kokatzen da Isabel II.
erregina denean, baina adingabekoa denez bere ama Mª Kristina erregina ordea denean, eta I
Gerra karlistaren bukaeran.

Testuaren analisiari dagokioenez, lege baten zati honetan azaltzen da Isabel II.a gorteek
artutako erabakiak onartzen dituela baita foruak berretsiko dituela, baina konstituzioa bete
behar duela, izan ere, foruetan zenbait aldaketak nahi zuten egin konstituzioan sartu ahal
izateko. Foruak, euskal lurraldeak politikoki eta juridikoki antolatu zeuden ohituran
oinarritzen diren legeak dira. Euskal lurraldeei hainbat derezitasun ematen zizkieten eta estatu
liberal bat ezartzeko ostopoak jartzen zuten.

Lehenego artikuluan, azaltzen da testuaren ideia nagusia, hau da, Euskal probintzietako eta
Nafarroako Foruak berrestsiko direla eta monarkiaren batasun konstituzionala bete behardela.
Hau kontraesana da, zeren eta, foruak mantenduko dira baina konstituzioa lehentasuna du.

Bigarren artikuluan arautzen da foruak aldatzeko prozedura, hemen, esaten da, aldaketak argi
utzi behar direla eta arazo bat egonez gero, gorbernua izan da konpondu behar duena. Hor
ikusten da, foruak konstituzioaren eta gobernuaren menpe zegoela.

Testuinguruari dagokioenez, oinordetzako auzia gausatu egin zen. Fernando VII.a hil zenean
bere alaba isabel IIri tronua zegokion baina adingabekoa zenez bere ama Mª kristina hartu
zuen erreginaordetza. Absolutistek ez zeuden ados horrekin, haiek Karlos Mª Isidro nahi
zuten erregea izatea. Hau gerra bat eragin zuen isabeldarren (isabel aldekoak gehi Mª Kristina
lortutako liberalen laguntza) eta karlistek (Karlosen aldekoak) artean.
Euskal lurraldeeko jendea karlisten aldean jarri ziren, foruak mantenduko ahal zutelako eta
liberalek zentralismoaren aldekoak ziren. Azkenean, bi bandoak nahastu ziren eta 1839
abuztuan Oñatiko hitzarmena sinatu zen Espartero (liberala) eta Maroto (kontserbadorea) eta
Bergarako besarkada sonbolikoarekin berretsi zuten.

Esparterok foruak mantendu nahi zuela esan zuen lege honetan (1839ko urriaren 25eko
legean). Nafarroan Hitzarturiko legea sinatu zuten eta ondorioz, foruak galdu zuten eta
eskatzen zituzten eskubideak baita.

Esparteroren erregeordetzan foruak kendu zituen eta horrek euskal lurraldetan altxamenduak
egotea gausatu zuen. Dena den, Esparterok ez zituen guztiz foruak indargabetu berezitasun
militarrak eta fiskalak utzi zituen.
Isabel II.a erregina zenean foru-diputazio eta Batzar nagusia berrezarriko zuela esan zuen,
eta horrela egin zuen euski zituzten administrazio eta ekonomiko eskumenekin jarri zituen,
foru-diputazioa, aduanen kokapena eta sistema judizialean ez zituen aldaketa egin.
Amaitzeko 1872ko aprilean II gerra karlista piztu egin zen, Karlistek ez zuten ondo ikusten
kanpotar bat (Amadeo Savoikoa) tronuan jartzea haiek nahi zuten Karlos VIIa. jartzea. Gerra
amaitu zenean, lehenengo errepublika amaitu egin zen.
1876an gerra amaitu zen eta foruak behin betiko desagertu ziren.
Euskal lurraldeetan probintzia diputazioa ezarri ziten eta Nafarroak “Hitzarturiko legea”
mantendu egin zen.

Testu hau garrantsitzua izan zen, zeren eta foruetan aldaketak egiten baimendu zuen eta
hauen ahultasuna lortzea baita, izan ere, Nafarroan kentzea lortu zuten.
Gaur egun daukagun konstituzioa lege hau indargabetzea lortu zuen.