St.

Louis College of Bulanao

Purok 6, Bulanao, Tabuk City, Kalinga 3800

Ang Modyul na ito ay inihanda ng St. Louis College of Bulanao sa pagnanais na

maisakatuparan ang iba’t ibang pamamaraan ng pagtuturo hatid na rin ng pagbabago ng
kasalukuyang panahon.

Ang Kagamitang Pagkatuto na ito ay pagmamay-ari lamang ng Kolehiyo ng Edukasyon ng

St. Louis College of Bulanao, Tabuk City. May layunin itong pagyamanin ang pagganap ng bawat
mag-aaral at mapalalim ang kanilang kawilihan lalo na sa asignaturang Filipino.

Petsa : Hunyo 2021

Lokasyon/Lugar : Bulanao, Tabuk City
Asignatura : Malikhaing Pagsulat
Uri ng Kagamitang Pagkatuto : Modyul 1

Sa pamamagitan ng modyul na ito, kailangang sundin at isaalang-alang ang mga sumusunod

na panuto:
1. Ang modyul na ito ay nakalaan para lamang sa mga mag-aaral ng Saint Louis College of
Bulanao.
2. Hindi ipinahihintulot na gamitin at sipiin ang anumang bahagi ng modyul na ito sa kahit ano
mang paraan nang walang pormal at nakasulat na pahintulot mula sa institusyon ng Saint Louis
College of Bulanao o sa may-akda
3. Maaari lamang na gamitin o pakinabanagan ang modyul na ito para sa anumang layuning
katanggap-tanggap.

MGA KINAKAILANGANG TANDAAN:

✓ I-encode ang kasagutan sa Microsoft Word gamit ang mga sumusunod:
-Font size: 12
-Font style: Times New Roman
-Margin: 1”
-Line Spacing: 1.5
✓ Ipasa ang mga kasagutan sa GOOGLE CLASSROOM ayon sa angkop na oras at petsa.
✓ Maaari ring ipasa ang hard copy sa faculty room kung hindi maka-acccess sa internet.
✓ Lahat ng kasagutang kinuha sa internet ay otomatikong walang puntos.
✓ Huwag kunan ng litrato ang mga kasagutan.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 1

 St. Louis College of Bulanao
Purok 6, Bulanao, Tabuk City, Kalinga 3800

I. PANIMULA
Ang pagsulat ay isa sa pinakakomplikadong makrong kasanayan na nangangailangan ng
masidhing pag-unawa. Kasangkot dito ang uri, paraan, hakbang at iba pang kaalaman.
Sa modyul na ito iyong mapag-aaralan ang mga konsepto at proseso ng malikhaing
pagsulat mula pagkuha ng paksa hanggang sa pagbuo rito. Higit sa lahat susubukin ka rin sa iyong
pag-unawa sa pamamagitan ng paglikha ng mga halimbawa ng sulatin na naayon sa mga
pangyayari sa buhay at lipunan.

II. MGA INAASAHANG BUNGA

A. Naipakikita ang kaalaman sa bahagi at pamamaraan sa pagsulat ng panimula, katawan at wakas ng
teksto
B. Naipakikita ang pag-unawa sa propesyon sa pamamagitan ng pagbuo ng mga iba’t ibang akda.
C. Naipakikita ang kaalaman sa nilalaman kaayusan sa pamamaraan (tradisyunal, kontemporaryo,
teknolohikal at makabagong proseso) iba’t ibang sulatin.
D. Naipakikita ang pag-unawa sa kaalaman ng iba’t ibang anyo ng pagsulat.
E. Naipakikita ang kaalaman sa pagbuo ng isang kwento kaugnay sa karanasan sa buhay gamit ang
iba’t ibang estratehiya na angkop sa konteksto ng pagkatuto-pagtuturo ng malikhaing pagsulat.
F. Nakagagamit ng mga estratehiya sa pagsulat ng katha na tumutugon sa mga kakayahan ng mga
mag-aaral.
G. Naipakikita ang mataas na antas na kaalaman sa iba’t ibang personal na sulatin at nailalahad ang
kaalaman sa iba’t ibang paraan ng pagsulat na angkop sa mga napapanahong isyu.

III. NILALAMAN NG KURSO

MGA PAKSA
PROSESO NG PAGSULAT
1. Kahulugan ng Pagsulat
2. Bahagi ng Teksto/Pagsulat
3. Mga Pamaraan ng Mabisang Panimula
4. Pamamaraan sa pagsasaayos ng katawan
MGA PAMARAAN NG PAGSULAT NG KONKLUSYON
PAMAMARAAN NG PAGSULAT
MGA URI NG GAWAING PAGSULAT PARAAN SA PAGSULAT NG ISANG TALATA
PAMAMARAAN NG PAGSULAT
MGA URI NG GAWAING PAGSULAT PARAAN SA PAGSULAT NG ISANG TALATA
MGA URI NG SULATIN
MALIKHAING PAGSULAT VS. TEKNIKAL/AKADEMIK AT IBA PANG ANYO NG PAGSULAT
PAGSULAT BATAY SA NAKIKITA, NAAMOY, NARIRINIG AT NALALASAHAN.
LENGGWAHE/WIKA
1. Paggamit/pagbuo ng imahe
2. Diksyon
ANG SINING NG MALIKHAING PAGSULAT
1. Ang malikhaing pagsulat
2. Ang mga layunin at kahalagahan ng pagsusulat
3. Mga Gabay sa Malikhaing Pagsulat
PAGSULAT NG PERSONAL NA SULATIN
1. Dyornal
2. Lakbay sa sanaysay
3. Talaarawan
4. Bionote

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 2

 IV. KARANASANG PAMPAGKATUTO

PROSESO NG PAGSULAT
Ang proseso ng pagsulat ay hindi lamang nakapokus sa akto ng pagsulat. Kasangkot dito
ang mga manunulat sa pag-iisip, pagtalakay, pagbabasa, pagpaplano, pagsulat, pag-eedit at
pagsulat muli ng nabuong sulatin. Ang pagsulat ay isang prosesong paulit-ulit na pagsulat at
pagkatapos ay pagsulat muli hanggang sa mabuo ang sulatin.

Sa pagsulat natin ng teksto ay nagsisimula tayo sa isang blankong papel patungo sa isang
kumpletong sulatin. Kaya lang, nagkakaroon tayo ng suliranin kung paano at saan kukuha ng mga
kailangang impormasyon na siyang pupuno sa mga pahina. Sinasabing mahirap ang magsulat lalo
na kung hindi natin alam ang ating isusulat.

Ang Pagkuha ng Paksa

Sa pagsulat, walang taong magtatangkang sumulat kung walang plano sa dapat isusulat.
Dapat isaisip at planuhin ang susulatin sa gayon kailangan ang pagkokolekta ng mga impormasyon
kaugnay sa nabuong ideyang isusulat. Dapat tandaan sa pagsulat ang magiging epekto ng akda sa
mambabasa.

Hindi madaling magsimula ng susulatin dahil kaharap mo ang isang blankong papel.
Naghihintay ka sa pagdaloy ng isip o talagang wala kang maisip. Ito ang karaniwang
nasusumpungan ng mga manunulat lalo na ang mga baguhan.

Ang isang manunulat ay maaaring makakukuha ng mga ideya o paksa sa: (a) iba’t ibang
uri ng babasahin tulad ng mga magazine, pahayagan, peryodikal; (b) ,midya – radyo, telebisyon,
internet; (c) mga pelikula o dokumentaryo; (d) mga sining biswal; (e) mga panaginip o alaala; (f)
diskusyon at palitang-kuro; (g) pagsasatao at pagsasadula; (h) pananaliksik; (i) interes ng sarili o
ng klase.

Mga Yugto ng Pagsulat

Hindi lahat ng manunulat ang nakabubuo ng magandang sulatin sa isang upuan lamang.
Ang isang magandang sulatin ay dumadaan sa ilang yugto ng pag-unlad mula sa burador hanggang
sa pinal na papel.

Isang hamon sa mga estudyante ang mga gawaing pasulat. May mga estudyante na
nahihirapan sa gawaing ito sapagkat hindi nila nakasanayan, nakakatamaran, o hindi nila
nakakahiligan ang pagsulat. Ang mga katuwirang ito ay maaaring palagay lamang. Ang totoo nito,
magagawa natin ang pagsulat nang maayos kung susundin natin ang pagsulat na isang proseso at
hindi isang gawain na dala lamang ng pangangailangan.

Bilang isang proseso, ayon kina Graves (1982), Murray (1985), at Arrogante (2000), ang
pagsulat ay binubuo ng mga sumusunod na hakbang: (A) Bago Sumulat; (B) Pagsulat ng Burador;
(C) Pagrebisa; (D) Pag-eedit; at (E) Paglalathala.

A. Bago Sumulat (Prewriting)

✓ Ito’y isang estratehiya tungo sa pormal na pagsulat. Ito ang unang hakbang na isasagawa sa
pagpapaunlad ng paksang isusulat. Ang gawaing ito ay maaaring ginagawa nang isahan o
nang pangkatan.
B. Pagsulat ng Burador (Draft Writing)
✓ Ito’y aktuwal na pagsulat nang tuloy-tuloy na hindi isinasaalang-alang ang maaaring
pagkakamali.
✓ Ang mga kaisipan at saloobin tungkol sa paksang sinusulat ay malayang ipinahahayag ng
estudyante.
✓ Ang guro ay nakaantabay sa maaaring maitulong o tanong na maaaring hingin ng mag-aaral
kung nasa klasrum ang gawain.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 3

 ✓ Matapos maisagawa, maaaring balikan at suriin ng estudyante ang natapos na sulatin upang
maaayos at malinaw ang ginagawang paglalahad.
C. Pagrebisa
✓ Ito’y pagbabago at muling pagsulat bilang tugon sa sagot sa mga payo at pagwawasto mula
sa guro, kamag-aral, editor o mga nagsuri.
✓ Pangunahing konsern ng rebisyon ang pagpapalinaw sa mga ideya. Ginagawa ito upang
suriin ang teksto at nilalaman para matiyak ang kawastuhan, kalinawan at kayarian ng katha
na madaling maunawaan ng babasa.

✓ Sa bahaging ito, iniwawasto ang mga inaakalang kamalian, binabago ang dapat baguhin at
pinapalitan ang dapat palitan.
D. Pag-eedit
✓ Ang bahaging ito ay pagwawasto sa gramatika, ispeling, estruktura ng pangungusap,
wastong gamit ng salita at mga mekaniks sa pagsulat.
✓ Sa bahaging ito pinapakinis ang papel upang matiyak na ang bawat salita at pangungusap ay
naghahatid ng tamang kahulugan. Sa pag-eedit, ang mga di-magkaugnay na pangungusap ay
muling isinusulat upang higit na maipakita ang kaugnay na mga ideya.
E. Paglalathala
✓ Ang paglalathala ay pakikibahagi ng nabuong sulatin sa mga target na mambabasa. Kabilang
sa gawaing ito ang mga sumusunod:
1. Paglalathala ng mga piling sulatin sa pahayagang pangkampus
2. Pagbabasa sa harap ng klase at pakikinig sa pagbasa ng iba
3. Paggawa ng isang buklet, album o portfolio ng mga naisulat
4. Eksibit o pagdidispley sa buletin bord ng mga naisulat

Mga Uri ng Pagsulat sa Iba’t Ibang Layunin

Nagsusulat tayo ng samu’t saring uri ng sulatin sa iba’t ibang dahilan o layunin at uri ng
mambabasa. Ito ay kapakioakinabang sa iba’t ibang panahon, lugar, paraan at pangangailangan:

A. Pagsulat para matuto at makaunawa

- Pagtatala (note taking)
- Brainstorming at quickwriting
- Semantic mapping
- Venn diagram
- Graphic organizer
- Dyornal
B. Pagsulat para makipagkomunikasyon
- Liham
- Talambuhay
- Ulat o report
C. Imahinatibong pagsulat
- Mga akdang pampanitikan (kuwento, tula, sanaysay, atbp.)

KAHULUGAN NG PAGSUSULAT
Ano ang pagsulat?

Ang pagsulat ay pagsasalin sa papel o sa anumang kasangkapang maaaring magamit na

mapagsasalinan ng mga nabuong salita, simbolo at ilustrasyon ng isang tao o mga tao sa
layuning maipahayag ang nasa kanyang kaisipan (Sauco, et al., 1998).
Isang paraan ng pagpapahayag ng mag saloobin, damdamin at kaalaman ang pagsulat
katulad ng pagsasalita. Sa apat na makrong kasanayang pangwika (pakikinig, pagsasalita,
pagbasa at pagsulat), ang pagsulat ang sinasabing pinakamahirap matutuhan. Di tulad ng
pagsasalita, hindi mga tunog kundi may mga titik ang simbolong ginagamit ng manunulat
upang makapagpahayag. Bumubuo siya ng makahulugang salita mula sa mga titik, at ng
mga pangungusap at kabuuang diskors mula sa mga salita.
Ang pagsulat ay ekspresyon ng pagpapagalaw ng isipan at emosyon ng tao. Ang mga bagay
na hindi kayang sabihing pasalita ay ginagawa sa paraang pasulat. Maaaring sumulat ng
pansarili o personal; kasabay nang pag-unlad ng sariling ideya tungkol sa sarili at karanasan.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 4

 Ang ganitong uri ng pagsulat ay makatutulong sa pagpapabuti ng kasanayang ito sapagkat
ang paksang isinusulat ay pinakamalapit sa interes mo.
Nagsusulat ang isang tao upang makapag-ambag ng kaalaman o kaisipang maaaring mang-
uudyok sa mambabasang sumulat nang makabuluhan.

1. Ayon kay Peter T. Daniels, ito ay isang sistema ng humigit kumulang na permanenteng
panandang ginagamit upang kumatawan sa isang pahayg kung saan maari itong mulingmakuha
nang walang interbensyon ng nagsasalita.
2. Sabi naman ni Florian Coulmas,ito ay isang set ng nakikitang simbolong ginagamit upang
kumatawan sa mga yunit ng wika sa isang sistematikong pamamaraan, na may layuning maitala
ang mga mensahe na maaaring makuha o mabigyang – kahulugan ng sinuman na may alam sa
wikang ginamit at mga pamantayang sinusunod sa pag-eenkoda.
3. Ito rin ayang paraan ng pagsasalin sa papel o sa ano mang kasangkapang maaaring magamit na
mapagsasalinan ng mga nabuong salita, simbolo, ilustrasyon ng isang tao o mga tao sa layuning
maipahayag ang nasa kanyang isipan.
4. Ito ay walang katapusan, paulit-ulit na prosesoo sa layuning makalikha at makagawa ng maayos
na sulati; isang kasanayan.
5. Sa sosyo-kultural na konteksto, ito ay isang proseso ng pag-aaral at produkotong konteksto na
nakaaapekto sa pagkatuto; maipahiwatig an gating nadarama na di natin kayang sabihin
6. Ito ay para libangin ang sarili at ang kapwa, magturo at magbahagi ng kaalaman at makumbinsi
ang ibang tao sa katotohanan ng ibinibigay na opinion.
7. Ayon kay Arapoff, ito ay isang proseso ng pag-iisip na inilalarawan sa pamamagitan ng mahusay
ng pagpili at pag-oorganisa ng mga karanasan..
8. Ito ay isang tao-sa-taong komunikasyon at paraan ng paghubog ng damdamin at isipan ng tao.

Kahalagahan ng Pagsulat

Inilahad ni Arrogante (2000) ang mga kahalagahan ng pagsulat:

a. Kahalagahang Panterapyutika
Ang taong may kahinaan sa pagsasalita ay mahilig sumulat para mailabas lamang ang
nasa kalooban may babasa man o wala. Gumagaan ang kanilang pakiramdam
pagkatapos makapagsulat. Para bang naibsan sila ng isang mabigat na dalahin.

b. Kahalagahang Pansosyal
Sumusulat ang mga tao dahil may namamagitang katahimikan o mga bagay na siyang
nagpapalayo sa isang relasyon ngunit likas ng tao ang magkarelasyon. Kung
nasasaktan ka at hindi mo masasabi nang tuwiran ang iyong nadarama, isulat mo lang
iyon. Madali ang ugnayan sa pamamagitan ng pagsulat. Ang isang mamamayang
sosyal ay sandatang panulat ang ginagamit para maipadama ang kanyang saloobin
tungkol sa mga pangyayari sa kanyang kapaligiran.

c. Kahalagahang Pang-ekonomiya
Ang tao’y sumusulat dahil kailangan para siya’y mabuhay, sa madaling salita ito’y
nagiging kanyang hanapbuhay. Pang-araw-araw na gawain niya ang pagsusulat at ang
paghahanap ng mga dapat isulat, lalo na kapag may hinahabol na deadline.

d. Kahalagahang Pangkasaysayan
Ang panulat ay mahalaga sa pagreserba ng ating kasaysayang pambansa at ang mga
naisasatitik ay nagsisilbing dokumento para sa mga sumusunod na henerasyon.

BAHAGI NG TEKSTO

Ang isang teksto o sulatin ay binubuo ng tatlong pangunahing bahagi: (A)introduksiyon o

panimula, (B) gitna o katawan, at (C) wakas o kongklusyon.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 5

A. INTRODUKSIYON
Ang introduksiyon ang pinakamukha ng sulatin. Kailangan itong maging kaakit-
akit upang maganyak ang mambabasang basahin ang buong katha. Ito ay
maaaringpangungusap o talata. Ito ay dapat ibagay sa haba ng katha. !to"y dapat
magingmalinaw, maintindihan, makaapekto at mabisa dahil maaasahan ang atensyong
ibibigayng mambabasa.
Mahalaga ang pagsisimula sa pagsulat ng makabuluhang komposisyon.
Nakasalalay dito ang pagtatagumpay ng isang sumusulat ng komposisyon na maakayang
kanyang mambabasa upang tuluyang basahin ang akda. Ang haba ay ibagay sahaba ng
komposisyon. Kung maikli lamang ang komposisyon, ang isang talataan omaging isang
pangungusap ay sapat nang introduksiyon.

Mga Paraan ng Pagsisimula

1. Pasaklaw na Pahayag
Ang resulta o kinalabasan muna ang sinasabi bago isa-isahin at pagsunud-sunurin mula sa
di gaanong mahalaga hanggang sa pinakamahalagang mga detalye. Ito’y karaniwang makikita sa
araw-araw na pahayagan.
2. Pagbubuod
Ito’y nagpapahayag muna ng pinakadiwa bago tuntunin ang sadyang talakay.
3. Pagtatanong
Patanong ang ginagamit na paraan ng manunulat.
4. Tuwirang Sinasabi
Ito’y karaniwang nakikita na nakapanipi dahil kuha ito sa mga awtor o bantog na tao.
5. Panlahat na Pahayag
Ito’y nagtataglay ng kahalagahang unibersal na maaaring hanguin sa mga salawikain,sa
mga kawikaan at maging sa mga pamilyar at pang-araw-araw na makatotohanangkaalaman ng
lahat na nagtataglay ng diwa o aral.
6. Paglalarawan
Ito’y ginagamit kapag nagtatampok ng tao sapagkat nagbibigay-deskripsyon, mga
malarawan at maaksyong salita ang ginagamit.
7. Pagsalungat
Binibigyang diin dito ang pagkakaiba. Kung mas malaki ang pagkakaiba mas matindiang bisa.

B. GITNA O NILALAMAN
Ito’y pinakakatawan ng sulatin. Ang mga talata nito ay kinapapalooban ng mga
pangunahing kaisipan at mga pantulong o pansuportang detalyeng maayos ang pagkasunod-sunod
tungo sa malinaw na ikapaliliwanag ng paksa.
Sa pagbuo ng bahaging ito ng komposisyon, alalahaning dapat na mapanatili angkawilihan
ng mga mambabasa. Ang nakalilito at malabong pagpapahayag ng mga ideyaay makababagot sa
mga mambabasa. Kailangang mapagsama ang mga kaisipangmagkakatulad, magkakauri at
magkakaugnay upang maging maliwanag at hindinakalilito ang pagpapahayag.
Mga Paraan
1. Pakronolihikal
Ito’y pag-aayos sa mga pangyayari na magkasunod-sunod mula sa pinakamatagalhanggang
sa pinakasalukuyan.
2. Paanggulo
Ito’y pagsasaayos na ibinabatay sa personal na masasabi o reaksiyon ng bawat taotungkol
sa mga bagay-bagay o isyu tungo sa isang obhektibong paglalagom. Ang isang isyu, ang tatlong
anggulo ay sapat na para makabuo ng isang komposisyon.
3. Paespasyal o Paagwat
Pinauunlad ang paglalahad sa malapit na sinisimulan dahil ang mga bagay-bagay dito’y
alam na alam, patungong malayo o palayo kung saan man ang mga bagay-agay ay hindi gaanong
kilala o VISE versa

C. WAKAS O KONGKLUSYON

Kung dapat isaalang-alang sa pagsulat ng isang makabuluhang sulatin ang

wastongpagsisimula, nararapat ding pagtuunan ng pansin ang maayos na pagwawakas.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 6

Mawawalan ng saysay ang kagandahan ng komposisyon kung ang sumulat nito ay nakalimot sa
katangian ng isang maayos na pagwawakas. Ang maayos napagwawakas ay lumalagom sa mga
kaisipang inilahad sa komposisyon. Ang wakas ay dapat na maikli dahil kung ito’y pahahabain, di
na ito mabisa at di kasiya-siya. Ito ang pangkalahatang palagay o pasya tungkol sa paksa batay sa
mga katibayan at mga katwirang iniisa-isa sa gitnang bahagi. Kailangang mag-iwan ito ng
kakintalan o bisang pangmatagalan sa mga mambabasa.
1. Tuwirang Sinasabi
*halimbawa:
The US residential election teaches us to become more aggressive and make an intensive drive to
continue with our efforts to modernize the country’s electoral system. ,”ani rosales na nagsabing
susuriin ng Kamara de reperesentantes ang anumang butas upang ipatupad ang batas
modernisasyon.
2. Panlahat na Pahayag
*halimbawa:
… Kung ano ang bawal, iyon ang masarap. subalit ang masarap ay pumapalit din kalaunan, wika
nga.
3. Pagbubuod
*halimbawa:
Marami pang humihingi ng hustisya. walang nakaaalam kung kailan nila iyon makakamtan.
4. Pagpapahiwatig ng Aksyon
*halimbawa:
… Kung hindi na madadagdagan ang populasyon, maaaring wala nang gaanong magugutom.
Kung ganoon, dapat na magkaroon nang masidhing kampanya ang pamahalaan para mapigil ang
pagdami ng mga tao.
5. Pagtatanong
*halimbawa:
ngayon sa oras ng matinding pagsubok na hinaharap ng ating bayan at karamihan saating
kababayan ay lugmok sa kahirapan, ano ang puwede mong gawin paramakatulong1 Ano ang dapat
gawin ng mga pinuno ng ating bayan para maibsan ang matinding pagdurusa1 Ano sa palagay
ninyo?
6. Pagsisipi
*halimbawa:
(Kumukopya ito ng isang linya o mahigit pa sa isang akda, patula man o tuluyan, naangkop sa
tinatalakay na paksa.) isang magalang na manunulat ang nagsabi: “pagkatiwalaan ang kapwa mo
at sila’y magiging matapat sa’yo. purihin mo sila at sila ay magiging kapuri-puri.

PAMAMARAAN NG PAGSULAT
Pag-asinta (Triggering)
Kailangang may isang bagasy na magsisilbing daan upang tayo’y sumulat. Kung tayo’y may
paniniwala sa ating sarili, matutuklasan natin ang mga paraan upang magtagumpay sa pagsulat.
Makalilikha ng mabuting sulatin ang sinuman kung nailalagay niya ang kanyang sarili sa paksa.
Pagtipon (Gathering)
Anumang paksang napili, kasilangan pa ring magdaan sa masusing pagsasaliksik at pagtuklas.
Kailangang makapangalap ng sapat na materyales at ebidensyag magpapatunay. Bukod sa ating
sariling karanasan, maaari tayong magsaliksik sa dyornal, magazine, ensayklopedya, pahayagan,
interbyu at maging sa panonood ng sine at telebisyon.
Paghugis (Shaping)
Habang nangangalap tayo ng mga materyales, binbigyan na natin ng hugis ang ating paksang
susulatin. Maaari na nating sulatin ang burador na maaari ring maging batayan sa pangangalap ng
mga kagamitan. Kailangan Makita natin ang pokus ng ating paksa sa pamamagitan ng pagtatanong
sa sarili kung ano ang tunay na paksa.
Pagrebisa (Revising)
Ang isang sulatin ay hindi nakukuha sa isang upuan lamang. Ang isang mabuting papel ay
nagdadaan ng ilang yugto ng pag-unlad mula sa mga di-formal na tala tungo sa unang burador,
hanggang sa paynal na papel. Karamihan sa mga nalathalang sulatin ay dumaan ng mga pagbabago
at muling pagsulat hanggang sa maabot nito ang pinakawasto at tumpak na pamaraan ng pagsulat.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 7

MGA URI NG PAGSULAT
❖ Akademik – formal ang istraktura. Maayos na inihahanay ang mga pangungusap upang
maging malinaw ang pagkakabuo ng mga ideya. Kadalasang seyoso, nakabatay sa
sinaliksik na kaalaman. Ang pagbuo ng ganitong uri ng kritikal na pagsulat ay nakadepende
sa kritikal na pagbasa ng isang indibidwal. Ang mga pamanahaunang-papel, tesis,
disertasyon, suring-basa,panunuring pampanitikan, malikhaing pagsulat o anumang
sulating may [aksang pag-akademik ay nabibilang sa uring ito.
❖ Jornalistik – Ang mga salitang hango sa mga pahayagan gaya ng balita, editorial, lathalain
at mga balitang isports ay halimbawa ng jornalistik na pagsulat.
❖ Teknikal – panglibrong pang-akademiko
❖ Referensyal – Ang pagtatala ng mga sangguiniang gagamitin ay nakatutulong nang malaki
sa pagpapadali ng gagawing pagsulat. Maaring ang mga ito’y mulasa mga aklat,
pahayagan,magazine, on-layn sorses, diksyunaryo, jornal, tesis at disertasyon.

MGA HAKBANG O PARAAN SA PAGSULAT NG TALATA

1: Pagpaplano ng Iyong Talata

Magpasya kung ano ang magiging pangunahing paksa ng talata. Bago mo simulang isulat ang
iyong talata, dapat ay may malinaw kang ideya tungkol sa kung ano ang magiging talata. Ito ay
sapagkat ang isang talata ay mahalagang isang koleksyon ng mga pangungusap na lahat ay
nauugnay sa isang pangunahing paksa. Nang walang isang tiyak na ideya kung ano ang
pangunahing paksa, ang iyong talata ay mawawalan ng pagtuon at pagkakaisa. Upang mai-pin ang
eksaktong paksa ng iyong talata, dapat mong tanungin ang iyong sarili sa isang bilang ng mga
katanungan:

Ano ang prompt na ibinigay sa akin? Kung nagsusulat ka ng isang talata bilang isang tugon o
sagot sa isang partikular na prompt, tulad ng "Napagpasyahan mong magbigay ng pera sa charity.
Aling charity ang pinili mo at bakit?" o "Ilarawan ang iyong paboritong araw ng linggo,"
kakailanganin mong mag-isip nang mabuti tungkol sa prompt na iyon at siguraduhin na direkta
mo itong tinutugunan, sa halip na umalis sa paksa.

Ano ang mga pangunahing ideya o isyu na kailangan kong tugunan? Pag-isipan ang tungkol
sa paksang tinanong sa iyo o napagpasyahang isulat at isaalang-alang kung ano ang pinaka-
kaugnay na mga ideya o isyu na nauugnay sa paksang iyon. Tulad ng mga talata ay karaniwang
maikli, mahalaga na subukan mong ma-hit ang lahat ng mga pangunahing ideya, nang hindi
lumalabas sa paksa.

Para kanino ako sumusulat? Mag-isip tungkol sa kung sino ang magiging balak na mambabasa
ng talata o papel na ito. Ano ang kanilang naunang kaalaman? Pamilyar ba sila sa paksang nasa
ngayon, o mangangailangan ba ito ng isang bilang ng mga paliwanag na pangungusap?

Kung ang iyong mga talata ay bahagi ng isang mas malaking sanaysay, ang pagsulat ng isang
balangkas ng sanaysay ay maaaring makatulong sa iyo na tukuyin ang mga pangunahing ideya o
layunin ng bawat talata.

Isulat ang impormasyon at mga ideya na nauugnay sa paksang iyon. Kapag mayroon kang
isang mas malinaw na ideya ng kung ano ang nais mong tugunan sa iyong talata, maaari mong
simulan ang pag-aayos ng iyong mga saloobin sa pamamagitan ng pagsulat ng iyong mga ideya sa
isang notepad o dokumento ng salita. Hindi na kailangang magsulat pa ng buong mga
pangungusap, isulat lamang ang ilang mga pangunahing salita at parirala. Kapag nakita mo na ang
lahat sa papel, maaari kang makakuha ng isang mas malinaw na ideya kung aling mga puntos ang
mahalaga upang isama sa iyong talata, at kung aling mga puntos ang labis.
*Sa puntong ito, maaari mong mapagtanto na mayroong isang puwang sa iyong kaalaman
at kinakailangan na maghanap ng ilang mga katotohanan at numero upang suportahan ang iyong
argumento.
*Magandang ideya na gawin ang pagsasaliksik na ito ngayon, upang madali mong maabot
ang lahat ng nauugnay na impormasyon pagdating sa yugto ng pagsulat.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 8

Alamin kung paano mo nais na istraktura ang iyong talata. Ngayon na ang lahat ng iyong mga
saloobin, ideya, katotohanan at numero ay inilatag nang malinaw sa harap mo, maaari mong
simulang mag-isip tungkol sa kung paano mo nais na buuin ang iyong talata. Isaalang-alang ang
bawat isa sa mga puntong nais mong tugunan at subukang ayusin ang mga ito sa isang lohikal na
pagkakasunud-sunod - gagawin nitong mas magkakaugnay at mas madaling mabasa ang iyong
talata.
*Ang bagong order na ito ay maaaring maging magkakasunod, maaaring ilagay ang
pinakamahalagang impormasyon sa una, o maaaring gawing mas madali at mas kawili-wiling
basahin ang talata - depende ang lahat sa paksa at istilo ng talata na nais mong isulat.
*Kapag napagpasyahan mo kung saan mo nais pumunta ang lahat, maaari mong muling
isulat ang iyong mga puntos ayon sa bagong istrakturang ito - makakatulong ito upang mas mabilis
at mas prangka ang proseso ng pagsulat.

2.Pagsulat ng Iyong Talata

Sumulat ng isang paksang pangungusap. Ang unang pangungusap ng iyong talata ay kailangang
ang paksang pangungusap. Ang paksang pangungusap ay isang panimulang linya na tumutukoy
sa kung ano ang magiging pangunahing ideya o thesis ng talata. Dapat itong maglaman ng
pinakamahalaga at may-katuturang puntong nais mong iparating patungkol sa iyong paksa, sa
gayon buod ng buod ng talata bilang isang buo. Huwag: gumamit ng isang halatang katotohanan
bilang paksang pangungusap.

Gawin: huwag mag-atubiling magsimula sa isang hindi malinaw na ideya kung sa tingin mo ay
natigil, at pagbutihin ito kapag natapos mo ang talata.
*Ang bawat iba pang pangungusap na iyong isinulat ay dapat suportahan ang paksang
pangungusap at magbigay ng karagdagang detalye at talakayan ng mga isyu o ideyang inilabas
nito. Kung ang anumang pangungusap na iyong isinulat ay hindi maaaring direktang nauugnay sa
paksang pangungusap, hindi ito dapat isama sa partikular na talatang ito.
*Ang mga mas may karanasan na manunulat ay maaaring isama ang kanilang paksang
pangungusap sa anumang punto ng talata; hindi ito kinakailangang maging unang linya.
Gayunpaman, ang mga manunulat na bago o hindi gaanong komportable sa pagsulat ng talata ay
dapat na manatili sa pagkakaroon ng paksang pangungusap muna, sapagkat makakatulong ito
upang gabayan ka sa buong natitirang talata.
*Ang iyong pangungusap na paksa ay hindi dapat maging masyadong malawak o
masyadong makitid. Kung ang iyong pangungusap sa paksa ay masyadong malawak hindi mo
magagawang talakayin nang sapat ang mga ideya nito sa iyong talata. Kung masyadong makitid,
wala kang sapat upang talakayin.

Punan ang mga sumusuportang detalye. Kapag nakasulat ka na at nasisiyahan ka sa iyong

paksang pangungusap, maaari mong simulang punan ang natitirang bahagi ng iyong talata. Dito
magagamit ang detalyadong, maayos na mga tala na isinulat mo kanina. Siguraduhin na ang iyong
talata ay magkakaugnay, na nangangahulugang madaling basahin at maunawaan, na ang bawat
pangungusap ay kumokonekta sa susunod at na ang lahat ay maayos na dumadaloy bilang isang
buo. Upang makamit ito, subukang magsulat ng malinaw, simpleng mga pangungusap na
nagpapahayag ng eksakto kung ano ang nais mong sabihin.
*I-link ang bawat pangungusap sa mga salitang transisyon na bumubuo ng isang tulay sa
pagitan ng isang pangungusap at ng susunod. Ang mga salitang transisyon ay makakatulong sa iyo
na ihambing at maiiba, ipakita ang pagkakasunud-sunod, ipakita ang sanhi at bunga, i-highlight
ang mahahalagang ideya, at maayos na pagsulong mula sa isang ideya patungo sa susunod. Ang
nasabing mga salitang transisyon ay may kasamang "karagdagang", "sa katunayan" at "bilang
karagdagan sa". Maaari mo ring gamitin ang magkakasunod na mga paglilipat, tulad ng "una",
"pangalawa" at "pangatlo".
*Ang mga sumusuporta na pangungusap ay karne ng iyong talata, kaya dapat mong punan
ang mga ito ng maraming katibayan upang suportahan ang iyong paksang pangungusap hangga't
maaari. Nakasalalay sa paksa, maaari mong gamitin ang mga katotohanan, numero, istatistika at
mga halimbawa o maaari mong gamitin ang mga kwento, anecdote at quote. Anumang bagay ay
pupunta, hangga't nauugnay ito.
*Sa mga tuntunin ng haba, tatlo hanggang limang pangungusap ay karaniwang sapat upang
masakop ang iyong pangunahing mga puntos at sapat na suportahan ang iyong paksang

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 9

pangungusap, ngunit ito ay magkakaiba-iba depende sa paksa at haba ng papel na iyong sinusulat.
Walang itinakdang haba para sa isang talata. Dapat itong hangga't kinakailangan upang maging
sapat na masakop ang pangunahing ideya.

Sumulat ng isang pangwakas na pangungusap. Ang pangwakas na pangungusap ng iyong talata

ay dapat na itali ang lahat. Ang isang mahusay na pangwakas na pangungusap ay magpapatibay sa
ideyang nakabalangkas sa iyong paksang pangungusap, ngunit ngayon mayroon itong lahat ng
bigat ng katibayan o mga argumento na nakapaloob sa iyong mga sumusuporta na pangungusap
sa likod nito. Matapos basahin ang pangwakas na pangungusap, ang mambabasa ay dapat na
walang pag-aalinlangan tungkol sa kawastuhan o kaugnayan ng talata sa kabuuan. Huwag sumang-
ayon sa iyong sariling katibayan: Sa kabila ng mga komentong ito, isang pagkabigo ang ulat.
*Kwalipikado ang konklusyon kung lumipat ito sa susunod na talata: Ang mga quote na
ito ay nagpatunay na ang ulat ay mayroong pangunahing suporta, ngunit hindi ito
nangangahulugan na humantong ito sa malaking pagbabago.
*Huwag mo lang reword ang paksang pangungusap. Ang iyong pangwakas na
pangungusap ay dapat kilalanin ang talakayan na nauna rito at ipaalala sa iyong mambabasa ang
kaugnayan ng talakayang ito.
*Halimbawa, sa isang talata na tumatalakay sa paksang "Bakit ang Canada ay isang
magandang lugar upang manirahan?" Ang pangwakas na pangungusap ay maaaring magmukhang
katulad ng "Mula sa lahat ng katibayan na ibinigay sa itaas, tulad ng kamangha-manghang mga
probisyon sa pangangalagang pangkalusugan ng Canada, ang sistema ng edukasyon na pangunahin
at malinis, ligtas na mga lungsod, mahihinuha natin na ang Canada ay talagang isang magandang
lugar upang manirahan."

Alamin kung kailan lilipat sa isang bagong talata. Minsan maaaring mahirap sabihin kung saan
dapat magtapos ang isang talata at magsimula ang isa pa. Sa kabutihang palad, maraming bilang
ng mga alituntunin na maaari mong sundin na maaaring magpasya na magpatuloy sa isang bagong
talata isang halatang isa. Ang pinaka-pangunahing patnubay na dapat sundin ay sa tuwing
nagsisimula kang talakayin ang isang bagong ideya, dapat kang magpatuloy sa isang bagong talata.
Ang mga talata ay hindi dapat maglaman ng higit sa isang sentral na ideya. Kung ang isang
naibigay na ideya ay may maraming mga point o facet, pagkatapos ang bawat indibidwal na aspeto
ng ideya ay dapat bigyan ng sarili nitong talata.
*Ginagamit din ang isang bagong talata sa tuwing magkakaiba ka ng dalawang puntos o
paglalahad ng bawat panig ng isang pagtatalo. Halimbawa, kung ang iyong paksa ay "dapat bang
makatanggap ang mga tagapaglingkod ng sibil ng mas mababang suweldo?" haharapin ng isang
talata ang mga argumento na sumusuporta sa mas mababang bayad para sa mga sibil na
tagapaglingkod, habang ang iba pang talata ay magbibigay ng mga argumento laban dito.
*Ang mga talata ay ginagawang mas madaling maunawaan ang isang piraso ng pagsulat at
bibigyan ang mga mambabasa ng isang "pahinga" sa pagitan ng mga bagong ideya upang matunaw
ang nabasa lamang. Kung sa palagay mo ang talata na iyong sinusulat ay nagiging kumplikado, o
naglalaman ng isang serye ng mga kumplikadong punto, baka gusto mong isipin ang tungkol sa
paghati-hatiin sa mga indibidwal na talata.
*Kapag nagsusulat ng isang papel, ang pagpapakilala at pagtatapos ay dapat palaging
bibigyan ng kanilang sariling mga talata. Dapat na tukuyin ng panimulang talata ang layunin ng
papel at kung ano ang inaasahan nitong makamit, habang nagbibigay din ng isang maikling
balangkas ng mga ideya at isyung tatalakayin nito. Ang pagtatapos na talata ay nagbibigay ng isang
buod ng impormasyon at mga argumento na nilalaman sa papel at isinasaad sa malinaw na mga
termino kung ano ang ipinakita at / o napatunayan ng papel. Maaari rin itong magpakilala ng isang
bagong ideya, isa na magbubukas sa isip ng mambabasa sa mga katanungang itinaas ng papel.
*Kung nagsusulat ka ng kathang-isip, kailangan mong magsimula ng isang bagong talata
sa dayalogo upang maipakita ang isang bagong tagapagsalita.

3.Pagsusuri sa Iyong Talata

Suriin ang iyong talata para sa spelling at grammar. Kapag natapos mo na ang pagsusulat,
mahalaga na basahin mo ulit ang iyong talata dalawa o tatlong beses upang suriin ito para sa mga
maling nabaybay na salita at hindi magandang grammar. Ang mga pagkakamali sa pagbaybay at
hindi magandang grammar ay maaaring makaapekto nang malaki sa pinaghihinalaang kalidad ng
iyong talata, kahit na ang mga ideya at argumentong naglalaman nito ay may mataas na kalidad.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 10

Napakadali na huwag pansinin ang maliliit na pagkakamali kapag nagsusulat, kaya huwag
laktawan ang hakbang na ito, kahit na nagmamadali ka.
*Tiyaking ang bawat pangungusap ay may paksa at na ang lahat ng wastong pangngalan
ay nalalaki. Siguraduhin din na ang lahat ng mga paksa at pandiwa ay sumasang-ayon sa bawat isa
at ginagamit mo ang parehong panahunan sa buong talata.
*Gumamit ng isang diksyunaryo upang suriin nang dalawang beses ang baybay ng mga
salita na hindi ka sigurado, huwag lamang ipalagay na ang mga ito ay tama.
*Suriin ang iyong talata para sa wastong paggamit ng bantas, siguraduhin na gumagamit
ka ng mga marka tulad ng mga kuwit, colons, semicolons at ellipses sa tamang konteksto.
Suriin ang iyong talata para sa pagkakaugnay at istilo. Hindi lamang dapat maging spot on ang
mga teknikal na aspeto ng iyong pagsulat, ngunit dapat mo ring subukang makamit ang kalinawan
sa iyong pagsulat, pati na rin ang pang-estadistika na daloy. Magagawa mo ito sa pamamagitan ng
pag-iiba-iba ng haba at format ng iyong mga pangungusap at sa pamamagitan ng paggamit ng mga
salungat na salita at iba't ibang bokabularyo. Huwag: gumamit ng mahahabang salita o "nahanap
ng thesaurus" para sa kanilang sariling kapakanan.
*Gawin: gumamit ng mga kilalang kasingkahulugan upang ibahin ang iyong pagsulat sa
halip na ulitin ang parehong salita nang maraming beses.
*Ang pananaw ng iyong pagsulat ay dapat manatiling pare-pareho sa buong talata, at sa
katunayan, sa buong papel. Halimbawa, kung nagsusulat ka sa unang tao (hal., "Naniniwala ako
na ...") hindi ka dapat lumipat sa isang tinig na tinig ("pinaniniwalaan na") sa kalahati.
*Gayunpaman, dapat mo ring subukang iwasan ang pagsisimula ng bawat pangungusap sa
"Sa palagay ko ..." o "Ipinaglalaban ko iyon ..." Subukang baguhin ang format ng iyong mga
pangungusap, dahil gagawin nitong mas kawili-wili ang talata para sa mambabasa at makakatulong
dumaloy ito nang mas natural.
*Para sa mga nagsisimula na manunulat, mas mainam na manatili sa mga maiikling punto
na malinaw na ipinahahayag ang iyong punto. Ang mahaba, nag-aalburoto na mga pangungusap
ay maaaring mabilis na maging incoherent o mabiktima ng mga error sa gramatika, kaya subukang
iwasan ang mga ito hanggang sa makakuha ka ng mas maraming karanasan bilang isang
manunulat.

Magpasya kung kumpleto ang iyong talata. Kapag nabasa mo ulit ang talata at naayos ang
anumang mga pagkakamali sa gramatika o pangkakanyahan, dapat mayroon ka pang isang sulyap
dito upang matukoy kung kumpleto na ito. Subukang tingnan ang talata nang may layunin at
magpasya kung sapat itong sumusuporta at bumuo ng iyong pangungusap na paksa, o kung
kailangan nito ng ilang higit pang mga detalye o karagdagang katibayan upang mai-back up ang
iyong mga paghahabol. Huwag: mag-bogged sa mga menor de edad na pag-edit bago mo natapos
ang iyong sanaysay.

Gawin: siguraduhing malinaw ang iyong punto bago ka magpatuloy.

*Kung sa tingin mo na ang pangunahing pag-angkin ng iyong paksang pangungusap ay
sapat na suportado at mahusay na binuo ng mga nilalaman ng natitirang bahagi ng iyong talata,
kung gayon ang iyong talata ay maaaring kumpleto. Gayunpaman, kung ang anumang mahalagang
aspeto ng paksa ay mananatiling hindi maipaliwanag o hindi maipaliwanag o kung ang talata ay
mas maikli kaysa sa tatlong pangungusap, marahil ay nangangailangan ng kaunting trabaho.
*Sa kabilang banda, maaari kang magpasya na ang iyong talata ay masyadong mahaba at
naglalaman ng kalabisan o nasasabing nilalaman. Kung ito ang kaso, dapat mong i-edit ang talata
upang naglalaman lamang ito ng pinaka-kaugnay na impormasyon.
*Kung sa palagay mo ang lahat ng nilalaman ay kinakailangan sa iyong punto, ngunit ang
talata ay masyadong mahaba, dapat mong isipin ang tungkol sa paghiwalayin nito sa maraming
mas maliit, mas tiyak na mga talata.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 11

MGA URI NG SULATIN
Ang sulatin ay isang komposisyon. Ito ay may tatlong uri:

Personal na Sulatin
Ito ay ang di pormal o impormal na uri ng sulatin. Ito ay kadalasang ginagamit ng mga
estudyante dahil sa ganitong paraan nila nailalabas ang kanilang saloobin, damdamin, ideya at iba
pa ng may kalayaan.

Halimbawa ng Personal na Sulatin:

Liham
Dyornal
Tala
Talambuhay

Transaksyunal na Sulatin
Ito naman ang uri ng sulatin na pormal. Ito ay may sariling pokus at mensahe na nais
ipahatid.

Halimbawa ng Transaksyunal na Sulatin:

Proposal
Patakaran
Memo
Plano

Malikhain na Sulatin
Ito ang sulatin na lumalabas sa mga hangganan karaniwang propesyunal, o teknikal na anyo
ng panitikan.

Halimbawa ng Malikhain na Sulatin:

Nobela
Bugtong
Editoryal
Maikling Kwento

Pagkakaiba ng Malikhaing Pagsulat at Teknikal o Akademikong Pagsulat

Ang malikhaing akda ay isinusulat upang magbigay-aliw sa mambabasa at bigyan sila ng
pag-unawa sa kanilang buhay at sa lipunang kanilang ginagalawan. Ang mga sumusunod ay ilang
anyo ng malikhaing sulatin:
*memoir
*awtobiyograpiya
*nobela
*nobeleta (mahabang maikling kuwento o maikling nobela)
*maikling kuwento
*dagli o flash fiction (napakaikling kuwento na binubuo lamang ng ilang daang salita)
*tula
*personal na sanaysay
*epiko
*komiks o graphic novel
*dula (panteatro, pampelikula, pantelebisyon)
*kanta o awit
Kasiya-siya ang pagbasa ng mga malikhaing akda. Isa itong sining na pumupukaw sa ating
damdamin at isipan habang binibigyan tayo ng iba’t ibang anggulo upang sipatin ang ating sarili
at ang ating kapaligiran. Nagbabasa tayo ng tula at kuwento dahil may nakukuha tayong kakaiba
sa pagbabasa sa mga ito, ang kasiyahan na hindi karaniwang nakukuha mula sa ibang uri ng sulatin.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 12

 Iba ang malikhaing pagsulat sa teknikal o akademikong pagsulat. Karaniwang layunin ng
mga teknikal na sulatin ay magtalakay ng paksa, magpakita ng datos, at magbigay-kaalaman. Ang
mga sumusunod ay ilang anyo ng teknikal na sulatin:
*akademikong sanaysay
*artikulo sa diyomal
*akademikong rebyu (ng aklat, pelikula, atbp.)
*tesis o disertasyon
*pamanahong papel
*manwal o aklat na naglalaman ng mga gabay o tuntunin
*report
*korespondensiya opisyal
*konseptong papel
*posisyong papel
*memorandum
*mungkahing saliksik

Magkaiba ang malikhaing pagsulat at teknikal na pagsulat sa paggamit ng wika.

Maoobserbahang sa malikhaing pagsulat, lalo na sa mga akda ng kabataan o bagong henerasyon
ng manunulat sa Filipino, karaniwang hindi pormal ang wikang ginagamit. Maaaring gumamit dito
ng mga salitang balbal, impormal na salitang ginagamit sa pang-araw-araw na pakikipagtalastasan
(kolokyal), at maging iyong ipinapalagay na bastos (bulgar). Minsan pa nga ay naghahalo ang
Filipino at Ingles. Sa kuwentong “Dilang Anghel” ni U Z. Eliserio, sabi ng tagapagsalaysay, “Miss
na kita, kung alam mo lang. Siguro nga alam mo. Ba’t di ka sumasagot sa text, e, noong Pasko di
ba nagbati na tayo?” Mapapansin ang ganitong gamit ng mga salita sa mga akda nina Jun Cruz
Reyes, Eros Atalia, Mayette Bayuga, Bebang Siy, Norman Wilwayco, Mes de Guzman, at iba pa.
Gumagamit sa malikhaing pagsulat ng mga talinghaga, tayutay, at iba pang malikhaing
salita. Sa teknikal na pagsulat, pormal ang wikang ginagamit at iniiwasan ang paggamit ng mga
balbal, bulgar, at kolokyal. Sa halip, gumagamit sa mga ito ng mga jargon o espesyal na
bokabularyo ng isang propesyon o grupo.
Isa rin sa mga kahingian sa isang teknikal na akda ang pagkakaroon ng mas estriktong
estruktura sa pag-aayos ng mga ideya. Kailangang mayroon itong simula, gitna, at wakas.
Prosidyural ang ganitong uri ng pagsulat. Organisado ito at may sinusundang pormula. Hindi din
maligoy ang paglalahad sa teknikal na sulatin; kailangang tukuyin agad ng awtor ang nais niyang
sabihin. Nasa antas na literal ang pagbasa sa mga ganitong akda.
Sa malikhaing pagsulat, mas malaya ang manunulat sa pag-aayos ng mga ideya.
Halimbawa, maaaring simulan ng manunulat ang kuwento sa wakas at magwakas sa simula, o
magsimula sa gitna, o maaaring walang simula at walang wakas. Samantala, sa tula, hindi
hayagang ipinahahayag ang mensahe bagkus kailangang isaalang-alang ang mga imahen, tono,
tunog, at iba pang elemento upang maunawaan ito. Karaniwang wala sa antas ng literal ang
pagbasa sa mga ganitong akda.

Pagsulat at Karanasan

Ang makathaing pagsulat ay malikhaing pagsasatitik ng nakikita, naaamoy, naririnig,

nalalasahan, at nadarama. Masasabing nagtagumpay ang manunulat kapag naidadala niya ang
mambabasa sa mundo ng tula o kuwento.

Halimbawa:

Nakikita ng mambabasa ang mga detalyeng nakikita ng tauhan o persona.

Napapatakip siya ng ilong sa sangsang ng imburnal na halos magpahimatay sa
tagapagsalaysay sa kuwento.
Sumasabog ang kaniyang pandinig sa bulung-bulungan sa simbahan na pinapaksa ng tula.
Nalulukot ang kaniyang mukha sa manggang kinain ng tauhan sa binasang dula.
Dama niya ang luwalhati o pighati sa binasang akda.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 13

 Isa sa malalaking hamon sa manunulat ang lumikha ng kapani-panivvalang mundo (kahit
na pantasya, sci-fi, o kababalaghan ang isinusulat) at dalhin (hatakin, itulak, kaladkarin, akayin,
isama) dito ang mga mambabasa. Sa mundong ito, kailangan nilang may maramdaman—saya,
lungkot, galit, gulat, takot, kaba, at iba pa. Hindi epektibo ang isang akda kung hindi ito kapani-
paniwala at hindi nito naantig ang damdamin o napupukaw ang isip ng mambabasa. Paano
hinaharap ng manunulat ang mga hamong ito?

Upang maging kapani-paniwala ang kaniyang akda—ang manunulat (maging baguhan

man o batikan), humuhugot siya sa sariling karanasan o karanasan ng iba. Nakabatay ang kaniyang
karanasan sa realidad kaya nagiging mas makatotohanan ang mundong nilikha niya. Kaya nga may
mga mambabasang laging iniuugnay ang mga nangyayari sa binasang akda sa buhay ng nagsulat
nito. Sa kaniyang aklat na Pagsalunga: Piniling Kuwento at Sanaysay, sinabi ni Rogelio Sicat
(1992) na hindi nakukuntento ang mga mambabasa sa pagbasa lamang; interesado silang malaman
kung ano ang inspirasyon ng akda. Interesado sila sa buhay ng manunulat. Laging may mga tanong
na bumubukal sa kanilang isipan:

Sino ang manunulat sa kaniyang sinulat?

Sino kaya ang modelo niya sa bida ng kuwento?
Ano-ano kayang personal na karanasan ng manunulat ang masasalamin sa tula?

Kahit na malayo sa karanasan ng manunulat ang paksa o tema ng kaniyang likha—sci-fi,

erotika, kuwentong detective, lcuwentongkatatakutan o kababalaghan—masasabing humuhugot
pa rin siya sa sariling karanasan. Kung mas malapit sa kaniyang karanasan ang paksa, maaaring
mas mapadali ang pagsulat niya dahil alam na alam niya ito. Kung malayo naman sa kaniyang
karanasan ang paksa, masusubukan ang kakayahan niyang lumikha ng kapani-paniwalang akda
dahil kailangan pa niyang magsagawa ng karagdagang pananaliksik.

Ngunit kailangang linawin na iba ang makata sa persona sa kaniyang tula, ang kuwentista
sa tagapagsalaysay sa kaniyang katha, at iba ang mandudula sa pangunahing tauhan sa kaniyang
dula. Kaya hindi ibig sabihing kung may pagkakatulad man sa pisikal na anyo ang manunulat sa
serial killer sa kaniyang kuwento, halimbawa, ay mamatay-tao na rin siya. Ibang usapin naman
ang personal na sanaysay, awtobiyograpiya, memoir, at mga katulad na akda na hayagang
nagpapakita ng karanasan ng manunulat.

May ilang manunulat na naniniwalang pag-aari na ng mambabasa ang isang teksto sa oras
na mabasa nila ito. Hindi na nila hawak kung ano ang kahulugan ng mga salitang iniluwal nila;
ang mga mambabasa na ang nagbibigay-kahulugan sa mga salita. Sabi nga ni Roland Barthes
(1997) sa “The Death of the Author,” ang kaisahan ng teksto ay hindi matatagpuan sa
pinanggalingan nito (awtor), kundi sa destinasyon nito (mambabasa). Kaya para sa mga manunulat
na ito, hindi na mahalaga kung hango ba sa kanilang karanasan ang akda. Ang mahalaga ay kung
paano ito babasahin at tatanggapin ng kanilang mambabasa.

Pagbuo ng Imahen
Ang epektibong pagbuo at paggamit ng imahen ay isa sa mga paksang karaniwang inaaral
ng mga bagong manunulat. Ano ba ang imahen? Ang imahen ay salita at pahayag na nag-iiwan ng
kongkreto at malinaw na larawan sa isipan ng mga mambabasa. Hindi lamang ito tungkol sa
simpleng paglalarawan ng isang tao, bagay, o pangyayari. Ito ay paglalarawang nagbibigay-kulay
sa inilalarawan at bumubuhay sa naratibo.

Idinisenyo ang imahen upang paigtingin ang paningin, pang-amoy, pandinig, panlasa, at
pandama ng mambabasa. Masasabing mahusay ang pagbuo at paggamit ng imahen kapag nadadala
ang mambabasa sa mundo ng tula o kuwentong binabasa.

Paano ito matatamo?

1. Gawing kongkreto ang abstrak.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 14

 lsa sa mga gabay para sa mga manunulat ang kasabihan sa malikhaing pagsulat na “show,
don’t tell.” Huwag mong sabihin, ipakita mo. Sa malikhaing pagsulat, sinasabing mas may
kapangyarihan ng unibersalidad ang kongkretong imahen kaysa abstraktong imahen (Thiel, 2005).

Halimbawa, mas epektibo kung gagamitan ng deskriptibong lengguwahe ang ligayang

naramdaman ng tauhan nang malamang putnasa siya sa bar exam. Walang dating sa mambabasa
ang pahayag na, “Masaya siya nang malamang pumasa siya sa pagsusulit.” Mas mainam kung
isusulat ito nang, “Muntik nang gumuho ang gusali nang tumili si Rica nang makita niya ang
kaniyang pangalan sa listahan ng mga pumasa sa bar exam.”

2. Paigtingin ang pandama.

Lahat ng mahusay na malikhaing akda ay nakabatay sakaranasang nakabatay sa pandama.
Kapag sinabing imahen, tumutukoy ito hindi lamang sa kung ano ang nakikita, kundi sa kung ano
ang naririnig, nalalasahan, naaamoy, at nararamdaman. Masasabing mahusay ang pagbuo ng
imahen kung nagpapakita ito ng pamilyar, ngunit bagong karanasan.

Sa paglalarawan ng malakas na ulan, halimbawa, masasabing wala nang dating ang

pahayag na ito: “Nakabibingi ang patak ng ulan sa mga bubong ng bahay.” Hindi ito nakabibingi.
May sariling ideya ang mga mambabasa sa tunog at hitsura ng patak ng ulan sa mga bubong, ngunit
gusto nilang marinig at makita ang naririnig at nakikita ng tagapagsalaysay. Mas may dating ang
mga pangungusap na ito mula sa nobelang Unang Ulan ng Mayo ni Ellen Sicat:

Magandang halimbawa rin ng pagbuo at paggamit ng imahen ang saknong na ito mula sa
tulang “Ale-aleng Namamayong” ni Julian Cruz Balmaseda. Malinaw na malinaw ang
paglalarawan sa isang modernong Pilipina noong dekada 1920:

Ale-aleng namamayong! Kung ikaw po ay mabas

Ay tutulas pati pulbos na pahid sa iyong mukha;
Ang baro mong bagong pinsa’y sapilitang manlalata’t
Ang puntas ng kamison mo ay sa putik magsasawa . . .
At pati ang butitos mo, ang kintab ay mawawala
Pag naglunoy na sa agos ng tubig na parang baha.

Isa rin sa mga pinakagamiting halimbawa ang Imagist na tulang “In a Station of the Metro”
ni Ezra Pound:

The apparition of these faces in the crowd;

Petals on a wet, black bough.

Ang tulang ito ay binubuo ng 30 Iinya noong una itong isulat ni Pound. Ngunit binakias
niya ito at ang natira na lamang ay ang sinematikong imahen ng dalawang linyang binubuo ng 14
na salita. Ipinakikita dito na hindi kailangang gumamit ng maraming salita sa paghuli, pagbuo, at
paggamit ng imahen. Ito ang sinasabing ekonomiya ng salita sa pagsulat.

3. Gumamit ng simbolo.
Gamit ang isang imahen, nagagawa ng manunulat na magpahayag ng higit sa isang diwa.
Ang baha, sunog, kagubatan, karagatan, at takipsilim ay ilan lamang sa mga unibersal na simbolo.
Ang baha ay parehong sumisimbolo ng pagkasira at paglikha; ang sunog ay nagbibigay ng init at
buhay ngunit may kapangyarihan din itong manira at kumitil ng buhay; ang kagubatan at karagatan
ay nagpapakita ng kagandahan at karahasan ng kalikasan; at ang takipsilim ay simbolo ng halalapit
na pagyao.

Sa paggamit ng simbolo, umiwas sa mga cliche sa mga gasgas o pinagsawaan nang

simbolo, katulad ng mga halimbawang ibinigay (takipsilim at iba pa). Mainam kung makagagamit
ng mga hindi pa masyadong ginagamit tulad ng mga sumusunod:
Ang namamawis na pitsel dahil sa laman nitong nagyeyelong tubig ay hindi lamang
inuming pamatid ng uhaw, kundi simbolo ng nasisirang relasyon.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 15

 Ang biyak sa dingding ng bahay kung saan labas-pasok ang mga itim na langgam ay
senyales ng isang dysfunctional na pamilya.
Ang palakang luwa ang bituka matapos masagasaan ng rumaragasang traysikel ay
maaaring simbolo ng coming-of-age ng isang nagbibinata nagdadalaga.

Diksiyon
Ang diksiyon ay isa sa mga isinasaalang-alang ng mga makata at kuwentista sa kanilang
paglikha. Sa simpleng pakahulugan, ang diksiyon ay ang mga salita, parirala, o pahayag na
pinipiling gamitin ng manunulat. Isa ang diksiyon sa mahahalagang elemento ng panitikan dahil
ginagamit ito sa pagpapahayag ng aksiyon, paglalarawan ng lunan, pagpapakilala ng tauhan,
pagtukoy ng tema, paghuhudyat ng atityud, at iba pa. Ginagamit din ito bilang pantulong sa pagbuo
ng tono ng kabuuang akda.

Halimbawa, sa unang tingin, pareho lamang ang ibig sabihin ng mga salitang bahay,
tahanan, tirahan, at tinutuluyan. Ngunit maaaring mag-iba ang kahulugan ng mga ito depende sa
konteksto. Kung ang persona o pangunahing tauhan ay may mapagmahal at mapagkalingang
pamilya, maaaring “Sa tahanan kung saan ako lumaki” ang isusulat ng awtor. Kung siya naman ay
hindi ganoon kalapit sa kaniyang pamilya, maaaring “Sa bahay kung saan ako lumaki” ang pipiliin
ng manunulat. Ang “tirahan” ay lugar lamang kung saan nananatili ang tao, samantalang ang
“tuluyan” ay kung saan pansamantalang nananatili ang tao. Iba pang halimbawa:

payat, seksi, patpatin, slim, tingting na nagkatawang tao, simpayat ni Kim Chiu
mataba, malusog, mabilog, mapintog, chubby, obese, lumba-lumba, elepante
kumain, tumikim, lumamon
matakaw, masiba, patay-gutom
ama, tatay, tatang, itay, papa, papang, dad, daddy
mahirap; dahop; dukha; isang kahig, isang tuka; poor; Purita Kalaw-Ledesma

May ilang nagsusulat sa Ingles (partikular sa mga akdang historikal o pantastiko) na

gumagamit ng mga lumang salita tulad ng thee, thy, at wherefore upang patingkarin ang
Shakesperean na tono ng kanilang akda. Sa kaniyang serye ng mga nobela, nag-imbento si George
R. R. Martin ng mga salitang tulad ng Maester at Ser para sa nilikha niyang mundo sa A Song of
Ice and Fire. Ang diksiyon naman sa seryeng Harry Potter ni J. K. Rowling ay inangkop sa mga
batang mambabasa, samantalang ang target na mambabasa ng erotikang Fifty Shades of Grey ni
E. L. James ay nakatatanda kaya ang mga salitang ginamit ay angkop sa kanilang edad at
karanasan.

Sa humor writing nina Bob Ong, Marcelo Santos, Eros Atalia, Beverly Siy, at Joselito delos
Reyes, mapapansing pang-araw-araw na lenggLiwahe ang kanilang ginagamit—impormal,
kolokyal, balbal, at minsan ay bulgar. Magaan at karaniwan ang mga salita at pahayag dahil ang
layunin ay magpatawa. Hindi magtatagurnpay ang mga akda sa kanilang layunin kung
napakaseryoso ng mga pahayag. Tiyak na hindi papansinin ang mga ito.

Ihambing ang diksiyon sa mga akdang ito sa mga akdang ang namamayaning tono ay
lungkot, pagdurusa, at pighati. Karaniwang mabigat, pormal, at seryoso ang lengguwaheng
ginagamit ng mga awtor upang pukawin ang damdamin ng mga mambabasa. Kailangang maging
maingat ang manunulat sa diksiyon. May mga mambabasang patulo na ang luha sa binabasa ngunit
biglang magbabago ang diksiyon. Ano ang nangyari? Bakit biglang gumaan ang eksena? Bakit
biglang nagpatawa ang persona sa isang linya ng tula? Sa mga pagkakataong tulad nito, maaaring
mapakamot lamang ng ulo ang mambabasa, o kaya naman ay itigil na ang pagbabasa ng akda dahil
sa inis.

Pampanitikan na pagsulat-tawag sa malikhaing pagsulat?

Ang malikhaing pagsulat ay kilala rin bilang Panitikan o literatura kung saan ang
manunulat ay malaya sa pagpapahayag ng mga naiisip at nararamdaman kaugnay ng mga paksang

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 16

nakita, narinig, nabasa o di kaya naman ay naranasan. Malaya ring nagagamit ng manunulat sa
ganitong uri ng sulatin ang kaniyang imahinasyon na kaiba sa karaniwan.

LAYUNIN NG PAGSUSULAT
Pansariling Pagpapahayag o Ekspresiv. Ito’y pagsulat o pagtataya ng mga bagay na
nakikita, naririnig o nababasa. Ito rin ay nagpapahayag ng nararamdaman at nasasaloob ng mga
tao. May malayang pamamaraan, hindi gasinong pinagtutuunan ng pansin ang ispeling ng mga
salita bagkus minmahalaga ang mailbas ang tunay na iniisip at nadarama ng isang tao.
Kinapapaloobang ito ng sariling karanasan at mga pala-palagay ng manunulat hinggil sa ilang
pangyayari sa paligiid Hal. Talaarawan, jornal, personal na liham, mga reaksyon at mapa o diagram
Pagpapahayag na Impormasyonal o Transaksyunal. Ginagawa ito kung nais
magpaagbot ng mensahe, balita o magpaliwanag, magpayo o makiusap. Gumagamit ito ng mas
pormal at kontroladong paraan sapagkat may istilo na dapat isaalang-alang upang maihatid ang
mensahe sa target niyang mambabasa. Halimbawa: liham, memorandum, reviewer, riserts,
komentaryo, kritiko, ulat, report, poster o slogan at sanaysay
Malikhaing Pagsusulat. Sa tulong ng imahinasyon ng kaisipan ng manunulat at
kapangyarihan sa register ng wika, nagagawang ilarawan ng manunulat ang lipunang kanyang
ginagalawan. May sapat na lakas ang mga salita upang ipadama sa mga mambabasa ang panaromic
na larawan ng buhay. Kabalikat din ang mga maretorikang salitang gagamitin upang mabatak ang
kuryosidad at inspirasyon ng mambabasa.

KAHALAGAHAN NG PAGSULAT
Mahalaga ang pagsulat dahil kung marunong tayong sumulat makaaangat tayo sa iba dala
na rin ng mahigpit na kompetisyon sa ngayon. Makasasagot tayo sa mga pagsusulit na pasanaysay,
pagbibigay ng ulat, pagtatala ng resulta ng mga eksperimentasyon at paglikha ng mga papel
pananaliksik dahil ito ay bahagi ng pananagumapay. Sa daigdig ng edukasyon, kailangang sumulat
tayo ng liham na aplikasyon, paggawa ng balangkas pangkaunlaran, gumawa ng anunsyo, umapila
sa paglilikom ng pondo, sumagot sa pakiusap ng mga kliyente at marami pang iba.
Mahalaga rin ang pagsusulat sapagkat sa pamamagitan nito, ang mga tao sa iba’t ibang
lugar at sa iba’t ibang panahon ay nagkakalapit, nagkakaunawaan at nagkakaisa. Ang aspeto n
gating kultura ay napananatiling buhay sa pamamagitan nito. Sa pamamagitan ng mga nasulat na
tala ay natututuhan natin ang kasaysayan n gating lahi; ang mga paniniwala at matatayog na
kaisipan ng ating mga ninuno; at ang mga pagbabago at pagsulong ng ating bansa.

GABAY SA MALIKHAING PAGSULAT

Paano nga ba magbahagi ng malikhaing pagsusulat?

Lagyan ng Puso o Emosyon ang Sinusulat

May kanya-kanyang tayong dahilan kung bakit tayo nagsusulat at iba-iba ang kwentong
ating inilalahad. Gayunpaman, mahalaga na sa bawat sulating nais nating ibahagi, nilalagyan natin
ng puso o emosyon ang ating akda. Dito natin mapupukaw ang interes ng ating mambabasa dahil
malalaman at mararamdaman nila kung may puso o wala ang ating sinusulat. Kung nagawa nating
mapangiti, mapatawa, mapamangha, mapaiyak, o mapakabog sa takot o galit ang ating
mambabasa, ito ay nangangahulugang nakuha nila ang emosyong nais nating ipabatid sa kanila.
Samakatuwid, ang pagkuha sa interes at damdamin ng mambabasa ay isa sa pinakamahalagang
aspeto ng pagsusulat.

Lawakan ang Isip o Imahinasyon

Nagiging mas malikhain ang isang tao kung malawak ang kanyang pag-iisip at
imahinasyon. Dito nagiging kawili-wili ang akda lalo na kung nababatid ng mambabasa ang lawak
ng imahinasyon ng manunulat. Nagiging epektibo rin ang paglalahad ng akda kung nabibigyan ng
impluwensya ang mambabasa na magkaroon ng malawak na pag-iisip.

Magbigay ng Aral, Libang o Impormasyon

Mahalaga para sa mambabasa na makakuha ng kahit ano mang aral, libang o impormasyon
sa kanyang binabasa. Sa dami ng pwedeng pagpiliang basahin, mas maganda na may maibigay rin
tayong libang o ambag sa karunungan ng mga mambabasa.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 17

Maayos na Daloy ng mga Salita
Bigyan ng buhay ang bawat daloy ng mga salita. Panatilihing nasa maayos na daloy ang
paglalahad ng kwento at iwasan ang pagliko-liko at biglaang pagtalon mula sa isang paksa papunta
sa panibagong paksa. Gumamit din ng mga angkop na salita at subukang huwag itong gamitin ng
kalabisan.

Wastong Baybay at Bantas

Bagama’t una na nating nasabi na maaari tayong lumabas sa itinalagang panuntunan upang
maging malikhain, hindi ito nangangahulugan na puwede na nating baliin ang mga pangunahin at
mahalagang panuntunan gaya ng wastong baybay at bantas. Hindi maitatanggi na hirap pa rin ang
karamihan sa atin sa wastong baybay ng mga salita at pagbabantas, ngunit isa ito sa kailangang
pagtuunan ng pansin upang maging presentable ang ating akda.

PAGSULAT NG PERSONAL NA SULATIN

Personal na sulatin – impormal, walang tiyak na balangkas at pansarili. Ito ang pinakagamiting
uri sa mga mag-aaral dahil nagagawa nilang iugnay ang anumang paniniwala, damdamin, pag-
iisip, o di kaya’y tungkuling taglay nila sa kanilang sarili.
Transaksyunal na sulatin – pormal, maayos ang pagkakabuo at naka pokus sa mensahe na nais
ihatid dahil komunikasyon ang pangunahing layunin nito.
Malikhaing sulatin – masining na paglalahd ng nasa isip o nadarama. Karaniwang binibigyang
pansin ang wikang ginagamit katulad ng tula, maikling istorya awit, anekdota.

TALAARAWAN Naglalaman ng personal na pangyayari sa araw- araw na buhay ng

indibiduwal. Bawat araw ay tinatala niya ang mahahalagang pangyayari na naranasan niya. Isang
sagradong pag-aari ng indibiduwal ang talaarawan, kaya’t ito’y kaniyang itinatago. Lumalabas
lamang ito kapag hinihingi ng pagkakataon.

DYORNAL(JOURNAL) Sa isang mag-aaral, mahalaga ang dyornal. Dito niya naipapaliwanag

ang mga tagumpay niya sa partikular na gawain kaugnay ng kaniyang pag-aaral. Maaring
maglaman din ito ng mga naging kabiguan niya sa ilang bagay na kaugnay pa rin ng kaniyang pag-
aaral. Isinusulat din ng mag-aaral sa dyornal ang hindi niya makayang sabihin sa guro a kamag-
aral tulad ng hindi gaanong naintindihan ang leksiyon ng guro na sana ay ulitin nya ang pagtuturo
sa bahaging iyon. Maaari namang napahiya siya dahil hindi tama ang naging sagot niya sa tanong
ng guro kaugnay ng aralin. Sa bahagi naman ng kamag-aral, maaaring may kinainisan siya o
ikinatuwa naman dahil sa naging kontribusyon niya sa kolaboratibong gawain.
Sa simpleng pahayag, ang dyornal ay naglalaman ng damdamin ng isang indibiduwal
tungkol sa mga naranasan niya. Karaniwan ang dyornal ay isinasama sa portfolio na naglalaman
ng mga kinalabasan ng gawain ng mga mag- aaral sa isang klase.

LAKBAY SANAYSAY (travel essay)

Kahulugan
Kilala rin sa Ingles bilang “Travel Essay”, ito ay isang sanaysay na kung saan ang ideyang
ito ay pinanggalingan mula sa mga pinuntahang or “nilakbayang” mga lugar. Kabilang rin dito ang
kultura, trasisyon, pamumuhay, uri nga mga tao, eksperyensya mula sa awtor at lahat ng aspetong
naalaman ng isang manlalakbay.
Ito rin ay isang maikling bahagi ng pagsulat na kung saan ito ay mula sa personal na
paningin ng awtor at nagpapakita, pinagusapan, at pinag-aarakan ang isang topiko.
Alam na rin ninyo ang dalawang uri ng sanaysay pero uulitin natin dahil ito rin ay maaplay
natin sa paksang ito.
Layunin
Ang layunin ng lakbay sanaysay ay ang mga sumusunod:
▪ Maitaguyod ang isang lugar na karaniwang ang lugar na pinuntahan ng manlalakbay.
▪ Gumawa ng gabay para sa mga maaring manlalakbay. Halimbawa nito ang daan at ang
mga modo ng transportasyon.
▪ Pagtatala ng sariling kasaysayan sa paglalakbay na kabilang dito ang espiritwalidad,
pagpapahilom, o pagtuklas sa sarili.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 18

 ▪ Pagdodokumento ng kasaysayan, kultura, at heograpiya ng isang lugar sa malikhaing
pamamaraan.
Uri
▪ Pormal – Ang talakayin nga uri nito ay ang mga seryosong mga pagsa nga nagtataglay ng
masusing at masusuri na pananaliksik ng taong sumulat. Ito ay kadalasang nagbibigay ng
impormasyon ukol sa isang tao, hayop, bagay, lugar, o pangyayari. Ang halimbawa nito ay
ang pahayagang editoryal.
Di-Pormal – Tumatalakay naman nito sa mga topikong karaniwan, personal, at pang araw-
araw na kasiya-siya or mapang-aliw para sa mga mambabasa. Ito ay binigyan din ng mga
bagay-bagay at karanasan ng akda sa isang topiko kung saan maipakita niya ang kanyang
personalidad na parang nakikipag-usap siya sa isang kaibigan.
Maaplay rin dito ang bahagi ng sanaysay.

Mga Bahagi
1. Simula / Panimula – Ito ang pinakamahalaga na bahagi dahil dito ang inaasahan kung
ipagpatuloy ng mambabasa sa kanyang binabasang sulatin. Dapat makuha ng akda ang
atensyon at damdamin ng mambabasa.
2. Gitna / Katawan – Dito naman sa bahaging ito mababasa ang mga mahalagang puntos o
idea ukol sa paksang pinili at sinulat ng may-akda. Dito rin natin malalaman ang buong
puntos dahil ipinapaliwanag ng maayos at mabuti ang paksang pinag-uusapan o
binibigyang pansin.
3. Wakas – Sa bahaging ito isinasara ng akda ang paksang nagaganap sa gitna o katawan ng
isinulat niya. Dito tin naghahamon ang akda sa mga isip ng mga mambabasa na
maisakatuparan ang mga isyung tinatalakayan niya.

PAGSULAT NG BIONOTE
❖ Nakasulat gamit ang punto de bistang pangatlong panauhan
❖ Ang bionote ay impormatibong talata na nagpapaalam sa mga mambabasa kung
sino ka o ano-ano na ang mga nagawa mo bilang propesyunal.
❖ Inilalahad din dito ang iba pang impormasyon tungkol sa iyo na may kaugnayan sa
paksang tinatalakay sa papel, sa trabahung ibig pasukan, o sa nilalaman ng iyong
blog o web site.
❖ Iba ang bionote sa talambuhay at autobiography. Ang bionote ay maikli at siksik,
samantalang mas detalyado at mas mahaba ang talambuhay at autobiography.
❖ Iba rin ang bionote sa biodata at curriculum vitae.

BAKIT NAGSUSULAT NG BIONOTE?

❖ Nagsusulat tayo ng bionote upang ipaalam sa iba hindi lamang ang ating karakter kundi
maging ang ating kredibilidad sa larangang kinabibilangan. Ito ang paraan upang ipakilala
ang sarili sa mga mambabasa. Halimbawa: Hindi tatangkilikin ng mga paaralan ang isang
batayang aklat sa accountancy kung makikita sa author’s profile na wala naman talagang
background ang awtor sa larangang ito.
❖ Sa pagsulat ng bionote, mahalagang malinaw ang layunin o mga layunin sa pagsulat nito.
Kailangan ding tukuyin kung sino ang magbabasa nito at ang ibig mong isipin nila tungkol
sa iyo.
MGA KATANGIAN NG MAHUSAY NA BIONOTE:
1. Maikli ang nilalaman -Karaniwang hindi binabasa ang mahabang bionote, lalo na kung
hindi naman talaga kahanga-hanga ang mga dagdag na impormasyon. Ibig sabihin, mas
maikli ang bionote, mas babasahin ito.
Sikaping paikliin ang iyong bionote at isulat lamang ang mahahalagang impormasyon.
Iwasan ang pagyayabang.
2. Gumagamit ng pangatlong panauhang pananaw - Tandaan, laging gumagamit ng
pangatlong panauhang pananaw sa pagsulat ng bionote kahit na ito pa ay tungkol sa sarili.
Halimbawa: “Si Juan dela Cruz ay nagtapos ng BA at MA Economics sa UP-Diliman. Siya
ay kasalukuyang nagtuturo ng Macroeconomic Theory sa parehong pamantasan.”
3. Kinikilala ang mambabasa - Kailangang isaalang-alang ang mambabasa sa pagsulat ng
bionote. Kung ang target na mambabasa ay mga administrador ng paaralan, kailangang

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 19

 hulmahin ang bionote ayon sa kung ano ang hinahanap nila. Halimbawa na lamang ay kung
ano ang klasipikasyon at kredibilidad mo sa pagsulat ng batayang aklat.
4. Gumagamit ng baligtad na tatsulok - Katulad sa pagsulat ng balita at iba pang obhetibong
sulatin, unahin ang pinakamahalagang impormasyon. Ito ay dahil sa ugali ng maraming
taong basahin lamang ang unang bahagi ng sulatin. Kaya naman sa simula pa lamang ay
isulat na ang pinakamahalagan impormasyon.
5. Nakatuon lamang sa mga angkop na kasanayan o katangaian -Mamili lamang ng mga
kasanayan o katangian na angkop sa layunin ng iyong bionote. IWASAN ito: “Si Pedro ay
guro/ manunulat/ negosyante/ environmentalist/ chef.” Kung ibig pumasok bilang guro sa
panitikan, halimbawa, hindi na kailangan banggitin sa bionote ang pagiging negosyante o
chef.
6. Binabanggit ang degree kung kailangan - Kung may PhD sa antropolohiya, halimbawa, at
nagsusulat ng artikulo tungkol sa kultura ng Ibanag sa Cagayan, mahalagang isulat sa
bionote ang kredensyal na ito.
7. Maging matapat sa pagbabahagi ng impormasyon - Walang masama kung paminsan-
minsan ay magbubuhat ng sariling bangko kung ito naman ay kailangan upang matanggap
sa inaaplayan o upang ipakita sa iba ang kakayahan. Siguraduhin lamang na tama o totoo
ang impormasyon. Huwag mag- iimbento ng impormasyon para lamang bumango ang
pangalan at makaungos sa kompetisyon. Hindi ito etikal at maaaring mabahiran ang
reputasyon dahil dito.

V. PAGTATAYA

A. Sumulat ng isang teksto patungkol sa lumalaganap na Covid 19 dito sa ating lalawigan. Siguraduhing
may panimula, katawan at wakas ang tekstong gagawin. Tandaan, kailangang hindi bababa sa 100 na
salita ang gagawing teksto.
___________________________________

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

B. Lumikha ng isang talata patungkol sa napapanahong isyu sa inyong sariling pamayanan. Sundin
ang kaalaman na nailahad sa inyong modyul.
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________

C. Bumuo ng isang orihinal na kwento kaugnay sa karanasan sa buhay gamit ang iba’t ibang
estratehiya na angkop sa konteksto ng pagkatuto-pagtuturo ng malikhaing pagsulat.

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 20

 D. Ipakita ang mataas na antas na kaalaman sa iba’t ibang personal na sulatin sa
pamamagitan ng paglikha ng tig-iisang halimbawa nito.

1. TALAARAWAN (Pangyayari sa iyong buhay mula Hunyo 25 hanggang

Hunyo 30.)
2. DYORNAL(JOURNAL) (Pangyayaring iyong napagtagumpayan at mga
kabiguang nagpalakas sa iyo bilang isang mag-aaral. Maaari mo ring isali
ang mga bagay na hindi mo masabi-sabi ‘ninuman.)
3. LAKBAY SANAYSAY
4. BIONOTE

VI. SANGGUNIAN

Arrogante, J. A. (2000). Malikhaing Pagsulat. Quezon City: Great Books Trading

Baterna, A. (2016). Malikhaing pagsulat. Retrieved from
https://prezi.com/czzg8upv2jyn/malikhaing-pagsulat/
Bernales, R., et al. (2009). Akademikong Filipino tungo sa epektibong komunikasyon. Malabon
City: MUTYA Publishing House, Inc.
Centura, J. (2013). Mga pangangailangan sa masining na pagsulat. Retrieved from
https://prezi.com/rsfbfqqtoabv/mga-pangangailangan-sa-masining-na-pagsulat/
Garcia, F. (2016). Malikhaing Pagsulat. Quezon City: Phoenix Publishing Company.
Francisco, C. (2008). Pagpapahalagang pampanitikan. Retrieved from
http://tophe028.blogspot.com/2008/11/pagpapahalagang-pampanitikan.html
Julian, A., et al. (2016). Malikhaing pagsulat. Quezon City: Phoenix Publishing Company.
Lomod, A. (2012). Malikhain na pagsulat. Retrieved from
https://www.scribd.com/doc/82540128/MALIKHAIN-NA-PAGSULAT

DEVELOPED BY: JESS M. ARCEO 21