Scale : 100% / ขนาดปก AL / จำนวนหนา 164 หนา / สันปกหนา 0.7 cm.

/ ราคา 350 บาท / พิมพ 4 สี (CMYK)

แ
เฉ จ
พา ก
สร้างอนาคตเด็กไทย ะค ฟ
รูผ
ู้สอ ร
น ี
ด้วยนวัตกรรมการเรียนรูร
้ ะดับโลก

คู่มือครู
˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÀÒÉÒä·Â ÇÃó¤´ÕáÅÐÇÃó¡ÃÃÁ Á. ๑
คูม
่ อ
ื ครู อจท.
ใช้ประกอบการสอนคู่กับหนังสือเรียน

วิธีการสอนเพื่อยกผลสัมฤทธิ์
เพิ่ม ผ่านกระบวนการเรียนรู้ 5Es

ข้อสอบวัดความสามารถ

เพิ่ม
ด้านการเรียนตามแนวสอบ
O-NET ใหม่

ตัวอย่างข้อสอบ O-NET
เพื่อชี้แนะเนื้อหาที่เคย
เพิ่ม ออกข้อสอบ

กิจกรรมบูรณาการทักษะชีวิต

ใหม่
และการทำงานตามแนวคิด
เศรษฐกิจพอเพียง

กิจกรรมเสริมสร้างประสบการณ์
พร้อม การเรียนรู้สอ
ู่ าเซียน

>> ราคาเล่มนักเรียนโปรดดูจากใบสัง
่ ซือ
้ ของ อจท. ภาพปกนีม
้ ข
ี นาดเท่ากับหนังสือเรียนฉบับจริงของนักเรียน
คู่มือครู บร. ภาษาไทย วรรณคดีฯ ม.1

บริษทั อักษรเจริญทัศน์ อจท. จำกัด

142 ถนนตะนาว เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร 10200
8 858649 122643
โทร. /แฟกซ์. 02 6222 999 (อัตโนมัติ 20 คูส
่ าย)
www.aksorn.com Aksorn ACT 350 .-
ราคานี้ เป็นของฉบับคูม
่ อ
ื ครูเท่านัน
้
 เอกสารประกอบคูมือครู
กลุมสาระการเรียนรู ภาษาไทย

ภาษาไทย
วรรณคดีและวรรณกรรม
ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1 สําหรับครู

ลักษณะเดน คูมือครู Version ใหม

ขยายพื้นที่รูปเลมใหญขึ้นกวาเดิม จัดแบงพื้นที่ออกเปนโซน
เพื่อคนหาขอมูลไดงาย สะดวก รวดเร็ว และดูเปนระเบียบ

กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Expand Evaluate Engage Explore Explain Expand Evaluate

เปาหมายการเรียนรู

สมรรถนะของผูเรียน

คุณลักษณะอันพึงประสงค

หน า หน า
โซน 1 หนั ง สื อ เรี ย น หนั ง สื อ เรี ย น โซน 1
กระตุน ความสนใจ Engage

สํารวจคนหา Explore

อธิบายความรู Explain

ขยายความเขาใจ Expand

ตรวจสอบผล Evaluate

ขอสอบเนน การคิด ขอสอบเนน การคิด

แนว  NT  O-NE T แนว O-NET เกร็ดแนะครู

ขอสอบ O-NET
นักเรียนควรรู
บูรณาการเชื่อมสาระ
โซน 2 โซน 3 โซน 3 โซน 2
กิจกรรมสรางเสริม บูรณาการ
เศรษฐกิจพอเพียง
กิจกรรมทาทาย
บูรณาการอาเซียน

มุม IT

No. คูมือครู คูมือครู No.

โซน 1 ขั้นตอนการสอนแบบ 5Es โซน 2 ชวยครูเตรียมสอน โซน 3 ชวยครูเตรียมนักเรียน

เพื่อใหครูเตรียมจัดกิจกรรมการเรียน เพื่อชวยลดภาระครูผูสอน โดยแนะนํา
การสอน โดยแนะนําขั้นตอนการสอนและ เกร็ดความรูสําหรับครู ความรูเสริมสําหรับ
การจัดกิจกรรมแบบ 5Es อยางละเอียด นักเรียน รวมทั้งบูรณาการความรูสูอาเซียน
เพื่อใหนักเรียนบรรลุตามตัวชี้วัด กิจกรรมบูรณาการเศรษฐกิจพอเพียง และ
มุม IT
เพื่อใหครูสะดวกตอการจัดกิจกรรม โดย
แนะนํากิจกรรมบูรณาการเชือ่ มระหวางสาระหรือ
กลุมสาระการเรียนรู วิชา กิจกรรมสรางเสริม
กิจกรรมทาทาย รวมถึงเนื้อหาที่เคยออกขอสอบ
O-NET แนวขอสอบ NT/O-NET ทีเ่ นนการคิด
พรอมเฉลยและคําอธิบายอยางละเอียด
 แถบสีและสัญลักษณ ที่ใชในคูมือครู

1. แถบสี 5Es แถบสีแสดงขั้นตอนการสอนและการจัดกิจกรรม

แบบ 5Es เพื่อใหครูทราบวาเปนขั้นการสอนขั้นใด
สีแดง สีเขียว สีสม สีฟา สีมวง

กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล

Engage Explore Explain Expand Evaluate
เสร�ม
2 • เปนขั้นที่ผูสอนเลือกใช • เปนขั้นที่ผูสอน • เปนขั้นที่ผูสอน • เปนขั้นที่ผูสอน • เปนขั้นที่ผูสอน
เทคนิคกระตุน ใหผูเรียนสํารวจ ใหผูเรียนคนหา ใหผูเรียนนําความรู ประเมินมโนทัศน
ความสนใจ เพื่อโยง ปญหา และศึกษา คําตอบ จนเกิดความรู ไปคิดคนตอๆ ไป ของผูเรียน
เขาสูบทเรียน ขอมูล เชิงประจักษ

2. สัญลักษณ
สัญลักษณ วัตถุประสงค สัญลักษณ วัตถุประสงค

• แสดงเปาหมายการเรียนรูที่นักเรียน • ชีแ้ นะเนือ้ หาทีเ่ คยออกขอสอบ

ตองบรรลุตามตัวชี้วัด ตลอดจนสมรรถนะ
ที่จะตองมี และคุณลักษณะที่พึงเกิดขึ้น ขอสอบ O-NET O-NET โดยยกตัวอยางขอสอบ
พรอมวิเคราะหคาํ ตอบ
เปาหมายการเรียนรู กับนักเรียน อยางละเอียด
(เฉพาะวิชา ชัน้ ทีส่ อบ O-NET)
• แสดงรองรอยหลักฐานตามภาระงาน • เปนตัวอยางขอสอบทีม่ งุ เนน
ที่ครูมอบหมาย เพื่อแสดงผลการเรียนรู ขอสอบเนน การคิด การคิดและเปนแนวขอสอบ
ตามตัวชี้วัด แนว  NT  O-NE T
หลักฐานแสดง NT/O-NET ในระดับมัธยมศึกษา
ผลการเรียนรู ตอนตน มีทงั้ ปรนัย - อัตนัย
(เฉพาะระดับชัน้
มัธยมศึกษาตอนตน) พรอมเฉลยอยางละเอียด
• แทรกความรูเสริมสําหรับครู ขอเสนอแนะ
ขอควรระวัง ขอสังเกต แนวทางการจัด • เปนตัวอยางขอสอบทีม่ งุ เนน
กิจกรรมและอืน่ ๆ เพื่อประโยชนในการ ขอสอบเนน การคิด การคิดและเปนแนวขอสอบ
เกร็ดแนะครู จัดการเรียนการสอน แนว O-NET O-NET ในระดับมัธยมศึกษา
ตอนปลาย มีทงั้ ปรนัย - อัตนัย
(เฉพาะระดับชัน้
• ขยายความรูเพิ่มเติมจากเนื้อหา เพื่อให มัธยมศึกษาตอนปลาย)
พรอมเฉลยอยางละเอียด
ครูนําไปใชอธิบายเพิ่มเติมใหนักเรียน
ไดมีความรูมากขึ้น • แนะนําแนวทางการจัดกิจกรรม
นักเรียนควรรู
เชือ่ มกับสาระหรือกลุม สาระ
บูรณาการเชื่อมสาระ การเรียนรู ระดับชัน้ หรือวิชาอืน่
• กิจกรรมเสริมสรางพฤติกรรมและปลูกฝง ทีเ่ กีย่ วของ
คานิยมตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
บูรณาการ
เศรษฐกิจพอเพียง
• แนะนําแนวทางการจัดกิจกรรม
• ความรูห รือกิจกรรมเสริม ใหครูนาํ ไปใช กิจกรรมสรางเสริม ซอมเสริมสําหรับนักเรียนทีค่ วร
เตรียมความพรอมใหกบั นักเรียนกอนเขาสู ไดรบั การพัฒนาการเรียนรู
ประชาคมอาเซียนใน พ.ศ. 2558 โดย
บูรณาการอาเซียน บูรณาการกับวิชาทีก่ าํ ลังเรียน
• แนะนําแนวทางการจัดกิจกรรม
ตอยอดสําหรับนักเรียนทีเ่ รียนรู
• แนะนําแหลงคนควาจากเว็บไซต เพื่อให
กิจกรรมทาทาย ไดอยางรวดเร็ว และตองการ
ครูและนักเรียนไดเขาถึงขอมูลความรู ทาทายความสามารถในระดับ
ที่หลากหลาย ทั้งไทยและตางประเทศ ทีส่ งู ขึน้
มุม IT

คูม อื ครู
5Es การจัดกิจกรรมตามขั้นตอนวัฏจักรการเรียนรู 5Es
ขั้นตอนการสอนที่สัมพันธกับขั้นตอนการคิดและการทํางานทางสมองของผูเรียนที่นิยมใชอยางแพรหลาย คือ
วัฏจักรการเรียนรู 5Es ซึ่งผูจัดทําคูมือครูไดนํามาใชเปนแนวทางออกแบบกิจกรรมการเรียนการสอนในแตละหนวย
ตามลําดับขั้นตอนการเรียนรู ดังนี้
ขั้นที่ 1 กระตุนความสนใจ (Engage)
เสร�ม
เปนขั้นที่ผูสอนนําเขาสูบทเรียน เพื่อกระตุนความสนใจของผูเรียนดวยเรื่องราวหรือเหตุการณที่นาสนใจโดยใชเทคนิควิธีการ
และคําถามทบทวนความรูหรือประสบการณเดิมของผูเรียน เพื่อเชื่อมโยงผูเรียนเขาสูความรูของบทเรียนใหม ชวยใหผูเรียนสามารถ 3
สรุปความสําคัญหัวขอและสาระการเรียนรูของบทเรียนได จึงเปนขั้นตอนการสอนที่สําคัญ เพราะเปนการเตรียมความพรอมและสราง
แรงจูงใจใฝเรียนรูแกผูเรียน

ขั้นที่ 2 สํารวจคนหา (Explore)

เปนขัน้ ทีผ่ สู อนเปดโอกาสใหผเู รียนลงมือศึกษา สังเกต หรือรวมมือกันสํารวจ เพือ่ ใหเห็นขอบขายของประเด็นหรือปญหา รวมถึง
วิธีการศึกษาคนควา การรวบรวมขอมูลความรูที่จะนําไปสูการสรางความเขาใจประเด็นหรือปญหานั้นๆ เมื่อผูเรียนทําความเขาใจใน
ประเด็นหรือปญหาที่จะศึกษาคนควาอยางถองแทแลว ก็ลงมือปฏิบัติเพื่อเก็บรวบรวมขอมูลความรู สํารวจตรวจสอบ โดยวิธีการตางๆ
เชน สัมภาษณ ทดลอง อานคนควาขอมูลจากเอกสาร แหลงขอมูลตางๆ จนไดขอมูลความรูที่เกี่ยวของกับประเด็นหรือปญหาที่ศึกษา

ขั้นที่ 3 อธิบายความรู (Explain)

เปนขั้นที่ผูสอนมีปฏิสัมพันธกับผูเรียน เชน ใหการแนะนํา ตั้งคําถามกระตุนใหคิด เพื่อใหผูเรียนคนหาคําตอบ และนําขอมูล
ความรูจากการศึกษาคนควาในขั้นที่ 2 มาวิเคราะห สรุปผล และนําเสนอผลที่ไดศึกษาคนความาในรูปแบบสารสนเทศตางๆ เชน
เขียนแผนภูมิ ผังมโนทัศน เขียนความเรียง เขียนรายงาน เปนตน ในขั้นตอนนี้ฝกใหผูเรียนใชสมองคิดวิเคราะหและสังเคราะห
อยางเปนระบบ

ขั้นที่ 4 ขยายความเขาใจ (Expand)

เปนขั้นที่ผูสอนเลือกใชเทคนิควิธีสอนตางๆ ที่สงเสริมใหผูเรียนนําความรูที่เกิดขึ้นไปคิดคนสืบคนตอๆ ไป เพื่อพัฒนาทักษะ
การเรียนรูและการทํางานรวมกันเปนกลุม ระดมสมองเพื่อคิดสรางสรรครวมกัน ผูเรียนสามารถนําความรูที่สรางขึ้นใหมไปเชื่อมโยง
กับประสบการณเดิมโดยนําขอสรุปทีไ่ ดไปใชอธิบายเหตุการณตา งๆ หรือนําไปปฏิบตั ใิ นสถานการณใหมๆ ทีเ่ กีย่ วของกับชีวติ ประจําวัน
ของตนเอง เพื่อขยายความรูความเขาใจใหกวางขวางยิ่งขึ้น ในขั้นตอนนี้ฝกสมองของผูเรียนใหสามารถคิดริเริ่มสรางสรรคอยางมี
คุณภาพ เสริมสรางวิสัยทัศนใหกวางไกลออกไป

ขั้นที่ 5 ตรวจสอบผล (Evaluate)

เปนขัน้ ทีผ่ สู อนประเมินมโนทัศนของผูเ รียน โดยตรวจสอบจากความคิดทีเ่ ปลีย่ นไปและความคิดรวบยอดทีเ่ กิดขึน้ ใหม ตรวจสอบ
ทักษะ กระบวนการปฏิบัติ การแกปญหา การตอบคําถามรวบยอด หรือการเคารพความคิดหรือยอมรับเหตุผลของคนอื่น เพื่อการ
สรางสรรคความรูร ว มกัน ผูเ รียนสามารถประเมินผลการเรียนรูข องตนเอง เพือ่ สรุปผลวามีความรูอ ะไรเพิม่ ขึน้ มาบาง เกิดความเขาใจ
มากนอยเพียงใด และจะนําความรูเหลานั้นไปประยุกตใชในการเรียนรูเรื่องอื่นๆ หรือในชีวิตประจําวันไดอยางไร ผูเรียนจะเกิดเจตคติ
และเห็นคุณคาของตนเองจากผลการเรียนรูที่เกิดขึ้น ซึ่งเปนการเรียนรูที่มีความสุขอยางแทจริง

การจัดกิจกรรมการเรียนรูตามขั้นตอนวัฏจักรการเรียนรู 5Es จึงเปนรูปแบบการเรียนการสอนที่เนนผูเรียน

เปนสําคัญอยางแทจริง เพราะสงเสริมใหผูเรียนไดเรียนรูตามขั้นตอนของกระบวนการสรางความรูดวยตนเอง และ
ฝกฝนใหใชกระบวนการคิดและกระบวนการกลุมอยางชํานาญ กอใหเกิดทักษะชีวิต ทักษะการทํางาน และทักษะการ
เรียนรูที่มีประสิทธิภาพ สงผลตอการยกระดับผลสัมฤทธิ์ของผูเรียน ตามเปาหมายของการปฏิรูปการศึกษาทศวรรษที่ 2
(พ.ศ. 2552-2561) ทุกประการ

คูม อื ครู
 คําอธิบายรายวิชา
รายวิชา ภาษาไทย วรรณคดีและวรรณกรรม กลุมสาระการเรียนรู ภาษาไทย
ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 1 ภาคเรียนที่ 1-2
รหัสวิชา ท………………………………… เวลา 60 ชั่วโมง/ป

ฝกทักษะการอาน การเขียน การฟง การดูและการพูด การวิเคราะหและประเมินคาวรรณคดีและ

เสร�ม วรรณกรรมโดยศึกษาเกีย่ วกับการอานออกเสียงการอานจับใจความ การอานตามความสนใจ ฝกทักษะการคัด
4 ลายมือ การเขียนขอความตามสถานการณและโอกาสตางๆ เขียนอัตชีวประวัติหรือชีวประวัติ เขียนยอความ
การเขียนจดหมายกิจธุระ เขียนอธิบาย ชี้แจง แสดงความคิดเห็น และโตแยง เขียนวิเคราะหวิจารณ และ
แสดงความรูค วามคิดเห็น หรือโตแยงจากสือ่ ตางๆ กรอกแบบสมัครงาน เขียนรายงาน ฝกทักษะการพูดแสดง
ความคิดเห็นและการประเมินเรื่องจากการฟงและการดู พูดวิเคราะหวิจารณจากเรื่องที่ฟงและดู พูดรายงาน
การศึกษาคนควา พูดในโอกาสตางๆ พูดโนมนาว และศึกษาเกี่ยวกับคําภาษาตางประเทศที่ใชในภาษาไทย
คําทับศัพทและศัพทบัญญัติ คําศัพททางวิชาการและวิชาชีพ การแตงบทรอยกรองประเภทโคลงสี่สุภาพ
วิเคราะหวิถีไทย ประเมินคา ความรูและขอคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม ทองจําบทอาขยานที่
กําหนดและบทรอยกรองที่มีคุณคาตามความสนใจ โดยใชกระบวนการอานเพื่อสรางความรูความคิดนําไป
ใชตัดสินใจ แกปญหาในการดําเนินชีวิตกระบวนการเขียนเขียนสื่อสารอยางมีประสิทธิภาพกระบวนการฟง
การดู และการพูด สามารถเลือกฟงและดู และพูดแสดงความรูความคิดอยางมีวิจารณญาณและสรางสรรค
เพื่อใหเขาใจธรรมชาติภาษาและหลักภาษาไทย การเปลี่ยนแปลงของภาษา พลังภาษา ภูมิปญญาทางภาษา
วิเคราะหวิจารณวรรณคดีและวรรณกรรมอยางเห็นคุณคาและนํามาประยุกตใชในชีวิตจริง รักษาภาษาไทยไว
เปนสมบัตขิ องชาติ และมีนสิ ยั รักการอาน การเขียน มีมารยาทในการอาน การเขียน การฟง การดู และการพูด

ตัวชี้วัด
ท 5.1 ม.1/1 ม.1/2 ม.1/3 ม.1/4 ม.1/5
รวม 5 ตัวชี้วัด

คูม อื ครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Expand Evaluate

หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน

ภาษาไทย
วรรณคดีและวรรณกรรม ม.๑
ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๑
กลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย
ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑

ผูเรียบเรียง
นางฟองจันทร สุขยิ่ง
นางกัลยา สหชาติโกสีย
นางสาวศรีวรรณ ชอยหิรัญ
นายภาสกร เกิดออน
นางสาวระวีวรรณ อินทรประพันธ
ผูตรวจ
นางประนอม พงษเผือก
นางจินตนา วีรเกียรติสุนทร
นางวรวรรณ คงมานุสรณ
บรรณาธิการ
นายเอกรินทร สี่มหาศาล

รหัสสินคา ๒๑๑๑๐๐๘

¾ÔÁ¾¤ÃÑ駷Õè 7 คณะผูจัดทําคูมือครู
ÃËÑÊÊÔ¹¤ŒÒ 2141017 ประนอม พงษเผือก
พิมพรรณ เพ็ญศิริ
สมปอง ประทีปชวง
เกศรินทร หาญดํารงครักษ
กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Expand Evaluate

หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน

ภาษาไทย
วรรณคดีและวรรณกรรม ม.๑
ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๑
กลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย
ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑

หนังสือเลมนี้ไดรับการคุมครองตาม พ.ร.บ. ลิขสิทธิ์ หามมิใหผูใด ทําซํ้า คัดลอก เลียนแบบ ทําสําเนา จําลองงานจากตนฉบับหรือแปลงเปนรูปแบบอื่น

ตือน

ในวิธีตางๆ ทุกวิธี ไมวาทั้งหมดหรือบางสวน โดยมิไดรับอนุญาตจากเจาของลิขสิทธิ์ถือเปนการละเมิด ผูกระทําจะตองรับผิดทั้งทางแพงและทางอาญา

คําเ

๑
กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Expand Evaluate

¤íÒá¹Ð¹íÒ㹡ÒÃ㪌˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹
หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน วรรณคดีและวรรณกรรมเลมนี้ สรางขึ้นเพื่อใหเปนสื่อสําหรับ
ใชประกอบการเรียนการสอนในรายวิชาพื้นฐาน กลุมสาระการเรียนรูภาษาไทย ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๑
โดยเนื้อหาตรงตามสาระการเรียนรูแกนกลางขั้นพื้นฐาน อานทําความเขาใจงาย ใหทั้งความรูและ
ชวยพัฒนาผูเรียนตามหลักสูตรและตัวชี้วัด เนื้อหาสาระแบงออกเปนหนวยการเรียนรูตามโครงสรางรายวิชา
สะดวกแกการจัดการเรียนการสอนและการวัดผลประเมินผล พรอมเสริมองคประกอบอื่นๆ ที่จะชวยทําให
ผูเรียนไดรับความรูอยางมีประสิทธิภาพ
ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº ໚¹àÃ×èͧ¹‹ÒÃÙŒà¾ÔèÁàµÔÁ¨Ò¡à¹×éÍËÒ
â´ÂÁÕá·Ã¡à»š¹ÃÐÂÐæ
¨Ñ´¡ÅØ‹Áà¹×éÍËÒ໚¹Ë¹‹Ç¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒ à¡ÃÔè¹¹íÒà¾×èÍãˌࢌÒ㨶֧ÊÒÃÐÊíÒ¤ÑÞ
Êдǡᡋ¡ÒèѴ¡ÒÃàÃÕ¹¡ÒÃÊ͹ ã¹Ë¹‹Ç·Õè¨ÐàÃÕ¹
ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº

เรือสําเภา

Design ˹ŒÒẺãËÁ‹ ÊǧÒÁ ¾ÔÁ¾ ô ÊÕ สมัยกอนบานเรือนของคนไทยมั

จึงปรากฏมเี รือลักษณะตางๆ
ออกจากเมืองสาวัตถีดวยเรือ
กตั้งอยูริมแมนํ้า ซึ่งตองอาศั
เกิดขึน้ มากมาย อยางเชนในกาพย ยเรือเปนพาหนะในการเดินทาง
เ รือ่ งนี้ พระไชยสุรยิ า จําตองเดิ
µÅÍ´àÅ‹Á ª‹ÇÂãˌ͋ҹ·íÒ¤ÇÒÁࢌÒã¨ä´Œ§‹Ò คําวา ตะเภา หมายถึง ลมที่พ
ทายเรือสูงและยืน่ ออกนอกตั
สําเภา ซึ่งเปนเรือที่มีที่มาจากปร
ัดมาจากทิศใตเขาสูอาวไทยใน
วเรือ สวนหัวเรือจะอยูต าํ่ กวา
ะเทศจีน คําวา สําเภา (Junk)
ฤดูรอน เรือสําเภาเปนเรือที่ม
นทาง
มาจาก
ีลักษณะ
มีหลายชนิดดวยกัน ดังนี้ ท
า ยเรื อ มีจดุ เดนทีใ่ ชใบแขวน เรือสํา
เภา
สําเภาไทย เปนเรือสําเภาที่ต
อดวยไมตะเคียน มีตนแบบมาจ
มีความยาวประมาณ ๓๐-๔๐ ากเรือสําเภาจีน ๓ กระโดง
เมตร
สําเภาจีน ๒ กระโดง เปนเรือสํ
๒ นิทาน¾ืéนบ้านไทยãนท้อง¶ิ่นµ่างæ
าเภาทีม่ เี สากระโดงเพียง ๒ เสา
ออกแบ บมาให  ส ามารถ ฝ า
มรสุ ม ได ดั ง นั้ น
การที่มีเสากระโดง ๒ เสา
ก็เพื่อประโยชน
ในการลดแรงตานลม เรือสํ
าเภาจีน
๒ กระโดงนี้นิยมใชในการขนส
งสินคา
สําเภาจีน ๓ กระโดง เปนเรื
อ
สามกษัตริย์ สําเภาที่มีเสากระโดง ๓ เสา
มีขนาด
เล็กและเหมาะสําหรับแลนในนํ
้าตื้น
ใชในการขนสงสินคาและการ

ó
โดยสาร
ไดรับการออกแบบใหสามารถผ
าน
ทางแคบและกระแสนํ้าเชี่ยวได
หนวยที่ อนุสาวรีย์สามกษัตริย์ อุสาบารส หอนางอุสา สําเภาจีน ๔ กระโดง เปนเรื
อ
จังหวัดเชียงใหม่ จังหวัดอุดรธานี สําเภาทีม่ เี สากระโดง ๔ เสา มีขนาดใหญ
สุภำษิตพระร่วง เหมาะสําหรับแลนในนํ้าลึก
ใชในการ

ตัวชี้วัด บรรทุกสินคาที่มีนํ้าหนัก ๕๐๐-๑,
๐๐๐
ตัน
■

■
สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน (ท
วิเคราะหวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน พรอ
(ท ๕.๑ ม.๑/๒)
๕.๑ ม.๑/๑)
มยกเหตุผลประกอบ
สุ
ภ าษิ ต หมายถึ ง ถ อ ยคํ า หรื อ ข อ ความ
ที่ ก ล า วสื บ ต อ กั น มาช า นานและมี ค วามหมายเป
น
■

■
อธิบายคุณคาของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ
สรุปความรูและขอคิดจากการอานเพื่อประยุก
คติสอนใจ ดังที่ปรากฏในพระไตรปฎกหรือ
าน (ท ๕.๑ ม.๑/๓)
ที่เรียกวา พระยากง พระยาพาน
ตใชในชีวิตจริง
พุทธศาสนสุภาษิต
(ท ๕.๑ ม.๑/๔)
คนไทยคงจะใชสุภาษิตซึ่งสวนใหญไดรับอิท
ธิพลจาก
พระพุทธศาสนามาสั่งสอนและแนะนําลูกหลาน
สาระการเรียนรูแกนกลาง แนวทางในการปฏิบตั ติ นไดอยางถูกตองเหมาะสม
เพื่อใหมี
■ การวิเคราะหคุณคาและขอคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม สุภาษิตเปนขอความขนาดสั้น สามารถจดจํ
เนือ่ งจาก พระปฐมเจดีย์
เรื่อง สุภาษิตพระรวง าไดงาย มีเนื้อหา
สาระลึกซึง้ กินใจ และสามารถนําไปเปนขอคิด
ในการดําเนินชีวติ จังหวัดนครปฐม
ไดเปนอยางดี จึงไดรับความนิยมแพรหลายและมี
การถายทอด
สืบตอกันมา ในสมัยหลังจึงไดมีการรวบรวมและ
เรียบเรียงให
ไพเราะสละสลวยและมีสมั ผัสคลองจองดวยการประพั 43
นธในรูปของ
บทรอยกรองประเภทตางๆ
74

มัสยิดกรือเซะ จังหวัดปัตตานี
µÑǪÕéÇÑ´áÅÐÊÒÃСÒÃàÃÕ¹Ãٌ᡹¡ÅÒ§ µÒÁ·ÕèËÅÑ¡Êٵà เจ้าแม่ลิ่มกอเหนี่ยว

¡íÒ˹´ à¾×èÍãËŒ·ÃÒº¶Ö§à»‡ÒËÁÒÂ㹡ÒÃÈÖ¡ÉÒ
ศาลเจ้าแม่ลิ่มกอเหนี่ยว
จังหวัดปัตตานี
¤íÒÈѾ·¤ÇÃÃÙŒ ¨Ò¡à¹×éÍËÒà¾×Íè à¾ÔÁè ¾Ù¹áÅТÂÒ 129

¾ÃÁá´¹¤ÇÒÁÃÙ㌠ˌ¡ÇŒÒ§¢ÇÒ§ÍÍ¡ä» ¤íÒ ¶ÒÁ»ÃШíÒ Ë¹‹Ç ¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒáÅСԨ¡ÃÃÁÊÌҧÊÃä

¾Ñ²¹Ò¡ÒÃàÃÕ¹ÃÙŒà¾×è;Ѳ¹Ò¼ÙŒàÃÕ¹ãËŒÁդسÀÒ¾µÒÁµÑǪÕéÇÑ´
าย
ความหม ิ
จันทรคต
ิ้นปี ซึ่งตร
ุษไทยก�า
หนดตาม ค�ำถำม ประจ�ำหน่วยกำรเรีย
ค�าศัพท สิ น้ วาสนา
ตกต�่า
ิฬ แปลว
่า การส ขวา
นรู้
ษา ทม อ อย ู ่ ท าง ๑. สุภาษิตพระร่วงแสดง
ประดาษ ุษ เป็นภา เดือน ๔ ือผู้ที่เรา
นับถื ให้เ
ตก ค�าว่า ตร ค�่า นับถือหร ๒. ค�าสอนในสุภาษิตพระร่ ห็นลักษณะเด่นของภาษาไทยอย่างไรบ้าง
นแรม ๑๕ ห้สิ่งที่เรา วงข้อใดที่นักเรียนสามารถน�
ตรงกับวั กา โดยใ ย
ตรุษ เข็มนาฬ เครื่องหมา จงยกตัวอย่างประกอบ ามาประยุกต์ใช้ได้ในการศ
เวียนตาม เสมาเป็น ึกษาเล่าเรียน
การเดิน หิ นหรือใบ ๓. เพราะเหตุใดค�าสอนใน
ห
ี ลั ก มผ้าให้ วรรณคดีเรื่องสุภาษิตพระร่
ก
ั ษิ ณ ขอ งผู้เวียน ตโ บสถ์ โดยม ่ ผล ดิบใช้ย้อ วงยังคงทันสมัย น�ามาปรั
ปร ะท รก�าหน ดเข ดใ หญ บใช้ได้อยู่เสมอ
ีมา คือ กา นไม้ขนา
ผูกพัทธส ซึ่งเป็นต้
มะเกลือ
 ้วยผลของ ีกลิ่นหอม
ผูกโบสถ รที่ย้อมด ให้ม
อ ผ้าแพ ไปอบร�่า
รด า
� ร� ่ามะเกลื เป็นสีด�า แล้วน�า รากใช้ท�า
ยา
ผ้าแพ ิด คือ ้มุงหลังคา
ชน�้า ๔ ชน ขึ้นเป็นกอ ใบใช ใช้ท�ายา
เป็นชื่อพื ึ่ง
ังคา เหง้
า มุ่ ชืน้
้าชนิดหน ทีม่ สี ภาพช ่อ
กค าแ ขมกก แฝ ก - หญ ิดหนึ่ง ใบใช้มุงหล ยปา่ และชายเขา นกลมใช้สานเสื
แฝ หญ้าชน ชา �าต้
คา - มชายน�า้ ชนิดที่มีล
มักขึน้ ตา ลายชนิด
ไมล้ ม้ ลุก ม
่ ุ แฉะ มีห
แขม - เกิด ใน ที ช
่
- ไม้ล้มลุก
กก
กิจกรรม สร้ำงสรรค์พัฒนำกำ
รเรียนรู้
กิจกรรมที่ ๑ ให้นกั เรียนยกตวั อย่างสุภ
แขม
าษิตพระร่วง ทีน่ กั เรียนยึ
ชีวิตคนละ ๑ สุภาษิต พร้ ดเป็นคติประจ�าใจได้ในการด
กิจกรรมที่ ๒ ให้น อมทั้งบอกวิธีการปฏิบัติต า� เนิน
ักเรียนแบ่งออกเป็นกลุ่ม นและผลจากการปฏิบัติ

แฝก และค�าพังเพย กลุ่มละ ๑ แต่ละกลุ่มร่วมกันศึกษาค้นคว้าเรื่องสุภาษิต ส�า
ตัวอย่าง และช่วยกันวาดภา นวน
ป้ายนิเทศ พประกอบ แล้วน�าไปติด
กิจกรรมที่ ๓ จัดนิ ไว้ที่
ทรรศการให้ความรู้เกี่ยวกั
สุภาษิตกับวิถีชีวิตไทย ค บค�าสอนในสุภาษิตพระร่วงในหัวข้อที่น่าสนใจ เช่
ุณค่าสุภาษิตไทย สุภาษิ น
กก นิทานพื้นบ้าน เป็นต้น ตในวรรณกรรมไทย สุภ
าษิตกับ
คา

1๔
กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Expand Evaluate

สารบัญ
ตอนที่ ๕
วรรณคดีและวรรณกรรม
บทนํา (๑)
หนวยการเรียนรูที่ ๑ นิราศภูเขาทอง ๒
หนวยการเรียนรูที่ ๒ โคลงโลกนิติ ๒๔
หนวยการเรียนรูที่ ๓ สุภาษิตพระรวง ๔๓
หนวยการเรียนรูที่ ๔ กาพยเรื่องพระไชยสุริยา ๕๗
หนวยการเรียนรูที่ ๕ ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา ๘๒
หนวยการเรียนรูที่ ๖ กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน ๑๑๐
หนวยการเรียนรูที่ ๗ นิทานพื้นบาน ๑๒๔
บทอาขยาน ๑๔๕
บรรณานุกรม ๑๔๘
 กระตุน ความสนใจ
Engage สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explore Explain Expand Evaluate
เปาหมายการเรียนรู
1. รูความหมายและแนวทางการพินิจวรรณคดี
บทนÓ 2. อธิบายและวิเคราะหคุณคาของวรรณคดีและ
วรรณกรรมที่อาน
การเรียนวรรณคดีไทยในระดับมัธยมศึกษาตอนต้น มีความมุ่งหมายประการส�าคัญ คือ • ดานเนื้อหา
ให้ผู้เรียนได้ศึกษาและภูมิใจในวรรณคดีไทยอันเป็นมรดกที่ล�้าค่าของชาติ พัฒนาทักษะการอ่าน • ดานสังคม
และสามารถพินิจคุณค่าของวรรณคดีแล้วน�าความรู้และข้อคิดจากการอ่านไปประยุกต์ใช้ในชีวิตจริง • ดานวรรณศิลป
ตลอดจนเป็นการศึกษาวัฒนธรรมทางภาษาไทยไปพร้อมกันด้วย

กระตุน ความสนใจ Engage

๑ ความหมายของวรรณคดี
“วรรณคดี” มาจากค�าว่า “วรรณ” (ภาษาบาลีใช้ว่า วณฺณ, สันสกฤต ใช้ว่า วรฺณ) ซึ่งแปลว่า ครูยกบทประพันธตอไปนี้อานใหนักเรียนฟง
หนังสือ กับค�าว่า “คดี” ซึ่งมาจากค�าว่า “คติ” แปลว่า แบบอย่าง วิธี หรือแนวทาง รวมความว่า แลวใหนักเรียนตอบคําถาม
วรรณคดี แปลตามรูปศัพท์ หมายถึง แบบอย่างหรือแนวทางแห่งหนังสือ “นางใดชื่อวาสวามิภักดิ์
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช ๒๕๔๒ ได้ให้ความหมายของค�าว่าวรรณคดี จงรักตอสามีอยางยิ่งใหญ
ไว้ว่า หนังสือที่ได้รับการยกย่องว่าแต่งดี ไมยอมใหยักษพามาลิงพาไป
นางนั้นไซรเปนยอดเยาวมาลย”
• บทประพันธขางตนมาจากวรรณคดีเรื่อง
๒ แนวการพินิจวรรณคดี อะไร และนักเรียนรูไดอยางไร
การอ่านเพื่อการพินิจหรือการพิจารณาวรรณคดีนั้น อาจใช้ค�าเรียกหลากหลายว่าการวิจักษณ์
(แนวตอบ เรื่องรามเกียรติ์ เพราะกลาวถึง
(วิจักษ์) การวิจารณ์ หรือการวิเคราะห์ แต่มีความหมายไปในแนวทางเดียวกัน คือ การอ่านอย่าง ยักษกับลิง ยักษ หมายถึง กองทัพของฝาย
ใคร่ครวญ ศึกษาให้ถ่องแท้ พิจารณาว่าหนังสือนั้นๆ แต่งดีอย่างไร ใช้ถ้อยค�าไพเราะลึกซึ้งเพียงใด ทศกัณฑ และลิง หมายถึง กองทัพของฝาย
และให้คุณค่า ข้อคิด หรือคติสอนใจอย่างไร เพื่อให้เข้าใจและตระหนักในคุณค่าของวรรณคดี พระรามที่รบกันเพราะทศกัณฑลักพานาง
ส�าหรับแนวทางในการพิจารณาวรรณคดี มีดังนี้ สีดาชายาของพระรามไป)
๒.๑ พิจารณาเนือ้ หาวรรณคดี • นางในบทประพันธในขางตนหมายถึงใคร
เนื้อหาของวรรณคดีมีหลายประเภท เมื่อจ�าแนกตามจุดประสงค์ในการประพันธ์ (แนวตอบ นางสีดา)
ดังนั้น ผู้เรียนจึงควรเข้าใจเนื้อหาของเรื่องที่อ่านโดยสรุป เพื่อน�าไปสู่การพิจารณาในขั้นตอนต่อไป • นักเรียนชอบวรรณคดีไทยเรื่องใดที่สุด
ประเภทของวรรณคดี มีดังนี้ เพราะเหตุใด
๑) วรรณคดีศาสนา มีเนื้อหามุ่งแสดงหลักค�าสอนทางศาสนา ผลแห่งการกระท�า (แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลายขึ้นอยู
ความดีและความชั่ว เช่น ไตรภูมิพระร่วง มหาชาติค�าหลวง ปฐมสมโพธิกถา เป็นต้น กับประสบการณและความสนใจของนักเรียน
๒) วรรณคดีค�าสอน มีเนื้อหาเป็นแนวทางในการประพฤติปฏิบัติตนในสังคม เช่น แตละคน)
สุภาษิตพระร่วง กฤษณาสอนน้องค�าฉันท์ โคลงโลกนิติ อิศรญาณภาษิต เป็นต้น
(๑)

เกร็ดแนะครู
ครูใหนักเรียนอธิบายความหมายของวรรณคดีไทยตามความเขาใจของนักเรียน
กอนเริ่มเรียนวรรณคดี จากนั้นจึงสรุปความรูใหนักเรียนฟง โดยยกตัวอยางวรรณคดี
เรื่องที่ไดรับการยกยองวาแตงดีมีคุณคาทางวรรณศิลป กลาวยกยองความสามารถ
ของกวีไทยในการประพันธผลงานและชื่นชมภาษาไทยที่มีความงดงาม จากนั้นครู
ใหนักเรียนรวมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณคดีในฐานะที่เปนมรดกของชาติ

คูมือครู (1)
 สํารวจคนหา
กระตุนความสนใจ Explore
Engage
สํารวจคนหา Explore
1. นักเรียนศึกษาความหมายของวรรณคดี
2. นักเรียนศึกษาแนวทางการพิจารณาวรรณคดี
3. นักเรียนศึกษาวรรณศิลปในวรรณคดีไทย
อธิบายความรู Explain
นักเรียนตอบคําถามเกี่ยวกับการศึกษาวรรณคดี
และวรรณกรรม ดังตอไปนี้
• การจําแนกวรรณคดีตามจุดประสงคในการ
ประพันธสามารถจําแนกไดกี่ประเภท
อะไรบาง
(แนวตอบ การจําแนกวรรณคดีตามจุดประสงค
ในการประพันธ จําแนกได 6 ประเภท ดังนี้
วรรณคดีศาสนา วรรณคดีคําสอน วรรณคดี
ประเพณีและพิธีกรรม วรรณคดีประวัติศาสตร
วรรณคดีบันทึกการเดินทาง และวรรณคดีเพื่อ
ความบันเทิง)
• วรรณคดีรอยกรองกับวรรณคดีรอยแกว
แตกตางกันอยางไร
(แนวตอบ วรรณคดีรอยกรองจะแตงขึ้นตาม
รูปแบบฉันทลักษณที่มีกฎเกณฑขอบังคับที่
แนนอน ตางจากวรรณคดีรอยแกวที่ไมมี
กฎเกณฑขอบังคับในการแตงเหมือนวรรณคดี
รอยกรอง)
• การพิจารณาคุณคาดานเนื้อหาของวรรณคดี
มีหลักในการพิจารณาอยางไร
(แนวตอบ หลักในการพิจารณาคุณคาดาน
เนื้อหาของวรรณคดี คือ พิจารณาวาผูแตงมี
จุดมุงหมายอยางไร เนื้อเรื่องมีแนวคิดคําสอน
หรือเปนแนวทางในการดําเนินชีวิตอยางไร
พิจารณาวาสะทอนสภาพสังคมในสมัยนั้น
อยางไร และสรางเสริมสติปญญาแกผูอาน
หรือไม)
อธิบายความรู
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
๓) วรรณคดีประเพณีและพิธกี รรม เป็นวรรณคดีทใี่ ห้รายละเอียดเกีย่ วกับประเพณี
และใช้ในการประกอบพิธีกรรมต่างๆ เช่น ลิลิตโองการแช่งน�้า ลิลิตพยุหยาตราเพชรพวง พระราชพิธี-
สิบสองเดือน ฉันท์ดุษฎีสังเวยกล่อมช้าง กาพย์เห่เรือส�านวนต่างๆ เป็นต้น
๔) วรรณคดีประวัติศาสตร์ เป็นวรรณคดีที่บันทึก หรือมีเนื้อหาเกี่ยวกับเหตุการณ์
ส�าคัญในประวัติศาสตร์ การสดุดีวีรชนผู้กล้าหาญ เช่น โคลงยวนพ่าย ราชาธิราช ลิลิตตะเลงพ่าย
โคลงชะลอพระพุทธไสยาสน์ พระราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ เป็นต้น
๕) วรรณคดีบันทึกการเดินทาง มีเนื้อหาเป็นบันทึกความรู้และการเดินทางของกวี
จัดเป็นวรรณคดีประเภทนิราศ มีเนื้อความพรรณนาถึงความอาลัยรักต่อสตรี หรือบรรยายสภาพ
บ้านเมือง ผู้คน สังคม และวัฒนธรรมต่างๆ ตลอดการเดินทาง เช่น นิราศนรินทร์ นิราศพระบาท
นิราศหริภุญชัย นิราศนครวัด ลิลิตพายัพ เป็นต้น
๖) วรรณคดี เ พื่ อ ความบั น เทิ ง วรรณคดี ป ระเภทนี้ แ ต่ ง ขึ้ น เพื่ อ แสดงมหรสพ
ประเภทต่างๆ เช่น เรื่องรามเกียรติ์ส�าหรับใช้แสดงโขน เรื่องพระอภัยมณีส�าหรับใช้แสดงหุ่นกระบอก
มัทนะพาธาส�าหรับใช้แสดงละครพูด
๒.๒ พิจารณารูปแบบการแต่ง
รูปแบบ หมายถึง ลักษณะของงานประพันธ์ที่ผู้แต่งหรือกวีเลือกใช้ในการน�าเสนอ
ผลงาน แบ่งเป็น ๒ ประเภท คือ
๑) วรรณคดี ร ้ อ ยกรอง หมายถึ ง วรรณคดี ที่ แ ต่ ง ขึ้ น ตามรู ป แบบฉั น ทลั ก ษณ์
มีกฎเกณฑ์ข้อบังคับที่ค่อนข้างแน่นอน เช่น สัมผัสระหว่างวรรค
1 จ�านวนค�2า ระดับเสียงสูงต�่า และ
ความหนักเบาของค�า เช่น โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน ร่าย ลิลิลิต กาพย์
กาพย์ห่อโคลง เป็
โคลง นต้น
๒) วรรณคดี ร ้ อ ยแก้ ว หมายถึ ง วรรณคดี ที่ แ ต่ ง เป็ น ความเรี ย งด้ ว ยถ้ อ ยค� า
และถ้อยความที่สละสลวย ไพเราะเหมาะสมด้วยเสียงและความหมาย ไม่มีกฎเกณฑ์ข้อบังคับ
ในการแต่งเหมือนวรรณคดีร้อยกรอง
๒.๓ พิจารณาคุณค่าของวรรณคดี
การพิจารณาคุณค่าของวรรณคดี แบ่งเป็น ๒ ประเภท คือ คุณค่าด้านเนือ้ หาและคุณค่า
ด้านวรรณศิลป์
๑) คุณค่าด้านเนื้อหา คือ การพิจารณาเนื้อหาที่ให้คุณประโยชน์ ซึ่งผู้อ่านควรอ่าน
อย่างมีวิจารณญาณ หาคุณค่าของวรรณคดีอย่างมีหลักเกณฑ์ ส�าหรับแนวทางในการพิจารณาคุณค่า
ด้านเนื้อหา มีหลายประการ ดังนี้
(๒)

นักเรียนควรรู
1 ลิลิต หมายถึง หนังสือที่แตงดวยคําประพันธประเภท โคลง และราย สลับกัน
เปนชวงๆ ตามธรรมเนียม มักจะใชโคลงและรายในแบบเดียวกัน กลาวคือ
โคลงดั้นสลับกับรายดั้น โคลงสุภาพสลับกับรายสุภาพ เปนตน โคลงและราย
ที่สลับกันนั้นมักจะรอยสัมผัสดวยกัน เรียกวา “เขาลิลิต” วรรณคดีที่แตงตาม
แบบแผนลิลิต มักจะใชรายและโคลงสลับกันเปนชวงๆ ตามจังหวะ ลีลา และ
ทวงทํานอง และความเหมาะสมของเนื้อหาในชวงนั้นๆ ลิลิตที่ไดรับการยกยอง
จากวรรณคดีสโมสรวา เปนยอดของโคลงลิลิต คือ ลิลิตพระลอ
2 กาพยหอโคลง แตงขึ้นโดยใชกาพยยานีสลับกับโคลงสี่สุภาพ กาพยยานีกับ
โคลงสี่สุภาพนั้น จะตองมีความอยางเดียวกัน คือใหวรรคที่หนึ่งของกาพยยานีกับ
บาทที่หนึ่งของโคลงสี่สุภาพ บรรยายขอความอยางเดียวกัน หรือบางทีก็ใหคําตน
วรรคของกาพยกับคําตนบทของโคลง เปนคําเหมือนกัน
กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนศึกษาความรูเกี่ยวกับรูปแบบการแตงคําประพันธเพิ่มเติม แลว
ยกตัวอยางวรรณคดีหรือวรรณกรรมที่มีลักษณะเปนรอยกรองและรอยแกว
ประเภทละ 2 เรื่อง
กิจกรรมทาทาย
นักเรียนอธิบายเกณฑในการจําแนกประเภทวรรณคดีอื่นๆ ที่นอกเหนือ
จากการจําแนกดวยรูปแบบ เชน การจําแนกตามลักษณะเนื้อหา เปน
วรรณคดีนิราศ วรรณคดีคําสอน เปนตน

(2) คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับวรรณศิลปในวรรณคดี-
๑.๑) ควรพิจารณาว่าผู้แต่งมีจุดมุ่งหมายอย่างไร เนื้อเรื่องมีแนวคิด ให้ค�าสอน ไทย
คติธรรม ข้อเตือนใจ หรือให้แนวทางในการด�าเนินชีวิตอย่างไร • วรรณศิลปมีความสําคัญอยางไร
๑.๒) พิ จ ารณาภาพสะท้ อ นของสั ง คม วิ ถี ชี วิ ต ความเป็ น อยู ่ วั ฒ นธรรม (แนวตอบ วรรณศิลปมีความสําคัญอยางยิ่ง
ขนบธรรมเนียม ประเพณี ความเชื่อ และค่านิยมต่างๆ ในสมัยของผู้แต่ง เพราะเปนสิ่งที่แสดงถึงความไพเราะงดงาม
๑.๓) พิจารณาคุณค่าในด้านความรู้ที่จะช่วยเสริมสร้างสติปัญญาแก่ผู้อ่าน ของภาษาไทย ทั้งนี้ดวยความสามารถ
๒) คุณค่าด้านวรรณศิลป์ เป็นการพิจารณาการใช้ถ้อยค�า ส�านวนโวหารที่แสดง และภูมิปญญาของกวีไทยที่มีศิลปะในการ
ความสามารถของผู้แต่งว่าใช้ศิลปะทางภาษาในการเรียบเรียง คัดสรรถ้อยค�า ส�านวนโวหาร เพื่อสื่อ สรางสรรควรรณศิลปแตละสมัยไวเปนสมบัติ
ให้ผู้อ่านได้รับความเพลิดเพลินและเกิดสุนทรียะทางอารมณ์อย่างไร ของชาตินับตั้งแตอดีตมาจนถึงปจจุบัน)
วรรณศิ ล ป์ เ ป็ น ภาษาเฉพาะที่ ผู ้ แ ต่ ง คั ด สรรค� า มาใช้ ใ นงานประพั น ธ์ ไ ด้ อ ย่ า ง • รสวรรณคดีมีความสําคัญอยางไร
ไพเราะงดงาม มีการใช้โวหารภาพพจน์เพื่อให้ผู้อ่านเกิดจินตภาพและความรู้สึกคล้อยตามเหตุการณ์ (แนวตอบ รสวรรณคดีจะทําใหเกิดความรูสึก
ในตอนต่างๆ ของเนื้อเรื่อง คลอยตามความเปนไปของเรื่อง อันเกิดจาก
ความเขาใจวรรณศิลป การสรรคํา เพื่อให
๓ วรรณศิลป์ในวรรณคดีไทย สื่อความหมายไดชัดเจนยิ่งขึ้น มีความลึกซึ้ง
วรรณศิ ล ป์ ใ นวรรณคดี ไ ทยเป็ น เครื่ อ งสะท้ อ นให้ เ ห็ น ว่ า งานประพั น ธ์ แ ต่ ล ะเรื่ อ งจะต้ อ ง ดื่มดํ่ากับเนื้อเรื่อง)
เลือกสรรค�าประพันธ์ให้เหมาะสมกับผลงาน เพื่อสื่อความหมายและถ้อยค�าที่ไพเราะสละสลวย
อันเป็นลักษณะเฉพาะของภาษากวีและท�าให้ผู้อ่านเกิดความสะเทือนอารมณ์ กลวิธีในการพิจารณา
วรรณศิลป์ในวรรณคดีไทย มีดังนี้
๓.๑ รสวรรณคดี
รสวรรณคดีเป็นสิ่งที่สัมผัสได้ด้วยตาและหู เป็นรสที่บ่งบอกถึงสภาวะของอารมณ์
ถ้าวรรณคดีเรื่องใดสามารถโน้มน้าวใจผู้อ่านให้เกิดความเพลิดเพลินและเกิดอารมณ์ฝ่ายสูง วรรณคดี
เรือ่ งนัน้ ก็มคี ณ
ุ ค่าทางวรรณศิลป์และรสวรรณคดียอ่ มถ่ายทอดผ่านภาษาจากผูแ้ ต่งสูผ่ อู้ า่ น ดังนัน้ ภาษา
กับวรรณคดีจึงแยกกันไม่ได้
รสวรรณคดีไทย แบ่งออกได้เป็น ๔ รส ดังนี้
๑) เสาวรจนี เป็นบททีช่ มความงาม ไม่วา่ จะเป็นความงามของตัวละครหรือความงาม
ของสถานที่ เช่น ความงามของนางศกุนตลา
ดูผิวสินวลละอองอ่อน มะลิซ้อนดูด�ำไปหมดสิ้น
สองเนตรงำมกว่ำมฤคิน นำงนี้เป็นปิ่นโลกำ
งำมโอษฐ์ดังใบไม้อ่อน งำมกรดังลำยเลขำ
งำมรูปเลอสรรขวัญฟ้ำ งำมยิ่งบุปผำเบ่งบำน
(ศกุนตลา : พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว)
(๓)

กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนศึกษาวรรณคดีและวรรณกรรมไทยเรื่องที่มีเคาโครงและไดรับ
อิทธิพลมาจากประวัติศาสตรหรือเรื่องราวที่เกิดขึ้นจริงในสังคมสมัยกอน
จากนั้นเลือกเรื่องที่นาสนใจ 1 เรื่อง มานําเสนอประวัติความเปนมาของ
วรรณคดีและวรรณกรรมเรื่องนั้นใหเพื่อนๆ ฟงหนาชั้นเรียน
กิจกรรมทาทาย
นักเรียนเขียนแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณคดีและวรรณกรรมไทยวา
เปนภาพกระจกเงาสะทอนเรื่องราวในอดีต แตมิใชขอมูลทางประวัติศาสตร
บูรณาการอาเซียน
วรรณคดีไทยมีลักษณะรวมกันกับวรรณคดีในเอเชียตะวันออกเฉียงใตชาติอื่นๆ
คือ แตเดิมเรื่องแตงตางๆ มักมาจากการดํารงชีวิต หรือการเอาชีวิตรอดของผูคน
ซึ่งยังไมมีแบบแผนที่แนนอน เมื่อสังคมเริ่มมีความเจริญกาวหนา พัฒนาการของ
วรรณคดีและวรรณกรรมจึงเริ่มมีการเปลี่ยนแปลง ทั้งในรูปแบบของนิทาน นิทาน
พื้นบาน ตลอดจนเพลงพื้นบานตางๆ
เมื่อประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใตไดรับอิทธิพลจากวัฒนธรรมอินเดียและจีน
และเปนภูมิภาคที่อยูระหวางสองอารยธรรมดังกลาว จึงไดนําวรรณคดีหลายเรื่อง
มาดัดแปลง โดยอาจนําเรื่องที่เปนที่รูจักของจีนและอินเดียมาแปลหรือปรับใหม
โดยพระมหากษัตริย ขุนนาง หรือพระสงฆในสมัยนั้น ปจจุบันไดมีการเปดหลักสูตร
การเรียนการสอนวิชาวาดวยเรื่องวรรณคดีเอเชียตะวันออกเฉียงใตในระดับอุดมศึกษา
หลายแหง ตลอดจนมีการจัดหมวดหมูในหองสมุดตางๆ โดยใชการจัดอยูในหมวด
895.9 ตามระบบทศนิยมของดิวอี้

คูมือครู (3)
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับรสในวรรณคดีไทย
(แนวตอบ รสในวรรณคดีไทย แบงออกเปน ๒) นารีปราโมทย์ เป็นบทที่แสดงความรักใคร่หรือพูดจาโอ้โลมให้อีกฝ่ายเกิดความ-
4 รส ดังนี้ ปฏิพัทธ์ เช่น บทแสดงความรักที่ท้าวชัยเสนมีต่อนางมัทนา
• เสาวรจนี บทชมความงาม
• นารีปราโมทย บทที่แสดงความรักใคร ผิลิ้นพี่จะมีหลำย
• พิโรธวาทัง บทแสดงความโกรธ ตัดพอ ก็ทุกลิ้นจะรุมกล่ำว แสดงรัก ณ โฉมฉำย, 1
เหน็บแนม แสดงความเคียดแคน และทุกลิ้นจะเปรยปรำย ประกำศถ้ ศถ้อยปะฏิญญำ
• สัลลาปงคพิสัย บทที่แสดงการครํ่าครวญ พะจีว่ำจะรักยืด บจำงจืดสิเนหำ,
เศราโศก) สบถให้ละต่อหน้ำ พระจันทร์แจ่ม ณ เวหน.
(มัทนะพาธา : พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว)
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนวิเคราะหรสวรรณคดีของบทประพันธ ๓) พิโรธวาทัง เป็นบทแสดงความโกรธ ตัดพ้อ เหน็บแนม เสียดสี หรือแสดงถึง
ตอไปนี้ ความเคียดแค้น เช่น
“โจนลงกลางชานรานดอกไม
ของขุนชางปลูกไวอยูดาษดื่น ตัวนำงเป็นไทแต่ใจทำส ไม่รักชำติรสหวำนมำพำนขม
รวยรสเกสรเมื่อคอนคืน
ดั่งสุกรฟอนฝ่ำแต่อำจม ห่อนนิยมรักรสสุคนธำร
ชื่นชื่นลมชายสบายใจ
น�้ำใจนำงเหมือนอย่ำงชลำลัย ไม่เลือกไหลห้วยหนองคลองละหำน2
กระถางแถวแกวเกดพิกุลแกม
เสียดำยทรงแสนวิไลแต่3ใจพำล ประมำณเหมื
ณเหมือนหนึ่งผลอุทุมพร
ยี่สุนแซมมะสังดัดดูไสว
สมอรัดดัดทรงสมละไม สุกแดงดั่งแสงปัทมรำช ข้ำงในล้วนกิมิชำติเบียนบ่อน
ตะขบขอยคัดไวจังหวะกัน (กากีกลอนสุภาพ : เจ้าพระยาพระคลัง (หน))
ตะโกนาทิ้งกิ่งประกับยอด
แทงทวยทอดอินพรหมนมสวรรค ๔) สัลลาปังคพิสัย เป็นบทที่แสดงการคร�่าครวญ โศกเศร้า เช่น
บางผลิดอกออกชอขึ้นชูชัน
แสงพระจันทรจับแจมกระจางตา
แล้วว่ำอนิจจำควำมรัก พึ่งประจักษ์ดั่งสำยน�้ำไหล
ยี่สุนกุหลาบมะลิซอน
ตั้งแต่จะเชี่ยวเป็นเกลียวไป ที่ไหนเลยจะไหลคืนมำ
ซอนชูชูกลิ่นถวิลหา
สตรีใดในพิภพจบแดน ไม่มีใครได้แค้นเหมือนอกข้ำ
ลําดวนกวนใจใหไคลคลา
สาวหยุดหยุดชาแลวยืนชม” ด้วยใฝ่รักให้เกินพักตรำ จะมีแต่เวทนำเป็นเนื องนิตย์
(เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน) (อิเหนา : พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย)
(แนวตอบ บทประพันธที่ยกมาเปนบทเสาวรจนี
เปนบทชมความงามของเรือนขุนชางที่มีการตกแตง (๔)
รานดอกไมนานาชนิด ในเวลากลางคืนออกดอก
สวยงามสงกลิ่นหอม)
ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
เสียงโหยเสียงไหมี่ เรือนหลวง
1 ปะฏิญญา ปกติใช “ปฏิญญา” คือการใหคํามั่นสัญญาหรือการแสดงยืนยัน
ขุนหมื่นมนตรีปวง ปวยชํ้า
โดยถือเอาสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือความสุจริตใจเปนที่ตั้ง
เรือนราษฎรรํ่าตีทรวง ทุกขทั่ว
2 ผลอุทุมพร หมายถึง ผลมะเดื่อชนิดหนึ่งใบเกลี้ยง ผลออกเปนกลุมรูปทรง เมืองจะเย็นเปนนํ้า ยอมนํ้าตาครวญ
กลมรี เกาะกลุมตามตนและกิ่งหอยระยาสวยงามมาก ผลสุกมีสีแดงมวง บทประพันธขางตนมีรสวรรณคดีใด
รับประทานได รสฝาดอมหวาน ดอกและผลออกทั้งป 1. เสาวรจนี 2. นารีปราโมทย
3 ปทมราช หรือ ปทมราค หมายถึง พลอยสีแดงหรือทับทิม 3. พิโรธวาทัง 4. สัลลาปงคพิสัย
วิเคราะหคําตอบ จากบทประพันธถอดคําประพันธไดวา เสียงรองไหดังไป
ทั่วเรือนหลวง ทั้งขุนนางทั้งราษฎรตางพากันทุกขเศรานํ้าตาไหลจนเมืองจะ
มุม IT เย็นเหมือนนํ้าตา เปนบทประพันธมีรสที่แสดงความเศราโศกเสียใจ ซึ่งก็คือ
สัลลาปงคพิสัย ตอบขอ 4.
ศึกษาเกี่ยวกับความหมายของวรรณศิลปเพิ่มเติม ไดที่ http://literature.ocac.
go.th/news-detail-222.html

(4) คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายการใชภาพพจนในวรรณคดีไทย
๓.๒ การใช้ภาพพจน์ • การใชภาพพจนในวรรณคดีไทยสงผลตอการ
1 พจนานุ ก รมฉบั บ ราชบั ณ ฑิ ต ยสถาน พุ ท ธศั ก ราช ๒๕๕๔ ได้ ใ ห้ ค วามหมายของ เลือกใชคําอยางไร
“ภาพพจน์” ว่า ถ้อยค�าที่เป็นส�านวนโวหารท�าให้นึกเป็นภาพ ถ้อยค�าที่เรียบเรียงอย่างมีชั้นเชิง (แนวตอบ ภาพพจนชวยใหกลาวคํานอย
เป็นโวหาร มีเจตนาให้มีประสิทธิผลต่อความคิด ความเข้าใจ ให้จินตนาการและถ่ายทอดอารมณ์ แตไดความมาก สื่อความและสื่ออารมณ
ได้อย่างกว้างขวางลึกซึ้งมากกว่าการบอกอย่างตรงไปตรงมา ไดคมชัด กวาง และลึก ทําใหวรรณคดี
กลวิธีในการน�าเสนอภาพพจน์ที่ผู้แต่งนิยมใช้ในการประพันธ์ มีดังนี้ เขาสูประสาทสัมผัสของผูรับสารไดงายขึ้น
๑) การใช้ความเปรียบว่าสิง่ หนึง่ เหมือนกับสิง่ หนึง่ เรียกว่า อุปมา โดยมีคา� เปรียบ โดยไดยิน ไดเห็น ไดกลิ่น ไดสัมผัส ไดมี
ปรากฏอยู่ในข้อความ ค�าเปรียบเหล่านี้ เช่น เสมือน ดุจ เฉก ดัง ดั่ง ปูน เพียง เหมือน เป็นต้น ประสบการณที่กวีถายทอด)
ดังตัวอย่าง
...อันสตรีรูปงาม ไม่ดีเท่าสตรีที่น�้าใจงาม อันสตรีรูปงามอุปมาดังดอกสายหยุด ขยายความเขาใจ Expand
ทรงคันธรสประทิ่นอยู่แต่เวลาเช้า ครั้นสายแสงสุริย์ส่องกล้าแล้ว ก็สิ้นกลิ่นหอม อันสตรี
น�า้ ใจงามน�า้ ใจดีซอื่ สัตย์ตอ่ สามีนนั้ อุปมาดังดอกซ่อนกลิน่ ดอกพิกลุ ย่อมหอมชืน่ อยูช่ า้ นาน... จากบทประพันธตอไปนี้ใหนักเรียนวิเคราะห
(ราชาธิราช : เจ้าพระยาพระคลัง (หน)) การใชภาพพจน
“พิศพักตรผองพักตรดั่งจันทร
อ่อนหวานมานมิตรล้น เหลือหลาย พิศขนงกงงอนดั่งคันศิลป
หยาบบ่มีเกลอกราย เกลื่อนใกล้ พิศเนตรดั่งเนตรมฤคิน
ดุจดวงศศิฉาย ดาวดาษ ประดับนา พิศทนตดั่งนิลอันเรียบราย”
สุริยส่องดาราไร้ เพื่อร้อนแรงแสง (รามเกียรติ์)
(โคลงโลกนิติ : สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร)
(แนวตอบ บทประพันธขางตนมีการใชภาพพจน
๒) การเปรียบว่าสิ่งหนึ่งเป็นอีกสิ่งหนึ่ง เรียกว่า อุปลักษณ์ เป็นภาพพจน์ที่น�าสิ่ง อุปมา กวีใชคําวา “ดั่ง” เปนคําแสดงความเปรียบ
ที่แตกต่างกัน แต่มีลักษณะร่วมกันมาเปรียบเทียบกัน โดยใช้ค�าเชื่อมว่า เป็น คือ หรือไม่ปรากฏค�าเชื่อม ในทุกวรรค เปรียบหนาวาผองเหมือนพระจันทร
ก็ได้ เปรียบคิ้ววาโคงโกงเหมือนคันศร เปรียบดวงตาวา
ชายข้าวเปลือกหญิงข้าวสารโบราณว่า น�้าพึ่งเรือเสือพึ่งป่าอัชฌาสัย เหมือนตากวาง และเปรียบวาฟนเรียบดําเหมือน
เราก็จิตคิดดูเล่าเขาก็ใจ รักกันไว้ดีกว่าชังระวังการ นิล)
(อิศรญาณภาษิต : หม่อมเจ้าอิศรญาณ)

สารสยามภาคพร้อม กลกานท์ นี้ฤๅ

คือคู่มาลาสวรรค์ ช่อช้อย
เบญญาพิศาลแสดง เดิมเกียรติ พระฤๅ
คือคู่ไหมแสร้งร้อย กึ่งกลาง
(ลิลิตยวนพ่าย : ไม่ปรากฏนามผู้แต่ง)
(๕)

ขอสอบ O-NET
ขอสอบป ’ 52 ออกเกี่ยวกับการใชภาพพจน นักเรียนควรรู
หญาฝากเกสรดอกหญา ไปกับลมชวยพาผสานผสม
1 ภาพพจน ชวยเพิ่มอรรถรสในเนื้อความได ดังลักษณะตอไปนี้
แจงขาวคราวเคลื่อนเยือนชม ชวยทอพรมคลุมพื้นใหแผนดิน
• ภาพพจนใหความสําเริงอารมณที่ไดจากการใชความคิดและจินตนาการ
ประเภทของภาพพจนขางตนคลายคลึงกับขอใด
• ภาพพจนทําสิ่งที่เปนนามธรรมใหเปนรูปธรรม
1. ไผซอออเอียดเบียดออด ลมลอดไลเลียวเรียวไผ
• ภาพพจนชวยใหความเขมขนทางอารมณเพิ่มมากขึ้น
2. เปลวแดดแผดเปลวเตน ระริกเลนเนนทํานอง
• ภาพพจนชวยใหกลาวคํานอยแตไดความมาก
3. ฤๅดูดาราระยาระยับสรวง ดุจดวงเพชรพลอยประเสริฐศรี
4. ตระเวนไพรรอนรองตระเวนไพร เหมือนเวรใดใหนิราศเสนหา
วิเคราะหคําตอบ บทประพันธที่ยกมาเปนการใชภาพพจนบุคคลวัตที่
สมมติใหธรรมชาติ คือ หญา เกสร ดอกไม ลม ใหมีลักษณะอาการเหมือน
มนุษย คือ ใหหญาแจงขาวและใหลมชวยทอพรม ขอ 2. เปนภาพพจน
บุคคลวัตที่เปลวแดดแสดงทาทางเตน ดังนั้น ขอที่มีภาพพจนที่เหมือนกันกับ
บทประพันธที่ยกมา คือ ภาพพจนบุคคลวัต ตอบขอ 2.

คูมือครู (5)
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายการสรรคําในวรรณคดีไทย
(แนวตอบ การสรรคํา คือ การเลือกคํา วลี ๓) การสมมติให้สิ่งต่างๆ มีกิริยาอาการหรือความรู้สึกเหมือนมนุษย์ เรียกว่า
สํานวน การเรียบเรียงคําในการประพันธ โดยเนน บุคคลวัต เป็นการสมมติให้สิ่งไม่มีชีวิต พืช สัตว์ มีความคิดและการแสดงออกเหมือนมนุษย์ เช่น
ลีลาอันงดงามและสื่อความหมายไดอยางมี การทีก่ วีกล่าวว่าสัตว์ทงั้ หลายในมหาสมุทรก็พลอยแสดงความโศกเศร้าเสียใจไปด้วย เมือ่ ถึงวันทีก่ วีตอ้ ง
ประสิทธิผล การสรรคําในวรรณคดี กวีหรือผูแตง จากนางอันเป็นที่รัก
นิยมใชคําที่มีความหมายโดยนัยคือไมไดมี
แสนสัตว์นาเนกถ้วน แสนสินธุ์
ความหมายตามตัวอักษร เพราะไดความหมาย
ทุกข์บันดาลไฟฟอน ช่วยเศร้า
ลึกซึ้งกวางไกลเกินออกไปจากความหมายโดยตรง
วันเจียรสุดาพินท์ พักเตรศ
หากกวีเขาใจการใชคําสื่อความหมายทั้ง 2 แบบ คือ
แสนสุเมรุม้วนเข้า ดั่งลาญ
ทั้งโดยตรงและโดยนัย และรูจักเลือกใชอยาง
(โคลงทวาทศมาส : พระเยาวราช)
เหมาะสม ก็จะชวยในการสื่ออารมณความรูสึก
ไดดียิ่งขึ้น บทประพันธมีความคมคาย)
สัตภัณฑ์บรรพตทั้งหลาย อ่อนเอียงเพียงปลาย
ประนอมประนมชัย
ขยายความเขาใจ Expand
(บทพากย์เอราวัณ : พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย)
จากตัวอยางบทประพันธที่ยกมามีกลวิธี
กวีเปรียบเทียบว่า ภูเขาทั้งหลายต่างค้อมศีรษะลงเพื่อแสดงความเคารพ เมื่อเห็น
การสรรคําโดยการการเลนเสียง นักเรียนพิจารณา
ขบวนเสด็จขององค์อมรินทร์
บทประพันธวาเปนการเลนเสียงลักษณะใด
“ลางลิงลิงลอดไม ลางลิง ๔) การใช้ค�าเลียนเสียงธรรมชาติ เรียกว่า สัทพจน์ คือ การใช้ถ้อยค�าเพื่อ
แลลูกลิงลงชิง ลูกไม เลียนเสียงของธรรมชาติ เช่น เสียงสัตว์ร้อง เสียงคนร้อง เสียงดนตรี เช่น
ลิงลมไลลมติง ลิงโลด หนีนา ระวังตัวกลัวครูหนูเอ๋ย ไม้เรียวเจียวเหวย
แลลูกลิงลางไหล ลอดเลี้ยวลางลิง” กูเคยเข็ดหลาบขวาบเขวียว
(ลิลิตพระลอ) 1
(กาพย์พระไชยสุริยาา : สุนทรภู่)
(แนวตอบ ตัวอยางบทประพันธที่ยกมามีการ
เลนเสียงพยัญชนะ มีการใชคําที่มีพยัญชนะตนเสียง ค�าว่า “ขวาบเขวียว” เป็นค�าเลียนเสียงของไม้เรียวยามทีแ่ หวกอากาศมากระทบผิวหนัง
เดียวกัน คือ เสียง /ล/ ทําใหเกิดเสียงที่ไพเราะและ ๓.๓ การสรรค�า
สื่อความไดดี แสดงใหเห็นลักษณะของภาษาไทย การสรรค�า คือ การเลือกใช้ค�าให้สื่อความคิด ความเข้าใจ ความรู้สึก และอารมณ์
ที่คําๆ เดียวสื่อความหมายไดหลายความหมาย) ได้อย่างงดงาม โดยค�านึงถึงความงามด้านเสียงของถ้อยค�าเป็นส�าคัญ
กลวิธีในการเลือกสรรค�า มีดังนี้
๑) การเล่นเสียง เป็นการสรรค�าที่ท�าให้เกิดท่วงท�านองที่ไพเราะ ไม่ว่าจะเป็น
การเล่นเสียงสระ การเล่นเสียงพยัญชนะ และการเล่นเสียงวรรณยุกต์
(๖)

กิจกรรมทาทาย
นักเรียนควรรู
1 กาพยพระไชยสุริยา เมื่อพิจารณาในแงวรรณคดี จะเห็นวากาพยพระไชยสุริยา นักเรียนยกบทประพันธจากวรรณคดีเรื่องที่มีความโดดเดนในการเลน
เปนนิทานที่เลาไดอยางมีวรรณศิลป มีการดําเนินเรื่องรวดเร็วและรวบรัดดวย เสียง 1 บท โดยนักเรียนสามารถระบุไดวา บทประพันธที่ยกมานั้นเปนการ
บทบรรยาย เลนเสียงลักษณะใด การเลนเสียงสระ การเลนพยัญชนะ หรือการเลนเสียง
วรรณยุกต นักเรียนอานบทประพันธที่ยกมาหนาชั้นเรียนใหไพเราะแสดง
ใหเห็นการเลนเสียงอยางชัดเจน

(6) คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายการเลนคําซึ่งเปนสวนหนึ่งของ
๑.๑) การเล่นเสียงสระ เป็นการใช้คา� ทีม่ เี สียงสระตรงกัน ถ้ามีตวั สะกดก็ตอ้ งเป็น วรรณศิลป
ตัวสะกดในมาตราเดียวกัน ส่วนวรรณยุกต์จะต่างรูปหรือต่างเสียงกันก็ได้ เช่น (แนวตอบ การเลนคําเปนกลวิธีอยางหนึ่งในการ
แตงคําประพันธดวยวิธีการใชอักษร คํา วลี หรือ
ดูหนูสู่รูงู งูสุดสู้หนูสู้งู
สํานวนที่นอกเหนือไปจากที่กําหนดไวตามกฎเกณฑ
หนูงูสู้ดูอยู่ รูปงูทู่หนูมูทู เพื่อใหเกิดความงามทางภาษา ทําใหเกิดเสียง
ดูงูขู่ฝูดฝู้ พรูพรู ประกอบและจังหวะลีลาที่ชวยใหไพเราะยิ่งขึ้น
หนูสู่รูงูงู สุดสู้ ใหความหมายที่ลึกซึ้งกินใจ กวีอาจเลนคําไดหลาย
งูสู้หนูหนูสู้ งูอยู่ วิธี แตมักถือเอาความงามของเสียงและความหมาย
หนูรู้งูงูรู้ รูปถู้มูทู เปนสําคัญ เชน การซํ้าคําที่เปนคําเดิม ความหมาย
(กาพย์ห่อโคลงประพาสธารทองแดง : เจ้าฟ้าธรรมธิเบศร) เดิมและคําซํ้าที่มีความหมายตางกัน และการหลาก
คํา คือ คําที่มีความหมายเหมือนกันแตเขียนหรือ
๑.๒) การเล่นเสียงพยัญชนะ เป็นการใช้ค�าที่มีพยัญชนะต้นเสียงเดียวกัน อาจ
ออกเสียงตางกัน)
เป็นตัวอักษรที่เป็นพยัญชนะรูปเดียวกัน หรือพยัญชนะที่มีเสียงสูงต�่าเข้าคู่กัน หรือพยัญชนะควบ
ชุดเดียวกันก็ได้ เช่น ขยายความเขาใจ Expand
ฝูงลิงไต่กิ่งลำงลิงไขว่ ลำงลิงแล่นไล่กันวุ่นวิ่ง นักเรียนรวมกันอภิปรายการการซํ้าคําเดิมใน
ลำงลิงชิงค่ำงขึ้นลำงลิง กำหลงลงกิ่งกำหลงลง หลายที่ ดังบทประพันธตอไปนี้
เพกำกำเกำะทุกก้ำนกิ่ง กรรณิกำร์กำชิงกันชมหลง “สุดสายนัยนาแลวที่แมจะตามไปเล็งแล
มัดกำกำกวนล้วนกำดง กำฝำกกำลงท�ำรังกำ สุดโสตแลวที่แมจะซับทราบฟงสําเนียง สุด
(เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน : พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย) สุรเสียงที่แมจะรํ่าเรียกพิไรรอง สุดฝเทาที่แม
จะเยื้องยองยกยางลงเหยียบดิน ก็สุดสิ้นสุด
๑.๓) การเล่นเสียงวรรณยุกต์ เสียงวรรณยุกต์เป็นข้อก�าหนดที่บังคับใช้ใน
1 ปญญาสุดหาสุดคนเห็นสุดคิด”
การแต่งค�าประพันธ์บางประเภท เช่น ฉันท์หรือกลบท กลบท การเล่นเสียงวรรณยุกต์เป็นการไล่ระดับเสียง
(รายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี)
เป็นชุด ซึ่งท�าให้เกิดเสียงที่ไพเราะชวนฟังเป็นอย่างยิ่ง เช่น (แนวตอบ จากบทประพันธขางตน กวีเลนคํา
เสนำสูสู่สู้ ศรแผลง โดยการซํ้าคําวา “สุด” เพื่อตองการบอกความ
ยิงค่ำยทลำยเมืองแยง แย่งแย้ง มุงหมายหรือเนนเนื้อความแสดงใหเห็นอารมณ
รุกร้นร่นรนแรง ฤทธิ์รีบ ของตัวละครอยางกระจางชัดวา หมดสิ้นหนทาง
จนปญญาที่จะแกไข)
ลวงล่วงล้วงวังแว้ง รวบเร้ำเอำมำ
(โคลงอักษรสามหมู่ : พระศรีมโหสถ)

(๗)

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
ขอใดเปนการซํ้าคําเพื่อเลียนเสียงธรรมชาติ
ครูใหนักเรียนฝกสังเกตพิจารณาการเลนคําในวรรณคดีไทย โดยครูยกตัวอยาง
1. ปาบรรเลงเพลงกระซิบจิบความหวาน ฮือฮือผานบางคราวราวรองไห
บทประพันธที่มีการเลนคํามา 1 บท จากนั้นใหนักเรียนรวมกันอภิปรายวา กวีมีการ
2. นํ้าคางพรมลมเรื่อยเฉื่อยเฉื่อยโหย ยิ่งดิ้นโดยเดือนดับไมหลับเลย
เลนคําในบทประพันธนั้นอยางไร ซึ่งการยกตัวอยางใหนักเรียนไดฝกคิดฝกสังเกตนั้น
3. สุมามาลยบานกลิ่นระรินรื่น ในเที่ยงคืนเสียงแตผึ้งหึ่งกระหึม
นอกจากจะเปนวิธีใหนักเรียนจดจําลักษณะบทประพันธที่มีการเลนคําแลว นักเรียน
4. เหลามารยาปาโปงเที่ยวโทงเถื่อน ตะโกนเพื่อนเพิกเสียงสําเนียงโหย
ยังเกิดความเขาใจและสามารถพิจารณาวรรณศิลปที่มีลักษณะการเลนคําในบท
วิเคราะหคําตอบ ขอ 1. ใชภาพพจนสัทพจนกลาวถึงปาวากําลังบรรเลงเพลง ประพันธอื่นได
สงเสียงดังเหมือนรองไห “ฮือฮือ” ขอ 2. มีคําซํ้าวา “เฉื่อยเฉื่อย” เปนจังหวะ
ของลมพัดอยางเรื่อยๆ ชาๆ แตไมใชเสียงของลม ขอ 3. กลาวถึงเสียงผึ้งบิน
ดังหึ่งกระหึม แตไมมีคําซํ้า และขอ 4. มีความโดดเดนในเสียงสัมผัสทั้งอักษร นักเรียนควรรู
และสระ ดังนั้น ขอที่มีการซํ้าคําและเลียนมีการเสียงธรรมชาติดวย คือ
“ปาบรรเลงเพลงกระซิบจิบความหวาน ฮือฮือผานบางคราวราวรองไห” 1 กลบท คําประพันธที่กวีแตงพลิกแพลง ใหมีลักษณะวิจิตรพิสดารขึ้นกวา
ตอบขอ 1. ลักษณะบังคับตามปกติ โดยทําเปนระเบียบสมํ่าเสมอ เพื่อแสดงชั้นเชิงและฝปาก
ในสวนของกวีเอง และเพื่อใหคําประพันธนั้นงดงามขึ้น อาจมีชื่อเรียกตางๆ กัน
ตามแตกวีกําหนด
คูมือครู (7)
 ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand Evaluate
Engage Explore Explain
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนหาคําที่มีความหมายเหมือนกันหรือ
คําไวพจนของคําวา พระจันทร ดอกไม สวางสุกใส ๒) การเล่นค�า เป็นความไพเราะของบทประพันธ์ที่เกิดจากการเลือกใช้ถ้อยค�า
รบ หญิงงาม มาอยางนอย 3 คํา จากนั้นทําตาราง เป็นพิเศษ การเล่นค�าแบ่งออกเป็นการซ�้าค�าและการหลากค�า
คําพองความหมาย ๒.๑) การซ�้าค�า เป็นการกล่าวซ�้าๆ ในค�าเดิมเพื่อเพิ่มน�้าหนักของค�าและย�้าให้
(แนวตอบ คําที่มีความหมายเหมือนกันหรือคํา ความหมายชัดเจนขึ้น เช่น
ไวพจนของคําวา พระจันทร ดอกไม สวางสุกใส รบ
หญิงงาม มีดังนี้ เหลือบเห็นสตรีวิไลลักษณ์ พิศพักตร์ผ่องเพียงแขไข
• พระจันทร ไดแก มาส รัชนีกร แข โสม งามโอษฐ์งามแก้มงามจุไร งามนัยน์งามเนตรงามกร
• ดอกไม ไดแก กุสุมาลย ผกา บุษบา งามถันงามกรรณงามขนง งามองค์ยิ่งเทพอัปสร
• สวางสุกใส ไดแก จํารัส โชติ รุจี งามจริตกิริยำงามงอน งามเอวงามอ่อนทั้งกำยำ
• รบ ไดแก ราญ รําบาญ ยุทธ ผจัญ (รามเกียรติ์ : พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช)
• หญิงงาม ไดแก นงราม วิลาสินี อรนุช) 1
๒.๒) การหลากค� า เป็ น การใช้ ค� า ที่ มี ค วามหมายเหมื อ นกั น หรื อ ค� า ไวพจน์
ตรวจสอบผล Evaluate ในบทประพันธ์เดียวกัน เช่น
❀ ชื่อพระอิศวร ใช้ สยมภู ศุลี ศิวะ ตรีโลจนะ จันทรเศขร รุทร ทิคัมพร
1. นักเรียนวิเคราะหรสวรรณคดีของบทประพันธ ภูเตศวร ปิศาจบดี ศังกร เป็นต้น
ที่ยกมาได ❀ ดวงอาทิตย์ ใช้ ตะวัน พันแสง สหัสรังสี ภาณุ จาตุรนต์ ไถง ทิพากร
2. นักเรียนวิเคราะหและระบุการใชภาพพจนใน
ภาสกร สุริยา เป็นต้น
วรรณคดีไทยได
การเข้ า ใจความหมายและแนวทางของการวิ จั ก ษ์ ว รรณคดี ตลอดจนศิ ล ปะในการแต่ ง
3. นักเรียนหาคําที่มีความหมายเหมือนกันหรือ
และการใช้ถอ้ ยค�าส�านวนอันเป็นหัวใจของวรรณคดี ดังกล่าวไปข้างต้น ผูเ้ รียนสามารถน�าความรูเ้ หล่านี้
คําไวพจนตามที่กําหนดได
มาใช้เป็นพื้นฐานในการวิจารณ์และประเมินค่าวรรณคดี เพื่อให้สามารถอ่านวรรณคดีที่น�ามาศึกษาได้
อย่างเข้าใจและได้อรรถรสมากยิ่งขึ้น
หลักฐานแสดงผลการเรียนรู
1. ยกบทประพันธที่มีการเลนคํา
2. ตารางคําพองความหมาย

(๘)

กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนควรรู
1 คําไวพจน เปนชื่อเรียกคําในภาษาไทยอีกพวกหนึ่ง พจนานุกรมฉบับ นักเรียนศึกษาเกี่ยวกับการหลากคําวามีความสําคัญกับการประพันธ
ราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช 2554 ใหคําอธิบายวา “คําที่เขียนตางกันแตมี อยางไร โดยนักเรียนยกตัวอยางบทประพันธที่มีการหลากคําประกอบการ
ความหมายเหมือนกันหรือใกลเคียงกันมาก เชน ‘มนุษย’ กับ ‘คน’ ‘บาน’ กับ ‘เรือน’ อธิบาย บันทึกความรูลงสมุดสงครู
‘รอ’ กับ ‘คอย’ ‘ปา’ กับ ‘ดง’ คําพองความ ก็วา” คําไวพจนในความหมายของ
พจนานุกรมราชบัณฑิตยสถาน คือ คําตางรูป ตางเสียง แตมีความหมายเหมือนหรือ
ใกลเคียงกัน กิจกรรมทาทาย

มุม IT นักเรียนพิจารณาการหลากคําวาเปนลักษณะของภาษาไทยที่แสดงให
เห็นศิลปะการใชคําอยางไร โดยนักเรียนยกตัวอยางบทประพันธที่มีการ
ศึกษาเกี่ยวกับการใชถอยคําเพื่อการสื่อสารเพิ่มเติม ไดที่
หลากคําประกอบการอธิบาย บันทึกความรูลงสมุดสงครู
http://www.ipesp.ac.th/learning/thai/chapter5-11.html

(8) คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ
Engage สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explore Explain Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage

ตอนที่ õ วรรณคดีและวรรณกรรม ครูใหนักเรียนดูภาพหนาหนวยวรรณคดีและ

วรรณกรรม ม.1 ทั้ง 7 ภาพ แลวใหนักเรียนบอกชื่อ
วรรณคดีและวรรณกรรม หากมีเรื่องที่นักเรียน
ไมรูจัก ครูแนะใหนักเรียนเปดดูที่ดานในปกหนา
ของหนังสือเรียน
(แนวตอบ วรรณคดีและวรรณกรรม ม.1
ทั้ง 7 เรื่อง มีดังนี้
• หนวยการเรียนรูที่ 1 นิราศภูเขาทอง
• หนวยการเรียนรูที่ 2 โคลงโลกนิติ
• หนวยการเรียนรูที่ 3 สุภาษิตพระรวง
• หนวยการเรียนรูที่ 4 กาพยเรื่อง
พระไชยสุริยา
• หนวยการเรียนรูที่ 5 ราชาธิราช ตอน
สมิงพระรามอาสา
• หนวยการเรียนรูที่ 6 กาพยเหชม
เครื่องคาวหวาน
• หนวยการเรียนรูที่ 7 นิทานพื้นบาน)
• นักเรียนเคยเรียนหรือรูจักวรรณคดีและ
วรรณกรรมเรื่องใดที่ปรากฏในหนาหนวยบาง
อยางไร
(แนวตอบ นักเรียนสามารถตอบไดหลากหลาย
ขึ้นอยูกับประสบการณของนักเรียน และ
บางเรื่องนักเรียนอาจมีประสบการณรวมกัน
เพราะเปนเรือ่ งทีก่ าํ หนดใหเรียนในชัน้ ประถม
เชน นิทานพื้นบานไทย เรื่องสังขทอง)

เกร็ดแนะครู
ครูทบทวนความจําของนักเรียนเกี่ยวกับวรรณคดีและวรรณกรรมที่จะเรียน
ใน ม.1 จากการทายชื่อวรรณคดีและวรรณกรรมที่นักเรียนเคยเรียนหรือรูจัก โดยครู
บอกชื่อตัวละครเอกของเรื่อง เลาเรื่องยอหรือแกนเรื่องโดยสังเขป ใหนักเรียนทาย
จากนั้นครูขออาสาสมัคร 2-3 คน มาเลาเกี่ยวกับวรรณคดีหรือวรรณกรรมที่จะเรียน
ใน ม.1 ที่นักเรียนรูจักและจําได

คูมือครู 1
กระตุน ความสนใจ
Engage สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explore Explain Expand Evaluate
เปาหมายการเรียนรู
1. สรุปเนื้อหาเรื่องนิราศภูเขาทอง
2. วิเคราะหคุณคาและขอคิดจากเรื่องนิราศ
ภูเขาทอง
3. สรุปความรูและขอคิดจากเรื่องนิราศภูเขาทอง
เพื่อนํามาประยุกตใชในชีวิตประจําวัน
4. ทองจําบทอาขยานและบทรอยกรองที่มีคุณคา
ตามความสนใจ

สมรรถนะของผูเรียน
1. ความสามารถในการสื่อสาร
2. ความสามารถในการคิด
3. ความสามารถในการใชทกั ษะชีวิต

คุณลักษณะอันพึงประสงค
1. ใฝเรียนรู

๑
2. มุงมั่นในการทํางาน
3. รักความเปนไทย
หน่วยที่
กระตุน ความสนใจ Engage
นิราศภูเขาทอง
นิ
ตัวชี้วัด
ครูกระตุนความสนใจของนักเรียนดวยการใช ■■ สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๑) ราศภูเขาทองเป็นนิราศเรือ่ งเอกของสุนทรภู่
คําถามวา ■■ วิเคราะห์วรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่านพร้อมยกเหตุผลประกอบ
(ท ๕.๑ ม.๑/๒)
ที่เล่าถึงการเดินทางรอนแรมจากวัดราชบุรณะไป
นมัสการเจดียภ์ เู ขาทองทีเ่ มืองกรุงเก่าเมือ่ สมัยรัชกาล
• นักเรียนรูจัก “ภูเขาทอง” หรือไม ■■ อธิบายคุณค่าของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๓)
ที่ ๓ นิราศเรื่องนี้นับว่ามีความดีเด่นทั้งด้านถ้อยค�า
สรุปความรู้และข้อคิดจากการอ่านเพื่อประยุกต์ใช้ในชีวิตจริง
และนักเรียนคิดวาภูเขาทองจากนิราศของ
■■

(ท ๕.๑ ม.๑/๔) และส�านวนโวหาร สามารถถือเป็นแบบอย่างของการ

สุนทรภูอยูที่ใด
(แนวตอบ ภูเขาทองจากนิราศของสุนทรภูเปน
โบราณสถานอยูที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา)
■■ ท่องจ�าบทอาขยานตามที่ก�าหนดและบทร้อยกรองที่มีคุณค่า
ตามความสนใจ (ท ๕.๑ ม.๑/๕)
แต่งนิราศค�ากลอนได้เป็นอย่างดี
การศึกษานิราศเรื่องต่างๆ ของสุนทรภู่นับว่ามีประโยชน์
อย่างมาก เนื่องจากสุนทรภู่มิได้บรรยายเฉพาะเรื่องราวการ
สาระการเรียนรู้แกนกลาง เดินทางหรือพรรณนาเรือ่ งความรักเพียงอย่างเดียว แต่สนุ ทรภู่
■■ การวิเคราะห์คุณค่าและข้อคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม ยั ง ได้ ส อดแทรกข้ อ คิ ด ซึ่ ง สามารถน� า ไปใช้ ใ นการด� า เนิ น ชี วิ ต
เรื่อง นิราศภูเขาทอง รวมทั้งเกร็ดความรู้และสภาพความเป็นอยู่ของผู้คนในช่วงต้น
■■ บทอาขยานและบทร้อยกรองที่มีคุณค่า สมัยรัตนโกสินทร์ ตลอดจนชีวประวัติของสุนทรภู่เองอีกด้วย

เกร็ดแนะครู
หนวยการเรียนการสอนนี้ ครูควรจัดกิจกรรมที่ทําใหการเรียนนิราศภูเขาทอง
เกิดความสนุกสนานนาสนใจและเขาใจเนื้อหา โดยใชการทายปญหาปริศนาจาก
วรรณคดี หรือใหนักเรียนถามตอบจากการดูภาพหนาหนวย ครูกระตุนใหนักเรียน
ลองวิเคราะหคําถามและหาคําตอบดวยตัวเอง

2 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
1. ครูกระตุน ความสนใจนักเรียนกอนเขาสูบ ทเรียน
๑ ความเป็นมา 1
โดยใชคาํ ถาม
• นักเรียนรูจักหรือเคยเรียนวรรณกรรมประเภท
สุุนทรภู่แต่งนิราศภูเขาทองในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อราวปลาย
นิราศหรือไม อยางไร
พ.ศ. ๒๓๗๓ โดยเล่ า ถึ ง การเดิ น ทางเพื่ อ ไปนมั ส การเจดี ย ์ ภู เขาทองที่ เ มื อ งกรุ ง เก่ า หรื อ จั ง หวั ด
2. ใหนักเรียนเลาประสบการณและความรู
พระนครศรีอยุธยาในปัจจุบัน หลังจากจ�าพรรษาอยู่ที่วัดราชบุรณราชวรวิหารหรือวัดเลียบ
เกี่ยวกับนิราศที่นักเรียนรูจัก
นิราศ (แนวตอบ นักเรียนสามารถตอบไดหลากหลาย
นิราศเป็นงานประพันธ์ประเภทหนึ่งของไทย มีมาตั้งแต่2สมัยโบราณ เท่าที่ปรากฏหลักฐาน
ขึ้นอยูกับความรูและประสบการณของนักเรียน)
ในปัจจุบัน นิราศเรื่องแรกของไทยนั้น ได้แก่ โคลงนิราศหริภุญชัย ซึ่งแต่งขึ้นในสมัยกรุงศรีอยุธยา
3. “ถึงหนาวังดังหนึ่งใจจะขาด
เนื้อหาของนิราศส่วนใหญ่มักเป็นการคร�่าครวญของกวี (ชาย) ต่อสตรีอันเป็นที่รัก เนื่องจาก
ต้องพลัดพรากจากนางมาไกล อย่างไรก็ตาม นางในนิราศที่กวีพรรณนาว่าจากมานั้น อาจมีตัวตนจริง
คิดถึงบาทบพิตรอดิศร
หรือไม่ก็ได้ แต่กวีส่วนใหญ่ถือว่านางผู้เป็นที่รักเป็นปัจจัยส�าคัญที่จะเอื้อให้กวีแต่งนิราศได้ไพเราะ โอผานเกลาเจาประคุณของสุนทร
แม้ในสมัยหลังกวีอาจไม่ได้ให้ความส�าคัญเรื่องการคร�่าครวญถึงนาง แต่เน้นที่การบันทึกระยะทาง แตปางกอนเคยเฝาทุกเชาเย็น”
เหตุการณ์ และอารมณ์ แต่ก็ยังคงมีบทครวญถึงนางแทรกอยู่ ดังเช่นที่สุนทรภู่แต่งนิราศภูเขาทอง ครูอานบทประพันธขางตนใหนักเรียนฟง
ทั้งๆ ที่ก�าลังบวชอยู่ สุนทรภู่ก็ยังเห็นว่าการครวญถึงสตรีเป็นสิ่งจ�าเป็นในการแต่งนิราศ จึงกล่าวไว้ แลวใหนักเรียนตอบคําถามตอไปนี้
ในกลอนตอนท้ายนิราศเรื่องนี้ว่า • บทประพันธกลาวถึงใคร ทําอะไร ที่ไหน
และอยางไร
ใช่จะมีที่รักสมัครมาด แรมนิราศร้างมิตรพิสมัย
(แนวตอบ กลาวถึงสุนทรภูที่เมื่อเดินทางมาถึง
ซึ่งคร�่าครวญท�าทีพิรี้พิไร ตามวิสัยกาพย์กลอนแต่ก่อนมา
เหมือนแม่ครัวคั่วแกงพะแนงผัด สารพัดเพียญชนังเครื่องมังสา
หนาพระราชวัง แลวคิดถึงรัชกาลที่ 2
อันพริกไทยใบผักชีเหมือนสีกา ต้องโรยหน้าเสียสักหน่อยอร่อยใจ เหมือนใจจะขาด ซึ่งเมื่อกอนเคยเขาเฝา
จงทราบความตามจริงทุกสิ่งสิ้น อย่านึกนินทาแกล้งแหนงไฉน ทุกวันทั้งเชาเย็น)
นักเลงกลอนนอนเปล่าก็เศร้าใจ จึงร�่าไรเรื่องร้างเล่นบ้างเอย
สํารวจคนหา Explore
บอกเล่าเก้าสิบ
1. นักเรียนศึกษาประวัติความเปนมาของผูแตง
วัดราชบุรณราชวรวิหาร นิราศภูเขาทอง
วัดราชบุรณราชวรวิหารหรือวัดเลียบ เป็นวัดเก่าแก่สร้างขึ้นตั้งแต่สมัย 2. นักเรียนสืบคนลักษณะคําประพันธประเภท
อยุธยาโดยพ่อค้าชาวจีน วัดนี้นับเป็นหนึ่งใน ๓ วัดส�าคัญประจ�าราชธานี คือ นิราศ
วัดมหาธาตุ วัดราชประดิษฐ์ และวัดราชบุรณะ แต่เนื่องจากวัดราชบุรณะ 3. ใหนักเรียนรวบรวมรายชื่อวรรณคดีที่ประพันธ
ตั้งอยู่ใกล้สถานที่ส�าคัญทางยุทธศาสตร์ คือ สะพานพระพุทธยอดฟ้าฯ และ เปนนิราศของสุนทรภู
โรงไฟฟ้า เป็นเหตุให้สิ่งก่อสร้างส�าคัญภายในวัดโดยเฉพาะพระอุโบสถซึ่งมี
ภาพจิตรกรรมฝาผนังฝีมือขรัวอินโข่งถูกระเบิดท�าลายในระหว่างสงครามโลก
ครั้งที่ ๒ คงเหลือแต่พระปรางค์ซึ่งสร้างในสมัยรัชกาลที่ ๓

กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนศึกษาความเปนมาของงานประพันธประเภทนิราศเพิ่มเติม
โดยใหนักเรียนเขียนสรุปเปนใบความรู
กิจกรรมทาทาย
นักเรียนศึกษาความเปนมาของนิราศภูเขาทองนอกจากในหนังสือเรียน
เพิ่มเติม โดยใหนักเรียนเขียนสรุปเปนใบความรูและเลือกบทประพันธจาก
นิราศภูเขาทองที่เปนบทเดนหรือเปนที่รูจักมา 1 บท พรอมระบุเหตุผล
นักเรียนควรรู
1 นิราศภูเขาทอง นิราศภูเขาทองแตงดวยกลอนนิราศ มีความคลายคลึงกับ
กลอนสุภาพ แตเริ่มดวยวรรครับ จบดวยวรรคสง ลงทายดวยคําวา “เอย” มีความ
ยาวเพียง 89 คํากลอนเทานั้น แตมีความไพเราะ และเรียบงาย ตามแบบฉบับของ
สุนทรภู ใชภาษาที่เขาใจงาย บรรยายความรูสึกขณะเดียวกันก็เลาถึงสภาพของ
เสนทางที่กําลังเดินทางไปดวย สุนทรภูมักจะเปรียบเทียบชีวิตและโชคชะตาของตน
กับธรรมชาติรอบขางที่ไดเดินทางผานไป
2 โคลงนิราศหริภุญชัย ไมปรากฏวาผูใดแตง ทราบแตเพียงวาผูแตงเปน
ชาวเชียงใหม และอาจแตงขึ้นในราว พ.ศ. 2060 เนื้อหาวาดวยการแสดงความรัก
ความอาลัยตอสตรีที่ผูแตงตองจากเมืองเชียงใหมมา เพื่อไปนมัสการพระธาตุหริ-
ภุญชัยที่จังหวัดลําพูน

คูมือครู 3
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนจัดกลุม กลุมละ 5-6 คน แตละกลุม
อธิบายความรูเกี่ยวกับนิราศที่นักเรียนไดสืบคน
มาตามหัวขอตอไปนี้
• ความเปนมาของนิราศ
(แนวตอบ นิราศเรื่องแรกของไทยนั้น คือ “โคลง
นิราศหริภุญชัย” ซึ่งแตงในสมัยอยุธยา นิราศ
มักมีเนื้อหาในเชิงพรรณนาถึงการเดินทาง
เปนหลัก มักจะเลาถึงเสนทาง การเดินทาง
และบอกเลาถึงสิง่ ทีพ่ บเห็นระหวางการเดินทาง
ขณะเดียวกันกวีก็จะสอดแทรกความคิด
ความรูสึกตางๆ ที่เกิดขึ้นระหวางการเดินทาง
ดวย ในทางหนึ่ง “นิราศ” อาจหมายถึงงาน
ประพันธที่พรรณนาถึงเหตุการณตามลําดับ
พรอมทั้งแสดงอารมณความรูสึกที่เชื่อมโยง
กับเหตุการณนั้นๆ โดยมิไดมีการเดินทางหรือ
การพลัดพรากก็ได หนังสือที่แตงตามขนบของ
นิราศนั้นมีปรากฏมาตั้งแตครั้งกรุงศรีอยุธยา
ดังเชน โคลงนิราศหริภุญชัย แตงขึ้นในสมัย
พระเจาปราสาททอง โคลงกําสรวล แตงขึ้นใน
สมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช นอกจากนี้
ยังมีโคลงทวาทศมาส โคลงมังทรารบเชียงใหม
เปนตน)
• ลักษณะคําประพันธประเภทนิราศ
(แนวตอบ ลักษณะกลอนนิราศมีสัมผัสเหมือน
กลอนสุภาพแตตางกันที่การขึ้นตน คือ กลอน
นิราศจะขึ้นตนดวยวรรครับและไมจํากัด
จํานวนบท และวรรคสงในบทสุดทายลงทาย
วา “เอย”)
2. นักเรียนจดบันทึกสรุปการอธิบายความรูของ
แตละกลุมลงสมุด
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
ò ประวัติ¼ู้แต่ง
สุนทรภู่ มีนามเดิมว่า ภู เกิดในรัชกาลพระบาท-
สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เมื่อวันที่
๒๖ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๓๒๙ ในวัยเด็กสุนทรภูไ่ ด้อาศัย
อยูก่ บั มารดาซึง่ ถวายตัวเป็นพระนมในพระองค์เจ้า-
หญิงจงกล พระธิดาในกรมพระราชวังบวรสถานพิมขุ
และได้รับการศึกษาขั้นต้นที่วัดชีปะขาวซึ่งปัจจุบัน
คือวัดศรีสุดาราม
ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธ-
เลิศหล้านภาลัย สุนทรภู่ได้เข้ารับราชการและได้แสดง
ความสามารถด้านการประพันธ์ จนเป็นทีพ่ อพระราชหฤทัย
จึงได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นขุนสุนทรโวหาร แต่เมื่อสิ้น
รัชกาล สุนทรภู่ได้ออกบวชเป็นเวลาร่วม ๒๐ ปี ในระหว่างนี้สุนทรภู่ได้มีโอกาสเดินทางไปยังหัวเมือง
ต่างๆ และแต่งนิราศขึ้นหลายเรื่องซึ่งรวมถึงนิราศภูเขาทอง
เมื่อลาสิกขาบทแล้ว สุนทรภู่ได้กลับเข้ารับราชการอีกครั้งในปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จ-
พระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยเป็นอาลักษณ์ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจุธามณี กรมขุนอิศเรศ-
รังสรรค์
ในรัชกาลที่ ๔ สุนทรภู่ไ1ด้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระสุนทรโวหาร เจ้ากรมอาลักษณ์
ฝ่ายพระราชวังบวรสถานมงคล ซึ่งเป็นต�าแหน่งราชการสุดท้ายก่อนถึงแก่กรรมใน พ.ศ. ๒๓๙๘
รวมอายุได้ ๗๐ ปี
สุนทรภู่ได้รับการยกย่องว่าเป็นกวีที่มีความสามารถในการแต่งกลอน เนื่องจากกลอนที่
สุนทรภูแ่ ต่งมีลกั ษณะเฉพาะเป็นของตนเอง จึงได้รบั ความนิยมอย่างกว้างขวาง และถือเป็นแบบอย่าง
ที่มีผู้แต่งตามตลอดมา นอกจากนี้ผลงานของสุนทรภู่อีกหลายเรื่องยังมีการน�าไปแปลและดัดแปลง
เป็นการ์ตูน ภาพยนตร์ เพลง และละคร 2
ใน พ.ศ. ๒๕๒๙ ในโอกาสครบรอบ ๒๐๐ ปีชาตกาล สุนทรภู่ได้รับการยกย่องจากองค์การ
การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (United Nations Educational, Scientific
and Cultural Organization) หรือยูเนสโก (UNESCO) ให้เป็นบุคคลที่มีผลงานดีเด่นของโลก
ด้านวรรณกรรม
๔

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู
1 เจากรมอาลักษณ ฝายพระราชวังบวรสถานมงคล กรมพระอาลักษณเปน
หนวยงานราชเลขานุการดานหนังสือของพระมหากษัตริยมาทุกยุคทุกสมัย สมัยนั้น
ยังไมมีการพิมพ ดังนั้น การคัดลอก การจารึกหรือบันทึกขอความตางๆ ตองใชวิธี
ชุบหมึกเขียน กรมพระอาลักษณเปนหนวยงานของผูที่รูหนังสือแตกฉาน มีลายมือ
สวยงามและเปนที่ไววางพระราชหฤทัย ฝายวังหนาหรือกรมพระราชวังบวรสถาน-
มงคล ก็มงี านเกีย่ วกับหนังสือของตนเอง อันจําเปนตองมีคนทีไ่ ววางใจไดอกี กรมหนึง่
แยกจากกรมพระอาลักษณฝายวังหลวง สุนทรภู หรือพระสุนทรโวหาร (ภู) นั้นได
สังกัดกรมพระอาลักษณ ฝายวังหนา
2 ในโอกาสครบรอบ 200 ปชาตกาล เปนวาระครบรอบปเกิดของสุนทรภู คือชวง
เวลาตั้งแตวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2329 จนถึงวันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ. 2529 รวม
เปนระยะเวลา 200 ป
แนว O-NET
ขอใดกลาวไมถูกตองเกี่ยวกับสุนทรภู
1. นิราศเรื่องแรกของสุนทรภูคือนิราศพระบาท
2. นิราศภูเขาทองเปนเรื่องที่สุนทรภูแตงในสมัยรัชกาลที่ 3
3. สุนทรภูไดรับการแตงตั้งเปนพระสุนทรโวหารในสมัยรัชกาลที่ 2
4. สุนทรภูเขามาอยูในกรมพระราชวังหลัง เพราะมารดาเปนแมนมของ
พระธิดา
วิเคราะหคําตอบ นิราศเรื่องแรกที่สุนทรภูแตง คือนิราศเมืองแกลง แตงขึ้น
ใน พ.ศ. 2349 เลาเรื่องเมื่อครั้งเดินทางไปหาบิดา ซึ่งขณะนั้นบวชอยูที่วัดปา
ตําบลบานกรํ่า อําเภอแกลง จังหวัดระยอง เมื่อแตงนิราศเรื่องนี้สุนทรภูอายุ
ยางเขา 22 ป สวนนิราศพระบาทแตงขึ้นใน พ.ศ. 2350 หลังจากกลับจาก
เมืองแกลง และตองตามเสด็จพระองคเจาปฐมวงศไปนมัสการรอย
พระพุทธบาทที่จังหวัดสระบุรีในวันมาฆบูชา ตอบขอ 1.

4 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายประวัติของสุนทรภู
ส�าหรับผลงานของสุนทรภู่ เท่าที่มีหลักฐานปรากฏในปัจจุบัน มีอยู่ด้วยกัน ๒๓ เรื่อง ดังนี้ (แนวตอบ สุนทรภูเกิดเมื่อวันที่ 26 มิถุนายน
พ.ศ. 2329 ในรัชกาลที่ 1 มีความสามารถดาน
ประเภท เรื่อง การประพันธ ในรัชกาลที่ 2 ไดรับแตงตั้งเปน
ขุนสุนทรโวหาร จนมาลาสิกขาเปนเวลา 20 ป
๑. นิราศ มี ๙ เรื่อง นิราศเมืองแกลง นิราศพระบาท นิราศภูเขาทอง
ในรัชกาลที่ 3 และตอมาเมื่อเขารับราชการ
นิราศวัดเจ้าฟ้า นิราศอิเหนา โคลงนิราศสุพรรณ
ไดรับพระราชทานบรรดาศักดิ์เปนพระสุนทร
ร�าพันพิลาป นิราศพระประธม และนิราศเมืองเพชร
โวหาร ในรัชกาลที่ 4 กอนถึงแกกรรมใน พ.ศ.
๒. นิทาน มี ๕ เรื่อง นิทานค�ากลอนเรื่องโคบุตร พระอภัยมณี ลักษณวงศ์ 2398)
สิงหไกรภพ และกาพย์เรื่องพระไชยสุริยา 2. นักเรียนบอกผลงานที่สุนทรภูแตงเปนนิราศ
• นิราศของสุนทรภูมีทั้งหมดกี่เรื่อง อะไรบาง
๓. บทเห่กล่อม มี ๔ เรื่อง บทเห่เรื่องจับระบ�า กากี พระอภัยมณี และโคบุตร (แนวตอบ มี 9 เรื่อง ไดแก นิราศเมืองแกลง
นิราศพระบาท นิราศเมืองเพชร นิราศ
๔. บทเสภา มี ๒ เรื่อง บทเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนก�าเนิดพลายงาม
1 ภูเขาทอง นิราศวัดเจาฟา นิราศอิเหนา
และเสภาพระราชพงศาวดาร
นิราศสุพรรณ รําพันพิราป และนิราศ
๕. วรรณกรรมค�าสอน มี ๒ เรื่อง สวัสดิรักษาและเพลงยาวถวายโอวาท พระประธม)
3. ครูสุมนักเรียน 5-6 คน บอกผลงานเรื่องอื่นๆ
๖. บทละคร มี ๑ เรื่อง อภัยนุราช ของสุนทรภูพรอมบอกลักษณะคําประพันธของ
เรื่องนั้น คนละ 2 เรื่อง
(แนวตอบ ตัวอยางเชน เรื่องพระอภัยมณี
บอกเล่าเก้าสิบ เปนนิทานคํากลอน เรื่องขุนชางขุนแผน
เปนกลอนเสภา เปนตน)
ภาพยนตร เรื่อง สุดสาคร
นิทานค�ากลอนเรื่อง พระอภัยมณี ได้มีการน�าไปดัดแปลงเป็น ขยายความเขาใจ Expand
ภาพยนตร์การ์ตนู แนวผจญภัยในชือ่ เรือ่ ง สุดสาคร ฝีมอื การก�ากับของ
ปยุต เงากระจ่าง นับเป็นภาพยนตร์การ์ตนู ขนาดยาวเรือ่ งแรกของไทย นักเรียนแตละกลุมยกบทประพันธจากนิราศ
ออกฉายครั้งแรกเมื่อวันที่ ๑๓ เมษายน พ.ศ. ๒๕๒๒ มีความยาว ๘๒ เรื่องอื่นๆ ของสุนทรภูที่มีขอคิดประทับใจ
นาที ภาพยนตร์เรื่องนี้ด�าเนินเรื่องตั้งแต่ตอนก�าเนิดสุดสาครจนถึง มา 1 เรื่อง พรอมบอกเหตุผล จดบันทึกสงครู
การเดินทางตามหาพระอภัยมณี ภายหลังกรมวิชาการ กระทรวง
ศึกษาธิการได้น�าภาพในภาพยนตร์ไปจัดพิมพ์เป็นหนังสือส�าหรับให้
(แนวตอบ ตัวอยางเชน บทประพันธที่ยกมาจาก
เยาวชนอ่านในโรงเรียน นิราศเมืองแกลง
(ใบปดภาพยนตรการตูนเรื่อง สุดสาคร ผลงานของปยุต เงากระจาง) “กระแสชลวนเชี่ยวเรือเลี้ยวลด
ดูคอมคดขอบคุงคงคาไหล
๕
แตสายชลเจียวยังวนเปนวงไป
นี่หรือใจที่จะตรงอยาสงกา”
จากบทประพันธที่ยกมาใหขอคิดเตือนวาอยา
กิจกรรมสรางเสริม ไวใจใครโดยไมไตรตรองใหดีเสียกอน)
นักเรียนควรรู
นักเรียนศึกษาผลงานของสุนทรภูเพิ่มเติม โดยนักเรียนเลือกหาขอมูล 1 เสภาพระราชพงศาวดาร พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว
เกี่ยวกับผลงานของสุนทรภูเรื่องใดเรื่องหนึ่งที่นักเรียนประทับใจ จากนั้น ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหสุนทรภูแตงขึ้นสําหรับขับถวายทรงฟงในเวลา
เขียนสรุปขอมูลเบื้องตนเกี่ยวกับเรื่องที่นักเรียนเลือกพรอมระบุเหตุผลที่ ทรงเครื่องใหญ และตอมาโปรดใหใชเปนบทสําหรับนางในขับสงมโหรีหลวง
เลือกผลงานเรื่องนั้น

มุม IT
กิจกรรมทาทาย ศึกษาเกี่ยวกับผลงานของสุนทรภูเพิ่มเติม ไดที่ http://knowledge.eduzones.
com/knowledge-2-4-27483.html
นักเรียนเลือกผลงานของสุนทรภูที่นักเรียนชื่นชอบมา 1 เรื่อง จากนั้น
นักเรียนพิจารณาผลงานเรื่องที่นักเรียนเลือกมาวา จัดเปนวรรณกรรม
ประเภทใด และใหนักเรียนยกบทประพันธที่เปนบทเอกของเรื่อง พรอม
ถอดความเปนรอยแกวโดยใชภาษาสละสลวย บันทึกลงสมุด

คูมือครู 5
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand Evaluate
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนเลือกบทประพันธในนิราศภูเขาทอง
มา 1 บท อธิบายสัมผัสในคําประพันธทั้งสัมผัส ๓ ลักษณะคÓประพันธ์
นอกและสัมผัสใน
(แนวตอบ ตัวอยางเชน นิราศภูเขาทองแต่งด้วยค�าประพันธ์ประเภทกลอนนิราศซึ่งมีลักษณะคล้ายกลอนสุภาพ
“ตลาดแกวแลวไมเห็นตลาดตั้ง แต่มีความแตกต่างกันตรงที่กลอนนิราศจะแต่งขึ้นต้นเรื่องด้ 1 วยกลอนวรรครับและจะแต่งต่อไปอีก
สองฟากฝงก็แตลวนสวนพฤกษา โดยไม่จ�ากัดจ�านวนบท แต่ต้องให้ค�าสุดท้ายซึ่งอยู่ในวรรคส่งจบลงด้วยค�าว่า “เอย”
โอรินรินกลิ่นดอกไมใกลคงคา แผนผังและตัวอย่าง กลอนนิราศ
เหมือนกลิ่นผาแพรดํารํ่ามะเกลือ”
จากบทประพันธมีสัมผัส ดังนี้ สัมผัสใน ไดแก  
  
  
  

แกว-แลว ต(ลาด)-ตั้ง, ลวน-สวน สอง-สวน
ฟาก-ฝง, ริน-กลิ่น ไม-ใกล ริน-ริน กลิ่น-ใกล,    
  
  
      
    
  
  

ดํา-รํ่า กลิ่น-เกลือ สัมผัสนอก ไดแก ตั้ง-ฝง    
  
  
  
    
  
  
  

(พฤก)ษา-(คง)คา-ผา)
2. นักเรียนตอบคําถามจากเรื่องยอนิราศภูเขาทอง    
  
  
  
    
  
  
  

• การเดินทางของสุนทรภู เริ่มจากที่ใดและ
ไปสิ้นสุดที่ใด เดือนสิบเอ็ดเสร็จธุระพระวสา
(แนวตอบ สุนทรภูเดินทางโดยเรือไปกับหนูพัด รับกฐินภิญโญโมทนา ชุลีลาลงเรือเหลืออาลัย
ซึ่งเปนบุตรชาย จากวัดราชบุรณราชวรวิหาร .............................. ................................
ไปนมัสการเจดียภูเขาทอง การเดินทาง จงทราบความตามจริงทุกสิ่งสิ้น อย่านึกนินทาแถลงแหนงไฉน
ขากลับสิ้นสุดที่วัดอรุณราชวรารามราช นักเลงกลอนนอนเปล่าก็เศร้าใจ จึงร�่าไรเรื่องร้างเล่นบ้างเอย
วรมหาวิหาร)

ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนเลือกบทประพันธที่นักเรียนประทับใจ
มาทองจําบทอาขยาน จํานวน 6-8 บท พรอมบอก
เหตุผลในการเลือกบทประพันธนั้น
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนอธิบายความเปนมาและลักษณะ
คําประพันธของวรรณกรรมประเภทนิราศได
2. นักเรียนตอบคําถามจากการอานเรื่องยอได
3. นักเรียนบอกชื่อผลงานและยกตัวอยาง
บทประพันธนิราศเรื่องอื่นๆ ของสุนทรภูได
๔ เรื่องย่อ
สุนทรภูเ่ ริม่ เรือ่ งด้วยการกล่าวถึงสาเหตุทตี่ อ้ งออกจากวัดราชบุรณราชวรวิหารและการเดินทาง
โดยเรือพร้อมหนูพัดซึ่งเป็นบุตรชาย ล่องไปตามล�าน�้าเจ้าพระยาผ่านพระบรมมหาราชวัง จนมาถึง
วัดประโคนปัก ผ่านโรงเหล้า บางจาก บางพลู บางพลัด บางโพ บ้านญวน วัดเขมา ตลาดแก้ว ตลาดขวัญ
บางธรณี เกาะเกร็ด บางพูด บ้านใหม่ บางเดือ่ บางหลวง เชิงราก2สามโคก บ้านงิว้ เกาะใหญ่ราชคราม จนถึง
กรุงเก่าเมื่อเวลาเย็น โดยจอดเรือพักที่ท่าน�้าวัดหน้าพระเมรุ ครั้นรุ่งเช้าจึงไปนมัสการเจดีย์ภูเขาทอง
ส่วนขากลับ สุนทรภู่กล่าวแต่เพียงว่า เมื่อถึงกรุงเทพฯ ได้จอดเทียบเรือที่ท่าน�้าหน้าวัดอรุณราช-
วราราม ราชวรมหาวิหาร
6

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู
1 วรรคสง หมายถึง วรรคสุดทายของบท กลอนสุภาพในแตละบทจะมี 4 วรรค
วรรคแรกเรียก วรรคสดับ วรรคที่สองเรียก วรรครับ วรรคที่สามเรียก วรรครอง
และวรรคที่สี่เรียก วรรคสง
2 วัดหนาพระเมรุ หรือวัดหนาพระเมรุ เดิมชือ่ วัดพระเมรุราชิการาม สันนิษฐานวา
สรางขึ้นในสมัยอยุธยาตอนตน วัดนี้มีความสําคัญทางประวัติศาสตร
สมเด็จพระมหาจักรพรรดิเมื่อครั้งทําศึกกับพระเจาบุเรงนองไดมีการทําสัญญา
สงบศึก เมื่อ พ.ศ. 2106 และไดสรางพลับพลาที่ประทับขึ้นระหวางวัดหนาพระเมรุ
กับวัดหัสดาวาส
แนว O-NET
ลักษณะนิราศตามความคิดของนักเรียนเปนอยางไร
แนวตอบ นิราศสวนใหญมักเปนการครํ่าครวญของกวีตอสตรีอันเปนที่รัก
เนื่องจากตองพลัดพรากจากนางมาไกล นางในนิราศอาจมีตัวตนหรือไมก็ได
ลักษณะคําประพันธที่แตงเปนนิราศมีทั้งโคลง และตอมานิยมกลอนสุภาพ
โดยเฉพาะนิราศของสุนทรภู แตในนิราศคํากลอนนั้น มีขอสังเกตวาจะไมมี
บทสดุดี เมื่อเริ่มเรื่องก็จะเริ่มดวยการรําพันถึงการนิราศจากไป แลวบอกถึง
สาเหตุของการจาก มีการกลาวอําลาสถานที่ที่เคยอยูบอกเวลาที่เดินทางไว

6 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูสนทนากับนักเรียนและชวนใหนักเรียน
๕ เนื้อเรื่อง สังเกตและพิจารณาการขึ้นตนของนิราศภูเขาทอง
รวมกันแลวตอบคําถาม
นิราศภูเขาทอง • บทขึ้นตนของนิราศภูเขาทองกลาวถึงอะไร
เดือนสิบเอ็ดเสร็จธุระพระวสา บาง
รับกฐินภิญโญโมทนา ชุลีลาลงเรือเหลืออาลัย (แนวตอบ บทขึ้นตนบอกวาเปนชวงทอดกฐิน
ออกจากวัดทัศนาดูอาวาส เมื่อตรุษสารทพระพรรษาได้อาศัย และกวีลาวัดที่เคยจําพรรษาอยู โดยเริ่มการ
สามฤดูอยู่ดีไม่มีภัย มาจ�าไกลอารามเมื่อยามเย็น เดินทางทางเรือในตอนเย็น บอกเหตุผลของ
โอ้อาวาสราชบุรณะพระวิหาร แต่นี้นานนับทิวาจะมาเห็น การเดินทางออกจากวัดราชบุรณราชวรวิหาร
เหลือร�าลึกนึกน่าน�้าตากระเด็น เพราะขุกเข็ญคนพาลมารานทาง วาเพราะมีคนพาลมาเบียดเบียน ทําใหอยูที่
จะยกหยิบธิบดีเป็นที่ตั้ง ก็ใช้ถังแทนสัดเห็นขัดขวาง วัดราชบุรณราชวรวิหารตอไปไมไดตองออก
จึ่งจ�าลาอาวาสนิราศร้าง มาอ้างว้างวิญญาณ์ในสาคร ฯ จากวัดเดินทางไปที่อื่น)
ถึงหน้าวังดังหนึ่งใจจะขาด คิดถึงบาทบพิตรอดิศร
โอ้ผ่านเกล้า1เจ้าประคุณของสุนทร แต่ปางก่อนเคยเฝ้าทุกเช้าเย็น
พระนิพพานปานประหนึ่งศีรษะขาด ษะขาด ด้วยไร้ญาติยากแค้นถึงแสนเข็ญ
สํารวจคนหา Explore
ทั้งโรคซ�้ากรรมซัดวิบัติเป็น ไม่เล็งเห็นที่ซึ่งจะพึ่งพา 1. นักเรียนคนหาขอมูลและศึกษาการอานงาน
จึงสร้างพรตอตส่าห์ส่งส่วนบุญถวาย ประพฤติฝ่ายสมถะทั้งวสา เขียนประเภทรอยกรอง จากหนังสือเรียน
เป็นสิ่งของฉลองคุณมุลิกา ขอเป็นข้าเคียงบาททุกชาติไป ฯ หลักภาษาและการใชภาษา ม.1
ถึงหน้าแพแลเห็นเรือที่นั่ง คิดถึงครั้งก่อนมาน�้าตาไหล 2. นักเรียนแตละกลุม ชวยกันสืบหาขอมูลเกี่ยวกับ
เคยหมอบรับกับพระจมื่นไวย แล้วลงในเรือที่นั่งบัลลังก์ทอง สถานที่ตางๆ ที่ปรากฏในนิราศภูเขาทองจาก
เคยทรงแต่งแปลงบทพจนารถ เคยรับราชโองการอ่านฉลอง หนังสือ บทความตางๆ หรือเว็บไซตที่เกี่ยวของ
จนกฐินสิ้นแม่น�้าในล�าคลอง มิได้ข้องเคืองขัดหัทยา
เคยหมอบใกล้ได้กลิ่นสุคนธ์ตรลบ ละอองอบรสรื่นชื่นนาสา
สิ้นแผ่นดินสิ้นรสสุคนธา วาสนาเราก็สิ้นเหมือนกลิ่นสุคนธ์ ฯ
อธิบายความรู Explain
ดูในวังยังเห็นหอพระอัฐิ ตั้งสติเติมถวายฝ่ายกุศล นักเรียนตอบคําถามจากบทประพันธตอไปนี้
ทั้งปิ่นเกล้าเจ้าพิภพจบสากล ให้ผ่องพ้นภัยส�าราญผ่านบุรินทร์ ฯ “ถึงวังหนาดังหนึ่งใจจะขาด
ถึงอารามนามวัดประโคนปัก ไม่เห็นหลักลือเล่าว่าเสาหิน คิดถึงบาทบพิตรอดิศร
เป็นส�าคัญปันแดนในแผ่นดิน มิรู้สิ้นสุดชื่อที่ลือชา โอผานเกลาเจาคุณของสุนทร
ขอเดชะพระพุทธคุณช่วย แม้นมอดม้วยกลับชาติวาสนา แตปางกอนเคยเฝาทุกเชาเย็น”
อายุยืนหมื่นเท่าเสาศิลา อยู่คู่ฟ้าดินได้ดังใจปอง
• “บาทบพิตรอดิศร” หมายถึงใคร
ไปพ้นวัดทัศนาริมท่าน�้า แพประจ�าจอดรายเขาขายของ
(แนวตอบ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลา-
มีแพรผ้าสารพัดสีม่วงตอง ทั้งสิ่งของขาวเหลืองเครื่องส�าเภา ฯ
นภาลัย รัชกาลที่ 2 แหงกรุงรัตนโกสินทร)
7 • นักเรียนคิดวากวีรูสึกอยางไร
(แนวตอบ กวีออกเดินทางดวยความรูส กึ อาลัย
ทุกขใจ และรูสึกจําใจที่ตองจากที่ที่เคยอยู)

บูรณาการเชื่อมสาระ
จากเรื่องยอนิราศภูเขาทองแสดงใหเห็นถึงความศรัทธาในพระพุทธศาสนา
อยางเดนชัด ซึ่งเนื้อเรื่องกลาวถึงการเดินทางของสุนทรภูเมื่อออกบวชแลว
และไดเดินทางไปนมัสการ พระเจดียภูเขาทอง โดยจะเห็นไดวาคนไทย
ในสมัยกอนมีความผูกพันกับศาสนาพุทธและศาสนสถานเปนอยางมาก
ครูบูรณาการความรูนี้เชื่อมโยงกับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา
และวัฒนธรรม วิชาพระพุทธศาสนา เพื่อศึกษาความแตกตางของการเปน
พุทธศาสนิกชนในอดีตกับปจจุบันที่พบวาในปจจุบันมีปจจัยหลายอยางที่
สงผลใหพุทธศาสนิกชนลดความสําคัญในการปฏิบัติตนตามวิถีที่เคยปฏิบัติ
มาตั้งแตเกากอน เราจึงควรนําสาระที่แทรกอยูในนิราศภูเขาทองมาประยุกต
ใชกับชีวิตประจําวัน โดยปฏิบัติหนาที่ของชาวพุทธยึดมั่นในคําสอน สิ่งเหลานี้
จะชวยใหเปนคนที่มีจิตใจออนโยน มีคุณธรรม และชวยใหมีสติมากขึ้น
เกร็ดแนะครู
ครูแนะความรูใหนักเรียนเกี่ยวกับการใชภาพพจนอติพจนในนิราศภูเขาทอง คือ
การกลาวเกินจริงในแงอารมณความรูสึก เพื่อใหผูฟงผูอานเกิดอารมณคลอยตาม เชน
“ขอเดชะพระพุทธคุณชวย แมนมอดมวยกลับชาติวาสนา
อายุยืนหมื่นเทาเสาศิลา อยูคูฟาดินไดดังใจปอง”
นักเรียนควรรู
1 พระนิพพาน ในพจนานุกรมใหความหมายวา ความดับสนิทแหงกิเลสและ
กองทุกข ตาย เปนคําที่ใชแกพระอรหันต แตในที่นี้สุนทรภูนําคําวา “นิพพาน”
มาใชกับการสวรรคตของรัชกาลที่ 2 ทั้งนี้แสดงใหเห็นความเชิดชูนับถือ

คูมือครู 7
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนแตละกลุมจับสลากแบงเนื้อเรื่องนิราศ
ภูเขาทอง ถึงโรงเหล้าเตากลั่นควันโขมง มีคันโพงผูกสายไว้ปลายเสา
2. นักเรียนแตละกลุมฝกอานบทประพันธตอนที่ โอ้บาปกรรมน�้านรกเจียวอกเรา ให้มัวเมาเหมือนหนึ่งบ้าเป็นน่าอาย
จับสลากได โดยอานเปนทํานองเสนาะ ท�าบุญบวชกรวดน�้าขอส�าเร็จ พระสรรเพชญโพธิญาณประมาณหมาย
3. แตละกลุมชวยกันถอดคําประพันธเปนรอยแกว ถึงสุราพารอดไม่วอดวาย ไม่ใกล้กรายแกล้งเมินก็เกินไป
4. ใหแตละกลุมสงตัวแทนอานบทประพันธตอนที่ ไม่เมาเหล้าแล้วแต่เรายังเมารัก สุดจะหักห้ามจิตคิดไฉน
จับสลากไดและนําเสนอการถอดคําประพันธ ถึงเมาเหล้าเช้าสายก็หายไป แต่เมาใจนี้ประจ�าทุกค�่าคืน ฯ
หนาชั้นเรียน ถึงบางจากจากวัดพลัดพี่น้อง มามัวหมองม้วนหน้าไม่ฝ่าฝืน
5. นักเรียนทุกคนบันทึกการถอดคําประพันธของ เพราะรักใคร่ใจจืดไม่ยืดยืน จ�าต้องขืนใจพรากมาจากเมือง
ทุกกลุมลงสมุด ถึงบางพลูคิดถึงคู่เมื่ออยู่ครอง เคยใส่ซองส่งให้ล้วนใบเหลือง
6. นักเรียนทบทวนความรูในการเรียงลําดับ ถึงบางพลัดเหมือนพี่พลัดมาขัดเคือง ทั้งพลัดเมืองพลัดสมรมาร้อนรน
เหตุการณการเดินทางในนิราศภูเขาทอง โดยการ ถึงบางโพโอ้พระศรีมหาโพธิ ร่มนิโรธรุกขมูลให้พูนผล
ทํากิจกรรมตามตัวชี้วัด จากแบบวัดฯ ภาษาไทย ขอเดชะอานุภาพพระทศพล ให้ผ่องพ้นภัยพาลส�าราญกาย ฯ
ม.1 กิจกรรมที่ 1.1 ถึงบ้านญวนล้วนแต่โรงแลสะพรั่ง มีข้องขังกุ้งปลาไว้ค้าขาย
ตรงหน้าโรงโพงพางเขาวางราย พวกหญิงชายพร้อมเพรียงมาเมียงมอง
ใบงาน ✓ แบบวัดฯ แบบฝกฯ จะเหลียวกลับลับเขตประเทศสถาน ทรมานหม่นไหม้ฤทัยหมอง
ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.1 ถึงเขมาอารามอร่ามทอง พึ่งฉลองเลิกงานเมื่อวานซืน ฯ
เร�่อง นิราศภูเขาทอง
1
โอ้ปางหลังครั้งสมเด็จบรมโกศ
บรมโกศ มาผูกโบสถ์ก็ได้มาบูชาชื่น
กิจกรรมตามตัวชี้วัด
คะแนนเต็ม คะแนนที่ได
ชมพระพิมพ์ริมผนังยังยั่งยืน ทั้งแปดหมื่นสี่พันได้วันทา
กิจกรรมที่ ๑.๑ ใหนักเรียนเรียงลําดับเหตุการณการเดินทางของสุนทรภู õ
จากเรื่องนิราศภูเขาทอง โดยใสหมายเลขหนาขอความให โอ้ครั้งนี้มิได้เห็นเล่นฉลอง เพราะตัวต้องตกประดาษวาสนา
ถูกตอง (ท ๕.๑ ม.๑/๑)
เป็นบุญน้อยพลอยนึกโมทนา พอนาวาติดชลเข้าวนเวียน
๘ ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปนเกลา ดูน�้าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเป็นเกลียวกลอก กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน
๔ มาถึงบางธรณีทวีโศก บ้างพลุ่งพลุ่งวุ้งวงเหมือนกงเกวียน ดูเวียนเวียนคว้างคว้างเป็นหว่างวน
๑๐ มาจอดทาหนาวัดพระเมรุขาม ทั้งหัวท้ายกรายแจวกระชากจ้วง ครรไลล่วงเลยทางมากลางหน
๒ ถึงอารามนามวัดประโคนปก
โอ้เรือพ้นวนมาในสาชล ใจยังวนหวังสวาทไม่คลาดคลา ฯ
ฉบับ
เฉลย ๖ ถึงบางพูดพูดดีเปนศรีศักดิ์ เริ่มตนที่วัดราชบูรณะราชวรวิหาร
ตลาดแก้วแล้วไม่เห็นตลาดตั้ง สองฟากฝั่งก็แต่ล้วนสวนพฤกษา
๓ ถึงบางจากจากวัดพลัดพี่นอง
โอ้รินรินกลิ่นดอกไม้ใกล้คงคา เหมือนกลิ่นผ้าแพรด�าร�่ามะเกลือ
๑ ถึงหนาวังดังหนึ่งใจจะขาด เห็นโศกใหญ่ใกล้น�้าระก�าแฝง ทั้งรักแซงแซมสวาทประหลาดเหลือ
๕ ถึงเกร็ดยานบานมอญแตกอนเกา เหมือนโศกพี่ที่ช�้าระก�าเจือ เพราะรักเรื้อแรมสวาทมาคลาดคลาย
๙ ถึงบานงิ้วเห็นแตงิ้วละลิ่วสูง ถึงแขวงนนท์ชลมารคตลาดขวัญ มีพ่วงแพแพรพรรณเขาค้าขาย
๗ ถึงบานใหมใจจิตก็คิดอาน ทั้งของสวนล้วนเรืออยู่เรียงราย พวกหญิงชายประชุมกันทุกวันคืน ฯ
จุดหมายคือ เจดียภูเขาทอง
8
๘๒

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
ขอใดมีการเปรียบเทียบเหมือนคําประพันธที่ยกมานี้
ครูแนะนักเรียนเรื่องการเลนคําวา คําประพันธที่มีการเลนคํามีลักษณะเดน
เคยหมอบใกลไดกลิ่นสุคนธตรลบ ละอองอบรสรื่นชื่นนาสา
ทางวรรณศิลป คือ ทําใหคําประพันธมีภาษาไพเราะและมีความหมายลึกซึ้งกินใจ
สิ้นแผนดินสิ้นรสสุคนธา วาสนาเราก็สิ้นเหมือนกลิ่นสุคนธ
ชวยพัฒนาความคิดความรูทางภาษา กวีที่แสดงใหเห็นการเลนคํา ยอมหมายถึงวา
1. ลวนหนามเหน็บเจ็บแสบคับแคบใจ เหมือนนกไรรังเรอยูเอกา
กวีผูนั้นมีความสามารถในการใชภาษาไดดี
2. ถึงบานงิ้วเห็นแตงิ้วละลิ่วสูง ไมมีฝูงสัตวสิงกิ่งพฤกษา
3. ดูนํ้าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเปนเกลียวกลอก กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน
นักเรียนควรรู 4. โอบุญนอยลอยลับครรไลไกล เสียนํ้าใจเจียนจะสิ้นดิ้นชีวิน
วิเคราะหคําตอบ จากบทประพันธที่ยกมามีการใชคําเปรียบเทียบคําวา
1 สมเด็จบรมโกศ คํานี้แปลอยางขยายความคือ “สมเด็จพระเจาอยูหัวใน “เหมือน” จากความวา “วาสนาเราก็สิ้นเหมือนกลิ่นสุคนธ” คําประพันธที่มี
พระบรมโกศ” หมายถึง พระเจาแผนดินที่สวรรคตไปแลว (พระบรมศพยังอยูใน การเปรียบเทียบเหมือนกัน คือ “เหมือนนกไรรังเรอยูเอกา” ตอบขอ 1.
พระโกศ) นิราศภูเขาทองนี้สุนทรภูแตงไวในสมัยรัชกาลที่ 3 “สมเด็จบรมโกศ”
ในที่นี้จึงหมายถึง รัชกาลที่ 2 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย บางคน
อาจเขาใจผิดวาคํานี้หมายถึง พระเจาอยูหัวบรมโกศ กษัตริยในสมัยอยุธยา

8 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนบอกชื่อสถานที่ที่ปรากฏในนิราศ
มาถึงบางธรณีทวีโศก ยามวิโยคยากใจให้สะอื้น ภูเขาทองคนละ 1 ชื่อ ไมซํ้ากัน พรอมทั้ง
โอ้สุธาหนาแน่นเป็นแผ่นพื้น ถึงสี่หมื่นสองแสนทั้งแดนไตร อธิบายลักษณะของสถานที่ดังกลาว ครูเรียกชื่อ
เมื่อเคราะห์ร้ายกายเราก็เท่านี้ ไม่มีที่พสุธาจะอาศัย ใหนักเรียนบอกทีละคน อาจเรียงตามเลขที่หรือ
ล้วนหนามเหน็บเจ็บแสบคับแคบใจ เหมือนนกไร้รังเร่อยู่เอกา ฯ ตามแถวที่นั่ง
ถึงเกร็ดย่านบ้านมอญแต่ก่อนเก่า ผู้หญิงเกล้ามวยงามตามภาษา 2. นักเรียนรวบรวมและจดบันทึกชื่อสถานที่ตางๆ
เดี๋ยวนี้มอญถอนไรจุกเหมือนตุ๊กตา ทั้งผัดหน้าจับเขม่าเหมือนชาวไทย ที่เพื่อนๆ บอกลงสมุด
โอ้สามัญผันแปรไม่แท้เที่ยง เหมือนอย่างเยี่ยงชายหญิงทิ้งวิสัย (แนวตอบ สถานที่ที่ปรากฏในนิราศภูเขาทอง
นี่หรือจิตคิดหมายมีหลายใจ ที่จิตใครจะเป็นหนึ่งอย่าพึงคิด ฯ ไดแก วัดราชบุรณราชวรวิหาร พระบรม-
ถึงบางพูดพูดดีเป็นศรีศักดิ์ มีคนรักรสถ้อยอร่อยจิต มหาราชวัง วัดประโคนปก บางจาก บางพลู
แม้นพูดชั่วตัวตายท�าลายมิตร จะชอบผิดในมนุษย์เพราะพูดจา ฯ บางโพ บานญวน วัดเขมา ตลาดแกว บางพูด
ถึงบ้านใหม่ใจจิตก็คิดอ่าน จะหาบ้านใหม่มาดเหมือนปรารถนา ตลาดขวัญ บางธรณี บานใหม บางเดื่อ
ขอให้สมคะเนเถิดเทวา จะได้ผาสุกสวัสดิ์ก�าจัดภัย บางหลวง สามโคก บานงิ้ว วัดหนาพระเมรุ
ถึงบางเดื่อโอ้มะเดื่อเหลือประหลาด บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส้ และเจดียภูเขาทอง)
เหมือนคนพาลหวานนอกย่อมขมใน อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา
ถึงบางหลวงเชิงรากเหมือนจากรัก สู้เสียศักดิ์สังวาสพระศาสนา
เป็นล่วงพ้นรนราคราคา ถึงนางฟ้าจะมาให้ไม่ไยดี ฯ
ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปิ่นเกล้า พระพุทธเจ้าหลวงบ�ารุงซึ่งกรุงศรี
ประทานนามสามโคกเป็นเมืองตรี ชื่อปทุมธานีเพราะมีบัว
โอ้พระคุณสูญลับไม่กลับหลัง แต่ชื่อตั้งก็ยังอยู่เขารู้ทั่ว
แต่เรานี้ที่สุนทรประทานตัว ไม่รอดชั่วเช่นสามโคกยิ่งโศกใจ
สิ้นแผ่นดินสิ้นนามตามเสด็จ ต้องเที่ยวเตร็ดเตร่หาที่อาศัย
แม้นก�าเนิดเกิดชาติใดใด ขอให้ได้เป็นข้าฝ่าธุลี
สิ้นแผ่นดินขอให้สิ้นชีวิตบ้าง อย่ารู้ร้างบงกชบทศรี
เหลืออาลัยใจตรมระทมทวี ทุกวันนี้ก็ซังตายทรงกายมา ฯ
ถึงบ้านงิ้วเห็นแต่งิ้วละลิ่วสูง ไม่มีฝูงสัตว์สิงกิ่งพฤกษา
ด้วยหนามดกรกดาษระดะตา นึกก็น่ากลัวหนามขามขามใจ
งิ้วนรกสิบหกองคุลีแหลม ดังขวากแซมเสี้ยมแทรกแตกไสว
ใครท�าชู้คู่ท่านครั้นบรรลัย ก็ต้องไปปีนต้นน่าขนพอง
เราเกิดมาอายุเพียงนี้แล้ว ยังคลาดแคล้วครองตัวไม่มัวหมอง
ทุกวันนี้วิปริตผิดท�านอง เจียนจะต้องปีนบ้างหรืออย่างไร ฯ

ขอสอบ O-NET
ขอสอบป ’ 51 ออกเกี่ยวกับความหมายของสํานวนในคําประพันธ เกร็ดแนะครู
ถึงบางเดื่อโอมะเดื่อเหลือประหลาด บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส ครูเพิ่มเติมความรูที่เปนขอมูลทางประวัติศาสตรของชุมชนเรื่องชื่อบานนามเมือง
เหมือนคนพาลหวานนอกยอมขมใน อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา ที่เปลี่ยนไป สุนทรภูไดบันทึกไววา
คําประพันธนี้ตรงกับสํานวนใด “ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปนเกลา พระพุทธเจาหลวงบํารุงซึ่งกรุงศรี
1. ปากหวานกนเปรี้ยว ประทานนามสามโคกเปนเมืองตรี ชื่อปทุมธานีเพราะมีบัว”
2. ปากปราศรัย นํ้าใจเชือดคอ
3. ขางนอกสุกใส ขางในเปนโพรง
4. มือถือสาก ปากถือศีล มุม IT
วิเคราะหคําตอบ สํานวนแตละขอเปนสํานวนเกี่ยวกับการพูด ขอ 1. และ
ขอ 2. มีความหมายคลายกันวา พูดจาดี ออนหวาน แตใจคิดราย สํานวน ศึกษาเกี่ยวกับความเปนมาของสามโศกจากนิราศภูเขาทองเพิ่มเติม ไดที่
ขอ 3. มีความหมายสองทาง ทางหนึ่งหมายถึงสิ่งที่แลดูภายนอกเปนของดี http://nararapee.blogspot.com/2009/06/blog-post_4906.html
หรือของแท แตแทจริงกลับไมใช อีกทางหนึ่งเปรียบไดกับสตรีที่งามแตรูป
แตกิริยาและความประพฤติไมงาม สํานวนขอ 4. หมายถึง คนที่แสรงใหผูอื่น
เขาใจวาตนเองเปนอยางหนึ่ง แตในความเปนจริงเปนอีกอยางหนึ่งซึ่งไมได
เจาะจงวาเปนอยางไร จึงตอบขอ 3.
คูมือครู 9
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนพิจารณาและอธิบายการเลนเสียงสัมผัส
ในนิราศภูเขาทอง ซึ่งเปนลักษณะเดนของกลอน
สุนทรภู โดยยกบทประพันธประกอบการอธิบาย
(แนวตอบ บทประพันธมีการเลนเสียงสัมผัสใน
อยางไพเราะ เดนทั้งสัมผัสพยัญชนะและสัมผัสสระ
เสียงสัมผัสคลองจองกัน อีกทั้งมีการเลียนเสียง
ธรรมชาติ ทําใหจินตภาพจากบทประพันธไดชัดขึ้น
ดังบทประพันธ
“ทั้งกบเขียดเกรียดกรีดจังหรีดเรื่อย
พระพายเฉื่อยฉิวฉิววะหวิวหวาม
วังเวงจิตคิดคะนึงรําพึงความ
ถึงเมื่อยามยังอุดมโสมนัส”)
• นักเรียนคิดวา กวีเลาเรื่องราวการเดินทาง
ดวยอารมณความรูสึกอยางไร
(แนวตอบ กวีมีความรูสึกเศราใจ และหวน
อาลัยถึงความหลังเมื่อครั้งยังมีความสุข)
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
โอ้คิดมาสารพัดจะตัดขาด ตัดสวาทตัดรักมิยักไหว
ถวิลหวังนั่งนึกอนาถใจ ถึงเกาะใหญ่ราชครามพอยามเย็น
ดูห่างย่านบ้านช่องทั้งสองฝั่ง ระวังทั้งสัตว์น�้าจะท�าเข็ญ
เป็นที่อยู่ผู้ร้ายไม่วายเว้น เที่ยวซ่อนเร้นตีเรือเหลือระอา ฯ
พระสุริยงลงลับพยับฝน ดูมัวมนมืดมิดทุกทิศา
ถึงทางลัดตัดทางมากลางนา ทั้งแฝกคาแขมกกขึ้นรกเรี้ยว
เป็นเงาง�้าน�้าเจิ่งดูเวิ้งว้าง ทั้งกว้างขวางขวัญหายไม่วายเหลียว
เห็นดุ่มดุ่มหนุ่มสาวเสียงกราวเกรียว ล้วนเรือเพรียวพร้อมหน้าพวกปลาเลย
เขาถ่อคล่องว่องไวไปเป็นยืด เรือเราฝืดเฝือมานิจจาเอ๋ย
ต้องถ่อค�้าร�่าไปล้วนไม่เคย ประเดี๋ยวเสยสวบตรงเข้าพงรก
กลับถอยหลังรั้งรอเฝ้าถ่อถอน เรือขย้อนโยกโยนกระโถนหก
เงียบสงัดสัตว์ป่าคณานก น�้าค้างตกพร่างพรายพระพายพัด
ไม่เห็นคลองต้องค้างอยู่กลางทุ่ง พอหยุดยุงฉู่ชุมมารุมกัด
เป็นกลุ่มกลุ่มกลุ้มกายเหมือนทรายซัด ต้องนั่งปัดแปะไปมิได้นอน ฯ
แสนวิตกอกเอ๋ยมาอ้างว้าง ในทุ่งกว้างเห็นแต่แขมแซมสลอน
จนดึกดาวพราวพร่างกลางอัมพร กระเรียนร่อนร้องก้องเมื่อสองยาม
ทั้งกบเขียดเกรียดกรีดจังหรีดเรื่อย พระพายเฉื่อยฉิวฉิววะหวิวหวาม
วังเวงจิตคิดคะนึงร�าพึงความ ถึงเมื่อยามยังอุดมโสมนัส
ส�ารวลกับเพื่อนรักสะพรักพร้อม อยู่แวดล้อมหลายคนปรนนิบัติ
โอ้ยามเข็ญเห็นอยู่แต่หนูพัด ช่วยนั่งปัดยุงให้ไม่ไกลกาย
จนเดือนเด่นเห็นเหล่ากระจับจอก ระดะดอกบัวเผื่อนเมื่อเดือนหงาย
เห็นร่องน�้าล�าคลองทั้งสองฝ่าย ข้างหน้าท้ายถ่อมาในสาคร
จนแจ่มแจ้งแสงตะวันเห็นพันธุ์ผัก ดูน่ารักบรรจงส่งเกสร
เหล่าบัวเผื่อนแลสล้างริมทางจร ก้ามกุ้งซ้อนเสียดสาหร่ายใต้คงคา
สายติ่งแกมแซมสลับต้นตับเต่า เป็นเหล่าเหล่าแลรายทั้งซ้ายขวา
กระจับจอกดอกบัวบานผกา ดาษดาดูขาวดังดาวพราย
โอ้เช่นนี้สีกาได้มาเห็น จะลงเล่นกลางทุ่งเหมือนมุ่งหมาย
ที่มีเรือน้อยน้อยจะลอยพาย เที่ยวถอนสายบัวผันสันตะวา
ถึงตัวเราเล่าถ้ามีโยมหญิง ไหนจะนิ่งดูดายอายบุปผา
คงจะใช้ให้ศิษย์ที่ติดมา อุตส่าห์หาเอาไปฝากตามยากจน
10

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
ขอใดใชภาพพจน
ครูแนะความรูทางวรรณศิลปเรื่องการเลนคํา โดยยกตัวอยางจากนิราศภูเขาทอง
1. จะแวะหาถาทานเหมือนเมื่อเปนไวย ก็จะไดรับนิมนตขึ้นบนจวน
ใหนักเรียนฟงวา การเลนคํา คือ การใชถอยคําคําเดียวในความหมายตางกันเพื่อให
2. อายุยืนหมื่นเทาเสาศิลา อยูคูฟาดินไดดังใจปอง
การพรรณนาไพเราะนาอาน และมีความลึกซึ้งยิ่งขึ้น เชน คําวา โศก ระกํา รัก
3. โอเชนนี้สีกาไดมาเห็น จะลงเลนกลางทุงเหมือนมุงหมาย
สวาท ดังวา
4. จนดึกดาวพราวพรางกลางอัมพร กระเรียนรอนรองกองเมื่อสองยาม
“เห็นโศกใหญใกลนํ้าระกําแฝง ทั้งรักแซงแซมสวาทประหลาดเหลือ
เหมือนโศกพี่ที่ระกําก็ซํ้าเจือ เพราะรักเรื้อแรมสวาทมาคลาดคลาย” วิเคราะหคําตอบ จากคําประพันธขอที่มีการใชการภาพพจน เปนการใช
ในบาทแรกเปนชื่อของตนไม และคําที่กลาวในบาทตอมาเปนคําที่ใชแสดง ภาพพจนอติพจน คือ “อายุยืนหมื่นเทาเสาศิลา อยูคูฟาดินไดดังใจปอง”
อารมณความรูสึกของกวี มีการใชคําวา “เทา” เปรียบอายุยืนยาวนานเทากับเสาหินที่มั่นคงแมผานกาล
เวลามานาน ขออื่นมีคําที่ใชคลายการเปรียบ โดยใชคําวา “เหมือน” แตทั้งนี้
ไมแสดงใหเห็นการเปรียบเทียบกับสิ่งที่กลาวถึง ดังนั้นจึงตอบขอ 2.
มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับเนื้อเรื่องจากการถอดคําประพันธนิราศภูเขาทองเพิ่มเติม ไดที่
http://guru.sanook.com/pedia/topic/นิราศภูเขาทอง/
10 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. จากบทประพันธในหนา 11 นี้ กวีถกู โจรเขามา
นี่จนใจไม่มีเท่าขี้เล็บ ขี้เกียจเก็บเลยทางมากลางหน ขโมยของในเรือ ใหนักเรียนเลาเหตุการณ
พอรอนรอนอ่อนแสงพระสุริยน ถึงต�าบลกรุงเก่ายิ่งเศร้าใจ ฯ ดังกลาว พรอมยกบทประพันธใหตรงกับ
มาทางท่าหน้าจวนจอมผู้รั้ง คิดถึงครั้งก่อนมาน�้าตาไหล เหตุการณ
จะแวะหาถ้าท่านเหมือนเมื่อเป็นไวย ก็จะได้รับนิมนต์ขึ้นบนจวน (แนวตอบ เมื่อกวีเดินทางมาถึงวัดหนาพระเมรุ
แต่ยามยากหากว่าถ้าท่านแปลก อกมิแตกเสียหรือเราเขาจะสรวล มีการแสดงรองเลนกันสนุกสนาน ครัน้ พอตกดึก
เหมือนเข็ญใจใฝ่สูงไม่สมควร จะต้องม้วนหน้ากลับอัประมาณ ฯ เวลาประมาณตีสาม มีโจรเขามาขโมยขาวของ
มาจอดท่าหน้าวัดพระเมรุข้าม ริมอารามเรือเรียงเคียงขนาน ในเรือ แตเรือเอียงเกิดเสียงดังทําใหโจรดํานํ้า
บ้างขึ้นล่องร้องร�าเล่นส�าราญ ทั้งเพลงการเกี้ยวแก้กันแซ่เซ็ง หนีไปได และเมื่อตรวจดูก็ไมพบวามีขาวของ
บ้างฉลองผ้าป่าเสภาขับ ระนาดรับรัวคล้ายกับนายเส็ง หาย ดังบทประพันธ
มีโคมรายแลอร่ามเหมื 1 อนสามเพ็ง เมื่อคราวเคร่งก็มิใคร่จะได้ดู “ไดฟงเลนตางตางที่ขางวัด
ไอ้ล�าหนึ่งครึ่งท่อนกลอนมันมาก มาก ช่างยาวลากเลื้อยเจื้อยจนเหนื่อยหู ดึกสงัดเงียบหลับลงกับหมอน
ไม่จบบทลดเลี้ยวเหมือนเงี้ยวงู จนลูกคู่ขอทุเลาว่าหาวนอน ฯ ประมาณสามยามคลํ้าในอัมพร
ได้ฟังเล่นต่างต่างที่ข้างวัด ดึกสงัดเงียบหลับลงกับหมอน อายโจรจรจูจวงเขาลวงเรือ
ประมาณสามยามคล�้าในอัมพร อ้ายโจรจรจู่จ้วงเข้าล้วงเรือ นาวาเอียงเสียงกุกลุกขึ้นรอง
นาวาเอียงเสียงกุกลุกขึ้นร้อง มันด�าล่องน�้าไปช่างไวเหลือ มันดําลองนํ้าไปชางไวเหลือ
ไม่เห็นหน้าสานุศิษย์ที่ชิดเชื้อ เหมือนเนื้อเบื้อบ้าเลอะดูเซอะซะ ไมเห็นหนาสานุศิษยที่ชิดเชื้อ
แต่หนูพัดจัดแจงจุดเทียนส่อง ไม่เสียของขาวเหลืองเครื่องอัฏฐะ เหมือนเนื้อเบื้อบาเลอะดูเซอะซะ
ด้วยเดชะตบะบุญกับคุณพระ ชัยชนะมารได้ดังใจปอง ฯ แตหนูพัดจัดแจงจุดเทียนสอง
ครั้นรุ่งเช้าเข้าเป็นวันอุโบสถ เจริญรสธรรมาบูชาฉลอง ไมเสียของขาวเหลืองเครื่องอัฏฐะ
ไปเจดีย์ที่ชื่อภูเขาทอง ดูสูงล่องลอยฟ้านภาลัย ดวยเดชะตบะบุญกับคุณพระ
อยู่กลางทุ่งรุ่งโรจน์สันโดษเด่น เป็นที่เล่นนาวาคงคาใส ชัยชนะมารไดดังใจปอง”)
ที่พื้นลานฐานบัทม์ถัดบันได คงคาไหลล้อมรอบเป็นขอบคัน 2. หลังจากนักเรียนอานเนือ้ เรือ่ งจบแลวใหนกั เรียน
มีเจดีย์วิหารเป็นลานวัด ในจังหวัดวงแขวงก�าแพงกั้น รวมกันอภิปรายตอบคําถามตอไปนี้
ที่องค์ก่อย่อเหลี่ยมสลับกัน เป็นสามชั้นเชิงชานตระหง่านงาม • กวีแตงนิราศภูเขาทองโดยมีวัตถุประสงคใด
บันไดมีสี่ด้านส�าราญรื่น ต่างชมชื่นชวนกันขึ้นชั้นสาม (แนวตอบ แตงไวเปนขอคิดเตือนใจวาไมมี
ประทักษิณจินตนาพยายาม ได้เสร็จสามรอบค�านับอภิวันท์
อะไรแนนอน)
มีห้องถ�้าส�าหรับจุดเทียนถวาย ด้วยพระพายพัดเวียนดูเหียนหัน
เป็นลมทักษิณาวรรตน่าอัศจรรย์ แต่ทุกวันนี้ชราหนักหนานัก
ทั้งองค์ฐานรานร้าวถึงเก้าแฉก เผยอแยกยอดทรุดก็หลุดหัก
โอ้เจดีย์ที่สร้างยังร้างรัก เสียดายนักนึกน่าน�้าตากระเด็น

11

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
...โอเจดียที่สรางยังรางรัก เสียดายนักนึกนานํ้าตากระเด็น
ครูอธิบายบทประพันธในหนา 11 เพิ่มเติมวา สุนทรภูและหนูพัดลูกชายตองเผชิญ
กระนี้หรือชื่อเสียงเกียรติยศ จะมิหมดลวงหนาทันตาเห็น...
กับเหตุการณถูกโจรเขามาขโมยของในเรือ ครูทบทวนความเขาใจของนักเรียนเกี่ยวกับ
คําประพันธขางตนสะทอนความเชื่อเรื่องใดของคนในสังคม
การเดินทางที่มีความยากลําบาก ซึ่งเปนที่มาของบทประพันธที่สุนทรภูพรรณนาการ
แนวตอบ จากคําประพันธขางตนสะทอนความเชื่อเรื่องความไมแนนอนของ เดินทางดวยความทุกขระทมมากยิ่งขึ้น
ชีวิต โดยเปรียบเจดียที่เคยเปนที่เคารพศรัทธาของผูคน แตเมื่อเวลาลวงเลย
ผานไปก็ถูกปลอยใหเการางทรุดโทรม เทียบกับชื่อเสียงเกียรติยศของคนวา
ไมมีความแนนอน นักเรียนควรรู
1 ครึ่งทอน เปนชื่อของเพลงพื้นเมืองโบราณ มักเลนกันในฤดูนํ้าหลาก
เหมือนเลนสักวาหรือเพลงเรือ ในการเลนจะมีพอเพลงรอง 1 คน และมีลูกคู
9-10 คน เปนผูรองรับ เครื่องดนตรีที่ใชในการเลนเพลงนี้ คือ กรับพวง และที่เรียก
เพลงครึ่งทอน เพราะเวลารองไมไดรองเต็มตามจํานวนบท ลดหรือตัดบางทอน
บางตอนลงได

คูมือครู 11
 ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand Evaluate
Engage Explore Explain
ขยายความเขาใจ Expand
ใหนักเรียนเขียนแผนที่แสดงการเดินทางตาม
รอยสุนทรภูไปยังเจดียภูเขาทอง กระนี้หรือชื่อเสียงเกียรติยศ จะมิหมดล่วงหน้าทันตาเห็น
(แนวตอบ เป็นผู้ดีมีมากแล้วยากเย็น คิดก็เป็นอนิจจังเสียทั้งนั้น ฯ
• เจดียภูเขาทอง (อยุธยา) ขอเดชะพระเจดีย์คิรีมาศ บรรจุธาตุที่ตั้งนรังสรรค์
วัดหนาพระเมรุ ข้าอุตส่าห์มาเคารพอภิวันท์ เป็นอนันต์อานิสงส์ด�ารงกาย
บานงิ้ว จะเกิดชาติใดใดในมนุษย์ ให้บริสุทธิ์สมจิตที่คิดหมาย
สามโศก ทั้งทุกข์โศกโรคภั
บางหลวง 1 ยอย่าใกล้กราย แสนสบายบริบูรณ์ประยูรวงศ์
ทั้งโลโภโทโสและโมหะ
โลโภโทโสและโมหะ ให้ชนะใจได้อย่าใหลหลง
บางเดื่อ ขอฟุ้งเฟื่องเรืองวิชาปัญญายง ทั้งให้ทรงศีลขันธ์ในสันดาน
บานใหม อีกสองสิ่งหญิงร้ายและชายชั่ว อย่าเมามัวหมายรักสมัครสมาน
บางพูด ขอสมหวังตั้งประโยชน์โพธิญาณ ตราบนิพพานชาติหน้าให้ถาวร ฯ
บางธรณี พอกราบพระปะดอกปทุมชาติ พบพระธาตุสถิตในเกสร
ตลาดขวัญ สมถวิลยินดีชุลีกร ประคองช้อนเชิญองค์ลงนาวา
ตลาดแกว กับหนูพัดมัสการส�าเร็จแล้ว ใส่ขวดแก้ววางไว้ใกล้เกศา
วัดเขมา มานอนกรุงรุ่งขึ้นจะบูชา ไม่ปะตาตันอกยิ่งตกใจ
บานญวน แสนเสียดายหมายจะชมบรมธาตุ ใจจะขาดคิดมาน�้าตาไหล
บางโพ โอ้บุญน้อยลอยลับครรไลไกล เสียน�้าใจเจียนจะดิ้นสิ้นชีวัน
บางพลู สุดจะอยู่ดูอื่นไม่ฝืนโศก ก�าเริบโรคร้อนฤทัยเฝ้าใฝ่ฝัน
บางจาก พอตรู่ตรู่สุริย์ฉายขึ้นพรายพรรณ ให้ล่องวันหนึ่งมาถึงธานี ฯ
วัดประโคนปก ประทับท่าหน้าอรุณอารามหลวง ค่อยสร่างทรวงทรงศีลพระชินสีห์
พระบรมมหาราชวัง นิราศเรื่องเมืองเก่าของเรานี้ ไว้เป็นที่โสมนัสทัศนา
• วัดราชบุรณราชวรวิหาร) ด้วยได้ไปเคารพพระพุทธรูป ทั้งสถูปบรมธาตุพระศาสนา
เป็นนิสัยไว้เหมือนเตือนศรัทธา ตามภาษาไม่สบายพอคลายใจ
ตรวจสอบผล Evaluate ใช่จะมีที่รักสมัครมาด แรมนิราศร้างมิตรพิสมัย
1. นักเรียนถอดคําประพันธที่กําหนดได ซึ่งครวญคร�่าท�าทีพิรี้พิไร ตามวิสัยกาพย์กลอนแต่ก่อนมา
2. นักเรียนเขียนแผนที่การเดินทางตามรอยนิราศ เหมือนแม่ครัวคั่วแกงพะแนงผัด สารพัดเพียญชนังเครื่องมังสา
ภูเขาทองได อันพริกไทยใบผักชีเหมือนสีกา ต้องโรยหน้าเสียสักหน่อยอร่อยใจ ฯ
3. นักเรียนทองจําบทอาขยานจากบทประพันธ จงทราบความตามจริงทุกสิ่งสิ้น อย่านึกนินทาแถลงแหนงไฉน
ที่เลือกได นักเลงกลอนนอนเปล่าก็เศร้าใจ จึงร�่าไรเรื่องร้างเล่นบ้างเอย ฯ

12

บูรณาการเชื่อมสาระ
นักเรียนควรรู
1 โลโภโทโส คําสองคํานี้ คือ คําวา “โลภะ” และ “โทสะ” ตามปกตินั่นเอง ทั้งนี้
เพราะหากใชวา “ทั้งโลภะโทสะและโมหะ” แลว จะมีสัมผัสสระดวยเสียง “อะ”
ซึ่งเปนคําตายซํ้ากันมากเกินควร ทําใหกลอนเสียความไพเราะไป จึงตองแปลงคํา
สองคํานี้ตามระเบียบวิธีของภาษาบาลีเพื่อใหกลอนมีความไพเราะยิ่งขึ้น แตก็ยัง
คงมีความหมายเชนเดิม ไมสงผลใหเกิดปญหาดานความเขาใจหรือการตีความ
แตประการใด
มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับการเดินทางตามรอยนิราศภูเขาทองของสุนทรภูจากวิดีโอจําลอง
การเดินทางเพิ่มเติม ไดที่ http://www.youtube.com/watch?v=QiXVMQFAepQ
จากบทประพันธนิราศภูเขาทองมีเนื้อความที่แสดงใหเห็นสถานที่และ
ทําเลที่ตั้งที่สามารถนําไปบูรณาการเชื่อมกับกลุมสาระสังคมศึกษา ศาสนา
และวัฒนธรรม วิชาภูมิศาสตร ครูบูรณาการเขากับการเรียนนิราศภูเขาทอง
ที่กลาวถึงลักษณะภูมิประเทศ โดยการศึกษาเสนทางคมนาคมทางนํ้าในสมัย
กอน เพื่อใหนักเรียนมีความเขาใจในความไมสะดวกของการเดินทางไปยัง
สถานที่ตางๆกอนจะถึงจุดหมาย และเกี่ยวกับลักษณะทั่วไปทางภูมิศาสตร
จะเห็นไดวาลักษณะการตั้งบานเรือนของคนไทยสมัยรัตนโกสินทร มักตั้งอยู
ริมนํ้า โดยสังเกตจากชื่อสถานที่มักมีคําวา “บาง” จึงแสดงใหเห็นวาสภาพ
ภูมิประเทศสมัยนั้นนาจะเปนพื้นที่ที่มีแมนํ้าหรือแหลงนํ้าอยูมาก

12 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูกระตุนความสนใจนักเรียนดวยคําถาม
ö คÓศัพท์ “อะไรเอย” โดยใหนักเรียนหาคําตอบจากคําศัพท
ในบทเรียน ตัวอยางเชน
ค�าศัพท ความหมาย • อะไรเอยใชขังปลา
(แนวตอบ ของ)
ก้ามกุ้ง ชื่อพันธุ์ไม้พุ่มชนิดหนึ่ง มีล�าต้นตรง กิ่งมีสี่เหลี่ยมและมีหนามแหลมเล็ก ออกดอก
เป็นกระจุกสีชมพูหรือแดงอมเหลือง ปลูกเป็นไม้ประดับ
• อะไรเอยใชมุงหลังคา
(แนวตอบ แฝก คา)
ขวาก ไม้หรือเหล็กมีปลายแหลม ส�าหรับปักหรือโปรยเพื่อดักหรือให้ต�า ผู้ผ่านเข้าไป • อะไรเอยใชยอมผาใหเปนสีดํา
ข้อง เครื่องจักสานส�าหรับใส่ปลา ปู (แนวตอบ ผลมะเกลือ)
คันโพง เครื่องวิดน�้า มีคันถือยาว
สํารวจคนหา Explore
ครึ่งท่อน ชื่อเพลงพื้นบ้านชนิดหนึ่ง
คิรีมาศ ภูเขาทอง (คิรี หมายถึง ภูเขา, ใหนักเรียนคนหาและรวบรวมคําไวพจนจาก
มาศ หมายถึง ทอง) ข้อง เนื้อเรื่องนิราศภูเขาทอง ดังนี้
• แมนํ้า
เครื่องอัฏฐะ หมายถึง เครื่องอัฐบริขาร เป็นเครื่องใช้สอยส�าหรับภิกษุมี ๘ อย่าง คือ สบง
จีวร สังฆาฏิ ประคดเอว บาตร มีดโกนหรือมีดตัดเล็บ เข็ม และกระบอกหรือ • ฟา
หม้อกรองน�้า • ดวงอาทิตย
(แนวตอบ เชน แมนํ้า ไดแก คําวา คงคา
จวน ทีอ่ ยูอ่ าศัยของเจ้าเมือง หรือบ้านทีท่ างราชการจัดให้เป็นทีอ่ ยูข่ องผูว้ า่ ราชการจังหวัด
เรียกว่า จวนผูว้ า่ ราชการจังหวัด ชลธาร)
จับเขม่า วิธีแต่งผมของผู้หญิงสมัยโบราณ โดยการน�าเขม่าผสมน�้ามันตานีทาไรผมให้ด�า
อธิบายความรู Explain
ทักษิณาวรรต การเวียนขวา (เวียนไปทางขวาตามเข็มนาฬกา)
นักเรียนยกบทประพันธที่มีคําศัพทเปน
ฐานบัทม หรือ ฐานปัทม เป็นองค์ประกอบส�าคัญทาง
โครงสร้างของเจดีย์ท�าหน้าที่รับน�้าหนักหรือ
คําไวพจน หมายถึง “แมนํ้า” และอธิบายวาทําไม
ใช้เสริมองค์เจดีย์ให้ดูสูงขึ้น เหตุที่เรียกว่า กวีจึงเลือกคํานี้
ฐานปัทม์ เนื่องจากฐานชนิดนี้มักก่อเป็น (แนวตอบ ตัวอยางเชน คําวา “คงคา”
รู ป บั ว หงาย (๑) และบั ว คว�่ า (๒) (ปั ท ม์ “ตลาดแกวแลวไมเห็นตลาดตั้ง
แปลว่า ดอกบัว) ฐานบัทม สองฟากฝงก็แตลวนสวนพฤกษา
โอรินรินกลิ่นดอกไมใตคงคา
เหมือนกลิ่นผาแพรดํารํ่ามะเกลือ”
จากบทประพันธที่กวีเลือกคําวา “คงคา”
เพื่อใหสัมผัสกับคําวา “พฤกษา” และ “ผา”
13 ซึ่งเปนสัมผัสบังคับของคําประพันธประเภท
กลอนสุภาพ)

กิจกรรมสรางเสริม
การรูคําไวพจนเปนพื้นฐานในการอานวรรณคดีไทย เพราะคําไวพจน
เปนคําที่พบมากในวรรณคดีไทย ใหนักเรียนหาความหมายและบอกความ
สําคัญของคําไวพจนในวรรณคดีไทย พรอมยกตัวอยางคําประพันธประกอบ
กิจกรรมทาทาย
นักเรียนรวมรวบคําไวพจนจํานวน 5 คํา และยกตัวอยางประกอบ
อยางนอย 3 คํา เชน คําวา “ฟา” ไดแก นภา อัมพร คัคนานต เปนตน
เกร็ดแนะครู
ครูเพิ่มเติมความรูนักเรียนเกี่ยวกับคําไวพจนวาเปนคําตางๆ ที่มีความหมาย
เหมือนกัน และแนะใหนักเรียนเห็นวาการรูคําไวพจนชวยในการอานงานรอยกรอง
ใหเขาใจไดดียิ่งขึ้น เห็นการเลือกสรรคําหลากหลายมาใชในบทประพันธใหเกิด
ความไพเราะในเรื่องของรสคําไมเสียสัมผัสในการอาน อีกทั้งไมเสียเนื้อเรื่อง ความ
ที่กวีตองการสื่อยังคงอยูเหมือนเดิม
มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับคําไวพจนที่มักปรากฏในวรรณคดีไทยเพิ่มเติม ไดที่
http://www.sahavicha.com/?name=blog&file=readblog&id=2658

คูมือครู 13
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนเรียนรูคําซอนในวรรณคดีไทย โดยหา
คําศัพทที่เปนคําซอนในนิราศภูเขาทอง พรอม ค�าศัพท ความหมาย
บอกความหมาย
ตกประดาษ สิ้นวาสนา ตกต�่า
(แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย ครูให
นักเรียนบอกเลขหนาที่ปรากฏคําศัพทนั้น เชน ตรุษ ค�าว่า ตรุษ เป็นภาษาทมิฬ แปลว่า การสิ้นปี ซึ่งตรุษไทยก�าหนดตามจันทรคติ
ตัวอยางคําซอนในบทประพันธ หนา 8 ตรงกับวันแรม ๑๕ ค�่า เดือน ๔
• ทั้งพลัดเมืองพลัดสมรมารอนรน ประทักษิณ การเดินเวียนตามเข็มนาฬกา โดยให้สิ่งที่เรานับถือหรือผู้ที่เรานับถืออยู่ทางขวา
• พวกหญิงชายพรอมเพรียงมาเมียงมอง ของผู้เวียน
• ทรมานหมนไหมฤทัยหมอง ผูกโบสถ ผูกพัทธสีมา คือ การก�าหนดเขตโบสถ์ โดยมีหลักหินหรือใบเสมาเป็นเครื่องหมาย
• กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน เปนตน) ผ้าแพรด�าร�่ามะเกลือ ผ้าแพรที่ย้อมด้วยผลของมะเกลือ ซึ่งเป็นต้นไม้ขนาดใหญ่ ผลดิบใช้ย้อมผ้าให้
2. นักเรียนพิจารณาคําซอนที่นักเรียนเลือกมาจาก เป็นสีด�า แล้วน�าไปอบร�่าให้มีกลิ่นหอม
บทประพันธในเรื่องนิราศภูเขาทองวาเปนคํา
ซอนเพื่อเสียงหรือคําซอนเพื่อความหมาย แฝกคาแขมกก เป็นชื่อพืชน�้า ๔ ชนิด คือ
แฝก - หญ้าชนิดหนึ่ง ขึ้นเป็นกอ ใบใช้มุงหลังคา รากใช้ท�ายา
(แนวตอบ จากตัวอยางคําซอนในคําประพันธ
คา - หญ้าชนิดหนึ่ง ใบใช้มุงหลังคา เหง้าใช้ท�ายา
ขางตนเปนคําซอนเพื่อเสียง สวนคําวา 1
แขม - ไม้ลม้ ลุก มักขึน้ ตามชายน�า้ ชายป่า และชายเขาทีม่ สี ภาพชุม่ ชืน้
“หมนไหม” เปนคําซอนเพื่อความหมาย)
กก - ไม้ล้มลุก เกิดในที่ชุ่มแฉะ มีหลายชนิด ชนิดที่มีล�าต้นกลมใช้สานเสื่อ
3. นักเรียนตอบคําถามตอไปนี้
• การเลือกใชคําซอนสงผลตอบทประพันธ
อยางไร
(แนวตอบ การเลือกใชคําซอนเปนการเลือก
คําโดยคํานึงถึงเสียงของคํา ทําใหเห็นราย
ละเอียดของสิ่งที่กวีกลาวถึง สรางความมีชีวิต
ใหแกถอยคําที่เลือกอยางพิถีพิถัน สงผลให แฝก แขม
บทประพันธมีความไพเราะมีจังหวะเสนาะหู
กระตุนใหเห็นภาพที่กวีบรรยาย)

คา กก

1๔

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
คําประพันธในขอใดมีความหมายเหมือนคําที่ขีดเสนใต
ครูใหนักเรียนทําตารางแยกหมวดหมูคําศัพท เพื่อใหงายตอการจดจําและนํา
“พระสุริยงลงลับพยับฝน”
ไปใช โดยเกณฑในการแยกอาจแยกตามชนิดของคํา หรือแยกตามความหมาย
1. แตนี้นานนับทิวาจะมาเห็น
ที่บอกถึงคุณประโยชนตางๆ ของสิ่งๆ นั้นที่มีเหมือนกัน
2. มาอางวางวิญญาณในสาคร
3. จนดึกดาวพราวพรางกลางอัมพร
4. จนแจมแจงแสงตะวันเห็นพันธุผัก
นักเรียนควรรู
วิเคราะหคําตอบ “พระสุริยง” หมายความวา พระอาทิตย คําที่ขีดเสนใต
1 แขม เปนไมลมลุกจําพวกหญา สกุลเดียวกับออ มักขึ้นเปนกอขนาดใหญตามที่ ในคําประพันธขอ 1. “ทิวา” มีความหมายวา วัน ขอ 2. “สาคร” มีความหมาย
ลุมตํ่า มีนํ้าทวมขัง ลําตนสูงประมาณ 3 เมตร เปนปลองคลายตนออย ขางในกลวง วา แมนํ้า ขอ 3. “อัมพร” มีความหมายวา ทองฟา และขอ 4. ตะวันมี
ใบยาวปลายเรียว ขอบใบหยาบ เสนกลางใบสีขาว ผิวกาบเรียบเกลี้ยง เสนใบเปนเยื่อ ความหมายวาพระอาทิตย ตอบขอ 4.
ตื้นๆ ขอบเปนขนแข็งเกลี้ยงคลายเสนไหม ชอดอกยอย (spike) มีขนยาว สีขาว
เปนมันปกคลุม ตนแขมเปนพืชที่ชอบนํ้าสะอาด ในอดีตตามริมคลองภาษีเจริญใน
เขตหนองแขมจะมีตนแขมขึ้นอยูทั่วไป ปจจุบันเหลืออยูนอยเนื่องจากสภาวะนํ้าเสีย

14 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนเลือกคําศัพทจากบทเรียนที่ใชใน
ค�าศัพท ความหมาย ปจจุบัน 5 คํา แลวพิจารณาความหมายวา
ความหมายของคําศัพทที่เลือกมานั้นมีความหมาย
พระวสา วันออกพรรษา ตรงกับวันขึ้น ๑๕ ค�่า เดือน ๑๑
เหมือนกับที่ใชหรือสื่อความในปจจุบันหรือไม
โพงพาง เครือ่ งมือดักปลาชนิดหนึง่ เป็นถุงตาข่ายรูปยาวรี ใช้ผกู กับเสาใหญ่ ๒ ต้น อยางไร
ที่ปักขวางล�าน�้า ส�าหรับจับปลา กุ้งทุกชนิด (แนวตอบ คําที่ยังปรากฏใชในปจจุบัน
1
เพียญชนัง มาจากค�าว่า พยัญชนะ หมายถึง กับข้าวประเภทนึ่ง ต้ม เป็นต้น เชนคําวา กามกุง จวน มะเกลือ สถูป สารท
ผู้รั้ง หมายถึง ต�าแหน่งผู้รักษาการหัวเมืองต่างๆ ในสมัยโบราณ เปนตน คําที่เลือกมายังมีความหมายเหมือนเดิม)
2
มุลิกา มหาดเล็กหรือผู้อยู่ใต้บังคับบัญชา
ขยายความเขาใจ Expand
มะเกลือ ชื่อไม้ต้นขนาดใหญ่ แก่นด�า ผลดิบ
ใช้ย้อมผ้าให้เป็นสีด�าและใช้ท�ายาได้ นักเรียนเลือกคําศัพทที่นักเรียนสนใจคนละ
วสา มาจากค�าว่า วัสสะ แปลว่า ฤดูฝน
5 คํา และนําแตละคํามาแตงประโยคความเดียว
เสร็จธุระพระวสา สุนทรภู่หมายถึง คําละ 1 ประโยค
ออกพรรษา ผลมะเกลือ (แนวตอบ ตัวอยางเชน คําวา กามกุง จวน
มะเกลือ สถูป สารท แตงประโยคความเดียวได
ไวย ในข้อความ“จะแวะหาถ้าทานเหมือนเมื่อเปนไวย” หมายถึง พระจมื่นไวย
วรนาถ (เผือก) ซึ่งเป็นเพื่อนของสุนทรภู่ ต่อมาได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์
ดังนี้
เป็นพระยาไชยวิชิต เจ้าเมืองกรุงเก่า
• บานครูจันทรเพ็ญปลูกตนกามกุง
• ถนนเสนนี้ผานจวนผูวา
เรือเพรียว เรือขุดรูปคล้ายเรือแข่ง แต่ขนาดเล็กกว่า หัวยาวท้ายสัน้ เป็นเรือทีข่ นุ นางหรือ
• คนสมัยกอนใชมะเกลือยอมผา
ผู้มีฐานะดีนิยมใช้กันในสมัยโบราณ
• วันหยุดนี้เราจะไปไหวพระสถูปเจดีย
สถูป สิง่ ก่อสร้างส�าหรับบรรจุของควรบูชา มีกระดูกของพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์ • ยายทําบุญสารทเปนประจําทุกป)
เป็นต้น บางทีใช้เข้าคูก่ บั ค�าว่า เจดีย์ เป็นสถูปเจดีย์
สัด ชื่อมาตราตวงโบราณ รูปทรงกระบอก
ใช้ตวงข้าว
สารท เทศกาลท�าบุญในวันสิ้นเดือน ๑๐
สันตะวา ชื่อไม้น�้าชนิดหนึ่ง ใบอ่อน และยอดอ่อน
กินได้ สันตะวา

เหียนหัน เปลี่ยนท่าทาง พลิกแพลง

1๕

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
“ถึงทางลัดตัดทางมากลางนา ทั้งแฝกคาแขมกกขึ้นรกเรี้ยว”
1 เพียญชนัง คํานี้คําเดิมในภาษาบาลีสันสกฤตเปน “พฺยญชนํ” แปลวากับขาว
จากบทประพันธขางตนปรากฏชื่อพืชกี่ชนิด
ของแหงที่มิใชแกง คําเดิม “พ” กับ “ย” จะควบกลํ้ากันเปน “พฺย” ออกเสียงคลาย
1. 2 ชนิด
“เพียะ” และเมื่อมีตัว “ญ” สะกด จึงออกเสียงคลาย “เพียญชนัง” อยางมาก หากไม
2. 3 ชนิด
ใชคํานี้ในคําประพันธ แตใชเปน “พยัญชนัง” ที่อานเปน พะ-ยัน-ชะ-นัง ก็จะมีเสียง
3. 4 ชนิด
หลายพยางคเกินควร และคนไทยก็ไมถนัดที่จะออกเสียง “พย” ควบกัน
4. 5 ชนิด
2 มุลิกา คํานี้เปนคําตัดใหเสียงสั้นลง ในพจนานุกรมมีคําวา “มูลิกากร” แปลวา
วิเคราะหคําตอบ พิจารณาจากวรรคในคําประพันธที่กลาววา “ทั้งแฝกคา ขาทูลละอองธุลีพระบาท และคําเต็มคือ “บาทมูลิกากร” สุนทรภูตัดใหเหลือเพียง
แขมกกขึ้นรกเรี้ยว” คําที่เปนชื่อพืช ไดแก แฝก คา แขม และ กก ซึ่งเปนพืช “มูลิกา” ลดเสียงสระใหสั้นลงจาก อู เปน อุ กลายเปนมุลิกา
ที่มักเกิดในที่ชุมชื้น รวมทั้งหมด 4 ชนิด ตอบขอ 3.

คูมือครู 15

กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
ขยายความเขาใจ Expand
1. นักเรียนตอบประเด็นคําถามตอไปนี้ลงสมุด
• นอกจากเจดียภูเขาทองแลว นักเรียนรูจัก
เจดียที่มีชื่อเสียงอะไรอีกบาง
(แนวตอบ ตัวอยางเชน พระปฐมเจดีย เปน
เจดียองคใหญ ตั้งอยูในตําบลพระปฐมเจดีย
อําเภอเมืองนครปฐม จังหวัดนครปฐม หาง
จากกรุงเทพฯ ประมาณ 60 กิโลเมตร นับวา
เปนปูชนียสถานที่เกาแกที่สุดแหงหนึ่งในไทย
สันนิษฐานวา สรางขึ้นในสมัยพระเจาอโศก-
มหาราช เมื่อครั้งทรงสงสมณทูตมาเผยแผ
พระศาสนา)
2. นักเรียนแลกเปลี่ยนความรูและประสบการณ
โดยครูขออาสาสมัคร 3-4 คน ตอบคําถาม
หนาชั้นเรียนรวมกัน
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนยกบทประพันธที่มีลักษณะเดนทาง
วรรณศิลปในการใชคําไวพจนและคําซอนได
2. นักเรียนแตงประโยคความเดียวจากคําศัพทใน
บทเรียนได
ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
อธิบายความรู Expand Evaluate
Explain
ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº
เจดียภูเขาทอง
เจดียภูเขาทองเปนโบราณสถานเกาแก ตั้งอยูกลางทุง-
ภูเขาทอง นอกเกาะเมืองจังหวัดพระนครศรีอยุธยาออกไปทาง
ทิศตะวันตกเฉียงเหนือประมาณ ๒ กิโลเมตร เปนเจดียยอมุม
ไมสิบสองบนฐานสี่เหลี่ยมขนาดใหญ ๔ ชั้น กวาง ๘๐ เมตร
ความสูงจากพื้นถึงยอด ๖๔ เมตร
สั น นิ ษ ฐานว า เจดี ย  ภู เ ขาทองสร า งขึ้ น ในสมั ย กรุ ง -
ศรีอยุธยา ในรัชกาลสมเด็จพระราเมศวร เมือ่ ประมาณ พ.ศ. ๑๙๓๐
แตไมปรากฏหลักฐานวามีชื่อเดิมอยางไร ตอมาใน พ.ศ. ๒๑๑๒
ซึ่งตรงกับรัชกาลสมเด็จพระมหินทราธิราช พระเจาบุเรงนอง
แหงกรุงหงสาวดี ยกกองทัพเขามาตีกรุงศรีอยุธยาไดสําเร็จ
จึงโปรดใหสรางเจดียองคใหญในแบบมอญขึ้นไวเปนอนุสรณ
แหงชัยชนะ แลวใหเรียกชื่อวา เจดียภูเขาทอง
ครัน้ ถึงรัชกาลสมเด็จพระเจาอยูห วั บรมโกศใน พ.ศ.
๒๒๘๗ เจดียภูเขาทองพังทลายลง พระองคจึงโปรดเกลาฯ
ใหปฏิสังขรณและเปลี่ยนรูปแบบองคเจดียใหมใหเปน
ทรงยอมุมไมสิบสอง สวนฐานเจดียยังคงเปนรูปทรง
แบบมอญ
หลังจากนั้นยังไมพบหลักฐาน
ว า มี พ ระมหากษั ต ริ ย  พ ระองค ใ ดใน
ส มั ย ก รุ ง ศ รี อ ยุ ธ ย า ไ ด  โ ป ร ด ใ ห 
ปฏิ สั ง ขรณ เ จดี ย  แ ห ง นี้ จนเมื่ อ
ต น กรุ ง รั ต นโกสิ น ทร ใ น พ.ศ.
๒๓๗๓ สุ น ทรภู  ไ ด เ ดิ น ทาง
มานมั ส การ พร อ มทั้ ง
แตงนิราศภูเขาทองไวใน
ครั้งนั้น

๑๖

กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
ครูแนะใหนักเรียนหาความรูเพิ่มเติมเกี่ยวกับการศึกษาวรรณคดีวา เมื่ออาน นักเรียนศึกษาคนหาวรรณคดีและวรรณกรรมไทยเรื่องอื่นที่เนื้อเรื่อง
วรรณคดีแลวนักเรียนควรพิจารณาคุณคาของวรรณคดีดานตางๆ เชน คุณคาทาง กลาวถึงสถานที่สําคัญทางประวัติศาสตรของไทย พรอมระบุชื่อเรื่อง
อารมณ คุณคาทางสติปญญา คุณคาทางศีลธรรม คุณคาทางวัฒนธรรม คุณคาทาง ประวัติความเปนมาของสถานที่ที่กลาวถึง และบอกความสําคัญของสถานที่
ประวัติศาสตร เปนตน แหงนั้น จัดทําเปนใบงานสงครู

มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับความสําคัญของเจดียภูเขาทองที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
เพิ่มเติม ไดที่ http://ayutthayastudies.aru.ac.th/content/view/211/56/
กิจกรรมทาทาย
นักเรียนวิเคราะหบทประพันธที่กลาวถึงสถานที่สําคัญทางประวัติศาสตร
วามีการสอดแทรกขอคิดคติธรรมคําสอนหรือไม และวิเคราะหวรรณศิลป
การใชสํานวนภาษา หรือโวหารตางๆ จัดทําเปนใบงานสงครู

16 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูสนทนากับนักเรียนเกี่ยวกับนิราศภูเขาทอง
๗ บทวิเคราะห์ วาเปนนิราศที่มีความดีเดนทั้งในดานเนื้อหาและ
วรรณศิลป จากนั้นครูใหนักเรียนตอบคําถาม
นิราศภูเขาทอง เป็นนิราศเรื่องที่สั้นที่สุดของสุนทรภู่ โดยมีความยาวเพียง ๘๙ ค�ากลอน • นักเรียนไดประโยชนอะไรบางจากการศึกษา
แต่มีความดีเด่นทั้งในด้านเนื้อหาและวรรณศิลป์ จนได้รับการยกย่องว่าเป็นนิราศที่มีความไพเราะ นิราศภูเขาทอง
มากที่สุดในจ�านวนนิราศทั้ง ๙ เรื่องของสุนทรภู่ ดังจะเห็นได้จากคุณค่าในด้านต่างๆ ดังนี้ • นักเรียนคิดวาจะนําขอคิดจากนิราศ
๗.๑ คุณค่าด้านเนือ้ หา ภูเขาทองไปใชในชีวิตจริงอยางไร
เนื้อหาดังที่ปรากฏในนิราศภูเขาทอง แสดงให้เห็นถึงความรอบรู้และความช่างสังเกต
ของสุนทรภู่ได้เป็นอย่างดี เนื่องจากสุนทรภู่ได้บันทึกเรื่องราวและเหตุการณ์ต่างๆ ที่ตนได้พบเห็น สํารวจคนหา Explore
ตลอดเส้นทาง ตั้งแต่ออกจากวัดราชบุรณราชวรวิหารจนถึงจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ท�าให้นิราศ
เรื่องนี้มีคุณค่าในด้านเนื้อหา ควรค่าแก่การศึกษา ดังตัวอย่างต่อไปนี้ 1. นักเรียนรวบรวมความรูจากนิราศภูเขาทอง
๑) สะท้อนวิถีชีวิตและวัฒนธรรม นิราศภูเขาทองมีเนื้อหาที่แสดงให้เห็นถึง (แนวตอบ สะทอนสภาพบานเมืองและสังคม
สภาพบ้านเมือง สังคม วัฒนธรรม และวิถีชีวิตของผู้คนโดยเฉพาะริมฝั่งแม่น�้าเจ้าพระยาในช่วงสมัย ในสมัยนั้น)
รัตนโกสินทร์ตอนต้นได้เป็นอย่างดี อาทิ 2. นักเรียนจับคูแลวหาขอคิดที่ไดจากเรื่อง นํามา
๑.๑) การติดต่อค้าขาย สุนทรภู่มักถ่ายทอดสภาพสังคมสองฝั่งแม่น�้าเจ้าพระยา บันทึกลงสมุด
ไว้ในบทประพันธ์เรื่องต่างๆ ที่ตนเองแต่งอยู่เสมอ เช่นเดียวกับในนิราศภูเขาทองที่สุนทรภู่ได้บรรยาย (แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย ตัวอยาง
สภาพบ้านเมืองและวิถีชีวิตของผู้ คน ตลอดจนบรรยากาศของสถานที่ อาทิ ภาพการค้ าขายที่ เชน การคบคนอยาดูแตภายนอก เปนตน)
ด�าเนินไปอย่างคึกคัก มีการน�าสินค้าหลากหลายประเภทที่บรรทุกมากับเรือส�าเภามาวางขายในแพ 3. ใหแตละคูศึกษาลักษณะเดนของกลอนสุนทรภู
ที่จอดเรียงรายอยู่ตามริมน�้า (แนวตอบ สุนทรภูเปนกวีที่แตงคําประพันธได
ไพเราะ กลอนมีความโดดเดนดวยสัมผัสใน
ไปพ้นวัดทัศนาริมท่าน�้า แพประจ�าจอดรายเขาขายของ ทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร)
มีแพรผ้าสารพัดสีม่วงตอง ทั้งสิ่งของขาวเหลืองเครื่องส�าเภา
อธิบายความรู Explain
1
นอกจากนีี้ สุนทรภู่ยังกล่าวถึง “ตลาดขวัญ” โดยบรรยายไว้ว่าเมื่อเดินทางผ่าน นักเรียนอธิบายสภาพบานเมืองในสมัยกอน
ตลาดขวัญก็เห็นภาพการค้าขาย หรือการจับจ่ายสินค้าหลากหลายชนิด ทั้งเสื้อผ้า และพืชผลต่างๆ พรอมยกบทประพันธประกอบ
อยู ่ บ นเรื อ มากมายหลายล� า และตลาดแห่ ง นี้ ยั ง เป็ น สถานที่ ที่ ใช้ ส� า หรั บ พบปะพู ด คุ ย กั น ของ (แนวตอบ นิราศภูเขาทองสะทอนใหเห็นวิถีชีวิต
ชาวบ้านอีกด้วย ของคนไทยที่ผูกพันกับแมนํ้ามาตั้งแตสมัยกอน
เปนเสนทางคมนาคม การติดตอขายคา มี
ถึงแขวงนนท์ชลมารคตลาดขวัญ มีพ่วงแพแพรพรรณเขาค้าขาย ตลาดที่สําคัญๆ และมีการตั้งบานเรือนชุมชน
ทั้งของสวนล้วนเรืออยู่เรียงราย พวกหญิงชายประชุมกันทุกวันคืน ตามริมนํ้า ดังบทประพันธ
“ไปพนวัดทัศนาริมทานํ้า
17 แพประจําจอดรายเขาขายของ
มีแพรผาสารพัดสีมวงตอง
ทั้งสิ่งของขาวเหลืองเครื่องสําเภา”)

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
เมื่อถึงภูเขาทองสุนทรภูไดกลาวคําอธิษฐานหลายขอยกเวนขอใด
ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับผลงานของสุนทรภูวา เปนวรรณกรรม
1. ขอใหมีความสุขสบายพรอมดวยหมูญาติทั้งหลาย
สําหรับประชาชนโดยแท กวีมิไดมุงแตในเชิงรักอยางเดียว แตไดแทรกคติธรรม
2. อยาใหมีโลภะ โทสะ และโมหะใดๆ
โดยการอุปมาอุปไมยตํานานของทองถิ่น ความเชื่อเรื่องเวรกรรม และยังไดพรรณนา
3. อยาใหมีความทุกขและโรคภัย
สถานที่ที่เดินทางผานทั้งธรรมชาติและวิถีชีวิตที่หลากหลายของผูคนในแตละชุมชน
4. ขอใหมีชื่อเสียงขจรไปไกล
วิเคราะหคําตอบ คําอธิษฐานของสุนทรภูกลาววา
“จะเกิดชาติใดใดในมนุษย ใหบริสุทธิ์สมจิตที่คิดหมาย นักเรียนควรรู
ทั้งทุกขโศกโรคภัยอยาใกลกราย แสนสบายบริบูรณประยูรวงศ
ทั้งโลโภโทโสแลโมหะ ใหชนะใจไดอยาใหลหลง 1 ตลาดขวัญ เปนตําบลหนึ่งที่อยูในเขตเทศบาลนครนนทบุรี เปนชุมชนเกาแก
ขอฟุงเฟองเรืองวิชาปญญายง ทั้งใหทรงศีลขันธในสันดาน” ที่มีมาตั้งแตสมัยอยุธยา ไดยกฐานะเปนเมืองนนทบุรีใน พ.ศ. 2092 เพื่อประโยชน
ขอที่สุนทรภูไมไดขอ คือ ขอใหมีชื่อเสียงขจรไปไกล ตอบขอ 4. ตอการเกณฑไพรพลหากเกิดสงคราม รวมทั้งใหเปนเมืองทาและเมืองหนาดาน
ทางทิศใตของกรุงศรีอยุธยา

คูมือครู 17
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนนําขอคิดที่ไดจากศึกษาคนควาในนิราศ
ภูเขาทองมานําเสนอ
(แนวตอบ ขอคิดที่ไดจากนิราศภูเขาทอง
มีหลายขอ เชน
• ขอคิดเรื่องการพูด ดังวา
“ถึงบางพูดพูดดีเปนศรีศักดิ์
มีคนรักรสถอยอรอยจิต”
• ขอคิดเรื่องโลกนี้ไมมีอะไรเที่ยงแทแนนอน
ดังวา
“โอสามัญผันแปรไมแทเที่ยง
เหมือนอยางเยี่ยงชายหญิงทิ้งวิสัย”
• ขอคิดเรื่องการคบคน ดังวา
“ถึงบางเดื่อโอมะเดื่อเหลือประหลาด
บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส
เหมือนคนพาลหวานนอกยอมขมใน
อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา”)
• นักเรียนอธิบายวาขอคิดในบทรอยกรอง
ขางตนมีประโยชนอยางไร
(แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย
ครูกระตุนใหนักเรียนแสดงความคิดเห็น
ตัวอยางเชน เรื่องการใชคําพูด ถาพูดดีมีคน
รักใคร แตถาพูดไมดีก็จะไมเปนที่ชื่นชม
ดังนั้น การจะเปนคนที่นานิยมชมชอบ
หรือไมนั้น อยูที่คําพูดจา)
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
๑.๒) ชุมชนชาวต่างชาติ การตั้งบ้านเรือนของชาวต่างชาติมีมานานแล้ว จน
ชาวต่างชาติส่วนใหญ่ได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของสังคมไทยและได้ซึมซับขนบธรรมเนียม ประเพณีและ
คติความเชื่อต่างๆ เข้าไปผสมผสานกับวัฒนธรรมและวิถีการด�าเนินชีวิตที่ติดตัวมาแต่เดิม ดังตอนที่
สุนทรภู่กล่าวถึงหญิงสาวชาวมอญ ซึ่งอาศัยอยู่ในย่านปากเกร็ด (เขตจังหวัดนนทบุรี) ในสมัยนั้น
นิยมแต่งหน้าและแต่งผมตามอย่างหญิงสาวชาวไทย เช่น การผัดหน้า ถอนไรจุก คือ ถอนผมรอบๆ ผมจุก
ให้เป็นแนวเล็กๆ จนเป็นวงกลมรอบผมจุกและจับเขม่า ซึ่งเป็นวิธีการแต่งผมเพื่อให้ผมมีสีด�าเป็นมัน
โดยใช้เขม่าผสมกับน�้ามันหอม
ถึงเกร็ดย่านบ้านมอญแต่ก่อนเก่า ผู้หญิงเกล้ามวยงามตามภาษา
เดี๋ยวนี้มอญถอนไรจุกเหมือนตุ๊กตา ทั้งผัดหน้าจับเขม่าเหมือนชาวไทย
นอกจากนี
1 ้สุนทรภู่ยังได้กล่าวถึงการประกอบอาชีพของชาวต่างชาติในช่วงที่สุนทรภู่
เดินทางผ่าน บ้านญวน ซึ่งแสดงให้เห็นว่าชาวญวนในสมัยนั้นเลี้ยงชีพด้วยการท�าประมง
ถึงบ้านญวนล้วนแต่โรงแลสะพรั่ง มีข้องขังกุ้งปลาไว้ค้าขาย
ตรงหน้าโรงโพงพางเขาวางราย พวกหญิงชายพร้อมเพรียงมาเมียงมอง
๑.๓) การละเล่นและงานมหรสพ สุนทรภูไ่ ด้กล่าวถึงการละเล่นและงานมหรสพ
พื้นบ้าน ซึ่งเป็นที่นิยมกันในสมัยนั้นและจัดขึ้นในช่วงเทศกาลส�าคัญประจ�าปี อาทิ งานฉลองผ้าป่า
ที่วัดพระเมรุ มีการประดับประดาโคมไฟ แลดูสว่างไสวไปทั่วบริเวณงาน และยังมีการขับเสภา
และร้องเพลงเรือเกี้ยวกันระหว่างหนุ่มสาวชาวบ้าน
มาจอดท่าหน้าวัดพระเมรุข้าม ริมอารามเรือเรียงเคียงขนาน
บ้างขึ้นล่องร้องร�าเล่นส�าราญ ทั้งเพลงการเกี้ยวแก้กันแซ่เซ็ง
บ้างฉลองผ้าป่าเสภาขับ ระนาดรับรัวคล้ายกับนายเส็ง
มีโคมรายแลอร่ามเหมือนสามเพ็ง เมื่อคราวเคร่งก็มิใคร่จะได้ดู
๒) ต� า นานสถานที่ เนื่ อ งจากเนื้ อ หาของนิ ร าศส่ ว นใหญ่ ได้ แ ก่ การพรรณนา
การเดินทาง ดังนั้น เมื่อกวีล่องเรือผ่านสถานที่ใด ก็มักจะกล่าวถึงสถานที่นั้น เช่นเดียวกับสุนทรภู่
เมื่อเดินทางผ่านสถานที่ อาทิ วัดประโคนปัก สุนทรภู่ได้บอกเล่าเรื่องราวอันเป็นที่มาของชื่อวัดแห่งนี้
ไว้ว่าเหตุที่วัดมีชื่อว่าประโคนปัก เนื่องจากมีการเล่าสืบต่อกันมาว่าบริเวณนี้เป็นที่ปักเสาประโคน
เพื่อปันเขตแดน
18

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
ขอใดใชอวัจนภาษา
1 บานญวน หรือชุมชนบานญวนสามเสน เกิดขึ้นเพราะพระบาทสมเด็จพระ-
1. นาวาเอียงเสียงกุกลุกขึ้นรอง มันดําลองนํ้าไปชางไวเหลือ
นั่งเกลาเจาอยูหัวโปรดเกลาฯ ใหชาวญวนที่ติดตามกองทัพไทยเขามา เมื่อครั้งที่
2. ตลิ่งเบื้องบูรพาศาลาลาน เรือขนานจอดโจษกันจอแจ
เจาพระยาบดินทรเดชา (สิงห สิงหเสนี) ยกกองทัพไปทําสงครามขับไลญวนออกจาก
3. ถึงวัดแจงแสงจันทรจํารัสเรือง แลชําเลืองเหลียวหลังหลั่งนํ้าตา
เขมรเปนครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. 2376 โดยทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหไปตั้งบานเรือน
4. พี่เรงเตือนเพื่อนชายพายสะโพก ถึงสามโคกตองแดดยิ่งแผดเผา
อยูบริเวณวัดสมเกลี้ยงเหนือบานเขมร บริเวณที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา-
จุฬาโลกมหาราช พระองคทรงใชเงินสวนพระองคซื้อที่ดินสวนแปลงใหญใกลเคียงกัน วิเคราะหคําตอบ ขอที่มีการใชวัจนภาษา ไดแก ขอ 1. มีคําวา โจษ ขอ 2.
พระราชทานใหเปนที่อยูอาศัย ดานการอาชีพ อาชีพหลักคือการเขารับราชการทหาร มีคําวา รอง และขอ 4. มีคําวา เตือน สวนขอที่มีการใชอวัจนภาษา คือ
สังกัดกอง “ญวนสวามิภักดิ์” รองมาคือทํานา ทําการประมง รับจางตอเรือ ปลูกบาน ขอที่มีการแสดงกิริยาอาการเพื่อสื่ออารมณความรูสึก โดยไมใชถอยคํา ดังวา
และชางไม อาชีพรับจางตอเรือเปนอาชีพสําคัญของหมูบานแหงนี้ เพราะมีโรงตอเรือ “ถึงวัดแจงแสงจันทรจํารัสเรือง แลชําเลืองเหลียวหลังหลั่งนํ้าตา”
ถึง 8 แหง ลวนมีชื่อเสียงและฝมือดีทั้งสิ้น สื่อความวา กําลังโศกเศรา คิดถึง และอาลัยอาวรณ ตอบขอ 3.

18 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับความเชื่อของ
บอกเล่าเก้าสิบ คนในสังคมไทยจากนิราศภูเขาทอง
(แนวตอบ ความเชื่อของคนไทยที่พบในนิราศ
วัดประโคนปัก ภูเขาทองมีความเกี่ยวเนื่องกับพระพุทธศาสนา
วัดประโคนปักหรือวัดเสาประโคน เป็นวัดที่มีมาแต่เมื่อครั้ง เรื่องนรก สวรรค ดังบทประพันธ “ดวยเดชะตบะ
อยุธยา ตั้งอยู่ริมแม่น�้าเจ้าพระยาใกล้ปากคลองบางกอกน้อย บุญกับคุณพระ ชัยชนะมารไดดังใจปอง” เมื่อมี
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงศรีสนุ ทรเทพ พระเจ้าลูกเธอ โจรเขามาขโมยของในเรือแตขาวของไมถูกขโมย
ในรัชกาลที่ ๑ ได้ทรงปฏิสังขรณ์ใหม่ทงั้ วัด ต่อมากรมพระราชวัง-
บวรมหาเสนานุรกั ษ์ทรงปฏิสงั ขรณ์ และพระราชทานนามใหม่ว่า
กวีก็ขอบคุณพระที่ปกปองคุมครองใหแคลวคลาด
วัดดุสิดาราม โดยโปรดให้รวมวัดภุมรินราชปักษี ซึ่งเป็นวัดร้าง ปลอดภัย)
ขนาดเล็กที่อยู่ติดกันเข้าไว้ด้วย สิ่งก่อสร้างที่น่าสนใจภายในวัด ครูทดสอบความรูโดยใหนักเรียนทํากิจกรรม
ได้แก่ พระอุโบสถ ซึง่ มีภาพจิตรกรรมฝาผนังฝีมอื ช่างสมัยรัชกาล ตามตัวชี้วัด จากแบบวัดฯ ภาษาไทย ม.1
ที ่ ๑ โดยเฉพาะภาพนรกภูมทิ วี่ าดอยูบ่ นผนังด้านหลังพระประธาน
ได้รบั การยกย่องว่าเขียนได้งามราวกับมีชวี ติ
กิจกรรมที่ 1.3

ใบงาน ✓ แบบวัดฯ แบบฝกฯ

ถึงอารามนามวัดประโคนปัก ไม่เห็นหลักลือเล่าว่าเสาหิน ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.3
เร�่อง นิราศภูเขาทอง
เป็นส�าคัญปันแดนในแผ่นดิน มิรู้สิ้นสุดชื่อที่ลือชา
คะแนนเต็ม คะแนนที่ได
กิจกรรมที่ ๑.๒ ใหนักเรียนยกตัวอยางคําประพันธจากเรื่องนิราศภูเขาทอง õ
ที่มีคุณคาตามหัวขอตอไปนี้ (ท ๕.๑ ม.๑/๒,๓)
นอกจากนี้ สุนทรภู่ยังได้กล่าวถึงสถานที่อีกแห่งหนึ่ง ซึ่งเดิมมีชื่อว่า สามโคก แต่ต่อมา
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยพระราชทานเปลี่ยนชื่อให้ใหม่เป็น ปทุมธานี เพราะมี ๑. วิถีชีวิตและความเปนอยูของผูคนในสังคม
ถึงเกร็ดยานบานมอญแตกอนเกา ผูหญิงเกลามวยงามตามภาษา
................................................................................................................................................................................................................................................

พระราชด�าริว่าเมืองนี้เป็นเมืองที่มีดอกบัวขึ้นอยู่มาก (ปทุม หมายถึง ดอกบัว และ ธานี หมายถึง เดี๋ยวนี้มอญถอนไรจุกเหมือนตุกตา ทั้งผัดหนาจับเขมาเหมือนชาวไทย

................................................................................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................................................................

เมือง) ................................................................................................................................................................................................................................................
๒. ขอคิด คติสอนใจ
ถึงบางพูดพูดดีเปนศรีศักดิ์ มีคนรักรสถอยอรอยจิต
................................................................................................................................................................................................................................................
แมพูดชั่วตัวตายทําลายมิตร จะชอบผิดในมนุษยเพราะพูดจา
................................................................................................................................................................................................................................................
ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปิ่นเกล้า พระพุทธเจ้าหลวงบ�ารุงซึ่งกรุงศรี ................................................................................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................................................................

ประทานนามสามโคกเป็นเมืองตรี ชื่อปทุมธานีเพราะมีบัว ๓. กําเนิดสถานที่

ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปนเกลา พระคุณเจาหลวงบํารุงซึ่งกรุงศรี
ฉบับ
................................................................................................................................................................................................................................................ เฉลย
ประทานนามสามโคกเปนเมืองตรี ชื่อปทุมธานีเพราะมีบัว
................................................................................................................................................................................................................................................

๓) ความเชือ่ ของคนไทย สุนทรภูไ่ ด้สอดแทรกคติความเชือ่ ของคนไทย ซึง่ ส่วนใหญ่ ................................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................................
๔. ความเชื่อ
มักเกี่ยวเนื่องในพระพุทธศาสนา โดยเฉพาะเรื่องนรก-สวรรค์ อาทิ ความเชื่อที่ว่าหากใครคบชู้ คือ งิ้วนรกสิบหกองคุลีแหลม ดังขวากแซมแทรกแตกไสว
................................................................................................................................................................................................................................................
ใครทําชูคูทานครั้นบรรลัย ก็ตองไปปนตนนาขนพอง
ประพฤติตนผิดศีลข้อ ๓ ตามหลักศีล ๕ เมื่อตายไป ผู้นั้นจะตกนรกและต้องปีนต้นงิ้วซึ่งมีหนามยาว
................................................................................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................................................................

และแหลมคม ๕. ความงามดานภาษา
1 ดูนํ้าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเปนเกลียวกลอก กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน
................................................................................................................................................................................................................................................
บางพลุงพลุงวุงวงเหมือนกงเวียน ดูเวียนเวียนควางควางเปนหวางวน
................................................................................................................................................................................................................................................

งิ้วนรกสิบหกองคุลีแหลม ดังขวากแซมเสี้ยมแทรกแตกไสว ................................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................................

ใครท�าชู้คู่ท่านครั้นบรรลัย ก็ต้องไปปีนต้นน่าขนพอง (พิจารณาคําตอบของนักเรียน โดยใหอยูในดุลยพินิจของครูผูสอน)

๘๓
19

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
คําประพันธใดแสดงความเชื่อของสังคมไทย
ครูใหความรูนักเรียนเรื่องหลักการตั้งชื่อเรื่องของนิราศ ดังนี้
1. สายติ่งแซมสลับตนตับเตา เปนเหลาเหลาแลรายทั้งซายขวา
1. ตั้งชื่อตามชื่อผูแตง เชน นิราศนรินทร
กระจับจอกดอกบัวบานผกา ดาษดาขาวดั่งดาวพราย
2. ตั้งชื่อตามตัวละครเอกในวรรณคดี เชน นิราศอิเหนา
2. งิ้วนรกสิบหกองคุลีแหลม ดังขวากแซมเสี้ยมแซกแตกไสว
3. ตั้งชื่อตามสถานที่ที่เปนจุดหมายปลายทาง เชน นิราศพระบาท
ใครทําชูคูทานครั้นบรรลัย ก็ตองไปปนตนนาขนพอง
นิราศเมืองแกลง นิราศภูเขาทอง เปนตน
3. อยูกลางทุงรุงโรจนสันโดษเดน เปนที่เลนนาวาคงคาไหล
ที่พื้นลานฐานบัทมถัดบันได คงคาลัยลอมรอบเปนขอบคัน
4. แสนวิตกอกเอยมาอางวาง ในทุงกวางเห็นแตแขมแซมสลอน
จนดึกดาวพราวพรางกลางอัมพร กระเรียนรอนรองกองเมื่อสองยาม
นักเรียนควรรู
วิเคราะหคําตอบ บทประพันธแตละขอพรรณนาดอกไมพันธุไม ขอที่แสดง 1 สิบหกองคุลี องคุลี หมายถึง นิ้วมือ เปนชื่อมาตราวัดแตโบราณ ยาวเทากับ
ใหเห็นความเชื่อของสังคม คือ ขอที่กลาวถึงตนงิ้ววาเปนสัญลักษณของการ ขอปลายของนิ้วกลาง สิบหกองคุลี คือ ความยาว 16 ขอปลายนิ้วกลาง
เปนชูผิดคูผิดเมียผูอื่น จะถูกลงโทษใหปนตนงิ้วถูกหนามงิ้วทิ่มแทงโดยเชื่อวา
เปนการลงโทษ ตอบขอ 2.

คูมือครู 19
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนพิจารณาบทประพันธตอไปนี้
“ถึงบางเดื่อโอมะเดื่อเหลือประหลาด
บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส
เหมือนคนพาลหวานนอกยอมขมใน
อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา”
• นักเรียนคิดวากวีเปรียบมะเดื่อกับการพูดได
หรือไม หากเปรียบไดกวีเปรียบในลักษณะใด
(แนวตอบ บทประพันธขางตนสามารถนํามาใช
กับการพูดได โดยกวีเปรียบมะเดื่อเหมือนการ
พูดคําหวานแตเจตนาราย คิดไมดี คือ ดีแค
ภายนอกแตภายในนั้นเปรียบไดกับผลมะเดื่อ
เต็มไปดวยแมลงหวี่ เต็มไปดวยความคิดราย)
ขยายความเขาใจ
Explain Expand ตรวจสอบผล
Evaluate
๔) แง่ คิ ด เกี่ ย วกั บ ความจริ ง ของชี วิ ต บทประพั น ธ์ ข องสุ น ทรภู ่ มั ก ได้ รั บ การ
ยกย่องอยู่เสมอมาว่ามีเนื้อหาที่สอดแทรกข้อคิด คติการด�าเนินชีวิต และช่วยยกระดับจิตใจของผู้อ่าน
ให้ปฏิบัติตนไปตามแนวทางที ่เหมาะสม ดังปรากฏในบทกลอนตอนหนึ่งซึ่งมีเนื้อหากล่าวเกี่ยวเนื่อง
1
ถึงเรื่อง โลกธรรม
โลกธรรม ๘ ตามหลักค�าสอนทางพระพุทธศาสนา โดยสุนทรภู่กล่าวว่า แม้เจดีย์ภูเขาทอง
ที่ครั้งหนึ่งเคยงดงามก็ยังมีวันทรุดโทรม ชื่อเสียงเกียรติยศก็เช่นเดียวกัน เมื่อมีรุ่งเรืองก็มีเสื่อมได้
เป็นธรรมดาจึงควรมองโลกอย่างเข้าใจว่าทุกสิ่งทุกอย่างล้วนเป็นอนิจจัง
ทั้งองค์ฐานรานร้าวถึงเก้าแฉก เผยอแยกยอดทรุดก็หลุดหัก
โอ้เจดีย์ที่สร้างยังร้างรัก เสียดายนักนึกน่าน�้าตากระเด็น
กระนี้หรือชื่อเสียงเกียรติยศ จะมิหมดล่วงหน้าทันตาเห็น
เป็นผู้ดีมีมากแล้วยากเย็น คิดก็เป็นอนิจจังเสียทั้งนั้น

ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนแสดงความคิดเห็นตอประเด็นคําถาม
ตอไปนี้ จดบันทึกลงสมุดสงครู
• จากบทประพันธที่ยกมาขางตนใหขอคิดกับ
นักเรียนอยางไร
(แนวตอบ จากบทประพันธที่ยกมาเปรียบเทียบ
การพูดดีแตเจตนารายวาเหมือนผลมะเดื่อ
โดยใหขอคิดวาอยาไวใจหลงเชื่อใครเพียง
เพราะเขาพูดดีดวย ทั้งนี้คนไมดีจะพิจารณา
แตภายนอก ซึ่งพูดจาออนหวานหรือมีรูปงาม
ไมได เพราะอาจเหมือนผลมะเดื่อที่ภายนอก
สวยงาม แตภายในเต็มไปดวยแมลงหวี่
ชอนไช)
สุนทรภู่ยังให้แง่คิดเรื่องการเลือกคบคนว่า ไม่ควรประมาทและไม่ควรวางใจผู้ใดง่ายๆ
เนื่องจากบางคนอาจพูดหรือท�าให้เราเห็นว่าเขาเป็นคนดี แต่แท้ที่จริงเขาอาจเป็นคนที่มีจิตใจไม่ดี
เปรียบได้กับผลมะเดื่อที่ภายนอกมีสีสันสวยงาม แต่กลับเต็มไปด้วยหนอนแมลงหวี่ชอนไชอยู่ภายใน
ถึงบางเดื่อโอ้มะเดื่อเหลือประหลาด บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส้
เหมือนคนพาลหวานนอกย่อมขมใน อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา
บอกเล่าเก้าสิบ
มะเดื่อ
มะเดื่อเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ออกดอกเป็นช่อ
ผลมีรูปกลมแป้นหรือรูปไข่และมีขน ออกผลเป็นกระจุก
ตามกิ่งและล�าต้น เมื่อฉีกผลออกจะพบเกสรเล็กๆ อยู่
ภายใน เมือ่ ผลสุกมีสแี ดง ส�าหรับสาเหตุทพ
ี่ บหนอนแมลง
อยู่ภายในผลมะเดื่อเสมอ จนท�าให้คนไทยมีทัศนคติไม่ดี ชื่อสามัญ : Fig
ต่อมะเดื่ออาจเป็นเพราะสิ่งมีชีวิตทั้ง ๒ ชนิด ต่างต้อง ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ficus racemosa Lin
วงศ์ : MORACEAE
พึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน โดยมะเดื่ออาศัยแมลงผสม ชื่ออื่น : หมากเดื่อ (อีสาน)
เกสรให้ติดเมล็ด ส่วนแมลงอาศัยมะเดื่อเป็นอาหารและ อุทุมพร มะเดื่ออุทุมพร
มะเดื่อเกลี้ยง เดื่อน�้า (ใต้)
ฟักไข่ให้เป็นตัวจนบินได้

20

บูรณาการเชื่อมสาระ
นักเรียนควรรู บูรณาการเชื่อมความรูในเรื่องแงคิดที่ไดจากนิราศภูเขาทองเกี่ยวกับ
1 โลกธรรม 8 หมายถึง เรื่องของโลกซึ่งมีอยูประจํากับชีวิต สังคมและโลกของ ความจริงของชีวิตเขากับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และ
มนุษย เปนความจริงที่ทุกคนตองประสบดวยกันทั้งนั้นอยางหลีกเลี่ยงไมได โลกธรรม วัฒนธรรม วิชาพระพุทธศาสนา เรื่องของโลกธรรม 8 ซึ่งเปนหลักธรรม
แบงออกเปน 8 ชนิด จําแนกออกเปน 2 ฝายควบคูกัน ซึ่งมีความหมายตรงขามกัน คําสอนทางพระพุทธศาสนา และคําสอนอื่นๆ ที่กวีไดรับอิทธิพลมาจาก
คือ ฝายอิฏฐารมณ อารมณที่นาปรารถนา และฝายอนิฏฐารมณ อารมณที่ไมนา พระพุทธศาสนา ซึ่งสามารถศึกษาความสัมพันธเกี่ยวกับความคิดความเชื่อ
ปรารถนา ดังนี้ ของคนในสังคมที่มีผลตอวรรณกรรมในยุคสมัยนั้น
1. มีลาภ 5. สรรเสริญ
2. เสื่อมลาภ 6. นินทา
3. มียศ 7. สุข
4. เสื่อมยศ 8. ทุกข

20 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. ครูขออาสาสมัคร 2-3 คน มาอธิบายการเลน
นอกจากนี้ สุนทรภู่ยังได้แทรกค�าสอน ซึ่งสามารถน�ามาปรับใช้ในชีวิตได้เป็นอย่าง เสียงหนาชั้นเรียน
ดี อาทิ ค�าสอนเรื่องการพูด โดยสอนให้รู้จักพูด เพื่อป้องกันไม่ให้ค�าพูดก่อให้เกิดโทษแก่ตนเอง (แนวตอบ เปนศิลปะการเลือกเสียงของคําใน
เนื่องจากการพูดดีจะเป็ นมงคลแก่ตัวและมีแต่คนรักใคร่ เอ็นดู แต่ถ้าพู ดไม่ดี ย่ อมมีผลกระทบ การแตงคําประพันธ เปนความงามอยางหนึ่งที่
ในด้านลบแก่ตนเอง กวีจะพิถีพิถันและถือวาการเลนเสียงเปนกลวิธี
ที่จะแสดงความสามารถของกวี)
ถึงบางพูดพูดดีเป็นศรีศักดิ์ มีคนรักรสถ้อยอร่อยจิต 2. นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับ “การเลนเสียง”
แม้นพูดชั่วตัวตายท�าลายมิตร จะชอบผิดในมนุษย์เพราะพูดจา • การเลนเสียงในคําประพันธนิราศภูเขาทอง
มีลักษณะอยางไร
๗.๒ คุณค่าด้านวรรณศิลป์ (แนวตอบ การเลนเสียงภายในวรรค ทั้งสัมผัส
นิราศภูเขาทอง นอกจากจะมีคุณค่าด้านเนื้อหาแล้ว ในด้านวรรณศิลป์ก็ได้รับการ สระและสัมผัสอักษร ทําใหกลอนมีความ
ยอมรับว่ามีความงดงามและมีความไพเราะ แม้สุนทรภู่จะใช้ถ้อยค�าธรรมดาสามัญในการประพันธ์ ไพเราะมากขึ้น)
แต่ทว่ามีความหมายลึกซึ้ง สะเทือนอารมณ์ และสร้างจินตภาพได้อย่างชัดเจน นิราศภูเขาทองจึงมี
คุณค่าและความดีเด่นในด้านวรรณศิลป์ ดังต่อไปนี้ ขยายความเขาใจ Expand
๑) การเล่นเสียง บทประพันธ์ของสุนทรภู่ ถือได้ว่ามีความดีเด่นเรื่องการเล่นเสียง
นักเรียนยกบทประพันธที่นักเรียนชื่นชอบมา
โดยเฉพาะการเล่นเสียงสัมผัสภายในวรรค ทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร ท�าให้กลอนนิราศภูเขาทอง
1 บท แลวแสดงใหเห็นวา บทประพันธที่ยกมานั้นมี
มีความไพเราะเป็นอย่างมาก เช่น
การเลนเสียงอยางไร โดยจดลงสมุดบันทึก จากนั้น
ดูน�้าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเป็นเกลียวกลอก กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน ครูสุมนักเรียน 2-3 คน นําเสนอหนาชั้นเรียน
บ้างพลุ่งพลุ่งวุ้งวงเหมือนกงเกวียน ดูเวียนเวียนคว้างคว้างเป็นหว่างวน (แนวตอบ นักเรียนสามารถยกบทประพันธได
หลากหลาย ตัวอยางเชน
สัมผัสในวรรค เช่น วิ่ง – กลิ้ง เชี่ยว – เกลียว ฉอก – ฉาด – ฉัด ฉวัด – เฉวียน “ถึงแขวงนนทชลมารคตลาดขวัญ
เป็นต้น มีพวงแพแพรพรรณเขาคาขาย
๒) ความเปรียบลึกซึ้งกินใจ สุนทรภู่เลือกใช้ถ้อยค�าเปรียบเปรยที่สร้างอารมณ์ ทั้งของสวนลวนเรืออยูเรียงราย
สะเทือนใจให้แก่ผู้อ่าน เช่น พวกหญิงชายประชุมกันทุกวันคืน”
สัมผัสในวรรคทั้งสัมผัสอักษรและสระ ไดแก
เมื่อเคราะห์ร้ายกายเราก็เท่านี้ ไม่มีที่พสุธาจะอาศัย
แขวง-ขวัญ นนท-ชล(มารค), พวง-แพ-แพร-พรรณ
ล้วนหนามเหน็บเจ็บแสบคับแคบใจ เหมือนนกไร้รังเร่อยู่เอกา
เขา-คา-ขาย, สวน-ลวน เรือ-เรียง-ราย, ชาย-(ประ)
บทกลอนตอนนี ชุม กัน-วัน)
1 ้มีเนื้อความแสดงถึงการคร�่าครวญโศกเศร้า ซึ่งตรงกับรสวรรณคดี
ที่ เรี ย กว่ า สั ล ลาปั ง คพิ สั ย โดยท� า ให้ เ ห็ น ภาพพจน์ ที่ ว ่ า คนเรามี ร ่ า งกายเล็ ก มากหากเที ย บกั บ
พื้นแผ่นดินซึ่งกว้างใหญ่ แต่เมื่อถึงคราวตกอับ กลับไม่มีพื้นที่จะอาศัย
21

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
คําประพันธใดเดนในการเลนเสียงสัมผัสอักษรที่สุด
ครูแนะความรูเรื่องการสรรคําใหนักเรียนเพิ่มเติมจากพจนานุกรมศัพท
1. เผยอแยกยอดทรุดก็หลุดหัก
วรรณกรรมไทยฉบับราชบัณทิตยสถาน พ.ศ. 2552 วา “การสรรคําที่ดีในคําประพันธ
2. ตรงหนาโรงโพงพางเขาวางราย
มิใชเพียงแตทําใหเห็นภาพชัดเจน ทําใหเปนที่เขาใจและมีอารมณรวมในความรูสึก
3. พวกหญิงชายพรอมเพรียงมาเมียงมอง
ของกวีเทานั้น แตยังสรางสรรคจินตนาการและความหยั่งเห็นอันลึกซึ้งตามถอยคํา
4. เปนกลุมกลุมกลุมกายเหมือนทรายซัด
ที่เรียบเรียงนั้นดวย”
วิเคราะหคําตอบ กลอนของสุนทรภูมีความเดนในสัมผัส ทั้งสัมผัสสระและ
สัมผัสอักษร แตวรรคที่เดนในการเลนเสียงอักษรที่สุด คือ ขอ 3. พวกหญิง
ชายพรอมเพรียงมาเมียงมอง สัมผัสอักษรในวรรคนี้ไดแก พรอม-เพรียง, นักเรียนควรรู
มา-เมียง-มอง จะเห็นวามีจํานวนคําที่มีอักษรคลองจองกันมากกวาวรรคอื่น
ตอบขอ 3. 1 สัลลาปงคพิสัย คือ การแตงที่มีทํานองครํ่าครวญ คะนึงถึง ใฝฝนหา
หรือรํ่ารําพันถึงบุคคลอันเปนที่รัก โดยเฉพาะเมื่อยามจากกัน เมื่อความรักยังไม
สมปรารถนา การรํ่ารองรําพันถึงความทุกขกายทุกขใจประการใดๆ ก็จัดอยูใน
สัลลาปงคพิสัย

คูมือครู 21
 ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Evaluate
ขยายความเขาใจ Expand
ครูใหนักเรียนเลือกถอดคําประพันธในบทที่
นักเรียนเห็นวากวีเลือกใชคําที่สรางจินตภาพไดดี สุนทรภู่ยังใช้ความเปรียบแบบ อุปมาโวหาร คือ ค�าว่า เหมือน โดยเปรียบตนเอง
(แนวตอบ นักเรียนสามารถยกบทประพันธได เหมือนกับ นก ที่ต้อง (บิน) ร่อนเร่เรื่อยไปตามล�
1 าพัง ไม่มีที่อยู่อาศัย (รัง) เป็นหลักแหล่ง
หลากหลาย ตัวอยางเชน นอกจากนี้ยังมี วรรคทอง ที่ได้รับการจดจ�าและมีการอ้างอิงอยู่เสมอ เมื่อกล่าวถึง
“ไมเห็นคลองตองคางอยูกลางทุง ชีวประวัติของสุนทรภู่ ก็คือ บทที่สุนทรภู่ร�าพันถึงความหลัง เมื่อครั้งที่เคยเข้าเฝ้าฯ รับใช้ใกล้ชิด
พอหยุดยุงฉูชุมมารุมกัด เบื้องพระยุคลบาทพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย แต่เมื่อสิ้นรัชสมัยของพระองค์ สุนทรภู่ก็
เปนกลุมกลุมกลุมกายเหมือนทรายซัด ถึงคราวตกยาก จึงร�าพันไว้ในนิราศภูเขาทองได้อย่างสะเทือนอารมณ์ว่า
ตองนั่งปดแปะไปมิไดนอน”
จากบทประพันธที่ยกมาถอดคําประพันธไดวา ถึงหน้าวังดังหนึ่งใจจะขาด คิดถึงบาทบพิตรอดิศร
กวีตองจอดเรือกลางทุงเพราะมองไมเห็นคลอง เมื่อ โอ้ผ่านเกล้าเจ้าประคุณของสุนทร แต่ปางก่อนเคยเฝ้าทุกเช้าเย็น
เรือไมขยับก็ทําใหยุงมารุมกัดรุมตอมเต็มไปหมด พระนิพพานปานประหนึ่งศีรษะขาด ด้วยไร้ญาติยากแค้นถึงแสนเข็ญ
ตองคอยนั่งปดยุงจนไมไดนอน) ทั้งโรคซ�้ากรรมซัดวิบัติเป็น ไม่เล็งเห็นที่ซึ่งจะพึ่งพา
นักเรียนทบทวนความรูเรื่องวรรณศิลปจากนิราศ 2
ภูเขาทอง โดยทําใบงานที่ 1.2 จากแผนการจัด ๓) การใช้ค�าเพื่อสร้างจินตภาพ เป็นการพรรณนาความด้วยถ้อยค�าที่เรียบง่าย
การเรียนรูที่ 3 แต่เห็นภาพชัดเจน ดังเช่น
✓ ใบงาน แบบวัดฯ แบบฝกฯ จนแจ่มแจ้งแสงตะวันเห็นพันธุ์ผัก ดูน่ารักบรรจงส่งเกสร
ภาษาไทย ม.1 ใบงานที่ 1.2 เหล่าบัวเผื่อนแลสล้างริมทางจร ก้ามกุ้งซ้อนเสียดสาหร่ายใต้คงคา
เร�่อง คุณคาดานวรรณศิลปนิราศภูเขาทอง
หน่วยการเรียนรู้ที่ 1 นิราศภูเขาทอง
เรื่องที่ 3 การวิเคราะห์และอธิบายคุณค่าด้านวรรณศิลป์ บทกลอนตอนนี้สุนทรภู่ได้พรรณนาภาพบรรยากาศธรรมชาติระหว่างการเดินทาง
ใบงานที่
1.2 คุณค่าด้านวรรณศิลป์ของนิราศภูเขาทอง
ท�าให้ผู้อ่านจินตนาการเห็นถึงภาพท้องน�้ายามรุ่งเช้าที่ละลานตาไปด้วยพืชน�้านานาชนิดที่ชูช่อประชัน
คาชี้แจง ให้นักเรียนวิเคราะห์และอธิบายคุณค่าด้านวรรณศิลป์จากวรรณคดีเรื่อง นิราศภูเขาทอง กัน และยังท�าให้เห็นว่าสายน�้านั้นมีความใสสะอาดจนสามารถมองเห็นพืชที่ขึ้นอยู่ใต้น�้าได้
ถึงบางเดื่อโอ้มะเดื่อเหลือประหลาด บังเกิดชาติแมลงหวี่มีในไส้
1.
เหมือนคนพาลหวานนอกย่อมขมใน อุปไมยเหมือนมะเดื่อเหลือระอา

มีความดีเด่นก้านการใช้ความเปรียบที่ลึกซึ้งกินใจ เข้าใจง่าย โดยให้เปรียบเทียบให้เห็นถึงคนที่มจี ิตใจไม่ดี

เปรียบได้กับผลมะเดื่อทีภ่ ายนอกมีสีสันสวยงาม แต่ข้างในกลับเต็มไปด้วยแมลงหวี่ทชี่ อนไชอยู่ข้างใน นิราศภูเขาทอง มีลักษณะการแต่งแบบกลอนนิราศ จึงได้ปรุงเรื่องขึ้นตามขนบ
2.
ดูน้าวิ่งกลิ้งเชี่ยวเป็นเกลียวกรอก
บ้างพลุ่งพลุ่งวุ้งวงเหมือนกงเกวียน
กลับกระฉอกฉาดฉัดฉวัดเฉวียน
ดูเวียนเวียนคว้างคว้างเป็นหว่างวน
นิราศ คือ กล่าวถึงการเดินทางและรÓพึงถึงนางอันเป็นที่รัก แต่มิได้มีการจากหญิง
มีความดีเด่นด้านการละเล่นเสียง โดยเฉพาะการเล่นเสียงสัมผัสในวรรค เช่น วิ่ง-กลิ้ง เชี่ยว-เกลียว คนรักจริง เพียงแต่สมมติขน ึ้ ตามนิสยั กาพย์กลอนแต่กอ่ นมา นอกจากนีน้ ริ าศภูเขาทอง
ฉอก-ฉาด-ฉัด-ฉวัด-เฉวียน

จนแจ่มแจ้งแสงตะวันเห็นพันธุ์ผัก ดูน่ารักบรรจงส่งเกสร
ยังเปี่ยมด้วยคุณค่าทั้งด้านเนื้อหาและวรรณศิลป์จึงควรค่าแก่การอ่านเป็นอย่างยิ่ง
3. เหล่าบัวเผื่อนแลสล้างริมทางจร ก้ามกุ้งซ้อนเสียดสาหร่ายใต้คงคา
สายติ่งแกมแซมสลับต้นตับเต่า เป็นเหล่าเหล่าแลรายทั้งซ้ายขวา
กระจับจอกดอกบัวบานผกา ดาษดาดูขาวดังดาวพราย

มีความดีเด่นด้านการใช้คาเพือ่ สร้างจินตภาพ โดยการพรรณาภาพบรรยากาศธรรมชาติระหว่างการเดินทาง

ทาให้ผู้อ่านจินตนาการเห็นภาพท้องน้ายามรุง่ เช้าที่ละลานตาด้วยพืชน้านานาชนิด

จนดึกดาวพราวพร่างกลางอัมพร กระเรียนร่อนร้องก้องเมื่อสองยาม
4.
ทั้งกบเขียดเกรียดกรีดจังหรีดเรื่อย พระพายเฉื่อยฉิวฉิววะหวิวหวาม

ความดีเด่นด้านการใช้คา โดยการพรรณาบรรยากาศในยามดึกที่มีนกกระเรียนและสัตว์ต่างๆ ส่งเสียงดัง

ท่ามกลางสายลมที่พัดผ่านเฉื่อยฉิว
22
40
วรรณคดีฯ ม.1

ขอสอบ O-NET
นักเรียนควรรู ขอสอบป ’ 51 ออกเกี่ยวกับการใชความเปรียบในคําประพันธนิราศภูเขาทอง
ถึงเกร็ดยานบานมอญแตกอนเกา ผูหญิงเกลามวยงามตามภาษา
1 วรรคทอง คือ คําประพันธบางสวนหรือบางบทที่มีคุณคาตอจิตใจของหมูชน
เดี๋ยวนี้มอญถอนไรจุกเหมือนตุกตา ทั้งผัดหนาจับเขมาเหมือนชาวไทย
ชวนใหจดจํา เปนบทที่กินใจ ดวยคําประพันธดังกลาวนั้นมีการเรียงรอยคําที่ไพเราะ
โอสามัญผันแปรไมแทเที่ยง เหมือนอยางเยี่ยงชายหญิงทิ้งวิสัย
อีกทั้งใหพลังในดานความรูสึกที่ชัดเจนและสะเทือนอารมณกอใหเกิดจินตภาพ
นี่หรือจิตคิดหมายมีหลายใจ ที่จิตใครจะเปนหนึ่งอยาพึงคิด
2 จินตภาพ หรือ “ภาพลักษณ” หมายถึง ภาพที่เกิดจากความนึกคิด หรือที่คิดวา
อุปมาอุปไมยที่ปรากฏในนิราศที่คัดมานี้คืออะไร
ควรจะเปนเชนนั้น หรือก็คือภาพที่เกิดจากจินตนาการ จากภาพ สัมผัส รส กลิ่น
1. เปรียบความเปลี่ยนแปลงของโลกกับชาวมอญ
เสียง และการเคลื่อนไหวที่สวยงาม
2. เปรียบความไมแนนอนของใจกับการแตงกาย
3. เปรียบความหลากหลายของชีวิตกับการแตงกาย
4. เปรียบความนารักของตุกตากับชาวไทยที่นารัก
วิเคราะหคําตอบ คําประพันธบทแรกกลาวถึงการแตงกายของหญิง
ชาวมอญที่เปลี่ยนตามหญิงไทย และคําประพันธบทที่ 2 กลาวถึงความ
ไมแนนอนของใจคนทั้งหญิงชาย ดังนั้นจึงเปรียบความไมแนนอนของใจคน
เหมือนกับการแตงกาย ตอบขอ 2.

22 คูมือครู
 ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Evaluate
Engage Explore Explain Expand
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนอธิบายสภาพบานเมืองและสังคมที่
ปรากฏในบทประพันธได
2. นักเรียนบอกขอคิดที่นําไปใชในชีวิตประจําวัน
ค�าถาม ประจ�าหน่วยการเรียนรู้
จากนิราศภูเขาทองได
๑. วรรณคดีนิราศ มีลักษณะเฉพาะในการประพันธ์อย่างไร ยกตัวอย่างจากเรื่องประกอบค�าอธิบาย 3. นักเรียนอธิบายและยกตัวอยางบทประพันธที่มี
๒. นิราศภูเขาทองสะท้อนภาพวิถีชีวิตของผู้คนริมฝั่งแม่น�้าในสมัยนั้นอย่างไรบ้าง การเลนเสียงในนิราศภูเขาทองได
๓. นริ าศภูเขาทองมีความดีเด่นด้านสัมผัสใน นักเรียนเห็นด้วยหรือไม่ เพราะเหตุใด อธิบายและยกตัวอย่าง
ประกอบ
หลักฐานแสดงผลการเรียนรู
1. บันทึกการถอดคําประพันธ
2. แผนที่การเดินทางตามรอยนิราศภูเขาทอง
3. การทองจําบทอาขยานที่นักเรียนชื่นชอบ

กิจกรรม สร้างสรรค์พัฒนาการเรียนรู้

กิจกรรมที่ ๑ ใ ห้นกั เรียนแต่งนิราศบันทึกการเดินทางไปยังสถานทีต่ า่ งๆ ทีต่ นเองประทับใจ คนละ

๑-๓ บท น�าเสนอหน้าชั้นเรียนเป็นรายบุคคล
กิจกรรมที่ ๒ ให้นักเรียนแบ่งกลุ่มกันตามความเหมาะสม เขียนแผนที่การเดินทางและสถานที่ที่
สุนทรภู่เดินทางผ่านเพื่อไปนมัสการเจดีย์ภูเขาทอง ตกแต่งให้สวยงาม แล้วน�าไป
ติดที่ป้ายนิเทศ
กิจกรรมที่ ๓ จัดกิจกรรมอ่านท�านองเสนาะจากนิราศภูเขาทอง โดยเลือกค�าประพันธ์ที่นักเรียน
ชื่นชอบ ท่องจ�าไว้ ๓-๕ บท น�าเสนอเป็นรายบุคคลหรือกลุ่ม

แนวตอบ คําถามประจําหนวยการเรียนรู
1. วรรณคดีนิราศมีลักษณะเฉพาะในการประพันธ สวนใหญมักเปนการพรรณนาอาลัยรัก ตอสตรีอันเปนที่รัก เลาถึงเหตุการณ การเดินทางของกวี เชน
“ถึงบางพลูคิดถึงคูเมื่ออยูครอง เคยใสซองสงใหลวนใบเหลือง
ถึงบางพลัดเหมือนพี่พลัดมาขัดเคือง ทั้งพลัดเมืองพลัดสมรมารอนรน”
2. - การติดตอคาขาย ภาพการคาขายที่ดําเนินไปอยางคึกคัก มีการนําสินคาหลากหลายประเภทที่บรรทุกมากับเรือสําเภา
- การตั้งบานเรือนมักเรียงรายไปตามริมนํ้า จึงไดมีเรือนําสินคาทางการเกษตรมาจอดเรียงราย
3. เห็นดวย เพราะบทประพันธของสุนทรภูมีการเลนเสียงสัมผัสภายในวรรคทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร ทําใหกลอนสุนทรภู
มีความไพเราะอยางมาก ตัวอยางเชน
“เหมือนแมครัวคั่วแกงพะแนงผัด สารพัดเพียญชนังเครื่องมังสา
อันพริกไทยใบผักชีเหมือนสีกา ตองโรยหนาเสียสักหนอยอรอยใจ”
สัมผัสในวรรค สัมผัสสระ ไดแก ครัว-คั่ว แกง-พะแนง (เพียญ)ชนัง-มัง(สา) (พริก)ไทย-ใบ ผักชี-สีกา หนอย-อรอย สัมผัสอักษร ไดแก เหมือน -แม (สาร)พัด-เพียญ(ชนัง)
เสีย-สัก

คูมือครู 23
กระตุน ความสนใจ
Engage สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explore Explain Expand Evaluate
เปาหมายการเรียนรู
1. สรุปเนื้อหาโคลงโลกนิติ
2. วิเคราะหวรรณคดีเรื่องโคลงโลกนิติและอธิบาย
คุณคาจากเรื่อง
3. สรุปความรูและความคิดจากโคลงโลกนิติ
เพื่อนําไปประยุกตใชในชีวิตจริง
4. ทองจําบทอาขยานตามที่กําหนดและบท
รอยกรองที่มีคุณคาตามความสนใจ

สมรรถนะของผูเรียน
1. ความสามารถในการสื่อสาร
2. ความสามารถในการคิด
3. ความสามารถในการใชทกั ษะชีวิต

คุณลักษณะอันพึงประสงค
1. ใฝเรียนรู

๒
2. มีความรับผิดชอบ
3. รักความเปนไทย
หน่วยที่
กระตุน ความสนใจ Engage
โคลงโลกนิติ
ตัวชี้วัด
ครูยกบทประพันธจากโคลงโลกนิติบทที่ตรงกับ ■■ สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๑)
วิเคราะห์วรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน พร้อมยกเหตุผลประกอบ
โ คลงโลกนิติ เป็นโคลงสุภาษิตเก่าแก่ทแี่ นะแนว-
หนาหนวยมาอานใหนักเรียนฟง แลวใหนักเรียน ■■

(ท ๕.๑ ม.๑/๒)
ทางการปฏิบัติตนในสังคม คนไทยใช้สอนและยึดถือ
ปฏิบัติกันสืบมาตั้งแต่สมัยโบราณ ถ้อยค�าภาษาที่ใช้
ชวยกันถอดคําประพันธ ■■ อธิบายคุณค่าของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๓)
เรียบง่าย แต่มีความไพเราะและมีความเปรียบคมคาย
■■ สรุปความรูแ้ ละข้อคิดจากการอ่านเพือ่ ประยุกต์ใช้ในชีวิตจริง
“นาคีมีพิษเพี้ยง สุริโย (ท ๕.๑ ม.๑/๔) จึงท�าให้ได้รับความนิยมเรื่อยมา
ท่องจำาบทอาขยานตามทีก่ าำ หนดและบทร้อยกรองทีม่ คี ณ ุ ค่า
เลื้อยบทําเดโช แชมชา ■■

ตามความสนใจ (ท ๕.๑ ม.๑/๕)

ค�าสอนในโคลงโลกนิติล้วนให้ข้อคิดและคติเตือนใจ
ในการด� า เนิ น ชี วิ ต ท� า ให้ มี วิ จ ารณญาณไตร่ ต รองอย่ า ง
พิษนอยหยิ่งโยโส แมลงปอง รอบด้าน เข้าใจการปฏิบัติตนให้ตั้งอยู่ในความไม่ประมาท
ชูแตหางเองอา อวดอางฤทธี” สาระการเรียนรู้แกนกลาง เพื่อจะได้สามารถปรับตัวให้เข้ากับสภาวการณ์ต่างๆ ในสังคม
(แนวตอบ โคลงที่ยกมาถอด คําประพันธไดวา ■■ การวิเคราะห์คุณค่าและข้อคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม
เรื่อง โคลงโลกนิติ
ได้เป็นอย่างดี
งูใหญแมมีพิษมากแตก็ไมโออวดตนเอง ตางกับ 24
■■ บทอาขยานและบทร้อยกรองที่มีคุณค่า

แมลงปองที่มีพิษนอยแตอวดอางวาตนเหนือกวา
ผูอื่น)

เกร็ดแนะครู
ในการเรียนการสอนโคลงโลกนิติ ครูใหความสําคัญกับการถอดคําประพันธ
ประเภทโคลงสี่สุภาพ โดยครูคอยแนะความรูใหนักเรียนเมื่อนักเรียนถอดความไมได
ติดขัดหรือไมแนใจในความหมายของคําบางคํา ทั้งนี้เพื่อใหการถอดคําประพันธ
งายขึ้น กอนการเรียนโคลงโลกนิติ ครูใหนักเรียนไปสืบคนคําศัพทที่นักเรียนมีปญหา
ไมสามารถถอดคําประพันธได และอภิปรายแสดงความคิดเห็น สรางเกณฑในการจด
คําประพันธใชเปนแนวทางรวมกัน

24 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูใหนักเรียนเลือกโคลงโลกนิติในเนื้อเรื่อง
๑ ความเป็นมา มา 1 บท และใหอานออกเสียงทํานองเสนาะให
ไพเราะพรอมเพรียงกัน ครูและนักเรียนรวมกัน
โคลงโลกนิติ (อ่านว่า โลก-กะ-นิด แปลว่า ระเบียบ
ถอดคําประพันธโคลงที่นักเรียนเลือกมาอาน
แบบแผนแห่งโลก) เป็นวรรณคดีที่มีเนื้อหาเป็นค�าสอนใน จากนั้นครูนํานักเรียนเขาสูเนื้อเรื่อง โดยใหนักเรียน
ด้านต่างๆ ทั้งทางโลกและทางธรรม ถือเป็นค�าสอนที่เก่าแก่ รวมกันบอกความหมายของโคลงโลกนิติ
และแพร่หลายมาตั้งแต่สมัยโบราณ เนื้อหาส่วนมากมีที่มาจาก (แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลายตามความ
คาถาภาษาบาลีที่ปรากฏอยู่ในคัมภีร์ต่างๆ เช่น คัมภีร์โลกนิติ เขาใจของนักเรียนที่ไดอานและถอดความโคลง-
คั ม ภี ร ์ ธ รรมนิ ติ คั ม ภี ร ์ ร าชนี ติ หิ โ ตปเทศ ธรรมบท และ โลกนิติที่นักเรียนเลือกมา ครูชวยแนะความหมาย
พระไตรปิฎก เป็นต้น นักปราชญ์ในอดีตได้เลือกสรรคาถา ที่ถูกตองวาหมายถึง ระเบียบแบบแผนแหงโลก)
มาแปลเป็นร้อยแก้วแล้วเรียบเรียงแต่งเป็นโคลงสี่สุภาพ
เมื่ อ พระบาทสมเด็ จ พระนั่ ง เกล้ า เจ้ า อยู ่ หั ว เสด็ จ - แผ่นศิลาจารึกเรื่องโคลงโลกนิติ สํารวจคนหา Explore
พระราชด�าเนินถวายผ้าพระกฐิน ณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาวาส ได้ทอดพระเนตรเห็นพระอาราม
๑
1. นักเรียนคนหาความเปนมาของโคลงโลกนิติ
มีความทรุดโทรม จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์ใหม่และให้รวบรวมความรู้หลายสาขา- พรอมประวัติผูแตง
วิชา จารึกไว้บนแผ่นหินอ่อนประดับไว้ภายในบริเวณวัด ด้วยมีพระราชประสงค์จะให้เป็นแหล่งศึกษา 2. นักเรียนศึกษาลักษณะคําประพันธประเภท
ศิลปวิทยาการแขนงต่างๆ ส�าหรับประชาชนและยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้า- โคลงสี่สุภาพ ตามหัวขอตอไปนี้
บรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดิศร ซึง่ ขณะนัน้ ทรงด�ารงพระยศเป็นพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนเดชอดิศร • คําเอก คําโท
ให้ทรงรวบรวมโคลงโลกนิตขิ องเก่ามาช�าระ แล้วน�าขึน้ ทูลเกล้าฯ ถวาย เพือ่ จารึกไว้บนแผ่นศิลาประดับ (แนวตอบ คําเอก คือ คําที่มีเครื่องหมาย
1 วรรณยุกตเอกกํากับอยู ไมกําหนดบังคับวา
ศาลาทิศทั้ง ๔ โดยรอบพระมณฑป (หอไตรจตุรมุข) โคลงโลกนิติจึงปรากฏแพร่หลายตั้งแต่ครั้งนั้น
คํานั้นจะเปนเสียงวรรณยุกตใด เชน กอน
เป็นต้นมา
คา ขุน คําโท คือ คําทีม่ เี ครือ่ งหมาย
เนื่องด้วยโคลงโลกนิติ มีเนื้อหาที่ท�าให้ผู้อ่านมีความเข้าใจเกี่ยวกับความเป็นไปของโลก วรรณยุกตโทกํากับอยู ไมกําหนดบังคับวา
เพื่อจะได้ด�าเนินชีวิตไปในทางที่ถูกต้องดีงาม ประกอบกับมีถ้อยค�าและเนื้อความที่ไพเราะ มีความ- คํานั้นจะเปนเสียงวรรณยุกตใด เชน ชาง
เหมาะสมทั้งด้านรูปแบบและเนื้อหา ครบคุณค่าทางวรรณกรรม จึงได้รับการยกย่องและได้รับ คํ้า ฟา กลา)
2
การจัดให้เป็นหนึ่งในหนังสือดี ๑๐๐ เล่มที่คนไทยควรอ่าน • คําเอกโทษ คําโทโทษ
(แนวตอบ คําเอกโทษ คือ คําที่ไมใชไมเอก
แตเอามาแปลงโดยเปลี่ยนวรรณยุกตเปนเอก
เพื่อใหไดวรรณยุกตเอกตามบังคับ เชน
๑ ในสมัยรัชกาลที่ ๔ ทรงเปลี่ยนสร้อยนามวัดเป็น วิมลมังคลาราม
สราง เปลี่ยนเปน ซาง เสี้ยม เปลี่ยนเปน
เซี่ยม คําโทโทษ คือ คําที่ไมใชไมโท แตเอา
มาแปลงโดยเปลี่ยนวรรณยุกตเปนโท
25
เพื่อใหไดวรรณยุกตโทตามบังคับ เชน เลน
เปลี่ยนเปน เหลน ชวย เปลี่ยนเปน ฉวย)

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
ขอใดเปนความหมายของโคลงโลกนิติ
1 พระมณฑป คือ อาคารที่มีรูปแบบสถาปตยกรรมเปนอยางเรือนรูปสี่เหลี่ยม
1. คติคําสอนสําหรับสัตวโลก
มักทําหลังคาเปนรูปทรงกรวยสี่เหลี่ยม ปลายเรียวแหลม ใชเปนสถานที่สําหรับ
2. ระเบียบแบบแผนแหงโลก
ประดิษฐานพระพุทธรูป รอยพระพุทธบาท หรือพระไตรปฎกที่สําคัญ ตัวอยางเชน
3. บันทึกเรื่องราวของโลก
พระมณฑปวัดพระศรีรัตนศาสดาราม กรุงเทพมหานคร และพระมณฑป
4. ความเปนไปของโลก
วัดพระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี
วิเคราะหคําตอบ โคลงโลกนิติ มาจาก โคลง+โลก+นิติ อธิบายความหมาย 2 หนังสือดี 100 เลมที่คนไทยควรอาน เปนหนังสือภาษาไทยที่เขียนขึ้นในชวง
ไดวา นิติ แปลวา กฎหมาย กฎปฏิบัติ แบบแผน เยี่ยงอยางขนบธรรมเนียม ประมาณสมัยรัชกาลที่ 5 ถึง พ.ศ. 2519 ในสาขาวิชาความรูตางๆ เปนหนังสือ
ประเพณี วิธีปกครอง เครื่องแนะนํา อุบายอันดี คําอื่นที่สังเกตความหมาย ที่มีศิลปะในการเขียนและการใชภาษาที่ดี มีคุณคาทางศิลปวรรณกรรม ทั้งในแง
ได เชน นิติศาสตร นิติบัญญัติ เปนตน ในที่นี้กลาวโดยสรุป “นิติ” คือระเบียบ รูปแบบ (ความงาม ความไพเราะ ความสะเทือนอารมณ) ไดรับความรู ความคิดอาน
แบบแผน ดังนั้น โคลงโลกนิติจึงหมายความวา ระเบียบแบบแผนแหงโลก ความบันเทิงทางศิลปวัฒนธรรมที่เปนประโยชน ทําใหผูอานฉลาด และมีความคิด
ตอบขอ 2. แบบเสรี หรือใจกวาง (liberal) มากขึ้น เขาใจชีวิต และสังคมมากขึ้น มีอคติในเรื่อง
เผาพันธุ เพศ ฯลฯ ลดลง เปนหนังสือที่โดดเดน มีอิทธิพลตอความคิดอารมณ
ความรูสึกของผูอานจํานวนมากในยุคหนึ่งๆ ที่มีผลสะเทือนสืบทอดมาถึงปจจุบัน

คูมือครู 25
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนสรุปยอความเปนมาและประวัติผูแตง
โคลงโลกนิติลงบนสมุดบันทึก ๒ ประวัติผู้แต่ง
(แนวตอบ โคลงโลกนิติ แปลวา ระเบียบแบบแผน
สมเด็ จ พระเจ้ า บรมวงศ์ เ ธอ กรมพระยาเดชาดิ ศ ร มี พ ระนามว่ า พระองค์ เจ้ า ชายมั่ ง
ของโลก มีเนื้อหาเปนคําสอนทั้งทางโลกและทาง
เป็ น พระราชโอรสในพระบาทสมเด็ จ พระพุ ท ธเลิ ศ หล้ า นภาลั ย กั บ เจ้ า จอมมารดานิ่ ม ธิ ด า
ธรรม เนื้อหามาจากคาถาบาลีที่ปรากฏในคัมภีร
เจ้าพระยาพระคลัง (หน) ประสูติเมื่อวันเสาร์ที่ ๑๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๓๓๖
ตางๆ เดิมนักปราชญสมัยกอนแปลโคลงโลกนิติ
ในสมั ย รั ช กาลที่ ๒ ทรงรั บ สถาปนาเป็ น กรมหมื่ น เดชอดิ ศ ร ก� า กั บ กรมพระอาลั ก ษณ์
เปนรอยแกว กอนแตงเปนโคลงสี่สุภาพ รัชกาลที่
ในรัชกาลที่ ๓ ได้ทรงเลื่อนเป็นกรมขุนเดชอดิศร และในรัชกาลที่ ๔ ทรงเลื่อนเป็นกรมสมเด็จ-
3 ทรงมีรับสั่งใหสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ
พระเดชาดิศร๒ สิ้นพระชนม์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๒ พระชันษาได้ ๖๗ ปี ทรงเป็นต้นราชสกุล เดชาติ 1 วงศ์
กรมพระยาเดชาดิศร รวบรวมโคลงโลกนิติ
งานพระนิพนธ์ที่ปรากฏ ได้แก่ โคลงโลกนิติ โคลงนิราศเสด็จไปทัพเวียงจันทน์ ฉันท์สังเวย-
ของเกามาชําระ แลวนําทูลเกลาฯ ถวาย เพือ่ จารึก
พระมหาเศวตฉัตร และฉันท์ดุษฎีสังเวยต่างๆ
ไวบนแผนศิลาประดับศาลาทิศทั้ง 4 โดยรอบ
พระมณฑป สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ
กรมพระยาเดชาดิศร มีพระนามวา พระองค ๓ ลักษณะค�าประพันธ์
เจาชายมั่ง เปนพระราชโอรสในรัชกาลที่ 2 กับ โคลงโลกนิติ แต่งด้วยค�าประพันธ์ประเภทโคลงสี่สุภาพและมีบางบทเป็นโคลงกระทู้
เจาจอมมารดานิ่ม ธิดาเจาพระยาพระคลัง (หน)
งานพระนิพนธที่ปรากฏ ไดแก โคลงโลกนิติ แผนผังและตัวอย่าง โคลงสี่สุภาพ
โคลงนิราศเสด็จไปทัพเวียงจันทน ฉันทสังเวย-
พระมหาเศวตฉัตร และฉันทดุษฎีสังเวยตางๆ)  
  
  
  ่ ้  ) 
  )
2. จากการศึกษาแผนผังและตัวอยางโคลงสี่สุภาพ
ใหนักเรียนอธิบายคณะของโคลงสี่สุภาพ  
  
  
  ่ ่ ้
 

(แนวตอบ โคลงสี่สุภาพ บทหนึ่งมี 4 บาท บาท ่ )  )
ที่ 1, 2 และ 3 มีบาทละ 7 คํา บาทที่ 4 มี 9 คํา
 
  
  
  ่  

แตละบาทแบงออกเปน 2 วรรค วรรคหนา มี 5 คํา  

  
 ่
 
  ้ ่  
  ้  
และ วรรคหลังมี 2 คํา สวนบาทที่ 4 วรรคหลังมี
4 คํา ทั้งนี้อาจใชคําสรอยเสริมทายบาทที่ 1 บาท (๗๒) น�้ำเคี้ยวยูงว่ำเงี้ยว ยูงตำม
ที่ 3 ไดอีกบาทละ 2 คํา) ทรำยเหลือบหำงยูงงำม ว่ำหญ้ำ
ตำทรำยยิ่งนิลวำม พรำยเพริศ
ขยายความเขาใจ Expand ลิงว่ำหว้ำหวังหว้ำ หว่ำดิ้นโดดตำม

นักเรียนเขียนแผนผังโคลงสี่สุภาพ พรอมโยงเสน ๒ พระยศ “กรมสมเด็จพระ” พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้ยกเลิก แล้วทรงบัญญัติให้มี

สัมผัสลงสมุดบันทึก
พระยศ “กรมพระยา” ขึ้นแทน
(แนวตอบ ๐ ๐ ๐ ๐่ ๐้ ๐ ๐ (๐๐)
26
๐ ๐่ ๐ ๐ ๐ ๐่ ๐้
๐ ๐ ๐่ ๐ ๐ ๐ ๐่ (๐๐)
๐ ๐่ ๐ ๐ ๐้ ๐่ ๐้ ๐ ๐
ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมวา โคลงสี่สุภาพมีลักษณะบังคับพื้นฐาน คือ นํ้าเคี้ยวยูงวาเงี้ยว ยูงตาม
คณะ สัมผัส คําเอก คําโท และคําสรอย ซึ่งมีขอบังคับที่จะตองใชใหถูกตอง และครู ทรายเหลือบหางยูงงาม วาหญา
ชี้ใหนักเรียนเห็นวาการรูขอบังคับพื้นฐานของโคลงสี่สุภาพ จะทําใหนักเรียนสามารถ ตาทรายยิ่งนิลวาม พรายเพริศ
แตงคําประพันธประเภทโคลงสี่สุภาพได ลิงวาหวาหวังหวา หวาดิ้นโดดตาม
จากบทประพันธคําที่ขีดเสนใตแสดงใหเห็นการสรรคําอยางไร
1. กวีตัดคํา 2. กวีแผลงคํา
นักเรียนควรรู 3. กวีแทรกคํา 4. กวีสรางศัพทใหม
วิเคราะหคําตอบ “เคี้ยว” มาจากคําวา “คดเคี้ยว” สวน “เงี้ยว” มาจากคําวา
1 โคลงนิราศเสด็จไปทัพเวียงจันทน ทรงนิพนธขึ้นใน พ.ศ. 2370 เมื่อเจา
“งูเงี้ยว” ซึ่งกวีใชวิธีตัดคําเพื่อใหเขากับจํานวนพยางคในบังคับของ
อนุวงศแหงเวียงจันทนเปนกบฏเขามายึดเมืองโคราชและสระบุรี พระบาทสมเด็จ
คําประพันธประเภทโคลงสี่สุภาพที่วรรคหนาตองมี 5 คํา เปนการเลือกใชคําที่
พระนั่งเกลาเจาอยูหัวทรงโปรดฯ ใหจัดกําลังทัพยกไปปราบ สมเด็จพระเจา
ใหเขาใจในบทประพันธ แตนําไปใชโดยปกตินั้นไมได ความตรงนี้จะเขาใจได
บรมวงศเธอกรมพระยาเดชาดิศรไดตามเสด็จไปในทัพหลวง และทรงนิพนธโคลง
ก็โดยอาศัยการรูความหมายของคําศัพทที่ตองใชบริบทเขาชวย ตอบขอ 1.
เรื่องนั้นขึ้นเปนรายและโคลงสี่สุภาพ จํานวน 163 บท

26 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand Evaluate
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนบอกความเหมือนและความแตกตาง
โคลงกระทู คือ โคลงสีส่ ภุ าพทีม่ กี ารตัง้ ขอความหรือหัวขอ (กระทู) วางไวขา งหนาโคลง ระหวางโคลงสี่สุภาพกับโคลงกระทู
ทั้ง ๔ บาท แล1วแตงถอยคําตอไปใหมีเนื้อความอธิบายหรือขยายความของกระทูใหชัดเจนยิ่งขึ้น (แนวตอบ โคลงสี่สุภาพเหมือนกับโคลงกระทู
บางครั้ ง ตั ว กระทู  เ องอาจจะไม มี ค วามหมายก็ ต  อ งแต ง เติ ม ถ อ ยคํ า ในโคลงให มี ค วามเหมาะสม ทุกประการ คือ คณะ สัมผัส คําเอก คําโท
โคลงกระทูมี ๔ ชนิด คือ โคลงกระทู ๑ คํา (กระทูเดี่ยว) โคลงกระทู ๒ คํา โคลงกระทู ๓ คํา คําสรอย แตตางกันที่คําขึ้นตนในแตละบาท
และโคลงกระทู ๔ คํา ของโคลงกระทูจะเปนขอความ (กระทู)
แผนผังและตัวอยาง โคลงกระทู ๓ คํา เมื่ออานแตละกระทูเรียงกันจากบาทที่ 1 ถึง
บาทที่ 4 จะไดความหมาย)
 ่ ้   ( ) 2. นักเรียนอธิบายสัมผัสจากแผนผังโคลงสี่สุภาพ
(แนวตอบ สัมผัสบังคับในโคลงสี่สุภาพ
   ่ ่ ้ เปนสัมผัสสระ กําหนดไวดังนี้
  ่  ่ ( ) คําที่ 7 ของบาทที่ 1 สงสัมผัสไปยังคําที่ 5 ของ
  ่ ้ ่ ้   บาทที่ 2 และบาทที่ 3 และคําที่ 7 ของบาทที่
2 สงสัมผัสไปยังคําที่ 5 ของบาทที่ 4)
ปาพึ่งเรือ หมูไม มากมูล
เรือพึ่งพาย พายูร ยาตรเตา
นายพึ่งบาว บริบูรณ ตามติด มากแฮ ขยายความเขาใจ Expand
เจาพึ่งขา คํ่าเชา ชวยสิ้นเสร็จงานฯ
นักเรียนเลือกบทประพันธจากเนื้อเรื่องมา 1
(ปถมมาลา)
บท บันทึกลงในสมุด แลวโยงเสนสัมผัสใหถูกตอง
พรอมทั้งระบุตําแหนงคําเอกคําโท
(แนวตอบ ตัวอยางเชน
“รูนอยวามากรู เริงใจ
กลกบเกิดอยูใน สระจอย
ไปเห็นชเลไกล กลางสมุทร
ชมวานํ้าบอนอย มากลํ้าลึกเหลือ”)

ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนสรุปยอประวัติความเปนมาของ
โคลงโลกนิติได
2. นักเรียนเขียนแผนผังและโยงเสนสัมผัส
ศาลารายรอบพระมณฑป วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร (วัดโพธิ)์ มีแผนศิลาจารึกเรือ่ งโคลงโลกนิตปิ ระดับไว
ใหถูกตองตามลักษณะคําประพันธได
๒๗ 3. นักเรียนระบุตําแหนงคําเอกคําโท
ในโคลงสี่สุภาพได

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
บาทที่สี่ของโคลงสี่สุภาพในขอใดมีตําแหนงคําเอกคําโทถูกตองตาม
จากกิจกรรมขยายความเขาใจบทประพันธที่ยกมาไมเครงครัดคําเอก คําโทนัก
ฉันทลักษณ
ตําแหนงที่เปนคําเอก คําวา “มาก” “กบ” “ช(ล)” เปนคําตายที่มีเสียงสั้น ไมมี
1. ชมวานํ้าบอนอย มากลํ้าลึกเหลือ
รูปวรรณยุกตเอก และแมวาบทประพันธบทนี้จะไมเครงครัดคําเอกคําโทก็ไมทําให
2. เหมือนขอบฟามาปอง ปาไมมาบัง
เสียความไพเราะ
3. บาปยอมทําโทษซํ้า ใสผูบาปเอง
4. หายากฝากผีไข ยากแทจักหา
วิเคราะหคําตอบ บาทที่สี่ตําแหนงคําเอกคําโท คือ ๐ ๐่ ๐ ๐ ๐้ ๐่ ๐้ ๐ ๐ นักเรียนควรรู
ซึ่งตรงกับคําประพันธวา “บาปยอมทําโทษซํ้า ใสผูบาปเอง” เปนบาทที่ตรง
กับแผนผังคําประพันธ ตอบขอ 3. 1 กระทู ในที่นี้ คือกระทูโคลงหรือกระทูโคลงที่เปนกระทูสุภาษิต เปนหลัก
หรือขอความที่นําไปสูการขยายความ จํานวนคําของกระทู จะเปนกี่คําก็ตาม
นิยมใชเทากันทุกบาท แตก็ไมไดวางเปนขอบังคับ ตั้งกระทูไวหนาบาทจํานวนคํา
ไมเทากันก็มี เชน “ชา ชา ได พราสองเลม งาม” ขอสําคัญคือตองแยกกระทูให
หางจากเนื้อความอื่น

คูมือครู 27
กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
กระตุน ความสนใจ Engage
1. ครูยกคําสอนหรือนิทานพื้นบานมาเลาเปน
ตัวอยางของวรรณกรรมคําสอนใหนักเรียนฟง
แลวใหนักเรียนบอกขอคิด
(แนวตอบ ตัวอยางเชน นิทานเรื่องพญานกแขก
เตา กาลครั้งหนึ่งมีนกแขกเตาฝูงหนึ่งหากินที่
ทุงขาวสาลีของเศรษฐีใจดีคนหนึ่งซึ่งปลอยให
นกแขกเตากินขาวได มาวันหนึ่งเศรษฐีสังเกต
เห็นวาจาฝูงนกแขกเตาคาบเอาขาวสาลีกลับไป
ดวยก็โกรธมากสั่งใหทํากับดักดักฝูงนกไว เมื่อ
ฝูงนกแขกเตาถูกจับ พญานกแขกเตาก็ขอรอง
ใหปลอยนกตัวอื่นๆไป เศรษฐีชื่นชมในความ
กลาหาญและความเสียสละของพญานกแขกเตา
จึงถามเหตุที่คาบเอาขาวสาลีกลับไปดวย พญา
แขกเตาอธิบายเหตุ 3 ประการ ประการแรกให
กูยืม หมายถึงเอาขาวไปใหลูกนกเล็กๆ ที่ยังไม
สามารถชวยเหลือตัวเองได เมื่อแกชราลงลูกนก
เหลานั้นจะไดหามาใหกินบาง ประการที่สอง
คือ ฝากไว หมายถึงใหนกแกเฒาที่มีพระคุณ
ประการสุดทายคือ ใชหนี้เกา หมายถึงใหพอแม
ซึ่งแกชราไมสามารถเลี้ยงตัวเองได เศรษฐีไดยิน
ดังนั้นก็ชื่นชมพญานก จึงปลอยนกทุกตัวให
เปนอิสระและใหฝูงนกแขกเตามากินขาวสาลีได
ตลอดไป
เรื่องนี้ใหขอคิดวาการรูจักหนาที่ มีความ
กตัญูรูคุณ อยูที่ไหนก็ไมลําบาก เพราะจะมีคน
นับถือและใหความชวยเหลือ)
2. ครูถามนักเรียนวา นักเรียนรูจักวรรณกรรม
คําสอนเรื่องใดบาง ครูขออาสาสมัคร 2-3 คน
มาเลาประสบการณหนาชั้นเรียน
สํารวจคนหา Explore
นักเรียนศึกษาและพิจารณาโคลงโลกนิติตาม
หนังสือเรียน แลวสืบคนแนวคิดของโคลงโลกนิติ
แตละบท
นักเรียนควรรู
1 ชาด วัตถุสีแดงสดชนิดหนึ่ง เปนผงก็มี เปนกอนก็มี ใชทํายาไทยหรือประสม
กับนํ้ามันสําหรับประทับตราหรือทาสิ่งของ สมัยกอนชาดที่มาจากเมืองจอแส
ประเทศจีนเรียก “ชาดจอแส” ชาดที่มาจากเมืองอายมุยประเทศจีนเรียก “ชาด
อายมุย” หรือเปนคําวิเศษณของสีแดงสดอีกอยางหนึ่ง เรียกวา “สีแดงชาด”
มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับตัวอยางการอานบทอาขยานโคลงโลกนิติเพิ่มเติม ไดที่
http://www.youtube.com/watch?v=i0y0LWuMu7o
28 คูมือครู
อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
๔ เนื้อเรื่อง
โคลงโลกนิติ
(๗)๓ ผลเดื่อเมื่อสุกไซร้ มีพรรณ
1
ภำยนอกแดงดูฉัน ชำดบ้ำย
ภำยในย่อมแมลงวัน หนอนบ่อน
ดุจดั่งคนใจร้ำย นอกนั้นดูงำม
(๒๓) นำคีมีพิษเพี้ยง สุริโย
เลื้อยบ่ท�ำเดโช แช่มช้ำ
พิษน้อยหยิ่งโยโส แมลงป่อง
ชูแต่หำงเองอ้ำ อวดอ้ำงฤทธี
(๒๔) ควำมรู้ผู้ปรำชญ์นั้น นักเรียน
ฝนทั่งเท่ำเข็มเพียร ผ่ำยหน้ำ
คนเกียจเกลียดหน่ำยเวียน วนจิต
กลอุทกในตะกร้ำ เปี่ยมล้นฤๅมี
(๔๑) ห้ำมเพลิงไว้อย่ำให้ มีควัน
ห้ำมสุริยแสงจันทร์ ส่องไซร้
ห้ำมอำยุให้หัน คืนเล่ำ
ห้ำมดั่งนี้ไว้ได้ จึ่งห้ำมนินทำ
(๕๘) รู้น้อยว่ำมำกรู้ เริงใจ
กลกบเกิดอยู่ใน สระจ้อย
ไป่เห็นชเลไกล กลำงสมุทร
ชมว่ำน�้ำบ่อน้อย มำกล�้ำลึกเหลือ
๓ หมายเลขในวงเล็บ หมายถึงลำาดับโคลงจากหนังสือประชุมโคลงโลกนิติของสถาบันภาษาไทย กรมวิชาการ
กระทรวงศึกษาธิการ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๕๔๓
28
บูรณาการเชื่อมสาระ
โคลงโลกนิติเปนวรรณกรรมคําสอนเกี่ยวกับเรื่องตางๆ ในชีวิต ซึ่งเปน
ธรรมดาของโลก โดยยกเอาสิ่งแวดลอมรอบตัวที่ใหแงคิดมาสอน ทําใหรูจัก
สังเกตสิ่งแวดลอมรอบตัวเองไมวาจะเปนสิ่งมีชีวิตหรือสิ่งที่ไมมีชีวิต ซึ่งเปน
หลักการเดียวกับการเรียนรูทางวิทยาศาสตร ดวยตางก็เปนการเรียนรู
สิ่งแวดลอมรอบตัวเพื่อปรับตัวใหเขากับสิ่งแวดลอมนั้นๆ และรูจักนํา
ขอสังเกตที่ไดมาปรับปรุงพัฒนาคุณภาพชีวิต โดยในทางวิทยาศาสตรจะ
พัฒนาดานคุณภาพชีวิตความเปนอยู ชวยยกระดับคุณภาพชีวิตใหสูงขึ้น
สวนวรรณกรรมคําสอนจะชวยพัฒนาดานจิตใจ ชวยยกระดับจิตใจใหสูงขึ้น
ดังนั้นจึงควรเรียนรูรวมกันทั้งดานชีวิตและจิตใจ

กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
(๖๐) จระเข้คับน่ำนน�้ำ ไฉนหำ ภักษ์เฮย
รถใหญ่กว่ำรัถยำ ยำกแท้
เสือใหญ่กว่ำวนำ ไฉนอยู่ ได้แฮ
เรือเขื่องคับชเลแล้ แล่นโล้ไปไฉน
(๖๙) เสียสินสงวนศักดิ์ไว้ วงศ์หงส์
เสียศักดิ์สู้ประสงค์ สิ่งรู้
เสียรู้เร่งด�ำรง ควำมสัตย์ ไว้นำ
เสียสัตย์อย่ำเสียสู้ ชีพม้วยมรณำ
(๗๒) น�้ำเคี้ยวยูงว่ำเงี้ยว ยูงตำม
1 หมดราศี)
ทรำยเหลือบหบหำงยูงงำม ว่ำหญ้ำ
ตำทรำยยิ่งนิลวำม พรำยเพริศ
ลิงว่ำหว้ำหวังหว้ำ หว่ำดิ้นโดยตำม
(๗๗) พระสมุทรสุดลึกล้น คณนำ
สำยดิ่งทิ้งทอดมำ หยั่งได้
เขำสูงอำจวัดวำ ก�ำหนด
จิตมนุษย์นี้ไซร้ ยำกแท้หยั่งถึง
(๘๘) รักกันอยู่ขอบฟ้ำ เขำเขียว
เสมออยู่หอแห่งเดียว ร่วมห้อง
ชังกันบ่แลเหลียว ตำต่อ กันนำ
เหมือนขอบฟ้ำมำป้อง ป่ำไม้มำบัง
(๙๘) เจ็ดวันเว้นดีดซ้อม ดนตรี
อักขระห้ำวันหนี เนิ่นช้ำ
สำมวันจำกนำรี เป็นอื่น
วันหนึ่งเว้นล้ำงหน้ำ อับเศร้ำศรีหมอง
ขอสอบ O-NET
ขอสอบป ’ 52 ออกเกี่ยวกับบทประพันธของโคลงโลกนิติ
พระสมุทรสุดลึกลน คณนา
สายดิ่งทิ้งทอดมา หยั่งได
เขาสูงอาจวัดวา กําหนด
จิตมนุษยนี้ไซร ยากแทหยั่งถึง
โคลงบทนี้เนนสอนเรื่องใด
1. ความลึกของนํ้า
2. ความไววางใจ
3. ความพากเพียร
4. ความมีอุเบกขา
วิเคราะหคําตอบ โคลงบทนี้ถอดคําประพันธไดวา มหาสมุทรที่วาลึกยัง
หาสายดิ่งมาวัดใหรูความลึกได เชนเดียวกับภูเขาสูงก็สามารถวัดได แตกับ
ใจมนุษยนี้ไมมีอะไรมาวัดได ใจมนุษยยากที่จะรูไดจึงตองระมัดระวังเรื่อง
ความไววางใจ ตอบขอ 2.
อธิบายความรู
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
ครูและนักเรียนรวมกันอภิปราย จากโคลง
โลกนิติ บทที่ 98
“เจ็ดวันเวนดีดซอม ดนตรี
อักขระหาวันหนี เนิ่นชา
สามวันจากนารี เปนอื่น
วันหนึ่งเวนลางหนา อับเศราศรีหมอง”
• โคลงบทนี้มีแนวคิดวาอยางไร
(แนวตอบ หากจะทําการใดตองหมั่นฝกฝน
ตั้งใจจริง ดังเชนการฝกเลนดนตรี การเขียน
อาน การไปมาหาสูคนรัก ก็ตองตั้งใจจริง
หากทิ้งชวงก็อาจหลงลืมได เหมือนการลาง
หนาก็ตองทําทุกวันเพื่อไมใหหนาหมนหมอง
• จากบาทที่วา “สามวันจากนารี เปนอื่น”
ผูหญิงมีหลักเลือกคูครองอยางไร และใน
ปจจุบันนักเรียนมีความเห็นอยางไร
(แนวตอบ ในสังคมสมัยกอนถาชายหนุมจะ
ผูกสัมพันธใกลชิดกับหญิงสาวตองหมั่นไป
มาหาสู หากชายหนุมเริ่มขาดการติดตอ
หญิงสาวก็จะรูสึกไมมั่นใจในชายหนุมและ
คิดวาชายหนุมอาจจะไมรักจริง และจะมีใจ
ใหคนที่ไปมาหาสูบอยกวาแทน แสดงใหเห็น
วาผูหญิงสมัยกอนจะอยูในสถานะผูถูกเลือก
และใหความสําคัญกับความมุง มัน่ จริงใจของ
ชายหนุมที่จะมาเปนคูครอง ตางจากผูหญิง
ในปจจุบนั ทีม่ สี ถานะเปนผูเ ลือกและใหความ
สําคัญกับหลายเรือ่ งขึน้ อยูก บั ความเหมาะสม
ทางสังคม ดังนั้นจากบาทที่กลาววา
“สามวันจากนารี เปนอื่น” ในสังคมปจจุบัน
จึงอาจเปนไปไดวาทั้งผูหญิงทั้งผูชายมี
โอกาสเปนอื่น)
29
เกร็ดแนะครู
ครูใหนักเรียนสังเกตโคลงบทที่ 72 วากวีใชการตัดคําใหเหลือนอยกวาเดิม เพื่อ
ใหพยางคสั้นลง จากคําวา “คดเคี้ยว” มาเปน “เคี้ยว” และคําวา “งูเงี้ยว” มาเปน
“เงี้ยว” วิธีตัดคํานี้เกิดจากกวีผูรอยกรองบทประพันธ เมื่อคําใดมีคําประพันธมาก
เกินไป จะนําเขาบรรจุในบทประพันธก็ยาวเยิ่นเกินกวาลักษณะบังคับที่วางไวในกฎ
จึงหาวิธีลดพยางคของคําใหเหลือนอยพอที่จะบรรจุคําลงได แตก็ยังคงมีความหมาย
เทาเดิม คําที่ตัดตองอาศัยความรูในภาษากวีและการตีความตามบริบทเขาชวย
นักเรียนควรรู
1 ทราย หรือ เนื้อทราย มีเขาเฉพาะเพศผู ลักษณะเขาคลายกวาง เมื่อพบศัตรู
จะวิ่งหนีไมกระโดดเหมือนเกงและกวาง ตามคติของคนไทยถือวาเปนสัตวที่มี
นัยนตาสวย จึงมีคําเปรียบเปรยวา “ตาสวยดังเนื้อทราย” เนื้อทราย ยังมีชื่อเรียก
อื่นๆ อีก ไดแก กวางแขม ลําโอง และกวางทราย
คูมือครู 29
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
จากบทประพันธที่ยกมานี้ใหนักเรียนอภิปราย
แลวตอบคําถาม (๑๐๑) ใครจักผูกโลกแม้ รัดรึง
“ความรูดูยิ่งลํ้า สินทรัพย เหล็กเท่ำล�ำตำลตรึง ไป่หมั้น
คิดคาควรเมืองนับ ยิ่งไซร มนตร์ยำผูกนำนหึง หำยเสื่อม
เพราะเหตุจักอยูกับ กายอาต-มานา ผูกเพื่อไมตรีนั้น แน่นเท้ำวันตำย
โจรจักเบียนบได เรงรูเรียนเอา”
• นักเรียนคิดวา บทประพันธขางตนเกี่ยวของ (๑๑๗) ควำมรู้ดูยิ่งล�้ำ สินทรัพย์
กับนักเรียนอยางไร คิดค่ำควรเมืองนับ ยิ่งไซร้
(แนวตอบ บทประพันธขางตนเกี่ยวของในเรื่อง เพรำะเหตุจักอยู่กับ กำยอำต-มำนำ
หนาที่ของนักเรียน คือ ตองศึกษาหาความ โจรจักเบียนบ่ได้ เร่งรู้เรียนเอำ
รู เพราะความรูเปนสิ่งที่มีคามากแตก็ไมมี
ใครลักขโมยเอาไปได เมื่อมีแลวก็จะอยูกับเรา (๑๓๑) สนิมเหล็กเกิดแต่เนื้อ ในตน 1
ตลอดไป) กินกัดเนื้อเหล็กจน กร่อนขร�้ำ
บำปเกิดแต่ตนคน เป็นบำป
ขยายความเขาใจ Expand
บำปย่อมท�ำโทษซ�้ำ ใส่ผู้บำปเอง
ใหนักเรียนเลือกบทประพันธที่นักเรียน
ประทับใจ แลวแนะการนําขอคิดจากบทประพันธ (๑๘๖) นกน้อยขนน้อยแต่ พอตัว
ไปใชในชีวิตจริง รังแต่งจุเมียผัว อยู่ได้
(แนวตอบ นักเรียนสามารถตอบไดหลากหลาย มักใหญ่ย่อมคนหวัว ไพเพิด
ตัวอยางเชน ท�ำแต่พอตัวไซร้ อย่ำให้คนหยัน
“นกนอยขนนอยแต พอตัว
รังแตงจุเมียผัว อยูได (๑๘๗) เห็นท่ำนมีอย่ำเคลิ้ม ใจตำม
มักใหญยอมคนหวัว ไพเพิด เรำยำกหำกใจงำม อย่ำคร้ำน
ทําแตพอตัวไซร อยาใหคนหยัน” อุตส่ำห์พยำยำม กำรกิจ
จากบทประพันธที่ยกมาเหมาะสําหรับการนํา เอำเยี่ยงอย่ำงเพื่อนบ้ำน อย่ำท้อท�ำกิน
ไปใชในชีวิตอยางยิ่ง โดยเฉพาะในสังคมปจจุบันที่
มีการอุปโภคบริโภคสินคากันอยางฟุมเฟอย นําไปสู (๒๑๔) คนใดละพ่อทั้ง มำรดำ
ปญหาตางๆ เชน การติดหนี้ การขวนขวายใหไดมา อันทุพพลชรำ- ภำพแล้ว
ดวยวิธีการที่ผิด เปนตน ดังนั้นจึงควรเตือนตนเอง ขับไล่ไป่มีปรำ- ณีเนตร
และคนรอบขางใหรูจักพอเพียง พอดี พอใช ดังที่ คนดั่งนี้ฤ ๅแคล้ว คลำดพ้นไภยัน
กลาวในบทประพันธขางตน)
30

บูรณาการเชื่อมสาระ
เกร็ดแนะครู
ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับการใชเครื่องหมายยัติภังค (-)
ดังเชน บาทที่ 2 และ 3 ในบทที่ 214 ที่วา “อันทุพพลชรา- ภาพแลว” และ
“ขับไลไปมีปรา- ณีเนตร” เกิดจากกวีตองการใหจํานวนคําถูกตองตาม
ฉันทลักษณที่บังคับใหวรรคหนามี 5 คํา แตเมื่อมีคําเกินจึงตองแยกคําไปอยูวรรค
หลัง และใชเครื่องหมายยัติภังคมาไวระหวางพยางคที่แยกออกจากกัน เพื่อใหรูวา
เปนคําเดียวกันเพียงแตแยกพยางคแยกวรรค ซึ่งจะทําใหผูอานเขาใจความหมายได
ถูกตองตามบทประพันธนั้น
จากแนวคิดเรื่องความพอเพียง เรื่องการรูจักประมาณในโคลงโลกนิติ
ครูบูรณาการเชื่อมกับสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม
เรื่องปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชดําริในพระบาทสมเด็จ
พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช นักเรียนสามารถประยุกตใชปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียงในการดําเนินชีวิตของนักเรียน ใหความสําคัญ รูคุณคา
และเล็งเห็นประโยชนตอสังคมไทยวา แนวคิดเรื่องความพอเพียงทั้งจาก
โคลงโลกนิติและพระราชดําริในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล
อดุลยเดช ชวยรักษาคํ้าจุน สังคมไทยใหมั่นคง คนไทยมีความผาสุก
มีความเปนอยูที่ดี

นักเรียนควรรู
1 ขรํ้า ในบทที่ 131 เปนคําโทโทษ โดยปกติเขียนวา “ครํ่า” หมายความวา
เกาผุไป แตเมื่อเปนคําที่อยูในตําแหนงที่ตองใชรูปวรรณยุกตโท จึงเขียนเปน “ขรํ้า”
ออกเสียงเหมือนกันกับ “ครํ่า”
30 คูมือครู
 ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Evaluate
ขยายความเขาใจ Expand
ใหนักเรียนยกโคลงโลกนิติบทที่ใหแงคิดตรงกับ
(๒๓๑) คุณแม่หนำหนักเพี้ยง พสุธำ สํานวนสุภาษิตตอไปนี้ พรอมบอกความหมายของ
คุณบิดรดุจอำ- กำศกว้ำง สํานวนสุภาษิต
คุณพี่พ่ำงศิขรำ เมรุมำศ • สี่เทายังรูพลาด นักปราชญยังรูพลั้ง
คุณพระอำจำรย์อ้ำง อำจสู้สำคร (แนวตอบ บทประพันธที่ตรงกับสํานวนสุภาษิต
“สี่เทายังรูพลาด นักปราชญยังรูพลั้ง” คือ
(๒๗๘) ก้ำนบัวบอกลึกตื้น ชลธำร “สูงสารสี่เทายาง เหยียบหยัน
มำรยำทส่อสันดำน ชำติเชื้อ บางคาบเชี่ยวไปพลัน พลวกพลั้ง
โฉดฉลำดเพรำะค�ำขำน ควรทรำบ นักรูรํ่าเรียนธรรม ถึงมาก ก็ดี
หย่อมหญ้ำเหี่ยวแห้งเรื้อ บอกร้ำยแสลงดิน กลาวดั่งนํ้าผลั้งผลั้ง พลาดถอยทางความ”
โคลงบทนี้หมายความวา ทุกคนสามารถทํา
(๒๘๘) ถึงจนทนสู้กัด กินเกลือ ผิดพลาดได หากประมาทไมระมัดระวัง ทั้งนี้
อย่ำเที่ยวแล่เนื้อเถือ พวกพ้อง “สี่เทา” หมายถึง สัตวสี่เทา เชน ชาง ซึ่งมัก
อดอยำกเยี่ยงอย่ำงเสือ สงวนศักดิ์ กาวเดินไดมั่นคง แตก็อาจกาวพลาดได เชน
โซก็เสำะใส่ท้อง จับเนื้อกินเอง
เดียวกับนักปราชญคือผูรู บางครั้งอาจ
พลาดได)
(๓๐๘) โคควำยวำยชีพได้ เขำหนัง
เป็นสิ่งเป็นอันยัง อยู่ไซร้
คนเด็ดดับสูญสัง- ขำรร่ำง
เป็นชื่อเป็นเสียงได้ แต่ร้ำยกับดี
1
(๓๑๙) สูงสำรสี่เท้ำย่ำง เหยียบยัน
บำงคำบเชี่ยวไปพลัน พลวกพลั้ง
นักรู้ร�่ำเรียนธรรม์ ถึงมำก ก็ดี
กล่ำวดั่งน�้ำผลั้งผลั้ง พลำดถ้อยทำงควำม

(๔๐๓) เพื่อนกินสิ้นทรัพย์แล้ว แหนงหนี

หำง่ำยหลำยหมื่นมี มำกได้
เพื่อนตำยถ่ำยแทนชี- วำอำตม์
หำยำกฝำกผีไข้ ยำกแท้จักหำ
31

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
สูงสารสี่เทายาง เหยียบหยัน
1 สาร มีหลายความหมาย ในที่นี้หมายถึง ชางใหญ อาจใชวา ชางสาร
บางคาบเชี่ยวไปพลัน พลวกพลั้ง
นักรูรํ่าเรียนธรรม ถึงมาก ก็ดี
กลาวดั่งนํ้าผลั้งผลั้ง พลาดถอยทางความ
จากโคลงขางตน บาทใดมีคําสรอย
1. บาทที่ 1 สูงสารสี่เทายาง เหยียบหยัน
2. บาทที่ 2 บางคาบเชี่ยวไปพลัน พลวกพลั้ง
3. บาทที่ 3 นักรูรํ่าเรียนธรรม ถึงมาก ก็ดี
4. บาทที่ 4 กลาวดั่งนํ้าผลั้งผลั้ง พลาดถอยทางความ
วิเคราะหคําตอบ คําสรอย คือคําที่เปนสวนประกอบเพิ่มเติมที่ตอทาย
วรรค บาท หรือบท ไมบังคับ อาจมีหรือไมมีก็ได ในโคลงโลกนิติบาทที่มัก
ปรากฏคําสรอย ไดแก บาทที่ 1 และบาทที่ 3 จากโคลงขางตนบาทที่มี
คําสรอย คือ บาทที่ 3 มีคําวา “ก็ดี” ตอบขอ 3.

คูมือครู 31
 ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand Evaluate
Engage Explore Explain
ขยายความเขาใจ Expand
1. นักเรียนเลือกบทประพันธที่นักเรียนชื่นชอบ
คนละ 2 บท พรอมบอกเหตุผลที่นักเรียนเลือก (๔๑๑) อ่อนหวำนมำนมิตรล้น เหลือหลำย
บทประพันธนั้น หยำบบ่มีเกลอกรำย เกลื่อนใกล้
2. นักเรียนทองจําบทประพันธที่เลือกมาเปน ดุจดวงศศิฉำย ดำวดำษ ประดับนำ
ทํานองเสนาะหนาชั้นเรียน โดยศึกษาความรู สุริยะส่องดำรำไร้ เพื่อร้อนแรงแสง
จากหนังสือเรียนหลักภาษาและการใชภาษา
ม.1 หนวยการเรียนรูที่ 1 การอานออกเสียง
เรื่องการอานโคลงสี่สุภาพ ในหนา 9 -10 บอกเล่าเก้าสิบ

ตรวจสอบผล Evaluate วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร

1. นักเรียนวิเคราะหคุณคาโคลงโลกนิติได
2. นักเรียนยกสํานวนสุภาษิตที่มีขอคิดสอดคลอง
กับโคลงโลกนิติได
3. นักเรียนทองจําบทอาขยานที่สนใจพรอมบอก
ขอคิดได
วัดพระเชตุพนฯ เป็นวัดที่สร้างขึ้นตั้งแต่สมัยอยุธยา แต่ไม่ปรากฏหลักฐานเกี่ยวกั
1 บการสร้าง
เดิมเรียกว่า วัดโพธาราม หรือ วัดโพธิ์ ได้รับการยกฐานะขึ้นเป็นพระอารามหลวงในสมัยธนบุรี
ครัน้ ถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชได้โปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาวัดนีใ้ หม่
ใน พ.ศ. ๒๓๓๑ เมื่อแล้วเสร็จใน พ.ศ. ๒๓๔๔ พระราชทานนามว่า วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาวาส
ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงเปลี่ยนสร้อยนามวัดเป็น วิมลมังคลาราม
วัดพระเชตุพนฯ เป็นพระอารามหลวงชั้นเอก ชนิดราชวรมหาวิหาร และเป็นวัดประจ�ารัชกาล
ในรัชกาลที่ ๑ ทั้งยังเปรียบเสมือนเป็นมหาวิทยาลัยแห่งแรกของประเทศ เนื่องด้วยเป็นที่รวมจารึก
สรรพวิชาหลายแขนงและทางยูเนสโกได้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกความทรงจ�าโลก เมื่อเดือนมีนาคม
พ.ศ. ๒๕๕๑
วัดพระเชตุพนฯ ยังถือว่าเป็นวัดที่มีเจดีย์มากที่สุดในประเทศไทย โดยมีจ�านวนประมาณ
๙๙ องค์

32

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
คําประพันธตอไปนี้มีจุดประสงคตามขอใด
1 พระอารามหลวง คือ วัดที่พระมหากษัตริย หรือพระบรมวงศานุวงศทรงสราง
ถึงจนทนสูกัด กินเกลือ
หรือทรงบูรณปฏิสังขรณ หรือมีผูสรางนอมเกลานอมกระหมอมถวายเปนวัดหลวง
อยาเที่ยวแลเนื้อเถือ พวกพอง
และวัดที่ราษฎรสราง หรือบูรณปฏิสังขรณ และขอพระราชทานใหทรงรับไวเปน
อดอยากเยี่ยงอยางเสือ สงวนศักดิ์
พระอารามหลวง
โซก็เสาะใสทอง จับเนื้อกินเอง
1. ใหรูจักอดทน 2. ใหรูจักประมาณตน
3. ใหรูจักรักศักดิ์ศรี 4. ใหรูจักชวยเหลือตนเอง
มุม IT
วิเคราะหคําตอบ จากคําประพันธขางตนถอดคําประพันธไดวา แมจะยากจน
ศึกษาเกี่ยวกับโคลงสี่สุภาพที่ใหขอคิดเหมือนสํานวน คําพังเพยและสุภาษิตไทย อยางไรก็ใหทนกัดกอนเกลือกิน อยาไดไปเบียดเบียนเพื่อนฝูง ใหเปนอยางเสือ
เพิ่มเติม ไดที่ http://www.st.ac.th/bhatips/klong_4.html ที่เมื่อหิวก็สูพยายามจับเนื้อกินเองอยางมีศักดิ์ศรี จากความวา
“อดอยากเยี่ยงอยางเสือ สงวนศักดิ์” คือ สอนใหรูรักรักศักดิ์อยางเสือ
ตอบขอ 3.

32 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
1. ครูใชเกมคําศัพทกระตุนความสนใจนักเรียน
๕ ค�าศัพท์ โดยเริ่มจากจัดนักเรียนออกเปน 2 กลุม
กลุมที่ 1 ใหนักเรียนเลือกจดคําศัพทที่
ค�าศัพท์ ความหมาย นักเรียนสนใจลงในกระดาษ คนละ 1 คํา
กร่อน หมดไปทีละน้อย สึกหรอ ร่อยหรอ กลุมที่ 2 ใหนักเรียนเลือกจดความหมายของ
กล่าวดั่งน�้า พูดคล่องราวกับน�้าไหล คําศัพทที่นักเรียนสนใจลงในกระดาษ คนละ 1
ขร�้า คร�่า คร�่าคร่า เก่าผุไป ในความว่า กินกัดเนื้อเหล็กจน กร่อนขรํ้า หมายความว่า ความหมาย
สนิมกัดเนื้อเหล็กให้ผุกร่อน ใช้การไม่ได้ 2. ครูใหสัญญาณนักเรียนเริ่มจับคูคําศัพทกับ
เขื่อง ใหญ่ โต ความหมาย หากคนใดไมมีคูใหบอกคําศัพท
ค้อม โน้มลง น้อมลง หรือความหมายที่เขาคูกันใหถูกตอง
ค่าควรเมือง มีค่ามาก
เคลิ้มใจ เผลอใจ ลืมตัวลืมใจ สํารวจคนหา Explore
เคี้ยว คด คดเคี้ยว
1. จากการเลนเกมจับคูคําศัพท ใหนักเรียนคนหา
เงี้ยว งู
คําศัพทหรือความหมายของคําศัพทที่ไมมีคู
โฉด โง่ เขลา 2. จดบันทึกคําศัพทจากการเลนเกมลงสมุด
ชเล ทะเล
ชาด สีแดงสดอย่างหนึ่ง เรียก สีแดงชาด ชาด
อธิบายความรู Explain
เชี่ยว รีบร้อน รีบเร่ง
นักเรียนบอกความสําคัญของการรูความหมาย
โซ 1 หิว
ของคําศัพทในโคลงโลกนิติ
ศศิ ดวงจันทร์
(แนวตอบ คําศัพทในโคลงโลกนิติเปนศัพทเกา
เด็ด ท�าให้ขาดหรือหลุดออก แต่ในความที่ว่า คนเด็ดดับสูญสังขารร่าง มีความหมาย
ว่า ตาย
โบราณ ซึ่งยากตอการอานและถอดความ การรูความ
หมายของคําศัพทในโคลงโลกนิติจึงชวยใหสามารถ
ถ่ายแทน ตายแทน สับเปลี่ยน
อานโคลงโลกนิติไดเขาใจมากขึ้น โดย
ทั่ง แท่งเหล็กที่ช่างใช้รองรับในการตีโลหะ
บางชนิด เช่น เหล็ก ทอง ให้เป็นรูปต่างๆ
ผูอานเขาใจถึงความคิด สาร ที่กวีตองการสื่อ โดย
ไมตองกังวลเกี่ยวกับศัพทที่ยาก และยังเปนพื้นฐาน
นวย น้อม
ของการศึกษาวรรณคดีและวรรณกรรมเรื่องอื่นไดเปน
นักรู้ ผู้รู้ ผู้มีปญญา นักปราชญ์
อยางดี)
นิลวาม มีสีด�าวาววาม ทั่ง
บอกร้ายแสลงดิน บอกให้รู้ว่าดินตรงนั้นไม่ดี

33

กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนคัดลอกโคลงสี่สุภาพจากวรรณคดีหรือวรรณกรรมเรื่องอื่น เชน
นิราศสุพรรณของสุนทรภู นิราศนรินทร เปนตน นักเรียนคัดลอกมาคนละ
1 บท จากนั้นนักเรียนแลกโคลงสี่สุภาพที่คัดลอกมากับเพื่อน นักเรียน
อธิบายฉันทลักษณโคลงของเพื่อนที่นักเรียนแลกมาสงครู
เกร็ดแนะครู
ครูควรแนะใหนักเรียนเห็นความสําคัญของการรูคําศัพท และชี้ใหนักเรียนเห็นถึง
ประโยชนของการจดจําคําศัพท และสะสมเปนคลังศัพทที่จะทําใหนักเรียนไดเปรียบ
ในการเขียนงานประเภทตางๆ นักเรียนจะเปนผูใชถอยคําไดถูกตองตรงความหมาย
และสรรคําใชไดอยางหลากหลาย มีชั้นเชิงในการเขียนงานประเภทตางๆ

กิจกรรมทาทาย นักเรียนควรรู
1 ศศิ มีความหมายวา “พระจันทร” คําที่มีความหมายเหมือนคํานี้ เชน นิศากร
นักเรียนแตงโคลงสี่สุภาพ โดยเลือกเรื่องที่นักเรียนสนใจเปนหัวขอใน รัชนีกร แข ดวงเดือน ศศิธร เปนตน
การแตง หรือนักเรียนอาจเลียนลอเนื้อเรื่องจากโคลงสี่สุภาพชั้นครู เชน
นิราศสุพรรณของสุนทรภู นิราศนรินทร เปนตน ทั้งนี้นักเรียนคัดลอกโคลง
ตนแบบมาดวย นักเรียนแตงคนละ 1 บทสงครู

คูมือครู 33
 ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand Evaluate
Engage Explore Explain
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนคนหาคําศัพทจากเอกสารงานตางๆ
ที่นักเรียนเคยอานหรือเคยเห็นวาเปนคําที่เหมือน ค�าศัพท์ ความหมาย
กับคําศัพทในโคลงโลกนิติที่อยูในบทเรียน โดยยก ผลั้งผลั้ง หลั่งไหลพรั่งพรูออกมาอย่างไม่ขาดสาย
ขอความนั้นมาคนละ 1 ขอความ พิจารณาวา ผ่ายหน้า ภายหน้า ข้างหน้า
คําศัพทนั้นมีความหมายเหมือนหรือตางจาก ฝน ถูหรือลับให้มีขนาดเล็กลง
ความหมายในโคลงโลกนิติหรือไม อยางไร พลวกพลั้ง พลาดพลั้ง
(แนวตอบ คําวา “หวัว” จากนิราศเมืองเพชร
พ่าง เปรียบได้กับ
ผลงานของสุนทรภู ความวา
ไพ มาจากค�าว่า ไยไพ แปลว่า เยาะเย้ย พูดให้อาย
“เสียงชะนีที่เหลาเขายี่สาน
เพิด ขับไล่
วิเวกหวานหวัวหวัวผัวผัวโหวย
หวิวหวิวไหวไดยินยิ่งดิ้นโดย มาน มี
ชะนีโหยหาคูไมรูวาย” เมรุมาศ หมายถึง เขาพระสุ1เมรุ ซึง่ มีสที อง เป็นภูเขาอยูก่ ลางจักรวาลบนยอดเขาเป็นที่ตั้ง
สวรรค์ชั้นดาวดึงส์ของพระอินทร์
พิจารณาความหมายของคําวา “หวัว” จาก
กลอนที่ยกมาเปนคําเลียนเสียงธรรมชาติ เสียงรอง โยโส อวดดี
หาคูของชะนี มีความหมายตางจากโคลงโลกนิติ รังแต่ง ในความว่า รังแต่งจุเมียผัว อยู่ได้ หมายความว่า นกสร้างรัง
ที่หมายถึง เสียงหัวเราะเยาะ) รัถยา ทางเดิน
เรื้อ ห่างเหินไปนาน
ตรวจสอบผล Evaluate ลิขิต 2 เขียน หนังสือ
ศิขรา ภูเขา
1. นักเรียนอธิบายความหมายคําศัพทในบทเรียน
สระจ้อย สระน�้าเล็กๆ
ได
สายดิ่ง เชือกที่ผูกก้อนหินหรือท่อนเหล็กที่ปลาย เพื่อใช้วัดความลึกของน�้า
2. นักเรียนบอกความสําคัญของการรูคําศัพทได
หนอนบ่อน หนอนกินฟอนเฟะอยู่ข้างใน
หวัว หัวเราะเยาะ
หว้า ชื่อต้นไม้ขนาดใหญ่
ผลสุกสีม่วงด�ากินได้
หว่า หวั่นไหว
หัน หวนกลับคืน
อักขระ ตัวหนังสือ ในทีน่ หี้ มายถึง
ต้นหว้า
การเล่าเรียนเขียนอ่าน

34

ขอสอบ O-NET
นักเรียนควรรู ขอสอบป ’ 52 ออกเกี่ยวกับคําซอน
1 สวรรคชั้นดาวดึงส อยูเหนือสวรรคชั้นจาตุมหาราชิกาขึ้นไป ตั้งอยูบนยอดเขา คําประพันธในขอใด ไมมีคําซอน
พระสุเมรุ เปนที่อยูของพระอินทร ผูเปนใหญกวาเทวดาทั้งหลาย ตัวเมืองกวางขวาง 1. นาคีมีพิษเพี้ยง สุริโย
ใหญโต และยาวถึง 8 ลานวา มีปราสาทแกว ลอมรอบดวยกําแพงแกว มีประตู 2. เลื้อยบทําเดโช แชมชา
1,000 ประตู ทุกประตูมียอดปราสาท ทําดวยทองประดับดวยแกว 7 ประการ 3. พิษนอยหยิ่งโยโส แมลงปอง
เวลาเปดปดประตูจะมีเสียงดังไพเราะราวกับดนตรี 4. ชูแตหางเองอา อวดอางฤทธี
วิเคราะหคําตอบ คําซอนมี 2 ประเภท คือ ซอนเสียงและซอนความหมาย
2 ศิขรา มีความหมายวา “ภูเขา” คําที่มีความหมายเหมือนคํานี้ เชน บรรพต จากโคลงขางตนมีคําซอน ดังนี้ “แชมชา” ในขอที่ 2. “หยิ่งโยโส” ในขอที่ 3.
นคินทร มเหยงค ศิขริน เปนตน และ “อวดอาง” ในขอที่ 4. ขอที่ไมมีคําซอน คือ “นาคีมีพิษเพี้ยง สุริโย”
ตอบขอ 1.

34 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูกระตุนความสนใจของนักเรียนโดยใช
๖ บทวิเคราะห์ คําถามนําเขาสูบทเรียนดวยคําถามที่เกี่ยวของกับ
โคลงโลกนิติเป็นโคลงสุภาษิตที่มีจุดมุ่งหมายเพื่อสอนให้ทุกคนในสังคมเป็นคนดี ปฏิบัติตน
การดําเนินชีวิต เพื่อใหนักเรียนรูและเขาใจตรงตาม
จุดมุงหมายของโคลงโลกนิติที่เสนอขอคิดตางๆ
ได้อย่างถูกต้องเหมาะสมในทุกโอกาสและสามารถด�ารงชีวิตได้อย่างมีความสุข
อันเปนธรรมดาของโลก และเปนขอเตือนสติเตือนใจ
นอกจากนี้โคลงโลกนิติยังมีศิลปะการประพันธ์ที่ดีเด่นด้านความเปรียบที่คมคายและมีเนื้อหา
ในการดําเนินชีวิต
ที่เป็นคติสอนใจ จากบทที่คัดมาให้ศึกษา สามารถวิเคราะห์คุณค่าได้ ดังต่อไปนี้
• นักเรียนคิดวาเราควรปฏิบัติตัวอยางไรจึงจะ
๖.๑ คุณค่าด้านเนือ้ หา 1 ดําเนินชีวิตในสังคมไดอยางมีความสุข
โคลงโลกนิติ มีเนื้อหาที่สะท้อนให้เห็นความเชื่อ ค่านิยม จริยธรรม ที่ผู้คนในสังคม (แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย
ยึดถือเป็นอุดมคติและเป็นหลักในการปฏิบัติตนสืบต่อมาช้านาน หากผู้อ่านพิจารณาให้ลึกซึ้ง จะท�าให้ ตัวอยางเชน ยึดมั่นในความดี มีไมตรีจิต
เข้าใจถึงสัจธรรมของชีวิตมากยิ่งขึ้นและสามารถน�าข้อคิดไปปรับใช้ในชีวิตประจ�าวันได้ ดังเช่น รูกตัญู ตั้งใจเรียน รูจักประมาณตน
ไมฟุมเฟอย ขยัน อดทน มีระเบียบวินัย
สอนให้ยึดมั่นในความดี สอนให้สนใจการศึกษา ไมละเมิดกฎหมาย เปนตน)

สํารวจคนหา Explore
สอนให้มีไมตรีจิต สอนให้พึ่งพาตนเอง
1. นักเรียนรวบรวมขอคิดที่ไดจากโคลงโลกนิติ
2. นักเรียนแลกเปลี่ยนขอมูลกับเพื่อนขางเคียงที่
สอนให้คิดกตัญญู สอนให้เป็นผู้รู้จักประมาณตน แตกตางจากตนเอง อยางนอย 5 ขอ และจด
บันทึกลงในสมุด
(แนวตอบ ตัวอยางเชน ยึดมั่นในความดี
สอนให้รู้รักษาความสัตย์ สอนให้เป็นคนตั้งใจจริง มีไมตรีจิต มีความกตัญูรูคุณ รูรักษาความ
ซื่อสัตย รูจักเลือกคบคน ใสใจในการศึกษา
หาความรู รูจักพึ่งพาตนเอง รูจักประมาณตน
สอนให้หัดเลือกคบคน สอนให้ละทิ้งความโอ้อวด ใหอยูในความพอดี เปนผูมีความตั้งใจจริง
ละทิ้งความโออวดหลงตัวเอง)

๑) สอนให้ ยึ ด มั่ น ในความดี โคลงโลกนิติมีค�าสอนเรื่องการยึดมั่นในศีลธรรม

หรือความดี และเชื่อในเรื่องกฎแห่งกรรม คือ การท�าดีย่อมได้รับผลเป็นความดี การท�าชั่วย่อม
ได้รับผลเป็นความชั่ว และความชั่วนั้นย่อมกัดกร่อนจิตใจและให้ผลร้ายแก่คนที่กระท�าความชั่ว
เช่นเดียวกับสนิมที่กัดเนื้อเหล็กให้กร่อน ใช้การไม่ได้ และผุพังไปในที่สุด ดังบทที่ว่า
35

บูรณาการเชื่อมสาระ
ครูเชื่อมโยงขอคิดคําสอนเรื่องการคบคนจากโคลงโลกนิติบูรณาการเขากับ
กลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาพระพุทธศาสนา
ซึ่งมาจากคําสอนทางพระพุทธศาสนา โดยกลาวเปนพุทธศาสนสุภาษิตวา
“ยํ เว เสวติ ตาทิโส” หมายความวา คบคนเชนใดยอมเปนเชนนั้น ซึ่งการ
บูรณาการเชื่อมสาระนี้จะทําใหนักเรียนมีความรูเรื่องคําสอนทางพระพุทธ-
ศาสนาและการเขาถึงสัจธรรมของชีวิตมากขึ้น ซึ่งเปนหลักในการดําเนินชีวิต
ใหสงบสุข อีกทั้งเปนหนาที่ของพุทธศาสนิกชนที่พึงปฏิบัติ หรือศึกษาหา
ความรูเพื่อเปนแกนในการดําเนินชีวิต
นักเรียนควรรู
1 คานิยม คือ สิ่งที่บุคคลในสังคมเห็นวาเปนสิ่งดี ควรคาแกการรักษาไว
อุดมคติเปนมาตรฐานแหงความดีงามสูงสุดที่มนุษยพยายามยึดไวเปนเปาหมาย
ในวรรณคดีและวรรณกรรมมีคานิยมของสังคมและของมนุษยปรากฏไวเสมอ
ผูศึกษาวรรณคดียอมไมมองขามคานิยมที่มีสวนในการกําหนดบทบาทของเนื้อเรื่อง
และดวยที่คานิยมมีความเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัยและลักษณะชีวิตของผูคน
ในสังคม ผูศึกษาวรรณคดีและวรรณกรรมจึงควรพึงระวังไมนําคานิยมของปจจุบัน
ไปตัดสินคานิยมในเนื้อเรื่องที่ยุคสมัยแตกตางกัน

คูมือครู 35
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
โคลงโลกนิติมีหลายบทที่มีคุณคาดานเนื้อหา
สอนใหคิดเรื่องความกตัญู ใหนักเรียนอธิบาย (๑๓๑) สนิมเหล็กเกิดแต่เนื้อ ในตน
ประเด็นตอไปนี้ กินกัดเนื้อเหล็กจน กร่อนขร�้ำ
• เพราะเหตุใดหลักคิดเรื่องความกตัญู บำปเกิดแต่ตนคน เป็นบำป
จึงมีความสําคัญและเหมาะที่จะสอนใหแก บำปย่อมท�ำโทษซ�้ำ ใส่ผู้บำปเอง
นักเรียน
(แนวตอบ ความกตัญูเปนคุณธรรมที่ดีงาม
นอกจากนี้ โคลงโลกนิติ ยังกล่าวถึงความชั่วและความดี โดยเปรียบเทียบว่าวัวควาย
หากปฏิบัติตนเปนผูมีความกตัญูแลว ยอม
เมื่อตายไปก็ยังเหลือเขาและหนังซึ่งยังเป็นประโยชน์ แต่คนเราเมื่อตายแล้ว ย่อมสูญสลายทุกอย่าง
หมายถึงชีวิตจะไดรับแตสิ่งดีๆ เพราะความ
คงเหลือแต่ค�ากล่าวขานถึงความดีงามและความชั่ว ที่ได้กระท�าไว้เมื่อยังมีชีวิต ดังความว่า
กตัญูเปนพื้นฐานของคนดี ซึ่งก็คือ เปนผูที่
มีจิตใจดีงาม รูจักเอาใจเขามาใสใจเรา รูจัก
ดูแลหวงใยผูอื่น เมื่อนักเรียนมีความกตัญู (๓๐๘) โคควำยวำยชีพได้ เขำหนัง
ก็จะเปนที่รักใครของคนทั่วไป) เป็นสิ่งเป็นอันยัง อยู่ไซร้
ครูเสริมทักษะความรูโดยใหนักเรียนทํากิจกรรม คนเด็ดดับสูญสัง- ขำรร่ำง
ตามตัวชี้วัด จากแบบวัดฯ ภาษาไทย ม.1 กิจกรรม เป็นชื่อเป็นเสียงได้ แต่ร้ำยกับดี
ที่ 1.4
๒) สอนให้มีไมตรีจิต ดังโคลงที่กล่าวว่า ในโลกนี้จะมีสิ่งใดที่สามารถผูกใจหมู่ชน
ใบงาน ✓ แบบวัดฯ แบบฝกฯ
ทั้งหลายได้ แม้จะใช้เหล็กที่มีขนาดใหญ่เท่าล�าตาลมัดตรึงไว้ก็ไม่แน่นหนา หรือจะใช้เวทมนตร์คาถา
ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.4
เร�่อง โคลงโลกนิติ นานเข้าก็เสื่อมหาย แต่หากผูกใจผู้คนทั้งหลายด้วยไมตรีย่อมยั่งยืนอย่างไม่เสื่อมคลาย
คะแนนเต็ม คะแนนที่ได
กิจกรรมที่ ๑.๔ ใหนกั เรียนเลือกโคลงโลกนิตบิ ททีน่ กั เรียนชืน่ ชอบ พรอมทัง้ ñð
อธิบายคุณคาทีไ่ ดรบั และการนําไปประยุกตใชในชีวติ ประจําวัน
(ท ๕.๑ ม.๑/๒, ๓, ๔)
(๑๐๑) ใครจักผูกโลกแม้ รัดรึง
๑๑๗
โคลงโลกนิติบทที…่ ………………………………………….
เหล็กเท่ำล�ำตำลตรึง ไป่หมั้น
ความรูดูยิ่งลํ้า สินทรัพย
................................................................................................................................................................................................................................................... มนตร์ยำผูกนำนหึง หำยเสื่อม
คิดคาควรเมืองนับ ยิ่งไซร
ผูกเพื่อไมตรีนั้น แน่นเท้ำวันตำย
...................................................................................................................................................................................................................................................

เพราะเหตุจักอยูกับ กายอาต- มานา

...................................................................................................................................................................................................................................................

โจรจักเบียนบได เรงรูเรียนเอา
...................................................................................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................................................................................

ฉบับ
๓) สอนให้คิดกตัญญู โคลงโลกนิติมีค�าสอนเรื่องความกตัญญูและการรู้ส�านึก
...................................................................................................................................................................................................................................................
เฉลย
คุณคาที่ไดรับ ในพระคุณของบิดา มารดา และครูอาจารย์ โดยกล่าวเปรียบเทียบว่าพระคุณของมารดานั้นยิ่งใหญ่
ใหขอคิดวาความรูเปนสิ่งที่มีคายิ่งกวาทรัพยสินเงินทอง ดังนั้นเราจึงควรตั้งใจ และ
...................................................................................................................................................................................................................................................

มุงมั่นในการศึกษาหาความรู ซึ่งความรูนั้นเปนสิ่งที่จะอยูกับเราไปตลอดไมมีใครขโมยได
...................................................................................................................................................................................................................................................
เปรียบได้กับแผ่นดิน พระคุ1ณของบิดาก็กว้างขวางราวกับท้องฟ้าหรืออากาศ พระคุณของพี่นั้น
...................................................................................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................................................................................
ก็สูงราวกับยอดเขาพระสุเมรุ และพระคุณของครูก็ล�้าลึกและกว้างขวางราวกับแม่น�้าหรือมากมาย
การนําไปประยุกตใช ราวกับน�้าในแม่น�้า
ตัง้ ใจศึกษาเลาเรียนเพือ่ เปนการเพิม่ พูนความรูข องตน เมือ่ เติบโตจะไดเปนผูม วี ชิ าความรู
...................................................................................................................................................................................................................................................

สามารถดํารงชีวิตอยูในสังคมไดอยางมีความสุข และมีความเจริญกาวหนา
...................................................................................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................................................................................
36
...................................................................................................................................................................................................................................................

(พิจารณาคําตอบของนักเรียน โดยใหอยูในดุลยพินิจของครูผูสอน)
๘๕

บูรณาการเชื่อมสาระ
นักเรียนควรรู จากความรูเรื่องคุณธรรมดานตางๆ ในโคลงโลกนิติสามารถบูรณาการ
เชื่อมโยงเขากับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม
1 ยอดเขาพระสุเมรุ ตามความเชื่อทางพระพุทธศาสนาเปนศูนยกลางของจักรวาล
วิชาพระพุทธศาสนาเรื่องคุณธรรมที่ควรถือเปนแบบอยาง เชน ความกตัญู
ตั้งอยูบนเขาตรีกูฏ บนยอดภูเขาพระสุเมรุเปนที่ประดิษฐานสวรรคชั้นดาวดึงส มีเมือง
การรักษาความสัตย การเปนผูมีความตั้งใจแนวแน การเปนผูใฝในการศึกษา
สุทัศนอันเปนที่ประทับของพระอินทรตั้งอยู ในวรรณคดีไทยหลายเรื่องกลาวถึงเขา
เปนตน โดยศึกษาจากประวัติของพุทธสาวก พุทธสาวิกา และศาสนิกชน
พระสุเมรุและสิ่งที่เกี่ยวเนื่องกับเขาพระสุเมรุ เชน กําสรวลโคลงดั้น กาพยเหเรือ
ตัวอยางเชน ประวัติของพระมหากัสสปะที่พระพุทธเจาทรงยกยองและแตงตั้ง
เจาฟาธรรมธิเบศร นิราศนรินทร
ใหเปน “เอตทัคคะ” ผูเปนเลิศกวาคนอื่น ในทางผูทรงธุดงคเมื่อศึกษาประวัติ
ของทานจะพบวาทาน มีคุณธรรมที่ควรถือเปนแบบอยางหลายขอ ทั้งเปนผูที่มี
ความกตัญูกตเวทีและเปนผูมีสัจจะรักษาสัญญาที่พูดไวเสมอ จากตัวอยาง
ที่ยกมาบูรณาการความรู จะสงผลใหนักเรียนมีความรูความเขาใจในคําสอน
ทั้งทางโลกและทางธรรมมากขึ้น เปนแบบอยางที่ดีในการปฏิบัติตนของ
นักเรียน

36 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
จากโคลงโลกนิติที่สอนใหรูรักษาความสัตย
1
(๒๓๑) คุณแม่หนำหนั
หนักเพี้ยง พสุธำ ในหนา 37 ใหนักเรียนตอบคําถามตอไปนี้
คุณบิดรดุจอำ- กำศกว้ำง • โคลงบทที่ 69 หากตองแลกกับการรักษา
คุณพี่พ่ำงศิขรำ เมรุมำศ ความสัตยอาจตองสูญเสียสิ่งใดบาง
คุณพระอำจำรย์อ้ำง อำจสู้สำคร (แนวตอบ เสียทรัพยสิน เสียศักดิ์ เสียรู)
• โคลงบทที่ 69 นี้ กวีใหความสําคัญกับสิ่งใด
นอกจากนี้ยังมีโคลงอีกบทหนึ่งซึ่งกล่าวถึงความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณโดยเฉพาะบิดา มากที่สุด เพราะเหตุใด
มารดา ถ้าบุคคลใดละทิ้งหรือไม่ดูแลยามที่ท่านแก่ชรา อันเป็นการกระท�าที่ปราศจากความกตัญญู (แนวตอบ โคลงบทนี้ใหความสําคัญกับความ
ชีวิตของผู้นั้นย่อมพานพบแต่สิ่งไม่ดี สัตยมากที่สุด ยอมเสียทรัพยสินเพื่อรักษาชื่อ
(๒๑๔) คนใดละพ่อทั้ง มำรดำ เสียงวงศตระกูล ยอมเสียศักดิ์ศรีเพื่อแลกกับ
อันทุพพลชรำ- ภำพแล้ว ความรู ยอมเสียรูเพื่อรักษาความสัตย แมตอง
ขับไล่ไป่มีปรำ- ณีเนตร แลกดวยชีวิตก็ยังคงรักษาความสัตยไว เพราะ
คนดั่งนี้ฤ ๅแคล้ว คลำดพ้นไภยัน การรักษาความสัตยเปนคุณธรรมพื้นฐานที่จะ
นําไปสูคุณธรรมขออื่น หากนําไปเปนหลักคิด
๔) สอนให้รรู้ กั ษาความสัตย์ โคลงโลกนิตบิ ทหนึง่ กล่าวถึงการรักษาความสัตย์ไว้วา่ หลักปฏิบัติจะทําใหไดรับความไววางใจ เปน
เป็นสิ่งส�าคัญมากที่สุด นอกเหนือจากการรักษาศักดิ์ศรีและการแสวงหาความรู้ แม้จะต้องสละชีวิต ที่เชื่อถือของเพื่อนฝูง มิตรสหาย และบุคคลที่
ก็อย่ายอมเสียความสัตย์เป็นอันขาด เกี่ยวของทั่วไป)
(๖๙) เสียสินสงวนศักดิ์ไว้ วงศ์หงส์
เสียศักดิ์สู้ประสงค์ สิ่งรู้
ขยายความเขาใจ Expand
เสียรู้เร่งด�ำรง ควำมสัตย์ ไว้นำ 1. นักเรียนรวมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับ
เสียสัตย์อย่ำเสียสู้ ชีพม้วยมรณำ เรื่องการรักษาความสัตย
• การรักษาความสัตยมีความสําคัญอยางไร
๕) สอนให้หัดเลือกคบคน โคลงโลกนิติสอนให้รู้จักการพิจารณาและไม่ประมาท
เพราะเหตุใดจึงตองรักษาความสัตย
ในการเลือกคบคน โดยเปรียบเทียบว่ามหาสมุทร แม้จะลึกเพียงใด ยังอาจใช้สายดิ่งวัดได้ หรือภูเขา
(แนวตอบ การรักษาไวซึ่งความสัตย เปน
จะสูงเพียงใด ก็ยังวัดระยะความสูงได้ แต่จิตใจของคนนั้นยากที่จะหยั่งถึงหรือเข้าใจได้ ดังนั้น
คุณธรรมที่นานับถือและมีเกียรติ หากนําไป
จึงไม่ควรไว้วางใจหรือเชื่อใจใครง่ายๆ ดังโคลงบทที่ว่า
เปนหลักคิดและเปนคุณธรรมประจําใจ
(๗๗) 2 พระสมุทรสุดลึกล้น คณนำ จะสงผลใหเปนทีเ่ ชือ่ ถือไววางใจของเพือ่ นฝูง
สำยดิ่งทิ้งทอดม
ทอดมำ หยั่งได้ มิตรสหาย)
เขำสูงอำจวัดวำ ก�ำหนด 2. จดบันทึกความรูลงสมุด
จิตมนุษย์นี้ไซร้ ยำกแท้หยั่งถึง
37

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
เสียสินสงวนศักดิ์ไว วงศหงส
1 พสุธา มีความหมายวา “แผนดิน” คําที่มีความหมายเหมือนกับคํานี้ เชน
เสียศักดิ์สูประสงค สิ่งรู
พสุธาดล ภพ ธรา ธรณี ปฐพี ปถวี เปนตน
เสียรูเรงดํารง ความสัตย ไวนา
เสียสัตยอยาเสียสู ชีพมวยมรณา 2 สายดิ่ง คือ เชือกที่ปลายดานหนึ่งผูกติดกับลูกดิ่ง สําหรับวัดความลึกของนํ้า
ขอใดกลาวถูกตอง หรือตรวจสอบเสา หรือกําแพงวาอยูในแนวดิ่งหรือไม
1. การรักษาความสัตยสําคัญที่สุด
2. การเสียสัตยยอมดีกวาการเสียศักดิ์
3. การเสียรูไมคุมคาเมื่อแลกกับการเสียศักดิ์ มุม IT
4. การสูญเสียสิ่งใดก็ไมรายแรงเทาการเสียทรัพย
ศึกษาเกี่ยวกับบทวิเคราะหของโคลงโลกนิติเพิ่มเติม ไดที่
วิเคราะหคําตอบ โคลงขางตนมีความหมายวา การเสียทรัพยสินเพื่อรักษา http://www.st.ac.th/bhatips/tip48/student48/loganit_student.html
ชื่อเสียงวงศตระกูล การเสียศักดิ์ศรีเพื่อแลกกับความรู การยอมเสียรูเพื่อ
รักษาความสัตย และแมแตชีวิตก็ยอมสละไดเพื่อรักษาความสัตยไว การ
รักษาความสัตยจึงเปนสิ่งที่นายกยอง เชิดชู และเปนสิ่งที่สําคัญกวาทุกสิ่ง
ที่กลาวมาทั้งหมด ตอบขอ 1.
คูมือครู 37
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนทํากิจกรรมรวมกัน โดยใหนักเรียนยกบท
ประพันธใหตรงกับขอคิดตอไปนี้ ๖) สอนให้สนใจการศึกษา คือ สอนให้เห็นความส�าคัญของการเรียน มีความขยัน
• เปนผูรูจักประมาณตน หมั่นเพียรในการศึกษา เนื่องจากวิชาความรู้มีคุณค่ายิ่งกว่าทรัพย์สมบัติทั้งหลายและคงอยู่ติดตัว
(แนวตอบ “นกนอยขนนอยแต พอตัว ไปจนตาย ไม่มีใครมาแย่งชิงไปได้ ดังโคลงบทที่ว่า
รังแตงจุเมียผัว อยูได
มักใหญยอมคนหวัว ไพเพิด (๑๗๗) ความรู้ดูยิ่งล�้า สินทรัพย์
ทําแตพอตัวไซร อยาใหคนหยัน”) คิดค่าควรเมืองนับ ยิ่งไซร้
• รูจักพึ่งพาตนเอง เพราะเหตุจักอยู่กับ กายอาต-มานา
(แนวตอบ “ถึงจนทนสูกัด กินเกลือ โจรจักเบียนบ่ได้ เร่งรู้เรียนเอา
อยาเที่ยวแลเนื้อเถือ พวกพอง
อดอยากเยี่ยงอยางเสือ สงวนศักดิ์ ๗) สอนให้พึ่งพาตนเอง ซึ่งตรงกับพุทธศาสนสุภาษิตที่ว่า อัตตาหิ อัตโนนาโถ
โซก็เสาะใสทอง จับเนื้อกินเอง”) หมายถึง ตนเป็นที่พึ่งแห่งตน แม้เราจะตกอยู่ในภาวะอับจน แต่ก็ต้องรู้จักน�าพาตนเองให้หลุดพ้น
2. ครูพิจารณาบทประพันธที่นักเรียนยกมา โดยให
จากภาวะดั งกล่ าว โดยไม่ เที่ ยวไปเบี ยดเบีย นหรื อ ขอความช่ วยเหลื อ ผู้ อื่ น แต่ ค วรพึ่ งพาตนเอง
นักเรียนอธิบายเพิ่มเติมวา โคลงบทที่นักเรียนยก
เป็นอันดับแรก
มาตรงตามขอคิดที่ครูบอกอยางไร จากนั้นให
นักเรียนจดบันทึกลงสมุด (๒๘๘) ถึงจนทนสู้กัด กินเกลือ
อย่าเที่ยวแล่เนื้อเถือ พวกพ้อง
ขยายความเขาใจ Expand
อดอยากเยี่ยงอย่างเสือ สงวนศักดิ์
นักเรียนเสนอแนวทางในการดําเนินชีวิตที่ โซก็เสาะใส่ท้อง จับเนื้อกินเอง
สามารถนําขอคิด “การเปนผูรูจักประมาณตน” และ
“การรูจักพึ่งพาตัวเอง” ไปใชในชีวิตจริง โดยเขียน ๘) สอนให้เป็นผู้รู้จักประมาณตน โคลงโลกนิติสอนให้เป็นผู้รู้จักประเมินความ
เปนความเรียง ความยาวไมนอยกวา 15 บรรทัด สามารถและประมาณก�าลังของตน โดยกล่าวเปรียบเทียบกับนกในธรรมชาติว่า นกจะหากินและ
ท�ารังแต่พอตัวเองและครอบครั
1 ว ดังนัน้ มนุษย์กค็ วรด�าเนินชีวติ ด้วยความพอดี อันเป็นวิถที างทีส่ อดคล้อง
กับหลักเศรษฐกิจพอเพียง ตามแนวพระราชด�าริของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช

(๑๘๖) นกน้อยขนน้อยแต่ พอตัว

รังแต่งจุเมียผัว อยู่ได้
มักใหญ่ย่อมคนหวัว ไพเพิด
ท�าแต่พอตัวไซร้ อย่าให้คนหยัน

38

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
ขอใดไมมีการเสนอแนวคิด
ครูแนะนําหนังสือประชุมโคลงโลกนิติใหนักเรียนรูจักและเปนแนวทางใหนักเรียน
1. กานบัวบอกลึกตื้น ชลธาร
คนควาความรูเพิ่มเติมจากแหลงการเรียนรูตางๆ วา หนังสือประชุมโคลงโลกนิติ
มรรยาทสอสันดาน ชาติเชื้อ
เปนหนังสือรวมสุภาษิตเกาแกที่เชื่อถือกันมานาน ดวยเปนเรื่องที่นําเอาธรรมดาของ
2. ถึงจนทนสูกัด กินเกลือ
โลกมากลาวไว และนักเรียนสามารถนํามาปรับใชเปนคติเตือนใจในการดําเนินชีวิต
อยาเที่ยวแลเนื้อเถือ พวกพอง
โคลงโลกนิติเปนภูมิปญญาไทยที่แสดงใหเห็นความงามทั้งดานความคิดและการใช
3. ออนหวานมานมิตรลน เหลือหลาย
ภาษา
หยาบบมีเกลอกลาย เกลื่อนใกล
4. ผลเดื่อเมื่อสุกไซร มีพรรณ
นักเรียนควรรู ภายนอกแดงดูฉัน ชาดบาย
วิเคราะหคําตอบ ขอ 1. เสนอแนวคิดวา กิริยามรรยาทสอสกุล ขอ 2. เสนอ
1 หลักเศรษฐกิจพอเพียง เปนปรัชญาการดํารงชีวิตและปฏิบัติตนของประชาชน
แนวคิดวา ใหรักศักดิ์ศรี ขอ 3. เสนอแนวคิดวา การพูดจาออนหวานจะทําให
ทุกระดับ ตั้งแตครอบครัว ชุมชน จนถึงระดับรัฐ ทั้งในการดํารงชีวิตประจําวัน
มีเพื่อนมาก ตางกับคนที่ชอบพูดจาหยาบคายยอมไมมีเพื่อนเขาใกล ขอ 4.
การพัฒนาและบริหารประเทศ โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจใหดําเนินไปในทาง
บอกเพียงลักษณะของผลมะเดื่อวามีสีแดงชาด ไมมีการเสนอแนวคิด ดังนั้น
สายกลาง ที่สามารถจะรับมือความผันผวนของเศรษฐกิจโลกไดดี
จึงตอบขอ 4.
38 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
ใหนักเรียนเลือกบทประพันธโคลงโลกนิติคนละ
๙) สอนให้เป็นคนตั้งใจจริง การท�าสิ่งใดก็ตาม ให้ท�าด้วยความตั้งใจ โดยเฉพาะ 1 บท ถอดคําประพันธเปนสํานวนของนักเรียนเอง
ในเรือ่ งการเรียนและการท�างาน เพราะหากละเลยหรือไม่เอาใจใส่ในสิง่ ทีท่ า� ย่อมไม่มวี นั ทีจ่ ะเกิดความ- และอธิบายใหเห็นวามีคุณคาดานเนื้อหาอยางไร
ช�านาญและประสบความส�าเร็จได้ ดังโคลงโลกนิติในบทที่ว่า (แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย ขึ้นอยูกับ
ความสนใจของนักเรียน
(๙๘) เจ็ดวันเว้นดีดซ้อม ดนตรี
ตัวอยางเชน
อักขระห้ำวันหนี เนิ่นช้ำ
“เพื่อนกินสิ้นทรัพยแลว แหนงหนี
สำมวันจำกนำรี เป็นอื่น
หางายหลายหมื่นมี มากได
วันหนึ่งเว้นล้ำงหน้ำ อับเศร้ำศรีหมอง
1 เพื่อนตายถายแทนชี- วาอาตม
๑๐) สอนให้ละทิ้งความโอ้อวด โคลงโลกนิติบทหนึ่งสอนถึงเรื่องความโอ้อวดไว้ หายากฝากผีไข ยากแทจักหา”
โดยเปรียบเทียบกับกิริยา หรือธรรมชาติของสัตว์อย่างงูและแมงป่อง เนื่องจากงูเป็นสัตว์ที่มีพิษ จากโคลงโลกนิติขางตนสอนวา เพื่อนกินหางาย
แต่โดยปกติมักเคลื่อนไหวหรือเลื้อยอย่างเชื่องช้า และเราไม่อาจเดาได้ว่างูตัวนั้นมีพิษมากน้อย เพื่อนตายหายาก ซึ่งเนื้อหาเปนคําสอนที่ทําใหรูจัก
เพียงใด ต่างไปจากแมงป่องซึ่งมีพิษน้อยกว่างู แต่กลับชูหางข่มขู่ศัตรูหรือสัตว์ที่เข้าใกล้ ดังนั้น ระมัดระวังในการคบคน สังเกตและพิจารณาผูคน
ในฐานะที่เราเป็นมนุษย์จึงควรมีความอ่อนน้อมถ่อมตน ไม่ควรโอ้อวดสรรพคุณของตนเอง เพราะไม่มี ที่รูจักวาแทที่จริงแลวเขาคบเราเพื่ออะไร นับวาเปน
ใครอยากจะอยู่ใกล้กับคนที่ชอบโอ้อวด นอกจากนี้ความโอ้อวด อาจท�าให้เราอับอายได้ในภายหลัง ประโยชนตอการดําเนินชีวิตในสังคม)
หากไม่มีความรู้ หรือความสามารถดังที่เคยโอ้อวดไว้
(๒๓) นำคีมีพิษเพี้ยง สุริโย ขยายความเขาใจ Expand
เลื้อยบ่ท�ำเดโช แช่มช้ำ 1. ใหนักเรียนแตละกลุม แตงนิทานที่มีเนื้อเรื่อง
พิษน้อยหยิ่งโยโส แมลงป่อง* สอดคลองกับโคลงโลกนิติบทใดบทหนึ่ง
ชูแต่หำงเองอ้ำ อวดอ้ำงฤทธี ตามความสนใจของนักเรียน
* ในที่นี้หมายถึง แมงป่อง ในทางกีฏวิทยา แมลงใช้กับสัตว์ที่มี ๖ ขา และมีปีกบิน 2. แตละกลุมนํานิทานที่ชวยกันแตงมาแสดง
บอกเล่าเก้าสิบ บทบาทสมมติหนาชั้นเรียน
3. ใหเพื่อนในชั้นเรียนเขียนขอคิดที่ไดจากการชม
แมงป่อง การแสดงของแตละกลุมลงสมุดบันทึก
แมงป่อง (Scorpion) เป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง มีมาตั้งแต่ยุค
ดึกด�าบรรพ์ เป็นสัตว์มพ ี ษิ ล�าตัวยาว มีกา้ มคล้ายก้ามปู ๑ คู ่ ทีป่ ลายหาง
มีอวัยวะส�าหรับต่อย ไม่ชอบแสงสว่าง มักจะซ่อนตัวอยูต่ ามสถานทีม่ ดื
และชืน้ หรือขุดรูอยูต่ ามป่า ออกหากินเวลากลางคืน ทัว่ โลกมีแมงป่อง
ประมาณ ๑,๒๐๐ ชนิด อยูท่ งั้ ในเขตทะเลทราย เขตร้อนชืน้ หรือแม้แต่
แถบชายฝัง่ ทะเล ในประเทศไทยมีแมงป่องประมาณ ๑๑ ชนิด พบมาก
ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

39

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
คําประพันธตอไปนี้ใชภาพพจนกี่แหง
ครูแนะความรูใหนักเรียนฟงเรื่องคําเอกโทษ โทโทษวา ใชเมื่อฉันทลักษณบังคับ
ผลเดื่อเมื่อสุกไซร มีพรรณ
คํานั้นใหเปนคําเอก คําโท กลาวคือ ถาโคลงบังคับคําเอก ถาไมมีคําเอก (คือคําที่มี
ภายนอกแดงดูฉัน ชาดบาย
รูปวรรณยุกตเอกกํากับอยู) ก็ใหใชคําตายแทนหรือทําใหคํานั้นเปนคําเอกโทษ
ภายในยอมแมลงวัน หนอนบอน
ถาเปนคําบังคับคําโท (คือคําที่มีรูปวรรณยุกตโทปรากฏอยู) เมื่อไมมีคําโทตรงนั้น
ดุจดั่งคนใจราย นอกนั้นดูงาม
ก็ใหใชคําโทโทษแทนได
1. 1 แหง 3. 3 แหง
2. 2 แหง 4. 4 แหง
วิเคราะหคําตอบ คําประพันธในขางตนมีการใขภาพพจนอุปมา 2 แหง คือ นักเรียนควรรู
“ภายนอกแดงดูฉัน ชาดบาย” และ “ดุจดั่งคนใจราย นอกนั้นดูงาม”
ตอบขอ 2. 1 โออวด ในพระพุทธศาสนสุภาษิตก็มีการเตือนตนเกี่ยวกับความโออวด
ไวดังนี้
อปฺปตฺโต โน จ อุลฺลเป (อัปปตโต โน จะ อุลละเป) หมายความวา
เมื่อความสําเร็จยังมาไมถึง ไมพึงพูดโออวด

คูมือครู 39
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับคุณคาดานวรรณศิลป
จากโคลงโลกนิติ ดังนี้ ๖.๒ คุณค่าด้านวรรณศิลป์
“คุณแมหนาหนักเพี้ยง พสุธา โคลงโลกนิติ เป็นวรรณคดีที่มีความดีเด่นในด้านถ้อยค�าและส�านวนโวหารที่เข้าใจง่าย
คุณบิดรดุจอา- กาศกวาง แต่มีความหมายลึกซึ้งและมีความไพเราะสละสลวย เนื่องด้วยกวีมีกลวิธีในการประพันธ์ ดังต่อไปนี้
คุณพี่พางศิขรา เมรุมาศ ๑) การใช้ภาพพจน์ ด้วยการใช้ความเปรียบว่าสิง่ หนึง่ เหมือนกับสิง่ หนึง่ หรือ อุปมา
คุณพระอาจารยอาง อาจสูสาคร” เป็นการเปรียบเทียบกับสิ่งใกล้ตัวเพื่อให้เห็นจริง กลวิธีนี้เป็นการน�าสิ่งใกล้ตัวที่ผู้อ่านพบเห็นหรือรู้จัก
• โคลงโลกนิติที่ยกมามีความโดดเดนในดาน มาใช้เป็นคติเตือนใจ ท�าให้ผู้อ่านเกิดความเข้าใจมากขึ้น ดังบทที่กล่าวถึงผลมะเดื่อ เมื่อสุกจะมีสีแดง
วรรณศิลปอยางไร สวยงาม แต่ภายในกลับมีหนอนแมลงวันมากมายเปรียบเทียบกับคนทีภ่ ายนอกดูดี แต่กลับมีจติ ใจชัว่ ร้าย
(แนวตอบ โคลงโลกนิติที่ยกมามีความโดดเดน
(๗) ผลเดื่อเมื่อสุกไซร้ มีพรรณ
ในการใชภาพพจนอปุ มาแสดงการเปรียบเทียบ
ภำยนอกแดงดูฉัน ชำดบ้ำย
โดยใชคําวา “เพี้ยง” “ดุจ” “พาง” มาแสดง
ภำยในย่อมแมลงวัน หนอนบ่อน
ความเปรียบ ดังนี้ เปรียบเทียบพระคุณแมวา
ดุจดั่งคนใจร้ำย นอกนั้นดูงำม
ยิ่งใหญเทาฟา พระคุณบิดาเทาอากาศ
พระคุณของผูเปนพี่เปรียบไดกับเขาพระสุเมรุ ๒) การใช้ภาษาสร้างจินตภาพ เป็นศิลปะการประพันธ์ที่พบมากในโคลงโลกนิติ
และพระคุณของครูบาอาจารยเทียบเทาไดกับ ท�าให้เนื้อความลึกซึ้งและสร้างจินตนาการได้อย่างแจ่มชัด เช่นโคลงที่กล่าวถึงการไม่ท�าอะไรเกิน
แมนํ้า) ความพอดีที่ว่า
(๖๐) จระเข้คับน่ำนน�้ำ ไฉนหำ ภักษ์เฮย
ขยายความเขาใจ Expand รถใหญ่กว่ารัถยำ ยำกแท้
1. ใหนักเรียนยกบทประพันธที่นักเรียนเห็นวา เสือใหญ่กว่าวนำ ไฉนอยู่ ได้แฮ
เปนการใชภาษาสรางจินตภาพไดชัดเจนที่สุด เรือเขื่องคับชเลแล้ แล่นโล้ไปไฉน
(แนวตอบ คําตอบขึ้นอยูกับดุลยพินิจของครู
โคลงบทนี้เน้นใช้ค�าว่า “คับ” ซึ่งแปลว่า มีลักษณะหรือปริมาณเกินพอดี และ “กว่า”
ผูสอน ตัวอยางเชน
ซึ่งแปลว่า เกิน อันเป็นค�าที่ท�าให้รู้สึกหรือนึกถึงเรื่องของ ขนาด เพื่อแสดงให้เห็นว่าการขาดความ-
“นาคีมีพิษเพี้ยง สุริโย
พอดีหรือความเหมาะสมจะส่งผลเสียอย่างไร โดยอาศัยการเปรียบเทียบค�าที่สื่อความหมายเข้าคู่กันได้
เลื้อยบทําเดโช แชมชา
ตามการรับรู้ของคนทั่วไป ได้แก่
พิษนอยหยิ่งโยโส แมลงปอง
จระเข้ กับ แม่น�้า ➝ จระเข้ หากมีขนาดใหญ่กว่าแม่น�้า ย่อมหาเหยื่อได้ยาก
ชูแตหางเองอา อวดอางฤทธี”)
รถ กับ ถนน ➝ รถ หากมีขนาดใหญ่กว่าถนน ย่อมสัญจรติดขัด
2. นักเรียนเขียนบรรยายโคลงบทที่ยกมาเปน
เสือ กับ ป่า ➝ เสือ หากมีขนาดใหญ่กว่าป่า ย่อมมีชีวิตอยู่อย่างล�าบาก
รอยแกว
เรือ กับ ทะเล ➝ เรือ หากมีขนาดใหญ่กว่าทะเล คงแล่นไปไหนไม่ได้
3. ครูสุมนักเรียน 3-4 คน มาอานโคลงที่นักเรียน
จุดมุ่งหมายของโคลงบทนี้ คือ สอนให้ทุกคนด�ารงตนหรือด�าเนินชีวิตให้พอเหมาะกับ
เลือก และถอดความโคลงพรอมทั้งอานให
สภาพแวดล้อมและฐานะความเป็นอยู่
เพื่อนฟง
40

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
ขอใดจัดเปนคุณคาที่สําคัญสูงสุดของโคลงโลกนิติ
ครูใหความรูนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับการใชภาษาสรางจินตภาพที่ทําใหเกิด
1. ความงามและความซาบซึ้งในรสวรรณคดี
กระบวนจินตภาพวา มีความสําคัญตอบทประพันธทั้งหลาย โดยเฉพาะบทรอยกรอง
2. การใชถอยคําเหมาะสมกับลักษณะคําประพันธ
เพื่อใหบังเกิดประสิทธิผล ในดานเราความรูสึก ใหความประทับใจ ปลุกจิตสํานึก
3. นําคติที่ไดไปประยุกตใชในการดําเนินชีวิต
ชวยสงสารหรือแนวคิดใหกวางขวางและลึกซึ้งขึ้น กระบวนจินตภาพเปนคุณสมบัติ
4. เห็นภาพสะทอนสังคมในอดีตชัดเจนมากขึ้น
และคุณคาที่แสดงแงงามและใหรสแหงวรรณคดีนั้นๆ โดยตรง
วิเคราะหคําตอบ จุดมุงหมายของโคลงโลกนิติ คือ สอนใหทุกคนในสังคม
เปนคนดี ปฏิบัติไดอยางถูกตองเหมาะสมในทุกโอกาส และสามารถดํารงชีวิต
ไดอยางมีความสุข ดังนั้น การนําคติจากโคลงโลกนิติไปใชในชีวิตประจําวัน
นับวาเปนสิ่งที่ทําใหบรรลุจุดมุงหมายและจัดเปนคุณคาสูงสุดของโคลงโลกนิติ
ตอบขอ 3.

40 คูมือครู
 ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Evaluate
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนเลือกบทประพันธที่นักเรียนชื่นชอบมา
๓) การเล่นเสียง เป็นการใช้สมั ผัสสระหรือสัมผัสอักษรในวรรคเดียวกันช่วยท�าให้เกิด 1 บท แลววิเคราะหวา บทประพันธที่นักเรียนเลือก
ความไพเราะ มีลีลาจังหวะ และเสียงของค�ากลมกลืนกัน ดังในโคลงบทที่กล่าวว่า มีการซํ้าคําหรือไม อยางไร
(แนวตอบ ตัวอยางเชน การซํ้าคํา โดยซํ้าคําวา
(๓๑๙) สูงสารสี่เท้าย่าง เหยียบยัน “บาป” เห็นการเนนยํ้าความหมายเพื่อเตือนสติ
บางคาบเชี่ยวไปพลัน พลวกพลั้ง ใหระวังบาป ทําใหจุดมุงหมายของโคลงบทนี้
นักรู้ร�่าเรียนธรรม์ ถึงมาก ก็ดี แจมชัดยิ่งขึ้น
กล่าวดั่งน�้าผลั้งผลั้ง พลาดถ้อยทางความ สนิมเหล็กเกิดแตเนื้อ ในตน
กินกัดเนื้อเหล็กจน กรอนขรํ้า
โคลงบทนี้ใช้การเล่นเสียงสัมผัสอักษร เพื่อเน้นเนื้อความซึ่งเป็นการเปรียบเทียบกัน บาปเกิดแตตนคน เปนบาป
ระหว่างสัตว์สี่เท้า คือ ช้าง และสัตว์สองเท้า คือ คน ซึ่งในที่นี้ได้แก่ นักปราชญ์ ว่า ช้าง แม้สูงใหญ่ บาปยอมทําโทษซํ้า ใสผูบาปเอง)
และใช้เท้าถึงสี่ข้างในการเดิน บางครั้งหากรีบร้อนก็อาจท�าให้เดินหรือก้าวพลาดได้ เช่นเดียวกับ ครูทดสอบความรูโดยใหนักเรียนทํากิจกรรรม
นักปราชญ์ แม้จะมีความรู้ แต่หากรีบร้อน โดยเฉพาะในเรื่องของการพูด คือ ขาดความระมัดระวัง ตามตัวชี้วัด จากแบบวัดฯ ภาษาไทย ม.1 กิจกรรม
ในการพูด ก็อาจพูดผิดหรือพูดในสิ่งที่ก่อให้เกิดความเสียหายและไม่เป็นประโยชน์ได้ ที่ 1.3
1 2
๔) การเล่นค�า โดยใช้การซ�้าค�าเพื่อช่วยด้านเสียงและเน้นย�้าความหมาย ดังเช่น ใบงาน ✓ แบบวัดฯ แบบฝกฯ
โคลงบทที่ ๔๑ ๕๖ และโคลงบทที่ ๖๙ ซึ่งใช้ค�าซ�้าต้นวรรคด้วยค�าเดียวกันว่า ห้าม ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.3
เร�่อง การอธ�บายคุณคาของวรรณคดี
(๔๑) ห้ามเพลิงไว้อย่าให้ มีควัน กิจกรรมที่ ๑.๓ ใหนักเรียนพิจารณาวาโคลงตอไปนี้มีความหมายตรงกับ
คะแนนเต็ม คะแนนที่ได
õ
สํานวนใด (ท ๕.๑ ม.๑/๔)
ห้ามสุริยแสงจันทร์ ส่องไซร้
ห้ามอายุให้หัน คืนเล่า ๏ รูนอยวามากรู
กลกบเกิดอยูใน
เริงใจ
สระจอย
๏ เพื่อนกิน สิ้นทรัพยแลว
หางาย หลายหมื่นมี
แหนงหนี
มากได

ห้ามดั่งนี้ไว้ได้ จึ่งห้ามนินทา ไปเห็นชเลไกล

ชมวานํ้าบอนอย
กลางสมุทร
มากลํ้าลึกเหลือ
เพื่อนตาย ถายแทนชี-
หายาก ฝากผีไข
วาอาตม
ยากแทจกั หา

สํานวนอะไรนะ สํานวนอะไรนะ
กบในกะลา
................................................................................................................. เพื่อนกินหางาย เพื่อนตายหายาก
.................................................................................................................

โคลงโลกนิ ติ นอกจากจะได้ รั บ การยอมรั บ ว่ า เป็ น หนั ง สื อ ที่ แ ต่ ง ดี มี ศิ ล ปะ ................................................................................................................. .................................................................................................................

การประพันธ์ทโี่ ดดเด่น ทัง้ ในด้านถ้อยคÓและสÓนวนภาษาทีม่ คี วามไพเราะและอ่านเข้าใจ ๏ เสียสินสงวนศักดิ์ไว

เสียศักดิ์สูประสงค
วงศหงส
สิ่งรู
๏ ตีนงูงูไซรหาก
นมไกไกสําคัญ
เห็นกัน
ไกรู
ฉบับ

ง่าย ยังเป็นวรรณคดีที่ทรงคุณค่าควรแก่การศึกษาและสามารถนÓคÓสอนในเรื่องต่างๆ เฉลย เสียรูเรงดํารง

เสียสัตยอยาเสียสู
ความสัตย ไวนา
ชีพมวยมรณา
หมูโจรตอโจรหัน
เชิงปราชญฉลาดกลาวผู
เห็นเลห กันมา
ปราชญรูเชิงกัน

ไปปรับใช้ในการดÓเนินชีวิตประจÓวันในปัจจุบันได้เป็นอย่างดี สํานวนอะไรนะ สํานวนอะไรนะ

เสียชีพ อยาเสียสัตย
................................................................................................................. ไกเห็นตีนงู งูเห็นนมไก
.................................................................................................................

................................................................................................................. .................................................................................................................

๏ พระสมุทรสุดลึกลน คณนา ๏ ความรูผูปราชญนั้น นักเรียน

สายดิ่งทิ้งทอดมา หยั่งได ฝนทั่งเทาเข็มเพียร ผายหนา
เขาสูงอาจวัดวา กําหนด คนเกียจเกลียดหนายเวียน วนจิต
จิตมนุษยนี้ไซร ยากแทหยั่งถึง กลอุทกในตะกรา เปยมลนฤ ๅมี

สํานวนอะไรนะ สํานวนอะไรนะ
รูหนาไมรูใจ
................................................................................................................. ฝนทั่งใหเปนเข็ม
.................................................................................................................

41 ................................................................................................................. .................................................................................................................

๘๔

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
โคลงโลกนิติบทตอไปนี้สอนในเรื่องใด
จามรีขนของอยู หยุดปลด 1 การเลนคํา เปนกลวิธีอยางหนึ่งในการแตงหนังสือโดยใชอักษร คํา วลี หรือ
ชีพบรักรักยศ ยิ่งไซร ขอความเปนพิเศษ นอกเหนือจากที่กําหนดไวเปนกฎเกณฑ เพื่อใหเกิดความงาม
1. ใหมนุษยรักษาความดีเชนเดียวกับจามรีหวงแหนขน ทางภาษาหรือวรรณศิลป เกิดเสียงประกอบและจังหวะลีลาที่ชวยใหไพเราะยิ่งขึ้น
2. ใหมนุษยมีความอดทนเชนเดียวกับจามรีหวงแหนขน ทําใหบทประพันธมีความหมายที่นาประทับใจ กินใจยิ่งขึ้น เชน การเลนคําดวยการ
3. ใหมนุษยรักษาความสัตยเชนเดียวกับจามรีหวงแหนขน ซํ้าคํา ทําใหเห็นความมุงหมายของกวีที่จะเนนหรือยํ้าเนื้อความที่แตง หรืออารมณ
4. ใหมนุษยรูจักรักษาเกียรติยศเชนเดียวกับจามรีหวงแหนขน ที่ผูแตงตองการแสดงใหแนนแฟนกระจางชัด
2 การซํ้าคํา อาจซํ้าคําที่มีเสียงและความหมายเหมือนกัน เพื่อเนนคําสําคัญ
วิเคราะหคําตอบ โคลงโลกนิติบทขางตนสอนใหมนุษยรูจักรักษาเกียรติยศ ใหมีนํ้าหนักเพิ่มมากขึ้นหรือลดลง เปนการสรางความงามในวรรณคดีอยางหนึ่ง
เชนเดียวกับจามรีสัตวที่มีขนงามหวงแหนขนของตนยิ่งกวาชีวิต โดยสังเกต ลักษณะการซํ้าคํานี้ชวยสรางอารมณ ความนึกคิด หรือสรางความสนใจดวยการ
จากคําวา “ขนของอยู” และ “รักยศ” ดังนั้นจึงตอบขอ 4. กลาวถึงบอยๆ หรือการซํ้าคําอาจซํ้าคําที่มีเสียงเหมือนกันแตความหมายตางกัน
ซึ่งเกิดการซํ้าเสียงแตไมซํ้าความหมายทําใหบทประพันธลึกซึ้งคมคายยิ่งขึ้น

คูมือครู 41
 ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Evaluate
Engage Explore Explain Expand
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนวิเคราะหการเลนคําในบทประพันธที่
เลือกมาได
2. นักเรียนนําขอคิดที่ไดจากโคลงโลกนิติมาแตง
เปนนิทานได
ค�ำถำม ประจ�ำหน่วยกำรเรียนรู้

3. นักเรียนบอกขอคิดคําสอนที่มีในบทประพันธ ๑. โคลงโลกนิติสะท้อนให้เห็นความเชื่อ ค่านิยม และจริยธรรมของคนในสังคมไทยอย่างไรบ้าง

และนําไปใชในชีวิตประจําวันได ๒. โคลงโลกนิติบทใดบ้างที่สามารถน�าไปประพฤติปฏิบัติได้ในชีวิตประจ�าวัน ยกตัวอย่างมา ๓ บท
4. นักเรียนเขียนความเรียงที่มีขอคิดเรื่องการรูจัก ๓. ให้นักเรียนเขียนเล่าเรื่องราวหรือประสบการณ์ของนักเรียนที่อาจเทียบกับค�าสอนหรือข้อคิด
ประมาณตนหรือการรูจักตนเอง ในโคลงโลกนิติ

หลักฐานแสดงผลการเรียนรู
1. บันทึกขอคิดที่ไดจากการอานโคลงโลกนิติ
2. การทองจําบทอาขยานที่นักเรียนชื่นชอบ
3. การแตงนิทานที่สอดคลองกับขอคิดใดแนวคิด
หนึ่งในโคลงโลกนิติ
4. ความเรียงเรื่องการรูจักประมาณตนและการรูจัก
ตนเอง
กิจกรรม สร้ำงสรรค์พัฒนำกำรเรียนรู้

กิจกรรมที่ ๑ ใ ห้นกั เรียนท�า “บัตรส�านวนสุภาษิต” โดยศึกษาค้นคว้าโคลงโลกนิต ิ แล้วเปรียบเทียบกับ

ส�านวนไทยคนละ ๑ ส�านวน บอกความหมายของส�านวนให้ชัดเจน
กิจกรรมที่ ๒ จ ดั กิจกรรมสวนสุภาษิตทีส่ วนหย่อมโรงเรียนหรือห้องสมุดตามความเหมาะสม โดยให้
นักเรียนวาดภาพระบายสีประกอบโคลงสุภาษิต จัดตกแต่งให้สวยงาม
กิจกรรมที่ ๓ ใ ห้นกั เรียนเลือกโคลงโลกนิตบิ ททีช่ นื่ ชอบ แล้วเรียบเรียงเป็นร้อยแก้ว พร้อมทัง้ อธิบาย
ความหมายหรือค�าสอนของโคลงบทนั้น

แนวตอบ คําถามประจําหนวยการเรียนรู
1. โคลงโลกนิติสะทอนใหเห็นประเด็นตอไปนี้ “ออนหวานมานมิตรลน เหลือหลาย
ความเชื่อ หยาบบมีเกลอกราย เกลื่อนใกล
• เรื่องการทําความดียอมไดรับผลดี สวนผูที่ทําชั่ว ยอมไดรับผลของความชั่ว ดุจดวงศศิฉาย ดาวดาษ ประดับนา
• เรื่องความกตัญู ผูที่มีความกตัญู จะเปนผูที่มีแตความสุขความเจริญ สุริยะสองดาราไร เพื่อรอนแรงแสง”
คานิยม • ความรูเปนสิ่งมีคาที่ผูใดก็แยงชิงเอาไปมิได
• การรักษาความสัตย “ความรูดูยิ่งลํ้า สินทรัพย
• การศึกษาหาความรู คิดคาควรเมืองนับ ยิ่งไซร
• การมีชีวิตอยูอยางพอเพียง เพราะเหตุจักอยูกับ กายอาต- มานา
จริยธรรม โจรจักเบียนบได เรงรูเรียนเอา”
• พูดจาไพเราะออนหวาน • ความกตัญูเปนคุณธรรมอันประเสริฐที่จะทําใหชีวิตเจริญงอกงาม
• การมีไมตรีจิตตอกัน “คุณ แมหนาหนักเพี้ยง พสุธา
• ยึดมั่นในความดี คุณ บิดรดุจอา- กาศกวาง
2. โคลงโลกนิติที่สามารถนําไปประพฤติปฏิบัติไดในชีวิตประจําวัน คุณ พี่พางศิขรา เมรุมาศ
• การพูดจาไพเราะออนหวานจะเปนที่นิยมชมชอบ คุณ พระอาจารยอาง อาจสูสาคร”

42 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ
Engage สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explore Explain Expand Evaluate
เปาหมายการเรียนรู
1. สรุปเนื้อหาสุภาษิตพระรวง
2. วิเคราะหเรื่องสุภาษิตพระรวง พรอมยกเหตุผล
ประกอบ
3. สรุปความรูและขอคิดจากเรื่องสุภาษิตพระรวง
เพื่อประยุกตใชในชีวิตจริง

สมรรถนะของผูเรียน
1. ความสามารถในการสื่อสาร
2. ความสามารถในการคิด
3. ความสามารถในการใชทกั ษะชีวิต

คุณลักษณะอันพึงประสงค
1. มีวินัย
2. ใฝเรียนรู
3. มุงมั่นในการทํางาน

ó
4. รักความเปนไทย

หนวยที่
กระตุน ความสนใจ
สุภำษิตพระร่วง Engage
ตัวชี้วัด ครูกระตุนความสนใจนักเรียน โดยใหนักเรียน
■ สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน (ท ๕.๑ ม.๑/๑) สุ ภ าษิ ต หมายถึ ง ถ อ ยคํ า หรื อ ข อ ความ พิจารณาภาพหนาหนวย แลวรวมกันแสดงความ
■ วิเคราะหวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน พรอมยกเหตุผลประกอบ
(ท ๕.๑ ม.๑/๒)
ที่ ก ล า วสื บ ต อ กั น มาช า นานและมี ค วามหมายเป น คิดเห็น
■ อธิบายคุณคาของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อาน (ท ๕.๑ ม.๑/๓) คติสอนใจ ดังที่ปรากฏในพระไตรปฎกหรือที่เรียกวา • จากลักษณะความใกลชิดระหวาง
สรุปความรูและขอคิดจากการอานเพื่อประยุกตใชในชีวิตจริง พุทธศาสนสุภาษิต
พระมหากษัตริยกับราษฎรในภาพ นักเรียน
■

(ท ๕.๑ ม.๑/๔) คนไทยคงจะใชสุภาษิตซึ่งสวนใหญไดรับอิทธิพลจาก

พระพุทธศาสนามาสั่งสอนและแนะนําลูกหลาน เพื่อใหมี คิดวาเปนสมัยใด เพราะเหตุใด
สาระการเรียนรูแกนกลาง แนวทางในการปฏิบตั ติ นไดอยางถูกตองเหมาะสม เนือ่ งจาก (แนวตอบ สมัยสุโขทัย เพราะสมัยสุโขทัย
สุ ภาษิตเปนขอความขนาดสั้น สามารถจดจําไดงาย มีเนื้อหา
■ การวิเคราะหคุณคาและขอคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม
เรื่อง สุภาษิตพระรวง สาระลึกซึง้ กินใจ และสามารถนําไปเปนขอคิดในการดําเนินชีวติ มีจํานวนประชากรนอย จึงเหมาะแกการ
ไดเปนอยางดี จึงไดรับความนิยมแพรหลายและมีการถายทอด ปกครองดวยระบอบพอปกครองลูก
สืบตอกันมา ในสมัยหลังจึงไดมีการรวบรวมและเรียบเรียงให พระมหากษัตริยมีความใกลชิดกับราษฎร
ไพเราะสละสลวยและมีสมั ผัสคลองจองดวยการประพันธในรูปของ 43
บทรอยกรองประเภทตางๆ ทรงรับเรื่องรองทุกขของราษฎรและตัดสิน
ความให ทรงสั่งสอนราษฎรเหมือนพอ
สอนลูก)

เกร็ดแนะครู
การจัดการเรียนการสอนของหนวยการเรียนรูนี้ ครูควรใหนักเรียนไดแลกเปลี่ยน
ความคิดเห็น โดยการยกตัวอยางสุภาษิตพระรวงและรวมกันอธิบายความหมาย
จากนั้นครูชี้แนะใหนักเรียนเห็นคุณคาทางสังคมจากเนื้อเรื่องที่สะทอนใหเห็นการ
ดําเนินชีวิตของคนในสมัยนั้น และการสอดแทรกขอคิดคติสอนใจที่นําไปปรับใชได
ในชีวิตประจําวัน

คูมือครู 43
กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูและนักเรียนรวมกันสนทนาเกี่ยวกับ
ความหมายของ “สุภาษิต” โดยครูตั้งคําถามตอไปนี้ ๑ ความเป็นมา
• นักเรียนรูจักสุภาษิตใดบาง และรูความหมาย
ของสุภาษิตนั้นหรือไม สุภาษิตพระร่วง หรือที่เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า บัญญัติ
(แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย ขึน้ อยูก บั พระร่วง เป็นสุภาษิตเก่าแก่ เชื่อกันมาแต่เดิมว่าแต่งขึ้นใน
ความรูและประสบการณของนักเรียน สมัยสุโขทัย แต่ทั้งนี้มีปรากฏเป็นหลักฐานว่าใน พ.ศ. ๒๓๗๙
ครูพิจารณาสุภาษิตและความหมายที่นักเรียน พระบาทสมเด็ จ พระนั่ ง เกล้ า เจ้ า อยู ่ หั ว ได้ ท รงพระกรุ ณ า
ยกมา) โปรดเกล้าฯ ให้จารึกเรือ่ งสุภาษิตพระร่วงลงบนแผ่นศิลาประดับ
ไว้บนฝาผนังด้านในศาลาหลังเหนือหน้าพระมหาเจดีย์ ภายใน
สํารวจคนหา Explore วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม
อย่างไรก็ตาม นอกจากจารึกเรื่องสุภาษิตพระร่วงที่
แผ่นศิลาจารึกเรื่องสุภาษิตพระร่วง
ใหนักเรียนสืบคนความรูตามหัวขอตอไปนี้ วั ด พระเชตุ พ นฯ แล้ ว ยั ง พบสุ ภ าษิ ต พระร่ ว งในสมุ ด ไทย มี รู ป ร่ า งคล้ า ยกั บ ศิ ล าจารึ ก เรื่ อ ง
• ศึกษาความเปนมาของสุภาษิตพระรวง อี ก หลายฉบั บ รวมถึ ง สมุ ด ไทยด� า เรื่ อ ง บั ณ ฑิ ต พระร่ ว ง โคลงโลกนิ ติ แต่ ติ ด ไว้ บ นผนั ง ซุ ้ ม
• ศึกษาลักษณะคําประพันธของสุภาษิต พระนิพนธ์สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ก�าแพงด้านในพระมหาเจดีย์ ๔ รัชกาล
พระรวง วัดพระเชตุพนฯ (วัดโพธิ์)
รวมอยู่กับเรื่อง กฤษณาสอนน้องค�าฉันท์ และ แม่สอนลูก
เรื่องบัณฑิตพระร่วงนี้มีข้อความคล้ายคลึงสุภาษิตพระร่วงมากและมีเนื้อเรื่องครบถ้วน กรมศิลปากร
อธิบายความรู Explain จึงใช้เป็นเอกสารในการตรวจสอบช�าระสุภาษิตพระร่วงจนเป็นฉบับสมบูรณ์
นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับความเปนมา ส� า หรั บสุ ภาษิ ต พระร่ ว งฉบั บที่ ก รมวิ ช าการก� า หนดให้ เ ป็ นวรรณคดี ที่ เ สนอให้ เ ลื อ กเรี ย น
ของสุภาษิตพระรวง โดยใหนักเรียนตอบคําถาม ในชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๑ นี้ พิมพ์รวมอยู่ในหนังสือประชุมสุภาษิตพระร่วงของสถาบันภาษาไทย
ในประเด็นตอไปนี้ กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ ซึ่งมีอยู่ทั้งหมด ๖ ส�านวน ส�าหรับฉบับที่น�ามาเป็นแบบเรียนนี้
• สุภาษิตพระรวงมีกี่สํานวน อะไรบาง เป็นสุภาษิตพระร่วงส�านวนที่ ๑
(แนวตอบ สุภาษิตพระรวงที่กรมวิชาการเสนอ สุภาษิตพระร่วง ๖ ส�านวน
ใหเลือกเรียน มี 6 สํานวน ไดแก
๑. ร่ายสุภาษิตพระร่วง ฉบับจารึกวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม
1. รายสุภาษิตพระรวง (ฉบับจารึกวัดเชตุพน-
พระนิพนธ์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
วิมลมังคลาราม สมเด็จพระมหาสมณเจา
กรมพระปรมานุชิตชิโนรสทรงนํามาชําระ ๒. โคลงประดิษฐ์พระร่วง ฉบับพระราชนิพนธ์ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
ใหม) เปนสํานวนที่นักเรียนกําลังเรียนอยู ๓. ร่ายสุภาษิตพระร่วง ฉบับวัดเกาะ ส�านวนร่าย
2. โคลงประดิษฐพระรวง ๔. สุภาษิตพระร่วงค�าโคลง ฉบับพระราชนิพนธ์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
1
3. รายสุภาษิตพระรวง ๕. ร่ายสุภาสิทตัง ฉบับวัดลาด อ�าเภอเมือง จังหวัดเพชรบุรี
(ฉบับวัดเกาะสํานวนราย)
๖. กาพย์สุภาษิตพระร่วง ฉบับวัดเกาะ ส�านวนกาพย์
4. สุภาษิตพระรวงคําโคลง
5. รายสุภาสิทตัง 44
6. กาพยสุภาษิตพระรวง)

บูรณาการเชื่อมสาระ
เกร็ดแนะครู ครูสามารถบูรณาการเชื่อมสาระความรูกับกลุมสาระการเรียนรู
ครูแนะความรูจากตอนขึ้นตนและลงทายของสุภาษิตพระรวงที่ระบุไวชัดเจนวา สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาประวัติศาสตร ซึ่งจะใหความรู
พระรวงเจาเปนผูบัญญัติคําสอนนี้ ประกอบกับภาษาที่ปรากฏบางแหง มีลักษณะ เกี่ยวกับการเมืองการปกครองของสมัยสุโขทัย รวมถึงสภาพสังคมและ
โบราณแบบสุโขทัย จึงเปนเหตุผลสนับสนุนใหจัดวรรณกรรมเรื่องนี้อยูในสมัยสุโขทัย ความเปนอยูของผูคนในสมัยนั้น เมื่อนักเรียนมีความรูความเขาใจเกี่ยวกับ
ซึ่งยังไมมีขอยุติหรือแกไขเปนอยางอื่น ประวัติศาสตรในชวงสุโขทัยแลว ก็จะทําใหนักเรียนรู เขาใจ จุดมุงหมาย
ของกวีในการแตงสุภาษิตพระรวงหรือบัญญัติพระรวงที่ตองการใหราษฎร
นําคําสอนจากบัญญัตินี้ไปใชในชีวิต เพื่อใหราษฎรอยูรวมกันอยางรมเย็น
นักเรียนควรรู เปนสุข และคําสอนดังกลาวเปนสิ่งที่มีคุณคาทางประวัติศาสตรเปนมรดก
ที่ตกทอดสืบตอกันมาเปนเวลาหลายรอยป ควรชวยกันรักษาสืบตอไป
1 รายสุภาสิทตัง ผูพบตนฉบับ คือ นายลอม เพ็งแกว เมื่อนํามาเปรียบเทียบกับ
“โคลงประดิษฐพระรวง” แลว เทียบไดตรงกันวรรคตอวรรค นายลอมจึงสันนิษฐาน
วา “โคลงประดิษฐพระรวง” นาจะลอกขยายมาจากสุภาสิทตัง อยางไรก็ดีสุภาสิทตัง
เปนรายที่แตงตามกฎเกณฑเครงครัด วรรคละ 6 คํา เชน “เมื่อนอยใหเรียนวิชา
ใหคดิ หาสินตอใหญ อยาไดใฝเอาสินทาน” จึงนาจะสรุปไดอยางเดียวกับ “รายสุภาษิต
พระรวง” วา แตงขึ้นตามกฎเกณฑใหมในสมัยรัตนโกสินทร
44 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
จากที่นักเรียนไดสืบคนเกี่ยวกับลักษณะ
๒ ประวัติ¼Ù้แต่ง คําประพันธ ใหนักเรียนอธิบายลักษณะคําประพันธ
ของสุภาษิตพระรวง
สุ ภ าษิ ต พระร่ ว ง ไม่ ป รากฏนามผู ้ แ ต่ ง แน่ น อนและพบ (แนวตอบ สุภาษิตพระรวงแตงดวยคําประพันธ
หลายฉบับ ส�าหรับฉบับที่น�ามาเป็นแบบเรียนในหนังสือเล่มนี้ ประเภทรายสุภาพ ซึ่งประกอบดวย รายสุภาพและ
ได้รับการช�าระโดยสมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระปรมานุชิต- โคลงสองสุภาพ โดยรายสุภาพในแตละวรรคจะมีคํา
ชิโนรส 5-8 คํา มีการรับสงสัมผัสสระในคําสุดทายของวรรค-
สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระปรมานุชิตชิโนรส หนากับคําใดก็ไดของวรรคถัดไป และแตงโคลงสอง-
เป็ น พระราชโอรส พระองค์ ที่ ๒๘ ในพระบาทสมเด็ จ - สุภาพปดทายเรื่อง)
พระพุ ท ธยอดฟ้ า จุ ฬ าโลกมหาราช ประสู ติ เ มื่ อ วั น เสาร์ ที่
๑๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๓๓๓ มีพระนามว่า พระองค์เจ้าวาสุกรี ขยายความเขาใจ Expand
ทรงผนวชเป็นภิกษุและประทับจ�าพรรษาที่วัดพระเชตุพนวิมล-
มังคลาราม จนตลอดพระชนมชีพ สิริรวมพระชนมายุได้ ๖๓ นักเรียนพิจารณาตัวอยางบทประพันธในหนา 45
พรรษา พระรูปสมเด็จพระมหาสมณเจ้า แลวคัดลอกตัวอยางคําประพันธประเภทรายสุภาพ
กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ประดิษฐาน
บทพระนิพนธ์ของพระองค์มีเป็นจ�านวนมาก เช่น ลิลิต- ณ พระต�าหนักวาสุกรี วัดพระเชตุพน- และโคลงสองสุภาพลงสมุด โยงเสนสัมผัสใหถูกตอง
ตะเลงพ่าย ปฐมสมโพธิกถา โคลงดัน้ เรือ่ งปฏิสงั ขรณ์วดั พระเชตุพนฯ วิมลมังคลาราม (แนวตอบ ตัวอยางบทประพันธที่เลือกมาโยงเสน
กฤษณาสอนน้องค�าฉันท์ สมุทรโฆษค�าฉันท์ตอนปลาย สรรพสิทธิค�าฉันท์ ต�าราฉันท์มาตราพฤติและ สัมผัส มีดังนี้
วรรณพฤติ เป็นต้น • รายสุภาพ
“ปางสมเด็จพระรวงเจา เผาแผนภพสุโขทัย
๓ ลักษณะคÓประพัน¸์ มลักเห็นในอนาคต จึงผายพจนประภาษ
เปนอนุสาสนกถา สอนคณานรชน...”
สุภาษิตพระร่วงแต่งด้วยค�าประพันธ์ประเภทร่ายสุภาพ วรรคละ ๕-๘ ค�า ร่ายแต่ละวรรค
• โคลงสองสุภาพ
มีการรับส่งสัมผัสอย่างสม�่าเสมอ โดยค�าสุดท้ายของวรรคหน้าจะสั1มผัสสระกับค�าในวรรคต่อไป
“โดยอรรถอันถองถวน แถลงเลศเหตุเลือกลวน
แต่ไม่มีก�าหนดต�าแหน่งค�ารับสัมผัสที่ตายตัวและจบด้วยโคลงสองสุภาพ ดังตัวอย่างต่อไปนี้
เลิศอางทางธรรม แลนาฯ”)
ร่ายสุภาพ
ป่างสมเด็จพระร่วงเจ้า เผ้าแผ่นภพสุโขทัย มลักเห็นในอนาคต จึงผายพจน
ประภาษ เป็นอนุสาสนกถา สอนคณานรชน…..

โคลงสองสุภาพ
โดยอรรถอันถ่องถ้วน แถลงเลศเหตุเลือกล้วน
เลิศอ้างทางธรรม แลนา ฯ
45

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
โดยอรรถอันถองถวน แถลงเลศเหตุเลือกลวน
1 โคลงสองสุภาพ มีสัมผัสบังคับกําหนดไวแหงเดียว คือ คําที่ 5 ของวรรคที่ 1
เลิศอางทางธรรม แลนา
สงสัมผัสไปยังคําที่ 5 ของวรรคที่ 2 อนึ่งการวางรูปโคลงสองสุภาพ อาจเรียง
คําในขอใดเปนสัมผัสบังคับระหวางวรรคของโคลงสองสุภาพ
ตอเนื่องกันไป ไมจําเพาะเจาะจงวางอยางแผนผัง
1. ถอง - ถวน
2. ถวน - ลวน
บูรณาการ
3. เลือก - ลวน
4. ลวน - เลิศ
เศรษฐกิจพอเพียง
วิเคราะหคําตอบ สัมผัสบังคับระหวางวรรคของโคลงสองสุภาพมีเพียง คําสอนที่ไดจากวรรณคดีเรื่อง สุภาษิตพระรวง สะทอนใหเห็นถึง คานิยม
แหงเดียว คือ คําสุดทายของวรรคแรกสัมผัสสระกับคําสุดทายของวรรคที่ 2 ของสังคมไทยในอดีตในดานตางๆ เชน ดานการศึกษาหาความรู ความประหยัด
ความกตัญูรคู ณ ุ เปนตน นักเรียนคิดวาขอคิดและคติคาํ สอนจากเรือ่ งนีแ้ สดงใหเห็น
ดังนี้ “โดยอรรถอันถองถวน แถลงเลศเหตุเลือกลวน” ตอบขอ 2.
ถึงคุณคาที่สําคัญที่สุดของชีวิตมนุษยในดานใด และคุณคานั้นสามารถนํามาใชเปน
แนวทางในการดํารงชีวิตไดอยางไร

คูมือครู 45
กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูขออาสาสมัคร 2-3 คน มาแสดงทาทาง
ประกอบสํานวนสุภาษิตที่ครูกําหนดให ใหเพื่อนใน ๔ เน×้อเร×่อง
ชั้นทาย และบอกความหมายของสํานวนสุภาษิตนั้น
ตัวอยางสํานวนสุภาษิตที่ครูกําหนดให เชน สุภาษิตพระร่วง
• ตีงูใหกากิน
ป่างสมเด็จพระร่วงเจ้า เผ้าแผ่นภพสุโขทัย มลักเห็นในอนาคต
(แนวตอบ ทําสิ่งที่ตนควรไดประโยชนแตผล
จึงผายพจนประภาษ เป็นอนุสาสนกถา สอนคณานรชน ทั่วธราดล
กลับไปตกแกผูอื่น)
พึงเพียร เรียนอ�ารุงผดุงอาตม์ อย่าเคลื่อนคลาดคลาถ้อย เมื่อ
• ตีปลาหนาไซ
น้อยให้เรียนวิชา ให้หาสินเมื่อใหญ่ อย่าใฝ่เอาทรัพย์ท่าน อย่าริ
(แนวตอบ ตีปลาหนาไซ หมายถึง พูดหรือ
ร่านแก่ความ ประพฤติตามบูรพระบอบ เอาแต่ชอบ
ทําใหกิจการของผูอื่น ซึ่งกําลังดําเนินไปดวยดี
เสียผิด อย่าประกอบกิจเป็นพาล อย่าอวด
ตองเสียไป)
• หิ่งหอยอยาแขงไฟ
หาญแก่เพื่อน เข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า หน้า
(แนวตอบ ผูที่มีกําลังนอยกวาไมควรแขงกับผูที่ ศึกอย่านอนใจ ไปเรือนท่านอย่านั่งนาน
มีกําลังมากกวา เปนตน) การเรือนตนเร่งคิด อย่านั่งชิดผู้ใหญ่ อย่า
ใฝ่สูงให้พ้น ศักดิ์ ที่รักอย่าดูถูก ปลูกไมตรี
สํารวจคนหา Explore อย่ารู้ร้าง สร้างกุศลอย่ารู้โรย อย่าโดยค�า
คนพลอด เข็นเรือทอดทางถนน เป็นคนอย่า
1. นักเรียนศึกษาเนื้อเรื่องสุภาษิตพระรวงจาก ท�าใหญ่ ข้าคนไพร่อย่าไฟฟุน คบขุน นาง
หนังสือเรียนดวยตนเอง อย่าโหด โทษตนผิดร�าพึง อย่าคะนึ งถึง
2. ครูใหนักเรียนอานเนื้อเรื่องสุภาษิตพระรวง โทษท่าน หว่านพืชจักเอาผล เลี้ยงคน
พรอมเพรียงกัน 1 รอบ จักกินแรง อย่าขัดแข็งผู้ใหญ่ อย่าใฝ่ตน
3. นักเรียนจดบันทึกคํา หรือขอความที่นักเรียนไม ให้เกิน เดินทางอย่าเดินเปลี่ยว น�้าเชี่ยว
เขาใจเพื่อคนความหมายของคํานั้น อย่าขวางเรือ ที่สุ้ม๑เสือจงประหยัด จงเร่งระมัดฟนไฟ 1 ตนเป็นไทอย่าคบทาส อย่า2ประมาท
ท่านผูด้ ี มีสนิ อย่าอวดมัง่ ผูเ้ ฒ่าสัง่ จงจ�าความ ทีข่ วากหนามอย่าเสียเกือก ท�ารัว้ เรือกไว้กนั ตน
อธิบายความรู Explain คนรักอย่าวางใจ ที่มีภัยพึงหลีก ปลีกตนไปโดยด่วน ได้ส่วนอย่ามักมาก อย่ามีปากว่3าคน
1. ครูแบงเนื้อเรื่องสุภาษิตพระรวงใหนักเรียนแตละ รักตนกว่ารักทรัพย์ อย่าได้รับของเข็ญ เห็นงามตาอย่าปอง ของฝากท่านอย่ารับ ที่ทับจงมี
คนอธิบายความหมายและความสําคัญของสุภาษิต ไฟ ที่ไปจงมีเพื่อน ทางแถวเถื่อนไคลคลา ครูบาสอนอย่าโกรธ โทษตนผิดพึงรู้ สู้เสียสินอย่า
นั้น คนละ 2-3 ประโยค เสียศักดิ์ ภักดีอย่าด่วนเคียด อย่าเบียดเสียดแก่มิตร ที่ผิดช่วยเตือนตอบ ที่ชอบช่วยยกยอ
2. นักเรียนทําบัตรคํา โดยเขียนเนื้อเรื่องและคํา อย่าขอของรักมิตร ชอบชิดมักจางจาก พบศัตรูปากปราศรัย ความในอย่าไขเขา อย่ามัวเมา
อธิบายสุภาษิตพระรวงที่รับผิดชอบลงกระดาษแข็ง ๑ ปจจุบันสะกดวา ซุม
ตกแตงใหสวยงาม
3. จากนั้นนักเรียนยืนขึ้นอธิบายสุภาษิตเรียง 4๖
ตอกันจนจบเนื้อเรื่อง
4. นักเรียนนําบัตรคําไปจัดปายนิเทศในชั้นเรียน

กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนควรรู
1 ขวาก ความหมายโดยตรง หมายถึง ไมหรือเหล็กเปนเครื่องดักชนิดหนึ่ง นักเรียนเลือกสุภาษิตไทยจากแหลงการเรียนรูตางๆ ที่มีความหมาย
ทําดวยไมหรือเหล็กมีปลายแหลม สําหรับปกใหคนและสัตวเหยียบหรือสะดุด เดียวกับสุภาษิตพระรวง 2 สํานวน และบอกความสําคัญของสุภาษิตนั้น
สวนความหมายโดยนัยที่ปรากฏรวมกับคําวา “หนาม” เปน “ขวากหนาม”
หมายถึง ปรปกษ ศัตรู อันตราย หรือ อุปสรรค เครื่องขัดของ เครื่องขัดขวาง
2 เรือก คือ ไมไผหรือไมรวกเปนตนที่ผาออกเปนซีกๆ แลวถักดวยหวายสําหรับ กิจกรรมทาทาย
ปูพื้นหรือกั้นเปนรั้ว ทั้งนี้ใชเรียกพื้นที่ลาดปูดวยไมถักหรือดวยหวาย และเรียก
สะพานชั่วคราวที่ทําดวยไมไผผาซีกถักดวยหวายหรือเชือกวาสะพานเรือก
นักเรียนจัดแยกขอคิดและคติคําสอนในสุภาษิตพระรวงตามเกณฑ
3 ทับ มีหลายความหมาย ในที่นี้เปนคํานาม หมายถึงกระทอมหรือสิ่งปลูกสราง
ตอไปนี้
ที่ทําเพื่ออยูชั่วคราว
• หลักการปฏิบัติตนโดยทั่วไป
• หลักการปฏิบัติตอผูที่สูงกวา
• หลักการปฏิบัติตอผูเสมอกัน
• หลักการปฏิบัติตอผูตํ่ากวา
• หลักการปฏิบัติตอผูที่ตนรัก
46 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand Evaluate
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับเนื้อเรื่องใน
เนืองนิตย์ คิดตรองตรึกทุกเมื่อ พึงผันเผื่อต่อญาติ รู้ที่ขลาดที่หาญ คนพาลอย่าพาลผิด ประเด็นตอไปนี้
อย่าผูกมิตรไมตรี เมื่อพาทีพึงตอบ จงนบนอบผู้ใหญ่ ช้างไล่แล่นเลี่ยงหลบ สุวานขบ • นักเรียนอธิบายจุดมุงหมายของกวีวามี
อย่าขบตอบ อย่ากอปรจิตริษยา เจรจาตามคดี อย่าปลุกผีกลางคลอง อย่าปองเรียน ความเหมาะสมสัมพันธกับภาษาที่ใชอยางไร
อาถรรพ์ พลันฉิบหายวายม้วย อย่ายลเยี่ยงถ้วยแตกมิติด จงยลเยี่ยงสัมฤทธิ์แตกมิเสีย (แนวตอบ สุภาษิตพระรวงใหขอคิดเตือนใจ
ลูกเมียอย่าวางใจ ภายในอย่าน�าออก ภายนอกอย่าน�าเข้า อาสาเจ้าจนตัวตาย อาสานายจง ในการดําเนินชีวิต คําสอนมีทั้งเปนขอหาม
พอแรง ของแพงอย่ามักกิน อย่ายินค�าคนโลภ โอบอ้อมเอาใจคน อย่ายลเหตุแต่ใกล้ ท่าน และคําแนะนํา กวีใชภาษาไดเหมาะสมกับ
ไท้อย่าหมายโทษ คนโหดให้เอ็นดู ยอครูยอต่อหน้า ยอข้าเมื่อแล้วกิจ ยอมิตรเมื่อลับหลัง ลักษณะคําสอน โดยคําสอนที่เปนขอหาม
ลูกเมียยังอย่าสรรเสริญ เยียวสะเทินจะอดสู อย่าชังครูชงั มิตร ผิดอย่าเอาเอาแต่ชอบ นอบ จะขึ้นตนดวยคําวา “อยา” ในขณะที่
ตนต่อผู้เฒ่า เข้าออกอย่าวางใจ ระวังระไวหน้าหลัง เยียวผู้ชังจะคอยโทษ อย่ากริ้วโกรธ คําแนะนําจะใชคําที่สื่อความตรงไปตรงมา
เนืองนิตย์ ผิวผิดปลิดไป่รา้ ง ข้างตนไว้อาวุธ เครือ่ งสรรพยุทธอย่าวางจิต คิดทุกข์ในสงสาร คําสั้น กระชับ เขาใจงาย)
อย่าท�าการที่ผิด คิดขวนขวายที่ชอบ โต้ตอบอย่าเสียค�า คนข�าอย่าร่วมรัก พรรคพวกพึง
ท�านุก ปลุกเอาแรงทั่วตน ยลเยี่ยงไก่นกกระทา พาลูกหลานมากิน ระบือระบิลอย่าฟังค�า ขยายความเขาใจ Expand
การจะท�าอย่าด่วนได้ อย่าใช้คนบังบด ทดแทนคุณท่านเมื่อยาก ฝากของรักจงพอใจ เฝ้า นักเรียนรวมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับ
ท้าวไทอย่าทะนง ภักดีจงอย่าเกียจ เจ้าเคียดอย่าเคียดตอบ นอบนบใจใสสุทธิ์ อย่าขุด ความสําคัญของสุภาษิตพระรวงในประเด็นตอไปนี้
คนด้วยปาก อย่าถากคนด้วยตา อย่าพาผิดด้วยหู อย่าเลียนครูเตือนด่า อย่าริกล่าวค�าคด • สาระสําคัญในสุภาษิตพระรวงจะนํามาใชใน
คนทรยศอย่าเชื่อ อย่าแผ่เผื่อความผิด อย่าผูกมิตรคนจร ท่านสอนอย่าสอนตอบ ความ สังคมปจจุบันไดหรือไม อยางไร
ชอบจ�าใส่ใจ ระวังระไวที่ไปมา เมตตาตอบต่อมิตร คิดแล้วจึ่งเจรจา อย่านินทาผู้อื่น อย่า (แนวตอบ สาระสําคัญนํามาใชในสังคม
ตื่นยกยอตน คนจนอย่าดูถูก ปลูกไมตรีทั่วชน ตระกูลตนจงค�านับ อย่าจับลิ้นแก่คน1ท่าน ปจจุบันไดเปนอยางดี เชน
รักตนจงรักตอบ ท่านนอบตนจงนอบแทน ความแหนให้ประหยัด เผ่ากษัตริย์เพลิงงู อย่า • การศึกษาหาความรูยังเปนสิ่งจําเปน ดังวา
ดูถูกว่าน้อย หิ่งห้อยอย่าแข่งไฟ อย่าปองภัยต่อท้าว อย่ามักห้าวพลันแตก อย่าเข้าแบก “เมื่อนอยใหเรียนวิชา ใหหาสินเมื่อใหญ”
งาช้าง อย่าออกก้างขุนนาง ปางมีชอบท่านช่วย ปางป่วยท่านชิงชัง ผิจะบังบังจงลับ ผิ • สอนในเรื่องการทํางานสุจริต ดังวา
จะจับจับจงมัน่ ผิจะคัน้ คัน้ จงตาย ผิจะหมายหมายจงแท้ ผิจะแก้แก้จงกระจ่าง อย่ารักห่าง “อยาทําการที่ผิด คิดขวนขวายที่ชอบ”
กว่าชิด คิดข้างหน้าอย่าเบา อย่าถือเอาตืน้ กว่าลึก เมือ่ เข้าศึกระวังตน เป็นคนเรียนความรู้ • สอนใหเห็นความสําคัญของการพูด
จงยิ่งผู้ผู้มีศักดิ์ อย่ามักง่ายมิดี อย่าตีงูให้แก่กา อย่าตีปลาหน้าไซ อย่าใจเบาจงหนัก อย่า รูกาลเทศะและจังหวะในการพูด ดังวา
ตีสุนัขห้ามเห่า ข้าเก่าร้ายอดเอา อย่ารักเหากว่าผม อย่ารักลมกว่ารักน�้า อย่ารักถ�้ากว่า “ยอครูยอตอหนา ยอขาเมื่อแลวกิจ
เรือน อย่ารักเดือนกว่าตะวัน สบสิง่ สรรพโอวาท ผูเ้ ป็นปราชญ์พงึ สดับ ตรับตริตรองปฏิบตั ิ ยอมิตรเมื่อลับหลัง ” และ “คิดแลวจึง
โดยอรรถอันถ่องถ้วน แถลงเลศเหตุเลือกล้วน เลิศอ้างทางธรรม แลนา ฯ เจรจา อยานินทาผูอื่น ”)

ตรวจสอบผล Evaluate
47 1. นักเรียนอธิบายความหมายและบอก
ความสําคัญของสุภาษิตพระรวงได
2. นักเรียนนําคําสอนจากสุภาษิตพระรวง
ไปปรับใชในชีวิตประจําวันได
ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
ขอใดที่ไมใชคําสอนเกี่ยวกับการพูด
1 เผากษัตริยเพลิงงู หมายความวา ระมัดระวังตัวอยูเสมอ อยาประมาท คือ
1. อยาขุดคนดวยปาก
อยาทําใหกษัตริยขัดเคือง เพราะทรงมีพระราชอํานาจเด็ดขาด หากทําสิ่งที่ไมถูก
2. ยอมิตรเมื่อลับหลัง
ไมควรจะทําใหไดรับโทษ อยาไวใจงู เพราะเปนสัตวอันตรายแมจะฝกดีก็ไมสามารถ
3. อยาริกลาวคําคด
ทําใหเชื่องได และอยาประมาทฟนไฟ เพราะเมื่อไฟลุกลามแลวก็ยากที่จะควบคุมได
4. อยาเบา
วิเคราะหคําตอบ ขอ 1. อยาขุดคนดวยปาก หมายความวา อยาพูดจา
ทิ่มแทงใหคนอื่นเสียหาย ขอ 2. ยอมิตรเมื่อลับหลังเปนการพูดถึงมิตรในทาง
ที่ดี แมผูเปนมิตรจะไมไดยินก็ตาม ขอ 3. อยาริกลาวคําคด หมายถึง อยา
เริ่มโกหก สวนขอ 4. อยาเบา หมายถึง อยาหลงเชื่อคนงาย เรามักจะคุนกับ
สํานวนวา “อยาหูเบา” ซึ่งไมเกี่ยวกับการพูดแตเกี่ยวกับการฟง ตอบขอ 4.

คูมือครู 47
กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูยกคําศัพทในบทเรียนมา 4-5 คํา ใหนักเรียน
ชวยกันหาความหมายของคําศัพท ตัวอยางเชน ๕ คÓศัพท์
• อยาดวนเคียด
(แนวตอบ อยาดวนโกรธ) ค�าศัพท์ ความหมาย
• อยาจับลิ้นคนแก ของเข็ญ สิง่ ของทีน่ า� ความเดือดร้อนมาให้ ของทีม่ ลี บั ลมคมใน ของไม่สจุ ริต
(แนวตอบ อยาคอยจับผิดคําพูดผูอื่น) เข็นเรือทอดทางถนน (อย่า) เข็นเรือจอดขวางทางผู้อื่น
• เผาแผนภพ คนข�า คนเจ้าเล่ห์ คนที่มีลับลมคมใน
(แนวตอบ พระเจาแผนดิน) คนพาลอย่าพาลผิด คนเขาพาลก็อย่าหลงผิดไปกับเขา
• คนขํา คนโหดให้เอ็นดู ให้สงสารคนที่ยากไร้ ค�าว่า โหด ในที่นี้ หมายถึง ยากไร้
(แนวตอบ คนเจาเลห คนที่มีลับลมคมใน ความแหนให้ประหยัด สิ่งที่ควรหวงแหนก็ให้ระมัดระวัง รักษาให้ดี หรืออาจแปลว่า
เปนตน) สิ่งใดเป็นความลับก็ให้รักษาไว้ให้ได้
เคียด โกรธ
สํารวจคนหา Explore จงยลเยี่ยงสัมฤทธิ์แตกมิเสีย เป็นการเปรียบเทียบกับสัมฤทธิ์ ซึ่งเมื่อแตกหักแล้วก็น�ามาหลอมใหม่ให้ดี
ได้ดังเดิม
1. นักเรียนคนหาคําศัพทที่เปนสํานวนหรือใกลเคียง เจรจาตามคดี ให้พูดความจริงหรือพูดตามทางที่ควรพูด
กับสํานวนในเรื่องสุภาษิตพระรวง พรอมศึกษา ได้ส่วนอย่ามักมาก มีความหมายเช่นเดียวกับ ได้คืบอย่าเอาศอก หมายความว่า อย่าอยากได้
ความหมาย มากกว่าที่ได้มาแล้ว
(แนวตอบ ตัวอยางเชน สํานวนวา “ขุดดวยปาก ตระกูลตนจงค�านับ ให้ความเคารพและไม่อับอายในชาติก�าเนิดของตระกูลตน
ถากดวยตา” มีความหมายใกลเคียงกับสํานวน โต้ตอบอย่าเสียค�า พูดสิ่งใดออกไปแล้ว ก็อย่ากลับค�าพูด
“อยาขุดคนดวยปาก” ในสุภาษิตพระรวง ที่ชอบ สิ่งที่ถูกต้องตามท�านองคลองธรรม
• อยาขุดคนดวยปาก หมายความวา อยาพูดจา ที่ทับ ที่อยู่อาศัย บ้านเรือน
1
ทิ่มแทงคนอื่นใหไดรับความเสียหาย ที่สุ้มเสือจงประหยัด ที่ที่เสือแอบซ่อนอยู่ ให้มีความระมัดระวัง
• ขุดดวยปาก ถากดวยตา หมายความวา แสดง ธราดล พื้นแผ่นดิน
อาการเหยียดหยามทั้งวาจาและสายตา) บูรพระบอบ แบบแผนแต่ครั้งโบราณ
2. นักเรียนศึกษาคนควาเกี่ยวกับ “พระรวง” จาก ปลุกเอาแรง บ�ารุงเลี้ยง ให้เขามีแรง
แหลงเรียนรูตางๆ เชน หองสมุด อินเทอรเน็ต
ผิดอย่าเอาเอาแต่ชอบ อย่าท�าในสิ่งที่ผิด ให้ท�าในสิ่งที่ชอบธรรม
เปนตน
ผิวผิดปลิดไป่ร้าง ถ้าท�าความผิด ความผิดนั้นย่อมติดตัวไปตลอด
เผ้าแผ่นภพ พระเจ้าแผ่นดิน
ไฟฟุน ปัจจุบนั ใช้ ฟืนไฟ ในทีน่ หี้ มายถึง โมโหกราดเกรีย้ ว เป็นฟืนเป็นไฟ
เมื่อยาก เมื่อ (ท่าน) ล�าบาก

48

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
สุภาษิตพระรวงที่วา “ที่สุมเสือจงประหยัด” คําวา “ประหยัด” มีความหมาย
1 จงประหยัด คําวา “ประหยัด” เปนคํากริยา หมายความวา ยับยั้ง ระมัดระวัง ตรงกับขอใด
ซึ่งผูใชภาษามักคุนเคยที่จําใชคํานี้กับเงินหรือทรัพยากรธรรมชาติ แตในบริบทอื่น 1. สุมนาเปนคนตระหนี่
ก็มีใช เชน ประหยัดปาก ประหยัดคํา คําวา “จงประหยัด” ในสุภาษิตพระรวง 2. อรทัยทําอะไรระมัดระวังเสมอ
จึงหมายถึง จงระมัดระวัง 3. สุพรจะยั้บยั้งเพื่อนไมใหไปเที่ยว
4. กาญจนาใชจายแตพอควรแกฐานะ
มุม IT วิเคราะหคําตอบ “ที่สุมเสือ” ในความหมายตรง อาจหมายถึงที่ที่มีเสืออยู
จริงๆ หรือความหมายโดยนัยอาจหมายถึงที่อันตราย จากความหมายตรง
ศึกษาเกี่ยวกับคําสุภาษิตพระรวงและความหมายเพิ่มเติม ไดที่ http://www. และความหมายโดยนัย “จงประหยัด” จึงหมายถึง ระมัดระวัง ซึ่งตรงกับ
school.net.th/library/create-web/10000/literature/10000-6006.html ความหมายที่วา “อรทัยทําอะไรระมัดระวังเสมอ” ตอบขอ 2.

48 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนนําสํานวนสุภาษิตที่นักเรียนรวบรวม
คําศัพท ความหมาย ได มาวิเคราะหความเปลี่ยนแปลงทางดานภาษา
ยอครูยอตอหนา ควรชมครูหรือเชิดชูครูเมื่ออยูตอหนา • สุภาษิตพระรวงมีการใชภาษาตางจาก
ยอขาเมื่อแลวกิจ รูจักชมขาทาสเมื่องานเสร็จเขาจะไดมีกําลังใจ หายเหนื่อย ปจจุบันอยางไร
ยอมิตรเมื่อลับหลัง เปนการชมอยางจริงใจ ไมเสแสรง (แนวตอบ มีการเปลี่ยนแปลงคํา คือ บางคํา
เยียวผูชังจะคอยโทษ คนที่ไมชอบเรา อาจจะคอยหาเรื่องหรือทํารายเรา ในสุภาษิตพระรวงใชตางจากปจจุบัน เชน
เยียวสะเทินจะอดสู ถาทําสิ่งใดไมพอดีหรือไมดีพอก็อาจเปนที่อับอาย “เคียด” ในความหมายวา โกรธ ปจจุบัน
ระบือระบิล ถอยคําเลาลือ ขาวลือ
ใชรวมกับคําวา “แคน” เปน “เคียดแคน”
หนาศึก ชวงที่มีศึกสงครามหรือเมื่ออยูตอหนาขาศึก
หมายถึง โกรธมากจนฝงใจ จากตัวอยาง
จะเห็นไดวา นอกจากจะเปลี่ยนแปลงการ
อยาเกียจ อยาไมซื่อ อยาคด
ใชคําแลว ความหมายที่ใชก็เปลี่ยนแปลง
อยาขุดคนดวยปาก อยาพูดจาทิ่มแทงใหคนอื่นเสียหาย
ไปดวย)
อยาเขาแบกงาชาง อยาทําการใดที่เสี่ยงภัยอันตรายและไมเกิดประโยชน
อยาจับลิ้นแกคน อยาจับผิดคําพูดคนอื่น
ขยายความเขาใจ Expand
อยาใชคนบังบด เมื่อใชเขาทําสิ่งใดแลว อยาปดบังความดีของเขา หรืออาจแปลวา อยาใชคน
ที่ทําอะไรไมโปรงใส คนที่มีเงื่อนงํา ครูอานโคลงบทตอไปนี้ใหนักเรียนฟง แลวให
อยาดวนเคียด อยาดวนโกรธ (คนที่ภักดีตน) นักเรียนยกสํานวนที่มีความหมายตรงกับโคลง
อยาเดินเปลี่ยว อยาเดินคนเดียว บทนี้ พรอมถอดคําประพันธ
อยาโดยคําคนพลอด อยาเชื่อตามคําพูดที่หวานหู “กระทุมนํ้าที่หนา ลอบไซ
อยาตีงูใหแกกา อยาทําสิ่งอันไรประโยชน เพราะอาจเกิดโทษแกตน ปลากระจายเลยไป ลอบแหง
อยาตีปลาหนาไซ อยาขัดขวางประโยชนที่กําลังจะเกิดขึ้น เจาของดักเสียใจ จักขาด
ลาภทานหาอยาแกลง กลาวกั้นกางขวาง”
ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº
(แนวตอบ โคลงบทนี้ตรงกับสํานวนวา “อยาตี
ไซ
ปลาหนาไซ” ซึ่งหมายความวา อยาขัดขวาง
ประโยชนที่กําลังจะเกิดขึ้น ดังที่กลาวในโคลง
ไซเปนเครื่องมือดักสัตวนํ้า โดยเฉพาะปลาขนาดเล็กและมัก
ใชงานในแหลงนํ้าไมลึก มีหลายรูปทรง เชน ไซปากแตร สานเปน
ถอดคําประพันธไดวา เมื่อกระทุมนํ้าที่หนาไซที่ลอบ
รูปกรวย ปากไซบานออกเปนรูปปากแตร ไซทอ สานคลายทอดักปลา จับปลาอยู จะทําใหปลาตื่นตกใจหนีไปไมเขาใกล
ไซสองหนา มีชอง ๒ ดาน ไซลอย ใชวางลอยในชวงนํ้าตื้นๆ ไซปลา กับดักนั้น ผูเปนเจาของก็เสียใจที่ตองสูญเสียปลา
กระดี่ ใช ดั ก ปลากระดี่ ไซกบสานเป น ลายขั ด สี่ เ หลี่ ย มรู ป ทรง ที่เปรียบเหมือนลาภที่ควรจะได หากไมมีคนจงใจ
กระบอก ใชดักกบ ไซโปง สานกนโปงเล็กนอย แมไซจะมีรูปทรงที่
ตางกัน แตมลี กั ษณะรวมกัน คือ สานเปนทรงกระบอกและทําปากทางเขาเปนซีไ่ มเสีย้ มปลายแหลม ขัดขวาง)
รูปทรงคลายกรวยที่บีบแบนๆ ทําใหปลาเขาได แตวายสวนความคมของปลายไมออกมาไมได

๔๙

บูรณาการเชื่อมสาระ
ในแงหนึ่ง สุภาษิตจะกลาวถึงเหตุการณอยางใดอยางหนึ่ง การสรุป
ประสบการณ การเปรียบเทียบสิ่งแวดลอมใกลตัว สิ่งของเครื่องใชที่พบเห็น
อยูเ สมอ โดยเฉพาะเครือ่ งมือในการประกอบอาชีพ สิง่ ทีเ่ กีย่ วของกับการทํา-
มาหากิน ซึ่งคนสมัยกอนทําอาชีพเกษตรกรรม ปลูกพืช เลี้ยงสัตวเปนหลัก
สํานวนสุภาษิตจึงมักกลาวถึงสัตวที่ใกลชิดกับมนุษย ปรากฏการณทาง
ธรรมชาติ ดังนั้น การมีความรูรอบตัวในสาระความรูวิชาตางๆ เชน
วิทยาศาสตร งานเกษตร จะเปนประโยชนตอการเรียนรูสุภาษิตและ
วรรณกรรม
เกร็ดแนะครู
ครูจัดกิจกรรมเกี่ยวกับคําศัพทเพิ่มเติม โดยการใหนักเรียนคนหาคําศัพทใน
บทเรียน เริ่มจากครูบอกคําศัพทมา 1 คํา แลวใหนักเรียนหาคําศัพทจากเนืื้อเรื่อง
ใหถูกตอง จากนั้นใหนักเรียนทุกคนหรือครูอาจสุมนักเรียนบางคนมาอธิบาย
ความหมายของคําศัพทนั้นที่ปรากฏอยูในเนื้อเรื่อง นักเรียนจดบันทึกคําศัพท
และความหมายที่ไดจากการทํากิจกรรมคนหาคําศัพทลงในสมุด โดยเรียงตาม
พจนานุกรมใหถูกตอง

คูมือครู 49
 ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Evaluate
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนแบงกลุม กลุมละเทาๆ กัน ทํารายงาน
โดยยกเหตุการณหรือสถานการณในปจจุบันที่ ค�าศัพท์ ความหมาย
นักเรียนคิดวาเปนปญหา มารวมกันอภิปรายและหา อย่าตีสุนัขห้ามเห่า อย่าขัดขวางผู้ที่ปฏิบัติตามหน้าที่ หรืออาจแปลอีกอย่าง
แนวทางการแกไขปญหา โดยใชขอคิดและคติ ว่าอย่าท�าสิ่งที่สวนทางกับธรรมชาติ
คําสอนจากสุภาษิตพระรวง อย่าเบา อย่าเชื่อคนง่าย
(แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลายขึ้นอยูกับ อย่าปลุกผีกลางคลอง อย่าท�าสิ่งที่ไม่เหมาะสมสอดคล้องกับสถานที่หรืออย่าท�าสิ่งที่
ประสบการณของนักเรียน ครูพิจารณาวาเหตุการณ ไม่สมควร เพราะอาจน�าภัยมาสู่ตนเอง
ที่นักเรียนยกมาตรงตามคําศัพทในบทเรียนหรือไม อย่าแผ่เผื่อความผิด อย่าโยนความผิดหรือความไม่ดีให้แก่คนอื่น
โดยครูใหนักเรียนอธิบายเหตุผล ตัวอยางเชน ขาว อย่าพาผิดด้วยหู อย่าด่วนเชื่อสิ่งที่ได้ยิน
จากไทยรัฐออนไลน วันที่ 19 กรกฎาคม 2555 อย่ามักห้าวพลันแตก อย่าแข็งเกินไป จะก่อให้เกิดอันตรายแก่ตนเอง
http://www.thairath.co.th/content/edu/272801 อย่ายลเยี่ยงถ้วยแตกมิติด อย่าเอาอย่างถ้วย (กระเบื้อง) ซึ่งเมื่อแตกแล้ว ไม่สามารถท�าให้กลับคืนดี
เรื่องการเรียกรองใหกระทรวงพัฒนาสังคมและความ ดังเดิมได้
มั่นคงของมนุษยเปนเจาภาพหลักในการรณรงคการ อย่าริร่านแก่ความ อย่าใจร้อนหาเรือ่ งหรืออย่าหาเหตุกอ่ การวิวาท (ร่าน แปลว่า อยาก)
พนันทุกรูปแบบ หลังการแขงขันฟุตบอลยูโรจบลง อย่าเลียนครู อย่าล้อเลียนครู
รวมถึงใหมีมาตรการแกไขปญหา ฟนฟู ผูติดการ พระมหาเจดีย์ ๔ รัชกาล (ตั้งอยู่ในวัดโพธิ์) มีจารึกเรื่องต่างๆ รวมทั้งจารึกเรื่องสุภาษิตพระร่วง
พนันที่อยากเลิก พรอมทั้งเสนอแนวทางจัดตั้ง
กองทุนเยียวยาสังคมลดปญหาการพนัน จากปญหา
การพนันที่มีแนวโนมการเกิดอาชญากรรมสูงขึ้น
จึงควรมีหนวยงานที่เกี่ยวของทบทวนถึงผลกระทบที่
รุนแรงที่เกิดจากการพนัน โดยขอมูลทางการแพทย
ระบุชัดเจนวา โรคติดการพนันสามารถรักษาใหหาย
ได ดวยการทําพฤติกรรมบําบัดและฟนฟูเยียวยา
จากสถานการณดังกลาวเปนปญหาทางสังคม
ในขณะนี้ ซึ่งเปนเรื่องเกี่ยวกับพฤติกรรมของบุคคล
บางกลุมที่สงผลกระทบตอความปลอดภัยของคนใน
สังคม ตรงกับเนื้อความที่วา “อยาใฝเอาทรัพย
ทาน อยาริรานแกความ ประพฤติตามบูรพระบอบ
เอาแตชอบเสียผิด อยาประกอบกิจเปนพาล” ซึ่งเปน
ขอหามไมใหเอาทรัพยสินของคนอื่นมาเปนของตน
ไมใหมีเรื่องทะเลาะวิวาท ใหประพฤติตามแบบแผน
ที่ดีงาม)
5๐

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
ขอใดเปนคําสอนที่นํามาใชในการทํางาน
ครูใหนักเรียนสังเกตภาพพระมหาเจดีย ๔ รัชกาล (ในหนา ๕๐) แลวศึกษา
1. อยาพาผิดดวยหู
หาความรูเพิ่มเติมในบริบทที่เกี่ยวของกับสุภาษิตพระรวงดานการเมืองการปกครอง
2. อยาเขาแบกงาชาง
ประเพณีวัฒนธรรมในสมัยสุโขทัย จากนั้นอภิปรายแลกเปลี่ยนความรูในชั้นเรียน
3. อยาโดยคําคนพลอด
4. อยายลเยี่ยงถวยแตกมิติด
วิเคราะหคําตอบ อยาพาผิดดวยหู คือ อยาดวนเชื่อในสิ่งที่ไดยิน อยาเขา
แบกงาชาง คือ อยาทําการเสี่ยงภัยอันใดโดยไมเกิดประโยชน อยาโดยคํา
คนพลอด คือ อยาเชื่อตามคําพูดที่หวานหู และอยายลเยี่ยงถวยแตกมิติด
คือ อยาเอาอยางถวยที่เมื่อแตกแลว เพราะถวยที่แตกแลว ไมสามารถทําให
ดีไดดังเดิม ดังนั้น สํานวนที่สอนเกี่ยวกับการทํางาน คือ อยาเขาแบกงาชาง
สอนใหระวังอยาทํางานที่เสี่ยงภัยโดยไมเกิดประโยชนกับตนเองหรือผูอื่น
ตอบขอ 2.

50 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand Evaluate
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับคําวา “พระรวง”
บอกเล่าเก้าสิบ ดังหัวขอตอไปนี้
• ความเปนมา
พระร่วง • คําศัพท “พระรวง”
พระร่วง สันนิษฐานกันว่าเป็นค�าที่ใช้เรียกกษัตริย์สมัยสุโขทัย โดยไม่เจาะจงว่าเป็น 2. ครูสุมนักเรียน 2-3 คน มานําเสนอหนาชั้นเรียน
พระองค์ใด นอกจากนี้ ยังมีนัยที่แสดงให้เห็นถึงความโบราณเก่าแก่จนไม่สามารถสืบหาที่มา
หรือต้นตอที่แท้จริงของเรื่องราวได้ เช่นเดียวกับสุภาษิตพระร่วง ซึ่งไม่ปรากฏหลักฐานอย่างชัดเจน ขยายความเขาใจ Expand
ว่าแต่งขึ้นในสมัยใด แต่เชื่อกันมาแต่เดิมว่าอาจแต่งขึ้นในสมัยสุโขทัยและได้มีการคัดลอกสืบต่อ
กันมาเป็นเวลาช้านาน จึงมีการปรับปรุงและเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย อย่างไรก็ตาม ค�าว่า 1. นักเรียนบันทึกประสบการณการอานเกี่ยวกับ
พระร่วงยังถูกน�าไปใช้เป็นชือ่ เรียกสิง่ ของและสถานทีต่ า่ งๆ อย่างเช่น “พระรวง”
ข้าวตอกพระร่วง ในทางธรณีวิทยาถือว่าเป็นแร่โลหะ (แนวตอบ นักเรียนสามารถเขียนเกี่ยวกับพระรวง
ชนิดหนึง่ ชือ่ ว่า แร่ไพไรต์ (Pyrite) แต่ในทางต�านาน เชือ่ กันว่าเกิดจาก ไดหลากหลายขึ้นอยูกับความรูและประสบการณ
วาจาสิทธิ์ของพระร่วงในขณะออกผนวช วันหนึ่งเมื่อฉันภัตตาหาร
เสร็จ ข้าวทีเ่ หลือก้นบาตรท่านได้โปรยลงบนลานวัดและอธิษฐานว่า
ของนักเรียน ตัวอยางเชน วรรณคดีเรื่อง
ขอข้าวนี้กลายเป็นหินและมีอายุยืนนานชั่วลูกชั่วหลาน ไตรภูมิพระรวง เปนพระราชนิพนธในพระมหา-
แก้งขี้พระร่วง เป็นไม้ยืนต้น เปลือกสีเทา ก้านใบและ ธรรมราชาลิไท โดยมีพระประสงคที่จะเทศนา
ช่อดอกมีขนนุม่ สัน้ ใบเป็นรูปไข่แกมรูปใบหอก ดอกมีขนาดเล็กออก โปรดพระมารดา และเพื่อจําเริญพระอภิธรรม
เป็นช่อสั้นๆ ตามง่ามใบ ผลรูปไข่ แต่ปลายผลเป็นติ่ง เนื้อไม้มีกลิ่น ไตรภูมิพระรวงเปนหลักฐานชิ้นหนึ่งที่แสดงให
เหม็นคล้ายกลิน่ อุจจาระ มักน�ามาปรุงเป็นยาขับพยาธิไส้เดือนในเด็ก เห็นถึงพระปรีชาสามารถอยางลึกซึ้งในดาน
ในทางต�านานเล่าว่า ครั้งหนึ่งพระร่วงประพาสป่า เสด็จไปลงพระ- พระพุทธศาสนาของพระมหาธรรมราชาลิไทที่
บังคน เมื่อแล้วเสร็จทรงหยิบไม้ใกล้ๆ พระองค์มาทรงช�าระแล้วโยน
ไม้นั้นก็เกิดเป็นต้น1ไม้และขยายพันธุ์มาจนทุกวันนี้
ทิ้งไป ไม้
ทรงรวบรวมขอความตางๆ ในคัมภีรพระพุทธ
ท�านบพระร่วงง หรือสรีดภงค์ เป็นท�านบกั้นน�้าหรือเขื่อน ศาสนา นับแตพระไตรปฎก อรรถกถา ฎีกา
ตั้ ง อยู ่ ตรงบริเวณที่ถูกขนาบด้วยภูเขาสองลูกเป็นรูปก้ามปู คือ และปกรณพิเศษตางๆ มาเรียบเรียงขึ้นเปน
เขาพระบาทใหญ่และเขากิว่ อ้ายมา ภูเขาทัง้ สองลูกนีอ้ ยูใ่ นทิวเขาหลวง วรรณคดีโลกศาสตรเลมแรกที่แตงเปนภาษาไทย
ด้านหลังตัวเมืองสุโขทัยเก่า คนท้องถิ่น ต�าบลเมืองเก่า อ�าเภอเมือง เทาที่มีหลักฐานอยูในปจจุบันนี้)
จังหวัดสุโขทัยเรียกร่องรอยคันดินโบราณเพือ่ การชลประทานแห่งนี้ 2. ครูขออาสาสมัคร 2-3 คน มาเลาเรื่องเกี่ยวกับ
ว่า ท�านบพระร่วง เนือ่ งจากเชือ่ กันสืบมาว่ากษัตริยส์ โุ ขทัยพระองค์ใด พระรวงหนาชั้นเรียน
พระองค์หนึ่งทรงสร้างขึ้น จึงถือว่าเป็นของที่ท�าหรือเกิดขึ้นด้วย
อิทธิฤทธิ์ของพระร่วง
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนบอกความหมายของคําศัพทใน
บทเรียนได
2. นักเรียนยกคําศัพทใหตรงกับโคลงที่กําหนดได
51 3. นักเรียนเลาเรื่องเกี่ยวกับพระรวงจาก
ประสบการณได

บูรณาการเชื่อมสาระ
สุภาษิตพระรวง บางตอนแปลจากพุทธศาสนสุภาษิตโดยตรง บางตอน นักเรียนควรรู
ดัดแปลงมาจากศาสนธรรม เชน อยาใฝเอาทรัพยทาน ดัดแปลงมาจาก
1 ทํานบพระรวง มีลักษณะเปนคันดินไมสูงนัก รวมทั้งมิไดมีสภาพการกอสราง
“อทินนาทานา เวรมณี” หมายความวา เวนจากการลักทรัพย เปนตน สวนที่
ที่แข็งแรงพอ จึงอาจที่จะวิเคราะหไดวา คันดินโบราณที่เรียกวาทํานบพระรวงนี้
แปลมาจากพุทธศาสนสุภาษิตมีอยูมาก เชน “เอาแตชอบเสียผิด” คือ
มิไดทําหนาที่เปนเขื่อนกักเก็บนํ้าเหมือนกับเขื่อนดินที่กรมชลประทานมาสรางไว
ตํ คณเยยยํ ยทปณณกํ หมายความวา สิ่งใดไมผิดถือเอาสิ่งนั้น “อยาประกอบ
ทํานบพระรวงของเดิมจะทําหนาที่บังคับทิศทางของนํ้าที่มีมากในฤดูฝน มิใหไหลลน
กิจเปนพาล” คือ ปาปานิ ปริวชฺชเย หมายความวา พึงละเวนกรรมชั่วทั้งหลาย
ไปในทิศทางอื่นที่มิใชทิศทางไปสูเมืองสุโขทัย แตจะทําหนาที่เบนนํ้าทั้งหมดที่ไหล
เปนตน สุภาษิตพระรวงเปนวรรณกรรมที่ไดรับอิทธิพลจากพระพุทธศาสนา
มาจากเขาทั้งสองลูกนี้ใหไหลลงไปในคลองเสาหอทั้งหมด เพื่อนําไปสูคูเมืองสุโขทัย
ดังนั้นการบูรณาการความรูระหวางวรรณคดีและวรรณกรรมกับกลุมสาระการ
เรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาพระพุทธศาสนาเขาดวยกัน
จะทําใหนักเรียนเขาใจหลักคิด ความเชื่อ ของคนในสังคมไทยทั้งในอดีตและ มุม IT
ปจจุบันมากขึ้น
ศึกษาเกี่ยวกับทํานบพระรวงและการปรับปรุงตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบันเพิ่มเติม
ไดที่ http://guru.google.co.th/guru/thread?tid=4b6fc8c325dd4756

คูมือครู 51
กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
กระตุน ความสนใจ Engage
1. ครูยกขอคิดหรือคติคําสอนของบุคคลสําคัญ
หรือของครูเอง โดยเลือกที่เหมาะกับนักเรียนมา
พูดใหนักเรียนฟง นักเรียนแสดงความคิดเห็นวา
นักเรียนจะนําขอคิดหรือคติคําสอนนั้นไปใชใน
ชีวิตไดหรือไม อยางไร
ตัวอยางเชน
• “ปญญาดียอมมีความสุข คนมีปญญายอมใช
ปญญาในการแกปญหาเพื่อใหพนทุกข ดังนั้น
สําหรับคนมีปญญา วิกฤตอยูไหน ปญญา
อยูนั่น สวนคนดอยปญญา โอกาสอยูไหน
วิกฤตอยูนั่น จงเรียนรูที่จะเปลี่ยนปญหาให
เปนปญญา เปลี่ยนอุปสรรคเปนอุปกรณ
(ว. วชิรเมธี)
• “ผูที่ออนแอไมสามารถใหอภัยใครได เพราะ
การใหอภัยนั้นนับเปนความเขมเเข็งที่เเทจริง”
(มหาตมะ คานธี)
2. ครูใหนักเรียนมีสวนรวมในการแสดงความ
คิดเห็น โดยใหนักเรียนบอกขอคิดหรือคติ
คําสอนประจําใจของตนเอง
สํารวจคนหา Explore
1. นักเรียนศึกษาสุภาษิตพระรวง แลวคนหาขอคิด
และคติทั้งทางโลกและทางธรรม
2. นักเรียนพิจารณาการใชคําและลักษณะเดนทาง
วรรณศิลปอื่นๆ ในสุภาษิตพระรวง
นักเรียนควรรู
1 คําสอนในสุภาษิตพระรวง จะใชเปนเกณฑในการจําแนกวรรณคดีจากที่ได
พิจารณาเนื้อหาและเนื้อเรื่องวาเปนเรื่องที่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา ทั้งโดยตรงและ
ที่มีอิทธิพลมาจากความเชื่อทางศาสนา จึงอาจจัดสุภาษิตพระรวงใหเปนวรรณคดี
ศาสนาหรือวรรณคดีสุภาษิต ซึ่งรวมเปนประเภทเดียวกัน
52 คูมือครู
อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
๖ บทวิเคราะห์
เนื่องจากเนื้อความของสุภาษิตพระร่วง มีที่มาจากการรวบรวมค�าสอนหรือสุภาษิตเก่าแก่
ตั้งแต่สมัยโบราณเข้าไว้ด้วยกัน จึงไม่1มีการเรียงล�าดับเนื้อความที่แน่นอน แต่สามารถสรุปได้ว่า
เนื้อความหรือค�าสอนในสุภาษิตพระร่วง แบ่งออกเป็น ๒ ลักษณะด้วยกัน ได้แก่ ค�าสอนที่เป็นข้อห้าม
และค�าสอนที่เป็นค�าแนะน�า ดังตัวอย่างต่อไปนี้
ค�ำสอนที่เป็นข้อห้ำม ➝ อย่าใฝ่เอาทรัพย์ท่าน อย่าประกอบกิจเป็นพาล
อย่าอวดหาญแก่เพื่อน อย่าชังครูชังมิตร อย่ามีปากว่าคน
อย่าขุดคนด้วยปาก อย่าถากคนด้วยตา อย่านั่งชิดผู้ใหญ่
อย่าใฝ่ตนให้เกิน
ค�ำสอนที่เป็นค�ำแนะน�ำ ➝ ผิจะบังบังจงลับ ผิจะจับจับจงมั่น ผิจะคั้นคั้นจงตาย
ทีม่ ีภัยพึงหลีก โอบอ้อมเอาใจคน คนโหดให้เอ็นดู
เมือ่ น้อยให้เรียนวิชา ประพฤติตามบูรพระบอบ
๖.๑ คุณค่าด้านเนือ้ หา
ค�าสอนในสุภาษิตพระร่วง เป็นการสอนอย่างกว้างๆ ครอบคลุมทั้งคติทางโลกและ
ทางธรรม สามารถน�าไปปฏิบัติได้จริงในชีวิต จึงท�าให้สุภาษิตพระร่วงมีคุณค่าในด้านเนื้อหา ดังนี้
๑) ข้ อ คิ ด และคติ ท างโลก สุภาษิตพระร่วงมีเนื้อหามุ่งสอนให้รู้วิธีด� าเนินชีวิต
และการปฏิบัติในด้านต่างๆ ทั้งต่อตนเองและผู้อื่นอย่างเหมาะสม เพื่อความสงบสุขในสังคม เช่น
๑.๑) ความส� า คั ญ ของการศึ ก ษาหาความรู ้ สุภาษิตพระร่วงมีค�าสอนที่สื่อ
ให้เห็นคุณค่าของการศึกษาเล่าเรียน เช่น เมื่อน้อยให้เรียนวิชา เป็นคนเรียนความรู้
๑.๒) ข้อคิดในการท�างาน สุภาษิตพระร่วงมีค�าสอนให้ประกอบอาชีพหรือ
การท�างานที่สุจริตและไม่เกิดโทษ เช่น อย่ากอปรกิจเป็นพาล ให้หาสินเมื่อใหญ่ อย่าท�าการที่ผิด
คิดขวนขวายที่ชอบ
๑.๓) ความส�าคัญของการพูด สุภาษิตพระร่วงมีค�าสอนให้รู้กาลเทศะหรือ
จังหวะเวลาในการพูด รู้จักรับผิดชอบในสิ่งที่พูด รู้จักคิดก่อนพูด และไม่พูดเท็จ เช่น
➝ ยอครูยอต่อหน้า ยอข้าเมื่อแล้วกิจ
ยอมิตรเมื่อลับหลัง ลูกเมียยังอย่าสรรเสริญ
52
ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET
ขอใดเปนความหมายของสุภาษิตพระรวงที่วา “อยาเขาแบกงาชาง”
1. เพราะงาเปนของมีคาไมควรนํามาแบกเลน
2. เพราะงาไมใชของเลนที่จะนํามาแบกได
3. เพราะงาชาหนักอาจถูกงาทับได
4. เพราะอาจถูกชางแทงได
วิเคราะหคําตอบ งาชางเปนสิ่งที่มีคา ทั้งนี้เพราะเอามายากและเสี่ยงตอ
การถูกชางทําราย เสี่ยงตอการถูกชางแทง การเขาแบกงาชางเปนการทําโดย
ไมคุมกับผลประโยชนที่จะไดรับ จึงมีคําสอนเตือนวา “อยาเขาแบกงาชาง”
ตามความหมายที่กลาววา อยาทําอะไรที่เสี่ยงโดยไมคุมคากับผลที่จะไดรับ
อยาเอาชีวิตเขาเสี่ยงเพื่อแลกกับงาชาง ตอบขอ 4.
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายความสัมพันธระหวางคติทางโลก
รับผิดชอบในสิ่งที่พูด ➝ โต้ตอบอย่าเสียค�า และทางธรรม
คิดก่อนพูด ➝ คิดแล้วจึงเจรจา (แนวตอบ คติทางโลกเปนหลักในการดําเนินชีวิต
ไม่จับผิดค�ำพูดคนอื่น ➝ อย่าจับลิ้นแก่คน ประจําวัน เปนวิถีในการปฏิบัติตนทั่วไป เชน การ
1 ศึกษาหาความรู การทํางาน การพูดใหถูกกาลเทศะ
ไม่พูดเท็จ ➝ อย่าริกล่าวค�าคด เจรจาตามคดี
เจรจาตามคดี
เปนตน ในขณะที่คติทางธรรมเปนสิ่งที่คอยควบคุม
๑.๔) มารยาทในการเข้าสังคม การใช้ชีวิตอยู่ในสังคม ย่อมต้องพบปะกับ
กํากับความคิดและพฤติกรรมของคนในสังคม ใหคิด
ดี พูดดี และทําดี อันกอใหเกิดสิ่งที่ดีทั้งตอผูปฏิบัติ
บุคคลอื่นๆ อยู่เสมอ จึงต้องปฏิบัติตนให้เหมาะสมกับโอกาสและบุคคล เช่น ไปเรือนท่านอย่านั่งนาน
ผูอื่น และสังคม จึงสรุปไดวาเราตองนําคติทางธรรม
อย่านั่งชิดผู้ใหญ่ จงนบนอบผู้ใหญ่
มาใชรวมกันกับคติทางโลก จึงจะบังเกิดความสุข
๑.๕) การรู้จักปรับตัวในสังคม เช่น น�้าเชี่ยวอย่าขวางเรือ เข็นเรือทอดทางถนน
ความสําเร็จในชีวิต)
๑.๖) การประหยัด เช่น ของแพงอย่ามักกิน
๑.๗) การด�าเนินชีวิตครอบครัวให้มีความสุข เช่น การเรือนตนเร่งคิด จงเร่ง ขยายความเขาใจ Expand
ระมัดฟืนไฟ ความในอย่าไขเขา ภายในอย่าน�าออก ภายนอกอย่าน�าเข้า
๑.๘) การให้ความส�าคัญของญาติพี่น้องที่มีสายเลือดเดียวกัน ให้มากกว่า นักเรียนยกขอความที่มีเนื้อหาสาระเกี่ยวกับ
คนนอกครอบครัว เช่น อย่ารักห่างกว่าชิด ขอคิดและคติคําสอนทางโลกหรือทางธรรมที่นักเรียน
๑.๙) การรับราชการ มุ่งเน้นสอนผู้ที่ท�างานใกล้ชิดเจ้านาย ต้องเป็นผู้รู้จัก พบเห็นในชีวิตประจําวัน จากสื่อตางๆ ไดแก
ระมัดระวังตน รู้จักการเคารพนับถือกันตามล�าดับชั้น ดังที่เคยปฏิบัติกันมาแต่อดีต เช่น อย่าออกก้าง หนังสือพิมพ วารสาร/นิตยสาร วิทยุ โทรทัศน
ขุนนาง คบขุนนางอย่าโหด อาสาเจ้าจนตัวตาย อาสานายจนพอแรง เฝ้าท้าวไทอย่าทะนง เจ้าเคียดอย่า และอินเทอรเน็ต เปนตน จากนั้นใหนักเรียนแสดง
ความคิดเห็น
เคียดตอบ
(แนวตอบ ตัวอยางเชน บทสัมภาษณณเดชน
๒) ข้อคิดและคติทางธรรม เป็นค�าสอนที่เชื่อมโยงกับหลักศาสนา จริยธรรม และ
คูกิมิยะ ในนิตยสารซีเคร็ต ปที่ 4 ฉบับที่ 97 วันที่
คุณธรรมมีหลายด้าน เช่น
10 กรกฎาคม 2555 หัวเรื่อง “เผยเบื้องหลังซูเปอร
๒.๑) สอนให้มีศีล มีธรรม และมีความเมตตา เช่น อย่าใฝ่เอาทรัพย์ท่าน เมตตา
สตาร พรอมเปดตัวมารดาผูเปนดั่งลมใตปก” จาก
ตอบต่อมิตร สร้างกุศลอย่ารู้โรย อย่ามัวเมาเนืองนิตย์ อย่ากริ้วโกรธเนืองนิตย์ คําถามทีว่ า “โลกทุกวันนีเ้ ต็มไปดวยสารพัดสิง่ มีทงั้ ดี
๒.๒) สอนให้มีความโอบอ้อมอารี เช่น ปลูกไมตรีอย่ารู้ร้าง พึงผันเผื่อต่อญาติ และไมดี คิดวาการเปนวัยรุนที่อยูในศีลธรรมยาก
โอบอ้อมเอาใจคน แคไหนครับสําหรับตัวเอง” ณเดชนตอบคําถามวา
๒.๓) สอนให้มีความกตัญญูรู้คุณ เช่น อย่าชังครูชังมิตร ครูบาสอนอย่าโกรธ “จริงๆ แลวไมยากนะครับ เพียงแตเราจะมีสติพอที่
ทดแทนคุณท่านเมื่อยาก อย่าเลียนครูเตือนด่า จะนํามาใชใหเหมาะกับวัยและสถานะของตัวเอง
๒.๔) สอนให้ตั้งตนอยู่ในความไม่ประมาท เช่น เข้าเถื่อนอย่าลืมพร้า เดินทาง อยางไร วัยรุนเปนวัยอยากรูอยากเห็น มีสิ่งที่ตอง
อย่าเดินเปลี่ยว ที่สุ้มเสือจงประหยัด จงเร่งระมัดฟืนไฟ เรียนรูม ากมาย แตกค็ วรมีศลี ธรรมกํากับชีวติ สิง่ หนึง่
ที่วัยรุนสมัยนี้ขาดคือ เวลาที่ควรจะมีใหครอบครัว
53 เอาใจใสครอบครัว รวมถึงการดูแลขางในตนเอง...
คือมีสติและความคิดอยางการมองโลกในแงดี”)

กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
นักเรียนบอกขอคิดและคติคําสอนที่นําไปปรับใชไดเหมาะสมและ ครูแนะแนวทางในการคนหาขอมูลจากสื่อการเรียนรูอยางเหมาะสม โดยครูอาจ
สอดคลองกับชีวิตประจําวันของนักเรียน จัดกิจกรรมพานักเรียนไปเรียนรูที่หองสมุด ใหนักเรียนเลือกสืบคนความรูตางๆ
จากหองสมุด แลวใหนักเรียนบันทึกความรูที่ไดลงสมุด ครูแนะนักเรียนเพิ่มเติมวา
ใหนักเรียนระบุแหลงที่มาของขอมูลใหครบถวนชัดเจน
กิจกรรมทาทาย
นักเรียนควรรู
นักเรียนยกสถานการณปจจุบันที่เปนปญหา แลวใหนักเรียนพิจารณาวา
จะนําขอคิดและคติคําสอนในสุภาษิตพระรวงไปปรับใชในการปองกันหรือ 1 คดี มีความหมายวา เรื่อง “การเจรจาตามคดี” จึงหมายถึงการพูดคุยตาม
แกไขปญหานั้นไดอยางไร เรื่อง คือ พูดกันอยางตรงไปตรงมา ไมออกนอกเรื่องไมบิดเบือนเรื่อง หรือพูดจา
คลุมเครือชวนใหเขาใจผิด สับสน กอกวนใหการสนทนาพูดคุยกันไมเปนผลสําเร็จ
ทั้งนี้คําวา “คดี” มักใชประกอบคําศัพทอื่นๆ เชน โบราณคดี วรรณคดี สารคดี
คดีโลก คดีธรรม เปนตน

คูมือครู 53
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับคุณคาดานวรรณศิลป
• การใชคํานอยแตกินความมาก
(แนวตอบ สุภาษิตพระรวงแตงดวยรายสุภาพ
ซึ่งมีขอจํากัดเรื่องจํานวนคํา ทําใหแตละวรรค
จําเปนตองใชคําสั้น กระชับ แตมีใจความ
มาก)
2. นักเรียนพิจารณาการใชคําในสุภาษิตพระรวง
เปรียบเทียบกับปจจุบัน และอธิบายการ
เปลี่ยนแปลงของภาษาอยางกวางๆ
(แนวตอบ การใชคําในสุภาษิตพระรวงไมมีการ
ใชคําสันธาน ไมมีสวนขยายหรือรอยเรียงเปน
ประโยคความรวมและความซอน ใชคํานอยแต
กินความมาก ใชคําสั้นกระชับซึ่งแตกตางจากคํา
ที่ใชในปจจุบันที่ใชคําจํานวนพยางคมากขึ้นและ
มีลักษณะเปนคําซอน เชน “จงเรงระมัดฟนไฟ”
ปจจุบันใชเปน “ระมัดระวัง” “นอบตนตอผูเฒา”
ปจจุบันใชเปน “นบนอบ” หรือ “นอบนอม”
เปนตน)
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนยกตัวอยางประโยค ที่มีการเปลี่ยนแปลง
ทางภาษานอกเหนือจากตัวอยางในบทเรียน คนละ 3
ประโยค พรอมอธิบายการเปลี่ยนแปลง
(แนวตอบ นักเรียนสามารถยกตัวอยางไดหลาก
หลาย โดยครูพิจารณาบริบทของเนื้อความวามีการใช
คําในปจจุบันอยางถูกตองเหมาะสมหรือไม ตัวอยาง
เชน
• ครูบาสอนอยาโกรธ ปจจุบันมักใชเปน
ครูบาอาจารยสอนอยาโกรธ
• ภักดีอยาดวนเคียด ปจจุบันมักใชเปน
ภักดีอยาดวนเคียดแคน
• ความแหนใหประหยัด ปจจุบันมักใชเปน
ความหวงแหนใหประหยัด เปนตน)
นักเรียนควรรู
1 อยาปลุกผีกลางคลอง ตรงกับสํานวนปลํ้าผีลุก ปลุกผีนั่ง หมายความวา
พยายามทําเรื่องที่จบใหกลับเปนเรื่องขึ้นมาใหม สํานวนนี้มีที่มาจากความเชื่อของ
คนสมัยกอนวา อาจใชเวทมนตรปลุกคนตายขึ้นมา เพื่อใชใหทําการอยางใดอยาง
หนึ่งได
54 คูมือครู
ขยายความเขาใจ
Explain Expand ตรวจสอบผล
Evaluate
๒.๕) สอนให้เป็นผู้รู้ประมาณ เช่น อย่าใฝ่ตนให้เกิน มีสินอย่าอวดมั่ง รักตน
กว่ารักทรัพย์ อย่าใฝ่สูงให้พ้นศักดิ์
๖.๒ คุณค่าด้านวรรณศิลป์
สุภาษิตพระร่วงแต่งด้วยร่ายสุภาพที่มีสัมผัสคล้องจอง จดจ�าง่าย มีความไพเราะ
และยังมีประโยชน์ต่อการศึกษาภาษาไทย ด้วยท�าให้มีความรู้เรื่องค�าศัพท์และส�านวนเก่าที่ใช้กันมา
ตั้งแต่ครั้งอดีต ท�าให้เห็นการเปลี่ยนแปลงของภาษาที่เป็นไปตามกาลเวลา คุณค่าด้านวรรณศิลป์
ของสุภาษิตพระร่วงมีดังต่อไปนี้
๑) การใช้ค�าน้อยแต่กินความมาก เนื่องจากสุภาษิตพระร่วงแต่งด้วยร่ายสุภาพ
ซึ่งมีข้อจ�ากัดเรื่องจ�านวนค�า ท�าให้ในแต่ละวรรคจ�าเป็นต้องใช้ค�าน้อยแต่ให้ได้ใจความมาก ผู้อ่าน
ต้องตีความให้ถูกต้องจึงจะเข้าใจความหมายที่แท้จริง เช่น
1
ลำงคลอง มีความหมายว่า ไม่ควรรื้อฟื้นเรื่องราวที่ได้ยุติหรือ
อย่ำปลุกผีกลำงคลอง
สิ้นสุดลงไปแล้วขึ้นมาใหม่ ในขณะที่การงานก�าลังด�าเนินไปได้ด้วยดีหรือในระหว่างที่อยู่
ในภาวะคับขัน เป็นค�าสอนที่เป็นความเปรียบและแสดงให้เห็นถึงความเชื่อของคนในอดีต
ที่ถือกันว่าเมื่อน�าวิญญาณไปถ่วงน�้า (คลอง) แล้ว ไม่ควรปลุกหรือเรียกวิญญาณนั้นให้
ฟื้นขึ้นมาอีก อันเป็นการกระท�าที่ไม่มีเหตุผลและไม่ก่อให้เกิดประโยชน์แต่อย่างใด
เผ่ำกษัตริย์เพลิงงู อย่ำดูถูก น้อย มีความหมายว่า อย่าได้ประมาทหรือ
ดูหมิ่นใน ๓ สิ่ง คือ พระเจ้าแผ่น ดิน ไม่ควรหมิ่นว่าทรงพระเยาว์ ไฟ ไม่ควรดูหมิ่น
ว่าเล็กน้อย งู ไม่ควรดูหมิ่นว่าตัวเล็ก เพราะ ๓ สิ่งนี้สามารถบันดาลความหายนะและ
ความทุกข์มาให้ได้
๒) การใช้ค�าศัพท์ค�าเดียว เป็นการน�าศัพท์มาใช้เพียงค�าเดียวโดดๆ และแตกต่าง
จากค�าที่ใช้ในปัจจุบันมาก ผู้อ่านต้องพินิจพิจารณา จึงจะเข้าใจความหมายของค�าและเนื้อความ
จงเร่งระมัดฟืนไฟ ปัจจุบันใช้ ระมัดระวัง
นอบตนต่อผู้เฒ่า ปัจจุบันใช้ นบนอบ หรือ นอบน้อม
พรรคพวกพึงท�ำนุก ปัจจุบันใช้ ท�านุบ�ารุง หรือ ทะนุบ�ารุง
มีสินอย่าอวดมั่ง ปัจจุบันใช้ มั่งมี
54
ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET
ขอใดคือคุณคาดานวรรณศิลปของสุภาษิตพระรวง
1. มีการเลนเสียงสัมผัสคลองจองในวรรค
2. มีการพรรณนาดวยภาษาสละสลวย
3. มีการใชภาพพจนอติพจน
4. มีขอคิดคําสอน
วิเคราะหคําตอบ ลักษณะทางวรรณศิลปของสุภาษิตพระรวงมีการใชคํานอย
แตกินความมาก ใชคําไมเยิ่นเยอ จึงไมมีการพรรณนาดวยภาษาสละสลวย
ตามขอ 2. อีกทั้งไมมีการใชภาพพจนอติพจน ซึ่งเปนการกลาวเกินจริงตาม
ขอ 3. สวนขอคิดคําสอนในขอ 4. เปนสิ่งที่สามารถนําไปปฏิบัติไดจริง แต
ทั้งนี้ขอคิดคําสอนไมใชคุณคาดานวรรณศิลปแตเปนคุณคาดานเนื้อหา คุณคา
ดานวรรณศิลป คือ การเลนเสียงสัมผัสในวรรคทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร
ตอบขอ 1.
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain

1 นักเรียนอธิบายการสรรคําในสุภาษิตพระรวง
๓) การสรรค�า สุภาษิตพระร่วง เป็นร่ายที่ใช้ภาษาได้อย่างกระชับตรงไปตรงมา จากประเด็นตอไปนี้
แต่มีสัมผัสคล้องจอง จึงจดจ�าได้ง่ายและมีความไพเราะ โดยเฉพาะจากการเล่นเสียงและการเล่นค�า • การเลนเสียง
ดังนี้ (แนวตอบ มีการเลนเสียงสัมผัสทั้งเสียงสัมผัส
๓.๑) การเล่นเสียง เป็นการเล่นเสียงสัมผัส ทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร สระและสัมผัสอักษรในวรรคเดียวกัน
ในวรรคเดียวกัน เช่น การเลนเสียงอักษร เชน
สัมผัสอักษร
“สูเสียสินอยาเสียศักดิ์” สู-เสีย-สิน-เสีย-ศักดิ์
อย่าเคลื่อนคลำดคลำถอย เล่นเสียงสัมผัสอักษร คือ เคลื่อน-คลาด-คลา
เปนตน การเลนเสียงสระ เชน “อยาเบียด
เสียดแกมิตร” เบียด-เสียด เปนตน)
อย่าก รธเนืองนิตย์ เล่นเสียงสัมผัสอักษร คือ กริ้ว-โกรธ, เนื อง-นิตย์
• การเลนคํา
ช้างไล่แล่นเลี่ยงหลบ เล่นเสียงสัมผัสอักษร คือ ไล่-แล่น-เลี่ยง-หลบ
(แนวตอบ ลักษณะการเลนคําในสุภาษิต-
สู้เสียสินอย่าเสียศักดิ์ เล่นเสียงสัมผัสอักษร คือ สู้-เสีย-สิน-เสีย-ศักดิ์
พระรวง มีการซํ้าคํา เชน คําวา “ยอ” ความ
สัมผัสสระ วา “ยอครูยอตอหนา ยอขาเมื่อแลวกิจ ยอ
อย่าตีปลำหน้ำไซ เล่นเสียงสัมผัสสระ คือ ปลา-หน้า มิตรเมื่อลับหลัง” ซํ้าคําวา “อยา” ในความวา
อย่ากอปรจิตริษยา เล่นเสียงสัมผัสสระ คือ จิต-ริษ(ยา) “อยารักเหากวาผม อยารักลมกวารักนํ้า
อย่าเบียดเสียดแก่มิตร เล่นเสียงสัมผัสสระ คือ เบียด-เสียด อยารักถํ้ากวาเรือน อยารักเดือนกวาตะวัน”
พลันฉิบหำย ม้วย เล่นเสียงสัมผัสสระ คือ หาย-วาย เปนตน ซึ่งการเลนคําในลักษณะนี้เปนการ
๓.๒) การเล่นค�า การเล่นค�าโดยเฉพาะการซ�้าค�าที่ต้นวรรค ภายในวรรค และ เนนเจตนาของกวีใหมีนํ้าหนักมากขึ้น)
ระหว่างวรรค ช่วยเน้นย�้าความหมายและยังได้ความไพเราะจากเสียงสัมผัสที่คล้องจอง เช่น
ขยายความเขาใจ Expand
ยอครูยอต่อหน้า ยอข้าเมื่อแล้วกิจ ยอมิตรเมื่อลับหลัง
นักเรียนจับคูกันแตงคําประพันธเรื่องที่นักเรียน
อย่ำถากคนด้วยตา อย่ำพาผิดด้วยหู อย่ำเลียนครูเตือนด่า อย่ำริกล่าวค�าคด
สนใจดวยรายสุภาพ ใหมีลักษณะการเลนคําโดย
อย่ำรักเหากว่าผม อย่ำรักลมกว่ารักน�า้ อย่ำรักถ�า้ กว่าเรือน อย่ำรักเดือนกว่าตะวัน
การซํ้าคําขึ้นตนประโยค อยางนอย 3 วรรคขึ้นไป
อย่ายลเยี่ยงถ้วยแตกมิติด จงยลเยี่ยงสัมฤทธิ์แตกมิเสีย
(แนวตอบ นักเรียนสามารถแตงคําประพันธได
ท่ำนรักตนจงรักตอบ ท่ำนนอบตนจงนอบแทน
หลากหลายตามความสนใจของนักเรียน แตครู
รู้ที่ขลาดที่หาญ คนพำลอย่าพำลผิด
พิจารณาวาควรเปนเรื่องที่สรางสรรคเหมาะกับวัย
เข้าเถื่อนอย่ำลืมพร้า หน้าศึกอย่ำนอนใจ ไปเรือนท่านอย่ำนั่งนาน
ของนักเรียน สามารถนําไปเปนขอคิดหรือคติ
ผิจะบังบังจงลับ ผิจะจับจับจงมัน่ ผิจะคัน้ คัน้ จงตาย ผิจะหมายหมายจงแท้ ผิจะแก้แก้จงกระจ่าง
เตือนใจได ตัวอยางเชน “อยานอนตื่นสาย อยาอาย
ทํากิน อยาหมิ่นเงินนอย อยาคอยวาสนา”)
สุภาษิตพระร่วง แม้จะเป็นวรรณคดีที่มีขนาดสั้น แต่คุณค่านั้นมีมากมายด้วยได้
ให้แนวทางในการปฏิบัติตนที่เป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อการดÓเนินชีวิต
55

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
ผิจะบังบังจงลับ ผิจะจับจับจงมั่น
1 การสรรคํา การสรรคําที่ดีมีประสิทธิผลเปนเครื่องแสดงออกของความเขาใจ
ผิจะคั้นคั้นจงตาย ผิจะหมายหมายจงแท
ความรู และความคิดของผูพูด หรือผูประพันธ ซึ่งไมเพียงแตจะมีความถูกตอง
ขอใดไมใชลักษณะทางวรรณศิลปของบทประพันธขางตน
ชัดเจนตรงเจตนาเทานั้น แตจะตองประกอบดวยความสงางาม โดยคํา ความคิด
1. มีการซํ้าคําทุกวรรค
และวิธีการแสดงออกจะผสมผสานกันอยางกลมกลืน แมถอยคําและวิธีการเรียบ
2. มีการซํ้าคําที่ขึ้นตนวรรค
เรียงคําจะแตกตางกันไปตามยุคสมัย
3. มีการใชคําเลียนเสียงธรรมชาติ
4. มีการเลนเสียงสัมผัสระหวางวรรค
วิเคราะหคําตอบ ลักษณะทางวรรณศิลปของบทประพันธนี้ มีดังนี้ มีการ
เลนเสียงสัมผัสระหวางวรรค คือ ลับ-จับ มั่น-คั้น และตาย-หมาย มีการซํ้า
คําวา “ผิ” ในตนวรรค มีการซํ้าคําทุกวรรค ไดแก “บังบัง” ในวรรคแรก
“จับจับ” ในวรรคที่ 2 “คั้นคั้น” ในวรรคที่ 3 และ “หมายหมาย” ในวรรคที่ 4
ดังนั้นจึงเห็นไดวา สุภาษิตพระรวงไมมีการใชคําเลียนเสียงธรรมชาติ ตอบ
ขอ 3.

คูมือครู 55
 ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Evaluate
Engage Explore Explain Expand
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนอธิบายความสัมพันธระหวางคติทางโลก
และคติทางธรรมได
2. นักเรียนยกขอความที่มีเนื้อหาสาระเกี่ยวกับขอคิด ค�ำถำม ประจ�ำหน่วยกำรเรียนรู้
และคติคําสอนทางโลกหรือทางธรรมที่นักเรียน
พบเห็นในชีวิตประจําวันจากสื่อตางๆ ได ๑. สุภาษิตพระร่วงแสดงให้เห็นลักษณะเด่นของภาษาไทยอย่างไรบ้าง
3. นักเรียนยกตัวอยางประโยคที่มีการเปลี่ยนแปลง ๒. คา� สอนในสุภาษิตพระร่วงข้อใดที่นักเรียนสามารถน�ามาประยุกต์ใช้ได้ในการศึกษาเล่าเรียน
ทางภาษาที่นอกเหนือจากตัวอยางในบทเรียนได จงยกตัวอย่างประกอบ
4. นักเรียนแตงคําประพันธเรื่องที่นักเรียนสนใจ ๓. เพราะเหตุใดค�าสอนในวรรณคดีเรื่องสุภาษิตพระร่วงยังคงทันสมัย น�ามาปรับใช้ได้อยู่เสมอ
ดวยรายสุภาพ และคําประพันธที่แตงมีลักษณะ
การเลนคําโดยการซํ้าคําขึ้นตนประโยค

หลักฐานแสดงผลการเรียนรู
1. เขียนแผนผังลักษณะคําประพันธประเภท
รายสุภาพและโคลงสองสุภาพ
2. จัดปายนิเทศดวยบัตรคําศัพทในบทเรียน
3. รายงานเกี่ยวกับเหตุการณในสังคมที่นําคําสอน
ในสุภาษิตพระรวงไปปรับใชในชีวิตจริง
4. บันทึกขอคิดและคติคําสอนที่นักเรียนประทับใจ
5. แตงคําประพันธเรื่องที่นักเรียนสนใจ ดวยราย
สุภาพ ใหมีลักษณะการเลนคําโดยการซํ้าคํา
ขึ้นตนประโยค
กิจกรรม สร้ำงสรรค์พัฒนำกำรเรียนรู้
กิจกรรมที่ ๑ ใ ห้นกั เรียนยกตัวอย่างสุภาษิตพระร่วง ทีน่ กั เรียนยึดเป็นคติประจ�าใจได้ในการด�าเนิน
ชีวิตคนละ ๑ สุภาษิต พร้อมทั้งบอกวิธีการปฏิบัติตนและผลจากการปฏิบัติ
กิจกรรมที่ ๒ ให้นักเรียนแบ่งออกเป็นกลุ่ม แต่ละกลุ่มร่วมกันศึกษาค้นคว้าเรื่องสุภาษิต ส�านวน
และค�าพังเพย กลุ่มละ ๑ ตัวอย่าง และช่วยกันวาดภาพประกอบ แล้วน�าไปติดไว้ที่
ป้ายนิเทศ
กิจกรรมที่ ๓ จัดนิทรรศการให้ความรู้เกี่ยวกับค�าสอนในสุภาษิตพระร่วงในหัวข้อที่น่าสนใจ เช่น
สุภาษิตกับวิถีชีวิตไทย คุณค่าสุภาษิตไทย สุภาษิตในวรรณกรรมไทย สุภาษิตกับ
นิทานพื้นบ้าน เป็นต้น

แนวตอบ คําถามประจําหนวยการเรียนรู
1. สุภาษิตพระรวงแสดงใหเห็นลักษณะเดนของภาษาไทย ดังนี้
1) การเปลี่ยนแปลงของภาษาที่เปนไปตามกาลเวลา
2) การใชคํานอยแตกินความมาก
3) การเลนเสียงเปนการเลนเสียงสัมผัสคลองจอง จดจํางายมีความไพเราะ
4) การเลนคํา การซํ้าคําทําใหเกิดความไพเราะ
2. คําสอนในสุภาษิตพระรวงสามารถนํามาประยุกตใชในการศึกษาเลาเรียน ยกตัวอยางเชน
1) เมื่อนอยใหเรียนวิชา ใหหาสินเมื่อใหญ 2) ครูบาสอนอยาโกรธ
3) อยาชังครูชังมิตร 4) เปนคนเรียนความรู
3. แมเวลาจะผานเลยไปคําสอนในสุภาษิตพระรวงก็คงทันสมัยอยูเสมอ เพราะเปนการสอนทั้งทางคดีโลกและคดีธรรม สอนความเปนไปของชีวิต สามารถนําไปปฏิบัติ
ไดจริงในชีวิต เชน
1) ความสําคัญของการศึกษาหาความรู
2) ความสําคัญของการพูด
3) การรูจักปรับตัวใหอยูในสังคมอยางมีความสุข
4) มีศีลธรรม มีความเมตตา เอื้อเฟออารี มีความกตัญู เปนตน

56 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ
Engage สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explore Explain Expand Evaluate
เปาหมายการเรียนรู
1. สรุปเนื้อหากาพยเรื่องพระไชยสุริยา
2. วิเคราะหคุณคากาพยเรื่องพระไชยสุริยา
3. สรุปความรูและขอคิดจากกาพยเรื่อง
พระไชยสุริยา
4. ทองจําบทอาขยานตามความสนใจ

สมรรถนะของผูเรียน
1. ความสามารถในการสื่อสาร
2. ความสามารถในการคิด
3. ความสามารถในการใชทกั ษะชีวิต

คุณลักษณะอันพึงประสงค
1. มีวินัย
2. ใฝเรียนรู
3. มุงมั่นในการทํางาน

๔
4. รักความเปนไทย

หน่วยที่
กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา กระตุน ความสนใจ Engage
ตัวชี้วัด ครูกระตุนความสนใจของนักเรียนดวยการให
■■ สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๑) ก าพย์เรือ่ งพระไชยสุรยิ าเป็นหนังสือแบบเรียน นักเรียนดูภาพหนาหนวย จากนั้นครูชวนนักเรียน
■■ วิเคราะห์วรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน พร้อมยกเหตุผลประกอบ
(ท ๕.๑ ม.๑/๒)
ที่มีคุณค่าและน่าสนใจ เนื่องจากเนื้อเรื่องเป็นนิทาน สนทนาเกี่ยวกับเหตุการณที่อยูในภาพ และให
ช่วยตอบสนองธรรมชาติของเด็ก นับเป็นกุศโลบาย
■■ อธิบายคุณค่าของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๓)
อย่างหนึ่งที่ท�าให้บรรยากาศในการเรียนสนุกสนาน
นักเรียนรวมกันเลาเรื่องจากภาพ
สรุปความรู้และข้อคิดจากการอ่านเพื่อประยุกต์ใช้ในชีวิตจริง
• ถานักเรียนอยูในเหตุการณดังภาพหนาหนวย
■■

(ท ๕.๑ ม.๑/๔) นอกจากนี้ กาพย์ พ ระไชยสุ ริ ย ายั ง มี ค วามไพเราะ

■■ ท่องจ�าบทอาขยานตามที่ก�าหนด และบทร้อยกรองที่มีคุณค่า
ตามความสนใจ (ท ๕.๑ ม.๑/๕)
ค�าที่ใช้เป็นค�าไทยง่ายๆ มีสัมผัสคล้องจอง เหมาะส�าหรับ นักเรียนจะทําอยางไร
การท่องจ�า และยังได้เรียนรู้เกี่ยวกับมาตราตัวสะกดและ
ลักษณะของการแต่งค�าประพันธ์ประเภทกาพย์ ทัง้ ยังได้ขอ้ คิด
(แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย
สาระการเรียนรู้แกนกลาง คติธรรมจากเนื้อเรื่องอีกด้วย ขึ้นอยูกับเหตุผลของนักเรียน)
■■ การวิเคราะห์คุณค่าและข้อคิดจากวรรณคดี และวรรณกรรม
เรื่อง กาพย์พระไชยสุริยา
■■ บทอาขยานและบทร้อยกรองที่มีคุณค่า 57

เกร็ดแนะครู
การสอนใหนักเรียนเกิดความซาบซึ้งในรสวรรณคดีขึ้นอยูกับปจจัยหลาย
ประการ เชน ความเขาใจในเนื้อเรื่อง ความหมายของคําศัพท ความสามารถของ
กวีในการบรรยาย เลาเรื่อง การพรรณนาความงามขององคประกอบตางๆ ในเรื่อง
การเลือกสรรถอยคํามาใช การใชถอยคําเปรียบเทียบอุปมาอุปไมย เปนตน ดังนั้น
จึงควรจัดกิจกรรมใหนักเรียนปฏิบัติใหสอดคลองกับจุดมุงหมายของการเรียน คือ
ใหเกิดความซาบซึ้งในรสวรรณคดีและเขาใจเนื้อเรื่อง

คูมือครู 57
กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูเปดวีดิทัศนเกี่ยวกับการอานกาพยเรื่อง
พระไชยสุริยาใหนักเรียนชม จากนั้นใหนักเรียน ๑ ความเป็นมา
บันทึกความประทับใจจากการชมกาพยเรื่อง กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา มีเนื้อหาเป็นนิทานขนาดสั้น มีความยาวเพียง ๑ เล่มสมุดไทย
พระไชยสุริยาลงสมุด สุนทรภู่ได้แต่งขึ้นขณะจ�1าพรรษาอยู่ที่จังหวัดเพชรบุรี ราว พ.ศ. ๒๓๖๘ หรืออาจแต่งขึ้นเมื่อครั้ง
บวชอยู่ที่วัดเทพธิดาราม ระหว่าง พ.ศ. ๒๓๘๒-๒๓๘๕
สํารวจคนหา Explore สุนทรภู่แต่งกาพย์พระไชยสุริยาขึ้นเพื่อใช้เป็นแบบสอนอ่านและเขียนสะกดค�าในมาตรา
1. นักเรียนศึกษาความเปนมาของกาพยเรื่อง ต่างๆ โดยผูกให้เป็นเรื่องราว เพื่อให้เด็กมีความสนุกสนานเพลิดเพลินไปกับการอ่านและการเล่าเรียน
พระไชยสุริยา ศึกษา ครั้นต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย
2. นักเรียนศึกษาและสรุปความรูเกี่ยวกับลักษณะ อาจารยางกูร) ครั้งเป็นหลวงสารประเสริฐ เมื่อแต่งหนังสือมูลบทบรรพกิจ ส�าหรับใช้เป็นแบบเรียน
คําประพันธและเรื่องยอกาพยเรื่อง หนังสือไทยในโรงเรียนหลวง คงเห็นว่ากาพย์ 2 เรื่องพระไชยสุริยาเป็นบทกวีที่ไพเราะ ทั้งอ่านเข้าใจง่าย
พระไชยสุริยาลงสมุด จึงได้น�ามารวมไว้ในหนังสือมูลบทบรรพกิจ

ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายความเปนมาของกาพยเรื่อง โอเอวิหารราย
พระไชยสุริยาพรอมทั้งตอบคําถาม ความสําคัญของกาพยเรื่องพระไชยสุริยา นอกจากจะเปนแบบเรียนสอนอานที่มีคุณคาดาน
(แนวตอบ กาพยพระไชยสุริยาเปนแบบเรียน เนือ้ หาแลว ยังมีการนํามาเปนบทสวดทีเ่ รียกวา การสวดโอเอวหิ ารราย คือ การสวดกาพยเปนทํานอง
ตามศาลารายรอบพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในวันเขาพรรษา วันกลางพรรษา และ
ที่สุนทรภูแตงขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 3 แหงกรุง- วันออกพรรษา สันนิษฐานวามีมาตั้งแตสมัยอยุธยา เรื่องที่นิยมนํามาสวด คือ มหาชาติ ตอมา
รัตนโกสินทร ทานสุนทรภูแตงขึ้น เมื่อประมาณ พ.ศ. สมัยรัตนโกสินทร พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวโปรดเกลาฯ ใหมีการสวดโอเอวิหารราย
2382-2385 ขณะที่บวชเปนพระอยูที่วัดเทพธิดาราม ในชวงเขาพรรษาโดยนํากาพยเรือ่ งพระไชยสุรยิ ามาสวดเปนครัง้ แรก เนือ่ งจากการใชบทสวดมหาชาติ
ทานแตงเปนกาพยซึ่งแทรกความรูเกี่ยวกับภาษาไทย มีผูสนใจฟงนอย
ในเรื่องของมาตราตัวสะกดแมตางๆ นอกจากนั้น
ยังสอดแทรกคติธรรมตางๆ ที่เปนประโยชนอีกดวย
ครั้นตอมาในรัชกาลที่ 5 เมื่อพระยาศรีสุนทรโวหาร
(นอย อาจารยางกูร) แตงหนังสือมูลบทบรรพกิจ
สําหรับใชเปนแบบเรียนหนังสือไทยในโรงเรียนหลวง
คงเห็นวากาพยเรื่องพระไชยสุริยานี้เปนบทกวีนิพนธ
ที่ไพเราะทั้งอานเขาใจงายและเปนคติจึงนํามาบรรจุ
ไวในมูลบทบรรพกิจเปนตอนๆ ตั้งแตแม ก กา
ไปจนจบแมเกย ในการศึกษากาพยพระไชยสุริยา การสวดโอ้เอ้วิหารรายในปจจุบัน ศาลารายรอบพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม
ผูเรียนจะไดเรียนรูเกี่ยวกับลักษณะการแตง
คําประพันธประเภทกาพย ไดแก กาพยยานี 11 58
กาพยฉบัง16 และกาพยสุรางคนางค 28)

บูรณาการเชื่อมสาระ
นักเรียนควรรู การอานบทรอยกรองกาพยเรื่องพระไชยสุริยาใหไพเราะตามเจตนาของ
ผูแตงที่แตงขึ้นเพื่อใชเปนแบบสอนอานและเขียนสะกดคําในมาตราตางๆ
1 วัดเทพธิดาราม เปนวัดอารามชั้นตรี รัชกาลที่ 3 ทรงโปรดฯ ใหสรางขึ้นเพื่อ
ซึ่งรูปแบบแตกตางจากหนังสือเรียนแบบเดิม คือ ผูกใหเปนเรื่องราว และ
เฉลิมพระเกียรติแกพระเจาบรมวงศเธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ ใน พ.ศ. 2379
มีความสนุกสนานเพลิดเพลินไปกับการอาน ทําใหการเรียนภาษานาสนใจ
ตั้งอยูที่ริมถนนมหาไชยใกลวัดราชนัดดา เดิมชื่อวัดบานพระยาไกรสวนหลวง
ครูบูรณาการความรูนี้เขากับกลุมสาระการเรียนรูศิลปะ วิชาดนตรี ซึ่งสอน
2 หนังสือมูลบทบรรพกิจ เปนตําราที่วาดวยเรื่องของสระ พยัญชนะ จําแนก เรื่องการขับรอง นักเรียนนําเทคนิคการขับรองจากวิชาดนตรีมาปรับใชใน
เปนมาตราแม ก กา และมาตราที่มีตัวสะกด มีแบบฝกหัดอานกาพยเรื่องพระไชย- การอานกาพยเรื่องพระไชยสุริยาใหนาสนใจ
สุริยาของสุนทรภูแทรกอยูในเลมดวย

58 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายลักษณะคําประพันธของกาพย
๒ ประวัติผู้แต่ง เรื่องพระไชยสุริยา ดังตอไปนี้
• กาพยยานี 11
ประวัติของสุนทรภู่ ผู้แต่งกาพย์เรื่องพระไชยสุริยา สามารถอ่านได้จากหน่วยการเรียนรู้ที่ ๑
(แนวตอบ กาพยยานี 11 มี 2 บาท คือ บาท
เรื่องนิราศภูเขาทอง เอกและบาทโท บาทหนึ่งมี 2 วรรค วรรคหนา
มี 5 คํา วรรคหลังมี 6 คํา รวมบาทละ 11 คํา
๓ ลักษณะคÓประพันธ์ สัมผัสบังคับเปนสัมผัสสระ คือ คําสุดทายของ
กาพย์ เรื่ อ งพระไชยสุ ริ ย า แต่ ง ด้ ว ยค� า ประพั น ธ์ ป ระเภทกาพย์ ได้ แ ก่ กาพย์ ย านี ๑๑ วรรคที่ 1 สัมผัสกับคําที่ 1 2 หรือ 3 ของวรรค
กาพย์ฉบัง ๑๖ และกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ ที่ 2 และคําสุดทายของวรรคที่ 2 สงสัมผัสไป
ยังคําสุดทายของวรรคที่ 3 ถาแตงสองบทขึ้น
แผนผังและตัวอย่างกาพย์ยานี ๑๑
ไปคําสุดทายของบทแรก สัมผัสกับคําสุดทาย
ของวรรคที่ 2 ในบทถัดไป ในกาพยเรื่องพระ
 
  
     
  
  

ไชยสุริยาใชกาพยยานี 11 ในการบรรยาย
   
  
  *
    
  
  
 • กาพยฉบัง 16
     
  
     
  
  
 (แนวตอบ กาพยชนิดนีม้ จี าํ นวนคําในบท 16 คํา
แบงออกเปน 3 วรรค วรรคแรกมี 6 คํา วรรค
   
  
     
  
  
 ที่ 2 มี 4 คํา และวรรคที่ 3 มี 6 คํา โดยคํา
ขุนนางต่างลุกวิ่ง ท่านผู้หญิงวิ่งยุดหลัง สุดทายของวรรคที่ 1 สงสัมผัสไปยังคําสุดทาย
พัลวันดันตึงตัง พลั้งพลัดตกหกคะเมน ของวรรคที่ 2 และสัมผัสระหวางบท คือ
พระสงฆ์ลงจากกุฏิ์ วิ่งอุตลุดฉุดมือเณร คําสุดทายของบทแรกสงสัมผัสไปยังคําสุดทาย
หลวงชีหนีหลวงเถร ลงโคลนเลนเผ่นผาดโผน ของวรรคแรกในบทที่ 2 กาพยนี้จะบรรยาย
เหตุการณที่รวบรัดรวดเร็ว)
แผนผังและตัวอย่างกาพย์ฉบัง ๑๖ • กาพยสุรางคนางค 28
(แนวตอบ กาพยสุรางคนางค 28 บทหนึ่ง
 
  
  
    
  
 ประกอบดวยคําทัง้ หมด 7 วรรค วรรคละ 4 คํา
   
  
  
     รวมเปน 28 คํา โดยสัมผัสบังคับในบทมีดังนี้
คําที่ 4 ของวรรคที่ 1 สงสัมผัสไปยังคําที่ 4
     
  
  
    
  

ของวรรคที่ 2 คําที่ 4 ของวรรคที่ 3 สงสัมผัส
   
  
  
  ไปยังคําที่ 4 ของวรรคที่ 5 และคําที่ 4 ของ
วรรคที่ 6 สวนสัมผัสระหวางบท คือ คํา
* หมายเหตุ คำาสุดท้ายของวรรคที่ ๓ อาจจะสัมผัสกับคำาที่ ๑ ๒ หรือ ๓ ของวรรคที่ ๔ หรือไม่สัมผัสก็ได้ สุดทายของบทแรก สัมผัสกับคําที่ 4 ของวรรค
59 ที่ 3 ในบทถัดไป กาพยชนิดนีม้ ลี ลี าออนหวาน
เศรา มักใชในการพรรณนาอารมณความรูสึก)

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
บทประพันธตอไปนี้เรียงลําดับใหถูกตองตามฉันทลักษณไดตรงกับขอใด
ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับการเสริมสัมผัสในกาพยเรื่อง
ก. แตนํ้าใจไมนําพา ข. ขาเฝาเหลาเสนา
พระไชยสุริยาวา มีลักษณะเสริมระหวางจังหวะกับจังหวะในวรรคทั้ง 4 วรรค
ค. มิไดวาหมูขาไท ง. ถือนํ้ารํ่าเขาไป
ทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร ดังบทประพันธ
1. (ก) (ข) (ค) (ง)
“ขึ้นกก/ตกทุกยาก แสนลําบาก/จากเวียงไชย
2. (ข) (ค) (ง) (ก)
มันเผือก/เลือกเผาไฟ กินผลไม/ไดเปนแรง”
3. (ค) (ง) (ก) (ข)
กวีใชสัมผัสสระคั่นระหวางจังหวะกับจังหวะในแตละวรรค ดังนี้ วรรคแรก คําวา
4. (ค) (ง) (ก) (ข)
กก-ตก วรรคที่ 2 คําวา บาก-จาก วรรคที่ 3 คําวา เผือก-เลือก และวรรคที่ 4 คําวา
วิเคราะหคําตอบ บทประพันธขางตนจะสังเกตไดวา บางวรรคมี 5 คํา ไม-ได
บางวรรคมี 6 คํา ซึ่งเปนฉันทลักษณของกาพยยานี 11 ที่วรรคหนามี 5 คํา
วรรคหลังมี 6 คํา และการลําดับความที่กลาวถึงหมูเสนาเขาพิธีถือนํ้าดวยใจ
ที่ไมซื่อสัตยภักดี เรียงลําดับไดวา (ข) (ค) (ง) (ก) ตอบขอ 2.

คูมือครู 59
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand Evaluate
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอานเรื่องยอกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
แลวสรุปเปนสํานวนภาษาของนักเรียนเอง กลางไพรไก่ขันบรรเลง ฟังเสียงเพียงเพลง
(แนวตอบ มีกษัตริยพระองคหนึ่งมีพระนามวา ซอเจ้งจ�าเรียงเวียงวัง
“พระไชยสุริยา” ครองเมืองสาวัตถี มีพระมเหสี ยูงทองร้องกะโต้งโห่งดัง เพียงฆ้องกลองระฆัง
พระนามวา “สุมาลี” ครองบานเมืองดวยความผาสุก แตรสังข์กังสดาลขานเสียง
ตอมาขาราชการเสนาอํามาตยประพฤติตนไมถูกตอง
ตามทํานองคลองธรรม จึงเกิดเหตุอาเพศนํ้าปาไหล แผนผังและตัวอย่างกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘
ทวมเมือง ผีปาอาละวาด ทําใหชาวเมืองลมตาย
จํานวนมาก พระไชยสุริยากับพระมเหสีจึงหนีลงเรือ  
  
  
  
    
  

สําเภา แตก็ถูกพายุพัดจนเรือแตก พระไชยสุริยาและ
   
  
   
  
   
  
   
  

มเหสีขึ้นฝงได พระอินทรจึงเสด็จมาสั่งสอนธรรมะ
ใหทั้งสองพระองคปฏิบัติธรรมตลอดชีวิต จนไดเสด็จ      
  
  
  
    
  

ไปสูสวรรค)    
  
   
  
   
  
   
  


ขยายความเขาใจ Expand วันนั้นจันทร มีดารากร เป็นบริวาร

1. นักเรียนอานเรื่องยอกาพยเรื่องพระไชยสุริยา เห็นสิ้นดินฟ้า ในป่าท่าธาร มาลีคลี่บาน ใบก้านอรชร
แลววาดภาพจากจินตนาการ ตกแตงระบายสี เย็นฉ�่าน�้าฟ้า ชื่นชะผกา วายุพาขจร
ภาพใหสวยงาม สารพันจันทน์อิน รื่นกลิ่นเกสร แตนต่อคลอร่อน ว้าว่อนเวียนระวัน
2. นักเรียนนําภาพที่วาดไปจัดปายนิเทศ
ในชั้นเรียน หรือชมรมภาษาไทย
๔ เรื่องย่อ
ตรวจสอบผล Evaluate กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา เริ่มต้นด้วยบทไหว้ครูโดยใช้ค�าในมาตราแม่ ก กา จากนั้นเป็น
1. นักเรียนอธิบายความเปนมาของกาพยเรื่อง เนื้อความ แต่งเรียงตามมาตราตัวสะกด คือ แม่ ก กา แม่กน แม่กง แม่กก แม่กด แม่กบ แม่กม
พระไชยสุริยาได และแม่เกย เมื่อจะขึ้นมาตราใดก็จะบอกไว้อย่างชัดเจน
2. นักเรียนอธิบายลักษณะคําประพันธของกาพย ต่ อ มาเป็ น เนื้ อ เรื่ อ งกล่ า วถึ ง พระไชยสุ ริ ย าครองเมื อ งสาวั ต ถี มี ม เหสี พ ระนามว่ า สุ ม าลี
เรื่องพระไชยสุริยาได พระไชยสุริยาทรงปกครองบ้านเมืองด้วยความผาสุก แต่ต่อมาบรรดาข้าราชการประพฤติตนไม่ดี
3. นักเรียนสรุปเรื่องยอกาพยเรื่องพระไชยสุริยาได ไม่อยู่ในศีลธรรม ท�าให้เกิดอาเพศ น�้าป่าไหลท่วมบ้านเมือง พระไชยสุริยาจึงทรงพานางสุมาลีลง
เรือส�าเภา เรือถูกพายุพัดอับปาง พระไชยสุริยาและมเหสีขึ้นฝั่งได้ ก็เดินทางรอนแรมกลางป่าได้รับ
ความทุกข์ ต่อมาพบพระอินทร์เสด็จมาสอนธรรมะ พระไชยสุริยาและพระมเหสีจึงเสด็จออกผนวช
บ�าเพ็ญพรตตลอดพระชนมชีพ
60

กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
ครูเพิ่มเติมความรูเรื่องสัมผัสภายในบทของคําประพันธกาพยสุรางคนางค 28 นักเรียนศึกษารูปแบบแผนผังลักษณะคําประพันธกาพยสุรางคนางค 28
วามีการเพิ่มสัมผัสอีก 1 แหง คือคําสุดทายของวรรคที่ 4 สงสัมผัสไปยังคําที่ 2 ของ ที่มี 2 แบบ โดยนํารูปแบบที่ตางไปจากหนังสือเรียน มาเขียนแผนผัง
วรรคที่ 5 ทัง้ นีอ้ า งตามหลักฐานทางวรรณคดีทเ่ี ชือ่ ถือไดวา ผูท ส่ี รางสัมผัสคูน ล้ี งไปใน คําประพันธลงสมุด
บทของกาพยสุรางคนางค คือ สุนทรภู ดังที่ปรากฏในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา

มุม IT กิจกรรมทาทาย
ศึกษาเกี่ยวกับลักษณะคําประพันธกาพยเรื่องพระไชยสุริยาเพิ่มเติม ไดที่
http://www.nmk.ac.th/myweb/de_poet.html นักเรียนโยงเสนสัมผัสแผนผังลักษณะคําประพันธกาพยสุรางคนางค 28
ทั้ง 2 รูปแบบ บันทึกลงสมุด

60 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูเลานิทานเรื่องที่มีขอคิดเหมาะกับนักเรียน
๕ เนื้อเรื่อง ใหนักเรียนฟง จากนั้นครูตั้งคําถามกระตุนความ
สนใจนักเรียน
กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา • นักเรียนชอบฟงนิทานหรือไม ทําไมจึงชอบ
ยานี ๑๑
• จากนิทานที่ครูเลานักเรียนไดขอคิดอะไร
และนักเรียนจะนําไปปรับใชในชีวิตจริงได
สะธุสะจะขอไหว้ พระศรีไตรสรณา
อยางไร
พ่อแม่แลครูบา เทวดาในราศี • นักเรียนชอบแบบเรียนที่เนื้อเรื่องมีลักษณะ
ข้าเจ้าเอา ก ข เข้ามาต่อ ก กามี
1 เปนนิทานใหขอคิดสอนใจหรือไม อยางไร
แก้ไขในเท่านี้ ดีมิดีอย่าตรีชา
จะร�่าค�าต่อไป พอล่อใจกุมารา สํารวจคนหา Explore
ธรณีมีราชา เจ้าพาราสาวะถี 1. นักเรียนศึกษากาพยเรื่องพระไชยสุริยา
ชื่อพระไชยสุริยา มีสุดามเหสี จากหนังสือเรียน
ชื่อว่าสุมาลี อยู่บุรีไม่มีภัย 2. นักเรียนศึกษาคนควาเกี่ยวกับมาตราตัวสะกด
ข้าเฝ้าเหล่าเสนา มีกิริยาอัชฌาศัย ในภาษาไทย
พ่อค้ามาแต่ไกล ได้อาศัยในพารา 3. นักเรียนรวบรวมคําศัพทจากกาพยเรื่อง
พระไชยสุริยาตามมาตราตัวสะกด ดังนี้
ไพร่ฟ้าประชาชี ชาวบุรีก็ปรีดา
แม ก กา แมกน แมกก แมกง แมกด แมกบ
ท�าไร่ข้าวไถนา ได้ข้าวปลาแลสาลี แมกม แมเกย
อยู่มาหมู่ข้าเฝ้า ก็หาเยาวนารี
ที่หน้าตาดีดี ท�ามโหรีที่เคหา อธิบายความรู Explain
ค�่าเช้าเฝ้าสีซอ เข้าแต่หอล่อกามา
1. นักเรียนจับคูฝกอานกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
หาได้ให้ภริยา โลโภพาให้บ้าใจ 2. ครูใหนักเรียนจับคูถอดคําประพันธคูละ 3 บท
ไม่จ�าค�าพระเจ้า เหไปเข้าภาษาไสย 3. นักเรียนแตละคูมาทองบทประพันธและ
ถือดีมีข้าไท ฉ้อแต่ไพร่ใส่ขื่อคา ถอดความตามที่รับผิดชอบหนาชั้นเรียน
คดีที่มีคู่ คือไก่หมูเจ้าสุภา
ใครเอาข้าวปลามา ให้สุภาก็ว่าดี
ที่แพ้แก้ชนะ ไม่ถือพระประเวณี
ขี้ฉ้อก็ได้ดี ไล่ด่าตีมีอาญา
61

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
ตําแหนงสัมผัสในขอใดตางจากขออื่น
ในการจัดกิจกรรมใหนักเรียนแตละคูทองจําบทอาขยานใหครูฟง เพื่อใหนักเรียน
1. ทําไรขาวไถนา ไดขาวปลาแลสาลี
สามารถทํากิจกรรมนี้ไดครบทุกคน ครูอาจใหนักเรียนทองจํานอกเวลาเรียน เพื่อ
2. ที่แพแกชนะ ไมถือพระประเวณี
นักเรียนจะไดมีเวลาในการทํากิจกรรมอื่นในชั้นเรียนตอไป การทองจําบทอาขยานนี้
3. ธรณีมีราชา เจาพาราสาวะถี
นอกจากจะใหความรูเกี่ยวกับแบบเรียนสระ พยัญชนะของไทยสมัยกอนแลว นักเรียน
4. ขี้ฉอก็ไดดี ไลดาตีมีอาญา
จะไดตระหนักและเห็นคุณคาของภาษาไทยที่ตองใชใหถูกตอง และเปนแนวทาง
วิเคราะหคําตอบ สัมผัสในวรรคมีทงั้ สัมผัสสระและสัมผัสอักษร โดยสัมผัสใน ในการฝกหัดการอานการเขียนภาษาไทย
ในขอ 2. ไดแก แพ-แก พระ-ประ ขอ 3. ณี-มี พารา-สา ขอ 4. ฉอ-ก็ ตี-มี
สัมผัสในลวนอยูต ดิ กัน แตขอ 1. สัมผัสในอยูค าํ ที่ 2 และ 4 ในวรรคแรก และ
สัมผัสอยูในคําที่ 3 และ 5 ในวรรคหลัง ตอบขอ 1. นักเรียนควรรู
1 ตรีชา ไมมีในพจนานุกรม แตในวรรณคดีมีใชอยูในหลายแหง มีความหมายวา
ติฉิน ตําหนิ ในที่อื่นก็มีใช เชน ในเรื่องพระอภัยมณีวา “มาตรีชาวากูผิดในกิจกรม”

คูมือครู 61
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับมาตราแม ก กา
ในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา ที่ซื่อถือพระเจ้า ว่าโง่เง่าเต่าปูปลา
(แนวตอบ มาตราแม ก กา คําในแม ก กา เปน ผู้เฒ่าเหล่าเมธา ว่าใบ้บ้าสาระย�า
คําที่ไมมีพยัญชนะเปนตัวสะกดทายคําหรือ
ภิกษุสมณะ เหล่าก็ละพระสธรรม
ทายพยางค อานออกเสียงสระโดยไมมีเสียง
คาถาว่าล�าน�า ไปเร่ร�่าท�าเฉโก
พยัญชนะ 1
ตัวอยางคําที่สะกดในมาตราแม ก กา ใน ไม่จ�าค�าผู้ใหญ่ ศีรษะไม้ใจโยโส
กาพยเรื่องพระไชยสุริยา เชน พระศรีไตรสรณา ที่ดีมีอะโข ข้าขอโมทนาไป
อานออกเสียงสระอยางเดียวไดวา พระ-สี-ไตร- พาราสาวะถี ใครไม่มีปรานีใคร
สะ-ระ-นา เปนตน) ดุดื้อถือแต่ใจ ที่ใครได้ใส่เอาพอ
2. นักเรียนตอบคําถามเกี่ยวกับเนื้อเรื่องตอนตน ผู้ที่มีฝีมือ ท�าดุดื้อไม่ซื้อขอ
ของกาพยเรื่องพระไชยสุริยา ไล่คว้าผ้าที่คอ อะไรล่อก็เอาไป
• สาเหตุใดที่ทําใหบานเมืองเกิดอาเพศภัย
ธรรมชาติ 2 ข้าเฝ้าเหล่าเสนา มิได้ว่าหมู่ข้าไท
ถือน�้าร�่าเข้าไป แต่น�้าใจไม่น�าพา
(แนวตอบ สาเหตุเกิดจากบรรดาขุนนาง
ขาราชการประพฤติตนไมดี ไมอยูในศีลธรรม หาได้ใครหาเอา ไพร่ฟ้าเศร้าเปล่าอุรา
คดโกงฉอราษฎรบังหลวง เมื่อเกิดอาเพศ ผู้ที่มีอาญา ไล่ตีด่าไม่ปรานี
นํ้าปาไหลทวมบานเมือง ก็ไมสามารถแกไข ผีป่ามากระท�า มรณกรรมชาวบุรี
ปญหาได ชาวเมืองพากันเดือดรอน) น�้าป่าเข้าธานี ก็ไม่มีที่อาศัย
• นักเรียนยกบทประพันธที่แสดงใหเห็นสภาพ ข้าเฝ้าเหล่าเสนา หนีไปหาพาราไกล
บานเมืองที่กําลังเกิดปญหา พรอมทั้งอธิบาย ชีบาล่าลี้ไป ไม่มีใครในธานี ฯ
ใหเห็นสภาพปญหา
(แนวตอบ ตัวอยางบทประพันธที่แสดงใหเห็น
ฉบัง ๑๖
สภาพบานเมืองที่กําลังเกิดปญหา
“พาราสาวะถี ใครไมมีปรานีใคร พระไชยสุริยาภูมี พาพระมเหสี
ดุดื้อถือแตใจ ที่ใครไดใสเอาพอ มาที่ในล�าส�าเภา
ผูที่มีฝมือ ทําดุดื้อไมซื้อขอ ข้าวปลาหาไปไม่เบา นารีที่เยาว์
ไลควาผาที่คอ อะไรลอก็เอาไป” ก็เอาไปในเภตรา
จากบทประพันธกลาวถึงเมืองสาวัตถีวา ไมมีใคร เถ้าแก่ชาวแม่แซ่มา เสนีเสนา
มีความเมตตา มีแตผูทําตามใจตนเอง อยากได ก็มาในล�าส�าเภา
อะไรก็ไปแยงควาเอาของผูอื่นมาโดยไมซื้อหรือ
ขอ ทําใหประชาชนเจาของทรัพยสินเดือดรอน) 62

บูรณาการเชื่อมสาระ
นักเรียนควรรู
1 ศีรษะไมใจโยโส เปนความเปรียบถึงเด็กหรือผูที่อายุออนกวาวาไมเคารพผูที่
มีอายุมากกวา เรียกพฤติกรรมลักษณะนี้วา “ศีรษะไม” คือ หัวแข็ง ไมเชื่อฟงผูใหญ
ที่มีประสบการณมากกวา “ศีรษะไมใจโยโส” คือ คนแข็งกราวไมเคารพยําเกรงผูใหญ
2 ถือนํ้า เปนคําที่ตัดมาจาก “ถือนํ้าพิพัฒนสัตยา” หมายความวา ดื่มนํ้าสาบาน
ถวายพระเจาแผนดินวา ถาไมซื่อสัตยแลวจะตองมีอันเปนไปตางๆ ในที่นี้ ขาราชการ
เมืองสาวัตถีก็ถือนํ้าดังกลาวนั้นไปตามพิธี แตไมไดปฏิบัติตนไปตามคําสาบานแต
ประการใด
ครูบูรณาการความรูเกี่ยวกับพระราชพิธีถือนํ้าพิพัฒนสัตยากับกลุมสาระ
การเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาประวัติศาสตรวา
พระราชพิธีนี้มีความเกี่ยวของกับประวัติศาสตรความเปนมาของชาติไทย
เปนพระราชพิธีที่ศักดิ์สิทธิ์และยิ่งใหญมาตั้งแตโบราณ มีความผูกพันกับ
สถาบันพระมหากษัตริยในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยที่พระมหากษัตริย
ทรงมีพระราชอํานาจสูงสุด และเปนศูนยกลางของพระราชอาณาจักร
พระราชพิธีนี้เชื่อวามีมากอนการกอตั้งกรุงศรีอยุธยา และเปนที่แพรหลาย
ในดินแดนภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต รูปแบบที่จัดขึ้นเพื่อให
พระบรมวงศานุวงศและขาราชการดื่มนํ้าสาบานวาจะจงรักภักดี และซื่อตรง
ตอพระมหากษัติรยเปนการใหสัตยสาบานประเภทหนึ่งที่ใชนํ้าเปนสื่อกลาง
มักปรากฏเปนหลักฐานในวรรณคดีและวรรณกรรมไทยหลายเรื่อง ดังที่
ปรากฏในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา ความวา “ถือนํ้ารํ่าเขาไป แตนํ้าใจ
ไมนําพา”

62 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนรวมกันตอบคําถามในประเด็นตอไปนี้
ตีม้าล่อช่อใบใส่เสา วายุพยุเพลา • เมื่อเกิดเหตุวุนวายในเมืองสาวัตถีแลว
ส�าเภาก็ใช้ใบไป พระไชยสุริยาและพระมเหสีสุมาลีทําอยางไร
(แนวตอบ พระไชยสุริยาพาพระมเหสีลงเรือ
เภตรามาในน�้าไหล ค�่าเช้าเปล่าใจ
สําเภาหนีออกจากเมือง โดยนําเสบียงอาหาร
ที่ในมหาวารี
ลงเรือไปจํานวนมาก และมีขาราชบริพาร
พสุธาอาศัยไม่มี ราชานารี ตามเสด็จไปดวย)
อยู่ที่พระแกลแลดู • กวีเลาเหตุการณความวุนวายในขางตน
1
ปลากะโห้โลมาราหู เหราปลาทู โดยใชลักษณะคําประพันธอยางไร
มีอยู่ในน�้าคล�่าไป (แนวตอบ กวีเลาเหตุการณที่กําลังเดินทางลง
ราชาว้าเหว่หฤทัย วายุพาคลาไคล เรือ ดวยกาพยฉบัง 16 ที่ตองการเลาความ
มาในทะเลเอกา เปนไปตางๆ ใหไดใจความ และใชคําที่เปน
มาตราตัวสะกดแม ก กา ซึ่งเปนคําอานงาย
แลไปไม่ปะพสุธา เปล่าใจนัยนา
เขาใจเร็ว คําประพันธตอนนี้เปนการแตง
โพล้เพล้เวลาราตรี
เพื่อใหผูอานอานเอาเรื่องเปนสําคัญวาใคร
ราชาว่าแก่เสนี ใครรู้คดี ทําอะไร ที่ไหน และอยางไร ไมไดสอดแทรก
วารีนี้เท่าใดนา การพรรณนาอารมณความรูสึกของตัวละคร
ข้าเฝ้าเล่าแก่ราชา ว่าพระมหา ที่ตองเผชิญกับความยากลําบากและ
วารีนี้ไซร้ใหญ่โต เหตุการณที่ไมคาดคิด)
2
ไหลมาแต่ในคอโค แผ่ไปใหญ่โต
มโหฬาร์ล�้าน�้าไหล
บาลีมิได้แก้ไข ข้าพเจ้าเข้าใจ
ผู้ใหญ่ผู้เฒ่าเล่ามา
ว่ามีพญาสกุณา ใหญ่โตมโหฬาร์
กายาเท่าเขาคีรี
ชื่อว่าพญาส�าภาที ใคร่รู้คดี
วารีนี้โตเท่าใด
โยโสโผผาถาไป พอพระสุริใส
จะใกล้โพล้เพล้เวลา

63

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
“พระไชยสุริยาภูมีพาพระมเหสีมาที่ในลําสําเภา” ขอความขางตนแบง
1 ราหู ชื่อปลากระเบนทะเลชนิดหนึ่ง ลักษณะทั่วไปคลายปลากระเบนนก
จังหวะอานเปนพยางคอยางไรใหไพเราะ
มีเนื้อยื่นเปนแผนคลายใบหูอยูที่มุมขอบนอกปลายสุดของหัวขางละอันใชสําหรับ
1. 2/2/3// 2/3// 3/2//
โบกพัดอาหารเขาปาก
2. 2/3/2// 2/3// 2/2/2//
2 คอโค คนในอินเดียเชื่อวานํ้าในแมนํ้าคงคาไหลมาจากคอของโคอุสุภราช
3. 3/2/2// 2/3// 2/2/2//
ซึ่งเปนพาหนะของพระอิศวร
4. 2/3/2// 3/2// 2/2/2//
วิเคราะหคําตอบ เนื้อความขางตนเปนคําประพันธประเภทกาพยฉบัง 16
ใหดูที่เนื้อความเปนหลัก คือ วรรคแรก 6 คํา วรรคที่สอง 4 คํา และวรรคที่ มุม IT
สาม 6 คํา จังหวะของกาพยฉบัง วรรคที่มี 6 คํา มักจะอานเปน 2/2/2 ทั้งนี้
ตองดูเนื้อความ คือตองแบงจังหวะแลวไมขาดชวงเสียความวา พระไชย/ ศึกษาเกี่ยวกับคุณคาดานเนื้อหาในกาพยเรื่องพระไชยสุริยาเพิ่มเติม ไดที่
สุริยา/ภูมี พาพระ/มเหสี มาที่/ในลํา/สําเภา ตอบขอ 2. https://sites.google.com/site/kruthai012/kaphy-phra-chiy-suriya/bth-thi-6
-khunkha-wrrnkhdi

คูมือครู 63
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนเขียนเลาเหตุการณที่เกิดขึ้น หลังจากที่
พระไชยสุริยาพาพระมเหสีลงเรือสําเภาลงใน แลไปไม่ปะพสุธา ย่อท้อรอรา
สมุดบันทึก ชีวาก็จะประลัย
(แนวตอบ เมื่อพากันลงเรือมาแลวก็เกิดพายุพัด พอปลามาในน�้าไหล สกุณาถาไป
กระหนํ่าเรือ สภาพเรือที่มีสมอและเสาใบเกา อาศัยที่ศีรษะปลา
ทําใหนํ้าไหลเขาเรือ พระไชยสุริยามัดสไบของ ชะแง้แลไปไกลตา จ�าของ้อปลา
พระมเหสีไวกับตัวไมใหหลุดจากกัน สวนขาราช- ว่าขอษมาอภัย
บริพารก็ถูกจระเขเหราเอาชีวิต ดวยผลกรรมที่ วารีที่เราจะไป ใกล้หรือว่าไกล
ทํามา ทําใหพระไชยสุริยาและพระมเหสีถูกพัด ข้าไหว้จะขอมรคา
ขึ้นฝง และเดินทางรอนเรทามกลางปาเขาตอไป) ปลาว่าข้าเจ้าเยาวภา มิได้ไปมา
2. ครูสุมนักเรียน 2-3 คน มาชวยกันเลาเรื่อง
อาศัยอยู่ต่อธรณี
หนาชั้นเรียน
สกุณาอาลัยชีวี ลาปลาจรลี
สู่ที่ภูผาอาศัย
ขยายความเขาใจ Expand
ข้าเฝ้าเล่าแก่ภูวไนย พระเจ้าเข้าใจ
นักเรียนจัดทําตารางมาตราแม ก กา จากคํา ฤทัยว้าเหว่เอกา
ในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา โดยแยกคําตามตาราง จ�าไปในทะเลเวรา พายุใหญ่มา
ตอไปนี้ เภตราก็เหเซไป
1
สระ -ะ สระ -า สระ - ิ สระ -ี สระ - ิ สมอก็เกาเสาใบ ทะลุปรุไป
น�้าไหลเข้าล�าส�าเภา
ผีน�้าซ�้าไต่ใบเสา เจ้ากรรมซ�้าเอา
ส�าเภาระย�าคว�่าไป
ราชาคว้ามืออรไท เอาผ้าสไบ
ต่อไว้ไม่ไกลกายา
เถ้า2แก่ชาวแม่เสนา น�้าเข้าหูตา
จระเข้เหราคร่าไป
ราชานารีร�่าไร มีกรรมจ�าใจ
จ�าไปพอปะพสุธา
มีไม้ไทรใหญ่ใบหนา เข้าไปไสยา
เวลาพอค�่าร�าไร ฯ

64

นักเรียนควรรู
1 สมอก็เกาเสาใบ “สมอก็เกา” เปนคําของชาวเรือ อธิบายวาเรือที่จอดอยูโดย
ทิ้งสมอลงดิน เพื่อยึดเรือใหอยูในตําแหนงนั้น หากมีคลื่นลมแรงเรืออาจเคลื่อนที่
ทําใหสมอลากครูดไปกับพื้นดิน สวนคําวา “เสาใบ” เปนคําที่มีความหมายตอเนื่อง
กับคําวา “ทะลุปรุไป” หมายความวา สมอลากครูดไปตามพื้น และใบเรือทะลุปรุ
ไปหมด
2 เหรา เปนสัตวในหิมพานต มีลักษณะคอนไปทางจําพวกจระเขผสมนาค
เชื่อวาเปนสัตวที่อยูไดทั้งบนบกและในนํ้า กินเนื้อเปนอาหาร กลาวถึงในวรรณคดี
เรื่องอื่น คือ เรื่องอุณรุท ตอนนางศรีสุดาลงสําเภาในทะเลวา “มังกรเกี้ยวกัน
กลับกลอก เหราเลนระลอกกระฉอกสินธุ”
กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนแตงประโยคชนิดใดก็ได คนละ 5 ประโยค โดยใชคําศัพท
ที่ปรากฏในกาพยเรื่องพระไชยสุริยาที่เปนมาตราแม ก กา จากนั้นนํา
ประโยคดังกลาวมารอยเรียงเปนความเรียง โดยใชคําเชื่อมชวยให
สละสลวย
กิจกรรมทาทาย
นักเรียนแตงประโยคประโยคชนิดใดก็ได คนละ 5 ประโยค โดยใช
คําศัพทที่ปรากฏในกาพยเรื่องพระไชยสุริยาที่เปนมาตราแม ก กา จากนั้น
นําประโยคดังกลาวมารอยเรียงเปนความเรียงใหสละสลวย โดยไมใช
คําเชื่อมในการแตงประโยคแตละประโยค แตใหความตอเนื่องกัน

64 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับมาตราตัวสะกด
สุรางคนางค์ ๒๘ แมกน พรอมทั้งยกคําจากกาพยเรื่องพระไชย-
ขึ้นใหม่ในกน ก กา ว่าปน ระคนกันไป สุริยาประกอบ
เอ็นดูภูธร มานอนในไพร มณฑลต้นไทร แทนไพชยนต์สถาน (แนวตอบ มาตราแมกน คือ พยางคที่ออกเสียง
ส่วนสุมาลี วันทาสามี เทวีอยู่งาน เหมือนมีตัว “น” สะกด พยัญชนะที่ใชเปนตัว
เฝ้าอยู่ดูแล เหมือนแต่ก่อนกาล ให้พระภูบาล ส�าราญวิญญา
สะกดในมาตราแมกน ไดแก น ณ ญ ร ล ฬ
เปนตัวสะกด เชน ระคน เอ็นดู นอน มณฑล
พระชวนนวลนอน เข็ญใจไม้ขอน เหมือนหมอนแม่นา
ตน ภูบาล จันทร บริวาร อรชร อารัญ เปนตน)
ภูธรสอนมนต์ ให้บ่นภาวนา เย็นค�่าร�่าว่า กันป่าภัยพาล 2. นักเรียนยกคําที่มีตัวสะกดมาตราแมกน
วันนั้นจันทร มีดารากร เป็นบริวาร ในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
เห็นสิ้นดินฟ้า ในป่าท่าธาร มาลีคลี่บาน ใบก้านอรชร (แนวตอบ ตัวอยางคําที่มีตัวสะกดมาตราแมกน
เย็นฉ�่าน�้าฟ้า ชื่นชะผกา วายุพาขจร • สะกดดวย “น” เชน ชวน นอน ขอน หมอน
สารพันจันทน์อิน รื่นกลิ่นเกสร แตนต่อคลอร่อน ว้าว่อนเวียนระวัน เย็น เปนตน
จันทราคลาเคลื่อน กระเวนไพรไก่เถื่อน เตือนเพื่อนขานขัน • สะกดดวย “ล” เชน นวล ภูบาล พาล
ปู่เจ้าเขาเขิน กู่เกริ่นหากัน สินธุพุลั่น ครื้นครั่นหวั่นไหว เปนตน
พระฟื้นตื่นนอน ไกลพระนคร สะท้อนถอนหทัย • สะกดดวย “ร” เชน ภูธร บริวาร อรชร
เช้าตรู่สุริยน ขึ้นพ้นเมรุไกร มีกรรมจ�าไป ในป่าอารัญ ฯ
เปนตน)

ฉบัง ๑๖
ขยายความเขาใจ Expand
ขึ้นกงจงจ�าส�าคัญ ทั้งกนปนกัน 1. นักเรียนแตงประโยคความซอนโดยใชคําที่
ร�าพันมิ่งไม้ในดง สะกดดวยแมกน ใหมากที่สุด 1 ประโยค
ไกรกร่างยางยูงสูงระหง ตะลิงปลิงปริงประยงค์ พรอมทั้งระบุวาคําใดที่ใชตัวสะกดแมกนบาง
คันทรงส่งกลิ่นฝิ่นฝาง (แนวตอบ นักเรียนสามารถแตงประโยคได
มะม่วงพลวงพลองช้องนาง หล่นเกลื่อนเถื่อนทาง
หลากหลาย ทั้งนี้นักเรียนจะนําศัพทที่อยูใน
กาพยเรือ่ งพระไชยสุรยิ ามาแตงดวยหรือไมกไ็ ด
กินพลางเดินพลางหว่างเนิน
ครูพิจารณาประโยคที่นักเรียนแตงวาสะกดได
เห็นกวางย่างเยื้องช�าเลืองเดิน เหมือนอย่างนางเชิญ ถูกตอง โดยยกตัวอยางประโยค เชน
พระแสงส�าอางข้างเคียง • ฉันตื่นนอนตอนที่คุณแมทําอาหาร
เขาสูงฝูงหงส์ลงเรียง เริงร้องซ้องเสียง • บนตนตาลมีผลตาลเบียดแนนกันอยู เปนตน)
ส�าเนียงน่าฟังวังเวง 2. ครูสุมนักเรียน 4-5 คน มานําเสนอตัวอยาง
ประโยค และใหเพื่อนๆ ในชั้นชวยกันพิจารณา
65
วาคําใดในประโยคที่สะกดดวยมาตราตัวสะกด
แมกน

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
ขอใดที่ไมไดกลาวถึงในแมกง
ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับคําที่ใชตัว จ ญ ร ล ฬ สะกด เปนคํา
1. เห็นกวางยางเยื้องชําเลืองเดิน
ที่ไทยรับมาจากคําเขมรหรือคําบาลีสันสกฤตเปนสวนใหญ ตัวสะกดเหลานี้มักเขียน
2. ไกรกรางยางยูงสูงระหง
เปนรูปคําในภาษาเดิม จึงตองใชการสังเกตจดจํา เชน “ญ” สะกด คําวา ลําเค็ญ
3. ฝูงละมั่งฝงดินกินเพลิง
เหรียญ สําคัญ เจริญ “ล” สะกด คําวา ตําบล กํานัล รางวัล “ร” สะกด คําวา เพียร
4. กิ่งกาหลงสงกลิ่น
ละคร ควร “ฬ” สะกด คําวา กาฬ ทมิฬ เปนตน
วิเคราะหคําตอบ กลอนที่สอนมาตราตัวสะกดแมกง เนื้อเรื่องจะพรรณนา
ถึงธรรมชาติบรรดาสัตวปาตางๆ กวีใชคําประพันธประเภทกาพยฉบัง 16 ใน
การพรรณนา ทุกขอกลาวถึงธรรมชาติทั้งหมด แตหากพิจารณาที่จํานวนคํา
ใหตรงตามลักษณะคําประพันธของกาพยฉบัง 16 ซึ่งแตละบทมี 3 วรรค คือ
วรรคแรก 6 คํา วรรคที่สอง 4 คํา และวรรคที่สาม 6 คํา จะเห็นไดวา ขอ
4. “กิ่งกาหลงสงกลิ่น” มี 5 คํา ซึ่งไมตรงกับจํานวนคําที่บังคับในกาพยฉบัง
ตอบขอ 4.

คูมือครู 65
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับมาตราตัวสะกด
แมกง พรอมทั้งยกคําที่มีตัวสะกดแมกงจาก กลางไพรไก่ขันบรรเลง ฟังเสียงเพียงเพลง
กาพยเรื่องพระไชยสุริยาประกอบ ซอเจ้งจ�าเรียงเวียงวัง
(แนวตอบ พยัญชนะที่เปนตัวสะกดในมาตราตัว ยูงทองร้องกะโต้งโห่งดัง เพียงฆ้องกลองระฆัง
สะกดแมกง ใช “ง” สะกด เชน ดง กราง ยูง สูง แตรสังข์กังสดาลขานเสียง
ระหง ประยงค ชองนาง ทาง เปนตน) กะลิงกะลางนางนวลนอนเรียง พญาลอคลอเคียง
2. นักเรียนพิจารณาและอธิบายการซํ้าคําโดยการ แอ่นเอี้ยงอีโก้งโทงเทง
เลียนเสียง จากบทประพันธที่เปนมาตราตัว ค้อนทองเสียงร้องป๋องเป๋ง เพลินฟังวังเวง
สะกดแมกง อีเก้งเริงร้องลองเชิง
(แนวตอบ การซํ้าคํามีลักษณะแบบคําสรอย กลาว
ฝูงละมั่งฝังดินกินเพลิง ค่างแข็งแรงเริง
คือเปนการซํ้าเพียงบางเสียงหรือหลายเสียง โดย
ยืนเบิ่งบึ้งหน้าตาโพลง
ซํ้ากับคําที่กลาวมาแลว และคําที่ซํ้านั้นไมมี
ป่าสูงยูงยางช้างโขลง อึงคะนึงผึงโผง
ความหมายใดๆ ที่จะเปนคําสมบูรณในภาษาได
โยงกันเล่นน�้าคล�่าไป ฯ
มีหนาที่เพียงเพิ่มความไพเราะหรือเพิ่มจังหวะ
ของคําใหไดตามที่กวีตองการ)
ยานี ๑๑
ขยายความเขาใจ Expand ขึ้นกกตกทุกข์ยาก แสนล�าบากจากเวียงไชย
มันเผือกเลือกเผาไฟ กินผลไม้ได้เป็นแรง
1. นักเรียนยกบทประพันธมาตราตัวสะกดแมกง รอนรอนอ่อนอัสดง พระสุริยงเย็นยอแสง
ที่กลาวพรรณนาธรรมชาติอยางนอย 2 บท ช่วงดังน�้าครั่งแดง แฝงเมฆเขาเงาเมรุธร
(แนวตอบ ตัวอยางเชน ลิงค่างครางโครกครอก ฝูงจิ้งจอกออกเห่าหอน
“ยูงทองรองกะโตงโหงดัง เพียงฆองกลองระฆัง
ชะนีวิเวกวอน นกหกร่อนนอนรังเรียง
แตรสังขกังสดาลขานเสียง
ลูกนกยกปีกป้อง อ้าปากร้องซ้องแซ่เสียง
กะลิงกะลางนางนวลนอนเรียง พญาลอคลอเคียง
แม่นกปกปีกเคียง เลี้ยงลูกอ่อนป้อนอาหาร
แอนเอี้ยงอีโกงโทงเทง
ภูธรนอนเนินเขา เคียงคลึงเคล้าเยาวมาลย์
คอนทองเสียงรองปองเปง เพลินฟงวังเวง
อีเกงเริงรองลองเชิง”) ตกยากจากศฤงคาร สงสารน้องหมองพักตรา
2. นักเรียนจดบันทึกลงสมุด ครูสุมนักเรียน 2-3 คน ยากเย็นเห็นหน้าเจ้า สร่างโศกเศร้าเจ้าพี่อา
อานบทประพันธที่นักเรียนยกมาใหเพื่อนฟง อยู่วังดังจันทรา มาหม่นหมองละอองนวล
เพื่อนทุกข์สุขโศกเศร้า จะรักเจ้าเฝ้าสงวน
มิ่งขวัญอย่ารัญจวน นวลพักตร์น้องจะหมองศรี

66

บูรณาการเชื่อมสาระ
เกร็ดแนะครู การใชนิคหิต (อํ) ออกเสียงในมาตราตัวสะกดแมกง ซึ่งจะใชในภาษา
บาลีสันสกฤต ครูบูรณาการเรื่องนี้เชื่อมกับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา
ครูแนะการอานบทประพันธในหนา 66 นี้วา กาพยเรื่องพระไชยสุริยาตอนนี้
ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาพระพุทธศาสนา เพราะนักเรียนจะพบคําศัพท
บรรยายฉากปา ซึ่งมีสัตวหลายชนิด ควรอานในลักษณะบทบรรยาย ทอดเสียง
ที่ใชตัวนิคหิตในหนังสือหรือตําราทางพระพุทธศาสนา หรือที่เกี่ยวของกับ
ปานกลาง เนนความชัดเจนแจมใสของนํ้าเสียงและชื่อสัตว ทั้งตองรวบคําเลียนเสียง
เนื้อหาคําสอนทางพระพุทธศาสนา เชน การยกพุทธศาสนสุภาษิต เปนตน
ดังนี้ คําที่ตองรวบเสียงใหกระชับเปน 1 จังหวะ คือ กะลิงกะลาง พระยาลอ
นักเรียนจึงควรสังเกตลักษณะการใชตัวนิคหิตและวิธีการอานออกเสียงให
ฝูงละมั่ง อึงคะนึง คําที่ตองเลียนเสียงธรรมชาติ คือ ปองเปง คําที่ตองอานใหได
ถูกตอง โดยศึกษาความรูเพิ่มเติมเรื่องการอานคําบาลีสันสกฤตไดทั้งจาก
รสคําและรสความ คือ เบิ่ง บึ้งหนาตาโพลง อึงคะนึง ผึงโผง คําที่ตองอานเนน
หนังสือเรียนภาษาไทย หลักภาษาและการใชภาษา หรือหนังสือเรียน
ความชัดเจนแจมแจง คือ ชื่อสัตวทั้งหมด
พระพุทธศาสนา

66 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับมาตราตัวสะกด
ชวนชื่นกลืนกล�้ำกลิ่น มิรู้สิ้นกลิ่นมำลี แมกด พรอมทั้งยกคําจากกาพยเรื่องพระไชย-
คลึงเคล้ำเย้ำยวนยี ที่ทุกข์ร้อนหย่อนเย็นทรวง ฯ สุริยาประกอบ
(แนวตอบ มาตราตัวสะกดแมกด คือ คําที่มีตัว
ยำนี ๑๑ จ ช ชร ซ ด ต ตร ติ รถ รท ฎ ฏ ฐ ฒ ถ ท ธ
1
ขึ้นกดบทอัศจรรย์ เสียงครื้นครั่นชั้นเขำหลวง ศ ษ ส เปนตัวสะกด อานออกเสียง “ด” สะกด
นกหกตกรังรวง สัตว์ทั้งปวงง่วงงุนโงง เชน ดุจ มนุษย โลด ระนาด ยุด ธาตุ เปนตน)
แดนดินถิ่นมนุษย์ เสียงดังดุจพระเพลิงโพลง 2. นักเรียนอธิบายบรรยากาศหรือฉากที่ชวยใน
ตึกกว้ำนบ้ำนเรือนโรง โคลงคลอนเคลื่อนเขยื้อนโยน การดําเนินเรื่อง ในหนา 67
บ้ำนช่องคลองเล็กใหญ่ บ้ำงตื่นไฟตกใจโจน
(แนวตอบ เมื่อเกิดภัยพิบัติทุกคนตางตื่น
ตระหนกตกใจ บรรยากาศในเรื่องเกิดความ
ปลุกเพื่อนเตือนตะโกน
2 ลุกโลดโผนโดนกันเอง
โกลาหลปนปวน ตางพากันหนีเอาตัวรอด กวี
พิณพำทย์ระน ะนำดฆ้อง ตะโพนกลองร้องเป็นเพลง
บรรยายเหตุการณชาวบาน ขุนนาง พระสงฆ
ระฆังดังวังเวง โหง่งหง่ำงเหง่งเก่งก่ำงดัง
เณร ชี พากันวิ่งหนีกันอลหมานเห็นภาพความ
ขุนนำงต่ำงลุกวิ่ง ท่ำนผู้หญิงวิ่งยุดหลัง วุนวายอยางชัดเจน)
พัลวันดันตึงตัง พลั้งพลัดตกหกคะเมน
พระสงฆ์ลงจำกกุฏิ วิ่งอุตลุดฉุดมือเณร ขยายความเขาใจ Expand
หลวงชีหนีหลวงเถร ลงโคลนเลนเผ่นผำดโผน
พวกวัดพลัดเข้ำบ้ำน ล้ำนต่อล้ำนซำนเซโดน จากบทประพันธเหตุการณที่ตองหนีภัยพิบัติ
ต้นไม้ไกวเอนโอน ลิงค่ำงโจนโผนหกหัน นักเรียนยกบทประพันธที่มีการเลียนเสียงธรรมชาติ
พวกผีที่ปั้นลูก ติดจมูกลูกตำพลัน จากเหตุการณดังกลาว
ขิกขิกระริกกัน ปั้นไม่ทันมันเดือดใจ (แนวตอบ ตัวอยางบทประพันธที่มีการเลียนเสียง
สององค์ทรงสังวำส โลกธำตุหวำดหวั่นไหว ธรรมชาติ
“พิณพาทยระนาดฆอง ตะโพนกลองรองเปนเพลง
ตื่นนอนอ่อนอกใจ เดินไม่ได้ให้อำดูร ฯ
ระฆังดังวังเวง โหงงหงางเหงงเกงกางดัง”
จากบทประพันธมีการเลียนเสียงของระฆังดัง
ยำนี ๑๑
“โหงงหงางเหงงเกงกาง”)
ขึ้นกบจบแม่กด พระดำบสบูชำกูณฑ์
ผำสุกรุกขมูล พูนสวัสดิ์สัตถำวร
ระงับหลับเนตรนิ่ง เอนองค์อิงพิงสิงขร
เหมือนกับหลับสนิทนอน สังวรศีลอภิญญำณ

67

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
พิณพาทยระนาดฆอง ตะโพนกลองรองเปนเพลง
1 บทอัศจรรย เปนบทรักหรือบทโลมที่บรรยายโดยการใชสัญลักษณ โดยใชคํา
ระฆังดังวังเวง โหงงหงางเหงงเกงกางดัง
ที่เปนคําสัญลักษณ คือมีความหมายไมตรงกับความหมายในพจนานุกรม แตมี
ขอใดเปนลักษณะเดนของคําประพันธขางตน
ความหมายโดยนัย การใชสัญลักษณลักษณะนี้เปนศิลปะที่ลบลางความรูสึกวาขัด
1. การเลนคํา
กับขนบธรรมเนียมประเพณีไทยในเรื่องการบรรยายบทโอโลม และเปนเครื่องชี้ให
2. การใชคําหนักเบา
เห็นความเปนศิลปะที่ไมใชอนาจาร
3. การใชความเปรียบ
4. การเลียนเสียงธรรมชาติ 2 พิณพาทย หมายถึง เครื่องประโคมวงหนึ่ง มีกําหนดเครื่องดนตรีตั้งแต 5 ชิ้น
ขึ้นไป คือ ตะโพน ป ฆองวง ระนาด กลอง บางทีเรียก ปพาทย
วิเคราะหคําตอบ ลักษณะเดนของคําประพันธขางตน คือ มีการเลียนเสียง
ธรรมชาติวา “โหงงหงางเหงงเกงกาง” ซึ่งเปนเสียงที่เกิดจากการตีระฆัง
ตอบขอ 4.

คูมือครู 67
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับมาตราตัวสะกด
แมกบ พรอมทั้งยกคําจากกาพยเรื่องพระไชย- บ�าเพ็งเล็งเห็นจบ พื้นพิภพจบจักรวาล
สุริยาประกอบ สวรรค์ชั้นวิมาน ท่านเห็นแจ้งแหล่งโลกา
(แนวตอบ มาตราตัวสะกดแมกบ คือ คําที่มีตัว บ
เข้าฌานนานนับเดือน ไม่เขยื้อนเคลื่อนกายา
ป พ ภ เปนตัวสะกด อานออกเสียง “บ” สะกด
จ�าศีลกินวาตา เป็นผาสุกทุกเดือนปี
เชน ระงับ หลับ จบ พิภพ ประกอบ ชอบ ลอบ
โลภ ลาภ บาป เปนตน) วันนั้นครั้นดินไหว เกิดเหตุใหญ่ในปถพี
2. นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับมาตราตัวสะกด เล็งดูรู้คดี กาลกิณีสี่ประการ
แมกก แมกด และแมกบ ซึ่งเปนมาตราตัวสะกด ประกอบชอบเป็นผิด กลับจริตผิดโบราณ
ที่เปนคําตาย พรอมทั้งยกตัวอยางประกอบ สามัญอันธพาล ผลาญคนซื่อถือสัตย์ธรรม์
(แนวตอบ คําตายนอกจากจะเปนคําที่ประสมดวย ลูกศิษย์คิดล้างครู ลูกไม่รู้คุณพ่อมัน
สระเสียงสั้นที่ไมมีตัวสะกด ยังเปนคําที่มีตัวสะกด ส่อเสียดเบียดเบียนกัน ลอบฆ่าฟันคือตัณหา
ในมาตราตัวสะกดแมกก แมกด และแมกบ เชน
โลภลาภบาปบคิด โจทก์จับผิดริษยา
ทุกข สุข พักตร กุฏิ วัด พิภพ หลับ เปนตน)
อุระพสุธา ป่วนเป็นบ้าฟ้าบดบัง
3. นักเรียนถอดคําประพันธหนา 68 แลวตอบ 1
คําถาม ดังนี้ บรรดาสามัญสัตว์ เกิดวิบัติปัตติปาปัง
• กาลกิณีสี่ประการที่เปนสาเหตุใหบานเมือง ไตรยุคทุกขตรัง สังวัจฉระอวสาน ฯ
เกิดความปนปวนไดแกอะไรบาง
(แนวตอบ กาลกิณีสี่ประการ มีดังนี้ ฉบัง ๑๖
2
1. การเห็นผิดเปนชอบ ขึ้นกมสมเด็จจอมอารย์ เอ็นดูภูบาล
2. การไมรูบุญคุณ ผู้ผ่านพาราสาวะถี
3. การเบียดเบียนทํารายซึ่งกันและกัน
ซื่อตรงหลงเล่ห์เสนี กลอกกลับอัปรีย์
4. ความโลภ)
บุรีจึงล่มจมไป
ขยายความเขาใจ Expand ประโยชน์จะโปรดภูวไนย นิ่งนั่งตั้งใจ
เลื่อมใสส�าเร็จเมตตา
นักเรียนคัดลอกบทประพันธตอไปนี้ที่อยูในหนา เปล่งเสียงเพียงพิณอินทรา บอกข้อมรณา
67 ลงสมุด แลวระบุคําในบทประพันธที่เปนคําตาย
“แดนดินถิ่นมนุษย เสียงดังดุจพระเพลิงโพลง คงมาวันหนึ่งถึงตน
ตึกกวานบานเรือนโรง โคลงคลอนเคลื่อนเขยื้อนโยน เบียนเบียดเสียดส่อฉ้อฉล บาปกรรมน�าตน
บานชองคลองเล็กใหญ บางตื่นไฟตกใจโจน ไปทนทุกข์นับกัปกัลป์
ปลุกเพื่อนเตือนตะโกน ลุกโลดโผนโดนกันเอง”
(แนวตอบ คําตายในบทประพันธบทแรก ไดแก 68
คําวา มนุษย ดุจ พระ ตึก บทที่สอง ไดแกคําวา
เล็ก ตก ปลุก ตะ (โกน) ลุก โลด)

กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
หลังจากที่นักเรียนอานเนื้อเรื่องกาพยเรื่องพระไชยสุริยาจบแลว ครูสรุปความรู นักเรียนอานกาพยเรื่องพระไชยสุริยา แลวสรุปสาเหตุที่นําไปสูความ
เรื่องตัวสะกดของภาษาไทยใหนักเรียนฟง โดยครูสรุปความรูเพิ่มเติมวา พยัญชนะที่ ปนปวนวุนวายที่ชาวเมืองตางพากันหนี ลงในสมุด
ไมนิยมใชเปนตัวสะกดมีอยู 6 ตัว (ไมรวม ฃ กับ ฅ และ ห ที่ตองมี ม สะกดดวย)
คือ ฉ ฌ ผ ฝ อ ฮ ทั้งนี้ ตัว “อ” ในหนังสือเรียนสมัยกอนจัดใหเปนตัวสะกดในแม
เกย เชน เคย คือ เคอ+ย ฯลฯ แตปจจุบันถือวาเปนสระ และจัดใหอยูในแม ก กา กิจกรรมทาทาย

นักเรียนควรรู นักเรียนพิจารณาสาเหตุที่นําไปสูความวุนวายตางๆ ในกาพยเรื่อง

พระไชยสุริยา แลวใหนักเรียนเสนอแนวทางในการปองกันไมใหเกิดความ
1 ปตติปาปง มาจากคําวา ปตติ+ปาปง ซึ่งมาจากภาษาบาลี “ปตติ” แปลวา
เดือดรอนดังเนื้อเรื่อง โดยนําหลักธรรมทางพระพุทธศาสนามาเปนหลักคิด
ถึงแลวหรือบรรลุแลว “ปาปง” คําบาลีวา “ปาป” ไทยใชเปน “บาป” แปลรวมไดวา
บาปหรือบรรลุบาปแลว
2 จอมอารย ในที่นี้หมายถึง พระอินทร (อารย แปลวา เจริญ)

68 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับมาตราตัวสะกด
เมตตากรุณาสามัญ จะได้ไปสวรรค์ แมเกย พรอมทั้งยกคําจากกาพยเรื่องพระไชย-
เป็นสุขทุกวันหรรษา สุริยาประกอบ
(แนวตอบ มาตราแม เกย คือ คําที่มีตัว ย เปน
สมบัติสัตว์มนุษย์ครุฑา กลอกกลับอัปรา
ตัวสะกด อานออกเสียง ย สะกด เชน เลย
เทวาสมบัติชัชวาล
เขนย เหนื่อย เสวย นอย เปนตน)
สุขเกษมเปรมปรีดิ์วิมาน อิ่มหน�าส�าราญ 2. ในตอนทายเรื่องพระไชยสุริยาและพระมเหสี
ศฤงคารห้อมล้อมพร้อมเพรียง สุมาลีทรงพบกับความสุขหรือไม อยางไร
กระจับปี่สีซอท่อเสียง ขับร�าจ�าเรียง (แนวตอบ เมื่อทั้งสองพระองคไดตั้งใจใฝในธรรม
ส�าเนียงนางฟ้าน่าฟัง มีจิตเมตตาเลื่อมใสศรัทธาในพระธรรมคําสอน
เดชะพระกุศลหนหลัง สิ่งใดใจหวัง รักษาศีลปฏิบัติธรรมเปนประจํา แมเหนื่อยยาก
ได้ดังมุ่งมาดปรารถนา ก็พยายามปฏิบัติอยางพากเพียร จนสําเร็จ
ไดไปเปนสุขอยูบนสวรรค)
จริงนะประสกสีกา สวดมนต์ภาวนา
เบื้องหน้าจะได้ไปสวรรค์
ขยายความเขาใจ Expand
จบเทศน์เสร็จค�าร�าพัน พระองค์ทรงธรรม์
ด้นดั้นเมฆาคลาไคล ฯ นักเรียนรวมกันอภิปรายแสดงความคิดเห็น
ในประเด็นคําถามตอไปนี้ แลวสรุปความรูลงสมุด
• นักเรียนคิดวาเปาหมายของการบําเพ็ญ
ฉบัง ๑๖
ตนรักษาศีลคือการไดไปสวรรคจริงหรือไม
ขึ้นเกยเลยกล่าวท้าวไท ฟังธรรมน�้าใจ
อยางไร
เลื่อมใสศรัทธากล้าหาญ (แนวตอบ นักเรียนแสดงความคิดเห็นได
1
เห็นภัยในขันธสันดาน ตัดห่วงบ่วงมาร หลากหลาย แตครูควรชี้ใหนักเรียนเห็น
ส�าราญส�าเร็จเมตตา คุณคาของวรรณคดีที่ไดรับอิทธิพลจาก
สององค์ทรงหนังพยัคฆา จัดจีบกลีบชฎา พระพุทธศาสนาวา เปาหมายของการบําเพ็ญ
รักษาศีลถือฤๅษี ตนรักษาศีลแลวจะไดไปสวรรคหรือไมนนั้ เปน
เช้าค�่าท�ากิจพิธี กองกูณฑ์อัคคี เรื่องที่พิสูจนไมได แตเปนกุศโลบายใหคนทํา
ความดี ประพฤติปฏิบัติตนอยูในศีลในธรรม
เป็นที่บูชาถาวร
เพื่อใหสังคมไมเกิดปญหาความวุนวาย
ปถพีเป็นที่บรรจถรณ์ เอนองค์ลงนอน
หากทุกคนปฏิบัติดีมีศีลธรรมกํากับยอม
เหนื อขอนเขนยเกยเศียร ไมเบียดเบียนกัน คนในสังคมไมเดือดรอน
สังคมมีแตความสงบสุข)
69

กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
นักเรียนศึกษาคนควาเกี่ยวกับวรรณคดีและวรรณกรรมไทยที่ไดรับ ครูแนะขอสังเกตใหนักเรียนเห็นวา เมื่อเรียนกาพยเรื่องพระไชยสุริยามาถึงแมกม
อิทธิพลจากพระพุทธศาสนา โดยรวบรวมรายชื่อวรรณคดีหรือวรรณกรรม คําที่เคยเขียนเปนแม ก กา มาแตกอน เชนคําวา “สาวัตถี” กอนนั้นเขียนเปน
ใหไดมากที่สุด “สาวะถี” นั้น ถึงตอนนี้สุนทรภูก็กลับมาเขียนเปน “สาวัตถี” ตามเดิม

กิจกรรมทาทาย นักเรียนควรรู
1 ขันธสันดาน มาจากคําวา “ขันธสันดาน” ตัวการันต “ธ” เพื่อลดพยางคใหคํา
นักเรียนสรุปความรูในประเด็นที่วา “พระพุทธศาสนามีอิทธิพลตอ ลงกับคําประพันธกาพยฉบัง 16 ที่วรรคแรกมี 6 คํา ขันธสันดาร แปลวา การสืบตอ
วรรณคดีและวรรณกรรมไทยอยางไร” แหงขันธ

คูมือครู 69
 ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand Evaluate
Engage Explore Explain
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนยกตัวอยางบทประพันธกาพยเรื่อง
พระไชยสุริยาที่เปนขอคิดเตือนใจที่ไมควรปฏิบัติ ค�่าเช้าเอากราดกวาดเตียน เหนื่อยยากพากเพียร
(แนวตอบ ตัวอยางการประพฤติปฏิบัติที่ไมดี เรียนธรรมบ�าเพ็ญเคร่งครัน
• “ที่แพแกชนะ ไมถือพระประเวณี
ส�าเร็จเสร็จได้ไปสวรรค์ เสวยสุขทุกวัน
ขี้ฉอก็ไดดี ไลดาตีมีอาญา”
นานนับกัปกัลป์พุทธันดร
• “ผูที่มีฝมือ ทําดุดื้อไมซื้อขอ
ไลควาผาที่คอ อะไรลอก็เอาไป” ภุมราการุญสุนทร ไว้หวังสั่งสอน
• “ลูกศิษยคิดลางครู ลูกไมรูคุณพอมัน เด็กอ่อนอันเยาว์เล่าเรียน
สอเสียดเบียดเบียนกัน ลอบฆาฟนคือตัณหา”) ก ข ก กา ว่าเวียน หนูน้อยค่อยเพียร
อ่านเขียนผสมกมเกย
ตรวจสอบผล Evaluate ระวังตัวกลัวครูหนูเอ๋ย ไม้เรียวเจียวเหวย
1. นักเรียนถอดคําประพันธตามบทที่รับผิดชอบได กูเคยเข็ดหลาบขวาบเขวียว
2. นักเรียนจําแนกคําตามตารางมาตราแม ก กาได หันหวดปวดแสบแปลบเสียว หยิกซ�้าช�้าเขียว
3. นักเรียนแตงประโยคคําซอนโดยใชคําที่สะกด อย่าเที่ยวเล่นหลงจงจ�า
ดวยมาตราแมกนได บอกไว้ให้ทราบบาปกรรม เรียงเรียบเทียบท�า
4. นักเรียนยกบทประพันธที่มีมาตราตัวสะกดแมกง
แนะน�าให้เจ้าเอาบุญ
และเปนบทกลาวพรรณนาธรรมชาติได
5. นักเรียนยกบทประพันธที่มีการเลียนเสียง เดชะพระมหาการุญ ใครเห็นเป็นคุณ
ธรรมชาติได แบ่งบุญให้เราเจ้าเอย ฯ
6. นักเรียนทองจําบทอาขยานตามที่กําหนดได

70

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู
วรรณคดีกับจินตนาการนั้นเปนสิ่งที่แยกกันไมได ครูจึงควรจัดบรรยากาศ
การเรียนและหาวิธีการตางๆ ที่จะชวยสงเสริมจินตนาการที่ไดจากการเรียน
วรรณคดี เชน ใหนักเรียนพูดหรือเขียนแสดงความรูสึกของตนเอง ความรูสึกดื่มดํ่า
ตื่นเตน ความเศราโศกเสียใจตอเนื้อเรื่อง และความประทับใจในความไพเราะของ
วรรณคดี
มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับการสรุปประเด็นสําคัญของกาพยเรื่องพระไชยสุริยาเพิ่มเติม ไดที่
http://www.kaipop.com/CAI/midci.htm
แนว O-NET
ขอใดเปนสาเหตุสําคัญที่ทําใหเมืองสาวัตถีลมจม
1. เพราะประชาชนประพฤติชั่ว
2. เพราะขุนนางประพฤติมิชอบ
3. เพราะนางสุมาลีประพฤติตนเหลวไหล
4. เพราะพระไชยสุริยาไมตั้งอยูในทศพิธราชธรรม
วิเคราะหคําตอบ เหตุความวุนวายของบานเมือง เริ่มมาจากการที่ขุนนาง
ประพฤติตนมิชอบในหนาที่ ไมจงรักภักดีตอพระมหากษัตริย เอารัดเอาเปรียบ
ประชาชน บานเมืองจึงตกอยูในสภาพยํ่าแย ประชาชนเริ่มเบียดเบียนกัน
ไมเคารพยําเกรงผูใหญ จนเกิดนํ้าทวมเมืองทําใหประชาชนลมตายไรที่อยู
ดังนั้น สาเหตุสําคัญที่ทําใหเมืองสาวัตถีลมจม คือ ขุนนางประพฤติมิชอบ
ตอบขอ 2.

70 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูใหนักเรียนเลนตอคําศัพท โดยครูกําหนด
๖ คÓศัพท์ มาตราตัวสะกดให แลวใหนักเรียนบอกคําศัพทที่มี
ตัวสะกดตรงตามที่ครูกําหนด
ค�าศัพท์ ความหมาย (แนวตอบ ครูยกมาตราตัวสะกดในภาษาไทย
กระจับปี่ พิณสี่สาย ทั้ง 9 มาตรา ดังนี้ แม ก กา แมกน แมกก แมกง
กังสดาล ระฆังวงเดือน แมกด แมกบ แมกม แมเกย และแมเกอว
กัปกัลป์ ระยะเวลาอันยาวนาน โบราณถือว่าโลกประลัยครั้งหนึ่งเป็นสิ้นกัปหรือกัลป์หนึ่ง (ในกาพยเรื่องพระไชยสุริยาไมไดแยกมาตรา
กาลกิณี ลักษณะที่เป็นอัปมงคล ตัวสะกดแมเกอว))
กูณฑ์ ไฟ
ขอษมา ขอโทษ ขออภัย
สํารวจคนหา Explore
ขันธสันดาน อุปนิสัยที่มีมาแต่ก�าเนิดในตัวของตนเอง 1. นักเรียนคนหาและนําคําศัพทในบทเรียนมา
ขื่อคา เครื่องจองจ�านักโทษ ท�าด้วยไม้เจาะรูประกอบกับคอและข้อมือทั้งสองข้างของ จัดกลุมตามมาตราตัวสะกด มาตราละ 10 คํา
นักโทษ 2. นักเรียนศึกษาคําภาษาอื่นในกาพยเรื่อง
คอโค คนอินเดียเชือ่ ว่าน�า้ ในแม่นา�้ คงคาไหลมาจากคอของโคอุสภุ ราชพาหนะ พระไชยสุริยา
ของพระอิศวรซึ่งอยู่วิมานบนเขาไกรลาส 3. นักเรียนสํารวจคนหาคําที่มีความหมาย
ฉ้อ โกง ขี้โกง ใช้อุบายหลอกลวง เหมือนกันในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
เฉโก ฉลาดแกมโกง ไม่ตรงไปตรงมา
ตรีชา ความหมายตามบริบท หมายถึง ติเตียน (ไม่มคี วามหมายในพจนานุกรม)
ตะรัง ดั้น ตะบึงไป
1
ไตรยุค ก�าหนดเวลาของโลกมี ๔ ยุค ได้แก่ กฤดายุค ไตร (ดา) ยุค ทวาปรยุค และกลียคุ
ระยะเวลาของทัง้ ๔ ยุค ยาวไม่เท่ากัน โดยไตรยุคเป็นยุคทีค่ วามเทีย่ งธรรมหายไป
๑ ใน ๔ ความเสือ่ มเริม่ เข้ามา มนุษย์เห็นแก่ประโยชน์สว่ นตน
ไตรสรณา ที่พึ่งทั้งสาม คือ พระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์
ถือน�้า เป็นการท�าพิธีดื่มน�้าสาบานถวายพระเจ้าแผ่นดิน
เถื่อน ป่า
บรรจถรณ์ ที่นอน
บา ครู อาจารย์ ชายหนุ่ม
ประเวณี ในที่นี้ใช้ในความหมายว่า ประเพณี

71

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
จะรํ่าคําตอไป พอลอใจกุมารา
1 ยุค ตามคติพราหมณ เชื่อวามี 4 ยุค ไดแก กฤดายุค ไตรดายุค ทวาปรยุค
ธรณีมีราชา เจาพาราสาวะถี
และกลียุค กฤดายุคเปนยุคทอง เปนยุคที่ปราศจากความชั่ว ทุกคนนับถือเทพเจา
คําประพันธในขอใดมีความหมายตางจากคําที่ขีดเสนใต
องคเดียวกันและปฏิบัติตามกฎหมายฉบับเดียวกัน ไตรดายุคเปนยุคที่มีความ
1. ชื่อวาสุมาลี อยูบุรีไมมีภัย
เที่ยงธรรมหายไป 1 ใน 4 ความเสื่อมเริ่มเขามาเพราะมนุษยเริ่มปรารถนาสิ่ง
2. หาไดใครหาเอา ไพรฟาเศราเปลาอุรา
ตอบแทนจากสิ่งที่ตนกระทํา ทวาปรยุคเปนยุคที่ความเที่ยงธรรมหายไปครึ่งหนึ่ง
3. พระฟนตื่นนอน ไกลพระนคร
ความทะเยอทะยานอยากและภัยพิบตั กิ เ็ ขามาแผวพานจนทําใหตอ งหันไปบําเพ็ญตบะ
4. นํ้าปาเขาธานี ก็ไมมีที่อาศัย
สวนกลียุค เปนยุคที่ความเที่ยงธรรมเหลือเพียง 1 ใน 4 มนุษยละทิ้งหนาที่และ
วิเคราะหคําตอบ จากคําประพันธ “เจาพาราสาวะถี” คําวา “พารา” มี ศาสนา มีรางกายและจิตใจออนแอ มีความเสื่อมอยูทั่วไป
ความหมายวาเมือง เปนคําที่มีความหมายเหมือนกับคําอื่นอีกหลายคํา เชน
ธานิน ธานี นคร นคเรศ บุรี ซึ่งหากไมรูความหมายสามารถพิจารณาดวยการ
ถอดคําประพันธ โดยการแทนความหมายวาเมืองในคําที่ขีดเสนใตแตละขอ
ใหสอดคลองกับเนื้อเรื่อง ดังนี้ ขอ 1. ชื่อสุมาลีอยูเมืองไมมีภัย ขอ 3. พระตื่น
ขึ้นมารูวาหางจากเมืองแลวเศราใจ ขอ 4. นํ้าปาไหลเขาเมืองไมมีที่อยู
จากเนื้อเรื่องขอที่ไมสมเหตุสมผล คือ ประชาชนเศราเมือง ตอบขอ 2.
คูมือครู 71
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนหาคําศัพทที่มีความหมายตรงตามที่ครู
กําหนดจากกาพยเรื่องพระไชยสุริยาอยางนอย 2 คํา คําศัพท ความหมาย
อธิบายความหมายของคําศัพทนั้นและจําแนกวาเปน
ประสกสีกา ประสก มาจากคําวา อุบาสก สีกา มาจากคําวา อุบาสิกา หมายถึง ชายหญิงที่
มาตราตัวสะกดแมใด คําที่ครูกําหนดมีดังนี้ คําวา เปนคฤหัสถที่นับถือพระพุทธศาสนา
อรัญ ไฟ กษัตริย และเมือง
(แนวตอบ นักเรียนสามารถนําเสนอความรูไดหลาย ปตติ สวนบุญ
รูปแบบ เชน การนําเสนอดวยตาราง ปาปง บาป
คําศัพท มาตราตัว คําที่มีความหมาย พญาสําภาที พญานกในวรรณคดีเรือ่ งรามเกียรติ์ พีข่ อง
สะกด เหมือนกัน นกสดายุเปนผูบ อกทางไปกรุงลงกาใหแก
อรัญ แมกน เถื่อน พงไพร หนุมาน

ไฟ แม ก กา เพลิง กูณฑ พระแกล หนาตาง

1
กษัตริย แมกด ราชา ภูวไนย พระดาบส ผูบําเพ็ญตบะ ฤๅษี พญาสําภาที

เมือง แมกง พารา บุรี ) พระแสง อาวุธหรือเครื่องใชมีคมที่พระมหากษัตริยทรงใชสอย

พุทธันดร ชวงเวลาที่วางจากพระพุทธเจา คือ ชวงเวลาหลังจากที่พระพุทธเจาองคหนึ่ง
นิพพานแลว กับที่พระพุทธเจาอีกองคหนึ่งจะมาตรัสรู
ขยายความเขาใจ Expand 2
ไพชยนต ชื่อรถและวิมานของพระอินทร ปราสาททั่วไปของหลวง
1. นักเรียนจับคูกัน แตละคูเลือกคําศัพทที่มี
ความหมายเหมือนกัน ภาษาไสย ลัทธิอันเนื่องดวยเวทมนตรคาถา
(แนวตอบ ตัวอยางเชน คําวา “พสุธา” กับ “ธรณี” ภุมรา แมลงภู ผึ้ง ในที่นี้หมายถึง ตัวสุนทรภู
ที่มีความหมายเหมือนกันวา “แผนดิน”)
เภตรา เรือ
2. นักเรียนยกบทประพันธที่มีคําศัพทดังขางตน
(แนวตอบ คําวา “พสุธา” ในบทประพันธที่วา มรคา ทาง
“พสุธาอาศัยไมมี ราชานารี โมทนา บันเทิง ยินดี พลอยบันเทิง พลอยยินดี
อยูที่พระแกลแลดู”
ยอแสง อาการที่พระอาทิตยออนแสงลง เวลาจะพลบคํ่า
และ คําวา “ธรณี” ในบทประพันธที่วา
“ปลาวาขาเจาเยาวภา มิไดไปมา เยาวนารี สาวรุน
อาศัยอยูตอธรณี”) โยโส อวดดี

๗๒

นักเรียนควรรู
1 พระดาบส นักพรตผูบําเพ็ญตบะเพื่อเผากิเลส การบําเพ็ญตบะเปนการ
ทรมานกายอยางยิ่งยวด ใชจิตเพงวัตถุอยางใดอยางหนึ่ง เพื่อใหจิตแนวแนเปน
สมาธิ เชื่อกันวาเปนผูมีสมาธิจนสามารถบรรลุฌานสมาบัติและอภิญญา 6 ประการ
ไดแก มีฤทธิ์ หูทิพย รูจักกําหนดใจผูอื่น ระลึกชาติได ตาทิพย และรูจักทําอาสวะ
ใหสิ้นไป จึงนับเปนดาบส
2 พระอินทร เปนเทพที่มีบทบาทมากที่สุดในวรรณคดี พระอินทรซึ่งเดิมเปน
เทพชั้นสูงสุดถูกลดฐานะลงใหตํ่ากวาพระพรหม พระศิวะ และพระนารายณ ในยุค
มหากาพยใหเปนแตเพียงราชาแหงทวยเทพเทานั้น พระอินทรเสื่อมความนิยมลง
เพราะความประพฤติไมดีงามในกามวิสัย แตในทางพระพุทธศาสนา พระอินทร
เปนผูทรงคุณธรรมเปนสาวกที่ดี เปนอุบาสกที่เปนเลิศ
กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนศึกษาคนควาขอมูลเกี่ยวกับคําศัพทที่มีประวัติ หรือคําอธิบาย
ยาวๆ เชน พุทธันดร ไพชยนต พญาสําภาที เปนตน ครูมอบหมายให
นักเรียนไปศึกษาคนควาขอมูลเกี่ยวกับคําศัพทนั้นเพิ่มเติม สงเปนบันทึก
ความรู
กิจกรรมทาทาย
นักเรียนพิจารณาคําศัพทในบทเรียนวามีคําใดบางที่เปนคําพองรูป คํา
พองเสียง และคําพองความหมาย เลือกมาคําใดคําหนึ่งแลวระบุวาเปนคํา
พองชนิดใด จากนั้นใหนักเรียนคนหาคําศัพทนอกบทเรียนอยางนอย 3 คํา
ที่เปนคําพองกับคําศัพทที่เลือกมา

72 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายคําภาษาอื่นที่มีปรากฏใน
ค�าศัพท์ ความหมาย วรรณคดีไทย
รัญจวน ป่วนใจ สะเทือนใจด้วยความกระสันถึง
(แนวตอบ คําในภาษาอื่นที่นํามาใชในภาษาไทย
โดยมากมีคําบาลีสันสกฤต คําเขมร คําจีน
ราศี ลักษณะความดีงามของคน สิริมงคล คําอังกฤษ ทั้งนี้ที่พบมากในกาพยกลอนคือ
รุกขมูล โคนต้นไม้ คําบาลี คําสันสกฤต และคําเขมร ทั้งนี้
โลโภ ความโลภ ความอยากได้ไม่รู้จักพอ
เนื่องจากอิทธิพลทางศาสนาและวัฒนธรรมของ
อินเดียซึ่งเปนตนกําเนิดของภาษาบาลีสันสกฤต
วิบัติ พิบัติ ความเคลื่อนคลาด ความผิด โทษ ความตาย ความยากเข็ญ อันตราย ที่มีตอเขมร ซึ่งเปนชาติที่เจริญรุงเรืองมากอน
สะธุสะ ค�าที่เปล่งขึ้นก่อนกล่าวค�าอื่น เพื่อขอความสวัสดิมงคล เมื่อเป็นภาษาพูด ไทยไดรับอิทธิพลดังกลาว จึงทําใหไทยรับเอา
จะพูดสั้นๆ ว่า สาธุ ในความหมายว่า ดีแล้ว ชอบแล้ว เปล่งวาจาแสดงความ วัฒนธรรมและภาษาทั้งเขมรและอินเดียเปน
เห็นว่าชอบแล้ว อันมาก)
สังวัจฉระ ปี 2. นักเรียนระบุคําภาษาอื่นที่ปรากฏในกาพย
เรื่องพระไชยสุริยา
สัตถาวร แผลงมาจากค�าว่า สถาวร แปลว่า ยั่งยืน
(แนวตอบ คําในภาษาอื่นที่มีในกาพยเรื่อง
สุภา หมายถึง พระยาราชสุภาวดี ซึ่งเป็นบรรดาศักดิ์ของผู้มีต�าแหน่งตุลาการใน พระไชยสุริยา ไดแก คําบาลี คําสันสกฤต
สมัยโบราณ
และคําเขมร)
เมธา นักปราชญ์ ผู้รู้

อภิญญาณ ความรู้ยิ่ง มี ๖ อย่าง คือ ๑. อิทธิวิธี แสดงฤทธิ์ได้ ๒. ทิพยโสต มีหูทิพย์ ขยายความเขาใจ Expand
๓. เจโตปริยญาณ รู้จักก�าหนดใจผู้อื่น ๔. ปุพเพนิวาสานุสติญาณ ระลึกชาติได้
1. นักเรียนยกคําศัพทในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
๕. ทิพยจักขุ มีตาทิพย์ ๖. อาสวักขยญาณ รู้จักท�าอาสวะ (กิเลสที่หมักหมมใน
ใจ) ให้สิ้นไป ที่เปนคําบาลี คําสันสกฤต และคําเขมร
อยางละ 3 คํา
อะโข มาจากค�าว่า อักโขภิณี มีความหมายว่า มากมาย (แนวตอบ ตัวอยางคําบาลี คําสันสกฤต และ
อัชฌาศัย กิรยิ าดี นิสยั ใจคอ ความรูจ้ กั ผ่อนปรน คําเขมรในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
• คําบาลี เชน เมตตา มนต องค อัคคี
อัปรา แพ้
เปนตน
อัสดง เวลาพระอาทิตย์ตก • คําสันสกฤต เชน รักษา ศีล ฤๅษี ศรัทธา
อาญา อ�านาจ โทษ ธรรม ศฤงคาร สวรรค เปนตน
อารย์ เจริญ • คําเขมร เชน สําราญ เสร็จ สําเร็จ เขนย
เปนตน)
2. นักเรียนบันทึกความรูลงสมุด ครูขออาสา-
73
สมัครนําเสนอความรูหนาชั้นเรียน 3-4 คน
ครูเพิ่มเติมคําศัพทใหนักเรียน นักเรียนจด
บันทึกคําศัพทจากเพื่อนและครูเพิ่มเติม
บูรณาการเชื่อมสาระ
การศึกษาความรูเรื่องคําบาลีสันสกฤตและคําเขมรในภาษาไทยเพิ่มเติม เกร็ดแนะครู
โดยครูเชื่อมสัมพันธความรูเรื่องหลักภาษาและการใชภาษา ซึ่งจะบอก การสอนคําศัพทในวรรณคดีนั้นเปนเรื่องสําคัญ จึงจําเปนตองแบงเวลาให
ขอสังเกตของคําที่มาจากภาษาตางประเทศ โดยเฉพาะคําบาลีสันสกฤตและ เหมาะสม เพราะนักเรียนจะตองเรียนวรรณคดีดานอื่นๆ อาจใหนักเรียนเลนตอ
คําเขมรที่พบมากในภาษาและวรรณกรรมไทย รวมไปถึงความเขาใจเรื่องการ คําศัพทใหสอดคลองตอเนื่องกันโดยครูกําหนดเงื่อนไขของเกมคําศัพท ทั้งนี้อาจให
มีรากทางภาษาและวัฒนธรรมรวมกันกับชาติดังกลาว การมีความคิด นักเรียนใชความรูในหลักภาษามารวมในการเลนเกม เชน การจําแนกชนิดของคํา
ความเชื่อที่คลายคลึงกันของคนในสังคม การสรางคํา การแตงประโยคชนิดตางๆ เปนตน

มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับคําศัพทจากกาพยเรื่องพระไชยสุริยาเพิ่มเติม ไดที่
http://www.st.ac.th/bhatips/tip48/student48/gbpsuriya_history_st48.html

คูมือครู 73
 ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand Evaluate
Engage Explore Explain
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนยกบทประพันธที่กลาวถึงสําเภาใน
กาพยเรื่องพระไชยสุริยา พรอมทั้งถอดคําประพันธ ºÍ¡àÅ‹Òà¡ŒÒÊÔº
บทนั้น
(แนวตอบ บทประพันธที่กลาวถึงสําเภาในกาพย เรือสําเภา
เรื่องพระไชยสุริยา ความวา สมัยกอนบานเรือนของคนไทยมักตั้งอยูริมแมนํ้า ซึ่งตองอาศัยเรือเปนพาหนะในการเดินทาง
“จําไปในทะเลเวรา พายุใหญมา จึงปรากฏมีเรือลักษณะตางๆ เกิดขึน้ มากมาย อยางเชนในกาพยเรือ่ งนี้ พระไชยสุรยิ า จําตองเดินทาง
เภตราก็เหเซไป ออกจากเมืองสาวัตถีดวยเรือสําเภา ซึ่งเปนเรือที่มีที่มาจากประเทศจีน คําวา สํ1าเภา (Junk) มาจาก
คําวา ตะเภา หมายถึง ลมที่พัดมาจากทิศใตเขาสูอาวไทยในฤดูรอน เรือสําเภาเปนเรือที่มีลักษณะ
สมอก็เกาเสาใบ ทะลุปรุไป ทายเรือสูงและยืน่ ออกนอกตัวเรือ สวนหัวเรือจะอยูต าํ่ กวาทายเรือ มีจดุ เดนทีใ่ ชใบแขวน เรือสําเภา
นํ้าไหลเขาลําสําเภา มีหลายชนิดดวยกัน ดังนี้ 2
ผีนํ้าซํ้าไตใบเสา เจากรรมซํ้าเอา สําเภาไทย เปนเรือสําเภาที่ตอดวยไมตะเคียน มีตนแบบมาจากเรือสําเภาจีน ๓ กระโดง
สําเภาระยําควํ่าไป” มีความยาวประมาณ ๓๐-๔๐ เมตร
สําเภาจีน ๒ กระโดง เปนเรือสําเภาทีม่ เี สากระโดงเพียง ๒ เสา
ถอดคําประพันธไดวา พระไชยสุริยาและมเหสี ออกแบบมาให ส ามารถฝ า มรสุ ม ได ดั ง นั้ น
สุมาลีพรอมทั้งขาราชบริพารตองติดอยูในเรือสําเภา การที่มีเสากระโดง ๒ เสา ก็เพื่อประโยชน
จนกระทั่งเกิดพายุใหญมาพัดเรือใหเซไปมา สมอดึง ในการลดแรงตานลม เรือสําเภาจีน
รั้งตานแรงพายุไมไหวครูดไปกับพื้น ใบเรือนั้นเมื่อ ๒ กระโดงนี้นิยมใชในการขนสงสินคา
สําเภาจีน ๓ กระโดง เปนเรือ
โดนพายุก็ขาด ทําใหเรือไปตอไมไดนํ้าไหลทะลัก สําเภาที่มีเสากระโดง ๓ เสา มีขนาด
เขาไปในลําเรือ ในที่สุดเรือก็ควํ่า) เล็กและเหมาะสําหรับแลนในนํ้าตื้น
ใชในการขนสงสินคาและการโดยสาร
ตรวจสอบผล Evaluate ไดรับการออกแบบใหสามารถผาน
ทางแคบและกระแสนํ้าเชี่ยวได
1. นักเรียนคนหาและนําคําศัพทในบทเรียนมาจัด สําเภาจีน ๔ กระโดง เปนเรือ
สําเภาทีม่ เี สากระโดง ๔ เสา มีขนาดใหญ
กลุมตามมาตราตัวสะกดตางๆได เหมาะสําหรับแลนในนํ้าลึก ใชในการ
2. นักเรียนจําแนกคําศัพทใหถูกตองตรงตาม บรรทุกสินคาที่มีนํ้าหนัก ๕๐๐-๑,๐๐๐
มาตราตัวสะกดได ตัน
3. นักเรียนยกคําศัพทในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
ที่เปนคําบาลี คําสันสกฤต และคําเขมรได

74

บูรณาการเชื่อมสาระ
นักเรียนควรรู จากความรูเรื่องเรือสําเภาซึ่งเปนพาหนะสําคัญในกาพยเรื่องพระไชย-
สุริยา ครูบูรณาการความรูกับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา
1 เรือสําเภา ในสมัยโบราณการแลกเปลี่ยนสินคาและการคาขายจะคาขายกัน
และวัฒนธรรม วิชาประวัติศาสตร สมัยรัตนโกสินทรตอนตน ในสวนที่มี
เฉพาะในเขตพื้นที่ที่สามารถไปถึงดวยเทา ลา มา และเรือแจว เพื่อขนถายสินคา
ความเกี่ยวของกับชาวจีน โดยเฉพาะอยางยิ่งกับชาวจีนที่ไดติดตอคาขายกับ
จากถิ่นหนึ่งไปยังอีกถิ่นหนึ่ง ตอมาเมื่อการคาขายเริ่มขยายวงกวางมากขึ้น สินคาหนึ่ง
ชาวไทยมายาวนาน ทั้งนี้การรูประวัติศาสตรดังกลาวจะชวยในการวิเคราะห
เปนที่ตองการของอีกสถานที่หนึ่ง เหลาพอคาจึงไดคิดสรางเรือเพื่อขนสงสินคาไปยัง
ประเด็นที่วาผูมีเรือสําเภาตองเปนผูมีความมั่งคั่ง และการเดินทางขามทะเล
สถานที่อันไกลนั้นๆ จนเกิดเปนเรือสําเภา การไปคาขายแตละครั้งใชเวลานานเปน
มหาสมุทรในยุคสมัยกอนเหมาะที่จะใชเรือสําเภา เพราะเปนที่คุนเคยและ
แรมเดือน แรมป แตพอกลับมาแตละครั้งเหลาพอคาจะไดความรูใหมๆ สินคาใหมๆ
รูจักกันดีในสมัยนั้น ดังที่ปรากฏการใชเรือสําเภาในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
กลับมาดวย จึงทําใหผูที่เปนพอคาทางเรือจะเปนผูที่มีทักษะความรูใหมๆ พรั่งพรอม
ซึ่งมีตนแบบมาจากจีน
ดวยความมั่งคั่ง รํ่ารวย จึงทําใหมีผูคนนับหนาถือตา เพราะการไดไปพบเห็นศิลปะ
วัฒนธรรมของตางถิ่น ตางแดน ที่มีความเจริญรุงเรืองกวาก็จะนํากลับมาสูดินแดน
ของตนเอง จึงพูดไดวาผูที่มีเรือสําเภาเปนผูที่มั่งคั่งทั้งความรู ทรัพยสิน และเกียรติยศ
ชื่อเสียง สามารถเปนขุนนางสรางความเจริญรุงเรืองใหแกตนเองและประเทศชาติได
2 กระโดง คือ เสาสําหรับกางใบเรือ เสาเดินเรือในทะเลใหญๆ บนยอดเสามี
รังกาซึ่งเปนที่สําหรับใหยามยืนเฝาคอยระวังสิ่งผิดปกติตางๆ

74 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูกระตุนความสนใจของนักเรียนดวยคําถาม
๗ บทวิเคราะห์ ใหนักเรียนแสดงความคิดเห็นรวมกัน
• นักเรียนจําไดหรือไมวาเรียนเรื่องมาตรา
กาพย์เรื่องพระไชยสุริยาแต่งขึ้นเพื่อเป็นแบบเรียนเรื่องการสะกดและการใช้ถ้อยค�า เหมาะ ตัวสะกดในชั้นเรียนใด
ส� า หรั บ เด็1 ก เนื่ อ งด้ ว ยส� า นวนภาษาที่ ใช้ ใ นการเรี ย บเรี ย งตรงไปตรงมา เรี ย งตามล� า ดั บ มาตรา • นักเรียนคิดวาแบบเรียนมาตราตัวสะกดใน
ตัวสะกด คือ แม่ ก กา แม่กน แม่กง แม่กก แม่กด แม่กบ แม่กม แม่เกย ส่วนแม่เกอว ไม่มีบท ภาษาไทยของสมัยกอนยากหรืองายกวาที่
อ่านแยกออกมาต่างหาก แต่รวมไว้ในแม่เกย ลักษณะเนื้อหาเริ่มสอนจากง่ายไปหายาก มีการ นักเรียนเรียนอยางไร
ทบทวนความรู้เดิมทุกครั้ง เช่น บทที่ใช้ค�าในแม่กก มีการแทรกค�าในแม่ ก กา แม่กน แม่กง เพื่อให้
อ่านทบทวน ท�าให้บทเรียนสนุกน่าสนใจ น่าติดตาม สํารวจคนหา Explore
นอกจากผู ้ อ ่ า นจะได้ รั บ ความเพลิ ด เพลิ น จากเนื้ อ หาของนิ ท านเรื่ อ งพระไชยสุ ริ ย าแล้ ว
1. นักเรียนศึกษาคนควาเกี่ยวกับแบบเรียนของ
ยังได้รับคุณค่าจากบทฝึกอ่า นเขียนภาษาไทยตามแบบโบราณ ที่ สามารถท่ องจ� า เพื่อประโยชน์
ไทยในชวงสมัยรัชกาลที่ 3 จนถึงปจจุบัน
ในการศึกษาเรื่องมาตราตัวสะกดและลักษณะของการแต่งค�าประพันธ์ประเภทกาพย์ได้เป็นอย่างดี
2. นักเรียนศึกษาคนควาเกี่ยวกับการเลนเสียงใน
๗.๑ คุณค่าด้านเนือ้ หา กาพยเรื่องพระไชยสุริยา
๑) ให้ความรู้ตามจุดประสงค์ของผู้แต่ง คือ ใช้เป็นสื่อในการสอนมาตราตัวสะกด 3. นักเรียนศึกษาบทวิเคราะหวรรณคดีจากบทเรียน
ผู้ที่ใช้กาพย์เรื่องพระไชยสุริยาเป็นแบบเรียนจะสามารถอ่านและเขียนภาษาไทยได้อย่างถูกต้อง
อธิบายความรู Explain
และสามารถใช้ทบทวนความรู้ทางการใช้ภาษาได้
๒) สะท้อนสภาพสัง คมไทย สุนทรภู่เกิดหลังการสร้างกรุงรัตนโกสินทร์เพียง หลังจากที่นักเรียนอานกาพยพระไชยสุริยาจบแลว
สามปี ได้รับรู้เหตุการณ์ตอนเสียกรุงจากผู้ใหญ่ที่เคยพบสภาพทั้งก่อนเสียกรุง ขณะเสียกรุง การกอบกู้ และไดศึกษาบทวิเคราะห ใหนักเรียนพิจารณาและ
บ้านเมือง และสร้างบ้านแปลงเมืองมา จึงสอดแทรกสภาพสังคมไทยก่อนเสียกรุง โดยสร้างตัวละคร อธิบายคุณคาดานเนื้อหาของกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
ในเรื่องว่าข้าราชบริพาร เสนาบดีไม่ใส่ใจบ้านเมือง ฉ้อราษฎร์บังหลวง คดโกง ไม่ยุติธรรม หมกมุ่น (แนวตอบ กาพยเรื่องพระไชยสุริยาใชสอนเรื่อง
อยู่กับความสนุกสนานเพลิดเพลินมัวเมาในกาม เหมือนสภาพคนไทยก่อนเสียกรุง ดังนี้ การสะกดคํา โดยเรียงตามลําดับมาตราตัวสะกด คือ
แม ก กา แมกน แมกง แมกก แมกด แมกบ แมกม
แมเกย ลักษณะเนื้อหาเริ่มสอนจากงายไปหายาก
อยู่มาหมู่ข้าเฝ้า ก็หาเยาวนารี
มีการทบทวน ความรูเดิมทุกครั้ง ทําใหนาสนใจ
ที่หน้าตาดีดี ท�ามโหรีที่เคหา นาติดตาม แตยังไมจบเรื่อง คือ ขาดมาตราตัวสะกด
ค�่าเช้าเฝ้าสีซอ เข้าแต่หอล่อกามา แมเกอวไปอีกหนึ่งมาตรา กาพยพระไชยสุริยาเปน
หาได้ให้ภริยา โลโภพาให้บ้าใจ แบบฝกอานที่มีคุณคาดานเนื้อหา คือ เปนนิทาน
ไม่จ�าค�าพระเจ้า เหไปเข้าภาษาไสย เรื่องเลาที่ใหแงคิดในการประพฤติปฏิบัติตนใหดี
ถือดีมีข้าไท ฉ้อแต่ไพร่ใส่ขื่อคา มีศีลธรรม และใหความซึ่งตรงตามจุดประสงคของ
การแตง คือ ตองการใหผูอานมีความรูเรื่องสระและ
75 พยัญชนะที่เปนตัวสะกดในมาตราตางๆ)

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
ขอใดไมปรากฏในบทประพันธตอไปนี้
1 ตัวสะกด กลาวอีกนัยหนึ่ง คือ พยัญชนะที่ทําหนาที่ประสมเปนสวนที่ 4
คํ่าเชาเฝาสีซอ เขาแตหอลอกามา
ของคํา ไดแก สระ+พยัญชนะ+วรรณยุกต+ตัวสะกด ซึ่งตัวสะกดแบงออกเปน
หาไดใหภริยา โลโภพาใหบาใจ
5 ชนิด ดังนี้
ไมจําคําพระเจา เหไปเขาภาษาไสย
1. เปนพยัญชนะโดด เชน คน วิ่ง มาก ขาด ฯลฯ
ถือดีมีขาไท ฉอแตไพรใสขื่อคา
2. เปนอักษรควบแท เชน บุตร จักร อัคร นิทร ฯลฯ
1. หลงระเริงมัวเมาในกามารมณ 2. งมงายในเวทมนตรคาถา
3. เปนอักษรควบไมแท เชน สรรพ มารค ธรรม พรหม ฯลฯ
3. เชื่อในภาษาศาสตร 4. ฉอราษฎรบังหลวง
4. เปนอักษรนํา เชน พิศวง เมขลา วาสนา ศาสนา ฯลฯ
วิเคราะหคําตอบ จากบทประพันธกลาวถึงการฉอราษฎรบังหลวง ยึดถือ 5. เปนนิคหิต เชน พุทธํ ธมฺมํ สงฺฆํ ฯลฯ
ประโยชนสวนตนเปนสําคัญมีแตความโลภ หลงระเริงในกามารมณ และ
ไมเชื่อในคําสอนของพระพุทธศาสนางมงายในเวทมนตรคาถาไสยศาสตร
ไมมีศีลธรรม ขอที่ไมเกี่ยวของและไมไดกลาวถึงในบทประพันธขางตน คือ
เชื่อในภาษาศาสตร ซึ่งเปนการศึกษาเกี่ยวกับภาษาในสังคม ตอบขอ 3.

คูมือครู 75
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับเนื้อหาของ
กาพยเรื่องพระไชยสุริยาในประเด็นตอไปนี้ นอกจากนี้ในการตัดสินคดีความต่างๆ ตุลาการก็ไม่มีความยุติธรรม ใครติดสินบนก็พลิกคดี
• ตัวสะกดหรือพยัญชนะทายในภาษาไทย จากที่ แ พ้ ใ ห้ ช นะ คนชั่ ว ได้ ดี คนดี ถู ก กดขี่ ข ่ ม เหง ซึ่ ง สภาพสั ง คมไทยก่ อ นกรุ ง ศรี อ ยุ ธ ยาแตก
มีลักษณะอยางไร คงเป็นเช่นนี้ จนสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงทนไม่ได้และคงทรงเห็นสุดก�าลังที่จะรักษากรุง
(แนวตอบ ตัวสะกดหรือพยัญชนะทาย ไว้ได้ จึงต้องหาสมัครพรรคพวกหนีไปตั้งหลักที่จันทบุรี สภาพก่อนกรุงสาวัตถีจะล่มจมเป็น ดังนี้
ในภาษาไทยจะออกเสียงไดคราวละเสียงเดียว)
• นักเรียนคิดวาการสอนมาตราตัวสะกด คดีที่มีคู่ คือไก่หมูเจ้าสุภา
ในภาษาไทย โดยการใชนทิ านมีความนาสนใจ ใครเอาข้าวปลามา ให้สุภาก็ว่าดี
กวาการสอนโดยตรงหรือไม อยางไร ที่แพ้แก้ชนะ ไม่ถือพระประเวณี
(แนวตอบ การสอนโดยการใชนิทานมีความ ขี้ฉ้อก็ได้ดี ไล่ด่าตีมีอาญา
นาสนใจมากกวาการสอนโดยตรง เพราะ ที่ซื่อถือพระเจ้า ว่าโง่เง่าเต่าปูปลา
ผูเรียนจะสนใจติดตามเรื่องราวในนิทาน ผู้เฒ่าเหล่าเมธา ว่าใบ้บ้าสาระย�า
ตัง้ แตตน จนจบ ทําใหไดเรียนรูม าตราตัวสะกด
ตางๆ ไปพรอมกัน และกวีเนนความสําคัญ ๓) แสดงความคิด ความเชื่อ และค่านิยมของคนในสังคม เช่น
ของมาตราตัวสะกดแมตางๆ ดวยการขึ้นตน ๓.๑) ความเชื่อเรื่องไสยศาสตร์ กาพย์เรื่องพระไชยสุริยาแสดงให้เห็นความเชื่อ
บทประพันธเปนตอนๆ ตอเนื่องสัมพันธ ของผู้คนในสมัยนั้นว่านับถือไสยศาสตร์มากกว่าหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา จนมีความประพฤติ
กับการดําเนินเรื่องเปนอยางดี ผูเรียนจึงได ในทางที่ผิด เช่น
ทั้งความรูและความเพลิดเพลิน)
ไม่จ�าค�าพระเจ้า เหไปเข้าภาษาไสย
ถือดีมีข้าไท ฉ้อแต่ไพร่ใส่ขื่อคา

๓.๒) แสดงค่ า นิ ย มของครอบครั ว คู ่ ส ามี ภ รรยายามตกทุ ก ข์ ไ ด้ ย ากต้ อ ง

ไม่ทอดทิ้งกัน ภรรยาต้องให้ความเคารพและปรนนิบัติสามีทั้งยามทุกข์และยามสุข เช่น

ส่วนสุมาลี วันทาสามี เทวีอยู่งาน

เฝ้าอยู่ดูแล เหมือนแต่ก่อนกาล ให้พระภูบาล ส�าราญวิญญา

๓.๓) แสดงความเคารพในสิ่งที่ควรเคารพ การแสดงความเคารพศรัทธาใน

พระรัตนตรัย พ่อแม่ ครูบาอาจารย์ และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ เช่น

สะธุสะจะขอไหว้ พระศรีไตรสรณา
พ่อแม่แลครูบา เทวดาในราศี
76

กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับตัวสะกดในภาษาไทยวา เสียง นักเรียนอธิบายเรื่องระบบมาตราตัวสะกดไทยและการออกเสียง
พยัญชนะทายในภาษาไทยจะออกเสียงไดเพียงคราวละเสียงเดียว ซึ่งผิดกับภาษาอื่น พยัญชนะทายของภาษาไทย พรอมยกตัวอยางประกอบ
เชน ภาษาอังกฤษที่อาจจะออกเสียงพยัญชะทายไดมากกวาคราวละหนึ่งเสียง
เมื่อไทยรับคําภาษาอังกฤษเขามาในภาษาไทยจึงตองตัดเสียงพยัญชนะทายใหเหลือ
เพียงเสียงเดียว เชน คําวา “เต็นท” ไทยตัดเสียงสุดทายออกใหเหลือเพียงเสียงเดียว กิจกรรมทาทาย
คือ พยัญชนะสะกดตามมาตราตัวสะกดแมกน

นักเรียนยกตัวอยางคําภาษาอื่นที่มีการตัดเสียงพยัญชนะทายออกให
เหลือเพียงเสียงเดียว ยกมาคนละ 2 คํา พรอมบอกที่มาและความหมาย
ของคํานั้น

76 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนบอกขอคิดที่ไดจากการศึกษากาพยเรื่อง
๓.๔) ให้ข้อคิด คติธรรม ส�าหรับน�าไปใช้ในการด�าเนินชีวิต ดังนี้ พระไชยสุริยา
❀■ ข้าราชการที่ดีต้องไม่คดโกง ฉ้อราษฎร์บังหลวง กดขี่ข่มเหงประชาชน (แนวตอบ ขอคิดที่ไดจากกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
❀■ คนไทยไม่ควรหลงระเริง มัวเมาแต่ความสนุกสนานเพลิดเพลินในกามารมณ์ • คนเราเมื่อประพฤติดียอมไดดีและมีความสุข
❀■ ผู้น�าของประเทศต้องควบคุมดูแลข้าราชการ อย่าให้รังแกประชาชน • คนเราควรเคารพในสิ่งที่ควรเคารพเทานั้น
❀■ ถ้าข้าราชการไม่สจุ ริต คดโกง ผูน้ า� ไม่เข้มแข็ง ประชาชนหลงระเริง เอาแต่สนุก • การประพฤติตนอยูในศีลในธรรม ยอมทําให
ประเทศชาติจะประสบความหายนะต่างๆ ตนเองและสังคมเจริญดวย
❀■ บ้านเมืองจะเกิดภัยพิบัติถ้าสังคมเกิดกาลกิณี ๔ ประการ คือ ผู้คนเห็น • การประพฤติชั่วนอกจากจะทําใหตนเอง
ผิดเป็นชอบ เปิดโอกาสให้คนผิดท�าลายล้างคนดี ลูกศิษย์คิดล้างครู ลูกไม่กตัญญูต่อพ่อแม่ ผู้คน ดูไมดีแลวยังทําใหประเทศชาติและสังคม
ในสังคมเบียดเบียนกัน สังคมไม่มีความสุขและเกิดความเดือดร้อนไปทุกหย่อมหญ้า เสื่อมโทรมดวย
❀■ คนเราทุกคนต้องตาย ไม่มีใครอยู่ค�้าฟ้า การอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข คือ • ความเจริญรุงเรืองของชาติบานเมืองขึ้นอยูกับ
ทุกคนต้องไม่เบียดเบียนกัน เมตตาต่อกัน หมั่นรักษาศีล สวดมนต์ภาวนา ท�าจิตใจให้สงบ ทุกคนในชาติที่จะตองชวยกันธํารงรักษาไว)
๗.๒ คุณค่าด้านวรรณศิลป์
๑) การใช้ค�าง่ายๆ บรรยายให้เห็นภาพชัดเจน เช่น การเริ่มต้นเรื่องด้วยเนื้อความ ขยายความเขาใจ Expand
สั้นๆ ว่ามีเมืองๆ หนึ่ง มีพระราชาและมเหสี รวมทั้งข้าราชการและประชาชนซึ่งท�ามาหาเลี้ยงชีพและ 1. นักเรียนแสดงความคิดเห็นรวมกันในประเด็น
มีความเป็นอยู่อย่างอุดมสมบูรณ์ นอกจากนี้ยังมีพ่อค้าเดินทางมาค้าขายจากต่างแดน ทุกคนในเมือง ตอไปนี้
ล้วนอยู่ร่วมกันได้อย่างเป็นสุข • นักเรียนคิดวาจะนําขอคิดที่ไดจากกาพยเรื่อง
ข้าเฝ้าเหล่าเสนา มีกิริยาอัชฌาศัย พระไชยสุริยาไปแกไขสถานการณความ
พ่อค้ามาแต่ไกล ได้อาศัยในพารา วุนวายในสังคมปจจุบันไดหรือไม อยางไร
ไพร่ฟ้าประชาชี ชาวบุรีก็ปรีดา (แนวตอบ สามารถนําขอคิดที่ไดจากกาพย
ท�าไร่ข้าวไถนา ได้ข้าวปลาแลสาลี เรื่องพระไชยสุริยาไปแกไขสถานการณ
๒) ใช้ถ้อยค�าให้เกิดจินตภาพ เช่น การพรรณนาบรรยากาศและธรรมชาติแวดล้อม ความวุนวายในสังคมปจจุบันได เชน
ที่มีความสวยงามในยามค�่าคืน ท�าให้นึกถึงภาพของดวงจันทร์ที่ลอยเด่นอยู่บนท้องฟ้าที่ปลอดโปร่ง สถานการณนํ้าทวมที่เปนปญหารุนแรง
และเต็มไปด้วยดวงดาวจ�านวนมาก ธรรมชาติมีแต่ความสดชื่นและชุ่มชื้น มีสายลมอ่อนๆ พัดกลิ่นหอม ในประเทศ ประชาชนไดรับความเดือดรอน
ของเกสรดอกไม้กระจายไปทั่ว แมวาสาเหตุสวนใหญจะเกิดจากความ
แปรปรวนทางธรรมชาติ แตอีกสวนมีสาเหตุ
วันนั้นจันทร มีดารากร เป็นบริวาร เหมือนในกาพยเรือ่ งพระไชยสุรยิ า จึงควรนํา
เห็นสิ้นดินฟ้า ในป่าท่าธาร มาลีคลี่บาน ใบก้านอรชร ขอคิดจากเรื่องมาปรับเปลี่ยนคานิยมการทํา
ประโยชนและเสียสละเพื่อสังคม เพื่อแกไข
1 เย็นฉ�่าน�้าฟ้า ชื่นชะผกา วายุพาขจร
สารพันจันทน์อิน รื่นกลิ่นเกสร แตนต่อคลอร่อน ว้าว่อนเวียนระวัน สถานการณที่เปนปญหาดังกลาว)
2. นักเรียนบันทึกความรูลงสมุด
77

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
คําประพันธในขอใดเปนจุดประสงคในการแตงกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
ครูแนะนําความรูเรื่องเสียงของคําที่ทําใหเกิดภาพชัดเจน สามารถจินตภาพ
1. ภุมราการุญสุนทร ไวหวังสั่งสอน
ตามที่กวีบรรยายได โดยกวีเลือกใชคําที่ทําใหคลอยตามงายใหความหมายกินใจ
เด็กออนอันเยาวเลาเรียน
การอานวรรณคดีและวรรณกรรม ชวยฝกการคิดจินตภาพ ชวยสงเสริมประสบการณ
2. จริงนะประสกสีกา สวดมนตภาวนา
การเรียนรูในเรื่องราวและความรูสึกตางๆ ชวยสรางความสัมพันธที่ดีกับผูอื่นและ
เบื้องหนาจะไดไปสวรรค
ธรรมชาติรอบตัว
3. ประโยชนจะโปรดภูวไนย นิ่งนั่งตั้งใจ
เลื่อมใสสําเร็จเมตตา
4. ซื่อตรงหลงเลหเสนี กลอกกลับอัปรีย นักเรียนควรรู
บุรีจึงลมจมไป
วิเคราะหคําตอบ จากบทประพันธกาพยเรื่องพระไชยสุริยานี้ แมเนื้อเรื่อง 1 จันทนอิน ปจจุบันเขียนเปน “จันอิน” เปนชื่อไมสูง ผลสุกมีสีเหลือง มีกลิ่นหอม
จะใหขอคิดที่วา ขุนนางตองซื่อสัตยสุจริต แตจุดมุงหมายของการแตง คือ รูปรางของผลอวนหรือกลมแปน เนื้อผลมีรสหวาน นิยมรับประทานเมื่อสุก
เพราะตองการใหใชเปนแบบเรียนสอนการอาน เขียน ภาษาไทย ตอบขอ 1.

คูมือครู 77
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับคุณคาทางวรรณศิลปใน
กาพยเรื่องพระไชยสุริยา ๓) ใช้โวหารนาฏการ คือ เห็นกิริยาอาการที่ท�าต่อเนื่อง เช่น
• กาพยเรื่องพระไชยสุริยามีลักษณะเดนทาง
วรรณศิลปอยางไรบาง เห็นกวางย่างเยื้องช�าเลืองเดิน เหมือนอย่างนางเชิญ
(แนวตอบ กาพยเรื่องพระไชยสุริยามีลักษณะ พระแสงส�าอางข้างเคียง
เดนทางวรรณศิลป คือ การใชคํางายในการ ................................... 1 ...................................
บรรยายเรื่องราว ทําใหการดําเนินเรื่องนา
ฝูงละมั่งฝังดินกินเพลิง ค่างแข็งแรงเริง
ติดตามเขาใจงาย ใชถอยคําใหเกิดจินตภาพ
ยืนเบิ่งบึ้งหน้าตาโพลง
ทําใหเห็นภาพชัดเจน ฉากและบรรยากาศ
ป่าสูงยูงยางช้างโขลง อึงคะนึงผึงโผง
ในเรื่องมีความสมจริง เชน เหตุการณตอนที่
เกิดอาเพศในเมืองสาวัตถีประชาชนแตกตื่น โยงกันเล่นน�้าคล�่าไป
หนีกันวุนวาย เหตุการณความยากลําบาก ................................... ...................................
ของพระไชยสุริยาและพระมเหสีตอนที่อยูใน ลิงค่างครางโครกครอก ฝูงจิ้งจอกออกเห่าหอน
ปา เปนตน และยังมีการใชความเปรียบทําให ชะนีวิเวกวอน นกหกร่อนนอนรังเรียง
เขาใจเนื้อเรื่องไดแจมชัดยิ่งขึ้น เชน “ยูงทอง ลูกนกยกปีกป้อง อ้าปากร้องซ้องแซ่เสียง
รองกะโตงโหงดัง เพียงฆองกลองระฆัง” ใช แม่นกปกปีกเคียง เลี้ยงลูกอ่อนป้อนอาหาร
คําวา “เพียง” ซึ่งมีความหมายวา “เหมือน”
ยูงทองรองเสียงดังเหมือนฆอง กลอง และ
ระฆัง) ๔) การใช้ความเปรียบว่าสิง่ หนึง่ เหมือนกับสิง่ หนึง่ หรือ อุปมา คือ การเปรียบเทียบ
สิง่ หนึง่ เหมือนกับอีกสิง่ หนึง่ ท�าให้เข้าใจได้ชดั เจน เช่น
ขยายความเขาใจ Expand
กลางไพรไก่ขันบรรเลง ฟังเสียงเพียงเพลง
นักเรียนยกบทประพันธที่มีการใชความเปรียบ ซอเจ้งจ�าเรียงเวียงวัง
หรืออุปมา พรอมถอดคําประพันธใหเห็นการใช
ยูงทองร้องกะโต้งโห่งดัง เพียงฆ้องกลองระฆัง
ความเปรียบ
แตรสังข์กังสดาลขานเสียง
(แนวตอบ ตัวอยางบทประพันธที่ใชความเปรียบ
เชน ................................... ...................................
“เห็นกวางยางเยื้องชําเลืองเดิน เหมือนอยางนางเชิญ ยากเย็นเห็นหน้าเจ้า สร่างโศกเศร้าเจ้าพี่อา
พระแสงสําอางขางเคียง” อยู่วังดังจันทรา มาหม่นหมองละอองนวล
จากบทประพันธใชความเปรียบวา “เหมือน” เพื่อนทุกข์สุขโศกเศร้า จะรักเจ้าเฝ้าสงวน
กลาวถึงทาชายตาเดินของกวางวาเหมือนทาทางของ มิ่งขวัญอย่ารัญจวน นวลพักตร์น้องจะหมองศรี
หญิงสาว)
78

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
คําประพันธในขอใดใชโวหารนาฏการ
1 กินเพลิง ชะลอ ชวยบํารุง ไดคนควาวา ละมั่งกินพืชชนิดหนึ่ง เปนพืช
1. ปาสูงยูงยางชางโขลง อึงคะนึงผึงโผง
ประเภทขิง เรียกวา “ขิงปา” หรือบางสํานวนที่เปน “ดินเพลิง” จะหมายถึง ดินโปง
โยงกันเลนนํ้าคลํ่าไป
ดินเปนอาหารของสัตวประเภทกวางลักษณะเปนดินเค็มหรือดินที่มีเกลือปนอยู
2. สําเร็จเสร็จไดไปสวรรค เสวยสุขทุกวัน
นานนับกัปกัลปพุทธันดร
3. ระวังตัวกลัวครูหนูเอย ไมเรียวเจียวเหวย
กูเคยเข็ดหลาบขวาบเขวียว
4. กระจับปสีซอคลอเสียง ขับรําจําเรียง
สําเนียงนางฟานาฟง
วิเคราะหคําตอบ โวหารนาฏการเปนโวหารทีแ่ สดงใหเห็นภาพการเคลือ่ นไหว
ภาพการแสดงกิริยาอาการของสิ่งตางๆ ใหเห็นชัดเจน ในขณะที่กําลังดําเนิน
ไปอยางสวยงาม ขอที่เห็นภาพการเคลื่อนไหว คือ ขอที่เห็นภาพโขลงชาง
เอะอะเสียงดังพากันเลนนํ้า ตอบขอ 1.

78 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนรวมกันอธิบายความรูเกี่ยวกับการ
๕) การเลียนเสียงธรรมชาติ คือ การน�าเสียงที่ได้ยินมาบรรยาย ซึ่งจะท�าให้เกิด เลียนเสียงธรรมชาติในกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
1
มโนภาพเหมือนได้ยินเสียงนั้นจริงๆ เช่น เสียง กะโต้งโห่ง ของนกยูงที่ดังกังวานคล้ายเสียง จากนั้นบันทึกความรูลงสมุด
เครื่องดนตรีไทยหลายชนิดผสมกัน เสียง ป๋องเป๋ง ของนกค้อนทอง ที่มีความไพเราะจับใจ • การเลียนเสียงธรรมชาติ
คล้ายเสียงเพลง เสียง โครกครอก ของลิงค่าง หรือเสียง หง่างเหง่ง ของระฆังเมื่อถูกตี เป็นต้น (แนวตอบ การเลียนเสียงธรรมชาติที่พบใน
กาพยเรื่องพระไชยสุริยา เชน เสียงดนตรี
ยูงทองร้องกะโต้งโห่งดัง เพียงฆ้องกลองระฆัง
เสียงสัตว ประโยชนของคําเลียนเสียง
แตรสังข์กังสดาลขานเสียง
ธรรมชาติจะเราจินตนาการของผูอานไดดีขึ้น
................................... ...................................
การใชคําเลียนเสียงลักษณะนี้จะทําใหเหมือน
ค้อนทองเสียงร้องป๋องเป๋ง เพลินฟังวังเวง
ไดยินเสียงนั้นจริงๆ)
อีเก้งเริงร้องลองเชิง
• การเลนเสียงและการใชลีลาในการอาน
(แนวตอบ การเลนเสียงในกาพยเรื่องพระไชย-
ลิงค่างครางโครกครอก ฝูงจิ้งจอกออกเห่าหอน สุริยามีการเลนเสียงสัมผัสใน ทั้งสัมผัสสระ
ชะนีวิเวกวอน นกหกร่อนนอนเรียงรัง และสัมผัสอักษรทําใหเสียงรื่นหู สวนจังหวะ
................................... ................................... ลีลา กวีใชคําเหมาะสมกับคําประพันธที่เปน
พิณพาทย์ระนาดฆ้อง ตะโพนกลองร้องเป็นเพลง กาพยชนิดตางๆ เชน การใชกาพยยานีที่เนน
ระฆังดังวังเวง โหง่งหง่างเหง่งเก่งก่างดัง เสียงหนักเบาในตอนที่ตองการใหเรื่องสนุกมี
๖) การเล่นเสียง คือ การเล่นเสียงสัมผัส ซึง่ หมายถึงพยางค์ทคี่ ล้องจองกันด้วยเสียง อารมณขัน และใชกาพยสุรางคนางคในการ
สระและเสียงพยัญชนะ กาพย์พระไชยสุรยิ ามีการเน้นสัมผัสในทุกวรรคทัง้ สัมผัสสระและสัมผัสอักษร บรรยายบรรยากาศที่มีความสงบ สรรพสิ่ง
ดําเนินไปอยางชาๆ เปนที่จับจองใหคิดคํานึง)
ขึ้นกงจงจ�าส�าคัญ ทั้งกนปนกัน
ร�าพันมิ่งไม้ในดง ขยายความเขาใจ Expand
ไกรกร่างยางยูงสูงระหง ตะลิงปลิงปริงประยงค์
คันทรงส่งกลิ่นฝิ่นฝาง นักเรียนยกบทประพันธที่มีการเลียนเสียง
มะม่วงพลวงพลองช้องนาง หล่นเกลื่อนเถื่อนทาง ธรรมชาติจากกาพยเรื่องพระไชยสุริยา อธิบายการ
กินพลางเดินพลางหว่างเนิน เลียนเสียงธรรมชาติในบทนั้น และการเลนเสียง
สัมผัสในทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร
สัมผัสอักษร เช่น จง-จ�า มิ่ง-ไม้ ไกร-กร่าง ยาง-ยูง ปริง-ประยงค์ ฝิ่น-ฝาง (แนวตอบ ตัวอยางบทประพันธ
พลวง-พลอง “คอนทองเสียงรองปองเปง เพลินฟงวังเวง
สัมผัสสระ เช่น กง-จง จ�า-ส�า กน-ปน ไม้-ใน กร่าง-ยาง ยูง-สูง ลิง-ปริง-ปลิง อีเกงเริงรองลองเชิง”
ทรง-ส่ง กลิ่น-ฝิ่น ม่วง-พลวง พลอง-ช้อง เกลื่อน-เถื่อน พลาง-หว่าง จากบทประพันธมีการเลียนเสียงรองของสัตว
คือ นกคอนทองรองเสียงดัง “ปองเปง” และ
79
การเลนเสียงสัมผัสในวรรค ดังนี้ สัมผัสสระ ไดแก
ทอง-รอง, ฟง-วัง, เริง-เชิง รอง-ลอง สัมผัสอักษร
ไดแก ปอง-เปง, เริง-รอง)
กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
นักเรียนศึกษาคนควาเกี่ยวกับการเลียนเสียงธรรมชาติในวรรณคดีไทย ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับลีลาการอานกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
อยางกวางขวาง จากนั้นนักเรียนยกบทประพันธจากวรรณคดีเรื่องใดก็ได ใหสนุก ครูชี้ใหนักเรียนเห็นวา บางตอนของกาพยเรื่องพระไชยสุริยามีทั้งการเลียน
ที่นักเรียนเห็นวามีการพรรณนาหรือบรรยายโดยการเลียนเสียงธรรมชาติ เสียงธรรมชาติและการสอดแทรกอารมณขนั เชน บททีเ่ กิดเหตุการณชลุ มุน ตองอาน
นักเรียนยกตัวอยางมา 1 ตัวอยาง เขียนเปนบันทึกความรูสงครู ดวยลีลากระชับฉับไว

กิจกรรมทาทาย นักเรียนควรรู
1 มโนภาพ หมายความวา ความคิดที่เห็นเปนภาพขึ้นในใจ ซึ่งการเกิดมโนภาพ
นักเรียนศึกษาวรรณศิลปที่มีการเลียนเสียงธรรมชาติในงานประพันธ ไดนั้นขึ้นอยูกับความสามารถของกวีในการเลือกสรรคํา วลี หรือการลําดับภาพดวย
จากนั้นใหนักเรียนวิเคราะหวา การเลียนเสียงธรรมชาติสงผลตอวรรณคดี ถอยคํา
อยางไร โดยนักเรียนยกตัวอยางประกอบการอธิบาย นักเรียนทําเปนใบงาน
สงครู

คูมือครู 79
 ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Evaluate
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนยกบทประพันธกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
ที่นักเรียนเห็นวามีลีลาจังหวะในการอานสนุกและ
1
กระจับปี่สีซอท่อเสียง ขับร�าจ�าเรียง
เกิดอารมณตามเนื้อเรื่อง พรอมยกเหตุผลประกอบ ส�าเนียงนางฟ้าน่าฟัง
(แนวตอบ นักเรียนยกบทประพันธไดหลากหลาย เดชะพระกุศลหนหลัง สิ่งใดใจหวัง
ขึ้นอยูกับเหตุผลของนักเรียน ได้ดังมุ่งมาดปรารถนา
“เภตรามาในนํ้าไหล คํ่าเชาเปลาใจ
ที่ในมหาวารี สัมผัสอักษร เช่น สี-ซอ-เสียง ร�า-เรียง เนียง-นาง-น่า ฟ้า-ฟัง ได้-ดัง มุ่ง-มาด
พสุธาอาศัยไมมี ราชานารี สัมผัสสระ เช่น ปี่-สี ซอ-ท่อ ร�า-จ�า ฟ้า-น่า ชะ-พระ ศล-หน ใด-ใจ มาด-ปรารถ(นา)
อยูที่พระแกลแลดู
ปลากระโหโลมาราหู เหราปลาทู กาพย์เรือ่ งพระไชยสุรยิ า มีลกั ษณะการแต่งเหมาะสมกับเนือ้ หา ให้ความสนุกสนาน
มีอยูในนํ้าคลํ่าไป เพลิดเพลิน ไม่ยาวเกินไป เหมาะสมกับวัยของเด็กสามารถใช้สอนได้ผลตามจุดประสงค์
ราชาวาเหวหฤทัย วายุพาคลาไคล ของผู้แต่ง นอกจากนี้ยังมีคุณค่าด้านวรรณศิลป์และด้านสังคมหลายประการ นับเป็น
มาในทะเลเอกา” 2
วรรณคดีที่เป็นมรดกของชาติ ควรค่าแก่การศึกษาด้วยความภูมิใจและมีความเหมาะสม
บทประพันธที่ยกมาเปนกาพยฉบัง 16 ที่ได้รับเลือกเป็นแบบเรียนแก่เยาวชนไทย ตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๕ เป็นต้นมา
กวีเลือกสรรถอยคําที่สั้นกระชับมีความหมายเดนทุก
ถอยคํา และมีเสียงสัมผัสในวรรคที่ทําใหคําประพันธ
มีความไพเราะ จังหวะของคําชวยกระตุนใหเห็นภาพ
ของเรือที่แลนไปตามนํ้าทะเลเปนวันแลววันเลา ได
แตมองหาแผนดินจากขางหนาตางแตก็ไมเห็น เห็น
แตสัตวทะเลตางๆ พระไชยสุริยาก็รูสึกเศราใจ)

80

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู
1 จําเรียง เปนคํากริยา หมายถึง ขับรอง ขับกลอม รองเพลง แผลงมาจาก
คําเขมร คําวา “เจรียง”
2 วรรณคดีที่เปนมรดกของชาติ หมายถึง วรรณคดีที่ไดรับการยกยองกันมา
หลายชั่วอายุคน ในดานวรรณศิลปกับในดานที่แสดงคานิยมและความเชื่อในสมัย
ของบรรพบุรุษ สงเสริมใหเปรียบเทียบชีวิตมนุษยในสมัยของบรรพบุรุษกับชีวิตใน
ปจจุบัน
แนว O-NET
นักเรียนจะอานบทรอยกรองใหสนุกและเกิดอารมณตามเนื้อเรื่องไดอยางไร
แนวตอบ การอานบทรอยกรองใหสนุกและเกิดอารมณตามเนื้อเรื่องนั้น
เริ่มตนจากการศึกษาคําใหเขาใจ ใหถูกตองตามหลักภาษาและพจนานุกรม
ราชบัณฑิตยสถาน และที่สําคัญตองรูวาเมื่อไรจะตองอานโดยอนุโลมของ
บทรอยกรอง โดยสังเกตจากการใชสัมผัสในวรรค เชน เคารพอภิวันท
อานวา เคา-รบ-อบ-พิ-วัน เปนตน ออกเสียงตัว ร ล ตัวควบกลํ้า และเสียง
วรรณยุกตตางๆ ใหชัดเจน ปรับเสียงใหสอดคลองกับเนื้อความ คือ นักเรียน
ตองพยายามทําความเขาใจกับเนื้อเรื่องวากลาวถึงสิ่งใด เหตุการณและ
บรรยากาศของเรื่องเปนอยางไร แลวอานใหเสียงคลอยตามสัมพันธกัน
ใชนํ้าเสียงใหเหมาะสมกับตัวบท เชน อารมณโกรธอานใหเต็มเสียง หนักแนน
กระชับ ถาเศราอาจใชเสียงเบากวาปกติ เปนตน

80 คูมือครู
 ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Evaluate
Engage Explore Explain Expand
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนสรุปความรูที่ไดจากการอานกาพยเรื่อง
พระไชยสุริยา
ค�าถาม ประจ�าหน่วยการเรียนรู้ 2. นักเรียนบอกขอคิดที่ไดจากกาพยเรื่องพระไชย-
สุริยา และบอกแนวทางในการนําขอคิดไปใชใน
๑. นักเรียนคิดว่าการน�านิทานมาเป็นแบบเรียนมีผลดีหรือไม่ อย่างไร ชีวิตจริงได
๒. การประพฤติมิชอบของบรรดาเสนาอ�ามาตย์ในเมืองสาวัตถีมีผลต่อบ้านเมืองอย่างไรบ้าง 3. นักเรียนยกบทประพันธที่มีการใชความเปรียบ
๓. กาพย์เรื่องพระไชยสุริยากล่าวถึงตัวสะกดมาตราใดบ้าง ยกตัวอย่างตัวสะกด มาตราละ ๑ บท หรืออุปมาได
4. นักเรียนอธิบายความรูและยกบทประพันธที่มี
การเลียนเสียงธรรมชาติในกาพยเรื่องพระไชย-
สุริยาได

หลักฐานแสดงผลการเรียนรู
1. ตารางจําแนกคําศัพทตามมาตราตัวสะกด
2. บอกขอคิดที่ไดจากกาพยเรื่องพระไชยสุริยา
3. การยกบทประพันธที่มีการใชความเปรียบหรือ
อุปมา
กิจกรรม สร้างสรรค์พัฒนาการเรียนรู้
4. การทองจําบทอาขยานที่ชื่นชอบได
กิจกรรมที่ ๑ ใ ห้นกั เรียนแบ่งกลุม่ ตามความเหมาะสม วาดภาพประกอบจากนิทานเรือ่ งพระไชยสุรยิ า
กลุ่มละ ๑-๒ ภาพ ระบายสีให้สวยงาม ติดป้ายนิเทศในห้องเรียน
กิจกรรมที่ ๒ อา่ นท�านองเสนาะกาพย์เรือ่ งพระไชยสุรยิ าเป็นรายบุคคล เลือกท่องจ�าคนละ ๑ มาตรา
จ�านวน ๓ บท หลังจากนั้นอ่านท�านองเสนาะพร้อมกันทั้งชั้นเรียน
กิจกรรมที่ ๓ ศึกษาค้นคว้าลักษณะของพรรณไม้และสัตว์ป่าที่ปรากฏในกาพย์เรื่องพระไชยสุริยา
พร้อมภาพประกอบ คัดเลือกมา คนละ ๕ ชนิด จัดท�าเป็นรูปเล่มให้สวยงาม

แนวตอบ คําถามประจําหนวยการเรียนรู
1. การนํานิทานมาเปนแบบเรียนมีผลดีทําใหผูอานไดรับความเพลิดเพลินจากเนื้อเรื่อง แลวยังไดรับขอคิดคุณธรรมจริยธรรมจากนิทานอีกดวย
2. การประพฤติที่มิชอบของเหลาเสนาอํามาตย สงผลใหเมืองสาวัตถีเกิดภัยพิบัติ ทุกคนในเมืองตางพยายามเอาตัวรอดหนีออกนอกเมือง
3. กาพยเรื่องพระไชยสุริยากลาวถึงมาตราตัวสะกด ดังนี้
• แม ก กา เชน “จะรํ่าคําตอไป พอลอใจกุมารา • แมกด เชน “พระสงฆลงจากกุฏิ์ วิ่งอุตลุดฉุดมือเณร
ธรณีมีราชา เจาพาราสาวะถี” หลวงชีหนีหลวงเณร ลงโคลนเลนเผนผาดโผน”
• แมกน เชน “สวนสุมาลี วันทาสามี เทวีอยูงาน • แมกบ เชน “ประกอบชอบเปนผิด กลับจริตผิดโบราณ
เฝาอยูดูแล เหมือนแตกอนกาล ใหพระภูบาล สําราญวิญญา” สามัญอันธพาล ผลาญคนซื่อถือสัตยธรรม”
• แมกง เชน “เห็นกวางยางเยื้องชําเลืองเดิน เหมือนอยางนางเชิญ • แมกม เชน “สุขเกษมเปรมปรีดิ์วิมาน อิ่มหนําสําราญ
พระแสงสําอางขางเคียง” ศฤงคารหอมลอมพรอมเพรียง”
• แมกก เชน “ลูกนกยกปกปอง อาปากรองซองแซเสียง • แม เกย เชน “ขึ้นเกยเลยกลาวทาวไท ฟงธรรมนํ้าใจ
แมนกปกปกเคียง เลี้ยงลูกออนปอนอาหาร” เลื่อมใสศรัทธากลาหาญ”

คูมือครู 81
กระตุน ความสนใจ
Engage สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explore Explain Expand Evaluate
เปาหมายการเรียนรู
1. สรุปเนื้อหาเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระราม
อาสา
2. วิเคราะหวรรณคดีและวรรณกรรมเรื่อง
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา
3. อธิบายคุณคาวรรณคดีเรื่องราชาธิราช ตอน
สมิงพระรามอาสา
4. สรุปความรูและขอคิดจากการอานเรื่อง
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา
เพื่อประยุกตใชในชีวิตจริง

สมรรถนะของผูเรียน
1. ความสามารถในการสื่อสาร
2. ความสามารถในการคิด
3. ความสามารถในการใชทกั ษะชีวิต

๕
คุณลักษณะอันพึงประสงค
1. มีวินัย
2. ใฝเรียนรู
3. มุงมัน่ ในการทํางาน
หน่วยที่
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา
ตัวชี้วัด
กระตุน ความสนใจ Engage
■■ สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๑)
วิเคราะห์วรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่านพร้อมยกเหตุผลประกอบ
ร าชาธิราชเป็นเรื่องแปลจากพงศาวดารมอญ
■■
ซึ่งเชื่อถือกันสืบมาว่าเขียนขึ้นจากเรื่องจริงเกี่ยวกับ
(ท ๕.๑ ม.๑/๒)
บุคคลในประวัติศาสตร์ พระบาทสมเด็จพระพุทธ-
นักเรียนดูภาพหนาหนวย จากนั้นครูตั้งคําถาม ■■

■■
แลวใหนักเรียนรวมกันระดมความคิดตอบคําถาม
• บุคคลในภาพกําลังอยูในสถานการณใด
สาระการเรียนรู้แกนกลาง
(แนวตอบ ครูใหนักเรียนบรรยายเหตุการณใน
ภาพหนาหนวยดวยมุมมองของนักเรียนเอง)
■■
อธิบายคุณค่าของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๓)
สรุปความรู้และข้อคิดจากการอ่านเพื่อประยุกต์ใช้ในชีวิตจริง ยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้
(ท ๕.๑ ม.๑/๔) เจ้ า พระยาพระคลั ง (หน) เป็ น ผู ้ อ� า นวยการแปลและ
เรียบเรียงแต่งร่วมกับนักปราชญ์ในราชส�านักอีกหลายท่าน
ราชาธิราชถือเป็นวรรณคดีร้อยแก้วที่มีส� านวนโวหาร
คมคาย ไพเราะ เนื้อเรื่องชวนติดตาม และมีข้อคิดเป็นคติ
การวิเคราะห์คุณค่าและข้อคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม

เรื่อง ราชาธิราช เตือนใจ ตลอดจนปลูกฝังให้มีความรักชาติและภักดีต่อสถาบัน

• นักเรียนบอกไดหรือไมวา เหตุการณในภาพ พระมหากษัตริย์
เปนการสูกันระหวางทหารชาติใด 82
(แนวตอบ นักเรียนอาจตอบวาไดหรือไมได
ครูแนะใหนักเรียนสังเกตการแตงกายวาเปน
เอกลักษณของชาติมอญหรือพมากับชาติจีน)

เกร็ดแนะครู
หนวยการเรียนรูนี้ ครูควรใหนักเรียนปฏิบัติกิจกรรมที่ชวยสรางปฏิสัมพันธและ
รวมกันระดมความคิดที่มีตอการดูภาพหนาหนวย หรือจากขอมูลความรูเกี่ยวกับ
เรื่องราชาธิราช เพื่อพัฒนาสติปญญาและสรางความสัมพันธอันดีระหวางเพื่อนรวม
ชั้นเรียน โดยในการปฏิบัติกิจกรรมนั้นนักเรียนตั้งคําถามเพื่อคนหาคําตอบจากเรื่องที่
กําลังจะอาน โดยจดคําถามลงสมุดเพื่อรวมกันหาคําตอบ หรือการแบงกลุมรวมกัน
ตั้งสมมติฐาน เพื่อคาดเดาความหมายของถอยคําหรือแนวคิดที่ไดจากเรื่อง จากนั้น
จึงรวมกันอภิปราย

82 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูใชคําถามกระตุนความสนใจนักเรียน ดังนี้
๑ ความเป็นมา • นักเรียนคิดวาเรื่องราชาธิราชเปนเรื่อง
เกี่ยวกับอะไร
ราชาธิราชตอนสมิงพระรามอาสาเป็นหนังสือที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก- (แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย เชน
มหาราชโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยาพระคลัง (หน) พระยาอินทรอัคคราช พระภิรมย์รัศมีและพระศรี- เปนเรื่องเกี่ยวกับประวัติศาสตรเกี่ยวกับการ
ภูริปรีชาช่วยกันแปลและเรียบเรียงแต่งขึ้น เมื่อ พ.ศ. ๒๓๒๘ “ด้วยพระราชหฤทัยประสงค์จะให้เป็น ทําสงคราม เกี่ยวกับวีรบุรุษ ผูชนะสงคราม
หิต านุหิตประโยชน์ แก่ พระบรมวงศานุ วงศ์ ข้ าทู ลละอองธุ ลี พ ระบาทผู ้ น้ อ ยผู ้ ใ หญ่ ใ นฝ่ า ยทหาร เปนตน)
ฝ่ายพลเรือน จะได้สดับจ�าไว้เป็นคติบ�ารุงสติปัญญาไปภายหน้า”
ราชาธิราชมีเนื้อหาสาระและส่วนประกอบปลีกย่อยมาจากมหายุทธสงครามในพระราช- สํารวจคนหา Explore
พงศาวดารรามัญ (มอญ) แปลจากภาษารามัญเป็นภาษาสยาม นิยมอ่านเพื่อเป็นความรู้ด้านกลอุบาย 1. นักเรียนศึกษาประวัติความเปนมาของเรื่อง
ทางการเมือง เห็นถึงวิสัยของมนุษย์ เรื่องราวทางศีลธรรม และการใช้สติปัญญาในการแก้ปัญหา ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา
2. นักเรียนศึกษาลักษณะคําประพันธเรื่อง
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา
๒ ประวัติผู้แต่ง 3. นักเรียนอานเรื่องยอเรื่องราชาธิราช ตอน
เจ้าพระยาพระคลัง (หน) เกิดในแผ่นดินสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศสมัยอยุธยาตอนปลาย สมิงพระรามอาสา
และถึงแก่อสัญกรรมเมื่อ พ.ศ. ๒๓๔๘ ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ได้รับราชการมีบรรดาศักดิ์เป็นหลวงสรวิชิต นายด่าน อธิบายความรู Explain
เมืองอุทัยธานี ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้เลื่อนเป็นพระยา นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับประวัติความ
พิพัฒนโกษาและเจ้าพระยาพระคลัง เปนมาของเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระราม
เจ้าพระยาพระคลัง (หน) มีความสามารถในการประพันธ์ทั้งร้อยแก้วและร้อยกรอง ผลงาน
1 อาสา
ที่ส�าคัญ ได้แก่ ลิลิตเพชรมงกุฎ อิเหนาค�าฉันท์ ราชาธิราช สามก๊ก กากีค�ากลอน ลิลิตพยุหยาตรา- (แนวตอบ เจาพระยาคลัง (หน) พระยาอินทร-
เพชรพวง ลิลิตศรีวิชัยชาดก กลอนและร่ายจารึกเรื่องสร้างภูเขาที่วัดราชคฤห์ ร่ายยาวมหาเวสสันดร อัคคราช พระภิรมยรัศมีและพระศรีภูมิปรีชา
ชาดก กัณฑ์กุมารและกัณฑ์มัทรี สมบัติอมรินทร์ค�ากลอน เป็นต้น ชวยกันแปลและเรียบเรียงแตงขึ้น เมื่อ พ.ศ. 2328
ซึ่งแปลตามพระราชประสงคของพระบาทสมเด็จ
พระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชที่ตองการใหเปน
๓ ลักษณะคÓประพันธ์ ประโยชนแกพระบรมวงศานุวงศ ขาราชการนอย
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา แปลและเรียบเรียงแต่งเป็นร้อยแก้ว ใช้ประโยคที่มีขนาด ใหญทั้งฝายทหารและฝายพลเรือน ราชาธิราชมี
สั้นยาวได้จังหวะ มีคารมคมคาย ใช้โวหารต่างๆ ได้อย่างจับใจ และมีกลวิธีในการด�าเนินเรื่องแบบ เนื้อหามาจากยุทธสงครามในพระราชพงศาวดาร
เรื่องเล่าลักษณะคล้ายนิทาน
รามัญ)
• คําประพันธเรื่องราชาธิราช ตอน
83 สมิงพระรามอาสา มีลักษณะอยางไร
(แนวตอบ ลักษณะคําประพันธเรื่องราชาธิราช
ตอน สมิงพระรามอาสา แปลและเรียบเรียง
แตงเปนรอยแกว)
กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนควรรู
นักเรียนศึกษาคนควาเกี่ยวกับประวัติความเปนมาของเรื่องราชาธิราช 1 สามกก เปนผลงานเลมหนึ่งที่เจาพระยาพระคลัง (หน) เปนผูอํานวยการแปล
เพิ่มเติม เชน ราชาธิราชมีทั้งหมดกี่ตอน และมีการแบงใหเรียนกี่ตอน ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ 1 ใน พ.ศ. 2345
มีตอนใดบาง ในรูปแบบสมุดไทย สามกกเปนวรรณกรรมจีนอิงประวัติศาสตร และจัดเปน
วรรณกรรมเพชรนํ้าเอกของโลก เปนมรดกทางปญญาของปราชญชาวตะวันออก
เนื้อเรื่องของสามกกคลายกับเรื่องราชาธิราชที่ใหความรูเรื่องกลอุบายทางการเมือง
กิจกรรมทาทาย และการสงคราม

นักเรียนศึกษาเรื่องราชาธิราชทุกตอน จากนั้นสรุปเรื่องยอทั้งหมด
ลงสมุด ครูใหนักเรียนชวยกันเลาเรื่องยอหนาชั้นเรียน

คูมือครู 83

กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
ขยายความเขาใจ Expand
ครูสุมนักเรียน 3-4 คน มาเลาเรื่องยอหนา
ชั้นเรียน
(แนวตอบ พระเจากรุงตาฉิงแหงจีน ยกทัพมา
ลอมกรุงรัตนบุระอังวะ ใหพระเจามณเฑียรทอง
ออกไปถวายบังคม และขอใหสงทหารออกมาขี่มา
รําทวนตอสูกันตัวตอตัวกับกามะนีทหารเอกของ
พระเจากรุงจีน ถาฝายกรุงรัตนบุระอังวะแพตองยก
เมืองใหฝายจีน แตถาฝายจีนแพจะยกทัพกลับทันที
พระเจากรุงอังวะประกาศหาผูที่จะอาสาออกไปรบ
กับกามะนี เมื่อสมิงพระรามทราบขาว ก็คิด
ตรึกตรองวา หากจีนชนะศึกครั้งนี้ จีนคงยกทัพไปตี
เมืองหงสาวดีของตนตอไปแน ควรคิดปองกันไวกอน
จึงอาสาออกรบสูศึกและขอพระราชทานมาฝเทาดี
ตัวหนึ่งเปนลูกมาของหญิงมาย สมิงพระรามนํามา
ออกไปฝกหัด เมื่อสูกันสมิงพระรามเห็นวา กามะนีมี
ความชํานาญดานการรบเพลงทวนมาก และยังสวม
หุมเกราะไวแนนหนา สมิงพระรามจึงใชอุบายวาให
แตละฝายแสดงทารําใหอีกฝายรําตามกอนที่จะตอสู
กัน ครั้นเมื่อสูกันไมเห็นผลแพชนะ สมิงพระรามจึง
หยุดรําทําทีวาสูไมไดขับมาหนี ใหมาของกามะนี
ตามจนเหนื่อย เมื่อไดทีก็สอดทวนแทงซอกใตรักแร
แลวฟนยอนกลีบเกราะตัดศีรษะของกามะนีขาด
แลวเอาขอเหล็กสับใสตะกรวยโดยไมใหตกดิน นํามา
ถวายพระเจามณเฑียรทอง เมื่อฝายจีนแพพระเจา
กรุงจีนก็สั่งใหยกทัพกลับตามสัญญา พระเจา
มณเฑียรทองพระราชทานตําแหนงมหาอุปราชและ
พระราชธิดา ใหเปนบาทบริจาริกาแกสมิงพระราม
ตามที่ไดรับสั่งไว)
ตรวจสอบผล Evaluate
นักเรียนสรุปและเลาเรื่องยอเปนสํานวนภาษา
ของนักเรียนเอง
บูรณาการ
เศรษฐกิจพอเพียง
จากวรรณคดีเรื่อง ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา ใหนักเรียนวิเคราะห
ลักษณะและพฤติกรรมของตัวละคร “สมิงพระราม” วาเปนผูที่นายกยองและสมควร
นํามาเปนแบบอยางในการดําเนินชีวิตอยางไร ครูชี้แนะใหศึกษาวิเคราะหตัวละคร
ภายใตบริบทของความมีเหตุผลและการมีภูมิคุมกันที่ดีในตัว
84 คูมือครู
ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
อธิบายความรู Expand Evaluate
Explain
๔ เรื่องย่อ
พระเจ้ากรุงต้าฉิงแห่งเมืองจีนยกทัพมาล้อมกรุงอังวะ ต้องการให้พระเจ้ามณเฑียรทอง
ออกไปถวายบั ง คมและขอให้ ส ่ ง ทหารออกมาขี่ ม ้ า ร� า ทวนต่ อ สู ้ กั น ตั ว ต่ อ ตั ว กั บ กามะนี ท หารเอก
ของเมืองจีน ถ้าฝ่ายกรุงรัตนบุระอังวะแพ้ต้องยกเมืองให้ฝ่ายจีน แต่ถ้าฝ่ายจีนแพ้ก็จะยกทัพกลับทันที
พระเจ้ามณเฑียรทองประกาศหาผู้ที่จะอาสาออกไปรบกับกามะนี ถ้าสามารถรบชนะจีน
จะโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เป็นพระมหาอุปราชและแบ่งสมบัติให้กึ่งหนึ่ง
ฝ่ายสมิงพระรามที่ถูกจับเป็นเชลยเมืองอังวะทราบข่าวก็คิดตรึกตรองว่า หากจีนชนะศึกครั้งนี้
จีนคงจะยกทัพไปตีเมืองหงสาวดีของตนต่อเป็นแน่ ควรคิดป้องกันไว้ก่อนจึงอาสาออกรบ แม้แรกๆ
จะเกรงว่าการอาสาออกรบครั้งนี้จะเป็นการ หาบสองบ่าอาสาสองเจ้า ก็ตาม โดยขอพระราชทาน
ม้าฝีเท้าดีตวั หนึง่ และได้เลือกม้าของหญิงม่าย ซึง่ มีลกั ษณะดีทกุ ประการ สมิงพระรามน�าม้าออกไปฝึกหัด
ให้รู้จักท�านองจนคล่องแคล่วสันทัดขึ้น พร้อมทั้งทูลขอขอเหล็กและตะกรวยผูกข้างม้า
ในระหว่างการรบ สมิงพระรามเห็นว่ากามะนีมีความช�านาญด้านการรบเพลงทวนมากและ
ยังสวมเกราะไว้แน่นหนา สมิงพระรามจึงใช้อุบายว่าให้แต่ละฝ่ายแสดงท่าร�าให้อีกฝ่ายร�าตามก่อนที่จะ
ต่อสู้กัน ทั้งนี้เพื่อจะคอยหาช่องทางที่จะแทงทวนให้ถูกตัวกามะนี
เมื่อสมิงพระรามได้หลอกล่อให้กามะนีร�าตามในท่าต่างๆ สมิงพระรามเห็นช่องใต้รักแร้
กับบริเวณเกราะซ้อนท้ายหมวกเปิดออกได้ สมิงพระรามจึงหยุดร�าและให้ต่อสู้กันโดยท�าทีว่าสู้ไม่ได้
จากนั้นจึงขับม้าหนีให้ม้าของกามะนีเหนื่อยเมื่อได้ทีก็สอดทวนแทงซอกใต้รักแร้แล้วฟันย้อนกลีบ-
เกราะตัดศีรษะของกามะนีขาดและเอาขอเหล็กสับใส่ตะกรวยโดยไม่ให้ศีรษะตกดิน น�ามาถวาย
พระเจ้ามณเฑียรทอง
เมื่ อ ฝ่ า ยจี น แพ้ พระเจ้ า กรุ ง จี น ก็ สั่ ง ให้ ย กทั พ กลั บ ตามสั ญ ญา พระเจ้ า มณเฑี ย รทอง
พระราชทานต�าแหน่งพระมหาอุปราชและพระราชธิดาให้เป็นบาทบริจาริกาแก่สมิงพระรามตามที่ได้
รับสั่งไว้
84
บูรณาการเชื่อมสาระ
เรื่องราชาธิราชเปนเรื่องที่มีเนื้อหาสาระและสวนประกอบตางๆ มาจาก
มหาสงครามในพระราชพงศาวดารมอญ ซึ่งเปนชนชาติที่เคยรุงเรืองในอดีต
มีประวัติศาสตรความเปนมาที่นาสนใจ เรื่องราวที่บันทึกเปนพงศาวดารมี
อิทธิพลตอวรรณคดีและวรรณกรรมชาติมอญและชาติใกลเคียง จึงเปนเรื่อง
ที่นาสนใจหากจะศึกษาหาความรูเพิ่มเติม โดยครูบูรณาการเกี่ยวกับประวัติ
ความเปนมาของเรื่องราชาธิราชเขากับวิชากลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา
ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาประวัติศาสตร
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูเปดวีซีดีละครพันทาง เรื่องราชาธิราช ตอน
๕ เนื้อเรื่อง สมิงพระรามรบกามะนี ใหนักเรียนชม แลวให
นักเรียนตั้งคําถามแลกเปลี่ยนความคิดเห็น
ราชาธิราช
ตอน สมิงพระรามอาสา สํารวจคนหา Explore
ฝ่ายพระเจ้ากรุงต้าฉิง ซึ่งเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงจีนนั้นมีทหารเอกคนหนึ่งชื่อกามะนีมีฝีมือ 1. นักเรียนอานเรื่องราชาธิราช ตอน
ขี่ม้าแทงทวนสันทัดดีหาผู้เสมอมิได้ จีนทั้งปวงก็สรรเสริญว่า กามะนีมิใช่มนุษย์ดุจเทพยดาก็ว่าได้ สมิงพระรามอาสาในใจ
อยูม่ าวันหนึง่ พระเจ้ากรุงจีนเสด็จออกตรัสปรึกษาด้วยเสนาบดีมนตรีมขุ ทัง้ ปวงว่า ท�าไฉนเราจะได้เห็น 2. นักเรียนสืบคนประเด็นสําคัญของเรื่องราชาธิราช
ทหารขี่ม้าสู้กันกับกามะนีตัวต่อตัวดูเล่นให้เป็นขวัญตาสักครั้งหนึ่ง กษัตริย์กรุงใดยังจะมีทแกล้วทหาร ตอน สมิงพระรามอาสา
ที่สามารถจะสู้กามะนีได้ แต่พอชมเล่นเป็นที่เจริญตาได้บ้าง เสนาบดีทั้งปวงจึงกราบทูลว่า กษัตริย์ที่ • นักเรียนรวบรวมพระนามที่หมายความถึง
จะมีทแกล้วทหารขี่ม้าสันทัดนั้นมีอยู่แต่กรุงรัตนบุระอังวะกับกรุงหงสาวดี กษัตริย์ทั้งสองพระองค์นี้ กษัตริยแหงกรุงรัตนบุระอังวะ
ย่อมท�าสงครามแก่กันอยู่มิได้ขาด (แนวตอบ พระนามที่หมายความถึง
พระเจ้ากรุงจีนได้ทรงฟังก็มีพระทัยยินดีนัก จึงสั่งให้จัดพลพยุหเสนาทั้งปวงเป็นอันมากจะนับ กษัตริยแหงกรุงรัตนบุระอังวะ ไดแก
ประมาณมิได้ ครั้นได้ศุภฤกษ์แล้ว พระองค์ก็เสด็จทรงม้าพระที่นั่ง ยกทัพบกมายังกรุงรัตนบุระอังวะ พระเจามณเฑียรทอง พระเจากรุงอังวะ
พระเจ้ากรุงจีนยกมาครั้ง1นั้น อุปมาดังฝนตกห่าใหญ่ตกลงน�้านองท่วมป่าไหลเชี่ยวมาเมื่อวสันตฤดูนั้น
พระเจาฝรั่งมังฆอง)
หาสิ่งใดจะต้านทานมิได้ ครั้นเสด็จด�าเนินกองทัพมาถึงกรุงรัตนบุระอังวะ ทอดพระเนตรเห็นก�าแพง
อธิบายความรู Explain
เมืองถนัดก็ให้ตั้งทัพมั่นลง
ฝ่ายพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องได้แจ้งว่า ทัพจีนยกมามากเหลือก�าลังก็มิให้ออกรบสู้ต้านทาน ให้แต่ นักเรียนอธิบายประเด็นคําถามตอไปนี้
รักษาพระนครมั่นไว้เป็นสามารถ ฝ่ายพระเจ้ากรุงจีน จึงให้มีพระราชก� าหนดประกาศแก่ทหาร • ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสาเปนการสู
ทั้งปวงว่า ถ้าผู้ใดไม่มีอาวุธสู้รบ อย่าได้ท�าอันตรายเป็นอันขาด ถ้าผู้ใดมิฟังจะให้ตัดศีรษะเสี รบกันระหวางเมืองใด
2 ยบเสีย (แนวตอบ พระเจากรุงตาฉิงแหงเมืองจีนกับ
ครั้นพระเจ้ากรุงจีนให้ตั้งค่ายมั่นลงแล้วก็ให้แต่งพระราชสาส์นฉบับหนึ่ง แล้วให้จัดแพรลายมังกร
ร้อยม้วน แพรลายทองร้อยม้วน กับเครื่องยศประดับหยกอย่างกษัตริย์ส�ารับหนึ่งให้ขุนนางในต�าแหน่ง
พระเจามณเฑียรทองกรุงรัตนบุระอังวะ)
• เหตุใดจึงมีการสูรบกันระหวางสองเมือง
ฝ่ายพลเรือน ชื่อโจเปียวพูดภาษาพม่าได้ กับไพร่พอสมควร เชิญพระราชสาส์นกับเครื่องราช-
(แนวตอบ เพราะพระเจากรุงตาฉิงแหงเมืองจีน
บรรณาการเข้ามาถวายพระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง โจเปียวก็ถวายบังคมลา ถือพระราชสาส์นคุมเครื่องราช-
ตองการเห็นกามะนีทหารเอกของตนขี่มาสูกับ
บรรณาการมากับด้วยไพร่ จึงเรียกทหารผู้รักษาหน้าที่ให้เปิดประตูเมืองรับ นายทัพนายกองได้แจ้ง ทหารที่มีฝมือทัดเทียมกัน จึงจัดทัพไปยัง
ดังนั้น ก็เข้ากราบบังคมทูลพระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง จึงโปรดให้รับผู้ถือพระราชสาส์นเข้ามา โจเปียว กรุงรัตนบุระอังวะ สงพระราชสาสนพรอม
ก็ เข้ า มากราบถวายบั ง คมหน้ า พระที่ นั่ ง ถวายพระราชสาส์ น กั บ เครื่ อ งราชบรรณาการพระเจ้ า เครื่องราชบรรณาการถวายแกพระเจาฝรั่ง-
ฝรั่งมังฆ้องๆ จึงรับสั่งให้ล่ามเจ้าพนักงานเข้ามาแปลพระราชสาส์น ล่ามแปลแล้วจึงตรัสสั่งให้ มังฆอง และใหสงทหารฝมือดีมาสูกับทหาร
อาลักษณ์อ่าน ในพระราชสาส์นนั้นว่า ของฝายตน หากทหารของตนคือกามะนีชนะ
85 ก็จะยึดเอากรุงรัตนบุระอังวะ แตหากแพก็จะ
ถอยทัพกลับ)

บูรณาการเชื่อมสาระ
จากเนื้อเรื่องจะเห็นวา พระเจากรุงจีนใชกําลังทางทหารเขารุกราน และ
ยื่นขอความประสงคเรียกรองขมขูดวยกําลังทางทหารใหพระเจาฝรั่งมังฆอง
ปฏิบัติตาม ซึ่งในอดีตการครอบครองและขยายเขตแดนการปกครองจะใช
กําลังเขายึด ครูบูรณาการความรูเขากับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา
ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาประวัติศาสตร เรื่องการปกครองและการขยาย
อาณาเขตของอาณาจักรตางๆ ในสมัยกอน
เกร็ดแนะครู
ครูเสริมความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระราม
อาสา วานิยมนําไปแสดงมหรสพ นําไปแสดงละครพันทาง ทั้งนี้เพราะเรื่อง
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสามีความสมบูรณดวยอรรถรสของเนื้อเรื่อง
การรายรําที่สวยงาม เพลงและดนตรีที่ผสานและสอดคลองกับเรื่องอยางกลมกลืน

นักเรียนควรรู
1 อุปมาดังฝนตกหาใหญตกลงนํ้านองทวมปาไหลเชี่ยวมาเมื่อวสันตฤดูนั้นหา
สิ่งใดจะตานทานมิได หมายถึงเหตุการณที่พระเจากรุงจีนยกทัพกําลังพลมามาก
ยากที่กรุงรัตนบุระอังวะจะตานทานได
2 แพร ผาที่มีเนื้อลื่นเรียบเปนมัน เนื้อหนาหรือบางก็ได เดิมทอดวยใยไหม
ปจจุบันอาจทอดวยไหมเทียม

คูมือครู 85

กระตุนความสนใจ
Engage
อธิบายความรู
1. นักเรียนรวมกันอธิบายประเด็นคําถามตอไปนี้
• ในความเห็นของพระเจาฝรั่งมังฆองเรื่องการ
ทําศึกตามพระราชประสงคของพระเจาตาฉิง
มีความยุติธรรมหรือไม อยางไร
(แนวตอบ พระเจาฝรั่งมังฆองเห็นวาการสูรบ
กันตามความประสงคของพระเจากรุงตาฉิง
มีความยุติธรรม ดังที่กลาวในเนื้อเรื่องวา
“ดวยทรงพระดําริวาการทําสงครามครั้งนี้
เปนธรรมยุทธใหญยิ่ง สมณชีพราหมณอาณา
ประชาราษฎรจะมิไดความเดือดรอนสมควร
แกพระเจาแผนดินผูตั้งอยูในยุติธรรม”
พระเจาฝรั่งมังฆองทรงเห็นความปลอดภัย
ของประชาชนเปนสําคัญ)
2. ครูทบทวนความรูความเขาใจเกี่ยวกับตัวละคร
โดยใหนักเรียนทํากิจกรรมตามตัวชี้วัด จาก
แบบวัดฯ ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.10
ใบงาน ✓ แบบวัดฯ แบบฝกฯ
ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.10
เร�่อง ราชาธ�ราช
กิจกรรมที่ ๑.๙ ใหนักเรียนบอกชื่อตัวละครจากขอความตอไปนี้
(ท ๕.๑ ม.๑/๑)
หญิงสาวผูสมบูรณดวยลักษณะและสิริ
มารยาทที่งดงาม
ทหารเอกคนหนึ่งมีฝมือขี่มา แทงทวน
สันทัดดีหาผูเสมอมิได จีนทั้งปวงตาง
สรรเสริญวาทหารผูนี้ดุจเทพยดา
เรารักสัตยยงิ่ กวาทรัพย อยาวาแตสมบัติ
ฉบับ มนุษ ยนี้เลย ถึงทานจะเอาทิพยสมบัติ
เฉลย
ของสมเด็จอมรินทรมายกใหเรา เราก็
มิไดปรารถนา
มิเสียทีทเี่ กิดมาเปนเชือ้ ชาติทหาร นับวา
ชายชาตรีแท มิไดเกรงกลัวแกความตาย
ทั้งราชสมบัติก็มิไดรักใคร แลวองอาจ
แกลวกลาหาผูใดเปรียบเสมอมิได
พระเจาอยูหัวของเราทรงโปรดทแกลว
ทหาร รักยิ่งกวาพระราชธิดาอันเกิดแต
พระอุระ หวังจะบํารุงพระนครใหคนทัง้ ปวง
อยู  เ ป น สุ ข และจะให ข  า ศึ ก ยํ า เกรง
พระเดชานุภาพ
๙๐
เกร็ดแนะครู
ครูใหนักเรียนถายทอดประสบการณกอนเริ่มเรียนเรื่องราชาธิราช ตอน สมิง-
พระรามอาสา ครูขออาสาสมัครที่รูจักเรื่องราชาธิราชมาเลาใหเพื่อนฟงหนาชั้นเรียน
โดยครูคอยซักถามใหการเลาเรื่องของนักเรียนนําไปสูการเริ่มบทเรียน และเปด
โอกาสใหนักเรียนคนอื่นๆ ซักถาม โดยครูชวยแนะคําตอบ หรือใหนักเรียนบันทึก
คําถามนั้นลงสมุดและตอบคําถามเมื่ออานเนื้อเรื่องจบแลว
นักเรียนควรรู
1 นอระมาด หรือหนอแรด ใชทําเครื่องประดับ ในอดีตใชเปนเครื่องบรรณาการ
2 นํ้าดอกไมเทศ หมายถึง หัวนํ้าหอมทําจากดอกกุหลาบชนิดหนึ่ง
86 คูมือครู
อธิบายความรู
สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explore Expand Evaluate
Explain
เรายกพยุหเสนามาครั้งนี้ ด้วยมีความปรารถนาสองประการๆ หนึ่งจะให้พระเจ้าอังวะ
อยู่ในอ�านาจออกมาถวายบังคมเรา ประการหนึ่งจะใคร่ดูทหารขี่ม้าร�าทวนสู้กัน ตัวต่อตัว
ชมเล่ น เป็ น ขวั ญ ตา แม้ น ทหารกรุ ง รั ต นบุ ร ะอั ง วะแพ้ ก็ ใ ห้ ย อมถวายเมื อ งแก่ เ ราโดยดี
อย่าให้สมณชีพราหมณ์อาณาประชาราษฎรได้ความเดือดร้อนเลย ถ้าทหารฝ่ายเราแพ้ก็จะ
เลิกทัพกลับไปยังพระนคร และราษฎรในกรุงรัตนบุระอังวะนั้นโดยต�่าลงไปแต่กระท่อมน้อย
หลังหนึ่ง ก็มิให้เป็นอันตราย พระเจ้าอังวะจะคิดประการใดก็เร่งบอกออกมา
พระเจ้ า ฝรั่ ง มั ง ฆ้ อ งได้ แจ้ ง ในพระราชสาส์ น นั้ น แล้ ว ก็ ดี พ ระทั ย นั ก ด้ ว ยทรงพระด� า ริ ว ่ า
การสงครามครั้งนี้เป็นธรรมยุทธ์ใหญ่ยิ่ง สมณชีพราหมณ์อาณาประชาราษฎรจะมิได้ความเดือดร้อน
สมควรแก่พระเจ้าแผ่นดินผู้ตั้งอยู่ในยุติธรรม ทรงพระด�าริแล้วจึงให้พระราชทานเงินทองเสื้อผ้าแก่
ผู ้ ถื อ หนั งสื อ เป็ นอั นมาก แล้ ว1ให้ แ ต่ งพระราชสาส์ นตอบฉบั 2 บหนึ่ง ให้จัดเครื่องราชบรรณาการ
ผ้าสักหลาดยี่สิบพับ นอระมาดห้าสิบยอด น�้าดอกไม้เทศสามสิบเต้า ช้างพลายผูกเครื่องทองช้างหนึ่ง
มอบให้โจเปียวผู้จ�าทูลพระราชสาส์นน�ากลับไปถวายพระเจ้ากรุงจีนๆ จึงรับสั่งให้ล่ามพม่าเข้ามาแปล
ให้เจ้าพนักงานอ่านถวาย ในพระราชสาส์นตอบนั้นว่า
ซึ่งพระเจ้ากรุงจีน มีพระทัยปรารถนาจะใคร่ชมฝีมือทหารฝ่ายพม่าขี่ม้าร�าทวนสู้กัน
เป็น สงครามธรรมยุทธ์นั้น เราเห็นชอบด้วยมีความยิน ดียิ่งนัก เพราะสมควรแก่พระองค์
เป็นกษัตริย์ผู้ใหญ่อันประเสริฐ แต่การสงครามครั้งนี้เป็นมหายุทธนาการใหญ่หลวง จะด่วน
คะแนนเต็ม คะแนนที่ได
กระท�าโดยเร็วนัน้ มิได้ ของดไว้ภายในเจ็ดวัน อนึ่ง พระองค์กเ็ สด็จมาแต่ประเทศไกล ไพร่พล
õ
ทั้งปวงยังเหน็ดเหนื่ อยเมื่อยล้าอยู่ ขอเชิญพระองค์พักพลทหารระงับพระกายให้ส�าราญ
พระทัยก่อนเถิด แล้วเราจึงจะให้มีก�าหนดนัดหมายออกไปแจ้ง ตามมีพระราชสาส์นมานั้น
พระราชธิดาของพระเจาฝรั่งมังฆอง
.........................................................................................
พระเจ้ากรุงจีนได้แจ้งในพระราชสาส์นตอบแล้วก็ดีพระทัย จึงสั่งให้นายทัพนายกองทั้งปวง
กามะนี
.........................................................................................
สงบไว้
ฝ่ายพระเจ้ามณเฑียรทอง ครั้นส่งพระราชสาส์นและเครื่องราชบรรณาการไปแล้ว จึงตรัส
พระเจากรุงตาฉิง
ปรึกษาเสนาพฤฒามาตย์ราชปุโรหิตข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยทแกล้วทหารทั้งปวงว่า ผู้ใดจะรับอาสา
.........................................................................................
ขี่ม้าแทงทวนสู้กามะนีทหารพระเจ้ากรุงจีนตัวต่อตัวได้บ้าง เสนาพฤฒามาตย์ผู้ใหญ่ผู้น้อยทแกล้ว
ทหารทั้งปวงก็มิอาจรับอาสาได้ พระเจ้ามณเฑียรทองก็ทรงพระวิตกเป็นทุกข์พระทัยนัก จึงให้หาโหร
สมิงพระราม
.........................................................................................
มาค�านวณพระชันษาและชะตาเมืองดู โหรก็ค�านวณฎีกาดูทูลถวายว่าพระชันษาและชะตาเมืองยังดี
อยู่หาเสียไม่ นานไปจะได้ลาภอันประเสริฐอีก
พระเจาฝรั่งมังฆอง
.........................................................................................
86
กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนศึกษาเนื้อเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา ในหนา 86
โดยพิจารณาวา เนื้อความตอนใดในเรื่องที่แสดงใหเห็นความเชื่อของ
คนสมัยนั้น จดบันทึกลงสมุด
กิจกรรมทาทาย
นักเรียนศึกษาเนื้อเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา ในหนา 86
โดยพิจารณาวา เนื้อความตอนใดในเรื่องที่แสดงใหเห็นความเชื่อของ
คนสมัยนั้น และวิเคราะหวาความเชื่อนั้นสงผลตอการดําเนินเรื่องอยางไร
นักเรียนจดบันทึกความรูลงสมุด
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับสถานการณของ
พระเจ้ามณเฑียรทองได้ทรงฟังก็ดีพระทัย จึงให้ตีฆ้องร้องป่าวทั่วทั้งพระนครว่า ถ้าผู้ใดรับ สมิงพระรามอาสา
อาสาสู้กับกามะนีทหารพระเจ้ากรุงจีนได้ พระเจ้าแผ่นดินจะโปรดให้เป็นมหาอุปราช เสนาบดีรับสั่ง • สมิงพระรามมีประวัติความเปนมาอยางไร
แล้วก็ให้ป่าวร้องไปทั่วพระนคร ไม่มีผู้ใดที่จะอาจออกรับอาสาได้ (แนวตอบ สมิงพระรามเปนเชลยศึกเมือง
ฝ่ายผู้คุมซึ่งคุมสมิงพระรามนั้น จึงเจรจากับเพื่อนกันตามเรื่องราว แล้วครั้งนี้พระเจ้าอยู่หัว หงสาวดี เปนทหารเอกมีฝมือของพระเจา
จะแบ่งสมบัติให้กึ่งหนึ่ง ก็ยังไม่มีผู้ใดรับอาสา เห็นเมืองจะตกต�่าเสียละกระมัง สมิงพระรามได้ยิน ราชาธิราช ซึ่งครั้งหนึ่งมังรายกะยอฉะวา
ดังนั้นก็คิดว่า แต่เราต้องพันธนาการตรากตร�าอยู่นานแล้ว มิได้ขี่ช้างขี่ม้าเหยียดมือเหยียดเท้า พระราชโอรสของพระเจาฝรั่งมังฆอง ยกทัพ
เยื้องแขนซ้ายย้ายแขนขวาเล่นบ้างเลยร�าคาญใจนัก เราจะกลัวอะไรกับกามะนีทหารจีน อันจะเอา มาตีเมืองหงสาวดี ครั้งนั้นสมิงพระราม
ชัยชนะนั้นไม่สู้ยากนัก ครั้นจะรับอาสาบัดนี้เล่าก็เหมือนหาบสองบ่าอาสาสองเจ้าหาควรไม่ คิดแล้ว ทหารมอญผูมีฝมือในการรบเปนเยี่ยม
ก็ นิ่ ง อยู ่ ครั้ น รุ ่ ง ขึ้ น ผู ้ คุ ม ได้ ยิ น ข้ า หลวงมาป่ า วร้ อ งอี ก จึ ง พู ด กั บ เพื่ อ นกั น ว่ า ทั พ จี น ยกมาครั้ ง นี้ มีความองอาจเขมแข็งบังคับชาง มา
ใหญ่หลวงนัก หาทหารผู้ใดที่จะรับอาสาป้องกันพระนครไว้นั้นเป็นอันยากแล้ว อย่าว่าแต่เมืองพม่า ไดชํานาญ แตชางศึกพลายประกายมาศ
เท่านี้เลย ถึงเมืองใหญ่ๆ กว่าเมืองพม่าสักสิบเมืองก็เห็นจะสู้ไม่ได้ น่าที่จะเสียเมืองแก่จีนเป็นมั่นคง
ตกหลม มังรายกะยอฉะวาจึงจับสมิง-
พระรามได และนําไปจองจําไวที่กรุงอังวะ
สมิงพระรามได้ฟังดังนั้นก็คิดว่า กรุงอังวะนี้เป็นต้นทาง อุปมาดังหน้าด่านกรุงหงสาวดี
ในฐานะเชลย)
พระเจ้ากรุงจีนยกทัพมาครั้งนี้ก็มีความปรารถนาจะใคร่ดูทแกล้วทหารอันมีฝีมือขี่ม้าร�าเพลงทวน
• เหตุใดสมิงพระรามจึงอาสาออกรบ
สู้กันตัวต่อตัว ถ้าไม่มีผู้ใดสู้รบ ถึงจะได้เมืองอังวะแล้วก็ไม่สิ้นความปรารถนาแต่เพียงนี้ เห็นศึกจีน
(แนวตอบ สมิงพระรามรูวาการศึกครั้งนี้
จะก�าเริบยกล่วงเลยลงไปติดกรุงหงสาวดีด้วยเป็นมั่นคง ตัวเราเล่าก็ต้องจองจ�าตรากตร�าอยู่ ถ้าเสีย
ยิ่งใหญ ความปรารถนาของพระเจากรุงจีน
กรุงอังวะแล้วจะหมายใจว่าจะรอดคืนไปเมืองหงสาวดีได้ก็ใช่ที่ จ�าเราจะรับอาสาตัดศึกเสียจึงจะชอบ ที่ตองการเห็นทหารเอกของตนสูกันตัวตอตัว
อย่าให้ศึกจีนยกลงไปติดกรุงหงสาวดีได้ คิดแล้วจึงพูดกับผู้คุมว่า จะกลัวอะไรกับกามะนีทหารพระเจ้า กับทหารของเมืองอื่นยากจะหยุดยั้ง
กรุงจีนนั้นจะมีฝีมือดีสักเพียงไหน เรากลัวแต่ทหารเทพยดาที่เหาะได้ ซึ่งกามะนีกับเราก็เป็นมนุษย์ หากไมมีใครในกรุงอังวะรับอาสาการศึก
เดินดินเหมือนกันเราหากลัวไม่ พอจะสู้รบเอาชัยชนะได้ นายผู้คุมได้ฟังก็ดีใจจึงตอบว่า ถ้าท่านรับ ครั้งนี้ พระเจากรุงจีนจะยึดกรุงอังวะไวใน
อาสาได้แล้วก็ดียิ่งนัก เห็นท่านจะพ้นโทษได้ที่มหาอุปราชมียศถาศักดิ์ใหญ่เป็นมั่นคง ไปเบื้องหน้า ครอบครอง และจะเสาะหาทหารที่จะมาทา
เราจะขอพึ่งบุญท่าน สมิงพระรามตอบว่า ซึ่งเรารับอาสานี้จะหวังยศถาบรรดาศักดิ์หามิได้ ประสงค์ สูกับกามะนีในเมืองอื่นตอไป ซึ่งสมิงพระราม
จะกู้พระนครให้เป็นเกียรติยศไว้ และจะให้ราษฎรสมณชีพราหมณ์อยู่เย็นเป็นสุขเท่านั้น ผู้คุมได้ฟัง ก็คาดวานาจะเปนกรุงหงสาวดีของตน จึง
ก็ชอบใจ จึงน�าถ้อยค�าสมิงพระรามรีบเข้าไปแจ้งแก่เสนาบดีๆ ได้ฟังก็มีความชื่นชม จึงน�าความเข้า ถือโอกาสนี้ชวยกรุงหงสาวดีและชวยให
กราบทูลพระเจ้ามณเฑียรทองตามค�าสมิงพระรามว่านั้นทุกประการ ตัวเองหลุดพนโทษเปนอิสระ)
พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องได้ทรงฟังก็เฉลียวพระทัย ทรงพระด�าริระลึกขึ้นมาได้ว่า สมิงพระรามนี้
ขี่ช้างม้าสันทัดดี ฝีมือเข้มแข็งแกล้วกล้าในการสงครามหาผู้เสมอตัวยาก เห็นจะสู้ทหารพระเจ้ากรุงจีน
ได้เป็นแท้ ทรงพระด�าริแล้วก็มีพระทัยยินดีนัก จึงตรัสแก่เสนาบดีทั้งปวงว่า สมิงพระรามนี้มีฝีมือ
เป็นทหารเอกเมืองหงสาวดี เราลืมคิดไปพึ่งระลึกขึ้นได้ จึงตรัสสั่งขุนนางกรมนครบาล ให้ไปถอดสมิง
พระรามมากระท�าสัตย์เสียจึงน�าเข้าเฝ้า สมิงพระรามก็เข้ามากราบถวายบังคมหน้าพระที่นั่ง พระเจ้า
87

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
เหตุใดสมิงพระรามจึงกลาววา “เหมือนหาบสองบาอาสาสองเจาหาควรไม”
ครูแนะใหนักเรียนเห็นวากอนจะตัดสินใจทํากิจการงานใดๆ นั้น ควรตรึกตรอง
1. เพราะคนเราไมควรทํางานพรอมๆกันสองอยาง
พิจารณาใหรอบคอบ ดังที่สมิงพระรามใครครวญปญหากอนจะตัดสินใจวาควร
2. เพราะสมิงพระรามนั้นเปนชาวมอญไมควรไปรับใชชาวพมา
หรือไม ที่จะรับอาสาสูศึกจีน ทั้งนี้สมิงพระรามนอกจากจะเปนผูที่มีปญญามีฝมือแลว
3. เพราะสมิงพระรามอาสามาสูรบกับพมาแลวยังจะอาสาไปสูรบกับจีนอีก
สมิงพระรามยังมองการณไกล สามารถคิดถึงปญหาใหญที่จะเกิดแกกรุงหงสาวดีได
4. เพราะสมิงพระรามนั้นเปนทหารของพระเจาราชาธิราชแลวยังจะมารับใช
จึงหาวิธีการปองกันปญหาดวยการรับอาสาสูศึกจีน
พระเจาฝรั่งมังฆอง
วิเคราะหคําตอบ สมิงพระรามเปนทหารเอกของพระเจาราชาธิราช แตตอ
มาถูกจับมาเปนเชลยที่กรุงอังวะ เมื่อเกิดศึกจีนกรุงอังวะประกาศหาผูมา มุม IT
อาสาขี่มารําทวนสูตัวตอตัวกับทหารจีน แมสมิงพระรามเห็นวาศึกจีนครั้งนี้
ศึกษาเกี่ยวกับประวัติของสมิงพระรามจากเรื่องราชาธิราชเพิ่มเติม ไดที่
คงไมยากที่จะเอาชนะ แตการรับอาสานั้นอาจเปนเรื่องไมควร เพราะตนเปน
http://guru.google.co.th/guru/thread?tid=12b5ad97ea4090c6
ทหารของพระเจาราชาธิราชแลวยังจะมารับใชพระเจาฝรั่งมังฆองเปนเรื่อง
ไมควร แตทายที่สุด เมื่อเห็นวากรุงอังวะชนะจะเปนประโยชนตอกรุงหงสาวดี
ดวยจึงรับอาสา ตอบขอ 4.

คูมือครู 87
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับเรื่องดังตอไปนี้
• สมิงพระรามอาสากลาวถึงการเลือกมาที่ดี
อยางไรบาง
(แนวตอบ ลักษณะชางดีเมื่อขี่จึงจะรูวาดี มาดี
ตองเอามือตองหลังดูจึงจะรูวาดี ทหารตอง
เห็นตอนอาสาทําศึกจึงจะรูวาดี ทองตองลอง
ขีดลงบนหินจึงจะรูวาดี สตรีตองมีกิริยา
มารยาทดีจึงจะเรียกวางาม อาหารตองชิมรส
กอนจึงจะรูวาดี)
• จากคํากลาวของสมิงพระรามในการเลือกมา
แสดงใหเห็นคุณลักษณะใด
(แนวตอบ จากคํากลาวของสมิงพระรามใน
การเลือกมา แสดงใหเห็นวาเปนผูมีปญญา
และมีความรอบรูในเรื่องตางๆ ดังที่พระเจา
ฝรั่งมังฆองตรัสสรรเสริญสมิงพระรามวา
“สมิงพระรามนี้นับวาเปนชายผูหนึ่ง มีความ
สัตยซื่อยิ่งนัก และกลาหาญเขมแข็งรูศิลป-
ศาสตรสันทัด หาตัวเปรียบเสมอมิได”)
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
ฝรั่งมังฆ้องทอดพระเนตรเห็นสมิงพระรามก็มีพระทัยยินดีนัก จึงตรัสถามว่า ศึกมาติดกรุงอังวะครั้งนี้
หาผู้ใดที่จะอาสาออกสู้กับทหารจีนมิได้ ท่านจะรับอาสาเราหรือประการใด สมิงพระรามจึงกราบทูล
ว่า อันการสงครามเพียงนี้มิพอเป็นไรนัก ข้าพเจ้าจะขอรับอาสาพระองค์ออกไปต่อสู้ด้วยกามะนี
สนองพระเดชพระคุณมิให้อัปยศแก่พระเจ้ากรุงจีนนั้นพอจะได้อยู่ แต่ข้าพเจ้าจะขอรับพระราชทาน
ม้าที่ดีมีฝีเท้าตัวหนึ่ง ถ้าได้สมคะเนแล้วอย่าว่าแต่กามะนีผู้เดียวเลย เว้นไว้แต่เทพยดานอกกว่านั้น
ข้าพเจ้าจะสู้ได้สิ้น
ฝ่ายพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องได้ทรงฟังสมิงพระรามทูลดังนั้น ก็มีความโสมนัสยินดียิ่งนัก จึงตรัสว่า
ม้าของเรามีอยู่เป็นอันมากนับได้หลายหมื่นแสน ท่านจะปรารมภ์ไปไยด้วยม้าตัวเดียวที่จะให้ชอบใจ
นั้นพอจะหาได้ ถ้าชอบใจตัวใดแล้วก็เลือกเอาเถิด สมิงพระรามจึงทูลว่าลักษณะช้างดีต่อเมื่อขี่จึงรู้ว่าดี
ม้าดีได้ต้องเอามือต้องหลังดูก่อนจึงจะรู้ว่าดี ทแกล้วทหารก็ดี ถ้าอาสาออกสงครามท�าศึกจึงจะรู้ว่าดี
ทองนพคุณเล่าขีดลงหน้าศิลาก่อน จึงจะรู้ว่าดี สตรีรูปงามถ้าพร้อมด้วยลักษณะกิริยามารยาท
ต้องอย่างจึงควรนับว่างาม ถ้าจะให้รู้รสอร่อยได้สัมผัสถูกต้องก่อนจึงนับถือว่ามีโอชาอร่อย ถ้าใจดี
ต้องทดลองให้สิ้นเชิงปัญญาก่อนจึงจะนับว่าดี ความอุปมาสี่ข้อ ข้าพเจ้าทูลถวายดังนี้เป็นของหายาก
ซึง่ พระองค์ตรัสว่าม้ามีมากนัน้ ก็มากจริง แต่ขา้ พเจ้าเกรงว่าจะไม่ใคร่มดี ี ทีด่ จี ะหายาก พระเจ้าฝรัง่ มังฆ้อง
ได้ทรงฟังสมิงพระรามทูลเปรียบเทียบหลักแหลมดังนั้น ก็แย้มพระสรวลชอบพระทัยจึงสั่งกรมม้า
ให้จัดม้าต้น ม้าทรงระวางนอกระวางใน และม้าทั้งปวงมาให้สมิงพระรามดูที่หน้าพระลานหลวง
พระองค์ก็เสด็จไปทอดพระเนตรพร้อมด้วยเสนาบดีขุนนางผู้ใหญ่ทั้งปวง กรมม้าผู้รับสั่ง ก็ให้จัดม้า
ส่งเข้ามามากกว่าหมื่นแสน สมิงพระรามกราบถวายบังคมแล้วก็ออกไปยกมือขึ้นต้องหลังดู ม้าบรรดา
ที่ส่งเข้ามาเป็นอันมากนั้นเลือกเสียสิ้นไม่ชอบใจสักตัวหนึ่ง ขุนนางทั้งปวงเห็นดังนั้นก็พากันหัวเราะ
เยาะเล่นว่า มอญพูดมากอวดแต่ปาก ครั้นจะเอาจริงแสร้งเลือกม้าเสียนับหมื่นนับแสนม้าทั้งปวงนี้
ก็สามารถ เคยผจญท�าสงครามได้รบั อับจนมาเป็นอันมาก แต่ลว้ นดีๆ ทัง้ นัน้ เลือกมิได้ แกล้งท�าบิดเบือน
แก้ไขแต่พอให้เนิ่นช้าไปกว่าจะได้ช่องก็จะหนีเอาตัวรอดกลับไปเมือง แต่พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องนั้น
พระองค์มิได้สงสัย เพราะทรงทราบอยู่ว่าสมิงพระรามเป็นคนดีมีฝีมือจริง สมิงพระรามก็เข้ามา
กราบทูลว่า ข้าพเจ้าเลือกม้ามิได้ชอบใจสักตัวหนึง่ พระเจ้าฝรัง่ มังฆ้องจึงตรัสว่า เราจะให้หามาเลือกอีก
ให้ชอบใจท่านจงได้ จึงตรัสสั่งเสนาบดีให้จัดหาม้าเชลยศักดิ์ในพระนครนอกพระนครมาให้สิ้นเชิง
ขณะเมื่อพระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง ให้มีพระราชก�าหนดออกไปแก่พระเจ้ากรุงจีนไปครั้งนั้น ไพร่พล
ทั้งสองฝ่ายและชาวบ้านชาวเมืองก็เที่ยวไปมา เดินซื้อขายแก่กันเป็นปรกติอยู่หาท�าอันตรายแก่กันไม่
พวกเสนาข้าหลวงจึงเที่ยวจัดหาม้าเชลยศักดิ์ไปใกล้กองทัพ1นอกเมือง พบม้าสองตัวแม่ลูก หญิงม่าย
ผู้หนึ่งเป็นเจ้าของเลี้ยงไว้ ม้าสองตัวนั้นกินหญ้าอยู่ริมมาบน�้าแห่งหนึ่งลึกเพียงขาม้า กว้างประมาณ
88

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู
ครูแนะความรูเกี่ยวกับคุณลักษณะที่ดีของสมิงพระรามเพิ่มเติม ในเรื่องการเปน
คนมีสติปญญาและรอบคอบ โดยแนะวาการเปนคนฉลาดแตขาดความเฉลียวคือ
รอบคอบถี่ถวนนั้น จะทําใหประสบกับอุปสรรคติดขัดและทําการใดๆ ก็ไมประสบ
ความสําเร็จ นักเรียนจึงควรขยันหมั่นเรียนรูเพื่อใหเปนผูมีปญญา และตองมีสติ
คิดพิจารณาในการตัดสินใจ โดยนักเรียนสามารถยึดเอาคุณลักษณะการเปนคนมี
ปญญาและรอบคอบมายึดถือเปนแบบอยางในการดําเนินชีวิต
นักเรียนควรรู
1 มาบ หมายความวา บริเวณที่ลุมกวางใหญซึ่งอาจมีนํ้าขังหรือไมมีก็ได
แนว O-NET
ขอใดไมใชสิ่งที่สมิงพระรามกลาวเปรียบขณะเลือกมาศึก
1. ผาแพรดีตองไดลองสวมใส
2. สตรีงามตองมีกิริยามารยาทงาม
3. ทองนพคุณแทตองลองขีดกับหิน
4. ทหารดีรูวาดีเมื่ออาสาออกสงครามทําศึก
วิเคราะหคําตอบ จากเนื้อความที่สมิงพระรามเปนผูกลาวความเปรียบถึง
คุณลักษณะของสิ่งตางๆ ที่ดีและควรเลือก โดยกลาววา “ลักษณะชางดีตอ
เมื่อขี่จึงจะรูวาดี มาดีไดตองเอามือตองหลังดูกอนจึงจะรูวาดี ทแกลวทหารก็
ดี ถาอาสาออกสงครามทําศึกจึงจะรูวาดี ทองนพคุณเลาขีดลงหนาศิลากอน
จึงจะรูวาดี สตรีรูปงามถาพรอมดวยลักษณะกิริยามารยาทตองอยางจึงควร
นับวางาม ถาจะใหรูรสอรอยไดสัมผัสถูกตองกอนจึงนับถือวามีโอชาอรอย
ถาใจดีตองทดลองใหสิ้นเชิงปญญากอนจึงจะนับวาดี” สิ่งที่ไมไดกลาวถึงคือ
ผาแพร ตอบขอ 1.

88 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
1 นักเรียนรวมกันอธิบายเกี่ยวกับลักษณะนิสัย
ห้าวา ลูกม้านั้นโจนข้ามไปฟากข้างหนึ่งได้ทุกวัน หญิงม่ายเจ้าของต�าข้าวฝัดร�าไว้แล้วก็ร้องเรียก ของตัวละครสมิงพระรามอาสา
ลูกม้านั้นๆ ก็กระโจนข้ามมาบน�้ามากิน แต่แม่ม้านั้นก�าลังน้อยโจนข้ามล�ามาบมิได้ ลงลุยข้ามน�้ามา • จากคํากลาวของพระเจาฝรั่งมังฆองตอผูคุม
แต่ดังนั้นทุกวันมิได้ขาด เสนาบดีเห็นลูกม้าตัวนั้นมีก�าลังมาก และประกอบด้วยลักษณะต้องอย่าง วา “สมิงพระรามจะลอลวงเราหนีไปจริง
ก็ชอบใจ จึงให้พวกข้าหลวงช่วยกันล้อมเข้าจะจับเอาลูกม้าๆ เปรียวอยู่ก็ดีดขบกัดด้วยก�าลังจับมิได้ หรือประการใด” นักเรียนเห็นดวยหรือไม
เสนาบดีจึงให้เรียกหญิงเจ้าของมาแล้วบอกว่า บัดนี้พระเจ้าแผ่นดินมีพระราชประสงค์ม้า เราเห็น อธิบายยกตัวอยางประกอบ
ม้าของท่านงามดีต้องลักษณะในต�ารา ท่านจงยอมให้เราน�าไปถวายเถิด จะได้รับพระราชทานรางวัล (แนวตอบ เห็นดวยที่กลาววาสมิงพระราม
แต่ท่านเป็นเจ้าของคุ้นเคยช่วยจับให้เราด้วย หญิงเจ้าของจึงค�านับว่าถ้าท่านจะให้ข้าพเจ้าจับให้แล้ว เปนชายที่มีความสัตยซื่อ เพราะจากที่ผูคุม
เชิญท่านกับข้าหลวงพากันหลีกไปเสียก่อนเถิด อย่าท�าวุ่นวายเลย หญิงเจ้าของว่าดังนั้นแล้ว เสนาบดี กลาวกับพระเจาฝรั่งมังฆองวา “อันสมิง-
กับข้าหลวงทั้งปวงก็ชวนกันถอยออกไปให้ห่างไกล หญิงเจ้าของจึงเอาข้าวเปลือกมาต�าได้ร�าแล้ว พระรามผูนี้มีความสัตยซื่อมั่นคงนัก ซึ่งจะ
ก็ ร ้ อ งเรี ย กลู ก ม้ า ดุ จ ดั ง ทุ ก วั น แม่ ม ้ า นั้ น ก็ ท ่ อ งน�้ า ข้ า มคลองมา ลู ก ม้ า นั้ น โจนข้ า มคลองมากิ น ร� า หนีพระองคไปนั้นขาพเจาหาเห็นเปนไม”
หญิงเจ้าของจึงยกมือขึ้นลูบหน้าลูบหลังลูกม้าแล้วก็ปลอบโยนให้กินร�า จึงค่อยเอาเชือกสอดผูกคอ คํากลาวของผูคุมตอสมิงพระรามเปนสิ่ง
เข้าไว้กับต้นไม้ให้มั่นคง แล้วไปค�านับเชิญเสนาบดีกับข้าหลวงทั้งปวงให้ผูกเอาลูกม้านั้นไป เสนาบดี สนับสนุนที่วาสมิงพระรามสัตยซื่อ)
แจ้งแล้วก็ดีใจ จึงชวนกันมาดู ให้ผูกม้านั้นจูงเข้าไปถวายพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องเสด็จออก เสนาบดีน�าม้า • หลังจากที่พระเจาฝรั่งมังฆองไดฟงที่ผูคุม
เข้าไปถวาย กราบทูลโดยความที่ได้แต่หญิงม่ายนั้นทุกประการ กราบทูลแลวทรงมีทีทาอยางไร
พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องทอดพระเนตรเห็นลูกม้ารูปร่างอ้วนงามดีก็ชอบพระทัย จึงตรัสสั่งให้สมิง (แนวตอบ หลังจากที่ฟงผูคุมกราบทูลวา
พระรามมาดูม้าหน้าพระที่นั่ง สมิงพระรามกราบถวายบังคมแล้ว ก็ออกไปพิจารณาดูเห็นลูกม้านั้น สมิงพระรามคนนี้เปนคนสัตยซื่อ เมื่อมามี
รูปงาม ประกอบด้วยลักษณะดีต้องอย่าง สมเป็นม้าส�าหรับรบศึกจึงเอามือต้องหลังดู ม้านั้นมิได้ กําลังเหนื่อยออนก็จะกลับ ก็ไมทําใหพระเจา
อ่อนหลังทรุดลงดุจม้าทั้งปวงที่เลือกมาแต่หนหลัง ก็รู้ว่าม้าตัวนี้ดีมีก�าลังมาก หาม้าอื่นเสมอมิได้ ฝรั่งมังฆองคลายความกังวลลงแตอยางใด
จึงให้เอาบังเหียนมาใส่ผูกอานเข้าแล้ว ก็กราบทูลว่าม้าตัวนี้ดีได้ลักษณะตามต�ารับที่เคยเชื่อถือ อีกทั้งก็มีเหลาเสนาบดีที่คอยกลาวราย
ชอบใจข้าพเจ้านัก ข้าพเจ้าจะขอทดลองฝึกหัดเสียให้เชื่องก่อน กราบถวายบังคมแล้วก็จูงม้าออกมา สมิงพระรามอยูตลอด พระเจาฝรั่งมังฆองจึง
พ้นหน้าพระที่นั่ง จึงถือทวนสะพายแส้เผ่นขึ้นหลังม้า พาควบออกไปนอกเมือง ผงคลีกลุ้มตลบมืดไป รูสึกไมคอยไวใจสมิงพระราม)
แลมิได้เห็นตัวม้าและคน
ฝ่ายเสนาบดีก็ร้องอื้ออึงขึ้นว่า อ้ายมอญโกหกมันลวงพระองค์หนีกลับไปเมืองหงสาวดีแล้ว
พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องได้ทรงฟังเสนาบดีว่าดังนั้นก็ตกพระทัย จึงให้หาผู้คุมเข้ามาตรัสถามด้วยพระองค์ว่า
สมิงพระรามจะล่อลวงเราหนีไปจริงหรือประการใด ผู้คุมก็กราบทูลว่า อันสมิงพระรามผู้นี้มีความสัตย์
ซื่อมั่นคงนัก ซึ่งจะหนีพระองค์ไปนั้นข้าพเจ้าเห็นหาเป็นไม่ เพราะม้าตัวนี้เป็นลูกม้าหนุ่มยังมิได้พาด
อานมีก�าลังนัก สมิงพระรามจึงควบไปไกล หวังจะทรมานให้เหนื่อยอ่อนลง จึงจะฝึกสอนได้โดยง่าย
ข้าพเจ้าเห็นคงจะกลับมา ขอพระองค์ทรงเสด็จคอยท่าอยู่ก่อนเถิด พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องได้ทรงฟังผู้คุม
ดังนั้นก็ยังไม่คลายพระวิตก มิได้เสด็จเข้า ตรัสบัญชาการด้วยเสนาบดีทั้งปวงตั้งพระทัยคอยท่าสมิง
พระรามอยู่
89

กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนควรรู
นักเรียนขยายความรูความเขาใจเพิ่มเติมเกี่ยวกับชื่อเมืองที่ปรากฏอยู 1 ฝด เปนคํากริยา หมายถึง อาการกระพือขาว เพื่อใหแกลบหรือเศษผงออก
ในเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา นักเรียนคนหาขอมูลเกี่ยวกับ จากขาว
กรุงรัตนบุระอังวะและกรุงหงสาวดีอาณาจักรที่เจริญรุงเรืองในอดีต

มุม IT
กิจกรรมทาทาย ศึกษาเกี่ยวกับละครพันทางและชมการแสดงละครพันทางเรื่องราชาธิราช ตอน
สมิงพระรามรบกามะนี ไดที่ http://www.youtube.com/watch?v=LOoCWy_
ayGg
นักเรียนสรุปปญหาความขัดแยงระหวางกรุงรัตนบุระอังวะ กรุงหงสาวดี
และกรุงตาฉิง โดยบอกสาเหตุของความขัดแยง ชวงระยะเวลาของความ
ขัดแยง และผลจากความขัดแยง

คูมือครู 89
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับการสงเครื่องราช-
บรรณาการในเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระราม
อาสา
• การสงเครื่องราชบรรณาการมีลักษณะอยางไร
(แนวตอบ การสงเครื่องราชบรรณาการจะสงไป
พรอมกับพระราชสาสนเพื่อแจงความประสงค
ของแตละฝาย ดังจะเห็นไดวา เมื่อพระเจา
กรุงจีนตองการแจงความประสงคในการทํา
สงครามก็จะสงพระราชสาสนไปแจงพระเจา
ฝรั่งมังฆอง พรอมกับที่มีการแตงเครื่องราช-
บรรณาการไปดวย เมื่อพระเจาฝรั่งมังฆอง
มีพระราชสาสนตอบรับการทําศึกก็มอบ
เครื่องราชบรรณาการใหแกลามคือ โจเปยว
นํากลับไปถวายพระเจากรุงจีนพรอมกับ
พระราชสาสนที่ตอบรับ)
• การสงเครื่องราชบรรณาการมีความสําคัญ
อยางไร
(แนวตอบ การสงเครื่องราชบรรณาการแสดงให
เห็นถึงการใหเกียรติกับอีกฝายไมวาจะเปนผู
ที่มีอํานาจเหนือกวาหรือนอยกวา และการสง
เครื่องราชบรรณาการเปนขั้นตอนแรกของวิธี
การเจรจาตอรอง ซึ่งจะทําใหฝายที่มีอํานาจ
นอยกวาอยางพระเจาอังวะมีทางเลือกมากขึ้น
ดวยการสงเครื่องราชบรรณาการตอบแทน
หรือหากไมยินดีกับขอเรียกรองก็จะเลือกวิธี
ตอสูใชกําลัง)
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
ฝ่ายสมิงพระรามขึ้นม้าควบไปแต่เวลาเช้าจนสามโมงบ่าย ฝึกหัดม้านั้นให้รู้จักท� านองรบรับ
ได้ แ คล่ ว คล่ อ งสั น ทั ด แล้ ว ก็ ชั ก ม้ า สะบั ด ย่ า งน้ อ ยเป็ น เพลงทวนกลั บ เข้ า มา เสนาบดี ทั้ ง ปวงแล
เห็นสมิงพระรามขี่ม้ามาแต่ไกล ก็ร้องอื้ออึงขึ้นว่า สมิงพระรามกลับมาแล้วเหมือนค�าผู้คุมทูลจริง
ทุกประการ
พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องทอดพระเนตรเห็น ก็ดีพระทัยนักจึงตรัสสรรเสริ 1 ญว่า สมิงพระรามนี้นับว่า
เป็นชายผู้หนึ่ง มีความสัตย์ซื่อยิ่งนัก และกล้าหาญเข้มแข็งรู้ศิลปศาสตร์สันทัด หาตัวเปรียบเสมอมิได้
ฝ่ายสมิงพระรามก็ชักม้าร�าเป็นเพลงทวนเข้ามา จนถึงหน้าพระที่นั่งก็ลงจากหลังม้าเข้าเฝ้ากราบถวาย
บังคมพระเจ้ามณเฑียรทองแล้วทูลว่า ข้าพเจ้าได้ม้าสมคะเนชอบใจแล้ว อันศีรษะกามะนีนั้นก็อยู่ใน
เงื้อมมือข้าพเจ้า จะเอามาถวายพระองค์ให้จงได้ ข้าพเจ้าจะขอรับพระราชทานขอเหล็กกับตะกรวย
ใบหนึ่งส�าหรับผูกข้างม้า เมื่อข้าพเจ้าตัดศีรษะกามะนีขาดแล้ว จะได้รับเอาศีรษะมิให้ทันตกลงถึงดิน
ใส่ในตะกรวยซึ่งแขวนไปกับข้างม้านั้นเข้ามาถวายพระองค์
ฝ่ายเสนาบรรดาเฝ้าอยู่พร้อมกัน ได้ยินสมิงพระรามทูลดังนั้นก็กระซิบเจรจากันว่า มอญพูด
มากเห็นพระเจ้าอยู่หัวทรงโปรดสรรเสริญว่าดีแล้วก�าเริบใจอวดตัวเหลือไปนัก พระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง
ก็พระราชทานเครื่องม้2าทองค�าประดับพลอยส�าหรับม้า กับผ้าโพกศีรษะเสื้อชมพูขลิบทองจีบเอว
ทองต้นแขนปลายแขน แหวนสอดก้อยแต่ล้วนประดับเนาวรัตน์สิ้น จึงสั่งให้มังนันทะมิตรจัดเครื่อง
ยุทธนาการทั้งปวงให้สมิงพระรามตามปรารถนา แล้วให้มีพระราชสาส์นก�าหนดนัดหมายออกไปถึง
พระเจ้ากรุงจีนอีกฉบับหนึ่ง ให้จัดฉลองพระองค์อย่างดี ท�าด้วยขนสมุนคู่หนึ่ง ให้มังมหาราชาเป็นผู้
จ�าทูลคุมสิ่งของออกไปถวายพระเจ้ากรุงจีน
มังมหาราชาก็ถวายบังคมลา ถือพระราชสาส์นก�าหนด คุมเครื่องราชบรรณาการออกไปยัง
กองทัพนอกเมือง ทหารทัง้ ปวงเห็นก็ไปแจ้งแก่เสนาบดีๆ จึงเข้ากราบทูล พระเจ้ากรุงจีนจึงโปรดให้รบั
เข้าไป ณ พลับพลาในค่ายมังมหาราชาก็เข้าไปกราบถวายบังคมหน้าพระที่นั่ง ถวายพระราชสาส์น
ก�าหนดกับเครื่องราชบรรณาการแก่พระเจ้ากรุงจีน
พระเจ้ากรุงจีนจึงรับสั่งให้ล่ามแปล ให้เจ้าพนักงานอ่านถวาย ในพระราชสาส์นก�าหนดนั้นว่า
ซึ่งพระองค์มีพระทัยปรารถนาจะใคร่ทอดพระเนตรดูทหารขี่ม้าร�าทวนสู้กันตัวต่อตัวนั้น
ขอพระองค์ให้ตกแต่งการซึ่งจะทอดพระเนตรไว้จงพร้อมเถิด ถึง ณ วันพฤหัสบดี เป็นค�ารบ
เจ็ดวันแล้วเมื่อใด จงแต่งทหารให้ออกมาสู้กันตามสัญญา จะได้ทรงชมส�าราญพระทัย
90

บูรณาการเชื่อมสาระ
นักเรียนควรรู
1 ศิลปศาสตร หมายถึง การศึกษาที่มุงจะใหความรูทั่วไป และทักษะเชิง
ปญญา มิใชวิชาชีพเฉพาะดาน หรือความทักษะเชิงชาง เดิมนั้น คําวา
“ศิลปศาสตร” เปนศัพทภาษาสันสกฤต (ศิลฺป + ศาสฺตฺร) หมายถึง วิชาความรูทั้ง
ปวง
2 ทองตนแขนปลายแขน คือ ทองตนแขนกับทองปลายแขน ทองตนแขนเปน
เครื่องประดับชนิดหนึ่งใชสําหรับสวมรัดตนแขน เรียกอีกชื่อหนึ่งวา “พาหุรัด” สวน
ทองปลายแขนใชสวมรัดขอมือ
ครูบูรณาการเรื่องการสงเครื่องราชบรรณาการเขากับกลุมสาระการเรียนรู
สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาประวัติศาสตร ในการทําการคากับ
จีนในสมัยโบราณ พอคามักจะนําของกํานัลไปใหเพื่อขอความสะดวกในการ
ทํามาคาขาย แตจีนมักถือวาผูที่มาสวามิภักดิ์ขอเปนเมืองขึ้น เมื่อมีของกํานัล
มาให นอกจากจีนจะใหความสะดวกในการคาแลว พระเจากรุงจีนยังตอบแทน
ดวยของกํานัลอยางมากมายดวย พอคาไทยจึงนิยมสงเครื่องราชบรรณาการ
ใหจีน จึงเห็นไดวาการสงเครื่องราชบรรณาการกับจีนนั้นมีประวัติศาสตรมา
ยาวนานและเปนธรรมเนียมการปฏิบัติที่มีปรากฏในวรรณคดีและวรรณกรรม

90 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนตอบคําถามจากสถานการณการสูกัน
พระเจ้ากรุงจีนได้แจ้งในพระราชสาส์นก�าหนดนั้นแล้ว ก็ดีพระทัยนัก จึงสั่งให้จัดฉลอง- ระหวางสมิงพระรามและกามะนี
พระองค์มังกรห้าเล็บอย่างดี กับเครื่องม้าทองประดับพลอยลายหยกส� ารับหนึ่ง เป็นราชบรรณาการ • สมิงพระรามมีแผนในการสูกันครั้งนี้อยางไร
ตอบแทน มอบให้มังมหาราชาคุมเข้ามาถวายพระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง มังมหาราชาก็ถวายบังคมลา (แนวตอบ สมิงพระรามสังเกตวากามะนีขี่มา
คุ ม สิ่ ง ของตอบแทนกลั บ มาถวายพระเจ้ า ฝรั่ ง มั ง ฆ้ อ งๆ ก็ มี พ ระทั ย ยิ น ดี ครั้ น ก� า หนดสั ญ ญากั น แตงตัวหุมเกราะอยู กามะนีมีทาทางชํานาญ
เสร็จแล้ว กษัตริย์ทั้งสองพระองค์ก็สั่งให้เสนาบดีแต่งที่ปลูกพลับพลาหน้าเมือง เสนาบดีฝ่ายพม่า ในการรําทวนอยางยิ่ง ไมเห็นชองที่จะใช
และนายทั พ นายกองฝ่ า ยจี น รั บ รั บ สั่ ง สองกษั ต ริ ย ์ แ ล้ ว ก็ ใ ห้ เ กณฑ์ พ ลมาจั ด การปลู ก พลั บ พลา
ทวนแทงเขาไปได จึงวางแผนชวนใหรําเพลง
ทวนกันกอน ใหมาอีกฝายวิ่งจนออนกําลัง
ทั้งสองข้างให้ตรงกัน ประกอบด้วยที่ข้างหน้าข้างใน1 และโรงใหญ่ส�าหรับเสนาข้าราชการใหญ่น้อย
ซึ่งจะทําใหสมิงพระรามมีโอกาสสอดทวน
อันจะได้เฝ้าอยู่ตามต�าแหน่งมีระยะห่างกันยี่สิบเส้น ไว้หว่างกลางเป็นสนามทวนซึ่งจะสู้กันในขบวน
แทงตรงชองเกราะเอาชนะ คิดไดดังนั้น
ทวนนั้น เจ้าพนักงานก็ผูกพระวิสูตรแต่งพระที่รับเสด็จเตรียมไว้พร้อมทั้งสองข้าง สมิงพระรามก็รองชวนกามะนีรําเพลงทวน
ครั้นถึงวันนัดก�าหนดแล้ว 2กษัตริย์ทั้งสองก็พรั่งพร้อมไปด้วยพยุหเสนาแห่แหนหน้าหลัง ถวายพระเจาอยูหัวทั้งสองพระองคใหได
เป็นอันมาก ตามขบวนพิชัยสงครามเสด็จไปสู่ท้องสนาม ขึ้นยังที่พลับพลาประทับพร้อมกัน ทอดพระเนตร และใหทหารทั้งสองฝาย
ฝ่ายกามะนีก็แต่งตัวใส่เสื้อหุ้มเกราะ แล้วด้วยทองเป็นอันงาม คาดสายรัดเอวประดับหยก ไดชมฝมือ แสดงไวเปนเกียรติยศสืบไป)
เหน็บกระบี่ ขึ้นขี่ม้าร�าทวนออกมา ณ ท้องสนาม ฝ่ายสมิงพระรามก็แต่งตัว ใส่เสื้อสีชมพูขลิบทอง • สิ่งสําคัญที่ทําใหการออกอุบายของสมิง-
จีบเอว โพกผ้าชมพูขลิบแล้วไปด้วยทอง ใส่กา� ไลต้นแขนปลายแขน แหวนสอดก้อยแล้วไปด้วยเนาวรัตน์ พระรามในการชักชวนใหกามะนีรําเพลงทวน
แต่ล้วนทองเป็นอันงาม แล้วสอดดาบสะพายแล่งขึ้นม้า ฟ้อนร�าเป็นเพลงทวนออกมายังท้องสนาม ประสบความสําเร็จคืออะไร
แลเห็นกามะนีขี่ม้าแต่งตัวหุ้มเกราะอยู่ ไม่เห็นส�าคัญที่จะหมายแทงได้ จึงคิดว่ากามะนีคนนี้ ช�านาญ (แนวตอบ การใชวาทศิลปพูดจาโนมนาว
ในเพลงทวนว่องไวนัก แล้วก็หุ้มเกราะใส่เสื้อบังอยู่ยังไม่เห็นช่องที่จะสอดทวนแทงแห่งใดได้ จ�า จะ เยินยออีกฝาย โดยการชี้ใหเห็นดานดีของ
ชวนให้ร�าดูส�าคัญก่อน อนึ่งเล่าก�าลังม้าก็ยังก�้ากึ่งกันอยู่กับก�าลังม้าเรา จ�าจะขับเคี่ยวกันไปก่อนจึงจะ การรําเพลงทวนกอน ทําใหฝายกามะนี
หย่อนก�าลังลง เห็นจะเสียทีท�านองจึงเอาชัยชนะได้โดยง่าย คิดแล้วก็ให้ล่ามร้องแปลไปว่า เราทั้งสอง ตายใจยอมตกลงดวยดี)
เป็นทหารเอกอันประเสริฐ จะสู้กันครั้งนี้เป็นที่สุด จะไว้เกียรติยศการงานจนตลอดกัลปาวสาน
ครั้นจะสู้กันเอาแพ้ชนะทีเดียวก็หาสิ้นฝีมือไม่ เราทั้งสองอย่าเพ่อท�าอันตรายแก่กันก่อน ให้ท่าน
ร�าเพลงทวนถวายไปให้สิ้นฝีมือแล้ว เราจะร�าตามท่านให้เหมือนจงได้ แล้วเราจะร�าให้ท่านร�าตาม
เราบ้างให้สิ้นฝีมือเหมือนกัน ให้พระเจ้าอยู่หัวทั้งสองพระองค์ทอดทัศนาเจริญพระเนตรและทแกล้ว
ทหารทั้งสองฝ่ายดูเล่นเป็นขวัญตา ถ้าเราร�าสิ้นเพลงหยุดหายเหนื่อยแล้ว เมื่อจะสู้กันเอาแพ้และ
ชนะนั้นจึงจะบอกกันให้รู้ตัวทั้งสองฝ่าย
กามะนีได้ฟังล่ามร้องออกมาดังนั้นก็มีความยินดีนัก จึงร้องตอบมาว่าชอบแล้ว แต่เราเป็นแขก
มาท่านเป็นเจ้าของบ้าน เราจะร�าก่อนให้ท่านท�าตามเราไปเถิด ว่าแล้วกามะนีก็ขับม้าสะบัดย่างเป็น
เพลงทวนฟ้อนร�าออกมา สมิงพระรามก็ขับม้าฟ้อนร�าตามกามะนีได้ทุกเพลง
91

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
ขอใดสอดคลองกับขอความตอไปนี้
1 เสน ชื่อมาตราวัด 20 วา เปน 1 เสน โดยมีมาตราเทียบดังนี้
“สงครามถายังไมสิ้นสุดจะคาดหมายวาใครเปนผูแพหรือชนะมิได”
12 นิ้ว เทากับ 1 คืบ
1. การสงครามเปรียบดังฟองอัณฑชะจะหมายแนวาผูเมียแพและชนะนั้นมิได
2 คืบ เทากับ 1 ศอก
2. อันตัวขาพเจาบัดเดี๋ยวนี้อุปมาดังวานรนั่งอยูบนตอไม อันไฟไหมมาเมื่อ
4 ศอก เทากับ 1 วา
วสันตฤดูนั้นจะงามฉันใด
20 วา เทากับ 1 เสน
3. ครั้งนี้พระเจาราชาธิราชเปรียบเหมือนอสรพิษหาเขี้ยวแกวมิได
4. ครั้งนี้แขนเราขาดไปสองขาง คิดอะไรก็ขัดขวาง 2 พิชัยสงคราม ชื่อตําราวาดวยกลยุทธวิธีการเอาชนะในศึกสงคราม อาทิ
การรุก การตั้งรับ การใชอุบายทําลายขาศึก การแปรขบวนทัพ โดยมีความเชื่อทาง
วิเคราะหคําตอบ ขอ 1. “ฟองอัณฑชะ” หมายถึง ไขที่ยังไมฟกออกเปนตัว ดานโหราศาสตรแทรกอยูดวย เชน การดูฤกษยามในการเคลื่อนทัพ การทําพิธี
ไมมีใครรูวาจะเปนตัวผูหรือตัวเมีย เชนเดียวกับสงครามหากยังไมถึงที่สิ้นสุด ขมขวัญขาศึก เปนตน
จะคาดหมายวาใครเปนผูแพหรือชนะมิได ขอ 2. กลาวถึงการที่สมิงพระราม
อยูในสงครามจึงจะมีความสงางาม ขอ 3. งูไมมีเขี้ยวก็ไมนากลัว เชนเดียว
กับพระเจาราชาธิราชหากไมมีทหารเอกก็ไมนากลัว ขอ 4. หากพระราชา
ไมมีทหารกลาก็เหมือนกับคนไมมีแขนซายขวา ดังนั้น ขอ 1. มีความหมาย
สอดคลองกับขอความขางตน ตอบขอ 1.
คูมือครู 91
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนตอบคําถามตอไปนี้
• ชองเกราะที่สมิงพระรามเห็นในตัวกามะนีอยู
ตําแหนงใดบาง
(แนวตอบ ชองเกราะบนตัวกามะนีที่สมิง-
พระรามสังเกตเห็นมีอยูสองที่ คือ “ชองใต
รักแรทั้งสองเปนหวางอยูพอสอดทวนได” และ
“เกราะซอนทายหมวกเปดออก พอจะยอนฟน
ไดแหงหนึ่ง”)
2. นักเรียนอธิบายกลอุบายของสมิงพระรามในการ
ทําใหมาของกามะนีออนกําลัง
(แนวตอบ สมิงพระรามแกลงควบมาหนีใหกามะนี
ควบมาไลตามตนเอง เมื่อเห็นกามะนีควบมา
เต็มกําลังก็รั้งมารอ เพื่อดูกําลังของมากามะนี
พอเห็นวาเหงื่อมากามะนีตกถึงกีบก็รูวามาออน
กําลังลงแลว จึงชักมาเปนเพลงโคมเวียนตาม
ดวยเพลงผาหมาก จนมากามะนีหอบรวนกลับ
ตัวตามเพลงไมทัน จึงไดโอกาสสอดทวนแทง
เขาไปที่ชองรักแร เมื่อกามะนีเอนตัวลงก็ฟนซํ้า
อีกครั้งที่ศีรษะซึ่งเปนชองเกราะ)
นักเรียนควรรู
1 พิทยาธร เปนภาษาบาลี หมายถึง อมนุษยพวกหนึ่ง มีฐานะตํ่ากวาเทวดา
เชื่อวามีวิชากายสิทธิ์สามารถเหาะเหินเดินอากาศได อยูในภูเขาหิมาลัย มีหนาที่
ปรนนิบัติพระศิวะ ภาษาสันสกฤตใชวา วิทฺยาธร
มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับการรําเพลงทวนเพิ่มเติม ไดที่ http://www.oknation.net/blog/
assada999/2009/11/23/entry-1
92 คูมือครู
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
ขณะเมื่อสมิงพระรามร�าตามกันนั้น พระเจ้ากรุงต้าฉิงและพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องทอดพระเนตร
เห็นทหารเอกทั้งสอง ร�าเยื้องกรายตามขบวนเพลงทวน ดูท่วงทีรับรองว่องไวนัก งามเป็นอัศจรรย์ด้วย
1
กันทั้งสองฝ่าย เปรียบประดุจได้เห็นเทพยดาและพิทยาธรอันร� าณรงค์ประลองกันในกลางสนาม
นายทัพนายกองทแกล้วทหารทั้งสองฝ่าย ก็สรรเสริญกามะนีและสมิงพระรามว่า เหมือนเทพยดา
ลงฟ้อนร�ากลางสนามงามยิ่งนัก มีตาสองตาดูมิทันเลย ดูกามะนีแล้วกลับมาดูสมิงพระรามเล่า
ดูสมิงพระรามแล้วกลับมาดูกามะนีเป็นขวัญตายิ่งนัก ครั้นกามะนีร�าสิ้นเพลงแล้ว สมิงพระรามก็ร�าให้
กามะนีร�าตามบ้าง
ขณะเมื่อสมิงพระรามร�าสิ้นเพลงทวนแล้ว แกล้งท�ากลอุบายหวังจะดูช่องเกราะหมายส�าคัญ
ที่จะสอดทวนแทงนั้น ก็แสร้งท�ายกแขนซ้ายเหยียดตรง เหยียดแขนขวาเบื้องบนแล้วท�ายืนควบม้า
ไปมา แล้วกลับห้อยศีรษะลงบ้าง แล้วท�ากลับเอาหลังนอนลงควบวกเวียนไปต่างๆ กามะนีหารู้
กลไม่ ส�าคัญว่าเพลงทวนฝ่ายพม่าดังนั้นจริงก็มิได้สงสัย ร�าตามไปสิ้นทุกประการ สมิงพระรามทอดตา
แลดู เห็นเป็นช่องใต้รักแร้ทั้งสองเป็นหว่างอยู่พอจะสอดทวนแทงได้ แล้วเมื่อกลับศีรษะลงมานั้น
เห็นเกราะซ้อนท้ายหมวกเปิดออก พอจะย้อนฟันได้แห่งหนึ่งหมายส� าคัญได้ถนัดมั่นคงแล้ว ก็ชักม้า
หยุดพักพอหายเหนื่อยจึงให้ล่ามร้องบอกว่า เราทั้งสองร�าถวายก็สิ้นเพลงด้วยกันแล้ว ทีนี้เราทั้งสอง
จะสู้กันเอาแพ้และชนะแก่กัน
กามะนีได้ฟังดังนั้นก็ขับม้าร�าเข้ามา สมิงพระรามก็ขับม้าออกไปสู้กันเป็นหลายสิบเพลง
ต่างคนต่างรับรองว่องไว ยังหาเพลี่ยงพล�้าแก่กันไม่ สมิงพระรามจึงคิดว่า ถ้าจะสู้กันอยู่ฉะนี้เห็นจะ
เอาชัยชนะยาก ด้วยม้ากามะนีก็ยังมิถอยก�าลัง จ�าจะลวงให้ม้ากามะนีหย่อนก�าลังลงจงได้จึงจะท�า
ถนั ด คิ ด แล้ ว แกล้ ง ท� า เป็ น เสี ย ที ค วบม้ า หนี อ อกไป กามะนี เ ห็ น ได้ ที ก็ ค วบม้ า ทะลวงไล่ ต ามม้ า
สมิงพระรามไป
ครั้นสมิงพระรามแลเห็นกามะนีควบม้าเต็มก�าลังแล้วมิทัน ก็แสร้งรอม้าไว้หวังจะดูท่วงที
เห็นกามะนียังไกลเชิงนักอยู่ ส�าคัญได้ว่าเหงื่อม้ากามะนีตกจนถึงกีบ ก็รู้ว่าม้าหย่อนก�าลังลงแล้ว
จึงชักม้าวกเป็นเพลงโคมเวียน เข้ารับกามะนีๆ ชักม้าเป็นเพลงผ่าหมากแลกเปลี่ยนกันต่างๆ ฝ่าย
ม้ า กามะนี ห อบรวนหย่ อ นก� า ลั ง ลงกลั บ ตั ว ตามเพลงไม่ ทั น สมิ ง พระรามได้ ที ก็ ส อดทวนแทงถู ก
ซอกรักแร้กามะนีๆ เอนตัวลง สมิงพระรามจึงชักดาบกระทืบม้า เข้าฟันย้อนตามกลีบเกราะขึ้นไป
ต้องศีรษะกามะนีขาดออกตกลงมายังมิทันถึงดิน ก็เอาขอเหล็กสับเอาศีรษะกามะนีได้ ใส่ตะกรวย
แล้วก็ชักม้าฟ้อนร�าเป็นเพลงทวนเข้ามา ตรงหน้าพลับพลาพระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง
92
บูรณาการเชื่อมสาระ
การรําเพลงทวนเปนการรําที่มีความสําคัญในการดําเนินเรื่อง เปนการ
รําตอสูระหวางสมิงพระรามกับกามะนี ครูบูรณาการความรูเขากับกลุมสาระ
การเรียนรูศิลปะ วิชานาฏศิลป รําทวนจัดเปนการรําคูเชิงศิลปะการตอสู
เชนเดียวกับการรํากระบี่กระบอง รําดาบสองมือ รําโล รําดาบ รํากริช คือ
เปนการรําที่ไมมีบทรอง ผูรําทั้งคูตองมีทารําที่สัมพันธกันอยางดีในเชิง
ศิลปะการตอสูที่หวาดเสียวกับความสวยงามในทางนาฏศิลป เปนการอวด
ลีลาทารํา เพราะการตอสูมีทั้งรุกและรับ ผูแสดงทั้งสองฝายตอสูกันดวยลีลา
คนละแบบ ในการแสดงละครพันทางมักใชแสดงสลับฉาก หรือในโอกาส
ตางๆ ตามความเหมาะสม
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
“เมื่อกามะนีพายแพแกสมิงพระราม ฝาย
พระเจ้ากรุงจีนและนายทัพนายกองทแกล้วทหารทั้งปวงเห็นดังนั้นก็อัศจรรย์ยิ่งนัก จึงให้ เสนาบดีนายทัพนายกองของพระเจากรุงจีนไม
ทหารไปเอาศพกามะนีมาท�าศีรษะต่อเข้า ใส่หีบไปฝังเสียในที่สมควร พระเจ้ากรุงจีนก็เสด็จกลับ ยอม ตองการที่จะยึดกรุงอังวะใหไดแตพระเจา
เข้ า ค่ า ย สมิ ง พระรามก็ เ อาศี ร ษะเข้ า มาถวายพระเจ้ า มณเฑี ย รทองๆ ทอดพระเนตรเห็ น ดั ง นั้ น กรุงจีนคัดคาน” นักเรียนคิดวาการยกคํากลาวของ
ก็มีพระทัยยินดีนัก แล้วเสด็จกลับคืนเข้าสู่พระนคร ฝ่ายพม่าเสนาบดีขุนนางน้อยใหญ่ไพร่พลทั้งปวง พระเจากรุงจีนนี้ แสดงใหเห็นวา พระเจากรุงจีน
ก็สรรเสริญสมิงพระรามว่ามิใช่มนุษย์เลยเสมอเทพยดา แต่ศรี ษะกามะนีนนั้ ก็มใิ ห้ตกถึงดิน เอาขอเหล็ก ทรงมีคุณธรรมในฐานะที่เปนกษัตริยอยางไร
สับเอาได้ดังทูลไว้ทุกประการ (แนวตอบ จากที่พระเจากรุงจีนตรัสกับเหลา
ฝ่ายเสนาบดีนายทัพนายกองจีนทั้งปวง ครั้นเห็นเสียกามะนีดังนั้นแล้วก็โกรธ จึงกราบทูล เสนาบดีนายทัพนายกองทหารทั้งหลายวา “เราเปน
พระเจ้ากรุงจีนว่า พระองค์เสด็จยาตราทัพมาครั้งนี้ ตั้งพระทัยจะท�าสงครามให้พระเจ้ากรุงอังวะอยู่ใน กษัติยผูใหญอันประเสริฐ ไดใหคํามั่นสัญญาแกเขา
เงื้อมพระหัตถ์ ถึงมาตรว่าเสียกามะนีทหารเอกแล้วใช่ข้าพเจ้าทั้งปวงนี้จะตีกรุงอังวะถวายไม่ได้นั้น ไวแลว จะกลับคํา ดังนั้นควรไม พมาทั้งปวงจะ
หามิได้ เสียแรงด�าเนินกองทัพเข้ามาเหยียบถึงชานก�าแพงเมืองแล้ว จะกลับไปเปล่านั้นได้ความอัปยศ ชวนกันดูหมิ่นไดวาจีนพูดมิจริง เรารักสัตยยิ่งกวา
แก่พม่านัก ท�าไมกับเมืองอังวะสักหยิบมือหนึ่งเท่านี้จะเอาแต่มูลดินทิ้งเข้าไปในก�าแพงเมืองคนละ ทรัพย อยาวาแตสมบัติมนุษยนี้เลย ถึงทานจะเอา
ก้อนๆ เท่านั้น ถมเสียให้เต็มก�าแพงเมืองในเวลาเดียวก็จะได้ ทิพยสมบัติของสมเด็จอมรินทรมายกใหเราๆ ก็
พระเจ้ากรุงจีนได้ฟังก็ตรัสห้ามนายทัพนายกองทแกล้วทหารทั้งปวงว่าเราเป็นกษัตริย์ผู้ใหญ่ มิไดปรารถนา” แสดงใหเห็นวาพระเจากรุงจีนทรง
อันประเสริฐ ได้ให้ค�ามั่นสัญญาไว้แก่เขาแล้ว จะกลับค�าไปดังนั้นควรไม่ พม่าทั้งปวงจะชวนกันดูหมิ่น มีคุณธรรมเรื่องการรักษาความสัตย พูดแลวไม
ได้ว่าจีนพูดมิจริง เรารักสัตย์ยิ่งกว่าทรัพย์ อย่าว่าแต่สมบัติมนุษย์นี้เลย ถึงท่านจะเอาทิพยสมบัติของ คืนคํา ดวยทรงเห็นวาตนเปนกษัตริยที่มีราชอํานาจ
สมเด็จอมรินทร์มายกให้เราๆ ก็มิได้ปรารถนา ตรัสดังนั้นแล้วก็สั่งให้เลิกทัพเสด็จกลับไปยังกรุงจีน มากกวา ไมควรถือโอกาสในการศึกครั้งนี้ยึดครอง
พระเจ้ามณเฑีย1รทองเสด็จออกทรงบัญชาราชการ พร้อมด้วยเสนาพฤฒามาตย์ราชปุโรหิต กรุงอังวะที่เล็กกวามาเปนของตน แสดงใหเห็น
ทั้งปวง จึงตรัสว่าโหรซึ่งดูชะตาเมืองว่าไม่ขาดพระชันษาเล่าก็ดีอยู่ นานไปจะได้ลาภอันประเสริฐ ศักดิ์ศรีความทะนงตนของผูเปนกษัตริย)
อี ก นั้ น ก็ ต ้ อ งด้ ว ยค� า ท� า นาย จึ ง ให้ พ ระราชทานบ� า เหน็ จ และเครื่ อ งอุ ป โภคบริ โ ภคเป็ น อั น มาก
แล้วพระราชทานบ้านส่วยแห่งหนึ่งให้เป็นค่าผลหมากด้วย และหญิงม่ายเจ้าของม้านั้น ก็พระราชทาน
เครื่องอุปโภคบริโภคให้ตามสมควร และอ�าเภอแขวงบ้านซึ่งอยู่นั้นก็ให้ขึ้นแก่หญิงม่ายนั้น แล้วตรัสว่า
พระเจ้ากรุงจีนยกพลทแกล้วทหารมาเหยียบเมืองเราครั้งนี้ ประดุจดังแผ่นดินจะถล่มลง หามีผู้ใด
ที่จะรบสู้ต้านทานไม่ ครั้งนี้สมิงพระรามรับอาสากู้เมืองเราไว้ได้ชัยชนะแล้ว ศึกจีนยกทัพเลิกกลับ
ไป สมิงพระรามมีความชอบมาก บัดนี้ควรเราจะให้สมิงพระรามเป็นมหาอุปราช และราชธิดาเรา
จะประทานให้ เ ป็ น บาทบริ จ าริ ก าด้ ว ยตามสั ญ ญาจึ ง จะชอบ ท่ า นทั้ ง ปวงจะเห็ น เป็ น ประการใด
เสนาพฤฒามาตย์ราชกระวีมนตรีมุขทั้งปวงยังมิทันจะกราบทูล
ขณะนั้นสมิงพระรามเฝ้าอยู่ด้วย ครั้นได้ฟังพระราชโองการก็กราบทูลว่า ข้าพเจ้ารับอาสา
พระองค์ครั้งนี้ มีความปรารถนาสี่ประการ คือข้าพเจ้าต้องพันธนาการตรากตร� าล�าบากอยู่นานแล้ว
หวังจะให้พ้นจากเครื่องจองจ�าหนึ่ง จะไว้ฝีมือให้เป็นเกียรติยศไปชั่วกัลปาวสานหนึ่ง จะให้พระองค์ฆ่า
ข้าพเจ้าหนึ่ง ถ้าพระองค์มิฆ่าข้าพเจ้าแล้วข้าพเจ้าจะขอกราบถวายบังคมลากลับไปเมืองหงสาวดีหนึ่ง
93

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
เมื่อกามะนีเสียทีแกสมิงพระรามแลว พระเจากรุงจีนทรงกระทําตามขอใด
ครูแนะแนวทางการดํารงตนใหเปนคนรูจักรักษาคําสัตย โดยนําขอคิดจากเรื่อง
1. เตรียมบุกเขาตีกรุงอังวะ
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา มาแนะแนวทางใหนักเรียนวา นอกจากจะเปน
2. สงทูตมาขอตัวสมิงพระรามไปอยูยังกรุงจีน
คุณธรรมสําหรับผูปกครองและเหลาทหารแลว นักเรียนสามารถนําคุณธรรมขอนี้
3. สงพระราชสาสนมาทารบกับพระเจาฝรั่งมังฆอง
มาปรับใชกับตนเอง เพื่อใหเปนบุคคลนาเชื่อถือไดรับความไววางใจใหรับผิดชอบ
4. ใหเลิกทัพกลับไปยังกรุงจีนตามที่ไดใหสัญญาไว
งานสําคัญตางๆ ซึ่งนําไปสูโอกาสที่จะเจริญกาวหนาในอาชีพการงาน และที่สําคัญ
วิเคราะหคําตอบ เมื่อสมิงพระรามสูศึกชนะกามะนี เสนาบดีและเหลา เปนการเสริมสรางคุณลักษณะเดนใหเปนคนที่มีเกียรติ มีคุณคา นานับถือ
นายทัพนายกองทหารทั้งหลายของพระเจากรุงจีน ไมยอมรับความพายแพ
ตองการที่จะทําสงครามกับกรุงรัตนบุระอังวะ ดวยเห็นวาฝายตนมีกําลัง
มากกวา การเอาชนะกรุงรัตนบุระอังวะเปนเรื่องงาย แตพระเจากรุงจีนเปน นักเรียนควรรู
กษัตริยที่ยึดมั่นในคําสัตย จึงสั่งใหเลิกทัพกลับไปกรุงจีนตามที่ไดใหสัญญาไว
ตอบขอ 4. 1 โหร นับเนื่องสมัยโบราณ คําวาโหรมิไดใชกันเปรอะ เพราะโหรตองเปนโหรหลวง
คือ ขุนนางสังกัดกรมโหร ตําแหนงที่รูจักกันมาก คือ โหราธิบดี อธิบดีโหร นอกจาก
ชํานาญโหราศาสตรแลวยังเชี่ยวชาญทางอักษรศาสตร ตอมาสมัยที่มีนามสกุล โหรที่
ขอพระราชทานนามสกุล โดยมากที่ทายนามสกุลก็จะลงทายวา “โชติ”
คูมือครู 93
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนตอบคําถามในประเด็นตางๆ ตอไปนี้
• พระเจาฝรั่งมังฆองพระราชทานสิ่งใดเปน
บําเหน็จรางวัลใหแกสมิงพระรามที่ชนะศึก
(แนวตอบ พระเจาฝรั่งมังฆองพระราชทาน
ตําแหนงมหาอุปราชพรอมกับยกพระราชธิดา
ใหแกสมิงพระราม)
• ความปรารถนาของสมิงพระราม 4 ประการ
ที่ทูลขอพระเจาฝรั่งมังฆองมีอะไรบาง
(แนวตอบ คําขอของสมิงพระราม มีดังนี้
1. หวังจะหลุดพนจากการเปนเชลยที่ตองถูก
จองจํา
2. ตองการจะฝากฝมือไวใหเปนเกียรติยศ
ตลอดไป
3. ใหพระเจาฝรั่งมังฆองประหารชีวิตได
4. หากพระเจาฝรั่งมังฆองไมฆาก็จะขอกลับ
ไปกรุงหงสาวดี)
2. นักเรียนอธิบายความหมายของคําตอไปนี้
• ดวยเขารูศิลปศาสตรสันทัด
(แนวตอบ หมายความวา สมิงพระรามเปนผูมี
ความรูความสามารถทางศิลปะการตอสูอยาง
เชี่ยวชาญ)
• ผูกสมิงพระรามใหอยูก็หวังจะผูกดวยยางรัก
(แนวตอบ ใชความรักมาผูกใจใหสมิงพระราม
ไมไปไหน)
3. นักเรียนแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับแผนการ
ของพระมเหสีพระเจาฝรั่งมังฆอง
(แนวตอบ พระมเหสีวางแผนที่จะใชความรัก
ผูกใจสมิงพระราม ใชความงามของพระราชธิดา
มาลอใจสมิงพระราม อีกทั้งทรงใชธรรมชาติของ
มนุษยเพศชายที่มักจะหลงใหลพึงใจสตรีรูปงาม)
นักเรียนควรรู
1 บําเหน็จรางวัล เปนการสรางความรูสึกที่ดีกับผูใตบังคับบัญชาที่ทําประโยชน
โดยปกติจะพิจารณาจากผลงาน และในบางครั้งก็พิจารณาจากความสัมพันธระหวาง
บุคคล ซึ่งระบบการใหรางวัลจะชวยกระตุนการปฏิบัติงาน สรางขวัญและกําลังใจแก
พนักงานในการปฏิบัติงาน
2 รัชนียารมณ หมายความวา อารมณอันเปนที่ตั้งแหงความรักใคร
94 คูมือครู
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
เป็นความปรารถนาสีป่ ระการ ซึง่ พระองค์จะพระราชทานให้ขา้ พเจ้าเป็นมหาอุปราช และพระราชทาน
พระราชธิดานั้นพระคุณหาที่สุดมิได้ ข้าพเจ้ามิได้รับพระราชทานแล้วจะขอคืนถวายไว้ดังเก่า พระเจ้า
มณเฑียรทองได้ทรงฟังก็ทรงพระด�าริว่า สมิงพระรามคนนี้มิเสียทีที่เกิดมาเป็นเชื้อชาติทหารนับว่า
ชายชาตรีแท้ มิได้เกรงกลัวแก่ความตาย ทั้งราชสมบัติก็มิได้รักใคร่ แล้วองอาจแกล้วกล้าหาผู้ใด
เปรียบเสมอมิได้ ครั้นจะฆ่าเสียตามค�าบัดนี้เล่าก็มิควร เขาได้มีคุณแก่เรา ช่วยกู้พระนครไว้เป็น
ความชอบใหญ่หลวงยังเสียดายนัก ครั้นจะปล่อยให้กลับไปเมืองหงสาวดีเล่า การสงครามพระเจ้า
ราชาธิราชกับเราก็ยงั ติดพันกันอยูห่ าขาดกันไม่ ทรงพระด�าริดงั นัน้ แล้ว ก็ทรงนิง่ อยูม่ ไิ ด้ตรัสประการใด
แล้วก็เสด็จเข้าข้างใน
ฝ่ายเสนาที่เฝ้าผู้ใหญ่ผู้น้อยทั้งปวงและสมิงพระรามก็กลับไปที่อยู่สิ้น พระเจ้ามณเฑียรทอง
เสด็จเข้าข้างในแล้ว ก็ทรงพระวิตกนัก จึงตรั
1 สบอกแก่พระอัครมเหสีว่า สมิงพระรามนี้มีความซื่อสัตย์
มั่นคงนัก เราจะให้ธิดาเป็นบ�าเหน็จรางวัลและที่มหาอุปราชก็มิรับ จะขอให้ฆ่าเสีย ถ้าแม้นมิฆ่าก็จะ
ลากลับไปเมืองหงสาวดี เราเสียดายนัก ด้วยเขารู้ศิลปศาสตร์สันทัด และฝีมือเล่าก็เข้มแข็งกล้าหาญ
ยิ่งนักหาผู้เสมอมิได้ ท�าไฉนจึงจะให้สมิงพระรามรับราชสมบัติอยู่ด้วยเราได้
พระอัครมเหสีได้ฟังดังนั้นจึงทูลว่า พระองค์จะทรงพระวิตกไปไย ซึ่งจะเกลี้ยกล่อมผูกพันสมิง
พระรามไว้ให้ตั้งใจสวามิภักดิ์อยู่ด้วยพระองค์นั้น ตกพนักงานข้าพเจ้าจะรับอาสาผูกจิตสมิงพระรามไว้
ให้อยู่จงได้ อุปมาดังแพทย์ผู้วิเศษผูกกัณหสัปปะชาติคืองูเห่าใหญ่ด้วยมนตราคมอันกล้าขลัง มิให้พ่น
พิษและเลื้อยหนีไปได้ พระเจ้ามณเฑียรทองจึงตรัสถามว่า น้องจะคิดอ่านประการใด หรือมีมนตรา
วิเศษจึงจะผูกจิตสมิงพระรามไว้ได้ พระอัครมเหสีทูลว่า ข้าพเจ้าจะได้มีเวทมนตร์ผูกนั้นหามิได้ ซึ่ง
ข้าพเจ้าจะคิดผูกสมิงพระรามให้อยู่ก็หวังจะผูกด้วยยางรัก เพราะธรรมดาชนอันเวียนวนข้องอยู่ใน
สงสารภพนี้ แต่ล้วนมีความก�าหนัดยินดีในกามสังวาสรสสิ้นทั้งนั้น เพราะมูลตัณหาเครื่องเกี่ยวพัน
อุดหนุนเป็นปัจจัย แต่พระดาบสทรงฌานสมาบัติเหาะเหินไปได้ในอากาศแล้ว พอได้ย2ินเสียงสตรีขับ-
ร้องเพราะจับจิตเข้าก็ยังพลัดตกลงมาสู่ภูมิภาคปัถพี ด้วยความก�าหนัดในรัชนียารมณ์ จะนับอะไรกับ
เจ้าสมิงพระรามนี้ ซึ่งว่ามิรับที่มหาอุปราชและราชธิดา เพราะยังมิได้เห็นราชธิดาของเราอันสมบูรณ์
ด้วยลักษณะและสิริมารยาทงามยิ่งนัก ถ้าบุรุษผู้ใดได้เห็นและได้นั่งใกล้แล้วเมื่อใด ก็มิอาจจะด�ารงจิต
อยู่ได้ ดวงกมลก็จะหวั่นไหวไปด้วยความปฏิพัทธ์ อุปมาดังชายธงอันต้องลม ข้าพเจ้าคิดจะให้แต่ง
สุปะเพียญชนาหารเครื่องเลี้ยงอันประณีต เวลาพรุ่งนี้ขอพระองค์ให้หาเจ้าสมิงพระรามเข้ามากินเลี้ยง
ในพระราชมนเทียร แล้วจึงให้พระธิดาเราออกไปให้เจ้าสมิงพระรามเห็นตัวถนัดแต่ข้างเดียว เจ้าสมิง
พระรามได้เห็นรูปโฉมธิดาเราเท่านั้น ยังมิทันจะเข้าใกล้ได้กลิ่น ก็จะมีความปลื้มปลาบจนสุดจิต
ไหนจะคิดกลับเมืองหงสาวดีได้ เพราะพระธิดาของเรางามเป็นเสน่ห์อยู่ทั่วกาย ซึ่งข้าพเจ้าคิดท�าดังนี้
94
กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนสรุปประเด็นหลักของเรื่องตามที่นักเรียนเห็นวานาสนใจ
จากนั้นเขียนแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับประเด็นดังกลาว
กิจกรรมทาทาย
จากการอานเนื้อเรื่องแลวสรุปเปนประเด็นสําคัญ นักเรียนยกสํานวน
สุภาษิตไทยที่นักเรียนคิดวาตรงกับประเด็นของเรื่องที่นักเรียนสรุปมา
โดยยกเนื้อเรื่องตอนนั้นประกอบ
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนตอบคําถามตอไปนี้จากคํากลาวของ
เปรียบประดุจนางเมขลาเทพธิดาล่อแก้วให้รามสูรเห็น รามสูรหรือจะไม่รักแก้ว ซึ่งข้าพเจ้าว่าจะ พระมเหสีที่กลาวกับพระราชธิดาวา
ผูกจิตสมิงพระรามให้อยู่ด้วยยางรักนั้น ก็คือจะให้ใจสมิงพระรามมาผูกรักอยู่ด้วยสิ่งนี้ อันจะผูกด้วย “อันบุรุษเปรียบประดุจพืชธัญญาหาร ถาโรย
มนตราคมและโซ่ตรวนเชือกพวนสรรพเครื่องจองจ�าทั้งสิ้นนั้น ก็พลันที่จะหลุดถอนเคลื่อนคลาย ปลูกเพาะหวานแลว ก็มีแตงอกงามสูงใหญขึ้นไป
ไม่แน่นเหนียวเหมือนยางรัก ถ้าผู้ใดผูกติดอยู่ด้วยยางรักแล้ว ถึงจะเอาเชือกพวนเข้ามาฉุดชักก็มิอาจ ลูกนี้ถึงเปนราชบุตรี เกิดในวงศกษัตริยมีชาติ
จะหลุดเคลื่อนคลายได้ เห็นสมิงพระรามจะสวามิภักดิ์อยู่ด้วยพระองค์เพราะสิ่งนี้เป็นมั่นคง ตระกูลสูง ก็เปรียบเหมือนตัณฑุลา จะโปรยหวาน
พระเจ้ามณเฑียรทองได้ทรงฟังพระอัครมเหสีทูลดังนั้น ก็เห็นด้วยจึงตรัสว่า การข้างใน เพาะปลูกมิอาจเจริญขึ้นได”
พระน้องเข้าใจจงช่วยคิดอ่านเถิด แล้วบอกกล่าวธิดาของเราให้รู้ตัวสั่งสอนเสียด้วย พระอัครมเหสี • คํากลาวในขางตนหมายความวาอยางไร
รับสั่งแล้ว เวลาค�่าก็เสด็จไปสู่ห้องต�าหนักพระราชธิดา จึงตรัสบอกว่า บัดนี้สมเด็จพระราชบิดา (แนวตอบ ผูชายนั้นเปรียบไดกับพืชพันธุขาว
จะโปรดให้เจ้าสมิงพระรามผู้มีความชอบเป็นมหาอุปราชแล้วพระราชทานพระลูกให้เป็นมเหสี พระลูก อาหาร ถาเอาไปหวานเพาะก็เจริญงอกงาม
อย่ามีความโทมนัสเกี่ยงงอนขัดพระราชโองการเลย ขึ้นมาได ตางกับผูหญิงที่แมจะเกิดในตระกูล
พระราชธิดาได้ฟังก็ทรงพระกันแสง ซบพระพักตร์ลงทูลว่า ลูกนี้คิดจะไม่มีสวามีแล้ว หวังจะ สูงศักดิ์ก็เหมือนขาวสารจะเอาไปหวานเพาะ
บวชเป็นชีบ�าเพ็ญกุศลหมายสวรรค์นิพพานฝ่ายเดียว เมื่อสมเด็จพระราชบิดาตรัสห้ามมิให้เดินทาง ก็ไมอาจเติบโตขึ้นมาได)
ตรงจะให้เดินทางอ้อมแล้วก็จนใจ แท้ว่ากรรมลูกท�ามาแต่หลัง อนึ่งถ้าได้สวามีเป็นลูกกษัตริย์ มี • สารในคํากลาวนี้คืออะไร
ชาติตระกูลเสมอกันเล่าก็ตาม นี่จะได้ผัวมอญต่างภาษาเป็นเพียงนายทหาร อุปมาดังหงส์ตกลงใน (แนวตอบ แมตองการใหลูกสาวลดทิฐิมานะที่
ฝูงกา ราชสีห์เข้าปนกับหมู่เสือ ลูกมีความโทมนัสนัก พระอัครมเหสีจึงตรัสปลอบว่า ซึ่งลูกมีศรัทธา มีตอชายตํ่าศักดิ์กวาตนเองคือสมิงพระราม
จะบวชเป็นชีหนีสงสารนั้นก็ชอบอยู่ แต่จะด่วนบวชเมื่อยังเจริญรุ่นสาวฉะนี้ แม่เกรงจะถือเคร่งบวชไป โดยชี้ใหเห็นวาแมจะเปนผูตํ่าศักดิ์กวาแต
มิตลอด ด้วยโรคสาวเป็นข้าศึกคอยเบียดเบียนนั้นมีอยู่ มักกระท�าศีลให้เศร้าหมอง ค่อยบวชเมื่อแก่ ผูชายนั้นก็สามารถเติบโตกาวหนาเปนใหญ
เถิดแม่จะบวชด้วย ซึ่งลูกจะถือชาติตระกูลว่ามีอิสริยยศอยู่นั้นหาควรไม่ ด้วยสมเด็จพระราชบิดา ในภายภาคหนาได)
เห็นชอบแล้ว จึงจะทรงปลูกฝัง อันสมิงพระรามนี้เขามีความชอบในแผ่นดินเป็นอันมาก ช่วยกู้
พระนครไว้ให้สมณพราหมณ์ราษฎรอยู่เป็นสุข เหมือนรักษาชาติตระกูลของลูกไว้ ถ้ามิได้สมิงพระราม ขยายความเขาใจ Expand
แล้ ว เมื อ งเราก็ จ ะเสี ย แก่ ก รุ ง จี น ซึ่ ง ลู ก เปรี ย บชาติ เขาเหมื อ นกานั้ น ก็ ช อบอยู ่ แต่ เขาประกอบ
นักเรียนยกสํานวนสุภาษิตที่มีความหมายตรง
ศิลปศาสตร์วชิ าการเป็นทหารมีฝมี อื หาผูเ้ สมอมิได้ ก็เปรียบเหมือนกาขาวมิใช่กาด�า สมเด็จพระราชบิดา
กับคํากลาวของพระมเหสีในกิจกรรมขางตน
จะทรงชุบขึ้นแล้วก็คงเป็นหงส์ ซึ่งเปรียบเหมือนเสือนั้น ถ้าพระราชบิดาชุบย้อมแล้ว ก็คงจะกลับเป็น
(แนวตอบ สํานวนสุภาษิตวา “ชายขาวเปลือก
ราชสีห์ อันบุรุษเปรียบประดุจพืชธัญญาหาร ถ้าโรยปลูกเพาะหว่านแล้ว ก็มีแต่งอกงามสูงใหญ่ขึ้นไป
หญิงขาวสาร” ผูหญิงมักเสียหายไดมากกวาผูชาย
ลูกนี้ถึงเป็นราชบุตรี เกิดในวงศ์กษัตริย์มีชาติตระกูลสูง ก็เปรียบเหมือนตัณฑุลา จะโปรยหว่าน
กลาวคือ ขาวเปลือกตกไปไหนก็งอกขยายพันธุได
เพาะปลูกมิอาจเจริญขึ้นได้ ลูกอย่าถือทิฐิมานะเลย สมเด็จพระราชบิดาได้ทราบจะทรงพระพิโรธนัก
แตขาวสารงอกใหมไมได หรือผูหญิงมีโอกาสนอยที่
ถึงบุรุษจะมีชาติสูงต�่าเป็นประการใดเขาได้เป็นสวามีแล้วจงปฏิบัติเคารพนบน้อม นับถือดุจเจ้าของตน
จะเจริญกาวหนาไดเทากับผูชาย)
จึงจะเจริญสิริราศีเป็นสวัสดิมงคลอันยิ1่ง พระอัครมเหสีตรัสสอนพระราชธิดาด้วยความอุปมาอุปไมย
ต่างๆ ให้พระราชธิดาคลายทิ 2 ฐิมานะลงแล้ว พระนางก็เสด็จกลับมายังห้องพระต�าหนัก มีพระราช-
เสาวนีย์ตรัสสั่งพวกวิเสทชาวเครื่อง ให้แต่งโภชนาหารของเลี้ยงอันเอมโอชทั้งปวงเตรียมไว้ มไ
95

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
นักเรียนคิดวาเพราะเหตุใดแรกเริ่มตนพระราชธิดาในพระเจาฝรั่งมังฆอง
1 ทิฐิมานะ มาจาก ทิฐิ+มานะ “ทิฐิ” หมายถึง ความเห็น สวนคําวา “มานะ”
จึงไมยินยอมที่จะแตงงานตามคําสั่งพระราชบิดา ยกเหตุผลประกอบ
หมายถึง ดื้อรั้น อวดดีหรือถือตัว ทิฐิมานะ จึงหมายถึง ความเห็นดื้อดึง แมวาผิด
แนวตอบ เพราะพระราชธิดายังไมรูจักนิสัยใจคอของสมิงพระราม และการ ก็ไมยอมแกไข
ที่สมิงพระรามเปนเพียงทหารที่ถูกจับมาเปนเชลย ทําใหพระราชธิดาตั้งแง 2 วิเสท อานวา วิ-เสด หมายถึง ผูที่ทํากับขาวหลวง
รังเกียจคิดวาไมเหมาะสมกับตนซึ่งเปนถึงเชื้อวงศกษัตริย จนกระทั่งพระ-
ราชมารดาไดชี้ใหเห็นวา การที่สมิงพระรามอาสาออกสูศึกและชนะนั้นแสดง
วาเปนผูเกงกลามีความสามารถ ตอไปภายหนาจะยิ่งใหญมีเกียรติยศ จึงลด
ทิฐิและยอมแตงงานกับสมิงพระราม

คูมือครู 95
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายการใชความเปรียบในหนา 95
• การใชความเปรียบเหมาะสมกับเนื้อเรื่องใน
หนา 95 หรือไม อยางไร
(แนวตอบ เรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระราม
อาสา มีความโดดเดนทางวรรณศิลปในการใช
ความเปรียบทั้งเรื่อง จากเนื้อเรื่องในหนา 95
เปนตอนที่พระมเหสีเกลี้ยกลอมพระราชธิดา
ใหยินยอมอภิเษกกับสมิงพระราม จึงใชความ
เปรียบมาเปนวาทศิลปเกลี้ยกลอมใหถอยคํามี
นํ้าหนักพอที่จะทําใหพระราชธิดาคลอยตาม)
ขยายความเขาใจ Expand
1. นักเรียนยกเนื้อความที่นักเรียนเห็นวาเปนความ
เปรียบที่นาสนใจ อยางนอย 2 แหง พรอม
อธิบายความหมายประกอบ
(แนวตอบ ตัวอยางเชน
• “นี่จะไดผัวมอญตางภาษาเปนเพียงนายทหาร
อุปมาดังหงสตกลงในฝูงกา” เปนสิ่งที่พระ
ราชธิดาพูดกับพระมเหสีวา การแตงงานที่มี
สามีเปนชาวมอญตางภาษาอีกทั้งเปนเพียง
ทหาร ก็เปรียบตนเองเปนหงส สวนทหาร
มอญที่จะมาเปนสามีเปนกา
• “ถาบุรุษใดไดเห็นและไดนั่งใกลแลวเมื่อใด
ก็มิอาจจะดํารงจิตอยูได ดวงกมลก็หวั่นไหว
ไปดวยความปฏิพัทธ อุปมาดังชายธงอันตอง
ลม” เปนสิ่งที่พระมเหสีกลาวกับพระสวามี
พระเจาฝรั่งมังฆอง ดวยเห็นวาบุตรธิดาของ
ตนนั้นงดงามมากไมมีชายใดที่จะไมหวั่นไหว
ไปกับความงามของพระราชธิดา เปรียบชาย
ทั้งหลายเปนเหมือนธงที่เมื่อตองลม ก็คือได
เขาใกลความงามของพระราชธิดายอมเปน
ธรรมดาที่จะไหวเหมือนธง)
2. ครูสุมนักเรียน 2-3 คน มานําเสนอใหเห็น
การใชความเปรียบ
นักเรียนควรรู
1 พานพระศรี เปนคําราชาศัพทในหมวดเครื่องราชูปโภค เปนสํารับสําหรับทรง
ใชประจําวัน พานใสหมากพลูของพระเจาแผนดิน โบราณเรียก พานพระขันหมาก
หรือพระขันหมาก เครื่องพานพระศรี แบงไดอีก 2 สํารับ คือ เครื่องทองลงยาและ
เครื่องนาก เครื่องทองลงยาใชวันเวลาปกติ และเครื่องนากใชสําหรับใชในวันพระ
2 วิลาส หรือพิลาส เปนคําบาลีสันสกฤต แปลวา งามมีเสนห งามอยางสดใส
96 คูมือครู
ขยายความเขาใจ
Explain Expand ตรวจสอบผล
Evaluate
ครั้นเวลาเช้าพระเจ้ามณเฑียรทอง จึงมีรับสั่งให้หาเจ้าสมิงพระรามเข้ามากินเลี้ยงบนพระราช-
มนเทียร สมิงพระรามรับพระราชทานเครื่องเลี้ยงพอควรแล้ว ก็เข้ามากราบถวายบังคมเฝ้าอยู่
โดยล�าดับ พระเจ้ามณเฑียรทองจึงตรัสว่า เราเป็นกษัตริย์อันประเสริฐได้ออกวาจาแล้ว จึงจะตาย
ก็หาเสียดายชีวิตไม่ เพราะรักสัตย์ยิ่งกว่ารักชีวิตได้ร้อยเท่า ซึ่งที่มหาอุปราชกับราชธิดาเรานั้น เราได้
ออกปากแล้วว่าจะให้เป็นบ�าเหน็จความชอบแก่ท่าน ถึงมาตรว่าจะมิรับด้วยท่านค�านึงถึงพระเจ้า
ราชาธิราชอยู่ ก็จงรับเสียแต่พอเป็นเหตุตามสัญญาเถิด อย่าให้เราเสียสัตย์เลย อนึ่งเราเกรงคนทั้งปวง
จะครหานินทาได้ ท่านรับอาสากู้พระนครไว้มีความชอบเป็นอันมาก มิได้รับบ�าเหน็จรางวัลสิ่งใด
นานไปเบื้องหน้าถ้าบ้านเมืองเกิดจลาจลหรือข้าศึกมาย�่ายีเหลือก�าลัง ก็จะไม่มีผู้ใดรับอาสาอีกแล้ว
เห็นเราจะได้ความขัดขวางเป็นมั่นคง ตรัสแล้วจึงสั่งให้พระราชธิดายกพานพระศรีมาตั้ง ให้เจ้าสมิง
พระรามกินต่อหน้าพระที่นั่ง พระราชธิดาก็อายพระทัยยิ่งนัก ด้วยเป็นราชบุตรีกษัตริย์ แต่ทรง
พระเยาว์มาจนเจริญพระชนม์ ยังไม่เคยยกพานพระศรีให้ทหารและขุนนางผู้ใดกิน แต่ขยับขยั้นยั้ง
พระองค์อยู่มิใคร่จะแหวกพระวิสูตรออกมาได้ พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องก็ตรั1สเตือนว่ามาเร็วๆ พระราชธิดา
เกรงพระราชอาญาขัดรับสั่งสมเด็จพระราชบิดามิได้ ก็ยกพานพระศรีมาตั้งลงเฉพาะหน้าสมิงพระราม
แต่ห่างๆ ช้อยช�าเลืองดูสมิงพระรามไม่ทันจะเต็มพระเนตร ด้วยความอายก็เสด็จกลั2บเข้าไป เจ้าสมิง
พระรามเห็นพระราชบุตรียกพานพระศรีออกมานั้น ประกอบด้วยเยาวรูปสิริวิลาสลักษณ์เป็นอันงาม
ก็แลตะลึงลืมตัวไม่เป็นสมประดี จนพระราชบุตรีเสด็จกลับเข้าไป พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องทอดพระเนตร
เห็นแล้วก็ดีพระทัย ทรงด�าริว่า เจ้าสมิงพระรามเห็นจะมีความรักธิดาเราว่ารูปงาม สมค�าพระอัคร-
มเหสีทูลไว้ ทรงพระร�าพึงนิ่งอยู่ในพระทัยแล้วก็เสด็จขึ้น
ครั้ น เวลาวั น หนึ่ ง เสด็ จ ออกพร้ อ มด้ ว ยเสนาบดี ข ้ า ราชการทั้ ง ปวง พระองค์ จึ ง ตรั ส แก่
สมิงพระรามว่าท่านอาสากู้พระนครเราไว้ได้ครั้งนี้ มีพระเกียรติยศปรากฏไปแก่ประเทศราชธานี
ทั้งปวง จนตลอดกัลปาวสาน ซึ่งท่านจะไม่รับรางวัลนั้นมิชอบ ดุจท�าลายเกียรติยศเราให้เสื่อมเสีย
เพราะจะเป็นที่ติเตียนแก่กษัตริย์ทั้งปวง ท่านด�าริดูจงควรเถิด
สมิงพระรามได้ฟังดังนั้นก็คิดว่า เรารับอาสาท�าความชอบครั้งนี้ คิดจะแก้ตัวกลับไปเมือง
เมื่อพระเจ้ามณเฑียรทองมิทรงพระอนุญาต จะหน่วงเหนี่ยวไว้ฉะนี้ ครั้นเราจะหนีไปก็เสียสัตย์
หาควรไม่ ทั้งนี้ก็ตามแต่วาสนา เมื่อพระเจ้าอังวะจะโปรดพระราชทานพระราชธิดาแล้ว เราก็จะอยู่ชม
รสนางพม่าเสียก่อน เผื่อจะมีโอชาหวานดีกว่ารสมอญกระมัง ถ้าแม้บุญยังจะกลับไปเมืองหงสาวดี
ได้โดยสัตย์ คิดแล้วจึงทูลว่า ซึ่งพระองค์ทรงพระราชทานที่มหาอุปราชแก่ข้าพเจ้าๆ มิรับนั้น เหตุด้วย
พระราชบุตรของพระองค์ยังจะมีอยู่ อนึ่งข้าพเจ้าเล่าก็ต่างประเทศภาษา อุปมาดังนกเค้าถึงมีก�าลังอยู่
ก็จริง แต่ตกเข้าอยู่ในท่ามกลางฝูงกาเมื่อกลางวัน ข้าพเจ้าจะบัญชาราชกิจฉันใด ครั้นข้าพเจ้ามิรับ
บ�าเหน็จรางวัลเล่า ก็จะเสียราชประเพณีของพระองค์ไป ข้าพเจ้าจะยอมเป็นทหารอยู่กับพระองค์แล้ว
96
บูรณาการเชื่อมสาระ
จากเนื้อเรื่องเมื่อสมิงพระรามสามารถเอาชนะกามะนีทหารเอกของ
จีนได พระเจาฝรั่งมังฆองไดมอบบําเหน็จรางวัลใหแกสมิงพระราม ซึ่งเปน
แนวคิดสําคัญของตอน สมิงพระรามอาสา ครูบูรณาการความรูเขากับวิชา
พระพุทธศาสนา เรื่องหลักปฏิบัติระหวางผูบังคับบัญชาและผูที่อยูใตบังคับ
บัญชา ซึ่งก็คือ ทิศ 6 โดยเฉพาะ “เหฏฐิมทิศ” ทิศเบื้องตํ่า เจานาย ผูบังคับ
บัญชา พึงบํารุงบาว หรือผูใตบังคับบัญชา ดวย 5 สถาน ไดแก ดวยการ
จัดงานใหตามกําลัง ดวยการใหอาหารและบําเหน็จรางวัล ดวยการรักษา
พยาบาลยามเจ็บไข ดวยแจกของมีรสดีแปลกๆ ใหกิน และดวยใหมีวันหยุด
และพักผอนหยอนใจตามโอกาสอันควร ดวยหลักคิดนี้จะทําใหความสัมพันธ
ระหวางผูบังคับบัญชากับผูอยูใตบังคับบัญชากระชับแนนแฟนขึ้น พระเจา
ฝรั่งมังฆองก็ปรารถนาที่จะใหสมิงพระรามมีใจภักดีอยูรับใช นอกจากนี้การ
มอบบําเหน็จรางวัลใหแกผูทําความดีความชอบตามสัญญา จะทําใหไมเปนที่
ครหาวาเปนกษัตริยผูมีอํานาจแลวไมรักษาคําสัตย
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนตอบคําถามและรวมกันแสดงความคิด
แต่จะขอรับพระราชทานความอนุญาตอยู่สองประการๆ หนึ่งห้ามมิให้คนทั้งปวงเรียกว่าเชลย ถ้าผู้ใด เห็นในประเด็นตอไปนี้
มิฟังขืนเรียก ข้าพเจ้าได้ยินแล้วก็จะถวายบังคมลากลับไปเมืองหงสาวดี ประการหนึ่งถ้ามีสงคราม • สมิงพระรามตัดสินใจที่จะรับบําเหน็จรางวัล
สมเด็จพระเจ้าราชาธิราชมาเมื่อใด ข้าพเจ้ามิขอเข้าท�าสงครามด้วยทั้งสองฝ่าย แม้นมีสงครามกษัตริย์ จากพระเจาฝรั่งมังฆองหรือไม อยางไร
อื่นมา ข้าพเจ้าจะขอรับอาสาสู้รบกว่าจะสิ้นชีวิต ถ้าพระองค์โปรดอนุญาตความสองประการนี้แล้ว (แนวตอบ สมิงพระรามยอมรับบําเหน็จรางวัล
ข้าพเจ้าก็จะยอมรับพระราชทานรางวัลอยู่ด้วยพระองค์สืบไป ที่พระเจาฝรั่งมังฆองจะพระราชทานให แตมี
พระเจ้ามณเฑียรทองได้ทรงฟังก็ดีพระทัยนัก จึงตรัสว่า เหตุเท่านี้เราจะอนุญาตให้ได้ อย่าว่า เงื่อนไข 2 ขอที่จะขอกับพระเจาฝรั่งมังฆอง
แต่ท่านจะขออนุญาตเท่านี้เลย ถึงจะให้มากกว่านี้สักร้อยประการ ถ้าควรแล้วเราจะอนุญาตให้ท่านสิ้น คือ ขอแรกหามไมใหผูใดเรียกตนวาเชลย
จึงสั่งให้เสนาบดีข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยทั้งปวง ให้ตีฆ้องร้องป่าวทั่วทั้งพระนครว่า ตั้งแต่วันนี้ไปให้คน ถามีผูใดเรียก แลวตนไดยินจะลากลับ
ทั้งปวงเรียกว่าเจ้าสมิงพระรามกู้เมือง ถ้าผู้ใดเรียกเชลยแล้ว จะฆ่าเสียให้สิ้นทั้งโคตร ถ้าเราแต่งการ
เมืองหงสาวดี ขอสองถามีสงครามระหวาง
พระเจาราชาธิราชกับพระเจาฝรั่งมังฆอง
อภิ เ ษกสมิ ง พระรามขึ้ น เป็ น อุ ป ราชแล้ ว ให้ อ อกนามว่ า พระมหาอุ ป ราชผดุ ง พระนคร เสนาบดี
เมื่อใด จะไมเขาทําสงครามกับทั้งสองฝาย
ข้าราชการใหญ่น้อยรับๆ สั่งแล้วก็ถวายบังคมลาออกจากเฝ้า จึงแต่งคนให้เที่ยวตีฆ้องร้องป่าวไปทั่ว
นอกจากจะเปนสงครามกษัตริยอื่นจะขอ
กรุงรัตนบุระอังวะ ชาวเมืองทั้งปวงรู้แล้วก็เกรงพระราชอาญา ต่างคนชวนกันสรรเสริญพระเจ้าฝรั่ง
อาสารบจนกวาจะสิ้นชีพ)
มังฆ้องว่า พระเจ้าอยู่หัวของเราทรงโปรดทแกล้วทหารรักยิ่งกว่าพระราชธิดาอันเกิดแต่พระอุระ
• เหตุใดสมิงพระรามจึงรับบําเหน็จรางวัลจาก
หวังจะบ�ารุงพระนครให้คนทั้งปวงอยู่เป็นสุข และจะให้ข้าศึกย�าเกรงพระเดชานุภาพจึงทรงปลูก พระเจาฝรั่งมังฆอง
เลี้ยงสมิงพระรามไว้ ตั้งให้เป็นมหาอุปราชแล้วชมฝีมือและบุญญาธิการสมิงพระรามเป็นอันมาก (แนวตอบ เหตุที่สมิงพระรามยอมรับบําเหน็จ
พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องจึงตรัสสั่งให้ปลูกต�าหนักใหญ่อย่างที่มหาอุปราช และแต่งการเฉลิม รางวัล เพราะคิดวาหากจะกลับไปเมือง
พระต� า หนั ก เครื่ อ งภิ เ ษกทั้ ง ปวงเสร็ จ แล้ ว พระโหรจึ ง ถวายฤกษ์ อั น เป็ น ศุ ภ มงคล เข้ า พิ ธี เ ฉลิ ม หงสาวดีพระเจาฝรั่งมังฆองก็คงไมอนุญาต
พระต�าหนักพร้อมด้วยพระญาติวงศา พราหมณ์พฤฒามาตย์ราชปุโรหิตทั้งปวง อภิเษกพระราชธิดากับ หากจะหนีไปทั้งสมิงพระรามและพระเจา
เจ้าสมิงพระรามเป็นมหาอุปราช ตามราชประเพณีมาแต่ก่อนแล้ว พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องก็พระราชทาน ฝรั่งมังฆองก็คงเสียเกียรติ)
เครื่องยศส�าหรับที่ลูกหลวงเอกให้สมิงพระรามเป็นมหาอุปราช ครั้งนั้นกรุงรัตนบุระอังวะก็เงียบสงบ
ศึกลง สมณพราหมณ์อาณาประชาราษฎรอยู่เย็นเป็นสุข ขยายความเขาใจ Expand
ครั้นอยู่มาประมาณสามเดือน พระราชธิดาพระเจ้ามณเฑียรทองก็ทรงพระครรภ์ ถ้วนทศมาส
แล้วก็ประสูติพระราชโอรส พระเจ้ามณเฑียรทองได้ทราบก็มีพระทัยเสน่หายิ่งนัก เสด็จไปรับพระราช- จากที่สมิงพระรามตัดสินใจหนีกลับเมือง
นัดดาด้วยพระหัตถ์1 ของพระองค์ แล้วพระราชทานเครื่องประดับทั้งปวงส�าหรับพระราชกุมารโดย
หงสาวดี นักเรียนคิดวาสมิงพระรามมีลักษณะนิสัย
อยางไร
ขบวนลูกหลวงเอก
(แนวตอบ สมิงพระรามเปนผูที่ยึดมั่นกับคําสัตย
ครั้นพระราชกุมารมีชันษาได้ขวบเศษ พอย่างพระบาทด�าเนินได้ พระเจ้ามณเฑียรทองเสด็จ
วาจา เปนผูที่ทําตามคําสัตยที่ใหไวกับพระเจา
ออกว่าราชการครั้งใด ก็ทรงอุ้มพระราชนัดดาขึ้นนั่งเหนือพระเพลาทุกครั้ง อยู่มาวันหนึ่งทรงอุ้ม
ฝรั่งมังฆองและคาดหวังวาจะไดรับการยึดมั่น
พระราชนัดดาเสด็จออก ณ พระที่นั่งพร้อมด้วยเสนาบดีทั้งปวง สมิงพระรามมหาอุปราชก็เฝ้าอยู่
รักษาคําสัตยดุจเดียวกัน เพื่อใหสามารถอยูรวมกัน
ที่นั้นด้วย ไดอยางปกติสุขไมบาดหมางกัน ก็ตองเชื่อใจกัน
97
การละเมิดคําสัตยจะทําใหไมสามารถอยูรวมกันได
เพราะไมไวใจกัน สมิงพระรามจึงหนีกลับเมือง
หงสาวดี)
ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
ขอใดกลาวไมถูกตองเกี่ยวกับเงื่อนไขสัญญาที่สมิงพระรามทูลขอจาก
1 ลูกหลวงเอก หมายถึง พระราชโอรสซึ่งประสูติจากพระมารดาซึ่งทรงเปน
พระเจาฝรั่งมังฆอง
พระราชธิดาของสมเด็จพระเจาแผนดิน หรือที่เรียกกันในสมัยนั้นวา ลูกหลวง
1. เมื่อเกิดศึกระหวางพมาและมอญ สมิงพระรามจะชวยพมา
เพราะทรงมีฐานันดรศักดิ์เปน “ลูกหลวงเอก”
2. เมื่อเกิดศึกระหวางพมาและมอญ สมิงพระรามจะชวยมอญ
3. เมื่อเกิดศึกระหวางพมาและมอญ สมิงพระรามจะชวยทั้งสอง
4. เมื่อเกิดศึกระหวางพมาและมอญ สมิงพระรามจะไมชวยทั้งสอง
มุม IT
วิเคราะหคําตอบ สัญญาที่สมิงพระรามทูลขอจากพระเจาฝรั่งมังฆองก็เพื่อ
รอมชอมกัน ไมใหฝายใดฝายหนึ่งเสียเปรียบ เพราะไมเชนนั้นแลว ศึกษาเกี่ยวกับฐานันดรศักดิ์ของกษัตริยเพิ่มเติม ไดที่ http://www.laksanathai.
พระเจาฝรั่งมังฆองจะไมยินยอมรับเงื่อนไขสัญญา หากชวยฝายใดฝายหนึ่งก็ com/book2/p007.aspx
ไมอาจตกลงกันได และเมื่อเกิดสงครามก็เปนไปไมไดที่สมิงพระรามจะรบทั้ง
สองฝาย ดังนั้น สิ่งที่สมิงพระรามจะเสนอ คือ ไมชวยทั้งสองฝาย ตอบขอ 4.

คูมือครู 97
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนตอบคําถามและรวมกันแสดงความ
คิดเห็นในประเด็นตอไปนี้
• เหตุใดสมิงพระรามจึงหนีไปเมืองหงสาวดี
(แนวตอบ เหตุที่สมิงพระรามหนีไปเมือง
หงสาวดีอันเมืองที่อยูเดิมของตนเองนั้น
ก็เพราะพระเจาฝรั่งมังฆองพลั้งเผลอพูดใน
สิ่งที่สมิงพระรามเคยขอหามไมใหผูใดพูด คือ
พูดวาสมิงพระรามเปนเชลย สมิงพระรามจึง
หนีไปโดยไมลา ดวยไมอยากใหมีคนมา
ขัดขวางได)
• นักเรียนคิดวาสมิงพระรามตัดสินใจถูกหรือ
ไมที่หนีไปทั้งที่มีความรักใครหวงใยพระราช-
ธิดาและบุตร
(แนวตอบ การที่สมิงพระรามหนีไปทั้งนี้
เกิดจากพระเจาฝรั่งมังฆองไมรักษาคําสัตย
ที่ตนเองเปนผูรับปาก หากอยูตอไปก็อาจเกิด
ความระแวงสงสัยกันนําความเดือดรอนมาให
แกทั้งสองฝาย เพราะเมื่อไดเสียสัตยไปแลว
ครั้งหนึ่งก็ยอมเกิดครั้งตอๆ ไปได การทําตาม
สัญญาที่ใหไวจึงดีที่สุด เพราะตามสัญญาที่
พระเจาฝรั่งมังฆองใหไวนั้นผูที่เอยวา
สมิงพระรามจะตองถูกประหารทั้งโคตร
แตผูที่ผิดสัญญากลับเปนคนเดียวกับผูที่ให
สัญญา การจากไปจึงเปนการเห็นแก
พระราชธิดาและบุตร)
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนแสดงความคิดเห็นที่มีตอตัวละครที่ตนเอง
ประทับใจในเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา
โดยเขียนความยาวไมนอยกวา 15 บรรทัด
(แนวตอบ นักเรียนสามารถเขียนแสดงความคิดเห็น
ไดหลากหลายขึ้นอยูกับความประทับใจของนักเรียน
แตละคน)
ขยายความเขาใจ
Explain Expand ตรวจสอบผล
Evaluate
ฝ่ายพระราชกุมารเป็นทารกยังทรงพระเยาว์ไม่แจ้งความก�าดัดคะนองลุกจากพระเพลา ยืนขึน้
ยุดพระอังสาพระเจ้ามณเฑียรทองไว้แล้วเอื้อมพระหัตถ์ขึ้นไปเล่นบนที่สูง พระเจ้ามณเฑียรทองผัน
พระพักตร์มา ทอดพระเนตรเห็นดังนั้น ก็ตรัสพลั้งพระโอษฐ์ออกไปว่า ลูกอ้ายเชลยนี้กล้าหาญนัก
นานไปเห็นองอาจแทนมังรายกะยอฉะวาได้ สมิงพระรามได้ยินพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องดังนั้นก็น้อยใจ
จึงคิดว่าครั้งนี้สิ้นวาสนากันแล้ว เป็นผลที่เราจะได้กลับไปเมืองหงสาวดีด้วยความสัตย์ ครั้นพระเจ้า
มณเฑียรทองเสด็จขึ้นแล้ว
ฝ่ายสมิงพระรามก็กลับมาที่อยู่ จึงเขียนหนังสือสองฉบับ ฉบับหนึ่งซ่อนไว้ใต้หมอน ฉบับหนึ่ง
เหน็บพกไว้ แล้วคิดเป็นห่วงอาลัยบุตรและพระราชธิดา แล้วหักจิตข่มลงได้ มิได้บอกผู้ใด พระราชธิดา
อันเป็นที่รักนั้นก็มิแจ้งให้รู้ กลัวจะห้ามปรามขัดขวาง ความจะทราบถึงพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องจึงเอาเบาะ
บังเหียนมาผูกม้าซึง่ ขีส่ กู้ บั กามะนีนนั้ แล้วจัดแจงแต่งกายนุง่ ห่มเสร็จถือทวนสะพายดาบเผ่นขึน้ หลังม้า
ควบหนีออกจากเมืองอังวะ
ฝ่ายพม่าชาวเมืองเห็นก็ร้องอื้ออึงขึ้นว่า มหาอุปราชผดุงพระนครหนีไปแล้ว ความทราบถึง
เสนาบดีๆ ก็รีบเข้าไปกราบทูลพระเจ้ามณเฑียรทองๆ ได้แจ้งแล้ว ก็สะดุ้งตกพระทัย จึงสั่งให้จัดทัพม้า
พันหนึ่ง ไปตามเจ้าสมิงพระรามๆ ก็ควบม้าหนีมาเต็มพักม้าแล้วก็หยุดพักม้า นั่งคอยท่าอยู่กลาง
ท้องนาใต้ต้นไม้แห่งหนึ่ง มีต้นตาลเรียงอยู่ที่นั้นสามต้น สูงประมาณสิบห้าวาสิบหกวา มีผลสุกต้นละ
สี่ทะลายบ้างห้าทะลายบ้าง ครั้นแลเห็นทัพพม่ายกตามมาแต่ไกล จึงขึ้นบนหลังม้า ชักม้าฟ้อนร�าเป็น
เพลงทวน แล้วพุ่งผลตาลสุกทั้งสามต้นหล่นลงทีละผล มือขวารับทวนมือซ้ายรับผลตาลหล่นลงมา
หาทันจะตกถึงดินไม่ แล้วก็โยนไปให้นายทัพนายกองพม่าๆ เห็นดังนั้นก็ตกใจหยุดยืนอยู่สิ้น กลัว
ขยาดฝีมือนัก ไม่มีผู้ใดจะสามารถเข้าหักหาญจับกุมได้ ก็ค่อยรอตามมาจนสุดแดน สมิงพระรามจึง
เอาหนังสือนั้นใส่ไม้คีบปักไว้ แล้วก็รีบควบม้ากลับเข้ากรุงหงสาวดี
ฝ่ายนายทัพนายกองพม่าทั้งปวงที่ติดตามมานั้น ครั้นได้หนังสือแล้ว ก็พากันยกกลับไปยัง
กรุงรัตนบุระอังวะ จึงน�าหนังสือเข้าถวายพระเจ้ามณเฑียรทองๆ ทรงรับหนังสือนั้นมาทอดพระเนตร
ด้วยพระองค์เป็นใจความว่า
ข้าพเจ้าสมิงพระรามขอกราบถวายบังคมทูลไว้ให้ทราบใต้ฝา่ พระบาทยุคล ด้วยพระองค์
ออกพระโอษฐ์ทรงพระอนุ ญาตให้ความสัตย์ไว้แก่ข้าพเจ้าว่า จะมิให้ผู้ใดเรียกว่าเป็นเชลย
ถ้าผูอ้ นื่ เรียกแล้วจะให้ลงพระราชทัณฑ์ตดั ศีรษะเสียสิน้ ทัง้ โคตร บัดนี้พระองค์กลับมาเรียกว่า
อ้ า ยเชลยอี ก เล่ า ซึ่ ง ข้ า พเจ้ า จะอยู ่ ด ้ ว ยพระองค์ สื บ ไปนั้ น ก็ เ ห็ น ว่ า ผิ ด ประเพณี แ ผ่ น ดิ น
เมืองอังวะแปรปรวนมิได้ยั่งยืนแล้ว ข้าพเจ้าจะขอถวายบังคมลา กลับไปเมืองหงสาวดีที่
เคยอยู่ข้าพเจ้าแล้ว เชิญพระองค์จงเสวยสิริราชสมบัติเป็นสุขพระทัยเถิด ซึ่งพระราชธิดา
และพระราชนัดดาของพระองค์นั้น ข้าพเจ้าขอฝากไว้ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทด้วย ถ้า
เจริญพระชนม์ยิ่งยืนแล้ว จะได้อยู่ท�าราชการสนองพระเดชพระคุณแทนตัวข้าพเจ้าสืบไป
98

ขอสอบเนน การคิด
บูรณาการอาเซียน แนว O-NET
ขอใดมิใชเหตุผลที่สมิงพระรามกลับกรุงหงสาวดี
ราชาธิราช เปนเรื่องที่มาจากเคาเรื่องจริงในพงศาวดารมอญที่มีการบันทึก
1. เกรงพระราชทัณฑตัดศีรษะทั้งโคตร
เรื่องราวทางประวัติศาสตรของอาณาจักรไว ซึ่งเปนชวงเวลาที่มอญและดินแดนใน
2. เกรงจะเสียงานที่ไดรับมอบหมาย
เอเชียถูกคุกคามจากกษัตริยมองโกลผูยิ่งใหญ “กุบไลขาน” แตทั้งนี้ไทยไมไดรับ
3. เกรงวาจะผิดประเพณีแผนดิน
ผลกระทบเพราะกษัตริยไทยสงเครื่องราชบรรณาการไปเจริญสัมพันธไมตรีเสียกอน
4. ไดรับความอัปยศ
แตอยางไรก็ตามเหตุการณทางประวัติศาสตรดังกลาวเปนบอเกิดวรรณกรรมของ
เอเชียตะวันออกเฉียงใตที่มีการแทรกปนเรื่องจากจินตนาการเขาไปดวยแตยังคงที่ วิเคราะหคําตอบ ภายหลังพระเจาฝรั่งมังฆองพลั้งเผลอเรียกลูกสมิงพระราม
มาไววา จีนไดแผขยายอํานาจมาถึงอาณาจักรของตน ภายหลังการจัดตั้งสมาคม ซึ่งก็เปนหลานของพระองควา “ลูกอายเชลย” สมิงพระรามรูสึกอัปยศจึง
อาเซียนในความรวมมือทางวัฒนธรรมไดมีการจัดโครงการเกี่ยวกับวรรณกรรมของ ตัดสินใจกลับกรุงหงสาวดี เพราะตามที่ไดสัญญากันไว ผูใดเรียกสมิงพระราม
กลุมประเทศอาเซียน เชน โครงการโลกทัศนพมาจากวรรณกรรมหายาก วาเชลยจะไดรับโทษประหารชีวิตทั้งโคตร ในที่นี้หมายถึงพระราชธิดาและ
เรื่องราชาธิราช เปนตน นับวาเปนจุดเริ่มตนของการขยายและพัฒนาในเชิง พระราชนัดดาของพระเจาฝรั่งมังฆอง และหากไมทําก็จะเสียสัตยผิดประเพณี
วิชาการสูเวทีอาเซียน ซึ่งจะนําไปสูการกําหนดนโยบายระหวางพมากับไทยสืบไป แผนดิน แตการไปจากกรุงอังวะไมเกี่ยวกับงาน สมิงพระรามไมไดรับมอบ-
หมายงานแตอยางใด ตอบขอ 2.

98 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนรวมกันอภิปรายแสดงความคิดเห็นใน
พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องได้แจ้งดังนั้นก็ทรงทราบว่าเจ้าสมิงพระรามหนีไปทั้งนี้ด้วยมีความน้อยใจ ประเด็นตอไปนี้
ในถ้อยค�าที่เราพูดพลั้งไปนั้น ก็มีพระทัยอาลัยเสียดายนัก มิได้ตรัสประการใดแก่เสนาบดีทั้งปวง เกรง • คุณธรรมใดในเรื่องราชาธิราช ตอน
ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยจะติเตียนได้ว่า พระองค์ไม่รักษาพระวาจาตรัสผิดไปเอง สมิงพระรามจึงได้ สมิงพระรามอาสาที่สําคัญที่สุด
หนีไป อุปมาดังคนปลูกพฤกษชาติให้ใหญ่สูงแล้วตัดยอดหักกิ่งเสีย จึงเสด็จเข้าข้างใน พระราชทาน (แนวตอบ การรักษาคําสัตยเปนคุณธรรมที่
หนังสือนั้นให้แก่พระอัครมเหสี มีความสําคัญที่สุดในเรื่องราชาธิราช ตอน
พระอัครมเหสีรับมาอ่านแจ้งความแล้ว ก็เสียดายสมิงพระรามยิ่งนัก และเกรงว่าพระราชธิดา สมิงพระรามอาสา การรักษาคําสัตยสง
จะเป็นม่าย จึงทูลว่าเป็นธรรมดาสืบมา พลั้งปากก็ย่อมเสียการ พลั้งมีดพลั้งขวานมักจะบาดเจ็บ ผลตอการดําเนินเรื่องกลาวคือ ตลอดการ
ซึ่งพระองค์เสียทแกล้วทหารที่ดีไปทั้งนี้ เพราะพลั้งพระโอษฐ์มิทันทรงด�าริ ถึงกระนั้นก็อย่าเพ่อ ดําเนินเรื่องตัวละครจะตัดสินใจทําการใด
จะตองมีการขอคําสัตยจากอีกฝายและให
ทรงพระวิตกเลย ด้วยพระราชนัดดาของพระองค์ยังมีอยู่ ถ้าเจริญพระชนม์เติบใหญ่ไปเบื้องหน้า
คําสัตยกับอีกฝาย เชน สมิงพระรามขอ
แล้วเราจะให้ไปติดตามมา ถึงสมิงพระรามจะไม่สู้รักใคร่อาลัยแม่ก็คงอาลัยลูก ข้าพเจ้าเห็นทีจะเสียลูก
คําสัตยกับพระเจาฝรั่งมังฆองวาตองไมให
มิได้คงจะกลับมา
ผูใดเรียกตนวาเชลย และใหคําสัตยวาจะ
ฝ่ายพระราชธิดาเมื่อสมิงพระรามหนีไปนั้น เป็นเวลาตะวันบ่าย พระราชธิดาบรรทมหลับอยู่
ยอมเปนทหารอยูกับพระเจาฝรั่งมังฆอง
ครั้นฟื้นบรรทมขึ้น นางสาวใช้เข้ามาทูลว่าพระมหาอุปราชหนีไปแล้ว พระราชธิดาได้แจ้งก็ตกพระทัย เปนตน)
ทรงพระกันแสงร�่ารัก แล้วเข้าไปดูดาบในที่นอนสมิงพระรามก็หายไป ดูผ้าโพกและแหวนเครื่อง-
ประดับมีค่าทั้งปวงก็หาเห็นไม่ จึงเหลือบพระเนตรเห็นหนังสือที่ใต้หมอน พระนางก็หยิบมาคลี่อ่าน ขยายความเขาใจ Expand
ใจความในหนังสือนั้นว่า
นักเรียนยกเหตุการณและเนื้อความที่นักเรียน
เห็นวาเปนคุณธรรมที่สําคัญที่สุดในเรื่องราชาธิราช
สมเด็ จ พระราชบิ ดาปลู กเลี้ ยงให้ เราทั้ งสองอยู ่ ค รองกั น เป็ น สุ ข สถาพรแล้ ว บั ด นี้ ตอน สมิงพระรามอาสา
พระองค์เสียสัตย์ท�าให้เราได้ความอัปยศ เราอยู่ด้วยมิได้จึงหนี ไป ขอฝากแต่หลานหลวง (แนวตอบ เนื้อความตอนที่พระเจากรุงจีนตรัส
ไว้ด้วยเถิด ชาตินี้เรามีกรรมจึงจากกันทั้งรัก ไปในชาติเบื้องหน้าขอให้เราได้เป็นคู่ครองกัน กับเหลานายทัพนายกองของพระองควา “เราเปน
อย่ารู้แรมนิราศจนบรรลุนฤพาน กษัตริยผูใหญอันประเสริฐไดใหคํามั่นสัญญาแกเขา
ไวแลว จะกลับคําดังนั้นควรไม พมาทั้งปวงจะชวน
พระราชธิดาได้แจ้งในหนังสือนั้นแล้ว ก็ยิ่งทรงพระโศกด้วยความอาลัย แค้นสมเด็จพระราช- กันดูหมิ่นไดวาจีนพูดมิจริง เรารักสัตยยิ่งกวาทรัพย
บิดานัก อยาวาแตสมบัติมนุษยนี้เลย ถึงทานจะเอาทิพย-
ฝ่ายสมิงพระรามเข้ามาถึงกรุงหงสาวดีแล้ว ชาวพระนครทั้งปวงเห็นก็ร้องชมอื้ออึงไปว่า สมบัติของสมเด็จอมรินทรมายกใหเราๆ ก็มิได
เจ้าสมิงพระรามหนีกลับมาได้แล้ว เสนาบดีทั้งปวงรู้ ต่างคนก็ออกมาพูดไต่ถามกันแล้ว จึงพากัน ปรารถนา”)
เข้าไปเฝ้าสมเด็จพระเจ้าราชาธิราช เจ้าสมิงพระรามจึงกราบทูลตามกิจการทั้งปวง ซึ่งได้กระท�ามา
แต่หนหลังสิ้นทุกประการ
99

กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนจัดกลุมชวยกันระดมความคิดเห็นนําคุณธรรมจากเรื่อง
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา มาแตงคําขวัญเชิญชวนเพื่อสราง
คานิยมที่ดีของคนในสังคม นักเรียนนําคําขวัญที่ไดมาจัดปายนิเทศใน
ชั้นเรียน
เกร็ดแนะครู
ครูเนนเกี่ยวกับคุณธรรมเรื่องความกลาหาญและการรักษาคําสัตยของตัวละครใน
เรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา โดยแนะใหนักเรียนพิจารณาภาพที่สะทอน
จากเรื่องวา ไดสงเสริมความดีงามใหคุณคาทางจิตใจแกผูอาน เปนเครื่องหมาย
ชี้ใหเห็นถึงคานิยมหรือความตองการสรางคานิยมที่ดีใหแกคนในยุคสมัยนั้น ครูให
นักเรียนพิจารณาประเด็นนี้ภายหลังการอานเนื้อเรื่องจบ

กิจกรรมทาทาย
มุม IT
นักเรียนจัดกลุมทําผังความคิดคุณธรรมของตัวละครหลักในเรื่อง ศึกษาเกี่ยวกับวรรณคดีเรื่องสมิงพระราม ตอน สมิงพระรามอาสา ซึ่งเปน
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา จัดแสดงผลงานของนักเรียนในชั้นเรียน ความรูเสริมเพิ่มเติม ไดที่ http://www.gotoknow.org/blogs/posts/424755

คูมือครู 99
 ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand Evaluate
Engage Explore Explain
ขยายความเขาใจ Expand
จากเนื้อเรื่องที่นักเรียนศึกษาและอานนักเรียน
สรุปขอคิดที่ไดจากเรื่อง สมเด็จพระเจ้าราชาธิราชได้ฟงั ดังนัน้ ก็มพี ระทัยโสมนัสยิง่ นัก จึงสัง่ ให้เล่นการมหรสพ สมโภช
(แนวตอบ ขอคิดที่ไดจากเรื่อง มีดังนี้ เจ้าสมิงพระรามเจ็ดวันเจ็ดคืน แล้วพระราชทานเครือ่ งยศและเครือ่ งอุปโภคบริโภคเป็นอันมาก แล้วโปรด
1. คนดีมีความสามารถแมอยูในเมืองศัตรูก็ยังมี ให้กนิ เมืองวาน ขณะเมือ่ เจ้าสมิงพระรามกลับมาได้แต่กรุงอังวะครัง้ นัน้ จุลศักราชได้ ๗๘๗ ปี
คนเชิดชูไดเสมอ
2. ผูเปนกษัตริยยอมถือความสัตยเปนสิ่งประเสริฐ
บอกเล่าเก้าสิบ
ที่สุด
3. ความประมาทเปนหนทางแหงความตาย เชน
กามะนี หงสาวดี
4. ผูที่ทํากิจโดยอาศัยปฏิภาณไหวพริบและความ หงสาวดี หรือที่เรียกอีกชื่อหนึ่งวา พะโค เปนหนึ่งในหลายเมืองสําคัญของมอญที่ปรากฏอยู
สามารถเฉพาะตนจะประสบความสําเร็จใน ในเรื่องราชาธิราช ตั้งอยูทางตอนใตของประเทศพมา ในอดีตหงสาวดีเคยเปนเมืองของมอญ กอนที่
พระเจาตะเบ็งชะเวตี้จะยึดครองไดใน พ.ศ. ๒๐๘๒ หงสาวดีเจริญรุงเรืองถึง1ขีดสุดในรัชสมัยของ
ชีวิตได พระเจาบุเรงนอง พระองคไดโปรดใหสรางพระราชวังที่ชื่อวา กัมโพชธานี เปนพระราชวังที่มี
5. บานเมืองจะประกอบไปดวยกษัตริยที่อยูใน ขนาดใหญไวเปนที่ประทับ
ความสัตย) หงสาวดียังมีสถานที่สําคัญประจําเมือง ไดแก พระธาตุชเวมอดอ หรือที่คนไทยนิยมเรียกวา
พระธาตุมุเตา เปนพระธาตุศักดิ์สิทธิ์คูเมือง เลากันวา เมื่อพระเจาบุเรงนองจะทรงทําศึกครั้งใด
จะเสด็จมาทรงสักการะพระธาตุแหงนี้ทุกครั้ง แมแตสมเด็จพระนเรศวรมหาราช 2เมื่อไดประทับ
ตรวจสอบผล Evaluate ที่เมืองหงสาวดีก็ไดเสด็จมาทรงสักการะพระธาตุแหงนี้ดวยเชนกัน ปจจุบันหงสาวดีเปนเมืองที่ทํา
รายได ใ ห แ ก ป ระเทศพม า เป น อย า งมาก ด ว ยความที่ เ ป น เมื อ งท อ งเที่ ย วที่ มี ค วามสํ า คั ญ ทาง
1. นักเรียนยกสํานวนสุภาษิตที่มีความหมาย ประวัติศาสตรศิลปะและวัฒนธรรม
ตรงกับเนื้อความที่กําหนดได
2. นักเรียนยกเนื้อความที่นักเรียนเห็นวาเปน
ความเปรียบที่นาสนใจได
3. นักเรียนเขียนแสดงความคิดเห็นที่มีตอตัวละคร
ที่นักเรียนประทับใจในเรื่องราชาธิราช ตอน
สมิงพระรามอาสาได

พระราชวัง (จ�าลอง) ที่ประทับของพระเจ้าบุเรงนองที่เมืองหงสาวดี สร้างเลียนแบบของเดิมที่ถูกไฟไหม้ ซึ่งได้รับ

ความเสียหายในช่วงสงครามโลกครั้งที่ ๒

100

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู
1 กัมโพชธานี เปนพระราชวังใหญโต สรางขึ้นเมื่อครั้งที่พระเจาบุเรงนองเสด็จ
ขึ้นครองราชย ใน พ.ศ.2094 ดวยการปราบดาภิเษก เพราะมีกบฏเกิดหลังการ
สิ้นพระชนมของพระเจาตะเบงชะเวตี้ ทรงสรางพระราชวังกัมโพชธานี (Kamboza
Thadi Palace) ของพระองคที่กรุงหงสาวดี
2 หงสาวดี เดิมเปนเมืองศูนยกลางของมอญ ตอมาศูนยกลางอํานาจไดยาย
ไปยังอังวะ อมรปุระ และมัณฑะเลยตามลําดับ จนถึงวันที่พมาเสียเอกราชใหแก
อังกฤษ
แนว O-NET
ขอใดไมใชบุคลิกลักษณะของสมิงพระราม
1. รักศักดิ์ศรี รอบคอบ
2. รักษาคําสัตย ไหวพริบดี
3. โหดเหี้ยม มีเลหเหลี่ยม
4. กลาหาญ เฉลียวฉลาด
วิเคราะหคําตอบ การที่สมิงพระรามเอาชนะกามะนีทหารเอกของพระเจา
กรุงจีนไดนั้นตองอาศัยปญญา ไหวพริบ ความรอบคอบ และที่สําคัญคือ
เมื่อสมิงพระรามเผชิญหนากับกามะนีก็รูทันทีวากามะนีเปนทหารเกงกลา
มีฝมือ แตสมิงพระรามก็ไมไดขลาดกลัว คิดวางแผนพยายามที่จะเอาชนะ
ใหได แสดงใหเห็นความมุงมั่นและกลาหาญ เมื่อชนะไดรับบําเหน็จรางวัล
สมิงพระรามก็ปฏิเสธดวยสํานึกวาตนเปนทหารของพระเจาราชาธิราชควร
ยึดมั่นในศักดิ์ศรี ดังนั้น ความโหดเหี้ยมจึงไมใชบุคลิกลักษณะเดนของสมิง-
พระราม เพราะการตัดศีรษะของกามะนีนั้นทําไปตามหนาที่ ตอบขอ 3.

100 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูใหนักเรียนเลนเกมคําศัพท โดยครูบอก
๖ คÓศัพท์ คําศัพทจากบทเรียน 4-5 คํา แลวใหนักเรียนบอก
ความหมาย
ค�ำศัพท์ ควำมหมำย (แนวตอบ ตัวอยางคําศัพท เชน
กระทืบม้ำ เร่งม้า • ธรรมยุทธ หมายความวา การรบในทางธรรม
กัณหสัปปะชำติ ในที่นี้หมายถึง งูเห่าใหญ่ (กัณห-ด�า, สัปปะ-งู, ชาติ-จ�าพวก) • มาบนํ้า หมายความวา บริเวณฝงแมนํ้าที่
ก�ำดัดคะนอง ในความว่า ทารกยังทรงพระเยาว์ไม่แจ้งความ ก�าดัดคะนองลุกจากพระเพลา กวางใหญ
หมายถึง วัยก�าลังซน • กัณหสัปปะชาติ หมายความวา งูเหาใหญ
กินเมือง ครองเมือง • บาทบริจาริกา หมายความวา หญิงที่มี
ค่ำผลหมำก รายได้ที่เป็นค่าเลี้ยงชีพ ในความว่า พระราชทานบ้านส่วยแห่งหนึ่งให้เป็นค่า หนาที่รับใชปฏิบัติพระเจาแผนดิน เปนตน)
ผลหมาก
ตกพนักงำน ในความว่า ตกพนักงานข้าพเจ้า หมายถึง เป็นหน้าที่ สํารวจคนหา Explore
ตะกรวย กรวย 1. นักเรียนพิจารณาคําศัพทในเรื่องราชาธิราช
ตัณฑุลำ ข้าวสาร ตอน สมิงพระรามอาสาที่เปนสํานวน
ถอยก�ำลัง เหนื่อย 2. นักเรียนรวบรวมคําศัพทที่เปนสํานวนนั้น
ทวน อาวุธคล้ายหอกแต่เรียวเล็กกว่า เบากว่า ด้ามยาวมาก บันทึกลงสมุด
ทแกล้ว ผู้กล้า ทหาร (แนวตอบ คําศัพททเี่ ปนสํานวน เชน เหงือ่ ตกกีบ
ที่สูง ศีรษะ ในความว่า เอื้อมพระหัตถ์ขึ้นไปเล่นบนที่สูง ตกพนักงาน กินเมือง เปนตน)
ธรรมยุทธ์ การรบในทางธรรม คือการรบในการแข่งขันสร้างสิ่งใดสิ่งหนึ่ง
นอ สิ่งที่งอกขึ้นเหนือจมูกแรด ยาวประมาณ ๑๒-๑๕ เซนติเมตร แข็งเหมือน
อธิบายความรู Explain
เขาสัตว์ นักเรียนอธิบายคําศัพทที่เปนสํานวนตอไปนี้
บรรณำกำร สิ่งที่ส่งไปด้วยความเคารพนับถือ • เหงื่อตกกีบ
บำทบริจำริกำ หญิงที่มีหน้าที่รับใช้ปฏิบัติพระเจ้าแผ่นดิน (แนวตอบ เหงื่อตกกีบ หมายถึง อาการของมา
บ้ำนส่วย หมู่บ้านที่ต้องส่งส่วย ที่เหนื่อยมากจนเหงื่อไหลลงมาถึงกีบเทา)
ผ้ำสักหลำด ผ้าที่ท�าด้วยขนสัตว์ • กินเมือง
ผู้จ�ำทูล ผู้น�าสาส์นไปถวาย (แนวตอบ กินเมือง หมายถึง ครองเมืองที่อยู
พยุหเสนำ หมู่เสนา รอบเมืองหลวง)
พระรำชสำส์น จดหมายของกษัตริย์ที่ใช้ในการเจริญสัมพันธไมตรีระหว่างประเทศ
พฤฒำมำตย์ อาจารย์ผู้เฒ่า พราหมณ์ผู้เฒ่า

101

กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนทบทวนคําศัพทในวรรณคดีเรื่องราชาธิราช ตอน
สมิงพระรามอาสา จากนั้นเลือกคําศัพทที่ไมนิยมใชในปจจุบัน มา 2 คํา
บอกความหมายและอธิบายเนื้อความที่ปรากฏคําศัพท
กิจกรรมทาทาย
เกร็ดแนะครู
ครูชี้ใหนักเรียนเห็นวาคําศัพทเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา โดย
ทั่วไปแลวเปนคําอานงายๆ ไมใชคําศัพทยากจนไมสามารถอธิบายความได แตหาก
มีบางคําที่นักเรียนไมรูความหมายของคําศัพทนั้น นักเรียนควรพิจารณาบริบทรอบ
เนื้อความนั้น เพื่อนักเรียนจะเขาใจไดวาคําศัพทนั้นเกี่ยวของกับอะไร และนักเรียน
จะเขาใจความหมายไดในที่สุด หรือถาหากนักเรียนไมเขาใจบริบทโดยรอบแลว
นักเรียนควรจดคําศัพทนั้นไวและนําไปหาความหมายเพิ่มเติมจากแหลงการเรียนรู
ตางๆ

นักเรียนศึกษาคําศัพทในบทเรียน จากนั้นนําทักษะความรูเกี่ยวกับการ
สรางคํา ไดแก การประสม การสมาสอยางมีสนธิ การสมาสอยางไมมีสนธิ
มาเปนแนวทางการวิเคราะหคําศัพท โดยยกคําศัพทในบทเรียนมาแสดง
ใหเห็นวิธีสรางคํา วิธีละ 1 คํา

คูมือครู 101
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand Evaluate
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับสํานวนตอไปนี้ โดยยก
เนื้อความมาประกอบ ค�าศัพท์ ความหมาย
(แนวตอบ สํานวน “เหงื่อตกกีบ” มาจากเนื้อความ พลับพลา ที่ประทับชั่วคราวของพระมหากษัตริย์
ที่วา “ครั้นสมิงพระรามแลเห็นกามะนีควบมาเต็ม
พันธนาการ การจองจ�า
กําลังแลวมิทัน ก็แสรงรอมาไวหวังจะดูทวงทีเห็น
พานพระศรี พานหมาก
กามะนียังไกลเชิงนักอยู สําคัญไดวาเหงื่อมากามะนี
ตกจนถึงกีบ ก็รูวามาหยอนกําลังลงแลว” จาก พิทยาธร อมนุษย์พวกหนึ่ง มีฐานะต�่ากว่าเทวดา
เชื่อว่าสามารถเหาะเหินได้
เนื้อความที่ยกมา หมายความวา สมิงพระรามลอให
กามะนีควบมาเต็มกําลัง แตมาของกามะนีก็ยังวิ่ง เพลงโคมเวียน โคมเวียน หมายถึง โคมชนิดที่มีที่ครอบ
หมุ น ได้ เมื่ อ จุ ด ไฟแล้ ว ที่ ค รอบจะหมุ น
ตามไมทันมาของสมิงพระราม สมิงพระรามจึงรั้งมา ไปช้ า ๆ เพลงโคมเวี ย น เป็ น กระบวน
รอเพื่อสังเกตมาของกามะนีวาออนกําลังลงหรือยัง วิ ธี ร� า ดาบร� า ทวนในการต่ อ สู ้ ลั ก ษณะ พานพระศรี
และเห็นวามาของกามะนีเหนื่อยมากจนมีเหงื่อไหล การเคลื่อนไหวเป็นวงกลม
ไปถึงกีบแลว) เพลงผ่าหมาก ผ่าหมาก ใช้เรียกอาการเตะเข้าหว่างขาของคู่ต่อสู้ว่าเตะผ่าหมาก เพลงผ่าหมาก
หมายถึง วิธีร�าดาบร�าทวนในการต่อสู้แบบฝ่าเข้าไปตรงกลางวง
ขยายความเขาใจ Expand ฟากมาบน�้า บริเวณฝั่งแม่น�้าที่กว้างใหญ่
มนตราคม เวทมนตร์คาถา มาจากค�าว่า มนตร์และอาคม
นักเรียนยกตัวอยางคํากลาวที่สนับสนุนการเปน
กษัตริยที่ดี ม้าเชลยศักดิ์ ม้าที่ไม่ใช่ม้าหลวงเป็นม้าของชาวบ้าน
(แนวตอบ ตัวอยางเชน ไดใหคํามั่นสัญญา ระมาด แรด เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม มีขนาดใหญ่ มีนอ
แลวจะไมคืนคํา รักสัตยยิ่งกวาทรัพย เปนตน) วิเสท ผู้ท�ากับข้าวของหลวง
ศุภฤกษ์ คราว เวลาที่ก�าหนดหรือคาดว่าจะให้ผลดี
ตรวจสอบผล Evaluate สันทัด ถนัด จัดเจน
1
1. นักเรียนรวบรวมคําศัพทที่เปนสํานวนและ สุปะเพียญชนาหาร อาหารจ�าพวกแกง (สุปะ) และที่ไม่ใช่แกง (เพียญชนะ)
อธิบายความหมายประกอบในเนื้อความได หยก หินแก้วมีลักษณะแข็ง เป็นสีต่างๆ ใช้ท�าเครื่องประดับและเครื่องใช้ ถือว่าเป็น
2. นักเรียนยกตัวอยางคํากลาวที่สนับสนุนการเปน ของมีราคา
กษัตริยที่ดีได เหงื่อตกกีบ ส�านวน หมายถึง เหนื่อยมาก ในที่นี้กล่าวถึงลักษณะอาการของม้าที่เหนื่อยมาก
จนเหงื่อออกและไหลลงมาถึงเล็บเท้าม้า
2
อมรินทร์ พระอินทร์
อัปยศ เสื่อมเสียชื่อเสียง น่าอับอาย
อาลักษณ์ ผู้ท�าหน้าที่ทางหนังสือในราชส�านัก

102

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
ขอใดมีความหมายตรงกับสํานวน “เหงื่อตกกีบ”
ครูแนะนักเรียนใหอานและทองจําคําศัพทที่นาสนใจ จากนั้นครูจัดกิจกรรม
1. กระวนกระวายตัดสินใจไมได
ทดสอบความรูเกี่ยวกับคําศัพทในบทเรียน โดยใหนักเรียนอธิบายความหมายของ
2. วิ่งไมหยุดจนเหนื่อยหอบ
คําศัพทที่ครูถาม หากนักเรียนตอบไมได ครูแนะวิธีการแกปญหาดังกลาว โดยให
3. เหงื่อออกเพราะรอนจัด
นักเรียนสืบคนความรูจากบทประพันธอื่นๆ และสังเกตเรียนรูคําศัพทตางๆ
4. รีบรอนจนลนลาน
วิเคราะหคําตอบ เหงื่อตกกีบเปนสํานวนที่ใชกับมา ในเรื่องเปนเหตุการณ
นักเรียนควรรู ที่สมิงพระรามกับกามะนีขี่มารําทวนสูกัน สมิงพระรามทดสอบกําลังมาของ
กามะนี โดยการควบมาหนีใหกามะนีควบมาตาม ปรากฏวามาของกามะนี
1 สุปะเพียญชนาหาร มาจากคําวา “สุปะ” ที่มักเขาคูกับคําวา “พยัญชนะ” ซึ่ง กําลังลดลงกอน ขอที่มีสํานวนตรงกับ “เหงื่อตกกีบ” คือ วิ่งไมหยุดจนเหนื่อย
สมาสอยางมีสนธิกับคําวา “อาหาร” รวมเปน สุปะเพียญชนาหาร หอบ ตอบขอ 2.
2 อมรินทร เปนชื่อพระอินทรในภาษาสันสกฤต มีชื่อและฉายาอื่นๆ ที่เปน
ภาษาสันสกฤต เชน “ศจี” แปลวา ผูมีกําลัง ผูมีความสามารถ “มัฆวาน” แปลวา
ผูเอื้อเฟอเผื่อแผ “สหัสนัยน” แปลวา ผูมีนัยนตาเปนพัน ทาวพันตา เปนตน

102 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูยกสํานวนสุภาษิตที่เกี่ยวกับการรักษา
๗ บทวิเคราะห์ คําสัตยวา “พลั้งปากเสียสิน(ศีล) พลั้งตีนตกตนไม”
แลวใหนักเรียนชวยกันบอกความหมาย
ราชาธิราชเป็นเรื่องแต่งที่มีเรื่องราวสนุกสนานเพลิดเพลิน การด� าเนินเรื่องชวนติดตาม
1 (แนวตอบ “พลั้งปากเสียสิน(ศีล) พลั้งตีนตก
เรียบเรียงด้วยส�านวนภาษาสละสลวย นับเป็นวรรณคดีที่ถือเป็นแบบฉบับในการเขียนความเรียงที่ดี ตนไม” หมายความวา พูดหรือทําโดยไมระมัดระวัง
เรื่องหนึ่งและมีข้อคิดเป็นคติเตือนใจหลายประการ แบ่งตามหัวข้อได้ ดังต่อไปนี้ ยอมไดรับความเดือดรอน นักเรียนชวยกันแสดง
ความคิดเห็น และครูสรุปในตอนทายวาเรื่อง
๗.๑ แนวคิดหรือสาร ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสาเนนการรักษา
ข้อคิดที่ได้รับจากเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา มีดังนี้ คําสัตย)
๑) ปัญญาย่อมน�ามาสู่ความส�าเร็จ แนวคิดส�าคัญของเรื่อง คือ คุณค่าของสติปัญญา
เพราะความส�าเร็จเกิดขึ้นได้ด้วยสติปัญญาและฝีมือ ไม่ว่าจะตกอยู่ในสถานการณ์ใดๆ ก็ตาม ควรใช้ สํารวจคนหา Explore
ความรอบคอบ คิดไตร่ตรองให้ถ้วนถี่ ในการท�าศึกสงครามนั้น ทหารที่ดีนอกจากมีฝีมือและมี
1. นักเรียนศึกษาแนวคิดสําคัญของเรื่องราชาธิราช
ความกล้าหาญแล้ว ยังต้องมีไหวพริบในการวางแผนอย่างฉลาดรอบคอบ จึงจะสามารถชนะศัตรูได้
ตอน สมิงพระรามอาสา
ดังสมิงพระรามเมื่อครั้งอาสาประลองฝีมือทวนกับกามะนี ได้ทูลขอม้าฝีเท้าดีฝึกม้าจนรู้จักท�านอง 2. นักเรียนศึกษาคุณคาดานเนื้อหาและวรรณศิลป
รุกรับได้ ทัง้ ยังใช้อบุ ายอันชาญฉลาด “จ�าจะขับเคีย่ วกันไปก่อนจึงจะหย่อนก�าลังลง เห็นจะเสียทีทา� นอง ในเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา
จึงเอาชัยชนะได้โดยง่าย” สมิงพระรามสังเกต “เห็นเป็นช่องใต้รกั แร้ทงั้ สองเป็นหว่างอยูพ่ อจะสอดทวน
แทงได้” ท�าให้สามารถสังหารกามะนีได้ในที่สุด อธิบายความรู Explain
๒) การรักษาค�าสัตย์ย่อมเป็นที่สรรเสริญ ผู้รักษาวาจาย่อมได้รับความนับถือจาก
นักเรียนสรุปความรูเกี่ยวกับแนวคิดของเรื่อง
ผู้คนทั่วไป ผู้ที่จะปกครองผู้อื่นได้นั้นต้องมีน�้าใจนักกีฬา รู้แพ้รู้ชนะ มีใจเป็นธรรม และรักษาค�าสัตย์
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา ลงสมุด
ดังเช่นตัวละครเด่นหลายตัวในราชาธิราชที่ยึดถือความสัตย์เป็นที่ตั้ง ผู้ที่เอื้อนเอ่ยวาจาแต่มิสามารถ (แนวตอบ แนวคิดที่ไดจากเรื่อง มีดังนี้ ปญญา
ปฏิบัติได้ดั่งค�าพูด ย่อมได้รับการต�าหนิจากผู้คนทั่วไป ดังพระเจ้ากรุงจีนและพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องที่ ยอมนํามาซึ่งความสําเร็จ สมิงพระรามเปนผูที่มี
ยึดมั่นในวาจายิ่งกว่าชีวิต ศิลปศาสตรวิทยารูจักวางแผนในการศึกดังที่
กามะนีแมจะมีฝมือการตอสูทัดเทียมกับ
พระเจ้ากรุงจีน ตรัสว่า “...เราเป็นกษัตริย์ผู้ใหญ่อันประเสริฐ ได้ให้ค�ามั่นสัญญาไว้
สมิงพระราม แตสมิงพระรามมีสติปญญาไหวพริบ
ดีกวาก็เปนฝายชนะ และสาระสําคัญที่ไดจากเรื่อง
แก่เขาแล้ว จะกลับค�าไปดังนั้นหาควรไม่ พม่าทั้งปวงจะชวนกันดูหมิ่นได้ว่าจีนพูดมิจริง
คือ การรักษาคําสัตยยอมเปนที่สรรเสริญ โดย
เรารักสัตย์ยิ่งกว่าทรัพย์...” เฉพาะผูปกครองการรักษาคําสัตยมีความสําคัญ
พระเจ้าฝรั่งมังฆ้องตรัสว่า “...เราเป็นกษัตริย์อันประเสริฐ ได้ออกวาจาแล้วถึงจะตาย อยางยิ่ง เพราะผูปกครองที่รักษาคําสัตยจะไดรับ
ก็หาเสียดายชีวิตไม่ เพราะรักสัตย์ยิ่งกว่ารักชีวิตได้ร้อยเท่า...” ความนับถือ และความจงรักภักดีเชื่อมั่นจากผูใต
ปกครอง)
103

กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
นักเรียนบอกแนวคิดหรือสารที่ไดจากการอานเรื่องราชาธิราช ตอน ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับตัวละครในเรื่องราชาธิราช ตอน
สมิงพระรามอาสาจากมุมมองของนักเรียนเอง สมิงพระรามอาสา โดยครูใหความรูเรื่องประเภทของตัวละครที่แบงตามบทบาท
หนาที่ที่ทําใหตัวละครสมิงพระรามเปนตัวละครเอก เพราะมีบทบาทในเหตุการณ
หลักหรือเหตุการณสําคัญของเรื่อง มีบุคลิกลักษณะนิสัยที่นาชื่นชม ครูใหนักเรียน
กิจกรรมทาทาย แสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับบุคลิกที่นาชื่นชอบของสมิงพระราม

นักเรียนเสนอแนวทางในการดํารงตนตามแนวคิดจากเรื่องราชาธิราช นักเรียนควรรู
ตอน สมิงพระรามอาสา ที่นักเรียนเห็นวาเหมาะที่จะนําไปปรับใชในชีวิตจริง
1 ความเรียง เปนลักษณะคําประพันธเรื่องราชาธิราช ซึ่งจัดวาเปนความเรียงแบบ
เปนกันเอง คือ ไมเครงครัดในเรื่องรูปแบบ โครงสราง มีลีลาการเขียนแบบสนทนา
สามารถใชพรรณนาโวหารบรรยายโวหาร และอารมณขันเพื่อใหบรรลุจุดประสงค
นอกจากนี้ความเรียงแบบนี้ก็มักใหความรู สติปญญาและความหยั่งเห็นในดาน
อุดมคติและสรางแรงจูงใจใหแกผูอานดวย
คูมือครู 103
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนรวมกันอภิปรายวา ตัวละครตอไปนี้
รักษาคําสัตยหรือไม อยางไร
• สมิงพระราม
(แนวตอบ สมิงพระรามเปนตัวละครที่ยึดมั่น
ในการรักษาวาจาสัตยและเกียรติยศของตน
เมื่อรับปากวาจะอาสาออกรบก็ทําตามที่พูด
ไมหลบหนี และเมื่อไดรับบําเหน็จรางวัลก็ทํา
ตามขอตกลงที่ใหไวกับพระเจาฝรั่งมังฆอง
สมิงพระรามยึดเอาสัญญาในการตัดสินใจที่
จะอยูหรือหนีไป)
• พระเจากรุงจีน
(แนวตอบ พระเจากรุงจีนหรือพระเจาตาฉิงเปน
กษัตริยที่รักษาคําสัตย คือ เมื่อสงพระราช-
สาสนใหพระเจาฝรั่งมังฆองก็ทําตามขอตกลง
นั้น คือ เมื่อทหารตนแพก็ยกทัพกลับเมือง)
• พระเจาฝรั่งมังฆอง
(แนวตอบ พระเจาฝรั่งมังฆองเปนนักปกครอง
ที่รักษาคําสัตยมุงมั่นในการรักษาบานเมือง
ครั้นสมิงพระรามไมขอรับพระราชทานรางวัล
ใดๆ พระองคทรงเกลี้ยกลอมและใหเหตุผลวา
“...ถึงมาตรวาจะมิรับดวยทานคํานึงถึง
พระเจาราชาธิราชอยู ก็จงรับเสียแตพอเปน
เหตุตามสัญญาเถิด อยาใหเราเสียสัตยเลย
อนึ่งเราเกรงคนทั้งปวงจะครหานินทาได”)
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
๗.๒ ตัวละคร 1
ลักษณะนิสัยของตัวละครส�าคัญในเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา
๑) สมิงพระราม ทหารเอกของพระเจ้าราชาธิราชกษัตริยม์ อญแห่งกรุงหงสาวดี มีฝมี อื
การรบเก่งกาจจนเป็นที่เลื่องลือว่า “สมิงพระรามนี้ขี่ช้างขี่ม้าสันทัดดี ฝีมือเข้มแข็งแกล้วกล้าใน
การสงครามหาผู้เสมอตัวยาก” สมิงพระรามนอกจากจะช�านาญการยุทธแล้วยังเปี่ยมไปด้วยไหวพริบ
สติปัญญา รู้จักกลอุบายศึกจนมีชัยเหนือกามะนีทหารฝีมือเก่งกาจของพระเจ้ากรุงจีนได้
สมิงพระรามเป็นตัวละครที่ยึดมั่นในการรักษาวาจาสัตย์และเกียรติยศของตน เมื่อรบ
ชนะกามะนี จ�าต้องรับพระราชทานรางวัลจากพระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง เพราะเหตุว่า “ครั้นเราจะหนีไป
ก็จะเสียสัตย์หาควรไม่” แต่ก็ตระหนักดีว่าตนเป็นคนต่างบ้านต่างเมือง ต่างภาษา อาจไม่เป็นที่ยอมรับ
ของชาวอังวะ จึงยื่นวาจาเด็ดขาดเพื่อรักษาเกียรติยศของตนว่า ห้ามมิให้ใครเรียกตนว่าเชลย มิฉะนั้น
จะขอกลับเมืองหงสาวดีทันที
สิง่ ทีน่ า่ ยกย่องทีส่ ดุ ของสมิงพระราม คือ ความจงรักภักดีตอ่ พระเจ้าราชาธิราชแต่ผเู้ ดียว
สมิงพระรามตระหนักว่า ไม่สมควรอาสาพระเจ้าฝรัง่ มังฆ้องกษัตริยพ์ ม่าสูร้ บกับทัพจีน “ครัน้ จะรับอาสา
บัดนี้เล่า ก็เหมือนหาบสองบ่าอาสาสองเจ้าหาควรไม่” แต่เมื่อตริตรองอย่างถ้วนถี่ เห็นว่าถ้ากรุงอังวะ
ต้านทานก�าลังจีนไม่ได้ อันตรายอาจไปสู่เมืองหงสาวดีด้วยเพราะทัพจีนอาจแสดงแสนยานุภาพยกทัพ
ไปตีบ้านเมืองของตน จึงคิดได้ว่า“จ�าเราจะรับอาสาตัดศึกเสียจึงจะชอบ อย่าให้ศึกจีนยกลงไปติด
กรุงหงสาวดีได้” และเมือ่ ครัง้ ต้องอยูก่ รุงอังวะในต�าแหน่งมหาอุปราช ก็ทลู ขอพระเจ้าฝรัง่ มังฆ้องว่า หากมี
สงครามระหว่างพม่ากับมอญตนจะไม่ขอเข้าท�าสงครามกับฝ่ายใดเลย
๒) พระเจ้าฝรัง่ มังฆ้อง หรือพระเจ้ามณเฑียรทอง กษัตริยพ์ ม่าครองกรุงรัตนบุระอังวะ
โปรดชุบเลี้ยงนักรบ ผู้ที่เก่งกล้ามีความสามารถ ทรงชื่นชมในความเก่งกล้าสามารถของสมิงพระราม
จึงพระราชทานรางวัลเพื่อเหนี่ยวรั้งสมิงพระรามให้อยู่เป็นก�าลังส�าคัญให้กับบ้านเมืองของพระองค์
พระเจ้ า ฝรั่ ง มั ง ฆ้ อ งเป็ น นั ก ปกครองที่ รั ก ษาค� า สั ต ย์ มุ ่ ง มั่ น ในการรั ก ษาบ้ า นเมื อ ง
ครั้นสมิงพระรามไม่ขอรับพระราชทานรางวัลใดๆ พระองค์ทรงเกลี้ยกล่อมและให้เหตุผลว่า
“...ถึ ง มาตรว่ า จะมิ รั บด้ ว ยท่ า นค� า นึ ง ถึ ง พระเจ้ า ราชาธิ ร าชอยู ่ ก็ จงรั บ เสี ย แต่ พ อ
เป็นเหตุตามสัญญาเถิด อย่าให้เราเสียสัตย์เลย อนึ่งเราเกรงคนทั้งปวงจะครหานินทาได้ ท่าน
รับอาสากูพ้ ระนครไว้มคี วามชอบเป็นอันมาก มิได้รบั บ�าเหน็จรางวัลสิง่ ใด นานไปเบือ้ งหน้า ถ้าบ้าน
เมืองเกิดจลาจลหรือข้าศึกมาย�่ายีเหลือก�าลังก็จะไม่มีผู้ใดรับอาสาอีกแล้ว...”

104

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
ลักษณะนิสัยของตัวละครสมิงพระรามที่สามารถนํามาเปนแบบอยางของ
ครูเชิญชวนใหนักเรียนมีสวนรวมในการทํากิจกรรมที่มีการวิเคราะหหรือ
นักเรียนในเรื่องใดบาง
อภิปรายในประเด็นคําถามตางๆ โดยอาจจัดนักเรียนออกเปน 2 กลุม แลวให
อภิปรายแสดงความคิดเห็นโตแยงกันอยางมีเหตุผล ครูกลาวชมเชยนักเรียนที่กลา แนวตอบ ลักษณะนิสัยของสมิงพระรามที่สามารถนํามาเปนแบบอยาง ไดแก
แสดงความคิดเห็นและครูสรุปความรูใหนักเรียนในการทํากิจกรรมแตละครั้ง หรือ เรื่องการรักษาสัตยคําพูด ความรักชาติบานเกิดเมืองนอน และความจงรัก
เพิ่มชิ้นงานใหนักเรียนไปตอยอดความรูในประเด็นตางๆ ที่ครูและนักเรียนเห็นวา ภักดีตอพระมหากษัตริยที่เทิดทูนไวเหนือสิ่งใด สิ่งเหลานี้เปนสิ่งที่สามารถ
นาสนใจ นํามาปรับใชในชีวิตจริงได ซึ่งจะทําใหชีวิตเจริญกาวหนา การเทิดทูนสถาบัน
พระมหากษัตริยซึ่งเปนที่หลอมรวมใจของคนในชาติใหรูสึกเปนหนึ่งเดียวกัน
ในการดํารงความเปนชาติไทย
นักเรียนควรรู
1 ตัวละคร อาจเปนกลุมคนในเรื่องเลาที่ผูแตงสรางขึ้น ถาเปนเรื่องแนว
จินตนาการเหนือจริง ตัวละครอาจไมใชมนุษย เชน เทพ เทวดา สัตว แตผูแตงก็จะ
ใหอมนุษยเหลานั้นแสดงพฤติกรรมของคน ดังนั้น ตัวละครดังกลาวจึงเปนมนุษย
ในรูปแบบอื่นนั่นเอง

104 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนรวมกันอภิปรายประเด็นตอไปนี้
บรรดาชาวเมืองอังวะต่างพากันสรรเสริญพระเกียรติยศพระองค์ว่า “พระเจ้าอยู่หัว • เรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา
ของเราทรงโปรดทแกล้วทหารรักยิ่งกว่าพระราชธิดาอันเกิดแต่พระอุระหวังจะบ�ารุงพระนครให้คน ตัวละครมีสวนในการดําเนินเรื่องอยางไร
ทั้งปวงอยู่เป็นสุข และจะให้ข้าศึกย�าเกรงพระเดชานุภาพจึงทรงปลูกเลี้ยงสมิงพระรามไว้” (แนวตอบ ลักษณะนิสัยของตัวละครจะนํา
๓) พระอัครมเหสีของพระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง เป็นผู้มีบทบาทส�าคัญในเรื่องราชาธิราช ไปสูเหตุการณ ปมปญหา และการหาวิธี
ตอนสมิงพระรามอาสาอย่างยิ่ง ทรงได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยจากพระเจ้าฝรั่งมังฆ้องให้ดูแล แกไขปญหา ทําใหเรื่องดําเนินไปดวยความ
กิจการฝ่ายใน “การข้างในพระน้องเข้าใจจงช่วยคิดอ่านเถิด” พระอัครมเหสีมีความเฉลียวฉลาด สนุกสนานนาติดตาม)
รู้ซึ้งถึงจิตใจคน ทรงผูกใจสมิงพระรามด้วยความรักอันเป็นธรรมดาของมนุษย์ และโน้มน้าวใจ • กลวิธีในการแตงเรื่องราชาธิราช ตอน
พระราชธิดาให้ละทิฐิยอมอภิเษกกับสมิงพระรามเพื่อบ้านเมือง สมิงพระรามอาสา มีลักษณะอยางไร
๗.๓ กลวิธกี ารแต่ง (แนวตอบ กลวิธีในการแตงเรื่องราชาธิราช
กลวิธีการแต่งวรรณกรรมเรื่องราชาธิราช มีลักษณะคล้ายกับนวนิยายในปัจจุบัน ตอน สมิงพระรามอาสามีลักษณะคลาย
ทั้งการด�าเนินเรื่อง ตัวละคร บทสนทนา ฉาก การเขียนบรรยายความที่ต่อเนื่องกันไป บทสนทนา นวนิยายในปจจุบัน มีความตอเนื่องกัน)
มิได้แยกให้เห็นชัดเจนอย่างนวนิยาย แต่ผู้อ่านสามารถเข้าใจได้ว่าส่วนใดเป็นบทบรรยาย ส่วนใด 2. ครูใหนักเรียนทํากิจกรรมตามตัวชี้วัดทบทวน
เป็นบทสนทนา โดยมีหลักสังเกตคือค�าเชื่อม “ว่า” ดังเช่น จึงตรัสว่า จึงพูดว่า จึงตอบว่า กราบทูลว่า ความรูความเขาใจเกี่ยวกับตัวละคร
เป็นต้น และสรรพนามแทนตัวผู้พูดในข้อความนั้นๆ ดังตัวอย่าง จากแบบวัดฯ ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.9
“...สมิงพระรามจึงทูลว่าลักษณะช้างดีต่อเมื่อขี่จึงรู้ว่าดี ม้าดีได้ต้องเอามือต้องหลั
1ง ใบงาน ✓ แบบวัดฯ แบบฝกฯ
ดูก่อนจึงจะรู้ว่าดี ทแกล้วทหารก็ดี ถ้าอาสาออกสงครามท�าศึกจึงจะรู้ว่าดี ทองนพคุณเล่า
ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.9
ขีดลงหน้าศิลาก่อนจึงจะรู้ว่าดี สตรีรูปงามถ้าพร้อมด้วยลักษณะกิริยามารยาทต้องอย่าง เร�่อง ราชาธ�ราช
จึงควรนับว่างาม ถ้าจะให้รู้รสอร่อยได้สัมผัสถูกต้องก่อนจึงนับถือว่ามีโอชาอร่อย...” คะแนนเต็ม คะแนนที่ได
กิจกรรมที่ ๑.๑๐ ใหนักเรียนปฏิบัติตามกิจกรรมที่กําหนดตอไปนี้ใหถูกตอง ñð
บอกเล่าเก้าสิบ (ท ๕.๑ ม.๑/๑)

๑. ตัวละครตอไปนี้เปนตัวละครของฝายใด ใหนักเรียนนํามาใสลงในตารางใหถูกตอง
พระเจากรุงตาฉิง โจเปยว กามะนี
ขนมจีน อาหารมอญ มังมหาราชา
พระเจาฝรั่งมังฆอง
สมิงพระราม หญิงมายเจาของมา

นอกจากวรรณกรรมเรื่องราชาธิราชแลว ไทยยังอาจไดรับอิทธิพล กรุงตาฉิง กรุงหงสาวดี กรุงรัตนบุระอังวะ

ทางด า นอาหารมาจากชนชาติ ม อญ ซึ่ ง หนึ่ ง ในอาหารมอญที่ ไ ด รั บ พระเจากรุงตาฉิง

.............................................................................

กามะนี
สมิงพระราม
............................................................................. หญิงมายเจาของมา
.............................................................................

มังมหาราชา
ความนิยมในหมูคนไทย คงไดแก ขนมจีน
............................................................................. ............................................................................. .............................................................................

โจเปยว
............................................................................. ............................................................................. พระเจาฝรั่งมังฆอง
.............................................................................

คําวา “ขนมจีน” อันที่จริงแลวไมใชอาหารหรือขนมของชาวจีน ............................................................................. ............................................................................. .............................................................................

เนื่องจากคําวา “จีน” ที่ตอทายคําวาขนมนั้นสันนิษฐานวาอาจจะมาจาก ๒. เรื่องราชาธิราช ตอนสมิงพระรามอาสาใหขอคิดอะไรบาง

ฉบับ
เฉลย
ภาษามอญ ซึ่งเรียกขนมจีนวา “คนอมจิน” คนอม หมายความวา จับกัน - ปญญายอมนํามาสูค วามสําเร็จ เห็นไดจากการทีส่ มิงพระรามมีไหวพริบและใชปญ ญาในการรบ
................................................................................................................................................................................................................................................

เปนกลุมเปนกอน จิน แปลวา ทําใหสุก จึงสามารถชนะกามะนีได

................................................................................................................................................................................................................................................

นอกจากนี้คําวา “คนอม” ยังใกลเคียงกับคําไทยวา “เขาหนม” ซึ่งหมายถึง ขาวที่นํามานวดให - การรักษาคําสัตยยอมเปนที่สรรเสริญ เห็นไดจากพระเจากรุงจีนและพระเจาฝรั่งมังฆอง

................................................................................................................................................................................................................................................

ที่ยึดมั่นในวาจาสัตยยิ่งกวาชีวิต
เปนแปง ภายหลังไดกรอนเปน “ขนม” ดังนัน้ คําวาขนมในความหมายดัง้ เดิมจึงมิใชของหวานอยางที่ ................................................................................................................................................................................................................................................

๓. หากตกอยูในฐานะเชลยเชนเดียวกับสมิงพระราม นักเรียนจะอาสาออกรบใหกบั เมืองทีข่ นึ้ ชือ่

คนไทยเขาใจกันในปจจุบนั (ขนมหรือหนมในภาษาเขมร ก็หมายถึงอาหารทีท่ าํ จากแปง) จึงทําใหเกิด2 วาเปนศัตรูกับเมืองของนักเรียนหรือไม อยางไร
สมมติฐานวา ดัง้ เดิมขนมจีนเปนอาหารมอญ แลวจึงแพรหลายไปสูช นชาติอนื่ ๆ ในดินแดนสุวรรณภูมิ ขาพเจาจะออกรบ เพราะถือวาเปนการชวยปองกันไมใหขาศึกรุกรานไปถึงเมืองของขาพเจาเอง
................................................................................................................................................................................................................................................

ตั้งแตเมื่อครั้งโบราณกาล 105 ................................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................................

(พิจารณาคําตอบของนักเรียน โดยใหอยูในดุลยพินิจของครูผูสอน)
๙๑

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
ขอใดกลาวไมถูกตองเกี่ยวกับกลวิธีการแตงในขอความตอไปนี้
1 ทองนพคุณ หรือทองคําเนื้อเกา เปนทองบริสุทธิ์ โบราณกําหนด ราคาตาม
“...สมิงพระรามจึงทูลวาลักษณะชางดีตอเมื่อขี่จึงรูวาดี มาดีไดตองเอามือ
คุณภาพของเนื้อทอง หนัก 1 บาท เปนเงิน 9 บาท เรียกวา ทองเนื้อเกา หรือ
ตองหลังดูกอนจึงจะรูวาดี ทแกลวทหารก็ดี ถาอาสาออกสงครามทําศึกจึงจะ
ทองนพคุณเกานํ้า เรียกสั้นๆ วา ทองนพคุณ ทองธรรมชาติ ทองเนื้อแท หรือ
รูวาดี ทองนพคุณเลาขีดลงหนาศิลากอนจึงจะรูวาดี สตรีรูปงามถาพรอมดวย
ทองชมพูนุท ก็เรียก
ลักษณะกิริยามารยาทตองอยางจึงควรนับวางาม ถาจะใหรูรสอรอยไดสัมผัส
ถูกตองกอนจึงนับวามีโอชาอรอย...” 2 สุวรรณภูมิ มีความหมายวา “แผนดินทอง” หมายถึงดินแดนที่มีความอุดม
1. บทสนทนา 2. บรรยายโวหาร สมบูรณ สวนมากปรากฏในคัมภีรพุทธศาสนาชาดก (เรื่องราวที่มีอดีตมายาวนาน)
3. พรรณนาโวหาร 4. สํานวนเปรียบเทียบ เชน มหาชนกชาดก สุวรรณภูมิอยูทางทิศตะวันออกของอินเดีย เมื่อพิจารณา
จากแผนที่โลก จึงนาจะสันนิษฐานไดตอไปวา สุวรรณภูมิ สวนที่เปนแผนดิน ไดแก
วิเคราะหคําตอบ กลวิธีในการแตงของเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระราม พมา ไทย กัมพูชา สวนสุวรรณทวีป ที่เปนเกาะ นาจะไดแก หมูเกาะชวา สุมาตรา
อาสา มีลักษณะการดําเนินเรื่องดวยบทสนทนา และการบรรยายวิธีการเลือก หรืออินโดนีเซีย ตลอดทั้งฟลิปปนส
มา โดยใชสํานวนเปรียบเทียบกับการเลือกสิ่งอื่นเพื่อใหเห็นความสําคัญของ
การเลือกมาเพิ่มขึ้น ดังนั้น ขอที่กลาวไมถูกตองเกี่ยวกับกลวิธีการแตงใน
ขอความขางตน คือ การใชพรรณนาโวหาร ตอบขอ 3.

คูมือครู 105

กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับคุณคาดานเนื้อหาจาก
เรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสาวา สะทอน
สังคม คานิยม และความเชื่ออยางไร
(แนวตอบ สะทอนสังคม คานิยม และความเชื่อ
ดังนี้
• ความเชื่อในเรื่องฤกษ เชน ตอนพระเจากรุง
ตาฉิงยกทัพมายังกรุงรัตนบุระอังวะก็ตองรอ
ใหฤกษดีกอนจะยกทัพมาได
• ขนบธรรมเนียมในการสงเครื่องราชบรรณาการ
ไปเพื่อตอบแทน เมื่ออีกฝายหนึ่งประพฤติ
ปฏิบัติตามที่ฝายตนรองขอ หรือสงเครื่องราช-
บรรณาการไปเพื่อขอใหอีกฝายหนึ่งทําตามที่
ตนเองขอ เชน การสงพระราชสาสนจาก
พระเจากรุงตาฉิง เพื่อจะใหพระเจาอังวะออก
มาถวายบังคมและตองการจะดูทหารรําทวน
ขี่มาสูกัน
• การรักษาสัจจะของบุคคลที่อยูในฐานะ
กษัตริย เชน การรักษาคําพูดของพระเจากรุง
ตาฉิง เมื่อกามะนีแพก็ยกทัพกลับไปโดยไมทํา
อันตรายแกผูใดเลยตามที่ไดพูดไว
• ความจงรักภักดีตอพระมหากษัตริย เชน
สมิงพระรามแมจะอาสารบใหกับพระเจาอังวะ
แตโดยใจจริงแลวก็ทําเพื่อบานเมืองของตน
และยังคงจงรักภักดีตอพระมหากษัตริย
ของตน
• การปูนบําเหน็จรางวัลใหแกผูทําคุณประโยชน
ตอประเทศชาติ เปนการสรางกําลังใจและผูก
ใจคนไวได)
อธิบายความรู
อธิบExplain
ายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
๗.๔ คุณค่าด้านเนือ้ หาและวรรณศิลป์
๑) คุณค่าด้านสังคม ค่านิยม และความเชื่อ
๑.๑) ความเชื่ อ ถื อ ในเรื่ อ งฤกษ์ เช่ น ตอนพระเจ้ า กรุ ง ต้ า ฉิ ง ยกทั พ มายั ง
กรุงรัตนบุระอังวะต้องรอให้ได้ฤกษ์ดีก่อนจะยกทั
1 พมาได้ ดังความว่า “...พระเจ้ากรุงจีนได้ทรงฟังก็
พระทัยยินดีนัก จึงสั่งให้จัดพระพยุหเสนาทั้งปวงเป็นอันมากจะนับประมาณมิได้ ครั้นได้ศุภฤกษ์แล้ว
พระองค์ก็เสด็จทรงม้าพระที่นั่งยกทัพบกมายังกรุงรัตนบุระอังวะ...”
๑.๒) ขนบธรรมเนียมของการส่งเครื่องราชบรรณาการไปเพื
2 ่อตอบแทน เมื่อ
อีกฝ่ายหนึ่งประพฤติปฏิบัติตามที่ฝ่ายตนร้องขอหรือส่งเครื่องราชบรรณาการไปเพื่อขอให้อีกฝ่าย
หนึ่งท�าตามที่ตนเองขอ เช่น การส่งพระราชสาส์นจากพระเจ้ากรุงต้าฉิง เพื่อจะให้พระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง
อยู่ในอ�านาจออกมาถวายบังคมและมีพระราชประสงค์จะดูทหารร�าทวนขี่ม้าสู้กัน
๑.๓) การรักษาสัจจะของบุคคลที่อยู่ในฐานะกษัตริย์ เช่น การรักษาค�าพูดของ
พระเจ้ากรุงต้าฉิงเมื่อกามะนีแพ้ก็ยกทัพกลับไปโดยไม่ท�าอันตรายแก่ผู้ใดเลย ตามที่ได้พูดไว้ ดังตอน
ที่ว่า
“...พระเจ้ากรุงจีนได้ฟงั ก็ตรัสห้าม นายทัพนายกองทแกล้วทหารทัง้ ปวงว่าเราเป็นกษัตริย ์
ผูใ้ หญ่อนั ประเสริฐ ได้ให้คา� มัน่ สัญญาไว้แก่เขาแล้ว จะกลับค�าไปดังนัน้ หาควรไม่ พม่าทัง้ ปวง
จะชวนกันดูหมิ่นได้ว่าจีนพูดมิจริง เรารักสัตย์ยิ่งกว่าทรัพย์...”
๑.๔) ความจงรักภักดีต่อสถาบันพระมหากษัตริย์ เช่น สมิงพระรามแม้จะ
อาสารบให้กับพระเจ้าอังวะ แต่โดยใจจริงแล้วก็ท�าเพื่อบ้านเมืองของตนและยังคงจงรักภักดีต่อ
พระมหากษัตริย์ของตนเสมอ ดังความตอนหนึ่งว่า
“...เห็นศึกจีนจะก�าเริบยกล่องเลยลงไปติดกรุงหงสาวดีด้วยเป็นมั่นคง ตัวเราเล่าก็ต้อง
จองจ�าตรากตร�าอยู่ ถ้าเสียกรุงอังวะแล้วจะหมายใจว่าจะรอดคืนไปเมืองหงสาวดีได้ก็ใช่ที่
จ�าเราจะรับอาสาตัดศึกเสียจึงจะชอบ อย่าให้ศึกจีนยกลงไปติดกรุงหงสาวดีได้...”
๑.๕) การปูนบ�าเหน็จรางวัลให้แก่ผู้ท�าคุณประโยชน์ต่อประเทศชาติ เป็นการ
สร้างก�าลังใจและผูกใจคน ดังตอนที่พระเจ้าอังวะให้เหตุผลต่อสมิงพระราม เมื่อครั้นรู้ว่าสมิงพระราม
จะไม่รับบ�าเหน็จจากการอาสารบ
“...อนึ่งเราเกรงคนทั้งปวงจะครหานินทาได้ ท่านรับอาสากู้พระนครไว้มีความชอบ
เป็นอันมาก มิได้รับบ�าเหน็จรางวัลสิ่งใด นานไปเบื้องหน้าถ้าบ้านเมืองเกิดจลาจลหรือข้าศึก
มาย�่ายีเหลือก�าลัง ก็จะไม่มีผู้ใดรับอาสาอีกแล้ว...”
106

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู
1 พระพยุหเสนา เปนคําบาลีมาจากคําวา พฺยูห + เสนา แปลวา หมูเสนา
2 เครื่องราชบรรณาการ คือ สิ่งของที่มีคาที่เมืองประเทศราชตางๆ ตองสงให
ประเทศอํานาจเพื่อแสดงความจงรักภักดี ตอเมืองนั้นๆ จะเปนสิ่งของเครื่องใช
ตางๆ เชน แกว แหวน เงิน ทอง จนไปถึงบุตรธิดาของเจาเมืองนั้นๆ ไทยนั้นได
รับและสงเครื่องราชบรรณาการมาตั้งแตสมัยสุโขทัยจนถึงกรุงรัตนโกสินทร ซึ่งหนึ่ง
ในที่ๆ ไทยเคยสงเครื่องราชบรรณาการให ก็คือ จีน การสงเครื่องราชบรรณาการ
ใหกับจีนนั้นมีคําเฉพาะอยู คําหนึ่ง คือคําวา “จิ้มกอง” ซึ่งหมายถึง การเชื่อมความ
สัมพันธระหวางประเทศสองประเทศใหเปนมิตรที่ดีตอกัน จิ้มกองมาจากภาษาจีน
คําวา “จิ้นกง” เปนธรรมเนียมทํากันมาโดยตลอด ซึ่งทําเพื่อประโยชนทางดาน
การคามากกวาดานการทูต
แนว O-NET
ขอใดเปนคานิยมที่เกิดประโยชนตอตนเองและสังคม
1. การรักษาคําสัตย
2. ความเชื่อถือในเรื่องโชคลาง
3. ขนบธรรมเนียมการสงเครื่องราชบรรณาการ
4. การปูนบําเหน็จรางวัลใหแกผูทําคุณประโยชนตอประเทศชาติ
วิเคราะหคําตอบ คานิยม หมายถึง สิ่งที่สังคมถือวามีคาพึงปรารถนา
ตองการใหเปนเปาหมายรวมกันของสังคม และปลูกฝงใหสมาชิกของสังคม
ยึดถือเปนเปาหมายในการดําเนินชีวิต คานิยมเปลี่ยนแปลงตามกาลเวลาได
และมีความแตกตางกันไปตามสังคมและวัฒนธรรม ดังขอ 1. การรักษา
ความสัตย ซึ่งทุกคนสามารถปฏิบัติได การรักษาคําสัตยชวยสงเสริมใหสังคม
นาอยู จัดวาเปนคานิยมที่เกิดประโยชนทั้งตอตนเองและสังคม ตอบขอ 1.

106 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายคุณคาดานวรรณศิลปเรื่อง
ด้วยเหตุผลของพระเจ้าอังวะข้างต้น สมิงพระรามจึงต้องรับรางวัลในครั้งนี้ ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา
๒) คุณค่าด้านวรรณศิลป์ (แนวตอบ คุณคาดานวรรณศิลป มีการเลาเรื่อง
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสามีความดี
1 เด่นด้านวรรณศิลป์ ดังนี้ ดวยการใชบรรยายโวหาร และใชสํานวน
๒.๑) การเล่าเรื่องใช้บรรยายโวหาร
รรยายโวหาร รูปประโยคไม่ซับซ้อนแต่ทว่าผูกประโยค เปรียบเทียบไดอยางคมคาย)
ได้เหมาะสม เลือกสรรถ้อยค�าได้จินตภาพเด่นชัด ภาษาที่ใช้สละสลวย ดังเช่น บทชมโฉมพระราชธิดา 2. ครูอธิบายความรูเพิ่มเติม จากนั้นนักเรียนสรุป
พระเจ้าฝรัง่ มังฆ้องว่า “สมบูรณ์ดว้ ยลักษณะและสิรมิ ารยาทงามยิ่งนัก ถ้าบุรษุ ผูใ้ ดได้เห็นและได้นงั่ ใกล้ ความรูลงสมุด
แล้วเมื่อใดก็มิอาจจะด�ารงจิตอยู่ได้ ดวงกมลก็จะหวั่นไหวไปด้วยความปฏิพัทธ์” ส่วนส�านวนถ้อยค�า
บางค�าเป็นค�าเก่า อาจต้องศึกษาความหมายจึงจะเข้าใจความทั้งหมด แต่ผู้อ่านก็สามารถเข้าใจ ขยายความเขาใจ Expand
ความหมายได้ ดังเช่นลีลาการเขียนที่อธิบายความหมายของค�าไปพร้อมๆ กัน ดังความว่า
นักเรียนยกตัวอยางเนื้อความที่แสดงใหเห็นวา
“...อุปมาดังแพทย์ผู้วิเศษผูกกัณหสัปปะชาติคืองูเห่าใหญ่ด้วยมนตราคมอันกล้าขลัง การเลาเรื่องดวยการใชบรรยายโวหารมีความ
มิให้พ่นพิษและเลื้อยหนีไปได้...” สัมพันธในการดําเนินเรื่องกัน
(แนวตอบ ตัวอยางเชน
๒.๒) การใช้ ส�า นวนเปรี ยบเที ยบคมคาย ราชาธิราชตอนที่จัดมาให้เรียนนี้ “กามะนีไดฟงดังนั้นก็ขับมารําเขามา สมิง
มีความโดดเด่นด้านความเปรียบเกือบตลอดทั้งเรื่อง เช่น เปรียบกับต�านานเรื่องเล่าที่เป็นที่รับรู้ พระรามก็ขับมาออกไปสูกันเปนหลายสิบเพลงตาง
ในสังคมไทยเป็นอย่างดี ดังความว่า คนตางรับรองวองไว ยังหาเพลี่ยงพลํ้าแกกันไม
“...เวลาพรุ่งนี้ ขอพระองค์ให้หาเจ้าสมิงพระรามเข้ามากิน เลี้ยงในพระราชมนเทียร สมิงพระรามจึงคิดวา ถาจะสูกันอยูฉะนี้เห็นจะ
แล้วจึงให้พระธิดาเราออกไปให้เจ้าสมิงพระรามเห็น ตัวถนัดแต่ข้างเดียว เจ้าสมิงพระราม เอาชนะยาก ดวยกามะนีก็ยังมิถอยกําลัง จําจะลวง
ได้เห็น รูปโฉมธิดาเราเท่านั้น ยังมิทันจะเข้าใกล้ได้กลิ่น ก็จะมีความปลื้มปลาบจนสุดจิต ใหกามะนีหยอนกําลังจงไดจึงจะทําถนัด คิดแลว
ไหนจะคิดกลับเมืองหงสาวดีได้ เพราะพระธิดาของเรางามเป็นเสน่ห์อยู่ทั่วกาย ซึ่งข้าพเจ้า
แกลงทําเปนเสียทีควบมาหนีออกไป กามะนีเห็น
ไดทีก็ควบมาหนีทะลวงไลตามมาสมิงพระรามไป”
คิดท�าดังนี้เปรียบประดุจนางเมขลาเทพธิดาล่อแก้วให้รามสูรเห็น รามสูรหรือจะไม่รกั แก้ว...”
จากเนื้อความที่ยกมา แสดงใหเห็นวาการเลาเรื่อง
นอกจากนี้ยังใช้การเปรียบเทียบที่แฝงข้อคิดและให้ภาพชัดเจนดังตอนที่ว่า โดยใชบรรยายโวหารมีความสําคัญอยางยิ่งในการ
บรรยายเหตุการณการตอสูระหวางสมิงพระรามกับ
“...พระองค์เสด็จยาตราทัพมาครั้งนี้ ตั้งพระทัยท�าสงครามให้พระเจ้ากรุงอังวะอยู่ใน กามะนี ในขณะที่ทั้งสองตอสูกันอยูนั้นสมิงพระราม
เงื้อมพระหัตถ์ ถึงมาตรว่าเสียกามะนีทหารเอกแล้ว ใช่ข้าพเจ้าทั้งปวงนี้จะตีกรุงอังวะถวาย ไดคิดวางแผนที่จะหลอกลอใหมากามะนีออนกําลัง
ไม่ได้นั้นหามิได้ เสียแรงด�าเนินกองทัพเข้ามาเหยียบถึงชานก�าแพงเมืองแล้ว จะกลับไปเปล่า จะไดมีโอกาสเอาชนะได บรรยายโวหารชวยใหผู
นั้นได้ความอัปยศแก่พม่านัก ท�าไมเมืองอังวะสักหยิบมือหนึ่งเท่านี้จะเอาแต่มูลดินทิ้งเข้าไป อานเขาใจความคิดของตัวละครและทําใหเห็นวา
ในก�าแพงเมืองคนละก้อนๆ เท่านั้น ถมเสียให้เต็มก�าแพงเมืองในเวลาเดียวก็จะได้ เหตุการณดําเนินไปอยางไร)

107

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
ขอใดใชโวหารตางจากขออื่น
ครูเพิ่มเติมความรูดานวรรณศิลปในการอานเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระราม
1. อันตัวขาพเจาบัดเดี๋ยวนี้อุปมาดังวานรนั่งอยูบนตอไม อันไฟไหมมาเมื่อ
อาสา โดยครูเสนอมุมมองใหนักเรียนไดพิจารณาในแงที่วา วรรณกรรมที่ประสบ
วสันตฤดูนั้นจะงามฉันใด
ความสําเร็จนั้น คือ วรรณกรรมที่สามารถทําใหผูอานเกิดอารมณคลอยตาม ทั้งยัง
2. การสงครามเปรียบดังฟองอัณฑชะจะหมายแนวาผูเมียแพและชนะนั้นมิได
ไมไดแสดงขอมูลใหรูเทานั้น แตเปนการถายทอดอารมณความรูสึกเขาแทรกดวย
3. ครั้งนี้พระเจาราชาธิราชเปรียบเหมือนอสรพิษหาเขี้ยวแกวมิได
เมื่ออานแลวนอกจากจะเขาใจเนื้อเรื่องยังเปนการสงใหเรื่องมีความสมจริงอีกดวย
4. ครั้งนี้แขนเราขาดไปสองขาง คิดอะไรก็ขัดขวาง
วิเคราะหคําตอบ ขอ 4. ใชภาพพจนแบบอุปลักษณในการเปรียบเทียบ
สิ่งหนึ่งเปนอีกสิ่งหนึ่ง อุปลักษณจะไมกลาวโดยตรงเหมือนอุปมา แตใชวิธี นักเรียนควรรู
กลาวเปนนัยใหเขาใจเอาเองดังวา “ครั้งนี้แขนเราขาดไปสองขาง คิดอะไร
ก็ขัดขวาง” อุปลักษณจะไมมีคําเชื่อมเหมือนอุปมาซึ่งปรากฏในขออื่นๆ 1 บรรยายโวหาร เปนกระบวนการแตงที่มีเนื้อเรื่อง มีบทบาท ดําเนินเรื่อง
ดังนั้นจึงตอบขอ 4. วาใครทําอะไร ทําอยางไร ที่ไหน และเมื่อไร บรรยายโวหารใชในการเลาเรื่อง
ทําใหทราบวาเรื่องราวดําเนินไปอยางไร รวมถึงเขาใจความรูสึกหยั่งลึกในจิตใจ
ของตัวละคร

คูมือครู 107

กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนยกเนื้อความที่นักเรียนเห็นวามีการใช
สํานวนเปรียบเทียบที่นาประทับใจ และแสดงใหเห็น
วามีการใชสํานวนเปรียบเทียบอยางไร
(แนวตอบ นักเรียนสามารถยกตัวอยางได
หลากหลายขึ้นอยูกับความสนใจของนักเรียน ทั้งนี้
ครูพิจารณาวาตัวอยางที่นักเรียนยกมามีการใช
สํานวนเปรียบเทียบ เชน
“พระเจากรุงจีนยกมาครั้งนี้อุปมาดังฝนตก
หาใหญตกลงนํ้านองทวมปาไหลเชี่ยวมาเมื่อ
วสันตฤดูนั้นหาสิ่งใดจะตานทานมิได” หมายถึง
กองทัพของพระเจากรุงจีนเปนกองทัพที่ยิ่งใหญไมมี
ใครสามารถตานทานได” จากเนื้อความที่ยกมาเปน
ตัวอยางเปนตอนที่พระเจากรุงจีนยกทัพมาประชิด
กรุงอังวะ ดวยวากรุงจีนทรงมีพระราชอํานาจมาก
การยกทัพมานี้ไพรพลจึงมีกําลังพลจํานวนมากและ
มีความยิ่งใหญเปรียบไดกับปริมาณนํ้าฝนที่ตกลงมาก
และความรุนแรงของการเกิดนํ้าทวมปาไหลเชี่ยวใน
ฤดูฝนที่ไมมีอะไรมาตานทานได การเปรียบเทียบ
ลักษณะนี้เปนการใชแนวเทียบกับภัยธรรมชาติ
ซึ่งเปนสถานการณที่ผูคนรูจักดี ทําใหเห็นภาพความ
ยิ่งใหญของทัพพระเจากรุงจีนไดชัดเจนขึ้น)
นักเรียนควรรู
1 การเปรียบเทียบกับสิ่งตรงกันขาม คือ การใชคําหรือขอความที่มีความหมาย
ตรงกันขามหรือแตกตางกันมาเทียบกัน เพื่อใหความหมายคมชัดขึ้น
มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับความเปนมาของเรื่องราชาธิราชที่เปนตนฉบับเพิ่มเติม ไดที่
http://blogazine.in.th/blogs/ong/post/2611
108 คูมือครู
ขยายความเขาใจ
อธิบายความรู Expand ตรวจสอบผล
Explain Evaluate
พระเจ้ากรุงจีนได้ฟังก็ตรัสห้ามนายทัพนายกองทแกล้วทหารทั้งปวงว่า เราเป็นกษัตริย์
ผู้ใหญ่อันประเสริฐ ได้ให้ค�ามั่นสัญญาไว้แก่เขาแล้ว จะกลับค�าไปดังนั้นหาควรไม่ พม่าทั้ง
ปวงจะชวนกันดูหมิ่นได้ว่าจีนพูดมิจริง เรารักสัตย์ยิ่งกว่าทรัพย์ อย่าว่าแต่สมบัติมนุษย์นี้เลย
ถึงท่านจะเอาทิพยสมบัติของสมเด็จอมรินทร์มายกให้เราๆ ก็มิได้ปรารถนา ตรัสดังนั้นแล้ว
ก็สั่งให้เลิกทัพเสด็จกลับไปยังกรุงจีน...”
บทสนทนาในเรื่ อ งใช้ โวหารเปรี ย บเที ย บที่ ค มคายและให้ แ ง่ คิ ด สอนใจ ดั ง
บทสนทนาระหว่างพระอัครมเหสีและพระราชธิดาของพระเจ้าฝรั่งมังฆ้อง พระราชธิดาตรัสว่า
“อนึ่ ง ถ้ า ได้ ส วามี เ ป็ น ลู ก กษั ต ริ ย ์ มี ช าติ ต ระกู ล เสมอกั น เล่ า ก็ ต าม นี่ จ ะได้ ผั ว มอญต่ า งภาษา
เป็นเพียงนายทหาร อุปมาดังหงส์ตกลงในฝูงกา ราชสีห์เข้าปนกับหมู่เสือ ลูกมีความโทมนัสนัก”
พระอัครมเหสีตรัสโน้มน้าวใจว่า
“...ซึ่งลูกเปรียบชาติเขาเหมือนกานั้นก็ชอบอยู่ แต่เขาประกอบศิลปศาสตร์วิชาการ
เป็น ทหารมีฝีมือหาผู้เสมอมิได้ ก็เปรียบเหมือนกาขาวมิใช่กาด�า สมเด็จพระราชบิดาจะ
ทรงชุบขึ้นแล้วก็คงเป็นหงส์ ซึ่งเปรียบเหมือนเสือนั้น ถ้าพระราชบิดาชุบย้อมแล้วก็คงจะ
กลับเป็นราชสีห์...”
1
จะเห็ น ได้ ว ่ า มี ก ารเปรี ย บเที ย บกั บ สิ่ ง ตรงกั น ข้ า มต่ า งเผ่ า พั น ธุ ์ กั น (กา-หงส์ ,
เสือ-ราชสีห์) ท�าให้เห็นถึงความไม่เท่าเทียมกันอย่างชัดเจน หงส์และราชสีห์ย่อมมีศักดิ์และเกียรติ
สูงกว่า แต่ด้วยฝีมือความสามารถ กาก็อาจกลายเป็นหงส์ เสือก็อาจกลายเป็นราชสีห์ได้เช่นกัน
จากการศึกษาข้างต้น นับได้วา่ ราชาธิราชเป็นหนังสือทีม่ คี ณ
ุ ค่าอย่างสูง เนือ้ เรือ่ ง
ช่วยเพิ่มพูนความรู้ทางสติปัญญาแก่ผู้อ่าน การดÓเนินเรื่องสนุกสนานชวนติดตามและ
มีศลิ ปะแห่งการร้อยเรียงถ้อยคÓสละสลวย เป็นวรรณคดีทถี่ อื เป็นแบบฉบับได้เป็นอย่างดี
หากมีเวลาผู้เรียนควรหาโอกาสอ่านราชาธิราชในตอนอื่นๆ ประกอบ เพื่อเพิ่มพูน
ความรู้และสติปัญญา
108
ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET
จากเนื้อความ “พระเจากรุงจีนไดฟงก็ตรัสหามนายกองทแกลวทหารทั้ง
ปวงวาเราเปนกษัตริยผูใหญอันประเสริฐ ไดใหคํามั่นสัญญาแกเขาแลว จะกลับ
คําไปดังนั้นหาควรไม พมาทั้งปวงจะชวนดูหมิ่นไดวาจีนพูดมิจริง เรารักสัตย
ยิ่งกวาทรัพย อยาวาแตสมบัติมนุษยนี้เลย ถึงทานจะเอาทิพยสมบัติของ
สมเด็จอมรินทรมายกใหเราๆ ก็มิไดปรารถนา” ตรงกับสํานวนใดในโคลง
โลกนิติ เพราะเหตุใด
แนวตอบ เนื้อความที่ยกมาตรงกับโคลงโลกนิติบทที่วาดวยเรื่องการให
ความสําคัญกับการรักษาคําสัตย ดังวา
เสียสินสงวนศักดิ์ไว วงศหงส
เสียศักดิ์สูประสงค สิ่งรู
เสียรูเรงดํารงความสัตย ไวนา
เสียสัตยอยาเสียสู ชีพมวยมรณา
 ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Evaluate
Engage Explore Explain Expand
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนสรุปความรูเกี่ยวกับแนวคิดของเรื่อง
ราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสาได
ค�าถาม ประจ�าหน่วยการเรียนรู้ 2. นักเรียนยกตัวอยางเนื้อความที่มีการเลาเรื่อง
โดยการใชบรรยายโวหารได
๑. นักเรียนคิดว่าเพราะเหตุใดสมิงพระรามจึงรับอาสาสู้รบกับกามะนี 3. นักเรียนยกเนื้อความที่นักเรียนเห็นวามีการใช
๒. นักเรียนประทับใจบทบาทของตัวละครใดมากที่สุด เพราะเหตุใด สํานวนเปรียบเทียบได
๓. ค�าเปรียบเทียบที่ว่า “หาบสองบ่าอาสาสองเจ้าหาควรไม่” เป็นความคิดของตัวละครใด และมี
ความหมายว่าอย่างไร
หลักฐานแสดงผลการเรียนรู
1. บันทึกการสรุปเรื่องยอ
2. การเขียนแสดงความคิดเห็นที่มีตอตัวละคร
ในเรื่อง
3. การเขียนสรุปแนวคิดที่ไดจากเรื่องราชาธิราช
ตอน สมิงพระรามอาสา

กิจกรรม สร้างสรรค์พัฒนาการเรียนรู้

กิจกรรมที่ ๑ จ ัดท�าที่คั่นหนังสือ “ค�าคมจากราชาธิราช” เลือกค�าคมที่นักเรียนประทับใจทั้งจาก

บทเรียนหรือนอกบทเรียน เขียนลงในที่คั่นหนังสือคนละ ๓ อัน เพื่อแลกเปลี่ยน
กับเพื่อน
กิจกรรมที่ ๒ แสดงบทบาทสมมติในชัน้ เรียน ให้นกั เรียนแบ่งเป็น ๒ กลุม่ แต่ละกลุม่ ช่วยกันเขียน
บทสนทนาเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา คัดเลือกนักแสดง น�าเสนอ
หน้าชั้นเรียน
กิจกรรมที่ ๓ ให้นักเรียนย่อเรื่องราชาธิราช ตอน สมิงพระรามอาสา เพื่อพัฒนาทักษะการจับใจ
ความส�าคัญจากเรื่องที่อ่าน ความยาว ๑ หน้ากระดาษ
กิจกรรมที่ ๔ รวบรวมความเปรียบทีป่ รากฏในวรรณคดีเรือ่ งราชาธิราช จากนัน้ ให้จบั กลุม่ กลุม่ ละ
๓ คน ร่วมกันอภิปรายความหมายของความเปรียบทีแ่ ต่ละคนรวบรวมได้

แนวตอบ คําถามประจําหนวยการเรียนรู
1. สมิงพระรามสูรบกับกามะนี เพราะเห็นวาถาพมาตานทานกําลังจีนไมได ทัพจีนอาจจะรุกไปถึงเมืองหงสาวดีได เพราะทัพจีนอาจจะแสดงแสนยานุภาพ ยกทัพไปตี
บานเมืองของตน จึงคิดไดตามที่กลาววา “จําเราจะรับอาสาตัดศึกเสียจึงจะชอบ อยาใหศึกจีนยกลงไปติดกรุงหงสาวดีได”
2. ประทับใจบทบาทของตัวละครสมิงพระราม เพราะเปนตัวละครที่ยึดมั่นในการรักษาวาจาสัตย รักเกียรติของตน มีความกลาหาญ มีไหวพริบสติปญญา มีความรักชาติ
บานเมือง มีความจงรักภักดีตอพระมหากษัตริย
3. คําเปรียบเทียบที่วา “หาบสองบาอาสาสองเจาหาควรไม” เปนความคิดของสมิงพระราม มีความหมายวา การที่สมิงพระรามอาสาออกรบรับใชกรุงอังวะทั้งที่ตนเอง
เปนทหารของกรุงหงสาวดีตองมารับอาสาทั้งสองเมือง รับใชกษัตริยทั้ง 2 พระองค ทั้งพระเจาราชาธิราชและพระเจาฝรั่งมังฆอง ซึ่งทั้งสองเมืองทําสงครามกันอยู
มิไดขาด สมิงพระรามอยูในสถานะที่ตัดสินใจยาก

คูมือครู 109
กระตุน ความสนใจ
Engage สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explore Explain Expand Evaluate
เปาหมายการเรียนรู
1. สรุปเนื้อหาวรรณคดีเรื่องกาพยเหชมเครื่อง
คาวหวาน
2. อธิบายคุณคาของเรื่องกาพยเหชมเครื่อง
คาวหวาน
3. สรุปความรูและขอคิดจากการอานเรื่องกาพยเห
ชมเครื่องคาวหวาน
4. ทองจําบทอาขยานที่กําหนด และบทรอยกรอง
ที่มีคุณคาตามความสนใจ

สมรรถนะของผูเรียน
1. ความสามารถในการสื่อสาร
2. ความสามารถในการคิด
3. ความสามารถในการใชทกั ษะชีวิต

คุณลักษณะอันพึงประสงค

๖
1. มีวินัย
2. ใฝเรียนรู
3. รักความเปนไทย หน่วยที่
กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน
กระตุน ความสนใจ Engage ตัวชี้วัด
■■ สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๑)
วิเคราะห์วรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่านพร้อมยกเหตุผลประกอบ
อ าหารไทย นั บ เป็ น ที่ รู ้ จั ก ในระดั บ
ครูใชคําถามกระตุนความสนใจของนักเรียน ■■

โดยถามวา นักเรียนเคยอานหรือเคยฟงกาพยเห
ชมเครื่องคาวหวานหรือไม หากนักเรียนเคยรูจัก
นักเรียนรูจักจากที่ใด นักเรียนรวมกันแสดงความ
(ท ๕.๑ ม.๑/๒)
นานาชาติ โดดเด่ น ทั้ ง รสชาติ สี สั น ความ
ประณีตในการปรุงและการจัดวาง เป็นเสน่ห์
■■ อธิบายคุณค่าของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๓)
ทางศิลปะทีเ่ ป็นความภาคภูมใิ จของคนไทยทัง้ ชาติ
■■ สรุปความรู้และข้อคิดจากการอ่านเพื่อประยุกต์ใช้ในชีวิตจริง
(ท ๕.๑ ม.๑/๔) เมือ่ พูดถึงอาหารไทยทัง้ คาวหวาน ผลไม้รสเลิศ
ท่องจ�าบทอาขยานตามที่ก�าหนดและบทร้อยกรองที่มีคุณค่า
■■

ตามความสนใจ (ท ๕.๑ ม.๑/๕)

ในวรรณคดี ย่อมนึกถึงพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ ๒
ซึ่ ง พรรณนาอาหารคาวหวาน ผลไม้ ห ลากชนิ ด
คิดเห็น ทัง้ รูปลักษณ์ สีสน ั วิธกี ารตกแต่งอย่างวิจติ ร และต้อง
(แนวตอบ นักเรียนตอบไดหลากหลาย ขึ้นอยูกับ สาระการเรียนรู้แกนกลาง ใช้ฝีมือในการถ่ายทอดผ่านชั้นเชิงทางด้านวรรณศิลป์
ประสบการณของนักเรียนแตละคน) ■■ การวิเคราะห์คุณค่าและข้อคิดจากวรรณคดีและวรรณกรรม
เรื่อง กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน
ได้ อ ย่ า งไพเราะคมคาย และยั ง สะท้ อ นให้ เ ห็ น สภาพ
ความเป็นอยู่ของผู้คนในสมัยรัชกาลที่ ๒ อีกด้วย
110
■■ บทอาขยานและบทร้อยกรองที่มีคุณค่า

เกร็ดแนะครู
หนวยการเรียนรูนี้ ครูแนะความรูเกี่ยวกับอาหารวาเปนภูมิปญญาที่ตกทอดมา
จากบรรพบุรุษจนถึงปจจุบัน อาหารสะทอนใหเห็นเอกลักษณของความเปนชาติ
อาหารจะสัมพันธกับสภาพแวดลอมของแตละภูมิภาค วิถีชีวิตความเปนอยูของคน
ขึ้นอยูกับอาหารซึ่งเปนปจจัยในการดํารงชีวิต ดังนั้นดวยสภาพแวดลอมที่ตางกัน
ทําใหอาหารแตละภูมิภาคตางกันดวย นอกจากนี้อาหารที่ปรากฏในบทประพันธ
สามารถสะทอนการไดรับการถายทอดวัฒนธรรมจากตางชาติดวย

110 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
1. ครูกระตุนความสนใจของนักเรียนโดยถาม
๑ ความเป็นมา เกี่ยวกับเรื่องอาหาร ดังนี้
• นักเรียนรูจักอาหารไทยอะไรบาง
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาด�ารงราชานุภาพ ได้ประทานค�าอธิบายความเป็นมา (แนวตอบ นักเรียนชวยกันบอกชื่ออาหารไทย
ของกาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานไว้ว่า รัชกาลที่ ๒ คงได้ทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๑ ที่นักเรียนรูจัก)
เพื่อชมสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี แต่ครั้งยังทรงเป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าหญิง1- • นักเรียนเคยทําอาหารหรือไม เปนอาหาร
บุ ญ รอด ด้ ว ยทรงมี ค วามสามารถเป็ น เลิ ศ ในการปรุ ง เครื่ อ งเสวย และเพื่ อ ใช้ เ ป็ น บทเห่ เรื อ ชนิดใด
เสด็จประพาสส่วนพระองค์ 2. นักเรียนแลกปลี่ยนประสบการณเกี่ยวกับอาหาร
กาพย์เห่บทนี้มิได้ชมขบวนเรือ หรือชมธรรมชาติในการเดินทางแต่เป็นการเห่ชมเครื่องคาว รวมกัน
ผลไม้ และเครื่องหวานเป็นส�าคัญ ซึ่งต่อมาในสมัยรัชกาลที่ ๕ ได้ใช้กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานใน
การเห่เรือของทางราชการคู่กับบทเห่เรือของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร สํารวจคนหา Explore
1. นักเรียนศึกษาประวัติความเปนมาของ
กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน
๒ ประวัติผู้แต่ง 2. นักเรียนศึกษาลักษณะคําประพันธของ
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยเป็นพระมหากษัตริยพ์ ระองค์ท ี่ ๒ ในพระบรมราชวงศ์จกั รี กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน
มีพระนามเดิมว่า ฉิม ทรงพระราชสมภพเมื่อวันที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๓๑๐ ที่ต�าบลอัมพวา อ�าเภอ 3. นักเรียนศึกษาเนื้อเรื่องกาพยเหชมเครื่อง-
อัมพวา เมืองสมุทรสงคราม เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช คาวหวานวามีอะไรบาง
และสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี
(แนวตอบ บทเหชมเครื่องคาว บทเหชมผลไม
และบทเหชมเครื่องหวาน)
ในรัชสมัยของพระองค์ วรรณคดีและศิลปกรรมเจริญรุ่งเรืองมาก พระองค์มีพระอัจฉริยภาพ
ทางด้านวรรณศิลป์ พระราชนิพนธ์ของพระองค์หลายเรื่องมีความประณีตงดงามในเชิงอักษรศาสตร์
อธิบายความรู Explain
และสามารถน�าไปผสมผสานกับนาฏยศาสตร์และดุริยางคศาสตร์ได้อย่างกลมกลืน พระองค์ทรงฟื้นฟู
การแสดงละคร โขน การขับร้อง และดนตรี ให้มีระเบียบแบบแผนถูกต้องจนเป็นที่นิยมสืบมา นักเรียนอธิบายประวัติความเปนมาของ
ผลงานด้ า นภาษา ศิ ล ปะ และวั ฒ นธรรมของพระองค์ เ ป็ น ที่ ป ระจั ก ษ์ เ ด่ น ชั ด แก่ ส ายตา กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน
ชาวโลก จึงทรงได้รับการเทิดพระเกียรติจากองค์การการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่ง (แนวตอบ กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน
สหประชาชาติหรือยูเนสโก (UNESCO) เนื่องในอภิลักขิตสมัยครบ ๒๐๐ ปีแห่งพระบรมราชสมภพ สันนิษฐานวา รัชกาลที่ 2 ทรงพระราชนิพนธขึ้น
เมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๑ ในฐานะบุคคลส�าคัญของโลกและรัฐบาลไทยจึงก�าหนดให้วันคล้ายวันพระราชสมภพ ในสมัยรัชกาลที่ 1 เพราะมีความบางตอนทรงชม
วันที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ของทุกปีเป็นวันศิลปินแห่งชาติ จนถึงทุกวันนี้ สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี เมื่อครั้งยัง
เปนสมเด็จพระเจาหลานเธอ ซึ่งมีฝพระหัตถใน
กระบวนเครื่องเสวยไมมีผูใดจะมีฝมือเทียบได
กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน สะทอนใหเห็น
111 ความประณีตละเอียดออนของชนชาติไทยที่บรรจง
ประดิดประดอยอาหารนานาชนิดใหเลิศดวย
รสชาติและงดงามดวยรูปลักษณ บทเหแบงเปนชม
เครื่องคาว ชมผลไม และชมเครื่องหวาน)
กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนควรรู
นักเรียนศึกษาคนควาความรูเกี่ยวกับบทประพันธกาพยเหเรือสํานวน 1 บทเหเรือ บทเหเรือที่เกาที่สุด และเหลือเปนหลักฐานสืบทอดมาจนถึงปจจุบัน
เจาฟาธรรมธิเบศร (เจาฟากุง) โดยนักเรียนสรุปประวัติความเปนของกาพย คือ กาพยเหเรือบทพระนิพนธในเจาฟาธรรมธิเบศร หรือที่เรียกกันทั่วไปวา
เหเรือสํานวนนั้น พรอมทั้งยกตัวอยางประพันธที่เปนโคลงบทนําและกาพย กาพยเหเรือเจาฟากุง ซึ่งพระนิพนธในขณะที่ทรงเปนพระมหาอุปราชในรัชสมัย
บทตนประกอบ สมเด็จพระเจาอยูหัวบรมโกศ ในสมัยอยุธยาตอนปลาย

กิจกรรมทาทาย มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับประวัติความเปนมาของกาพยเหชมเครื่องคาวหวานเพิ่มเติม ไดที่
http://www.suandusitcuisine.com/food4/central/royalfood/kab_index.php
นักเรียนศึกษาประเพณีการเหเรือในอดีต จากนั้นเปรียบเทียบการเหเรือ
ในอดีตกับปจจุบันใหเห็นพัฒนาการการเหเรือวาเหมือนหรือตางไปจากเดิม
อยางไร

คูมือครู 111
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายความรูและตอบคําถามตอไปนี้
• จุดมุงหมายของกาพยเหเรือคืออะไร
(แนวตอบ จุดมุงหมายเพื่อเปนบทเหเรือ
พระที่นั่งเวลาเสด็จประพาสสวนพระองค
และเพื่อชมฝพระหัตถในการปรุงเครื่องเสวย
ของสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี)
• กาพยเหชมเครื่องคาวหวานแตงดวย
คําประพันธใด
(แนวตอบ กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน แตงดวย
กาพยและโคลงสี่สุภาพ ประกอบดวยโคลง
สี่สุภาพ จํานวน 1 บท และกาพยยานี 11)
2. ครูสุมนักเรียน 10 คน บอกชื่ออาหารคาวหรือ
อาหารหวานที่มีในเนื้อเรื่องกาพยเหชมเครื่อง-
คาวหวาน
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนจัดทําแผนผังชื่ออาหารที่ปรากฏใน
กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน อาหารเครื่องคาว
ผลไม เครื่องหวาน
ตรวจสอบผล Evaluate
นักเรียนจัดทําแผนผังชื่ออาหารจากกาพยเหชม
เครื่องคาวหวานได
ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
๓ ลักษณะคÓประพันธ์
1
กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานแต่งเป็นกาพย์เห่ ประกอบด้วยโคลงสี่สุภาพและกาพย์ยานี ๑๑
โดยมีโคลงสี่สุภาพ ๑ บท เป็นบทน�าหรื
2 อบทขึ้นต้น แล้วแต่งกาพย์ยานี ๑๑ อีกหลายบท ให้มีเนื้อความ
สอดคล้องและสัมพันธ์กับโคลงบทน�า
๔ เนื้อเรื่อง
กาพย์ เ ห่ ช มเครื่ อ งคาวหวานพระราชนิ พ นธ์ ใ นรั ช กาลที่ ๒ มี เ นื้ อ ความพรรณนาอาหาร
คาวหวานและผลไม้แต่ละชนิด ดังต่อไปนี้
เห่ชมเครื่องค�ว
มัสมั่น ย�าใหญ่ ตับเหล็กลวก หมูแนม ก้อยกุ้ง แกงเทโพ
น�้ายา แกงอ่อม ข้าวหุงเครื่องเทศ แกงคั่วส้มหมูปาใส่ระก�า
พล่าเนื้อ ล่าเตียง หรุ่ม รังนก ไตปลา แสร้งว่า
เห่ชมผลไม้
ผลชิด ลูกตาล ลูกจาก มะปราง มะม่วง ลิ้นจี่ ลูกพลับ
น้อยหน่า ผลเกด ทับทิม ทุเรียน ลางสาด เงาะ สละ
เห่ชมเครื่องหว�น
ข้าวเหนียวสังขยา ซ่าหริ่ม ล�าเจียก มัศกอด ลุดตี่ ขนมจีบ
ขนมเทียน ทองหยิบ ขนมผิง รังไร ทองหยอด ทองม้วน
จ่ามงกุฎ บัวลอย ช่อม่วง ฝอยทอง
112

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
คําประพันธในขอใดกลาวถึงอาหาร 2 ชนิด
1 กาพยเห หมายถึง กาพยเหเรือหรือกาพยหอโคลงเปนกาพยผสมที่ใชกาพยยานี
1. ไตปลาเสแสรงวา ดุจวาจากระบิดกระบวน
แตงรวมกับโคลงสีส่ ภุ าพ แบบรูปของกาพยยานีทนี่ าํ มาแตงนัน้ มีลกั ษณะบังคับพืน้ ฐาน
2. ตับเหล็กลวกหลอนตม เจือนํ้าสมโรยพริกไทย
ตามที่กําหนดไว สวนโคลงสี่สุภาพมีขอยกเวนบางประการ กลาวคือ ไมเครงครัด
3. กอยกุงปรุงประทิ่น วางถึงลิ้นดิ้นแดโดย
คําเอกในทุกตําแหนง
4. ขาวหุงปรุงอยางเทศ รสพิเศษใสลูกเอ็น
2 โคลงบทนํา เปนการแตงโคลงสี่สุภาพกอน 1 บท แลวแตงกาพยยานีพรรณนา
ความที่ไมกําหนดหรือจํากัดจํานวนบท ทั้งนี้กาพยบทตนตองมีเนื้อความเชนเดียวกับ วิเคราะหคําตอบ คําประพันธแตละขอเปนกาพยเหชมเครื่องคาว ขอ 1.
โคลงที่แตงไวกอนนั้น สวนกาพยบทตอๆ ไปจะขยายความใหละเอียดพิสดารอยางไร กลาวถึงไตปลาและแสรงวา ขอ 2. กลาวถึงตับเหล็กลวก ขอ 3. กลาวถึง
ก็ได เพียงแตใหมีเนื้อหาสอดคลองกัน โคลงสี่สุภาพที่ขึ้นตนนี้เรียกวา “โคลงเกริ่น” กอยกุง และขอ 4. กลาวถึงขาวหุงเครื่องเทศ คําประพันธที่กลาวถึงอาหาร
เมื่อจบความแลวจึงขึ้นโคลงใหมในบทตอไป 2 ชนิด คือ “ไตปลาเสแสรงวา ดุจวาจากระบิดกระบวน” กวีเลือกใชคําวา
“เสแสรงวา” หรือ “แสรงวา” เปนการเลนคําที่มี 2 ความหมาย คือ แกลง
พูดใหเขาใจผิดจากความจริง และอีกความหมายเปนชื่ออาหารชนิดหนึ่งที่
ทําดวยกุงปรุงเปนเครื่องจิ้ม ตอบขอ 1.

112 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูเปดวีซีดีใหนักเรียนชมการขับกาพยเหชม
¡Ò¾ÂàË‹ªÁà¤Ã×èͧ¤ÒÇËÇÒ¹ เครื่องคาวหวาน แลวใหนักเรียนอานออกเสียงเปน
ทํานองเสนาะตามวีซีดี
โคลง
แกงไก่มัสมั่นเนื้อ นพคุณ พี่เอย
สํารวจคนหา Explore
หอมยี่หร่�รสฉุน เฉียบร้อน
ช�ยใดบริโภคภุญช์ พิศว�ส หวังน� นักเรียนศึกษาและอานเนื้อเรื่อง จากนั้นให
แรงอย�กยอหัตถ์ข้อน อกให้หวนแสวง ฯ คนหาและรวบรวมรายชื่ออาหารทั้งอาหารคาว
ก�พย์ อาหารหวาน และผลไม จากกาพยเหชม
เครื่องคาวหวาน
มัสมั่นแกงแก้วต� หอมยี่หร่�รสร้อนแรง
ช�ยใดได้กลืนแกง แรงอย�กให้ใฝฝนห� อธิบายความรู Explain
ยำ�ใหญ่ใส่ส�รพัด ว�งจ�นจัดหล�ยเหลือตร�
รสดีด้วยนำ้�ปล� 1 ญี่ปุนลำ้�ยำ้�ยวนใจ 1. นักเรียนพิจารณาโคลงสี่สุภาพที่ขึ้นตนเรื่อง
• โคลงสี่สุภาพกลาวถึงอาหารใด
ตับเหล็กลวกหล่อนต้ม เจือนำ้�ส้มโรยพริกไทย
(แนวตอบ แกงมัสมั่นไก)
โอช�จะห�ไหน ไม่มีเทียบเปรียบมือน�ง
2 2. นักเรียนถอดคําประพันธโคลงบทนํา โดยยก
หมูแนมแหลมเลิศรส พร้อมพริกสดใบทองหล�ง กาพยยานีบทที่แตงเลียนโคลงประกอบ
พิศห่อเห็นร�งช�ง ห่�งห่อหวนปวนใจโหย (แนวตอบ ถอดคําประพันธไดวา แกงมัสมั่นไก
ก้อยกุ้งปรุงประทิ่น ว�งถึงลิ้นดิ้นแดโดย ที่นองปรุงดวยยี่หรานั้น มีกลิ่นหอมฉุน รสชาติ
รสทิพย์หยิบม�โปรย ฤ ๅจะเปรียบเทียบทันขวัญ
จัดจาน เมื่อพี่ไดชิมก็ถูกปากจนอยากจะกิน
เทโพพื้นเนื้อท้อง เป็นมันย่องล่องลอยมัน อีกครั้งใหได ดังกาพยบทแรกวา
น่�ซดรสคร�มครัน ของสวรรค์เสวยรมย์ “มัสมั่นแกงแกวตา หอมยี่หรารสรอนแรง
คว�มรักยักเปลี่ยนท่� ทำ�นำ้�ย�อย่�งแกงขม ชายใดไดกลืนแกง แรงอยากใหใฝฝนหา”)
กลอ่อมกล่อมเกลี้ยงกลม ชมไม่ว�ยคลับคล้�ยเห็น
ข้�วหุงปรุงอย่�งเทศ รสพิเศษใส่ลูกเอ็น
ใครหุงปรุงไม่เป็น เช่นเชิงมิตรประดิษฐ์ทำ�
เหลือรู้หมูป�ต้ม แกงคั่วส้มใส่ระกำ�
รอยแจ้งแห่งคว�มขำ� ชำ้�ทรวงเศร้�เจ้�ตร�กตรอม
ช้�ช้�พล่�เนื้อสด ฟุ้งปร�กฏรสหื่นหอม
คิดคว�มย�มถนอม สนิทเนื้อเจือเส�วคนธ์
11๓

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
“แกงไกมัสมั่นเนื้อ นพคุณ พี่เอย”
1 ตับเหล็ก คือ การนําสวนที่เปนมามของหมู นํามาหั่นซาวนํ้าเกลือแลวลวก
คําที่ขีดเสนใตในคําประพันธนี้สอดคลองกับขอใด
นํ้ารอน ผสมกับเครื่องปรุงอื่นๆ
1. เหมือนสีฉวีกาย สายสวาทพี่ที่คูคิด
2. คิดความยามนิทรา อุราแนบแอบอกอร 2 ใบทองหลาง มีรูปลักษณะของใบทองหลาง เปนไมยืนตน ผลัดใบ สูง 10-15
3. พิศหอเห็นรางชาง หางหอหวนปวนใจโหย เมตร ใบประกอบ มีใบยอย 3 ใบ เรียงสลับ ใบยอยรูปไข หรือรูปแกมไขสี่เหลี่ยม
4. ความรักยักเปลี่ยนทา ทํานํ้ายาอยางแกงขม ขนมเปยกปูน ดอกชอออกที่ปลายกิ่ง กลีบดอกสีสมหรือแดง รูปดอกถั่ว ผล
เปนฝกยาวคอดเปนขอๆ สีนํ้าตาลเขม เมล็ดสีแสด สรรพคุณของใบทองหลาง
วิเคราะหคําตอบ จากเนื้อความวา “แกงไกมัสมั่นเนื้อ นพคุณ พี่เอย” ใชใบแกสดรมควัน ชุบนํ้าสุกปดแผล และเนื้อรายที่บวม ดูดหนองใหไหลออกมา
หมายความถึง แกงมัสมั่นไกเปนดังเนื้อนพคุณ “นพคุณ” จึงตีความได และทําใหแผลยุบ ใบคั่วใชเปนยาเย็น ดับพิษ บดทาแกขอบวม
วา หญิงสาว เชนเดียวกับคําวา “สายสวาท” ที่หมายถึง หญิงสาว “นิทรา”
หมายถึง หลับ “รางชาง” แปลวา งาม สวน “แกงขม” เปนเครื่องกินกับ
ขนมจีนนํ้ายา มีมะระหั่นเปนชิ้นเล็กๆ แลวลวกใหสุก ดังนั้นจึงตอบขอ 1.

คูมือครู 113
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายการเปรียบเทียบอาหารกับนาง
ผูเปนที่รัก ล่�เตียงคิดเตียงน้อง นอนเตียงทองทำ�เมืองบน
(แนวตอบ การพรรณนาถึงอาหารแตละชนิด ลดหลั่นชั้นชอบกล ยลอย�กนิทรคิดแนบนอน
เปนการชื่นชมฝมือของหญิงผูเปนที่รักที่เปน เห็นหรุ่มรุมทรวงเศร้� รุ่มรุ่มเร้�คือไฟฟอน
ผูปรุงอาหาร จึงแสดงใหเห็นความรักใครตอกัน ดัง เจ็บไกลใจอ�วรณ์ ร้อนรุมรุ่มกลุ้มกล�งทรวง
บทประพันธที่วา รังนกนึ่งน่�ซด โอช�รสกว่�ทั้งปวง
“ผักโฉมชื่อเพราะพรอง นกพร�กจ�กรังรวง เหมือนเรียมร้�งห่�งห้องหวน
เปนโฉมนองฤๅโฉมไหน
ไตปล�เสแสร้งว่� ดุจว�จ�กระบิดกระบวน
ผักหวานซานทรวงใน
ใบโศกบอกโศกครวญ ให้พี่เคร่�เจ้�ดวงใจ
ใครครวญรักผักหวานนาง”)
ผักโฉมชื่อเพร�ะพร้อง เป็นโฉมน้องฤ ๅโฉมไหน

ขยายความเขาใจ Expand ผักหว�นซ่�นทรวงใน ใคร่ครวญรักผักหว�นน�ง ฯ

นักเรียนเลือกอาหารคาวที่นักเรียนรูจักหรือ โคลง
เปนชื่ออาหารที่นักเรียนสนใจในกาพยเหชมเครื่อง ผลชิดแช่อิ่มโอ้ เอมใจ
คาวหวาน จากนั้นนักเรียนหาภาพประกอบใหตรง หอมชื่นกลืนหว�นใน อกชู้
กับชื่ออาหารชนิดนั้น พรอมทั้งเขียนแนะนําบรรยาย รื่นรื่นรสรมย์ใด ฤา ดุจ นี้แม่
โดยมีจุดประสงคเพื่อแนะนําเชิญชวนใตภาพ หว�นเลิศเหลือรู้รู้ แต่เนื้อนงพ�ล ฯ


ก�พย์
ผลชิดแช่อิ่มอบ หอมตลบลำ้�เหลือหว�น
รสไหนไม่เปรียบป�น หว�นเหลือแล้วแก้วกลอยใจ
ต�ลเฉ�ะเหม�ะใจจริง รสเย็นยิ่งยิ่งเย็นใจ
คิดคว�มย�มพิสมัย หม�ยเหมือนจริงยิ่งอย�กเห็น
1
ผลจ�กเจ้�ลอยแก้ว บอกคว�มแล้วจ�กจำ�เป็น
จ�กชำ้�นำ้�ต�กระเด็น เป็นทุกข์ท่�หน้�นวลแตง
หม�กปร�งน�งปอกแล้ว ใส่โถแก้วแพร้วพร�ยแสง
ย�มชื่นรื่นโรยแรง ปร�งอิ่มอ�บซ�บน�ส�
หวนห่วงม่วงหมอนทอง อีกอกร่องรสโอช�
คิดคว�มย�มนิทร� อุร�แนบแอบอกอร
11๔

บูรณาการเชื่อมสาระ
นักเรียนควรรู ครูบูรณาการเชื่อมโยงความรูเกี่ยวกับเรื่องอาหาร จากกาพยเหชม
เครื่องคาวหวานกับสาระการเรียนรูการงานอาชีพและเทคโนโลยี วิชางานบาน
1 ผลจาก หรือ “จาก” เปนพืชในวงศเดียวกับ “ตาว” ซึ่งลูกของตาวนั้น เมื่อนํา
ซึ่งจะเพิ่มเติมความรูทั่วไปเกี่ยวกับอาหารและโภชนาการ การรูจักวัตถุดิบใน
มาทําขนมเรียกวา ลูกชิด ดวยลักษณะที่คลายคลึงกัน จึงมักจะมีความเขาใจสับสน
การปรุงอาหารประเภทตางๆ ทั้งอาหารแหงและอาหารสด ไดแก ผัก ผลไม
วา “จาก” กับ “ชิด” เปนพืชชนิดเดียวกัน โดยเรียกตนวา “จาก” และเรียกผลวา
เนื้อสัตว รวมถึงเรียนรูขั้นตอนพื้นฐานของการประกอบอาหาร ความรูเบื้องตน
“ชิด” ดังที่กลาวไวในบทประพันธดังนี้
เกี่ยวกับอาหารนี้จะชวยใหนักเรียนเห็นภาพการปรุงอาหาร การจัดวางที่กวี
“ในลําคลองสองฟากลวนจากปลูก ทะลายลูกดอกจากขึ้นฝากแฝง
พรรณนาในกาพยเหชมเครื่องคาวหวาน
ตนจากถูกลูกชิดนั้นติดแพง เขาชางแปลงชื่อถูกเรียกลูกชิดฯ”
(คํากลอนในนิราศเมืองเพชร ของสุนทรภู)

มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับเนื้อเรื่องกาพยเหชมเครื่องคาวหวานเพิ่มเติม ไดที่ http://www.
yorwor2.ac.th/thaionline/work%20web%20page%20maker/kaphechom.
html
114 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. ครูทําสลากบทเหชมผลไม โดยใหนักเรียนจับคู
ลิ้นจี่มีครุ่นครุ่น เรียกส้มฉุนใช้น�มกร ถอดคําประพันธสลากที่จับไดคูละ 1 บท
หวนถวิลลิ้นลมงอน ชะอ้อนถ้อยร้อยกระบวน (แนวตอบ ครูพิจารณาการถอดคําประพันธของ
พลับจีนจักด้วยมีด ทำ�ประณีตนำ้�ต�ลกวน นักเรียนใหมีความถูกตองเหมาะสม)
คิดโอษฐ์อ่อนยิ้มยวน ยลยิ่งพลับยับยับพรรณ 2. นักเรียนแตละคูมาอานคําประพันธและถอด
น้อยหน่�นำ�เมล็ดออก ปล้อนเปลือกปอกเป็นอัศจรรย์ คําประพันธใหเพื่อนฟงหนาชั้นเรียน
มือใครไหนจักทัน1 เทียบเทียมที่ฝีมือน�ง 3. นักเรียนอธิบายการเตรียมและจัดวางผลไม
ผลเกดพิเศษสด โอช�รสลำ้�เลิศป�ง ในบทเหชมผลไมกอนรับประทาน
คำ�นึงถึงเอวบ�ง ส�งเกศเส้นขนเม่นสอย (แนวตอบ การเตรียมผลไมแตละชนิดจะ
ทับทิมพริ้มต�ตรู ใส่จ�นดูดุจเม็ดพลอย แตกตางกันไป ขึ้นอยูกับลักษณะของผลไมวา
สุกแสงแดงจักย้อย อย่�งแหวนก้อยแก้วต�ช�ย จะรับประทานสวนไหน หรือนําไปแปรรูปเพิ่ม
ทุเรียนเจียนตองปู เนื้อดีดูเหลืองเรืองพร�ย รสชาติอยางไร เชน ผลจากจะนํามาทําเปน
เหมือนสีฉวีก�ย ส�ยสว�ทพี่ที่คู่คิด ลอยแกว หมากปรางหรือมะปรางก็ตองปอก
ล�งส�ดแสวงเนื้อหอม ผลงอมงอมรสหว�นสนิท เปลือกกอนแลวนําไปจัดวางใสในโถแกวอยาง
กลืนพล�งท�งเพ่งพิศ คิดย�มส�รทย�ตร�ม� สวยงาม หรือการเตรียมผลนอยหนา นอกจาก
จะลอกเปลือกพรอมแลว ยังตองเอาเมล็ดออก
ผลเง�ะไม่ง�มแงะ มล่อนเมล็ดและเหลือปญญ�
กอนดวย การจัดทับทิมนั้นจะแกะเอาเมล็ดไป
หวนเห็นเช่นรจน� จ�เจ้�เง�ะเพร�ะเห็นง�ม
จัดวางใสจานใหนากิน การวางเนื้อทุเรียนจะ
สละสำ�แลงผล คิดลำ�ต้นแน่นหน�หน�ม
วางบนใบตองที่เจียนหรือตัดเล็มขอบใหไดรูป
ท่�ทิ่มปิมปนก�ม น�มสละมละเมตต� ฯ
แลว และผลเงาะที่ตองควานเมล็ดออกกอน)
โคลง
สังขยาหน้าไข่คุ้น เคยมี ขยายความเขาใจ Expand
แกมกับข้าวเหนียวสี โศกย้อม
นักเรียนจัดปายนิเทศเพื่อเปนสื่อการเรียนรูใน
เป็นนัยน�าวาที
2 สมรแม่ มาแม่
หองเรียน โดยนําภาพผลไมมาจับคูใหตรงกับบท
แถลงว่าโศกเสมอพ้อม เพียบแอ้อกอร ฯ ประพันธที่มีชื่อผลไมที่ปรากฏในกาพยเหชมเครื่อง
ก�พย์ คาวหวาน
สังขย�หน้�ตั้งไข่ ข้�วเหนียวใส่สีโศกแสดง (แนวตอบ นักเรียนรับผิดชอบตามที่ไดจับคู
เป็นนัยไม่เคลือบแคลง แจ้งว่�เจ้�เศร้�โศกเหลือ ในการถอดคําประพันธ)
ซ่�หริ่มลิ้มหว�นลำ้� แทรกใส่นำ้�กะทิเจือ
วิตกอกแห้งเครือ ได้เสพหริ่มพิมเสนโรย
11๕

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
“พิศหอเห็นรางชาง” มีความหมายสอดคลองกับขอใด
ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติม สําหรับการใชคําวา “หมาก” ขึ้นตนชื่อผัก
1. มองดูหอแลวนึกถึงความอรอย
ผลไมในสมัยกอน ดังที่ปรากฏในบทประพันธวา “หมากปรางนางปอกแลว”
2. มองดูหอแลวเห็นวาสวยงาม
ปจจุบันมีการเปลี่ยนแปลงดานเสียง คือ มีการกรอนเสียงทําใหออกเสียงเปน
3. มองดูหอแลวรูสึกสบายใจ
“มะ” เชน มะปราง มะพราว มะมวง มะขาม มะนาว เปนตน
4. มองดูหอแลวรูสึกอิ่มเอม
วิเคราะหคําตอบ “พิศหอเห็นรางชาง” มาจากคําประพันธที่วา
“หมูแนมแหลมเลิศรส พรอมพริกสดใบทองหลาง นักเรียนควรรู
พิศหอเห็นรางชาง หางหอหวนปวนใจโหย”
ถอดคําประพันธไดวา หมูแนมหอดวยใบทองหลาง เมื่อเห็นวาสวยก็ทําให 1 ผลเกด หรือลูกเกด คือ ลูกองุนแหงชนิดหนึ่งที่เพี้ยนมาจากคําวา grape ที่
รูสึกหวนไหเมื่อตองหางกัน ตอบขอ 2. แปลวา องุน คนไทยออกเสียงแลวลากเขาความวา “เกด”
2 โศก เปนสีเขียวออนอยางสีใบอโศกออน เรียกวา สีโศก

คูมือครู 115
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับขนมหวานและ
อาหารวางที่ปรากฏในกาพยเหชมเครื่องคาวหวาน
• ขนมหวานหรืออาหารวางชนิดใดที่กวีไมได
อธิบายรูปรางลักษณะและมีความสงสัยในชื่อที่
ใชเรียก
(แนวตอบ มัศกอด เปนชื่อขนมชนิดหนึ่งที่กวี
ไมไดอธิบายวา มีลักษณะรูปรางอยางไร
ความวา
“มัศกอดกอดอยางไร นาสงสัยใครขอถาม
กอดเคลนจะเห็นความ ขนมนามนี้ยังแคลง”)
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนยกบทประพันธที่มีชื่ออาหารที่นักเรียน
ชื่นชอบมาหนึ่งบท จากนั้นนักเรียนศึกษาวิธีทํา
อาหารในบทประพันธที่เลือกและเขียนอธิบาย
ขั้นตอนการทําอาหารชนิดนั้น
(แนวตอบ นักเรียนสามารถเลือกบทประพันธ
ไดหลากหลายตามความสนใจของนักเรียน ครู
พิจารณาการเขียนอธิบายลําดับขั้นตอนวิธีการทําให
ถูกตองชัดเจน)
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนเลือกภาพประกอบอาหารใหตรงกับชื่อ
อาหารคาวที่มีในกาพยเหชมเครื่องคาวหวาน
และเขียนคําบรรยายใตภาพได
2. นักเรียนยกบทประพันธที่มีชื่ออาหารที่นักเรียน
ชื่นชอบ และเขียนอธิบายขั้นตอนการทําอาหาร
ชนิดนั้นได
ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
ลำ�เจียกชื่อขนม นึกโฉมฉมหอมชวยโชย
ไกลกลิ่นดิ้นแดโดย โหยไห้ห�บุหง�ง�ม
มัศกอดกอดอย่�งไร น่�สงสัยใคร่ขอถ�ม
1
กอดเคล้นจะเห็นคว�ม ขนมน�มนี้ยังแคลง
ลุดตี่นี้น่�ชม แผ่แผ่นกลมเพียงแผ่นแผง
โอช�หน้�ไก่แกง แคลงของแขกแปลกกลิ่นอ�ย
ขนมจีบเจ้�จีบห่อ ง�มสมส่อประพิมพ์ประพ�ย
นึกน้องนุ่งจีบกร�ย ๑ ช�ยพกจีบกลีบแนบเนียน
รสรักยักลำ�นำ� ประดิษฐ์ทำ�ขนมเทียน
คำ�นึงนิ้วน�งเจียน เทียนหล่อเหล�เกล�กลึงกลม
ทองหยิบทิพย์เทียมทัด ส�มหยิบชัดน่�เชยชม
หลงหยิบว่�ย�ดม ก้มหน้�เมินเขินขวยใจ
ขนมผิงผิงผ่�วร้อน เพียงไฟฟอนฟอกทรวงใน
ร้อนนักรักแรมไกล เมื่อไรเห็นจะเย็นทรวง
รังไรโรยด้วยแป้ง เหมือนนกแกล้งทำ�รังรวง
โอ้อกนกทั้งปวง ยังยินดีด้วยมีรัง
ทองหยอดทอดสนิท ทองม้วนมิดคิดคว�มหลัง
สองปีสองปิดบัง แต่ลำ�พังสองต่อสอง
ง�มจริงจ่�มงกุฎ ใส่ชื่อ2ดุจมงกุฎทอง
เรียมรำ่�คำ�นึงปอง สะอิ้งน้องนั้นเคยยล
บัวลอยเล่ห์บัวง�ม คิดบัวก�มแก้วกับตน
ปลั่งเปล่งเคร่งยุคล สถนนุชดุจประทุม
ช่อม่วงเหม�ะมีรส หอมปร�กฏกลโกสุม
คิดสีสไบคลุม หุ้มห่อม่วงดวงพุดต�น
ฝอยทองเป็นยองใย เหมือนเส้นไหมไข่ของหว�น
คิดคว�มย�มเย�วม�ลย์ เย็บชุนใช้ไหมทองจีน ฯ

๑ บางฉบับวา นุงจีบทวาย บางฉบับวา นุงจีบถวาย

11๖

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
ขอใดใชโวหารภาพพจนตางจากขออื่น
1 ขนมนามนี้ยังแคลง ในที่นี้ มัศกอด ก็คือ “ฮะหรั่ว” ชนิดหนึ่งที่เวลากวนใช
1. ฝอยทองเปนยองใย เหมือนเสนไหมไขของหวาน
นํ้ามันเนยแทนกะทิ กวนคอนขางยาก เมื่อจวนสุกจะใส “มะดํ่า” (ภาษาเปอรเซีย)
2. ขนมผิงผิงผาวรอน เพียงไฟฟอนฟอกทรวงใน
หรือเมล็ดอัลมอนดบุบปนไปในเนื้อขนมดวย รสชาติจะหอมเนยเปนพิเศษ เรียก
3. ทับทิมพริ้มตาตรู ใสจานดูดุจเม็ดพลอย
ฮะหรั่วชนิดนี้วา “ฮะหรั่วเนย” หรือ “ฮะหรั่วมัศกอด” บางคนเรียกวา “ฮะหรั่ว-
4. เห็นหรุมรุมทรวงเศรา รุมรุมเราคือไฟฟอน
มัสกัด” ชื่อ “มัศกอด” นั้น มาจากชื่อเมือง “มัสกัต” (Muscat) เปนเมืองทาบริเวณ
ปากอาวโอมาน ในอดีตหากจะเดินทางจากประเทศเปอรเชีย (อิหรานในปจจุบัน) วิเคราะหคําตอบ ดังที่ปรากฏมีการใชโวหารภาพพจนอุปมาและการใช
จะตองเดินทางโดยทางเรือผานอาวเปอรเชียไปออกอาวโอมาน จอดเรือพักที่เมือง โวหารภาพพจนอุปลักษณ การแยกโวหารวาเปนชนิดใดนั้นสามารถพิจารณา
มัสกัตแลวจึงออกสูมหาสมุทรอินเดีย ไดจากคําที่แสดงความเปรียบ กลาวคือ โวหารภาพพจนอุปมาจะมีคําวา
2 สะอิ้ง เปนคํากริยา หมายถึง อาการที่เดินเอวออนไปออนมา เชน เดินสะอิ้ง “เหมือน” “ดุจ” “ดัง” “เพียง” “เทา” ในขณะที่โวหารภาพพจนอุปลักษณจะ
สวนคํานาม หมายถึง สายรัดเอว ในที่นี้ “สะอิ้งนองนั้นเคยยล” หมายความวา มีคําวา “เปน” “คือ” ขอที่มีโวหารตางจากขออื่น คือ “เห็นหรุมรุมทรวงเศรา
เคยมองดูสายคาดเอวนอง รุมรุมเราคือไฟฟอน” เปนโวหารอุปลักษณ เพราะมีคําวา “คือ” ตอบขอ 4.

116 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูใหนักเรียนเลนเกมคําศัพท โดยใหนักเรียน
๕ คÓศัพท์ เขียนคําศัพทที่อยูในบทเรียนที่นักเรียนสนใจ คนละ
1 คํา ลงบนกระดาน ครูตรวจสอบวาคําศัพทไมซํ้า
คำ�ศัพท์ คว�มหม�ย กัน จากนั้นใสกระดาษคําศัพทลงในกลอง ครูเรียก
กล เหมือน ชื่อนักเรียนทีละคนจับสลาก ใหนักเรียนบอก
ข้อน ยกมือทุบแรงๆ ความหมายของคําศัพทที่นักเรียนจับสลากได
คว�มขำ� สิ่งหรือข้อความที่มีนัย ไม่ควรเปิดเผย ในที่นี้หมายถึงความสงบระหว่างกวี
กับนาง สํารวจคนหา Explore
เคร่� คอย
นักเรียนคัดเลือกคําศัพทในบทเรียนที่มี
ง�มแงะ งามน่าดู ความหมาย ดังตอไปนี้
เจียน ตัด ขริบ หรือเฉือนให้ไปตามแนวหรือให้ได้รูปตามที่ต้องการ เช่น • งาม
เจียนใบตอง
(แนวตอบ เชน งามแงะ รางชาง เปนตน)
ฉม กลิ่นหอม • หญิงสาวหรือคนรัก
แด ใจ (แนวตอบ เชน เสาวคนธ เอวบาง เปนตน)
นิทร ในที่นี้อ่านว่า นิด หมายถึง นอน
ประทิ่น เครื่องหอม อธิบายความรู Explain
ประพิมพ์ประพ�ย ลักษณะหรือส่วนที่คล้ายคลึงกัน
1. นักเรียนรวมกันอภิปราย การใชคําศัพทที่มี
พร้อง พูด กล่าว
ความหมายวา “งาม” ในบทประพันธวา
พิมเสน ชื่อสารชนิดหนึ่ง มีลักษณะเป็นเกล็ดสีขาวขุ่น มีทั้งที่ได้จากธรรมชาติ
มีลักษณะการใชอยางไร
และได้จากการสังเคราะห์ ใช้ท�ายา
(แนวตอบ การชื่นชมความงามในกาพยเหชม-
ไฟฟอน กองไฟที่แม้ดับแล้ว ยังมีความร้อนระอุ เปรียบได้กับจิตใจอันรุ่มร้อน
เครื่องคาวหวาน ใชคําวา “งาม” ชมฝมือการ
ภุญช์ รับประทาน
ทําอาหารของนางผูเปนที่รักวา ทําไดงาม คือ
มือน�ง ฝีมือของนาง อาหารงามละเมียดละไม และชมอาหารวา
เมืองบน เมืองสวรรค์ งามเหมือนนางที่เปนคนทํา)
ร�งช�ง ในที่นี้หมายถึง สวยงาม เด่น 2. นักเรียนบันทึกความรูลงสมุด
ลดหลั่นชั้นชอบกล ลวดลายที่เป็นชั้นๆ มีความสวยงาม
เส�วคนธ์ กลิ่นหอม ในที่นี้หมายถึง คนรัก
1
เอวบ�ง ผู้ที่มีเอวบอบบางอ้อนแอ้น ในที่นี้หมายถึง ผู้หญิง
โอช� มีรสดี อร่อย

117

กิจกรรมสรางเสริม
ใหนักเรียนศึกษาลักษณะคําประพันธประเภทกาพยยานี 11 และแตง
คําประพันธประเภทกาพยยานี 11 จํานวน 1 บท ทั้งนี้นักเรียนเลือกหัวขอ
ในการแตงไดตามความสนใจ และใหนําคําศัพทในบทเรียนไปใชในการแตง
คําประพันธ โดยแตงใหถูกตองตามฉันทลักษณที่นักเรียนไดศึกษามา
เกร็ดแนะครู
กาพยเหชมเครื่องคาวหวานมีคําศัพทบางคําที่เปนคําไวพจน ครูจัดกิจกรรม
ที่สงเสริมการเรียนการสอนเกี่ยวกับคําศัพทในบทเรียนที่มีลักษณะการหลากคํา
โดยอาจใหนักเรียนหาคําที่มีความหมายเหมือนกันกับวรรณกรรมเรื่องอื่น หรือให
นักเรียนจัดกลุมจําแนกคําไวพจนใหเปนหมวดหมู นําไปจัดปายนิเทศใหความรู
หนาชั้นเรียน

กิจกรรมทาทาย
นักเรียนควรรู
ใหนักเรียนศึกษาลักษณะคําประพันธประเภทกาพยยานี 11 และศึกษา 1 เอวบาง มีความหมายวา ผูหญิง เปนคําไวพจนที่มีความหมายเหมือนกับคําวา
เกี่ยวกับคําไวพจนและการหลากคําเพิ่มเติม เพื่อแตงคําประพันธประเภท อนงค สมร พะงา
กาพยยานี 11 จํานวน 1 บท ทั้งนี้นักเรียนเลือกหัวขอในการแตงไดตาม
ความสนใจ แตใหนําคําศัพทในบทเรียนที่เปนคําไวพจนไปใชในการแตง
คําประพันธและแสดงใหเห็นการหลากคําในบทประพันธนั้น
คูมือครู 117
 ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand Evaluate
Engage Explore Explain
ขยายความเขาใจ Expand
1. นักเรียนยกบทประพันธจากกาพยเหชม
เครื่องคาวหวานที่ปรากฏการใชคําวา “งาม” บอกเล่าเก้าสิบ
(แนวตอบ บทประพันธที่ปรากฏการใชคําวา
อยาง “งาม” ตัวอยางเชน ขนมมงคล ๙ อยาง
“งามจริงจามงกุฎ ใสชื่อดุจมงกุฎทอง ขนมไทย นั บ เป็ น สิ่ ง หนึ่ ง ที่ แ สดงให้ เ ห็ น เอกลั ก ษณ์ ท างวั ฒ นธรรมของไทย ในกาพย์
เรียมรํ่าคํานึงปอง สะอิ้งนองนั้นเคยยล”) เห่ชมเครื่องคาวหวาน มีการกล่าวถึงชื่อขนมต่างๆ หลายชนิด ซึ่งล้วนแล้วแต่มีความไพเราะและ
2. หลังจากนักเรียนยกบทประพันธแลว ครูให สื่อให้เห็นความหมายอันเป็นมงคล อันเป็นภูมิปญญาของคนไทยในอดีตที่มีความชาญฉลาด
นักเรียนทํากิจกรรมตามตัวชี้วัด จากแบบวัดฯ ในการผนวกชื่อเรียกขนมไทย ด้วยค�าที่แฝงความหมายอันเป็นมงคลเข้ากับงานพิธีมงคลต่างๆ
ได้อย่างกลมกลืน
ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.11 ในงานพิธีมงคลต่างๆ นิยมน�าขนมไทยไปใช้ประกอบเครื่องคาวหวานเพื่อถวายพระหรือ
เลี้ยงแขก ตัวอย่างขนมมงคล ๙ อย่าง มีดังนี้
ใบงาน ✓ แบบวัดฯ แบบฝกฯ
ทองเอก
ภาษาไทย ม.1 กิจกรรมที่ 1.11 น
ั ท ร 
เร�่อง กาพยเหชมเคร�่องคาวหวาน เสนหจ ค�าอวยพรแสดงถึงความ
คะแนนเต็ม คะแนนที่ได แสดงถึงความมีเสน่ห์ เป็นหนึ่ง
กิจกรรมที่ ๑.๑๑ ใหนักเรียนพิจารณาวาคําประพันธตอไปนี้กลาวถึงอาหาร õ
ชนิดใดบาง (ท ๕.๑ ม.๑/๑) แก่ผู้พบเห็น
ู
๑. มัสมั่นแกงแกวตา หอมยี่หรารสรอนแรง มัสมั่น
........................................................................ ขนมถว ยฟ
จา มงกฎุ
ชายใดไดกลืนแกง แรงอยากใหใฝฝนหา
๒. หมูแนมแหลมเลิศรส พรอมพริกสดใบทองหลาง
พิศหอเห็นรางชาง หางหอหวนปวนใจโหย
หมูแนม
........................................................................
แสดงถึงความเจริญ
แสดงถึงการเป็น รุ่งเรืองเฟองฟู
๓. ความรักยักเปลี่ยนทา ทํานํ้ายาอยางแกงขม
กลออมกลอมเกลี้ยงกลม ชมไมวายคลายคลายเห็น
ขนมจีนนํา้ ยา แกงขม แกงออม
........................................................................
หัวหน้าสูงสุด ความ
๔. ผลจากเจาลอยแกว บอกความแลวจากจําเปน มีเกียรติยศสูงส่ง
ลูกจากลอยแกว
........................................................................
จากชํ้านํ้าตากระเด็น เปนทุกขทาหนานวลแตง

ฉบับ
เฉลย
๕. หมากปรางนางปอกแลว ใสโถแกวแพรวพรายแสง
ยามชื่นรื่นโรยแรง ปรางอิ่มอาบซาบนาสา
มะปราง
........................................................................
ทองหยบิ
๖. ทับทิมพริ้มตาตรู ใสจานดูดุจเม็ดพลอย ทับทิม
........................................................................
แสดงถึงการหยิบจับ
สุกแสงแดงจักยอย อยางแหวนกอยแกวตาชาย
การงานสิ่งใดก็จะ
ขนมชั้น
๗. มัศกอดกอดอยางไร นาสงสัยใครขอถาม
กอดเคลนจะเห็นความ ขนมนามนี้ยังแคลง
มัศกอด
........................................................................ ร�่ารวยมีเงินมีทอง
๘. งามจริงจามงกุฎ ใสชื่อดุจมงกุฎทอง จามงกุฎ
........................................................................
เรียมรํ่าคํานึงปอง สะอิ้งนองนั้นเคยยล
การได้เลื่อนขั้น เลื่อนยศ
เม็ดขนุน
๙. สังขยาหนาตั้งไข ขาวเหนียวใสสีโคกแสดง ขาวเหนียวสังขยา
........................................................................ ต�าแหน่งให้สูงยิ่งๆ ขึ้นไป
เปนนัยไมเคลือบแคลง แจงวาเจาเศราโศกเหลือ
๑๐. รังไรโรยดวยแปง เหมือนนกแกลงทํารังรวง ขนมรังไร (เรไร)
โออกนกทั้งปวง ยังยินดีดวยมีรัง
........................................................................
ช่วยให้มีคนสนับสนุน
ด
ทองหยอ ฝอยทอง หนุนให้ชีวิตก้าวหน้า
๙๒
แสดงถึงการจับวางอะไร
ค�าอวยพรให้มีชีวิต
เป็นเงินเป็นทอง
ยืนยาวหรือครองชีวิตคู่
ตรวจสอบผล Evaluate ยืนยาวตลอดไป

1. นักเรียนคัดเลือกคําศัพทในบทเรียนไดตรงตาม 11๘
ความหมายที่กําหนด
2. นักเรียนยกบทประพันธจากกาพยเหชม
เครื่องคาวหวานที่ปรากฏการใชคําวา “งาม”
กิจกรรมสรางเสริม
บูรณาการอาเซียน
สิ่งที่เปนเอกลักษณและบงบอกความเปนชาติมีหลายอยาง และอาหารคือหนึ่ง นักเรียนรวบรวมรายชื่อขนมไทยที่เปนมงคล ลักษณะของขนม และ
ในเอกลักษณที่แตละประเทศมีตางกันทั้งการปรุงและรสชาติ ปจจัยสําคัญที่ทําให บอกรายละเอียดวา งานมงคลตางๆ มีการใชขนมชนิดใดบาง จัดทําเปน
อาหารแตละประเทศแตกตางกัน คือ แหลงวัตถุดิบ ซึ่งเปนตัวกําหนดรูปลักษณ ใบความรูสงครู
รสชาติของอาหาร รวมไปถึงคนในถิ่นนั้นจะตองรังสรรคดัดแปลงปรุงแตงอาหาร
ใหหลากหลายจากวัตถุดิบที่มีในทองถิ่นตน ดังนั้น อาหารการกินในแตละสํารับ
จะบอกเลาอะไรไดมากมาย ทั้งเชื้อชาติ วัฒนธรรมประเพณี ฐานะทางเศรษฐกิจ กิจกรรมทาทาย
ไปจนถึงสภาพแวดลอม นอกจากความภาคภูมิใจในเอกลักษณของชาติแลว ดาน
เศรษฐกิจในปจจุบันอาหารไดเปลี่ยนเปนอุตสาหกรรมระดับโลกทั้งที่แปรรูปและไม
แปรรูป ซึ่งประเทศสมาชิกอาเซียนเปนประเทศสําคัญในการสงออกอาหาร ซึ่งเปน นักเรียนยกงานมงคลของไทย 1 งาน จากนั้น ระบุวางานมงคลนั้นใช
สินคาสําคัญที่แตละปมูลคาสูง การรวมตัวกันจึงมีแนวโนมที่จะชวยสงเสริมความ ขนมใดบาง ขนมที่ใชแตละชนิดมีลักษณะอยางไรพรอมทั้งอธิบายความ
มั่นคงทางเศรษฐกิจใหเขมแข็งยิ่งขึ้น สําคัญและความหมายของชื่อขนมไทยที่ใชในงานมงคลวา มีขนมแตละ
ชนิดมีความสอดคลองกับงานมงคลนั้นอยางไร จัดทําเปนใบความรูสงครู

118 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูนํารูปภาพอาหารไทยทั้งคาวหวาน หรือ
๖ บทวิเคราะห์ บััตรคําทายบอกลักษณะเดนของอาหารที่ปรากฏ
ในกาพยเหชมเครื่องคาวหวาน เพื่อใหนักเรียนทาย
กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานบรรยายอาหารคาวหวานและผลไม้ได้อย่างละเอียดอ่อน นับเป็น ชื่ออาหาร
วรรณคดี ที่ ส� า คั ญ อี ก เรื่ อ งหนึ่ ง ที่ แ สดงพระปรี ช าสามารถในเชิ ง กวี ข องรั ช กาลที่ ๒ แม้ เ นื้ อ เรื่ อ ง
จะไม่มากนัก ทว่าให้คุณค่าที่เป็นประโยชน์หลายประการ ดังนี้ สํารวจคนหา Explore
๖.๑ คุณค่าด้านเนือ้ หา นักเรียนศึกษาเกี่ยวกับคุณคาดานเนื้อหา
๑) ให้คว�มรู้เกี่ยวกับวัฒนธรรมด้�นอ�ห�รก�รกินของคนไทยสมัยโบร�ณ ดานวรรณศิลป และดานสังคม ในกาพยเหชม
กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน สะท้อนให้เห็นถึงความละเอียดอ่อน พิถีพิถันในทุกขั้นตอนของการท�า
เครื่องคาวหวาน
อาหาร ไม่ว่าจะเป็นการจัดวาง สีสัน และรูปลักษณ์ของอาหารคาวหวาน รวมทั้งผลไม้ชนิดต่างๆ1
โดยอาหารบางชนิดนั้นไม่ปรากฏแพร่หลายหรือไม่คุ้นชื่อในปจจุบัน เช่น แสร้งว่า หรุ่ม ล่าเตียง
อธิบายความรู Explain
ย�าใหญ่ มัศกอด ช่อม่วง เป็นต้น
1. นักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับวัฒนธรรม
แสร้งว่� เรื่องอาหารของคนในสมัยกอน
• กาพยเหชมเครื่องคาวหวานสะทอน
เปนอาหารประเภทยํา วิธีทํา นํากุงชีแฮ ยางไฟพอนํ้าตก ปอกเปลือกแลวเอา
วัฒนธรรมของคนไทยในสมัยกอนอยางไร
เสนดําที่หลังออก นํานํ้ามะนาวหรือมะกรูดผสมกับเกลือปนใหเขากัน เทลงในถวยกุง
(แนวตอบ กาพยเหชมเครื่องคาวหวานสะทอน
เคลาใหเขากัน โรยตะไครหั่นซอย หัวหอมเล็กซอย ขิงออนซอย ตนหอม ผักชี พริกแดง วัฒนธรรมดานอาหารการกิน สะทอนใหเห็น
พริกเหลืองหั่นโรย คลุกเคลาใหเขากัน รับประทานพรอมกับผัก แตงกวา มะเขือ ถึงความประณีตพิถีพิถันในทุกขั้นตอนของ
การทําอาหาร ตั้งแตการทําเครื่องปรุง
การจัดวาง สีสัน และรูปลักษณของอาหาร
คาวหวาน และผลไม แสดงใหเห็นวาชนชาติ
ไทยเปนชนชาติที่มีศิลปะความงดงาม
ล่�เตียง ในทุกอยาง แมเรื่องอาหารการกินก็ชาง
เป น อาหารว า ง วิ ธี ทํ า นํ า รากผั ก ชี กระเที ย ม พริ ก ไทยที่ บ ดแล ว ผั ด จนหอม ประดิดประดอยใหงดงาม)
ใสหอมแดง หมูบด กุงแหง ปรุงรสดวยนํ้าปลา นํ้าตาล ผัดจนแหง ใสถั่วลิสงคั่วบด 2. นักเรียนบันทึกความรูที่ไดจากการอภิปราย
ตักใสจาน ตีไขไก ๑ ฟอง ไขเปด ๓ ฟองจนเขากัน ใชนิ้วจุมไข โรยไขในกระทะใหเปน รวมกันลงสมุด
รูปตารางสี่เหลี่ยม ลอกใสจาน วางพริกชี้ฟาแดงหั่นเปนเสนยาวบนแผนไข วางทับดวย
ผักชี ใสไสที่ผัดไวหอเปนรูปสี่เหลี่ยมขนาดพอคํา

11๙

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
ขอใดกลาวถึงสวนประกอบของอาหาร
1 ลาเตียง มีลักษณะวิธีทําคลายหรุม คือ ใชไขโรยฝอยเปนรางแห ไสทําดวยหมู
1. ซาหริ่มลิ้มหวานลํ้า แทรกใสนํ้ากะทิเจือ
หั่นเปนชิ้นเล็กๆ ผัดกับถั่วลิสงหัวหอมและเครื่องปรุง หอขนาดพอดีคํา แตตางกัน
วิตกอกแหงเครือ ไดเสพหริ่มพิมเสนโรย
ที่ลาเตียงหอไสซึ่งทําดวยกุงผัดกับเครื่องปรุง ในขณะที่หรุมเวลาหอจะแผแผนหรุม
2. ลําเจียกชื่อขนม นึกโฉมฉมหอมชวยโชย
แลวเรียงเครื่องลงไป เริ่มจากพริกชี้ฟาแดงหั่นเปนเสน ใบผักชีสด ทับดวยหนากุง
ไกลกลิ่นดิ้นแดโดย โหยไหหาบุหงางาม
ตามลําดับ เมื่อมวนหอพอดีคํา จะมองทะลุรางแหหรุมเห็นสีสันของหนากุง ทุกวันนี้
3. มัศกอดกอดอยางไร นาสงสัยใครขอถาม
หรุมไมคอยจะเปนที่พบเห็นโดยทั่วไป แตจะเปนอาหารเฉพาะขอกุฎีใหญหรือมัสยิด
กอดเคลนจะเห็นความ ขนมนามนี้ยังแคลง
ตนสน
4. ขนมจีบเจาจีบหอ งามสมสอประพิมพประพาย
นึกนองนุงจีบกราย ชายพกจีบกลีบแนบเนียน
วิเคราะหคําตอบ ขอที่กลาวถึงสวนประกอบอาหาร คือ ขอ 1. กลาวถึง
ขนมซาหริ่ม ซึ่งมีสวนผสมของกะทิ และพิมเสน สวนในขออื่น กลาวถึง
ชื่อขนมและความรูสึกของกวีที่มีตอนางอันเปนที่รัก ดังนั้นจึงตอบขอ 1.

คูมือครู 119
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับการแกะสลักผักผลไม
ซึ่งเปนศิลปะเดนของไทย
(แนวตอบ การแกะสลักผักและผลไมเดิมเปน
วิชาการขั้นสูงของกุลสตรีในรั้วในวัง ตองฝกฝน
และเรียนรูจนเกิดความชํานาญ บรรพบุรุษของ
ไทยเราไดมีการแกะสลักกันมานานแลว
ในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน พระบาทสมเด็จ-
พระพุทธเลิศหลานภาลัย ทรงโปรดการประพันธ
ยิ่งนัก พระองคทรงพระราชนิพนธกาพยแหชม
เครื่องคาวหวาน และบทเหชมผลไมไดพรรณนา
ชมฝมือการทําอาหาร การปอกควานผลไม
และประดิดประดอยขนมอรอยและสวยงาม
ทั้งหลายวา เปนฝมืองามเลิศของสตรีชาววัง
สมัยนั้น ดังบทประพันธที่พรรณนาถึงการจัด
เตรียมผลไมอยางพิถีพิถันวา
“นอยหนานําเมล็ดออก
ปลอนเปลือกปอกเปนอัศจรรย
มือใครไหนจักทัน
เทียบเทียมที่ฝมือนาง”
และ “ผลเงาะไมงามแงะ
มลอนเมล็ดและเหลือปญญา
หวนเห็นเชนรจนา
จาเจาเงาะเพราะเห็นงาม”)
2. ครูสุมนักเรียน 2-3 คน มาชวยกันนําเสนอ
หนาชั้นเรียน จากนั้นครูชี้แนะเพิ่มเติม
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
ความประณีตพิถีพิถัน ช่างประดิดประดอยที่ปรากฏในเรื่อง นับวันจะมีผู้รู้กรรมวิธี
เหล่านี้น้อยลง เช่น ศิลปะในการจัดแต่งอาหารด้วยการแกะสลัก ซึ่งเป็นงานที่ผู้หญิงไทยสมัยก่อน
ต้องเรียนรู้และฝกหัดโดยเฉพาะผู้หญิงที่อยู่ในวัง
การแกะสลักผักผลไม้เป็นงานฝีมือที่แสดงถึงความพยายามและความประณีตของผู้ท�า
ปรุงแต่งด้วยความวิจิตรสวยงามทั้งรูปลักษณ์ภายนอกและรสชาติของอาหาร ผลไม้ต้องปอกเปลือก
คว้านเมล็ดออก โดยยังคงรูปลักษณ์เดิม เช่น “นอยหนานําเมล็ดออก ปลอนเปลือกปอกเปนอัศจรรย์”
หรือดัดแปลงให้งดงามยิ่งขึ้นอย่างมะปรางริ้ว “หมากปรางนางปอกแลว ใสโถแกวแพรวพรายแสง”
ส่วนขนมไทยนั้น บางชนิดคนรุ่นหลังแทบไม่มีโอกาสได้เห็น เนื่องจากกรรมวิธีการท�า
ยุ่งยาก ต้องอาศัยฝีมือและความอุตสาหะอย่างยิ่ง เช่น
จ่�มงกุฎ
เป น สุ ด ยอดขนมไทยที่ รํ่ า ลื อ กั น ว า ยากนั ก เพราะต อ งใช มื อ กวาดเมล็ ด แตงโม
ในกระทะทองเหลืองที่ตั้งบนเตาไฟ จนนํ้าเชื่อมที่พรมลงไปจับที่ผิวเมล็ดแตงโมจนเปน
หนามพราว เอาไปติดประดับรอบๆ ตัวขนม ที่ตองทําฐานเปนถวยขนมกอน โดยปน
ขนมจากแปงสาลีและไขแดงเปนทองเอกกลมๆ วางตรงกลาง ใชมีดปลายแหลมผาเปน
๖ พู เหมือนเม็ดมะยม แลวปนเปนกอนเล็กๆ วางบนยอดขนม ใชทองคําเปลวตัดเปน
สี่เหลี่ยมเล็กๆ ติดตรงยอดมองเห็นเหมือนมงกุฎ
ช่อม่วง
1
เป น ขนมไทยที่ ต  อ งใช ฝ  มื อ ในการทํ า อย า งมาก โดยผสมแป ง กั บ นํ้ า ดอกอั ญ ชั น
คนในกระทะทองเหลืองดวยไฟออนๆ ใหสุก นํามานวด แบงเปนกอน กอนจะนําแปง
มาแผตักไสที่มีสวนผสมของถั่วนึ่งบดกับฟก ผสมนํ้าตาลทรายและเกลือ คนในกระทะ
ทองเหลือง ทิ้งใหเย็นหอแปงใหมิด ใชที่หนีบขนมจับจีบใหเปนกลีบดอกไมนึ่งจนสุก
แลวใชหัวกะทิพรมไมใหติดกัน

120

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
คําประพันธใดสะทอนวัฒนธรรมไทยสมัยกอน
1 ดอกอัญชัน ควรเลือกอัญชันสีนํ้าเงินมาประกอบอาหาร เชื่อวาสารอาหาร
1. ชอมวงเหมาะมีรส หอมปรากฏกลโกสุม
จะมีมากกวาสีอื่นและใหสีสวยงาม หากมีดอกสดมากสามารถผึ่งในที่รอนและแหง
2. ทุเรียนเจียนตองปู เนื้อดีดูเหลืองเรืองพราย
โดยไมโดนแดดจัด รอใหแหงเก็บไวในโถปดสนิท จะใชไดประมาณ 6 เดือน
3. ทองหยอดทอดสนิท ทองมวนมิดคิดความหลัง
ดอกอัญชันแหง 10 ดอกตอแกว แทนดอกสด 5 ดอก ดอกแหงสามารถนํามาทําชา
4. นึกนองนุงจีบกราย ชายพกจีบกลีบแนบแนน
อัญชัน ซึ่งจะไมมีกลิ่นเหม็นเขียว และไมมีรสชาติ สามารถปรุงแตงรสไดตามชอบ
เชน นํ้าผึ้ง นํ้าตาล นํ้ามะนาว เปนตน วิเคราะหคําตอบ ขอ 1. กลาวชมขนมชอมวงวาหอมเหมือนดอกไม ขอ 2.
กลาวถึงทุเรียนที่วางบนใบตองที่เจียนอยางดี ขอ 3. กลาวถึงทองหยอดและ
ทองมวนที่ทําใหนึกถึงความหลัง และขอ 4. กลาวถึงผานุงของนางผูเปนที่รัก
มุม IT ที่จับจีบชายพกไวอยางแนน ซึ่งสะทอนใหเห็นวัฒนธรรมการแตงกายของ
หญิงสาวในสมัยนั้น ตอบขอ 4.
ศึกษาเกี่ยวกับขั้นตอนวิธีการประกอบอาหารชนิดตางๆ ที่ปรากฏในกาพยเหชม-
เครื่องคาวเพิ่มเติม ไดที่ http://www.siamsouth.com/smf/index. php?topic=
8153.0

120 คูมือครู
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับการรับวัฒนธรรม
บอกเล่าเก้าสิบ อาหารการกินของตางชาติในสมัยกอนที่พบไดจาก
กาพยเหชมเครื่องคาวหวาน
เครื่องเทศ • คนไทยรับเอาวัฒนธรรมการกินของตางชาติ
เครือ่ งเทศ เป็นของเผ็ดร้อนและมีกลิน่ อยางไรบาง
หอมฉุน มีสรรพคุณทางยา ได้มาจากส่วน (แนวตอบ ไทยมีการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรม
ต่างๆ ของพืช เช่น เมล็ด ผล ดอก ราก หรือ การกินจากชาติที่มาติดตอคาขายดวยทั้งจีน
ล�าต้น แล้วน�ามาท�าให้แห้ง เพื่อใช้ปรุงแต่ง
อาหารให้มีรสและกลิ่นที่ชวนรับประทาน อินเดีย เปอรเซีย แตที่กลาวถึงในกาพยเห
เครื่ อ งเทศส่ ว นหนึ่ ง เป็ น พื ช ท้ อ งถิ่ น ชมเครื่องคาวหวาน ไดแก ขาวหุงของ
ของไทย แต่ ส ่ ว นใหญ่ มั ก น� า เข้ า มาโดย ชาวเปอรเซีย แตเดิมเรียกขาวชนิดนี้วา
ชาวต่ า งชาติ จึ ง ได้ ชื่ อ หรื อ เป็ น ที่ ม าของ “บริญาณี” เปนการหุงขาวโดยใชเนยหรือ
ค�าว่า เครือ่ งเทศ และสันนิษฐานกันว่าอาจน�า
เข้ า มาสู ่ ค รั ว ไทยตามการอพยพโยกย้ า ย นํ้ามันเนยเปนตัวรัดเมล็ดขาวใหเรียงตัว
ของชาวอินเดียตั้งแต่สมัยโบราณ 1 สวยงาม และใสเครื่องเทศที่มีชื่อวา
เครื่องเทศซึ่งเป็นที่นิยมในหมู่คนไทยมีหลายอย่าง อาทิ อบเชย ลูกผักชี ยี่หร่า หญ้าฝรั่น “ลูกเฮลท” ไทยเพี้ยนเสียงมาเปน “ลูกเอ็น”
จันทน์เทศ พริกไทย กระวานหรือลูกเอ็น กานพลู เป็นต้น ดังความวา “ขาวหุงปรุงอยางเทศ รสพิเศษ
ใสลูกเอ็น” และสีเหลืองของขาวที่หุงนั้น
๒) สะท้อนสภ�พบ้�นเมืองในสมัยอดีต การติดต่อค้าขายกับชาวต่างชาติ เช่น
เกิดจากการใชสมุนไพรชนิดหนึ่งที่เรียกวา
ชาวจีน ชาวอินเดีย หรือชาวเปอร์เซีย ท�าให้มีการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมด้านอาหารการกิน ในเรื่อง
“หญาฝรั่น” ความจริงไมใชหญาแตเปนเกสร
กล่าวถึงอาหารคาวหวานที่ไทยได้รับกรรมวิธีการท�ามาจากชาวต่างชาติ เช่น การหุงข้าวโดยใช้เนย ดอกไมชนิดหนึ่ง ขาวหุงนี้เมื่อเขามาเผยแพร
หรือน�้ามันเนยเป็นตัวรัดเมล็ดข้าวให้เรียงตัวดูสวยงามและใส่เครื่องเทศชนิดหนึ่งมีชื่อว่า ลูกเฮลท์ ในไทยจากที่เรียก “บริญาณี” ก็เพี้ยนมาเปน
ซึ่งเพี้ยนเสียงมาเป็น ลูกเอ็น ท�าให้มีกลิ่นเป็นเอกลักษณ์เฉพาะ “ขาวบุเหลา” และ “ขาวบุหลี่” ในที่สุด
ข้�วหุงปรุงอย่�งเทศ รสพิเศษใส่ลูกเอ็น ซึ่งปจจุบันนําไปปรับปรุงเปนขาวหมกไก
ใครหุงปรุงไม่เป็น เช่นเชิงมิตรประดิษฐ์ทำ� ขาวหมกแพะ)

นอกจากนี้ ยั ง มี อ าหารที่ เรี ย กว่ า ลุ ด ตี่ มี ลั ก ษณะเป็ น แผ่ น ท� า จากข้ า วเจ้ า ที่ ขยายความเขาใจ Expand
โม่ใหม่ๆ เป็นวิธีแบบโบราณโดยน�าไข่ไก่มาตีผสมกับแป้งข้าวเจ้า แล้วผสมด้วยสีเหลืองที่ได้จาก
หญ้าฝรั่นหรือขมิ้นผง เสร็จแล้วตักแป้งหยอดลงกระทะ กลอกแป้งไปมาให้แป้งแผ่เป็นแผ่นกลม นักเรียนบอกชื่ออาหารในกาพยเหชม
เมื่อแป้งสุกจะร่อนจากกระทะ มีสีเหลืองนวล รับประทานกับแกงไก่ ซึ่งต่อมากินเป็นขนมหรือของว่าง
เครื่องคาวหวานที่ไดรับอิทธิพลจากตางชาติ
(แนวตอบ อาหารคาวที่ไทยรับมาจากตางชาติ
ลุดตี่นี้น่�ชม แผ่แผ่นกลมเพียงแผ่นแผง เชน มัสมั่น ขาวหุงเครื่องเทศ เปนตน อาหาร
โอช�หน้�ไก่แกง แคลงของแขกแปลกกลิ่นอ�ย หวานและอาหารวางที่ไทยรับมาจากตางชาติ เชน
ลุดตี่ ซาหริ่ม เปนตน)
121

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
ขอใดไมกลาวถึงการรับวัฒนธรรมจากตางประเทศ
1 ยี่หรา มีสรรพคุณทางอาหาร ใชเปนเครื่องปรุง นําไปใชเปนสวนประกอบใน
1. ยําใหญใสสารพัด วางจานจัดหลายเหลือตรา
การปรุงอาหารบางชนิด ไดแก แกง ตมยํา ซุป มักเปนที่นิยมกันในแถบยุโรปหรือ
รสดีดวยนํ้าปลา ญี่ปุนลํ้ายํ้ายวนใจ
ตะวันออกกลาง ชวยใหมีกลิ่นหอมดับกลิ่นคาวของเนื้อสัตว และเปนสวนประกอบ
2. รังนกนึ่งนาซด โอชารสกวาทั้งปวง
ของการถนอมอาหารประเภทเนื้อสัตว โดยนํามาปนหรือตําผสมหมักในเนื้อสัตว
นกพรากจากรังรวง เหมือนเรียมรางหางหองหวน
เพราะนํ้ามันหอมระเหยมีฤทธิ์ฆาเชื้อจุลินทรียได ชวยปองกันไมใหเกิดการบูดเนา
3. มัศกอดกอดอยางไร นาสงสัยใครขอถาม
เร็วขึ้น ปองกันกลิ่นเหม็นอับของเนื้อสัตวเวลาหมักกอนนําไปตากแหง สวนประกอบ
กอดเคลนจะเห็นความ ขนมนามนี้ยังแคลง
ของเครื่องแกง เชน แกงกะหรี่ แกงมัสมั่น แกงเผ็ดเห็ด แกงฮังเล บาเยีย การทํา
4. ลุดตี่นี้นาชม แผแผนกลมเพียงแผนแผง
เนื้อสวรรค
โอชาหนาไกแกง แคลงของแขกแปลกกลิ่นอาย
วิเคราะหคําตอบ อาหารไทยที่กลาวถึงในกาพยเหชมเครื่องคาวหวาน
แสดงใหเห็นการติดตอคาขายระหวางไทย เปอรเซีย และญี่ปุนกอใหเกิดการ
รับวัฒนธรรมการบริโภคอาหารจากตางประเทศเขามาในวัฒนธรรมไทย ซึ่ง
ไดแก รสดีดวยนํ้าปลาจากญี่ปุน มัศกอดและลุดตี่จากเปอรเซีย ขอที่ไมได
กลาวถึงวัฒนธรรมอาหารที่รับจากตางประเทศ ตอบขอ 2.
คูมือครู 121
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายการใชวรรณศิลปในกาพยเหชม
เครื่องคาวหวาน
• กาพยเหชมเครื่องคาวหวานมีการใชโวหาร
เปรียบเทียบอยางไร
(แนวตอบ ใชโวหารเปรียบเทียบสิ่งที่ไมมีชีวิต
อยางอาหารกับนางผูเปนที่รัก โดยเทียบกับ
รูปลักษณ สีสัน เครื่องแตงกาย กลิ่น กิริยา
ทาทาง ดังที่เปรียบทับทิมกับแหวนที่เปน
เครื่องประดับของนางผูเปนที่รัก ความวา
“ทับทิมพริ้มตาตรู ใสจานดูดุจเม็ดพลอย
สุกแสงแดงจักยอย อยางแหวนกอยแกวตาชาย”
และมีการกลาวเปรียบเกินจริง เพื่อตองการให
เกิดจินตภาพชัดเจนยิ่งขึ้น จําเปนตองแสดง
ดวยถอยคําที่มีความหมายเกินจริงจึงจะมีนํ้า
หนักเทียบเทากับสิ่งที่อยูในจินตภาพได
“กอยกุงปรุงประทิ่น วางถึงลิ้นดิ้นแดโดย
รสทิพยหยิบมาโปรย ฤๅจะเปรียบเทียบทันขวัญ”)
ขยายความเขาใจ
Explain Expand ตรวจสอบผล
Evaluate
๖.๒ คุณค่าด้านวรรณศิลป์
กวีสามารถพรรณนาอาหารคาวหวาน ผลไม้แต่ละชนิดได้อย่างเห็นภาพ เข้าใจชัดเจน
มีการใช้ถ้อยค�าเปรียบเทียบลึกซึ้งกินใจและไพเราะ เช่น
๑) ก�รเล่นเสียงพยัญชนะและก�รเล่นเสียงวรรณยุกต์ ช่วยให้เกิดความคล้องจอง
ไพเราะ เช่น
เห็นหรุ่มรุมทรวงเศร้� รุ่มรุ่มเร้�คือไฟฟอน
เจ็บไกลใจอ�วรณ์ ร้อนรุมรุ่มกลุ้มกล�งทรวง
พลับจีนจักด้วยมีด ทำ�ประณีตนำ้�ต�ลกวน
คิดโอษฐ์อ่อนยิ้มยวน ยลยิ่งพลับยับยับพรรณ
๒) ก�รใช้โวห�รเปรียบเทียบ ช่วยท�าให้เกิดจินตภาพ เช่น
ทับทิมพริ้มต�ตรู ใส่จ�นดูดุจเม็ดพลอย
สุกแสงแดงจักย้อย อย่�งแหวนก้อยแก้วต�ช�ย
๓) ก�รใช้โวห�รเกินจริง เพือ่ เน้นย�า้ ความหมาย ให้ผอู้ า่ นเห็นถึงฝีมอื การปรุงอาหาร
ที่เป็นเลิศ ยากจะหาใครเทียบได้ เช่น

ขยายความเขาใจ Expand ก้อยกุ้งปรุงประทิ่น ว�งถึงลิ้นดิ้นแดโดย

นักเรียนยกบทประพันธที่มีการใชโวหารเปรียบ
เทียบ คนละ 1 บท และระบุสัมผัสในของแตวรรค
(แนวตอบ บทประพันธที่มีการใชโวหาร
เปรียบเทียบ ตัวอยางเชน
“ขนมผิงผิงผาวรอน
เพียงไฟฟอนฟอกทรวงใน
รอนนักรักแรมไกล
เมื่อไรเห็นจะเย็นทรวง”
สัมผัสในมีทั้งสัมผัสสระและสัมผัสอักษร ดังนี้
สัมผัสสระ ไดแก ผิง-ผิง, ไฟ-ใน, นัก-รัก, เห็น-เย็น
สัมผัสอักษร ไดแก ผิง-ผาว, ไฟ-ฟอน-ฟอก, รอน-
รัก-แรม)
122
รสทิพย์หยิบม�โปรย ฤๅจะเปรียบเทียบทันขวัญ
๔) ก�รเล่นคำ� เพื่อสร้างอารมณ์สะเทือนใจให้แก่ผู้อ่าน เช่น
ผลจ�กเจ้�ลอยแก้ว บอกคว�มแล้วจ�กจำ�เป็น
จ�กชำ้�นำ้�ต�กระเด็น เป็นทุกข์ท่�หน้�นวลแตง
อาหารคาว อาหารหวาน และผลไม้ที่ปรากฏในกาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน
สามารถเล่าเรื่องราวได้มากมาย ทั้งวัฒนธรรม ประเพณี วิถีชีวิต และสภาพบ้านเมือง
ทÓให้ภมู ใิ จในเอกลักษณ์ของอาหารไทยทีม่ คี วามงดงามวิจติ ร ละเอียดอ่อน และพิถพ ี ถิ น
ั
ในทุกขัน้ ตอนการทÓ เป็นแบบอย่างทีด่ ที ผี่ หู้ ญิงไทยในปัจจุบน
ั ควรยึดถือและตระหนักถึง
ความสÓคัญของเสน่ห์ปลายจวัก ซึ่งผู้เรียนสามารถนÓความรู้ที่ได้รับจากการอ่านไปใช้
ประโยชน์ในชีวติ ประจÓวันได้ รวมทัง้ สามารถถ่ายทอดความรูท้ ไี่ ด้รบั ให้กบั บุคคลใกล้ชดิ
หรือคนในสังคมให้เห็นถึงความประณีตในการปรุงอาหารของคนไทย

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
ขอใดกวีใชโวหารเปรียบเทียบไดชัดเจนที่สุด
ครูสรุปความรูความเขาใจเรื่องอาหารและวรรณคดีไทยวา อาหารในกาพยเหชม
1. เห็นหรุมรุมทรวงเศรา รุมรุมเราคือไฟฟอน
เครื่องคาวหวานมีความสําคัญเทียบไดกับขบวนเรือพยุหยาตรา อันถือวาเปน
2. ตับเหล็กลวกหลอนตม เจือนํ้าสมโรยพริกไทย
ศิลปกรรมชั้นสูง และเปนสัญลักษณแทนความยิ่งใหญแหงสถาบันพระมหากษัตริย
3. เทโพพื้นเนื้อทอง เปนมันยองลองลอยมัน
คือ การยกยองอาหารใหเปนตัวแทนของนางอันเปนที่รัก ทําใหกาพยเหชม
4. ยําใหญใสสารพัด วางจานจัดหลายเหลือตรา
เครื่องคาวหวานเปนหลักฐานสําคัญในการรังสรรคบทกวีรักในรูปแบบอลังการที่
สะทอนทัศนคติเกี่ยวกับความสําคัญของอาหาร และอารมณรักใครที่มีตอนาง วิเคราะหคําตอบ การใชโวหารเปรียบเทียบทําใหเกิดจินตภาพไดชัดยิ่งขึ้น
อันทําใหผูอานเกิดความสะเทือนอารมณ จากขอที่วา “เห็นหรุมรุมทรวงเศรา รุมรุมเราคือไฟฟอน” กวีใชคําวา “คือ”
ซึ่งเปนโวหารภาพพจนอุปลักษณ ถอดคําประพันธไดวา เมื่อเห็นหรุมก็รูสึก
รอนรุมในทรวง เปรียบความรอนรุมนั้นคือไฟที่ยังรอนระอุอยูแมจะดับมอด
ไปแลว ตอบขอ 1.

122 คูมือครู
 ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Evaluate
Engage Explore Explain Expand
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนบอกชื่ออาหารที่ไดรับอิทธิพลจาก
ตางชาติได
ค�าถาม ประจ�าหน่วยการเรียนรู้ 2. นักเรียนยกบทประพันธที่มีการใชโวหาร
เปรียบเทียบ คนละ 1 บท และระบุสัมผัสใน
๑. นักเรียนคิดว่าความไพเราะของกาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวาน เป็นผลมาจากการประพันธ์ด้วยกลวิธี ของแตวรรคได
ใดบ้าง ยกตัวอย่างและอธิบาย
๒. ให้นักเรียนยกตัวอย่างอาหารคาว อาหารหวาน ในกาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานที่ไทยรับมาจาก
ต่างชาติ ประเภทละ ๒ ตัวอย่าง หลักฐานแสดงผลการเรียนรู
๓. นักเรียนคิดว่าลักษณะเด่นของอาหารไทย ดังที่ปรากฏในกาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานคืออะไร
และท�าให้อาหารไทยมีความแตกต่างจากอาหารของชาติอื่นอย่างไร 1. ปายนิเทศสื่อการเรียนรูภาพผลไมจับคูกับ
บทประพันธในหองเรียน
2. การเขียนคําบรรยายภาพอาหาร
3. การยกบทประพันธที่มีโวหารเปรียบเทียบ

กิจกรรม สร้างสรรค์พัฒนาการเรียนรู้

กิจกรรมที่ ๑ ใ ห้นักเรียนศึกษาค้นคว้าขนมไทย จากแหล่งเรียนรู้ต่างๆ เช่น ห้องสมุด

อินเทอร์เน็ต จัดท�าป้ายนิเทศ น�ารูปภาพมาติดประกอบ โดยอาจอธิบายเกี่ยวกับ
ส่วนประกอบ วิธีท�าขนมไทยชนิดต่างๆ
กิจกรรมที่ ๒ ให้นกั เรียนเขียนบันทึกความทรงจ�าถึงงานประเพณีตา่ งๆ ทีม่ ขี นมไทยจากกาพย์เห่-
ชมเครื่องคาวหวานเป็นส่วนประกอบพิธีกรรม เรียบเรียงด้วยถ้อยค�าที่สละสลวยและ
บรรยายให้เห็นภาพชัดเจน
กิจกรรมที่ ๓ แบ่งนักเรียนออกเป็น ๕ กลุ่ม หรือตามความเหมาะสม แข่งขันทายปริศนาอาหาร
อะไรเอ่ย ตัวแทนกลุ่มสลับออกมาหน้าชั้น บอกส่วนประกอบ รูปลักษณ์ รสชาติ
อาหาร กลุ่มใดตอบถูกต้องและรวดเร็วที่สุดจะได้คะแนน
กิจกรรมที่ ๔ ให้นักเรียนฝึกแต่งกาพย์ยานี ๑๑ ชมเครื่องคาวหวานในปัจจุบัน คนละ ๓ บท

แนวตอบ คําถามประจําหนวยการเรียนรู
1. ความไพเราะของกาพยเหชมเครื่องคาวหวานเปนผลมาจากการประพันธที่ใชกลวิธี ดังนี้
• การใชโวหารเปรียบเทียบทําใหเกิดจินตภาพ
• การใชโวหารเกินจริง เนนยํ้าความหมายใหผูอานเห็นถึงฝมือการปรุงอาหารที่เปนเลิศยากจะหาใครเทียบได
• การเลนคําเพื่อสรางอารมณสะเทือนใจ
• การเลนเสียงทั้งเสียงพยัญชนะและเสียงวรรณยุกต ทําใหเกิดความคลองจองไพเราะ
2. อาหารคาวที่ไทยรับมาจากตางชาติ เชน มัสมั่น ขางหุงเครื่องเทศ อาหารหวานที่ไทยรับมาจากตางชาติ เชน ลุดตี่ ซาหริ่ม
3. ลักษณะของอาหารไทยดังที่ปรากฏในกาพยเหชมเครื่องคาวหวาน คือ มีความงดงามละเอียดออน และความพิถีพิถันในการปรุงอาหารของคนไทย ซึ่งทําใหอาหาร
มีรูปลักษณสวยงาม เปนเอกลักษณเฉพาะตัวที่ไมเหมือนชาติอื่น

คูมือครู 123
กระตุน ความสนใจ
Engage สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explore Explain Expand Evaluate
เปาหมายการเรียนรู
1. สรุปเนื้อหานิทานพื้นบาน
2. วิเคราะหนิทานพื้นบานพรอมยกเหตุผลประกอบ
3. อธิบายคุณคาของนิทานพื้นบาน
4. สรุปความรูและขอคิดที่ไดจากนิทานพื้นบาน
เพื่อใชในชีวิตจริง

สมรรถนะของผูเรียน
1. ความสามารถในการสื่อสาร
2. ความสามารถในการคิด
3. ความสามารถในการใชทกั ษะชีวิต

คุณลักษณะอันพึงประสงค
1. ใฝเรียนรู
2. รักความเปนไทย

กระตุน ความสนใจ
ครูใหนักเรียนดูภาพหนาหนวย แลวถาม
Engage หน่วยที่ ๗
นักเรียนวา นิทานพื้นบ้าน
• จากภาพหนาหนวยนักเรียนคิดวาเปนนิทาน ตัวชี้วัด
เรื่องอะไร และมีตัวละครใดในภาพบาง ■■

■■
สรุปเนื้อหาวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๑)
วิเคราะห์วรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่านพร้อมยกเหตุผลประกอบ
นิ ทานพืน้ บ้าน เป็นเรือ่ งราวทีเ่ ล่าขานกัน
(แนวตอบ เรื่องสังขทอง มีนางรจนา เจาเงาะ (ท ๕.๑ ม.๑/๒)
สืบมา แม้ยากที่จะเชื่อว่าเป็นความจริง แต่ถ้า
อธิบายคุณค่าของวรรณคดีและวรรณกรรมที่อ่าน (ท ๕.๑ ม.๑/๓) ได้พิจารณาเนื้อหาอย่างถ่องแท้แล้ว จะพบว่า
และพระสังข) ■■

สรุปความรู้และข้อคิดจากการอ่านเพื่อประยุกต์ใช้ในชีวิตจริง
■■
แฝงเร้ น ไว้ ด ้ ว ยสาระที่ เ ป็ น ประโยชน์ และยั ง
(ท ๕.๑ ม.๑/๔)
สะท้อนให้เห็นถึงภูมปิ ญ ั ญาและทัศนคติของมนุษย์
ในแต่ละสังคม ในแต่ละด้านได้เป็นอย่างดี
สาระการเรียนรู้แกนกลาง
นอกจากนี้ การศึกษานิทานพืน ้ บ้านยังจะท�าให้เกิด
■■ การวิเคราะห์คุณค่าและข้อคิดจากวรรณคดี และวรรณกรรม
เรื่อง นิทานพื้นบ้าน ความเข้าใจในเอกลักษณ์ของแต่ละท้องถิ่นอันน�าไปสู่
การยอมรับในความหลากหลายทางวัฒนธรรมซึ่งจะ
ท�าให้มนุษย์สามารถอยู่ร่วมกันในสังคมได้อย่างเป็นสุข
124

เกร็ดแนะครู
หนวยการเรียนรูนี้ ครูใหนักเรียนแลกเปลี่ยนประสบการณและความรูเกี่ยวกับ
นิทานพื้นบาน โดยครูขออาสาสมัครมาเลานิทานเรื่องที่เห็นวาเปนเรื่องที่นาสนใจที่
เคยอานหรือเคยฟงหนาชั้นเรียน และใหเพื่อนในชั้นเรียนรวมกันแสดงความคิดเห็น
เกี่ยวกับนิทานที่เพื่อนเลา เชน บอกขอคิดที่ไดจากเรื่อง แสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับ
ตัวละครในเรื่อง เปนตน

124 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูใหนักเรียนออกมาเลาประสบการณเกี่ยวกับ
๑ ความเป็นมา นิทานหนาชั้นเรียน
นิทานพื้นบ้าน คือ เรื่องราวที่เล่าสืบทอดกันมาด้วยปากต่อปากจากความทรงจ�าโดยไม่อาจ
• นักเรียนชอบฟงหรืออานนิทานหรือไม
เพราะเหตุใด
สืบสาวได้วา่ ใครเป็นผูแ้ ต่งหรือผูเ้ ล่าเป็นครัง้ แรก บอกได้แต่เพียงว่าเป็นเรือ่ งเก่าทีเ่ ล่าสืบกันมา ภายหลัง
• นักเรียนเคยฟง เคยอาน หรือเคยเลานิทาน
จึงได้มีการถ่ายทอดเรื่องเล่าเหล่านั้นเป็นลายลักษณ์ 1 อักษรด้วยการเขียนหรือการพิมพ์ พื้นบานหรือไม อยางไร
นิทานพืน้ บ้านถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมทีป่ รากฏอยูใ่ นทุกท้องถิน่ ของไทย เนือ่ งจากสามารถ
น�ามาเล่าได้ในทุกโอกาส ทุกสถานที่ แม้การถ่ายทอดอาจท�าให้มกี ารเปลีย่ นแปลงให้เข้ากับความเคยชิน
สํารวจคนหา Explore
ในท้องถิ่น แต่เนื้อหาและโดยเฉพาะโครงเรื่องของนิทานมักมีความคล้ายคลึงกัน สะท้อนให้เห็นว่า
นิทานพื้นบ้านได้รับความนิยมแพร่หลายไปทั่วทุกภาคของประเทศไทย 1. นักเรียนศึกษาความเปนมาและความสําคัญ
ของนิทานพื้นบาน
๑.๑ ความส�าคัญและประโยชน์ของนิทานพืน้ บ้าน 2. นักเรียนศึกษาประเภทของนิทานพื้นบาน
๑) ให้ความบันเทิงแก่ผู้ฟัง สั2งคมไทยในอดีตโดยเฉพาะสังคมชนบทนิยมเล่าและ
ฟังนิทานเป็นกิจกรรมบันเทิงใจ เนื่องจากนิทานสามารถน�ามาเล่าได้โดยไม่ต้องมีพิธีรีตอง จึงได้รับ อธิบายความรู Explain
การสืบทอดและแพร่หลายในทุกท้องถิ่น แม้เนื้อหาของนิทานจะมีหลายรูปแบบ แต่จุดประสงค์ดั้งเดิม
ของการเล่านิทาน คือ เพื่อเป็นสิ่งบันเทิงใจในยามว่างจากการงาน 1. นักเรียนสรุปความเปนมาของนิทานพื้นบาน
๒) ให้ความรู้ นิทานพื้นบ้านหลายเรื่องอาจมีความรู้สอดแทรกอยู่ เช่น ความรู้ ลงสมุด
เกี่ยวกับจารีต ประเพณี พิธีกรรม ศาสนา และประวัติศาสตร์ (แนวตอบ นิทานพื้นบานเปนเรื่องที่เลาสืบตอกัน
๓) ให้แนวทางในการด�าเนินชีวิต นิทานพื้นบ้านโดยทั่วไปมักมีแก่นหรือแนวคิด มาจากความทรงจําแบบปากตอปาก โดยไม
ส�าคัญของเรื่องอิงอยู่กับหลักธรรมในทางพระพุทธศาสนา ดังนั้น การเล่า การอ่าน หรือการแสดง สามารถบอกไดวาใครเปนคนเลาหรือคนแตง
นิทานพื้นบ้านในที่ประชุมชน จึงมีส่วนปลูกฝังจริยธรรมพร้อมๆ กับความบันเทิงแก่ผู้ฟัง เช่น ชีวิต
คนแรก ตอมาจึงมีการบันทึกเปนลายลักษณ
อักษร)
หรือพฤติกรรมของตัวเอกฝ่ายดีและฝ่ายไม่ดี เป็นแบบอย่างให้ผู้ฟังน� ามาใช้และละเว้นการปฏิบัติ
2. ครูสมุ นักเรียน 2-3 คน มานําเสนอหนาชัน้ เรียน
ในการด�าเนินชีวิตหรือน�ามาอบรมบุตรหลานของตนต่อไป
๔) ให้ค�าอธิบายความเป็นมาของชุมชนและเผ่าพันธุ์ นิทานพื้นบ้านบางส่วน
มีเนื้อหาเป็นต�านาน หรืออธิบายความเป็นมาของชุมชนเผ่าพันธุ์ที่ตั้งรกรากอยู่ในแต่ละท้องถิ่น
ของไทย เช่ น เรื่ อ ง ท้ า วแสนปม เป็ น นิ ท านพื้ น บ้ า นที่ อ ธิ บ ายความเป็ น มาของบรรพบุ รุ ษ ของ
ชาวภาคกลาง เรื่อง ขุนบรม อธิบายความเป็นมาของบรรพบุรุษของชาวอีสาน เป็นต้น
๕) ให้แรงจูงใจชาวบ้านในการไปวัด ชาวไทยในอดีตนิยมไปวัดเพื่อฟังธรรม
ซึ่งมักมีนิทานสอดแทรกอยู่ด้วย เพราะเชื่อว่าการฟังธรรมเป็นกุศลผลบุญอย่างหนึ่งที่มีอานิสงส์
สูงมาก ความเชื่อเรื่องนี้ได้สืบต่อกันมา โดยจะพบเห็นได้อย่างชัดเจนเมื่อนิทานพื้นบ้านอยู่ในรูปของ
วรรณกรรมลายลักษณ์
125

บูรณาการเชื่อมสาระ
ครูบูรณาการความรูจากการจําแนกนิทานพื้นบานตามความสําคัญและ นักเรียนควรรู
ประโยชนเขากับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม
1 มรดกทางวัฒนธรรม นิทานพื้นบานแสดงใหเห็นถึงวัฒนธรรมของผูคน
วิชาประวัติศาสตร ซึ่งประวัติศาสตรทองถิ่นจะเปนเรื่องราวและประวัติ
ในทองถิ่นหรือชุมชนนั้น นิทานมีความสัมพันธกับวิถีชีวิตของคนในทองถิ่น ทําให
ความเปนมาของคนในทองถิ่นหรือชุมชน โดยวิธีการเลาสืบตอกันมาและแมวา
มองเห็นการดําเนินชีวิต อาชีพ ความเชื่อ ศาสนา และแนวความคิดของคน
จะไดรับการแตงเติมจากจิตนาการของผูเลา แตก็มีการอิงเคาความเปนจริง
ในทองถิ่น จึงนับวานิทานเปนบันทึกสังคมที่สําคัญ และเปนมรดกทางวัฒนธรรม
ตามวิถีชีวิตและสภาพแวดลอมของทองถิ่น การศึกษานิทานพื้นบานทําให
ที่มีคุณคาอยางหนึ่ง
เห็นการดําเนินชีวิต อาชีพ ความเชื่อ ศาสนา และแนวความคิดของคน
ในทองถิ่น เมื่อนําไปบูรณาการเชื่อมสาระกับวิชาประวัติศาสตรจะชวยให 2 นิทาน เปนเรื่องที่เกิดจากจินตนาการก็จริง แตเนื้อเรื่องของนิทานมักจะ
นักเรียนเห็นคุณคาของนิทานพื้นบานในฐานะที่เปนมรดกทางวัฒนธรรมที่มี เลียนแบบชีวิตจริงของคนอื่นๆ คือสรางเรื่องใหตัวละคร ซึ่งมักจะเปนตัวพระเอก
คุณคาอยางหนึ่งที่ตองเรียนรูและรักษาตอไป ออกเดินทางไปผจญภัยในโลกกวาง ไดพบกับอุปสรรคนานัปการ พระเอกฝาฟน
อุปสรรคและไดรับความสุขสําเร็จในตอนจบเรื่อง

คูมือครู 125
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนอธิบายความสําคัญและประโยชนของ
นิทานพื้นบาน ๖) ให้เนื้อเรื่องแก่การแสดงพื้นบ้าน การละเล่นและการแสดงพื้นบ้านในแต่ละ
(แนวตอบ ความสําคัญและประโยชนของนิทาน ท้องถิ่น ส่วนหนึ่งมักสัมพันธ์กับนิทานพื้นบ้าน เนื่องด้วยนักแสดงหรือนักเล่านิทานย่อมได้รับอิทธิพล
พื้นบาน มีดังนี้ หรือได้เนื้อเรื่องบางส่วนบางตอนมาจากนิทานพื้นบ้าน
1. ใหความรูเกี่ยวกับวัฒนธรรมของเจาของ ๗) ให้อทิ ธิพลต่อศิลปกรรม นิทานพืน้ บ้านมีอทิ ธิพลต่1 อศิลปกรรมท้องถิน่ โดยเฉพาะ
นิทาน เชน ความรูเกี่ยวกับชีวิตความเปน นิ ท านพื้ น บ้ า นที่ มี เ นื้ อ หาเกี่ ย วเนื่ อ งกั บ พระพุ ท ธศาสนาและชาดก เช่ น ภาพจิ ต รกรรมฝาผนั ง
อยู จารีตประเพณี ความเชื่อ คานิยม สภาพ เรื่ อ ง คั น ธกุ ม ารหรื อ คั ช นาม ที่ วิ ห ารจั ตุ ร มุ ข วั ด ภู มิ น ทร์ จั ง หวั ด น่ า น ภาพจิ ต รกรรมฝาผนั ง
เศรษฐกิจ ภูมิประเทศ และถิ่นฐานบานเรือน เรื่อง สินไซ ที่พระอุโบสถวัดฝังแดง จังหวัดนครพนม เป็นต้น
ทั้งรูปแบบการเลานิทานที่ใชคําประพันธ
เขามาชวย เชน แหล เทศน เสภา ทั้งยังสราง
ความงามดานรูปแบบอีกประการหนึ่ง ดังนั้น
หากเยาวชนไดเรียนรูนิทานพื้นบานของตน
จึงเปนชองทางในการรูตนเอง สามารถ
อธิบายที่มาของตนเองได รวมทั้งอาจจะบอก
ไดถึงขอดีและขอจํากัดในวัฒนธรรมนั้นๆ
ของตน
2. ใหความสนุกสนานเพลิดเพลิน ปกติแลว
ผูเลานิทานมักเปนผูใหญหรือผูมปี ระสบการณ
สวนผูฟงมักจะเปนเด็กหรือมีประสบการณ
นอยกวา การเลานิทานพื้นบานเปนกิจกรรม
ที่ผูฟงทุกหมูทุกเหลาชื่นชอบ ปจจุบันการเลา
นิทานก็ยังมีอยูทั่วไป เพียงแตเปลี่ยนไปตาม
สถานการณหรือผูฟงเทานั้น
วิหารจัตุรมุข วัดภูมินทร์ จังหวัดน่าน
3. นิทานพื้นบานนอกจากจะใหความบันเทิงแลว
ยังแทรกคติคําสั่งสอน แนวทางการประพฤติ เนื่องจากนิทานพื้นบ้านเป็นวรรณกรรมประเภทหนึ่งซึ่งเรียกว่า วรรณกรรมมุขปาฐะ คือ เป็น
ปฏิบัติ ใหแงคิดและแนวทางการดําเนินชีวิต วรรณกรรมที่เป็นเรื่องเล่าสืบต่อกันมา ครั้นเมื่อมีผู้บันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร จึงเรียกว่า วรรณกรรม
สวนใหญจะเปนหลักธรรมวา “ทําดีไดดี ลายลักษณ์ และถ้าปรุงแต่งส�านวนโวหารดีเยีย่ มเป็นทีย่ อมรับกันทัว่ ไป ก็บญ
ั ญัตเิ รียกว่า วรรณคดี ดังนัน้
ทําชั่วไดชั่ว” แนวปฏิบัติที่มักจะสอดแทรก นิทานพื้นบ้านจึงเป็นส่วนหนึ่งของวรรณกรรมลายลักษณ์ วรรณคดี และส�านวนโวหาร นิทานพื้นบ้าน
ในเนื้อหา เชน ความซื่อสัตย ความกตัญู จึงมีคุณค่าในด้านภาษาและวรรณคดีไทยอีกหลายประการ ได้แก่
ความขยันหมั่นเพียร การเชื่อฟงผูใหญ
เปนตน)
126

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
ขอใดหมายถึงนิทานมุขปาฐะ
1 ชาดก คือ เรื่องราวหรือชีวประวัติในชาติกอนของพระพุทธเจาในสมัยที่พระองค
1. นิทานที่ถายทอดกันปากตอปาก
เปนพระโพธิสัตวบําเพ็ญบารมีเพื่อตรัสรูอยู พระองคทรงนํามาเลาใหพระสงฆฟง
2. นิทานที่ถายทอดกันดวยการเขียน
ในโอกาสตางๆ คือเลาถึงการที่พระพุทธเจาทรงเวียนวายตายเกิด ถือเอากําเนิด
3. นิทานที่ถายทอดกันดวยตัวหนังสือ
ในชาติตางๆ ไดพบปะผจญกับเหตุการณดีบางชั่วบาง แตก็ไดพยายามทําความดี
4. นิทานที่ถายทอดกันดวยลายลักษณอักษร
ติดตอกันตลอดมาจนเปนพระพุทธเจาในชาติสุดทาย กลาวอีกอยางหนึ่ง จะถือวา
เรื่องชาดกเปนวิวัฒนาการแหงการบําเพ็ญคุณงามความดีของพระพุทธเจา ตั้งแต วิเคราะหคําตอบ นิทานเริ่มถายทอดดวยการเลาสูกันฟง หากนิทานเรื่องใด
ยังเปนพระโพธิสตั วอยูก ไ็ ด ในอรรถกถาแสดงดวยวา ผูน น้ั ผูน ก้ี ลับชาติมาเกิดเปนใคร ที่มีการใชภาษาสํานวนโวหารดีก็จะมีการบันทึกเปนลายลักษณอักษรเรียกวา
ในสมัยพระพุทธเจา แตในบาลีพระไตรปฎกกลาวถึงเพียงบางเรื่อง เพราะฉะนั้น วรรณกรรมลายลักษณ ดังนั้น ขอที่ไมใชวรรณกรรมลายลักษณแตเปน
สาระสําคัญจึงอยูที่คุณงามความดีและอยูที่คติธรรมในนิทานนั้นๆ วรรณกรรมมุขปาฐะ คือ นิทานที่ถายทอดกันปากตอปาก ตอบขอ 1.

126 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายหัวขอตอไปนี้
๑) นิ ท านพื้ น บ้ า นเป็ น บ่ อ เกิ ด ของวรรณกรรมลายลั ก ษณ์ แ ละวรรณคดี • วรรณกรรมมุขปาฐะ
วรรณกรรมลายลักษณ์ในท้องถิ่นต่างๆ ได้พัฒนามาจากนิทานพื้นบ้านในท้องถิ่นนั้นๆ โดยมีการน�า (แนวตอบ วรรณกรรมมุขปาฐะ คือ
เนื้อเรื่องนิทานพื้นบ้านมาประพันธ์ตามฉันทลักษณ์ที่นิยมกันในท้องถิ่น เป็นวรรณกรรมลายลักษณ์ วรรณกรรมที่เปนเรื่องเลาสืบตอกันมา)
เพือ่ ใช้อา่ นหรือขับล�าน�าในทีช่ มุ ชน นอกจากนีย้ งั มีการน�านิทานพืน้ บ้านบางเรือ่ งมาปรุงแต่งด้วยส�านวน • วรรณกรรมลายลักษณ
และโวหารอันประณีตจนได้รับการยกย่องว่าเป็น วรรณคดีของชาติ เช่น กลอนบทละครเรื่องสังข์ทอง (แนวตอบ วรรณกรรมลายลักษณ คือ
วรรณกรรมที่มีการบันทึกไวเปนลายลักษณ
เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน เป็นต้น
อักษร ซึ่งหากใชสํานวนภาษาดีเยี่ยม
๒) นิทานพื้นบ้านมีอิทธิพลต่อส�านวนที่ใช้ในภาษาไทย ส�านวนพูดในภาษาไทย ก็บัญญัติวาเปน “วรรณคดี”)
ส่วนหนึ่งมีที่มาจากนิทานพื้นบ้าน โดยอาจน�ามาจากชื่อตัวละครหรือเหตุการณ์ต่างๆ ในเรื่อง เช่น 2. นักเรียนอธิบายวา เหตุใดนิทานพื้นบานจึงมี
กระต่ายตื่นตูม ได้ทีขี่แพะไล่ หัวล้านได้หวี ตาบอดได้แว่น กิ้งก่าได้ทอง ลูกทรพี แพะรับบาป อิทธิพลตอสํานวนที่ใชในภาษาไทย
สิบแปดมงกุฎ ไก่ได้พลอย กบเลือกนาย เป็นต้น (แนวตอบ เหตุที่นิทานพื้นบานมีอิทธิพลตอ
สํานวนทีใ่ ชในภาษาไทย ก็เพราะนิทานพืน้ บาน
๑.๒ ประเภทของนิทานพืน้ บ้าน ใหขอ คิดเตือนใจทีส่ ามารถนํามาใชในชีวติ จริงได
นิทานพื้นบ้านไทย จ�าแนกได้เป็น ๗ ประเภท โดยพิจารณาจากเนื้อหาหรือรูปแบบ ซึ่งประโยชนดังกลาวทําใหมีผูกลาวถึงนิทาน
ที่มีความคล้ายกัน ดังนี้ พื้นบานเมื่อตองการใหขอคิดเตือนใจ โดยนํา
๑) นิทานมหัศจรรย์ หรือนิทานประโลมโลกหรือนิทานจักรๆ วงศ์ๆ มักมีเนื้อเรื่อง ชื่อตัวละครหรือเหตุการณสําคัญในเรื่องมาเปน
ที่ให้ความสนุกสนาน เล่าถึงการผจญภัยของตัวเอก ของวิเศษ อิทธิฤทธิ์ต่างๆ โดยมีแนวคิดหลัก สํานวน เชน กระตายตื่นตูม ไดทีขี่แพะไล
คือ ธรรมะย่อมชนะอธรรม เช่น เรื่องท้าวก�่ากาด�า โสนน้อยเรือนงาม มโนราห์ เป็นต้น กิ้งกาไดทอง กบเลือกนาย เปนตน)
๒) นิทานวีรบุรุษ เป็นเรื่องราวของวีรบุรุษประจ�าท้องถิ่นที่เชื่อกันว่าบุคคลเหล่านั้น 3. นักเรียนตอบคําถามวา นิทานพื้นบานไทย
มีชีวิตจริง มีชื่อปรากฏอยู่ในประวัติศาสตร์ และได้สร้างวีรกรรมไว้ โดยน�าเนื้อเรื่องมาผูกกับอิทธิฤทธิ์ แบงเปนกี่ประเภทอะไรบาง
ปาฏิหาริย์และความเก่งกล้าเหนือมนุษย์ธรรมดามากกว่ (แนวตอบ นิทานพื้นบานไทย แบงเปน 7
1 าที่จะเล่าตามข้อเท็จจริง เช่น เรื่องพระร่วง ประเภท ไดแก นิทานมหัศจรรย นิทานวีรบุรุษ
มีวาจาสิทธิ์เป็นกษัตริย์แห่งกรุงสุโขทัย ท้าวแสนปมคือพระเจ้าอู่ทอง ปฐมกษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยา
นิทานประจําถิ่น นิทานอธิบายเหตุ นิทาน
เป็นต้น
เทพนิยาย นิทานคติธรรม นิทานมุกตลก)
๓) นิทานประจ�าถิ่น เป็นเรื่องที่เล่าสืบต่อกันมาในท้องถิ่น ซึ่งส่วนใหญ่มักเป็นการ
อธิบายชื่อสถานที่หรือประวัติความเป็นมาของโบราณสถาน โดยน�าเนื้อเรื่องหรือตัวละครมาเกี่ยวพัน
กับสถานที่ในท้องถิ่น และเชื่อกันว่าเป็นเหตุการณ์จริงที่เกิดขึ้นเมื่อครั้งอดีตกาลนานมาแล้ว แต่ยัง
ปรากฏหลักฐานเป็นพยานยืนยันอยู่ เช่น เรือ่ งพระยากงพระยาพาน เล่าความเป็นมาของพระปฐมเจดีย์
เรื่องท้าวปาจิต-นางอรพิม เล่าความเป็นมาของปราสาทหินพิมาย เรื่องเจ้าแม่ลิ่มกอเหนี่ยว เล่าความ
เป็นมาของมัสยิดกรือเซะและศาลเจ้าแม่ลิ่มกอเหนี่ยว เป็นต้น
127

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
นิทานพื้นบานประเภทนิทานมหัศจรรยมีความสําคัญและประโยชนใน
1 ทาวแสนปม นอกจากคําเลาขานของชาวบานแลว ทาวแสนปมตามตํานานใน
ขอใดมากที่สุด
ตนพระราชพงศาวดารกรุงเกาฉบับสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรสวา ใน จ.ศ. 681 หรือ
1. ใหความรู
พ.ศ. 1862 ทาวแสนปม ไดไปสรางเมืองใหมขึ้นที่เมืองเทพนครและขึ้นครองราชย
2. ใหความบันเทิง
สมบัติในเมืองเทพนครทรงพระนามวาพระเจาสิริชัยเชียงแสนครองราชยสมบัติ
3. ใหแรงจูงใจในการไปวัด
25 ป สวรรคตเมื่อ จ.ศ. 706 หรือ พ.ศ. 1887 ทรงมีพระราชโอรสพระนามวา
4. ใหคําอธิบายความเปนมาของชุมชน
“พระเจาอูทอง” ไดชื่อเชนนี้ เพราะพระราชบิดานําทองคํามาทําเปนอู (เปล) ใหนอน
วิเคราะหคําตอบ นิทานพื้นบานมหัศจรรยมักมีเนื้อเรื่องใหความสนุกสนาน จึงขนานนามพระองควาพระเจาอูทอง ภายหลังพระเจาอูทองเปนผูสถาปนา
เลาถึงการผจญภัยของตัวเอก ของวิเศษ และอิทธิฤทธิ์ตางๆ จากจินตนาการ กรุงศรีอยุธยาเปนเมืองหลวง พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ทรงวิจารณ
ของผูแตง ซึ่งตัวละครและสถานที่อาจไมมีอยูจริง และไมเกี่ยวกับคานิยม เรื่องทาวแสนปมไวในหนังสือบทละครเรื่องทาวแสนปมที่พระองคทรงพระราชนิพนธ
ความเชื่อเรื่องการฟงธรรมแลวจะเกิดอานิสงสที่จะทําใหเกิดแรงจูงใจในการ วา ตํานานเรื่องทาวแสนปมนี้จะตองมีมูลความจริง เพราะอยางนอยศักราชที่ทรง
ไปวัด จึงเห็นไดวานิทานมหัศจรรยใหความบันเทิงมากกวาขออื่น ตอบขอ 2. ทิวงคตเปนของแนนอน แตมีผูเลาตอๆ กันมาภายหลัง เลาไปในทางปาฏิหาริย
จนเหลือเชื่อ

คูมือครู 127

กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
ขยายความเขาใจ Expand
1. นักเรียนจับคูเลานิทานที่เปนบอเกิดของสํานวน
ที่ใชในภาษาไทยคูละ 1 เรื่อง พรอมบอก
ความหมายของสํานวนนั้น
(แนวตอบ นักเรียนเลือกไดหลากหลาย ตัวอยาง
เชน สํานวนกบเลือกนาย สํานวนนี้มาจากนิทาน
อีสปเรื่องกบเลือกนาย กบขอใหเทวดาสงนาย
ลงมาให เทวดาสงขอนไมลงมา แตกบเลือก
มากอยากเปลี่ยนนาย เทวดาจึงสงนกกระสาซึ่ง
ชอบกินกบลงมาให นกกระสาไดกินกบจนหมด
สํานวนนี้ หมายความวา คนชางเลือก เลือกจน
ทําใหตัวเองเดือดรอน)
2. นักเรียนเลือกนิทานเรื่องใดเรื่องหนึ่งที่นักเรียน
ชื่นชอบ แลววิเคราะหวา นิทานเรื่องที่นักเรียน
เลือกเปนนิทานประเภทใด เพราะเหตุใด
(แนวตอบ นักเรียนสามารถเลือกนิทานได
หลากหลาย ครูพิจารณาแนวทางการวิเคราะห
ของนักเรียนวา สมเหตุสมผลหรือไม ตัวอยาง
นิทานพื้นบาน เชน เรื่องพระยาแถนสรางโลก
เปนตน)
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนเลานิทานที่เปนบอเกิดของสํานวนที่ใช
ในภาษาไทยได
2. นักเรียนวิเคราะหนิทานพื้นบานและจัดแบง
ประเภทไดถูกตอง
ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
อธิบายความรู Expand Evaluate
Explain
๔) นิทานอธิบายเหตุ เป็นนิทานทีต่ อบค�าถามเกีย่ วกับความเป็นมาของสิง่ ของต่างๆ
และปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ ส่วนใหญ่มีขนาดสั้นๆ เล่ากันกว้างขวางไม่จ� ากัดท้องถิ่น เช่น ท�าไม
จึงมีรูปกระต่ายในดวงจันทร์ ท�าไมข้าวจึงมีเมล็ดเล็ก ท�าไมหมากับแมวเป็นศัตรูกัน หรืออธิบาย
ความเชื่อและพิธีกรรม เช่น นิทานเรื่องธงจระเข้ในงานทอดกฐิน ประเพณีการปล่อยปลา เรื่อง
บวชนาค เป็นต้น
๕) นิทานเทพนิยาย เป็นนิทานที่อธิบายถึงการสร้างโลก ก�าเนิดโลก ก�าเนิดมนุษย์
เทวดา และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายหรืออธิบายปรากฏการณ์ธรรมชาติและพิธีกรรม เช่น เรื่องพระยาแถน
สร้างโลก เรื่องเมขลารามสู รที่อธิบายเรื่องฟ้าแลบฟ้าผ่า เรื่องท้าวมหาสงกรานต์ที่อธิบายประเพณี
1
วันตรุษสงกรานต์ เรื่องพญาคันคากที่อธิบายเรื่องการแห่บั้งไฟ เป็นต้น
๖) นิทานคติธรรม หรือนิทานสอนใจ นิทานประเภทนี้น�าหลักธรรมมาผูกเป็น
เรื่องให้สนุกสนาน ตัวละครเป็นบุคคลที่ปรากฏอยู่ในพุทธประวัติบ้าง อัครสาวกบ้าง และสัตว์บ้าง
เนื้อเรื่องชี้ให้เห็นการท�าดีได้ดี ท�าชั่วได้ชั่ว แสดงถึงคุณธรรมต่างๆ เพื่อสอนใจในการด�าเนินชีวิต เช่น
นิทานชาดก นิทานสุภาษิต นิทานที่เกี่ยวข้องกับพุทธประวัติ เป็นต้น
๗) นิทานมุกตลก เป็นนิทานที่มุ่งเสนอความขบขัน ให้ความบันเทิงใจแก่ผู้ฟัง
เนื้อเรื่องส่วนใหญ่เป็นเรื่องสั้นๆ ตอนเดียวจบ ผูกเรื่องขึ้นเพื่อความขบขัน เช่น เรื่องศรีธนญชัย
เป็นต้น
บอกเล่าเก้าสิบ
ทำ�ไมข้�วจึงมีเมล็ดเล็ก
ในภาคเหนือ มีนิทานอธิบายเหตุว่า ท�าไมข้าวจึงมี
เมล็ดเล็ก โดยเล่าว่าแต่เดิมเมล็ดข้าวมีขนาดเท่าลูกฟัก
ผู้คนไม่ต้องปลูกและเก็บเกี่ยวเอง พอข้าวสุกก็จะกลิ้งมา
เข้ายุง้ ฉางเอง แต่มหี ญิงม่ายคนหนึง่ สร้างฉางไม่ทนั เสร็จ
เมล็ดข้าวกลิง้ เข้ามาในฉางมากมาย นางโกรธจึงคว้าค้อน
ไล่ทุบเมล็ดข้าว เมล็ดข้าวแตกกระจาย ท�าให้ข้าวมีเมล็ด
เล็กแต่นั้นมา

128

กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
ครูแนะความรูใหนักเรียนเพิ่มเติมเกี่ยวกับความสําคัญของนิทานพื้นบานวา นิทาน นักเรียนทํากิจกรรมเพิ่มเติมความรูเกี่ยวกับนิทานพื้นบาน โดยนักเรียน
พื้นบานใหความสําคัญและคติในการดํารงชีวิต ใหความสําคัญแกวีรบุรุษประจําถิ่น ศึกษาและคนหานิทานพื้นบานที่นาสนใจจากแหลงการเรียนรูใดก็ไดมา
หรือประจําชาติ ใหคําอธิบายเกี่ยวกับปรากฏการณธรรมชาติหรือที่มาของสถานที่ 1 เรื่อง จากนั้นจดบันทึกจากการอานการฟงหรือนิทานพื้นบานนั้นลงสมุด
ตางๆ ในทองถิ่น ใหกําลังใจในการดําเนินชีวิตและยังใหความเพลิดเพลินใจอีกดวย

นักเรียนควรรู กิจกรรมทาทาย
1 ประเพณีวันตรุษสงกรานต สืบเนื่องจากสงกรานตเปนประเพณีเกาแกของไทย
ซึ่งสืบทอดมาแตโบราณคูมากับประเพณีตรุษ จึงมีการเรียกรวมกันวา “ประเพณีตรุษ นักเรียนเลานิทานพื้นบานที่อานหรือฟงมาหนาชั้นเรียน โดยใชทักษะ
สงกรานต” หมายถึง ประเพณีสงทายปเกาและตอนรับปใหม คําวา “ตรุษ” เปน ในการเลาเรื่องใหนาสนใจ พรอมบอกขอคิดจากนิทานที่เลา
ภาษาทมิฬ แปลวา การสิ้นป แตในปจจุบันการเฉลิมฉลองในประเพณีสงกรานตนั้น
ไดละทิ้งความงดงามของประเพณีในสมัยโบราณไปเกือบหมดสิ้น คงไวเพียงแต
ภาพลักษณแหงความสนุกสนาน
128 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูใหนักเรียนเลนเกมทายภูมิภาค โดยให
๒ นิทาน¾ืéนบ้านไทยãนท้อง¶ิ่นµ่างæ นักเรียนทายวานิทานที่ครูยกมาเปนนิทานจาก
ภูมิภาคใดของประเทศไทย
• มโนราห
(แนวตอบ ภาคใต)
สามกษัตริย์ • พระยาแถน
(แนวตอบ ภาคเหนือกับภาคอีสาน)
• พระยากงพระยาพาน
(แนวตอบ ภาคกลาง)
อนุสาวรีย์สามกษัตริย์ อุสาบารส หอนางอุสา
จังหวัดเชียงใหม่
จังหวัดอุดรธานี สํารวจคนหา Explore
1. นักเรียนอานตัวอยางเนื้อเรื่องนิทานพื้นบาน
ภาคเหนือ ภาคอีสาน ภาคกลาง และภาคใต
2. นักเรียนคนหาวาแตละทองถิ่นในประเทศไทย
พระยากง พระยาพาน
มีนิทานใดเปนที่รูจักบาง

พระปฐมเจดีย์ อธิบายความรู Explain

จังหวัดนครปฐม
1. นักเรียนแบงกลุมออกเปน 4 กลุม จับสลาก
นิทานพื้นบานไทยในหนังสือเรียนดังนี้ เรื่อง
สามกษัตริย เรื่องอุสาบารส เรื่องพระยากง
พระยาพาน และเรื่องเจาแมลิ่มกอเหนี่ยว
2. นักเรียนแตละกลุมสงตัวแทนมาเลาเรื่องยอ
หนาชั้น
เจ้าแม่ลิ่มกอเหนี่ยว มัสยิดกรือเซะ จังหวัดปัตตานี 3. หลังจากนักเรียนแตละกลุมนําเสนอ ใหเพื่อนๆ
ในหองชวยกันตอบคําถาม

ศาลเจ้าแม่ลิ่มกอเหนี่ยว
จังหวัดปัตตานี
129

บูรณาการเชื่อมสาระ
การศึกษานิทานพื้นบานโดยแบงตามประเพณีวัฒนธรรมของไทยออกเปน
ภาคตางๆ 4 ภาค คือ ภาคกลาง ภาคเหนือ ภาคใต และภาคตะวันออก-
เฉียงเหนือ โดยครูเชื่อมโยงความรูเขากับกลุมสาระการเรียนรูสังคมศึกษา
ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาการปกครองทองถิ่น ซึ่งเนื้อหาจะอธิบายเกี่ยวกับ
ลักษณะทางวัฒนธรรมของแตละทองถิ่น ทั้งความเหมือนและความแตกตาง
ทางวัฒนธรรมประเพณีจะสอดคลองกับเนื้อหา ประวัติความเปนมา และการ
อธิบายสถานที่สําคัญของแตละทองถิ่นในนิทานพื้นบาน
เกร็ดแนะครู
ครูจัดกิจกรรมพัฒนาทักษะการพูดของนักเรียนควบคูกับการศึกษานิทานพื้นบาน
ไทยในทองถิ่นตางๆ โดยใหนักเรียนจัดกลุมแลวเลือกศึกษานิทานพื้นบานที่นักเรียน
มีความสนใจรวมกัน จากนั้นใหนักเรียนทุกคนในแตละกลุมมานําเสนอนิทานที่ศึกษา
มาหนาชั้นเรียน เมื่อนักเรียนเลาเรื่องจบแลว ครูตั้งคําถามเกี่ยวกับนิทานที่นักเรียน
แตละกลุมนําเสนอ เพื่อนําไปสูการเปดอภิปรายประเด็นตางๆ ที่เหมาะสมหรือนําไป
ประยุกตใชในชีวิตประจําวันได ครูชวยกระตุนใหนักเรียนทุกคนมีสวนรวมในการ
แสดงความคิดเห็น ไมวาจะเปนการเห็นดวยหรือการโตแยง นําความรูเกี่ยวกับ
มารยาทในการพูดและการฟงมาเปนกรอบในการรวมกันอภิปราย

คูมือครู 129
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนกลุมที่ 1 มาเลาเรื่องยอเรื่องสามกษัตริย
หนาชั้นเรียน
(แนวตอบ เรื่องสามกษัตริย เปนเรื่องเกี่ยวกับ
กษัตริย 3 องค คือ พอขุนรามคําแหง พอขุนมังราย
พอขุนงําเมือง ทั้งสามพระองคเปนเพื่อนรักกัน มักไป
มาหาสูกันเสมอ พอขุนรามคําแหงหรือพระยารวงมัก
เดินทางโดยขบวนชางผานเมืองแพรไปเมืองพะเยา
จนเปนรองลึกและเกิดเปนลําธารจึงเรียกวา “แมรอง
ชาง” เมื่อครั้งพระยางําเมืองมีพระชายาชื่อ “นางอั้ว
เชียงแสน” ผูมีรูปโฉมงดงาม พระยารวงเสด็จมา
เยี่ยมเยียนพระยางําเมือง แตกลับหลงใหลรักใคร
นางอั้วเชียงแสนซึ่งมีใจตรงกัน ทั้งสองลอบเปนชูกัน
จนรูถึงพระยางําเมือง พระยางําเมืองรายเวทมนตใส
พระยารวง ซึ่งไดแปลงกายเปนนกเอี้ยงบินหนีไปและ
ไปตกที่หนองนํ้าจึงเรียกกันตอมาวา “หนองนกเอี้ยง”
พระยางําเมืองจับตัวพระยารวงไดก็นําไปขังไว และ
สงพระราชสาสนไปถึงพระยามังรายใหชวยมาตัดสิน
ในขณะที่พระยารวงถูกขังไดคิดหนีโดยแปลงกายเปน
ตุนขุดรูหนี เรียกบริเวณนั้นวา “บานตุน” และบริเวณ
ที่เปนนํ้า เรียก “หวยแมตุน” แตเมื่อพระยารวงรูวา
พระยามังรายมาถึงจึงไมคิดหนีอีกตอไป พระยา-
มังรายตัดสินใหพระยารวงเสียคาปรับไหมใหแก
พระยางําเมืองและปรับความเขาใจกัน ทั้งสาม
ไดกลาวคําปฏิญาณตอกันวาจะซื่อตรงตอกันที่ริมฝง
แมนํ้า “ขุนภู” ทั้งสามนั่งอิงปรึกษาหารือกันอยูนาน
จึงเรียกแมนํ้านั้นวา “แมอิง” จากนั้นจึงแยกยายกลับ
เมืองของตน)
• นักเรียนบอกขอคิดที่ไดจากนิทานพื้นบานเรื่อง
สามกษัตริย
(แนวตอบ การเปนเพื่อนกันควรมีความซื่อสัตย
ตอกัน ควรใหความสําคัญกับมิตรภาพ เพราะ
เมื่อถึงคราวเดือดรอนมิตรแทจะใหความ
ชวยเหลือ)
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
เรื่อง สามกษัตริย์
นิทานพื้นบ้านภาคเหนือ
พ่อขุนรามค�าแหง พ่อขุนมังราย พ่อขุนง�าเมือง เป็นโอรสของกษัตริย์ ทั้ง ๓ พระองค์อยู่ใน
วัยเดียวกัน เป็นพระสหายกันมาตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์และได้เดินทางไปศึกษาศิลปวิทยาการด้วยกัน
ที่ส�านักสุกทันตฤษี วัดเขาสมอคอน เมืองละโว้ ครั้นเมื่อเจริญวัยต่างก็ได้ครองเมืองทุกพระองค์
คือพ่อขุนรามค�าแหงครองเมืองสุโขทัย พ่อขุนมังรายครองเมืองเชียงราย (ภายหลังย้ายมาเมืองเชียงใหม่)
พ่อขุนง�าเมืองครองเมืองพะเยา ทัง้ สามพระองค์ยงั เป็นพระสหายรักใคร่กนั อยู่ เช่น เมือ่ ครัง้ พ่อขุนมังราย
ย้ายราชธานีมาเมืองเชียงใหม่ ยังเชิญพระสหายทั้งสองไปดูท�าเลสร้ 1 างเมืองด้วย
พ่ อ ขุ น รามค� า แหง (พงศาวดารโยนกเรี ย กว่ า พระยาร่ ว ง) ปกติ จ ะเสด็ จ ไปเยี่ ย มพระยา
ง�าเมือง ปีละครั้ง และถือโอกาสเสด็จไปสรงน�้าในแม่น�้าโขงด้วย พระยาร่วงจะเสด็จโดยขบวนช้างผ่าน
เมืองแพร่ไปเมืองพะเยาจนเส้นทางเป็นร่องลึก เกิดเป็นทางล�าธารเรียกชื่อว่า แม่ร่องช้าง
พระยาง�าเมืองก็ทรงต้อนรับพระสหายอย่างดียิ่ง เมื่อยามพระร่วงเสด็จมาเยี่ยมเยียน พระยา
ง�าเมืองมีพระชายาชื่อ นางอั้วเชียงแสน มีรูปโฉมงดงาม พระยาร่วงเห็นเข้าก็ทรงสมัครรักใคร่
ส่วนพระนางก็มีพระทัยตรงกัน พระยาร่วงหาโอกาสลอบเป็นชู้กับพระนางจนทราบถึงพระยาง�าเมือง
จึงสั่งให้เสนาจับตัวพระยาร่วง พระยาร่วงจ�าแลงเป็นนกเอี้ยง พระยาง�าเมืองร่ายเวทมนตร์ให้นก
เอี้ยงอ่อนก�าลังบินไม่ได้ตกลงในหนองน�้าซึ่งเรียกว่า หนองเอี้ยง ทุกวันนี้ ในที่สุดพระยาง�าเมืองจับตัว
พระยาร่วงได้และกักขังไว้เพราะยังตัดสินใจไม่ได้ว่าจะท�าอย่างไรกับพระสหาย จึงส่งพระราชสาส์น
เชิญพระยามังรายพระสหายมาเป็นผู้ตัดสิน เมื่อพระยามังรายมาถึงเมืองพะเยาแล้วทรงร�าพึงว่า ถ้า
หากพระยาร่วงกับพระยาง�าเมืองผิดใจกันก็จะเป็นเวรกรรม (รบราฆ่าฟันกัน) ต่อไปภายหน้า พระยา
มังรายจึงหาวิธีการที่นุ่มนวลคือให้พระยาร่วงเสียค่าสินไหมแก่พระยาง�าเมือง แล้วไกล่เกลี่ยให้ทั้ง
สองสหายเป็นมิตรไมตรีกันเช่นเดิม
ในระหว่ า งนั้ น พระยาร่ ว งถู ก จองจ� า อยู ่ ด ้ ว ยความทุ ก ข์ จึ ง จ� า แลงกายเป็ น ตุ ่ น ขุ ด ดิ น เป็ น รู
หนีออกจากที่จ�าขัง บริเวณนั้นเรียกชื่อว่า บ้านตุ่น และรูที่ตุ่นขุดหนีนั้นกลายเป็นแม่น�้าเรียกว่า
ห้วยแม่ตุ่น แต่พระยาง�าเมืองก็จับพระยาร่วงได้อีก และพระยาร่วงทราบว่าพระยามังราย พระสหาย
มาถึงเมืองพะเยาแล้วจึงไม่คิดจะหนีต่อไป 2
เมื่ อ พระยามั ง รายตั ด สิ น ให้ พ ระยาร่ ว งเสี ย ค่ า สิ น ไหมแก่ พ ระยาง� า เมื อ งและให้ คื น ดี เ ป็ น
มิตรไมตรีกนั ต่อไป พระยาร่วงก็รบั เสียสินไหมให้แต่โดยดี ทัง้ สามสหายก็พากันไปกล่าวค�าสัจจะปฏิญาณ
กันที่ริมฝั่งแม่น�้า ขุนภู ว่าต่อไปจะเป็นมิตรสหายที่ซื่อตรงต่อกัน ไม่ท�าศึกสงครามกันไม่ว่ากรณี
ใดๆ ทั้งสามกษัตริย์ทรงนั่งอิงปรึกษากันอยู่นาน จึงเรียกชื่อแม่น�้านั้นว่า แม่อิง สืบต่อมาจนทุกวันนี้
เมื่อเสร็จพิธีปฏิญาณแล้ว พระยาร่วงและพระยามังรายก็แยกย้ายกลับเมือง
(สรุปจาก พงศาวดารโยนก ฉบับหอสมุดแห่งชาติ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๕๐๔)
130

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู
ครูแนะใหนักเรียนศึกษาขอมูลเกี่ยวกับนิทานพื้นบานภาคเหนือที่เนื้อเรื่องมี
ลักษณะเปนนิทานประเภทอธิบายความเปนมาของชุมชนและเผาพันธุ โดยครูให
นักเรียนเลือกนิทานพื้นบานภาคเหนือมา 1 เรื่อง แลวใหนักเรียนรวมกันอภิปราย
ถึงความสําคัญของการใชนิทานอธิบายความเปนมาของชุมชนเพื่อแสดงใหเห็นถึง
วัฒนธรรมของผูคนในชุมชน
นักเรียนควรรู
1 พระยา เดิมใชคําวา “พญา” ใชกับเจาแผนดิน เชน พญาลิไทย ผูเปนใหญ
ผูเปนหัวหนา (มักใชนําหนานามอื่น) เชน พญานาค พญาหงส
2 สินไหม เงินคาปรับผูแพคดีใหแกผูชนะ
แนว O-NET
นักเรียนไดขอคิดอะไรบางจากการอานนิทานพื้นบานเรื่องพระยากง
พระยาพาน และขอคิดนั้นชวยดํารงและสงเสริมสังคมอยางไร
แนวตอบ พระยาพานไดทําปตุฆาต ซึ่งเปนอนันตริยกรรมเปนบาปสูงสุด
คือการทํารายผูที่ใหกําเนิดและผูมีพระคุณที่เลี้ยงดูมา และจากการอานนิทาน
พื้นบานเรื่องพระยากง พระยาพาน ใหขอคิดเรื่องความกตัญูรูคุณบิดา
มารดา ผูเลี้ยงดูเรามาใหเติบใหญใหเปนผูที่มีความพรอมบริบูรณทั้งทางกาย
และปญญาตามความสามารถ แตสิ่งที่สําคัญที่สุด คือ การที่ผูมีพระคุณตางก็
คาดหวังมอบสิ่งที่ดีที่สุดใหกับผูที่อยูในความดูแล การแสดงความกตัญู
จึงชวยดํารงความสัมพันธระหวางคนในครอบครัว ซึ่งเปนสถาบันสําคัญที่จะ
ชวยสงเสริมใหสังคมอยูรวมกันอยางปกติสุข

130 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนกลุมที่ 2 มาเลาเรื่องยอเรื่องอุสาบารส
เรื่อง อุสาบารส หนาชั้นเรียน
(แนวตอบ พระเจากรุงพานและพระมเหสีไมมี
นิทานพื้นบ้านภาคอีสาน
พระธิดา แมจะทําพิธีขอจากเทพยดาหลายครั้งก็ยัง
พระเจ้ า กรุ ง พานและมเหสี ค รองเมื อ งมานาน แต่ ไ ม่ มี โ อรสหรื อ ธิ ด าที่ จ ะสื บ สั น ตติ ว งศ์ ไมมี จนกระทั่งเมื่อไดยินวาพระฤๅษีมีธิดาบุญธรรม
พระองค์ทรงท�าพิ ธีขอโอรสต่ อเทพยดาหลายครั้ ง หลายคราแต่ ก็ ไ ม่ ไ ด้ ผ ล ในป่ า บนเทื อ กเขานั้ น ชื่อนางอุสามีรูปโฉมงามจึงขอมาเลี้ยงไวในวัง
มีพระฤๅษีตนหนึ่งบ�าเพ็ญฌานแก่กล้ามาก วันหนึ่งพระฤๅษีอยากได้ธิดา ก็มีกุมารีเกิดในดอกบัวอยู่ใน ทรงจัดหานางสนมคอยรับใชมากมายและสราง
สระน�้าข้างอาศรม พระฤๅษีได้น�ามาเลี้ยงเป็นธิดาบุญธรรมให้ชื่อว่า นางอุสา ครั้นเจริญวัย นางอุสา หอคําให วันหนึ่งนางอุสารอยมาลัยแตงเปนกระทง
มีโฉมงามยิ่งนัก ความงามของนางได้เลื่องลือไปถึงพระเจ้ากรุงพาน พระเจ้ากรุงพานจึงเสด็จมายัง เสี่ยงหาเนื้อคูลอยนํ้าไปถึงเมืองพะโค เมืองพะโค
มีโอรสเปนหนุมใหญยังไมมีชายาชื่อทาวบารส
อาศรมพระฤๅษี และทรงเห็นว่านางอุสามีลักษณะเป็นผู้มีบุญญาธิการมากจึงตรัสขอไปเป็นพระธิดา
ไดลงสรงนํ้าแลวเห็นกระทงมาลัยลอยนํ้ามาก็เกิด
บุญธรรม พระฤๅษีไม่ขัดข้องจึงยินยอมให้นางอุสามาอยู่ในพระราชวังของพระเจ้ากรุงพาน พระเจ้า ความตองใจ จึงออกคนหาเจาของกระทงมาลัย
กรุงพานได้จัดนางสนมก�านัลอยู่รับใช้นางอุสามากมาย และสร้างหอค�า (หอทองค�า) ให้เป็นที่ประทับ เดินทางมาถึงอุทยานหลวงไดยินเสียงเพลงจึงตาม
นางอุสามีความสุขอยู่กับเหล่านางสนม วันหนึ่งนางประพาสอุทยานพบล�าธารซึ่งมีน�้าไหลอยู่เสมอ ไปจนพบนางอุสา ทั้งสองเกิดความพิสมัยตอกัน
นางคิดว่าล�าธารนี้คงไหลไปไกลผ่านเมืองหลายเมือง นางจึงร้อยมาลัยตกแต่งเป็นกระทงลอยน�้าไป ตามเทพบันดาล นางอุสาพาทาวบารสซอนไว
เพื่อเสี่ยงทายหาเนื้อคู่ โดยขอให้กระทงลอยน�้าไปยังเมืองที่เนื้อคู่อยู่และดลใจให้เขาทราบความนัยของ ในหอคํา เมื่อความรูถึงพระเจากรุงพานจึงรับสั่ง
พระนางด้วย ประหารทาวบารส ทาวบารสจึงทูลวาตนเปนใคร
1 พระเจากรุงพานจึงแจงไปยังเมืองพะโค ทรงทําให
กล่าวถึงเมืองพะโคมีโอรสชื่อว่า ท้าวบารส เจริญวัยเป็นหนุ่มใหญ่ แต่ยังไม่มีพระชายา อยู่มา
พระเจาเมืองพะโคและพระเจากรุงพานทําสงคราม
วันหนึ่งท้าวบารสทรงสุบินว่า “มีแก้วสว่างไสวลอยจากนภากาศมาสู่พระหัตถ์ของพระองค์ พระองค์
ธรรมแขงกันสรางวัด ฝายใดสรางวัดเสร็จภายใน
ทรงมีความปลื้มปีติกับแก้วดวงนี้มาก” ครั้นตื่นบรรทมแก้วก็หายไป ท้าวบารสกลัดกลุ้มพระทัยมาก คืนเดียวจะเปนฝายชนะ หากพระเจากรุงพานชนะ
จึงชวนเสนาอมาตย์ไปสรงน�้า ขณะที่สรงน�้านั้นเห็นกระทงอันตกแต่งร้อยกรองดอกมาลัยอย่างวิจิตร ทาวบารสจะยอมใหประหารชีวิต แตหากแพก็ตอง
ท้าวบารสจึงไปเก็บกระทงนัน้ และทรงพิจารณาว่ากระทงนีฝ้ มี อื ผูป้ ระดิษฐ์คงไม่ใช่ฝมี อื ชาวบ้านธรรมดา ยินยอมยกนางอุสาใหเปนชายาทาวบารส ปรากฏ
ครั้นพิจารณาอยู่นานๆ กลิ่นไม้หอมจากกระทงได้ส่งกลิ่นให้ท้าวบารสเกิดความรัญจวนใจ อยากจะพบ วาทาวบารสชนะไดนางอุสามาเปนชายาและไปอยู
ผู้เป็นเจ้าของกระทง เมืองพะโค)
ท้าวบารสจึงทูลลาพระราชบิดาติดตามเจ้าของกระทงนั้น ท้าวบารสทรงม้าเสด็จไปแต่ผู้เดียว
เทพดลใจให้เข้ามายังเมืองพาน ผูกม้าไว้แล้วก็เข้าไปในเมืองสืบหานางในฝัน วันหนึ่งท้าวบารส
หลงเข้าไปในอุทยานหลวงได้ยินเสียงเพลงขับขานไพเราะ ท้าวบารสจึงตามหาเจ้าของเสียงเพลง
ครั้ น พบนางอุ ส าที่ ก� า ลั ง ขั บ ขานเพลงอยู ่ ใ นอุ ท ยาน ทั้ ง สองต่ า งก็ มี จิ ต พิ ส มั ย ซึ่ ง กั น และกั น ตาม
เทพบันดาล ทั้งสองก็ปราศรัยไมตรีกันและนางอุสาก็พาท้าวบารสมาซ่อนไว้ที่หอค�า
131

กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนศึกษาเกี่ยวกับนิทานพื้นบานไทยที่มีเคาโครงเรื่องเกี่ยวกับ
ความรัก การพลัดพรากจากกัน จากนั้นนักเรียนรวบรวมชื่อเรื่องนิทาน
พื้นบานเรื่องตางๆ ที่มีเคาโครงลักษณะนี้ จดบันทึกลงสมุดสงครู
กิจกรรมทาทาย
นักเรียนยกตัวอยางนิทานพื้นบานที่มีเคาโครงเรื่องเกี่ยวกับความรัก
การพลัดพรากจากกันมา 1 เรื่อง จากนั้นเขียนอธิบายความรูองคประกอบ
ของนิทานเรื่องนั้น ไดแก โครงเรื่อง ตัวละคร แกนเรื่องหรือแนวคิด
ฉาก บทสนทนา บันทึกลงในใบความรูสงครู
เกร็ดแนะครู
ครูใหความรูนักเรียนเกี่ยวกับนิทานพื้นบานเพิ่มเติมวา เกิดจากจินตนาการของ
ผูแตง ดังนั้นจึงไมมีกฎเกณฑเฉพาะในการแตง เนื้อเรื่องไมซับซอนแตหลากหลาย
ไปตามความคิดฝนของผูแตง เนื้อเรื่องของนิทานพื้นบานจึงเปนเรื่องนานาชนิด
แตกตางกันไป อาจเปนเรื่องเกี่ยวกับการผจญภัย ความรัก ความโกรธ เกลียด
ริษยา อาฆาต ตลกขบขัน หรือแมแตเรื่องแปลกประหลาดผิดปกติธรรมดา
นักเรียนควรรู
1 เมืองพะโค หรือเมืองเวียงงัว ซึ่งอยูในพื้นที่อําเภอเมือง จังหวัดหนองคาย
กับเมืองพาน อําเภอบานผือ จังหวัดอุดรธานี บนเทือกเขาภูพาน ซึ่งยังคงมีซาก
สถานที่ปรากฏใหเห็นเปนหลักฐานอยูในปจจุบันวาเปน “หอนางอุสา”

คูมือครู 131
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนฟงเพื่อนเลาเรื่องยอนิทานพื้นบาน
อุสาบารสแลวชวยกันตอบคําถามตอไปนี้ อยู่ต่อมาข่าวเล่าลือถึงพระกรรณของพระเจ้ากรุงพาน พระองค์จึงให้เสนามาจับตัวท้าวบารส
• นิทานพื้นบานเรื่องอุสาบารสเลาความเปนมา ไปเฝ้า ทรงกริ้วที่ท้าวบารสบังอาจไม่เกรงพระราชอาญาจึงสั่งให้ประหารท้าวบารสโดยมิได้ไต่สวน
ของสถานที่ใด คดีความ ฝ่ายท้าวบารสเห็นเช่นนั้นจึงกราบทูลความจริง พระเจ้ากรุงพานจึงแจ้งไปยังเมืองพะโค
(แนวตอบ หอคํานางอุสา) เจ้าเมืองพะโคเห็1นว่าจะเกิดสงครามใหญ่เป็นแน่แท้ จึงยกทัพมาประชิดเมืองพานและให้ต่อสู้กัน
• สงครามธรรมหมายความวาอยางไร โดยสงครามธรรมเพื่อที่จะไม่เป็นเวรเป็นกรรมต่อไปภายหน้า ในที่สุดทั้งสองเมืองก็พนันแข่งขันกัน
(แนวตอบ สงครามธรรมเปนสงครามที่ไม สร้างวัดให้เสร็จในเวลาเพียงคืนเดียว หากพระเจ้ากรุงพานชนะจะให้มีการประหารชีวิตท้าวบารส
เบียดเบียนชีวิต ไมมีผูบาดเจ็บลมตายในการ หากท้าวบารสชนะพระเจ้ากรุงพานต้องยอมยกพระธิดาให้เป็นชายา ทั้งสองเมืองแข่งขันกันสร้าง
แขงขันเอาชนะ) วัด ปรากฏว่าวัดของท้าวบารสร้างเสร็จก่อนรุ่งอรุณ แต่วัดของพระเจ้ากรุงพานไม่เสร็จ เป็นอันว่า
• นิทานพื้นบานเรื่องอุสาบารสเปนนิทานใน
ท้าวบารสเป็นผู้ชนะและได้นางอุสาไปอภิเษกสมรสที่เมืองพะโค
ทองถิ่นใด
(แนวตอบ จังหวัดอุดรธานี ภาคตะวันออก-
เฉียงเหนือของไทย)

ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนเขียนแผนผังลําดับเหตุการณของนิทาน
พื้นบานเรื่องอุสาบารส
(แนวตอบ แผนผังลําดับเหตุการณของนิทาน
พื้นบานเรื่องอุสาบารส มีดังนี้
• เหตุการณแรก พระเจากรุงพานและพระมเหสี
ไมมีโอรสธิดา จึงขอธิดาบุญธรรมของพระ-
ฤๅษีชื่อนางอุสาผูงดงามมาเลี้ยง
• นางอุสาทํากระทงมาลัยลอยนํ้าเสี่ยงหาเนื้อคู
ทาวบารสโอรสเมืองพะโคเจอกระทงมาลัย
ตองใจออกตามหาเจาของ
• ทาวบารสพบนางอุสาเกิดรักใครกัน นางอุสา
พาทาวบารสซอนไวในหอคํา
• พระเจากรุงพานทราบเรื่องทรงกริ้ว แจงไปยัง
เมืองพะโค เมืองพะโคยกทัพมา
หอนางอุสา เป็นโขดดินทรายขนาดใหญ่ ๒ ก้อน ซ้อนเทินกันอยู่ มีรูปร่างคล้ายดอกเห็ดที่ก�าลังบาน สูงประมาณ
• แขงกันสรางวัดใหเสร็จในคืนเดียว ทาวบารส ๑๐ เมตร ด้านบนเจาะเป็นห้องขนาดเล็ก ต้องท�าเป็นบันไดขึ้นไป
ชนะไดนางอุสาเปนชายาอภิเษกที่เมืองพะโค)
132

ขอสอบเนน การคิด
เกร็ดแนะครู แนว O-NET
“เจาเมืองพะโคเห็นวาจะเกิดสงครามใหญเปนแนแทจึงยกทัพมาประชิด
ครูใหนักเรียนทบทวนความรูความเขาใจภายหลังการอานนิทานพื้นบานเรื่อง
เมืองพานและใหตอสูกันโดยสงครามธรรม เพื่อที่จะไมเปนเวรเปนกรรมตอไป
อุสาบารส โดยครูตั้งประเด็นคําถามเกี่ยวกับการใหอภัย เพื่อใหนักเรียนสามารถ
ในภายหนา” ขอใดสอดคลองกับความเชื่อในขางตน
พัฒนาการใชทักษะชีวิต การแกไขปญหา การปรับตัวใหเขากับสังคม และการมี
1. ขุนแผนวาจะอยูดูไมได ในคุกใหญยากแคนมันแสนเข็ญ
มนุษยสัมพันธที่ดีกับเพื่อน ครอบครัว และการปฏิสัมพันธที่ดีกับผูอื่น
2. จะสูมวยดวยองคพระทรงธรรม ตามไปเมืองสวรรคชั้นฟา
3. มามีลูกลูกก็จากวิบากกรรม สะอื้นรํ่ารันทดสลดใจ
นักเรียนควรรู 4. ชาตินี้มึงมีแตสองหัตถ จงไปอุบัติเอาชาติใหม
วิเคราะหคําตอบ จากขอความในขางตนสะทอนความเชื่อเรื่องเวรกรรมอยาง
1 สงครามธรรม หมายถึง สงครามที่ไมขัดกับศีลธรรม หรือแมกระทั่งเปน เดนชัด ขอที่ปรากฏความเชื่ออยางเดียวกันนี้คือ “มามีลูกลูกก็จากวิบากกรรม
หนาที่ทางศีลธรรมที่หากไมปฏิบัติแลวจะเกิดความเสียหาย ทั้งนี้พิจารณาภายใต สะอื้นรํ่ารันทดสลดใจ” สอดคลองกับขอความในขางตน ตอบขอ 3.
เงื่อนไขหนึ่งๆ ของการเริ่มตนและการปฏิบัติสงคราม

132 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนกลุมที่ 3 มาเลาเรื่องยอเรื่องพระยากง
เรื่อง พระยากง พระยาพาน พระยาพานหนาชั้นเรียน
(แนวตอบ พระยากงครองเมืองกาญจนบุรี เมื่อ
นิทานพื้นบ้านภาคกลาง
ครั้งที่พระมเหสีทรงพระครรภโหรทํานายวาในครรภ
ครั้งหนึ่ง พระยากง ได้ครองเมืองกาญจนบุรี (บางส�านวนว่าเมืองนครชัยศรี จังหวัดนครปฐม) เปนพระราชโอรสเปนผูมีบุญหนัก จิตใจเหี้ยมหาญ
เมื่อพระมเหสีทรงพระครรภ์ ได้หาโหรมาท�านายทารกในครรภ์ว่าจะเป็นหญิงหรือชาย โหรท�านาย อาจเปนปตุฆาต เมื่อพระโอรสประสูติไดนําพาน
ว่าเป็นชายมีบุญบารมีมาก แต่มีจิตใจเหี้ยมหาญ และอาจจะเป็นปิตุฆาต คือ ผู้ที่ฆ่าพ่อของตน ครั้น มารองรับ แตหนาผากพระกุมารกระทบพานจน
เมื่อประสูติ ข้าราชบริพารก็น�าพานทองมารองรับตามราชประเพณี แต่พระนลาฏ (หน้าผาก) กระทบ ขอบพานบูและพระกุมารมีแผลที่พระนลาฏ (หนา
กับขอบพานจนพานเป็นรอยบูแ้ ละเกิดแผลเป็นทีพ่ ระนลาฏ จึงชือ่ ว่า พระยาพาน พระยากงทราบดังนัน้ ผาก) จึงตั้งชื่อวาพระยาพาน พระยากงนึกถึงคํา
ก็คิดถึงค�าท�านายของโหรว่า พระกุมารมีบุญมากจริงจนท�าให้ขอบของพานบู้เป็นรอย จึงสั่งให้น�า ทํานายโหรจึงรับสั่งใหนําพระกุมารไปประหาร
พระกุมารไปประหาร พระมเหสีทราบดังนั้นก็พยายามที่จะหาทางผ่อนคลาย เมื่อคิดหาอุบายแล้ว พระมเหสีทูลขอใหเพียงเอาพระกุมารไปใหคนอื่น
ได้น�าพระกุมารไปฝากยายหอมเลี้ยงไว้ (บางส�านวนว่า น�าพระกุมารไปทิ้งไว้ แล้วยายหอมมาพบเข้าจึง เลี้ยง ซึ่งคนที่เลี้ยงก็คือยายหอม เมื่อพระกุมาร
น�าไปเลี้ยง) เจริญวัยยายหอมไดนําพระกุมารไปถวายใหเปน
ครั้นเจริญวัย ยายหอมก็น�าไปถวายพระยาราชบุรี พระยาราชบุรีทรงพอพระทัยเด็กชาย บุตรบุญธรรมพระยาราชบุรี เมื่อเติบใหญไดทํา
พานมาก ประจวบกับไม่มีพระโอรสจึงรับไว้เป็นพระราชบุตรบุญธรรม พระยาพานได้รับการศึกษา สงครามสูรบกับพระยากง และไดฟนพระยากง
เล่าเรียนศิลปศาสตร์จนมีความรู้แก่กล้ามาก สิ้นพระชนม โดยไมรูวาพระยากงเปนพระราชบิดา
ครั้งหนึ่งพระยาพานถามพระยาราชบุรีว่า ท�าไมต้องส่งเครื่องบรรณาการแก่เมืองกาญจนบุรี ผูใหกําเนิด เมื่อชนะไดครองเมืองกาญจนบุรีได
ทุกปี ขณะนี้บ้านเมืองเราก็ขัดสน งดเว้นมิได้หรือ พระยาราชบุรีตรัสว่าเมืองกาญจนบุรีจะหาว่าขบถ เขาหาพระมเหสีของพระยากง พระมเหสีพระยากง
จํารอยแผลเปนที่พระนลาฏของพระยาพานได จึง
และจะยกทัพใหญ่มา เราไม่มีก�าลังต่อสู้ได้ เมื่อพระยาพานรับอาสาที่จะป้องกันเมือง พระยาราชบุรี
ถามถึงบุพการี ผูใหกําเนิดพระยาพาน และเลาเรื่อง
จึงงดส่งเครื่องบรรณาการ พระยากงเจ้าเมืองกาญจนบุรีเห็นว่าเมืองราชบุรีไม่ส่งเครื่องบรรณาการ
เกี่ยวกับพระโอรสของพระองคใหพระยาพานฟงวา
ตามปกติจึงยกทัพใหญ่มาประชิดเมืองราชบุรี พระยาราชบุรีจึงให้พระยาพานผู้เป็นพระราชบุตร
พระโอรสเมื่อประสูติบุญหนักเอาพานมารองรับขอบ
บุญธรรมเป็นแม่ทัพออกไปสู้กับพระยากง พระยาพานและพระยากงได้ต่อสู้กันจนถึงชนช้าง พระยากง
พานบู พระกุมารมีแผลที่หนาผาก โหรเคยทํานาย
เสียทีจึงถูกฟันสิ้นพระชนม์ กองทัพเมืองกาญจนบุรีแตกถอยกลับเมือง กองทัพของพระยาพานติดตาม วาจะฆาพระราชบิดาจึงสั่งใหประหาร แตสุดทาย
เข้ายึดทรัพย์สินในเมืองกาญจนบุรีได้ ซึ่งเป็นธรรมเนียมของการสงครามที่ผู้ชนะย่อมเป็นเจ้าของ ก็เอาไปฝากยายหอมเลี้ยง พระยาพานไดฟงก็เสีย
กรรมสิทธิ์ในทุกสิ่งของผู้แพ้ พระทัยและโกรธยายหอมมาก จึงรับสั่งประหาร
เมื่อเข้าเมืองกาญจนบุรีได้แล้ว เสนาอ�ามาตย์จึงยกเมืองให้พระยาพานขึ้นครองต่อไป คืนหนึ่ง ชีวิตยายหอม เมื่อคิดไดสํานึกผิดจึงประชุมพระ
พระยาพานคิดจะเข้าห้องบรรทมพระมเหสีของพระยากง โดยไม่ทราบว่าเป็นพระราชมารดาของตน สงฆเพื่อหาทางบรรเทาเวรกรรมที่ตนทํา พระสงฆ
เมื่อปฐมยาม พระยาพานก็เสด็จไปต�าหนักใน ได้พบแมวแม่ลูกอ่อนนอนขวางทางเดิน ครั้นเมื่อเดินเข้า จึงแนะใหสรางเจดียสูงเทานกเขาบินเหินเพื่อลด
มาใกล้ได้ยินแม่แมวพูดว่า “ลูกอย่าเพิ่งร้องหิวนม คอยดูลูกเขาเข้าหาแม่ก่อน” พระยาพานสะดุดใจ บาปหนักหนึ่งในสิบที่ฆาบิดา และสรางพระ
ที่เห็นแมวพูดได้ และเรื่องที่พูดนั้นมีความหมายชอบกลจึงถอยกลับมาต�าหนัก ประโทนเพื่อไถโทษความผิดบาปที่ฆายายหอม)
133

กิจกรรมสรางเสริม
นักเรียนศึกษาเกี่ยวกับประวัติความเปนมาของพระปฐมเจดียเพิ่มเติม
จากนั้นใหนักเรียนรวบรวมขอมูลเกี่ยวกับมูลเหตุในการสรางพระปฐมเจดีย
จากนั้นสรุปประเด็นตางๆ ที่อธิบายประวัติความเปนมาของพระปฐมเจดีย
ลงสมุดบันทึกสงครู
เกร็ดแนะครู
จากกิจกรรมเลาเรื่องยอนิทานพื้นบานหนาชั้นเรียน ครูแนะใหนักเรียนใชนํ้าเสียง
แสดงความสมจริงตามอารมณของตัวละครในเรื่อง เพื่อใหนักเรียนที่ฟงเพื่อนเลา
เรื่องยอเขาใจเรื่องไดดียิ่งขึ้น อีกทั้งยังเปนการดึงความสนใจของเพื่อนๆ ใหสนใจฟง
ในขณะที่มีการเลานิทานดวย

กิจกรรมทาทาย

นักเรียนศึกษาเกี่ยวกับประวัติความเปนมาของพระปฐมเจดียเพิ่มเติม
จากนั้นใหนักเรียนรวบรวมขอมูลเกี่ยวกับมูลเหตุในการสรางพระปฐมเจดีย
แลวเขียนวิเคราะหลงสมุดบันทึกวา นิทานพื้นบานที่ใชอธิบายประวัติความ
เปนมาของพระปฐมเจดียนี้มีความเกี่ยวของสอดคลองกับประวัติศาสตร
อยางไร บันทึกลงสมุดสงครู
คูมือครู 133
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
นักเรียนตอบคําถามเกี่ยวกับนิทานพื้นบานเรื่อง
พระยากง พระยาพาน ดังตอไปนี้
• พระยาพานรูไดอยางไรวาพระมเหสีของ
พระยากงเปนพระราชมารดาของพระองค
(แนวตอบ พระยาพานรูวาพระมเหสีของ
พระยากงเปนพระราชมารดาของพระองค
ก็เพราะพระมเหสีพระยากงจํารอยแผลเปน
ที่พระนลาฏของพระยาพานได พระมเหสี
ถามถึงบุพการีผูใหกําเนิดพระยาพาน และ
เลาเรื่องเกี่ยวกับพระโอรสของพระองคให
พระยาพานฟงวา พระโอรสบุญหนักเอาพาน
มารองรับขอบพานก็บู โหรทํานายวาจะฆา
พระราชบิดาสั่งใหประหาร พระนางจึงเอาไป
ฝากยายหอมเลี้ยง)
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนรวมกันอภิปรายเกี่ยวกับประเด็นคําถาม
ตอไปนี้
• นักเรียนคิดวานิทานพื้นบานเรื่องพระยากง
พระยาพานมีแนวคิดเกี่ยวกับสิ่งใดบาง
(แนวตอบ ตํานานพระยากง พระยาพาน
เกี่ยวของกับพระปฐมเจดียและพระประโทน
และยังเกี่ยวกับเรื่องบาปบุญคุณโทษการ
ทํารายบุพการีและผูมีพระคุณ สอนใหรูจักการ
ควบคุมโทสะ ซึ่งเปนคําสอนทางพระพุทธ-
ศาสนา)
• เหตุการณใดในเรื่องพระยากง พระยาพานที่
ควรมีการควบคุมโทสะ
(แนวตอบ เหตุการณเมื่อพระยาพานรูเรื่องวา
ตนเปนพระราชโอรสของพระยากง รูสึกเสียใจ
มากที่ตนเปนผูฆาพอและจะเขาหาแม พระยา
พานบรรลุแกโทสะที่ไมรูเรื่องมากอน จึงโทษ
วาเปนความผิดยายหอมและสั่งประหารยาย
หอมคนที่เลี้ยงดูมาแตเกิด)
นักเรียนควรรู
1 ยามสาม หรือ สามยาม หมายถึง ชวงเวลา 0 นาฬกา ถึง 3 นาฬกา ยาม
เปนการนับเวลากลางคืนในประเทศไทยสมัยโบราณ การนับชวงเวลาหนึ่งยามมีคา
ประมาณ 3 ชั่วโมง
มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับประวัติความเปนมาของพระปฐมเจดียเพิ่มเติม ไดที่
http://www.slideshare.net/sukumaporn/ss-5147042
134 คูมือครู
ขยายความเขาใจ
Explain Expand ตรวจสอบผล
Evaluate
ครั้นยามสอง (เที่ยงคืน) ก็เกิดความสงสัยจึงเสด็จไปต�าหนักในอีกครั้งหนึ่ง ผ่านไปพบม้าแม่ลูก
พูดกันอีกว่า “ลูกอย่าเพิ่งร้องกินนม ดูลูกเขาจะเข้าหาแม่” พระยาพานก็สะดุดใจเห็นเป็นเหตุอัศจรรย์
เพราะแมวและม้าพูดได้ และพูดเนื้อความเดียวกันด้วย จึงกลับที่ประทับเหมือนเดิ 1 ม แต่ก็บรรทมไม่ได้
เพราะสงสัยเรื่องราวที่ม้าและแมวพูด จึงอยากจะรู้เรื่องให้ได้ ครั้นเมื่อยามสาม (๓ นาฬิกา) จึงเสด็จ
ไปต�าหนักในอีกครั้งหนึ่ง ครั้งนี้พระยาพานรีบเสด็จโดยไม่ฟังเสียงอะไรทั้งสิ้น เข้าไปในห้องบรรทม
พระมเหสีของพระยากงซึ่งเป็นพระราชมารดาของตนเอง พระราชมารดาเห็นพระยาพานจึงตรัส
ถามว่า ท่านเป็นโอรสพระยาราชบุรีแท้ๆ หรือ เพราะมีรอยแผลเป็นที่พระนลาฏ พระนางจึงเล่าว่า
พระองค์มโี อรสองค์หนึง่ มีแผลเป็นทีพ่ ระนลาฏ ตอนประสูตใิ ห้พานรองรับจนขอบพานบู้ โหรท�านาย
ว่าพระโอรสมีบญ ุ หนักและจะฆ่าพระราชบิดา พระนางจึงน�าไปฝากยายหอมเลีย้ งไว้ ถ้าหากไม่เชือ่
ก็สอ่ งพระฉายดูเถิด พระยาพานทราบเรือ่ งก็สา� คัญว่าเป็นพระราชมารดาแน่นอน จึงทรงกันแสง
ที่ทรงฆ่าพระราชบิดา ด้วยความกริ้วจึงสั่งให้น�ายายหอมไปประหารชีวิต และทิ้งให้แร้งกินจึง
เรียกบริเวณนั้นว่า ท่าแร้ง จนทุกวันนี้
หลังจากนั้นพระยาพานก็ทรงโศกเศร้า คิดถึงเวรกรรมที่ได้กระท�าไปเพราะไม่รู้
และเพราะบันดาลโทสะ ทรงคิดจะไถ่บาป จึงได้นิมนต์พระภิกษุสงฆ์มาประชุมปรึกษา
เรื่องการไถ่บาปของตนอันเป็นครุกรรม (กรรมหนัก) ที่ประชุมสงฆ์เสนอว่า ให้สร้าง
พระมหาเจดียส์ งู เท่านกเขาเหิน จะบ�าบัดบาปกรรมลดลงได้หนึง่ ในสิบส่วน พระยาพาน
ทรงยินดีจงึ โปรดให้สร้างพระมหาเจดียบ์ รรจุพระบรมธาตุเขีย้ วแก้ว คือ พระปฐมเจดีย์
เพื่อไถ่โทษที่ฆ่าพระราชบิดา และให้สร้างเจดีย์ย่อมอีกองค์หนึ่ง คือ พระประโทน
เพื่อไถ่โทษที่ฆ่าบุพการีผู้เลี้ยงดู คือ ยายหอม ด้วยเหตุนี้จึงมีพระปฐมเจดียและ
พระประโทน อยู่ที่อ�าเภอเมือง จังหวัดนครปฐม จนเท่าทุกวันนี้
(สรุปจาก เรื่องพระยากง ในพงศาวดารเหนือ
พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๙)
พระปฐมเจดี ย์ จั ง หวั ด นครปฐม มี ค วามสู ง วั ด จากพื้ น ดิ น ถึ ง ยอด
๑๒๐.๔๕ เมตร ถือเป็นพระเจดีย์ที่มีขนาดสูงที่สุด
ในประเทศไทย
134
บูรณาการเชื่อมสาระ
ครูยกขอคิดจากนิทานพื้นบานเรื่องพระยากง พระยาพานที่ใหขอคิด
เกี่ยวกับการรูจักควบคุมอารมณไปบูรณาการความรูกับกลุมสาระการเรียนรู
สังคมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม วิชาพระพุทธศาสนา หลักธรรมคําสอน
ที่สามารถเปนหลักยึดปฏิบัติในเรื่องนี้ได คือ หลักฆราวาสธรรม ธรรมสําหรับ
ผูครองเรือน อันไดแก สัจจะ ทมะ ขันติ และจาคะ โดยเฉพาะขอที่เกี่ยวของ
กับเรื่องนี้โดยตรง คือ ทมะ วาดวยการรูจักขมใจ หักหามใจในเวลามีเรื่องราว
ที่ไมสบายใจเกิดขึ้น เชน เวลาโกรธ ก็ใหพยายามขมใจไมใหโกรธ หรือแสดง
ความโกรธนั้นตออีกฝาย เพราะจะทําใหอีกฝายไมพอใจหรืออาจโกรธตอบ
อันจะนําไปสูการทะเลาะกัน เปนตน หากมีหลักธรรมขอนี้พระยาพานคง
ไมทําผิดดวยการทํารายผูมีพระคุณ
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนกลุมที่ 4 มาเลาเรื่องยอเรื่องเจาแม
เรื่อง เ¨ŒาáÁ‹ÅÔ่ÁกอเËนÕ่ยÇ ลิ่มกอเหนี่ยวหนาชั้นเรียน
นิทานพื้นบ้านภาคใต้
(แนวตอบ มีครอบครัวเศรษฐีจีนครอบครัวหนึ่ง
มีลูกชื่อ “ลิ่มโกะเลี่ยม” และลูกสาวชื่อ “ลิ่ม-
ครั้งหนึ่งนานมาแล้วในเมืองจีน มีครอบครัวเศรษฐีครอบครัวหนึ่งซึ่งประกอบไปด้วยแม่ กอเหนี่ยว” ลิ่มโกะเลี่ยมไดเดินทางมาคาขาย
ลูกชาย และลูกสาว ลูกชายชื่อ ลิ่มโกะเลี่ยม ลูกสาวชื่อ ลิ่มกอเหนี่ยว ลูกชายค้าส�าเภาต่างเมือง กับเรือสําเภาที่เมืองไทย แวะขายสินคาที่เมือง
แทนบิดาที่ตายไปนานแล้ว ส่วนลูกสาวอยู่บ้านปรนนิบัติมารดา นครศรีธรรมราชและไดพบรักกับธิดาของพระยา
ครั้งหนึ่งลิ่มโก๊ะเลี่ยมมาค้าส�าเภายังเมืองไทย แวะขายสินค้าที่เมืองนครศรีธรรมราช ขาย ตานีเจาเมือง จนในที่สุดพระยาตานีก็อนุญาตให
สินค้าได้พอสมควรก็เดินทางไปยังเมืองกรือเซะ (ปัตตานี) ลิ่มโก๊ะเลี่ยมจอดส�าเภาค้าขายอยู่นาน ทั้งสองแตงงานกัน ฝายมารดาและนองสาวลิ่มกอ-
มีความสนิทคุน้ เคยกับนางในจวนเจ้าเมือง และได้ฝากเสือ้ ผ้าแพรพรรณมาถวายพระธิดาของพระยาตานี เหนี่ยวที่อยูเมืองจีนไมเห็นพี่ชายกลับมาก็เปนหวง
เจ้าเมือง อีกไม่นานลิ่มโก๊ะเลี่ยมกับพระธิดาเจ้าเมืองก็รักใคร่กัน แต่พระยาตานียังไม่ทรงวางพระทัย จึงมาตามหาจนพบที่เมืองนครศรีธรรมราช และ
จึงพิสูจน์ความจงรักภักดีและความรู้ความสามารถของลิ่มโก๊ะเลี่ยมนานาประการ ในที่สุดก็ทรง รูวาแตงงานอยูกินกับธิดาพระยาตานีไมยอมกลับ
อนุญาตให้ทั้งสองแต่งงานกันได้โดยมีข้อแม้ว่าลิ่มโก๊ะเลี่ยมจะต้องเข้าศาสนาอิสลาม ด้วยความ เมืองจีน ก็ออนวอนขอรองพี่ชายใหกลับไปเยี่ยม
รักอย่างหลงใหล ลิ่มโก๊ะเลี่ยมจึงยอมทุกประการเพื่อให้ได้พระธิดามาเป็นภรรยา ทั้งสองแต่งงาน มารดาสักครั้ง เมื่อพี่ชายไมยอมกลับลิ่มกอเหนี่ยว
ตั้งบ้านเรือนอยู่ครองรักอย่างสันติสุข จนลิ่มโก๊ะเลี่ยมลืมมารดาและน้องสาวที่เมืองจีนและยังไม่คิด ก็ยืนกรานจะกลับพรอมพี่ชาย เมื่อพระยาตานีคิด
จะกลับบ้านเมืองของตน จะสรางมัสยิดจึงใหลูกเขยรับเปนแมกอง นางลิ่ม-
ฝ่ายมารดาและน้องสาวอยู่เมืองจีน เห็นลิ่มโก๊ะเลี่ยมจากไปนานไม่ได้ข่าวเลย จึงพยายาม กอเหนี่ยวรูก็มาขอใหพี่ชายลมเลิกความตั้งใจแลว
สอบถามกับนายส�าเภาที่ไปค้าขายเมืองไทยแต่ก็ไม่ได้ข่าวชัดเจน ในที่สุดนางลิ่มกอเหนี่ยวก็อาสา กลับเมืองจีน ลิ่มกอเหนี่ยวถูกพี่ชายตอวารุนแรง
ติดตามพี่ชาย ฝ่ายมารดาไม่ค่อยจะเต็มใจนัก แต่ก็อยากจะทราบว่าลูกชายเป็นตายร้ายดีอย่างไร เสียใจมาก จึงไปผูกคอตายและสาปแชงวา
จึงยินยอมจัดเรือส�าเภาให้นางลิ่มกอเหนี่ยวไปค้าขายที่เมืองไทยเพื่อติดตามสืบข่าวของพี่ชาย “ขออยาใหสรางมัสยิดไดสําเร็จ” ลิ่มโกะเลี่ยมเสียใจ
นางลิ่มกอเหนี่ยวเดินทางไปค้าขายที่เมืองนครศรีธรรมราชก่อน นางสืบความรู้ว่าพี่ชายไป มากที่นองสาวผูกคอตายจึงนําไปฝงตามธรรมเนียม
ค้าขายเมืองกรือเซะและได้พระธิดาพระยาตานีเป็นภรรยา นางจึงออกเรือติดตามไปที่เมืองกรือเซะ ในบริเวณที่นางตาย และกลับมาสรางมัสยิดตอ
เมื่อพบพี่ชายแล้วนางก็ขอร้องให้พี่ชายกลับเมืองจีน พี่ชายไม่ยอมกลับ นางก็อ้อนวอนให้พี่ชายกลับ ก็ไมสําเร็จ ชาวบานเชื่อวาคําสาปแชงของหญิง
ไปเยี่ยมมารดาสักครั้งก็ยังดีเพราะมารดาแก่ชรามากแล้ว เมื่อเห็นพี่ชายยังอิดเอื้อนรีรออยู่ นางก็ พรหมจรรยที่ฆาตัวตายนั้นเปนวาจาสิทธิ์ กระทั่ง
บอกว่านางก็จะยังไม่กลับเมืองจีนจะคอยกลับพร้อมกับพี่ชาย ยิ่งทราบว่าลิ่มโก๊ะเลี่ยมเปลี่ยนศาสนา ปจจุบันมัสยิดกรือเซะก็ยังสรางไมเสร็จ ตอมา
นางยิ่งเสียใจมาก นางจึงคอยว่าสักวันหนึ่งพี่ชายคงกลับใจเห็นแก่พ่อแม่และศาสนาของปู่ย่าตายาย ชาวบานตั้งบริเวณที่นางลิ่มกอเหนี่ยวฆาตัวตาย
นางจึงพ�านักอยู่ที่เมืองกรือเซะเพื่อรอกลับมาพร้อมพี่ชาย เปนศาลเจาแมลิ่มกอเหนี่ยว)
ต่อมาพระยาตานีคิดจะสร้างมัสยิดใหญ่ให้ปรากฏชื่อเสี1ยง เพื่อให้พระยาเมืองใกล้เคียง
ยกย่องเลือ่ งลือเกียรติคณ ุ จึงให้ลมิ่ โก๊ะเลีย่ มซึง่ เป็นลูกเขยเป็นแม่กองในการก่อสร้าง เพราะพระยาตานี
เคยเห็นฝีมือและความสามารถ และเชื่อใจว่าท�าอะไรต้องส�าเร็จอย่างดีทุกประการ ลิ่มโก๊ะเลี่ยม
ก็รับอาสาเตรียมสิ่งของและผู้คนจ�านวนมาก
135

กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
นักเรียนศึกษาเกี่ยวกับนิทานพื้นบานภาคใตเรื่องอื่นๆ เพิ่มเติม แลวสรุป ครูแนะใหนักเรียนหาความรูเพิ่มเติมเกี่ยวกับนิทานพื้นบานเรื่องเจาแมลิ่ม-
แนวคิดของนิทานพื้นบานภาคใตที่นักเรียนไดศึกษาบันทึกลงสมุดสงครู กอเหนี่ยว ซึ่งเปนนิทานพื้นบานภาคใตของไทย โดยครูชี้ใหนักเรียนเห็นถึงวิถีชีวิต
และแนวคิดในการดําเนินชีวิตของคนในทองถิ่นนั้นผานทางสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ที่คน
ในทองถิ่นเคารพบูชาวา มีทั้งสถานที่ทางพระพุทธศาสนานิกายมหายานและมัสยิด
กิจกรรมทาทาย ของมุสลิม และสถานที่ทั้งสองนี้เปนที่เคารพบูชาของคนในทองถิ่นมาเปนเวลานาน

นักเรียนศึกษาเกี่ยวกับนิทานพื้นบานภาคใตเรื่องอื่นๆ เพิ่มเติม จากนั้น นักเรียนควรรู

พิจารณาเนื้อเรื่องและเปรียบวานิทานพื้นบานของภาคใตเรื่องใดที่มีแนวคิด
เหมือนกับนิทานพื้นบานของภาคอื่น จัดทําเปนใบความรูสงครู 1 แมกอง หมายถึง ผูเปนนายกอง หัวหนางาน เชน แมกองทําปราสาท
พระเทพบิดร แมกองทําประตูประดับมุก เปนตน

คูมือครู 135
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
จากสถานที่สําคัญในนิทานพื้นบานเรื่องเจาแม
ลิ่มกอเหนี่ยว ปจจุบันมัสยิดกรือเซะและศาลเจาแม
ลิ่มกอเหนี่ยวเปนอยางไร
(แนวตอบ มัสยิดกรือเซะยังคงมีสภาพที่สราง
ไมเสร็จเหมือนเดิม และมีการตั้งศาลเจาแมลิ่มกอ-
เหนี่ยวใหมีขนาดใหญขึ้นอยูที่ตลาดปตตานี หางจาก
ที่เดิมพอสมควร ไดอัญเชิญรูปแกะสลักมาไวที่ศาล
หลังใหม เรียกชื่อใหมวา “เลงจูเกียง”)
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนแตละกลุมหาภาพมัสยิดกรือเซะและ
ศาลเจาแมลิ่มกอเหนี่ยวมาอยางละ 1 ภาพ และ
ชวยกันเขียนเรื่องราวที่นักเรียนไดฟงเพื่อนเลา
ประกอบภาพ
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนเลาเรื่องยอเรื่องสามกษัตริยและบันทึก
ลงสมุดได
2. นักเรียนบอกขอคิดที่ไดจากนิทานพื้นบานเรื่อง
สามกษัตริยที่นําไปปรับใชในชีวิตจริงได
3. นักเรียนเขียนแผนผังลําดับเหตุการณของนิทาน
พื้นบานเรื่องอุสาบารสได
4. นักเรียนเขียนเรื่องราวที่นักเรียนไดฟงเพื่อนเลา
ประกอบภาพมัสยิดกรือเซะและศาลเจาแมลิ่ม
กอเหนี่ยวได
ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Explain Expand Evaluate
ฝ่ายนางลิ่มกอเหนี่ยวทราบเรื่องพี่ชายก่อสร้างมัสยิด นางก็มาต่อว่าพี่ชายให้ล้มเลิกความตั้งใจ
และให้นึกถึงศาสนาเดิมของพ่อแม่ปู่ย่าตายาย แต่ลิ่มโก๊ะเลี่ยมไม่ยอมฟังค�าทัดทาน กลับต�าหนินาง
นางเสี ย ใจมากจึ ง คิ ด ผู ก คอตาย ก่ อ นตายนางได้ ส าปแช่ ง ว่ า “ขออย่ า ให้ ส ร้ า งมั ส ยิ ด ได้ ส� า เร็ จ ”
นางผูกคอตายที่ต้นไม้ใหญ่ใกล้มัสยิดนั่นเอง
เมื่อลิ่มโก๊ะเลี่ยมพี่ชายทราบว่าน้องสาวผูกคอตายก็เสียใจ แต่ก็ไม่สามารถจะช่วยอะไรได้
จึงน�าศพไปฝังตามธรรมเนียมจีนบริเวณที่นางผูกคอตาย หลังจากนั้นก็สร้างมัสยิดต่อไป แต่เมื่อ
จะสร้างหลังคามัสยิดก็เกิดฟ้าผ่าหลังคาพัง เมื่อสร้างอีกครั้งหนึ่งฟ้าก็ผ่าอีก ท�าให้ลิ่มโก๊ะเลี่ยม
เลิกล้มความคิดที่จะสร้างมัสยิดต่อไป ส่วนชาวบ้านกรือเซะต่างก็นึกถึงค�าสาปของนางลิ่มกอเหนี่ยว
และคนจีนเชื่อกันว่าหญิงสาวพรหมจรรย์ฆ่าตัวตายเช่นนี้ วาจาที 1 ่กล่าวก่อนตายมักจะเป็นวาจาสิทธิ์
ชาวบ้านจึงสร้างศาลไว้ที่บริเวณหลุมศพนาง ส่วนมัสยิดกรือเซะจึงมีอันต้องสร้างไม่ส�าเร็จจนทุกวันนี้
หลั ง จากนั้ น ชาวบ้ า นในบริ เวณใกล้ เ คี ย งก็ เ ล่ า ลื อ ความศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ ข องนางลิ่ ม กอเหนี่ ย ว
หากลูกหลานเจ็บไข้หรือครอบครัวต้องประสบเคราะห์ร้าย ต่างก็มาบนบานที่ศาลนางลิ่มกอเหนี่ยว
เพื่อให้ช่วยปกป้องคุ้มครอง ต่อมามีคนน�ากิ่งไม้ที่นางผูกคอตายมาแกะเป็นรูปนางไว้ที่ศาลด้วย
และชาวบ้านเรียกกันว่า ศาลเจ้าแม่ลิ่มกอเหนี่ยว
จ�าเนียรกาลนานมา ผู้คนที่นับถือเจ้าแม่ลิ่มกอเหนี่ยวได้สร้างศาลหลังใหม่ให้ใหญ่ขึ้น อยู่ใน
ตลาดปัตตานีหา่ งจากสถานทีเ่ ดิมพอควร และได้อญ ั เชิญรูปแกะสลักมาประดิษฐานในศาลหลังใหม่ บัดนี้
เรียกว่า ศาลเจ้าเล่งจูเกียง อยู่ที่ตลาดปัตตานี
(นายพีรพงศ์ บุญชูช่วย ผู้เล่า จากหนังสือคติชาวบ้าน โดย ศาสตราจารย์ คุณหญิงกุหลาบ มัลลิกะมาส)

136

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
“กอนตายนางลิ่มกอเหนี่ยวไดสาปแชงวา ‘ขออยาใหสรางมัสยิดไดสําเร็จ’
1 มัสยิดกรือเซะ มีชื่อเรียกอีกอยางหนึ่งวา “มัสยิดปตูกรือบัน” ชื่อนี้เรียกตาม
นางผูกคอตายที่ตนไมใหญใกลมัสยิดนั่นเอง” ขอใดสะทอนความเชื่อสอดคลอง
รูปทรงของประตูมัสยิด ซึ่งมีลักษณะเปนวงโคงแหลมแบบกอธิคของชาวยุโรป
กับขอความขางตน
และแบบสถาปตยกรรมของชาวตะวันออกกลาง (คําวา “ปตู” แปลวา ประตู
1. แสนเสียดายหมายจะชมบรมธาตุ ใจจะขาดคิดมานํ้าตาไหล
“กรือบัน” แปลวา ชองประตูที่มีรูปโคง) มัสยิดกรือเซะเปนอาคารกออิฐถือปูน
2. ทาหนาอรุณอารามหลวง คอยสรางทรวงทรงศีลพระชินสีห
ขนาดกวาง 15.10 เมตร ยาว 29.60 เมตร สูง 6.50 เมตร เสาทรงกลม เลียนรูป
3. ขอสมหวังตั้งประโยชนโพธิญาณ ตราบนิพพานชาติหนาใหถาวร
ลักษณะแบบเสากอธิคของยุโรป ชองประตูหนาตางมีทั้งแบบโคงแหลมและโคงมน
4. ดวยไดไปเคารพพระพุทธรูป แสนสถูปบรมธาตุพระศาสนา
แบบกอธิค โดมและหลังคามีรูปทรงโคงมน อิฐที่ใชกอมีลักษณะเปนอิฐสมัยอยุธยา
ตรงฐานมัสยิดมีอิฐรูปแบบคลายอิฐสมัยทวารวดีปะปนอยูบาง วิเคราะหคําตอบ จากขอความขางตนสะทอนความเชื่อเกี่ยวกับคําอธิษฐาน
ซึ่งเปนความเชื่อที่มีอยูในสังคมไทยมานาน และมีอิทธิพลตอวรรณกรรมไทย
ขอที่สอดคลองกับความเชื่อนี้ คือ “ขอสมหวังตั้งประโยชนโพธิญาณ
ตราบนิพพานชาติหนาใหถาวร” ตอบขอ 3.

136 คูมือครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูสนทนาและถามทบทวนความรูนักเรียน
๓ นิทานไทย เรื่องสังข์ทอง 1
เกี่ยวกับนิทานไทยเรื่องสังขทอง
• นักเรียนเคยเรียนหรือเคยฟงนิทานไทยเรื่อง
สังข์ทอง เป็นนิทานที่มีที่มาจากปัญญาสชาดก เรื่อง สุวัณณสังขชาดก ถือเป็นนิทานไทย
สังขทองเมื่อใด
ทีร่ จู้ กั กันอย่างแพร่หลายและเล่ากันอยูท่ วั่ ไปในท้องถิน่ ต่างๆ ของไทย ทัง้ ในรูปแบบวรรณกรรมมุขปาฐะ
(แนวตอบ นักเรียนเคยเรียนเมื่อชั้นประถม
และวรรณกรรมลายลักษณ์ ส�าหรับวรรณกรรมลายลักษณ์เรื่องสังข์ทองมีแพร่หลายใน ๔ ภาค ดังนี้
ศึกษาปที่ 5 ตามหลักสูตรกระทรวง
สังข์ทอง ศึกษาธิการ)
ภาคเหนือ ค่าวซอสุวรรณหอยสังข์ สุวรรณสังขชาดก
สํารวจคนหา Explore
ภาคอีสาน สุวรรณสังขกุมาร สุวัณสังขาร์
นักเรียนศึกษาความเปนมาของนิทานไทยเรื่อง
ภาคกลาง บทละครนอกเรื่องสังข์ทองสมัยอยุธยา บทละครนอกเรื่องสังข์ทอง
ฉบับพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
สังขทอง จากแหลงเรียนรูตางๆ เชน หองสมุด
อินเทอรเน็ต เปนตน
ภาคใต้ สังข์ทองค�ากาพย์

นิทานเรื่องสังข์ทองมิได้เป็นเพียงเรื่องเล่าธรรมดา หากแต่ฝังลึกอยู่ในจิตใจของชาวบ้าน อธิบายความรู Explain

จนท� า ให้ เ กิ ด ความเชื่ อ ว่ า เรื่ อ งสั ง ข์ ท องเป็ น เรื่ อ งที่ เ กิ ด ขึ้ น จริ ง และมี ค วามเกี่ ย วพั น กั บ ชื่ อ สถานที่ นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับความเปนมาของนิทาน
ในท้องถิ่นต่างๆ ดังที่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาด�ารงราชานุภาพทรงอธิบายไว้ในค�าน�า ไทยเรื่องสังขทอง
ของบทละครนอกเรื่ อ งสั ง ข์ ท อง พระราชนิ พ นธ์ ใ นพระบาทสมเด็ จ พระพุ ท ธเลิ ศ หล้ า นภาลั ย (แนวตอบ สังขทองเปนนิทานจากปญญาสชาดก
(รัชกาลที่ ๒) ว่า เรื่องสุวัณณสังขชาดก เดิมเปนวรรณกรรมมุขปาฐะ
นิทานเรื่องสังข์ทองนี้มีในคัมภีร์ปัญญาสชาดก เรียกว่า สุวัณณสังขชาดก ซึ่งเชื่อกันว่า ตอมาจึงมีการบันทึกเปนวรรณกรรมลายลักษณ
เป็นเรื่องจริง พวกชาวเมืองเหนื ออ้างว่าเมืองทุ่งยั้งเป็นเมืองท้าวสามนต์ ยังมีลานศิลาแลง สังขทองเปนวรรณกรรมที่มีปรากฏทั้ง 4 ภาค
แห่ง หนึ่ งว่ าเป็ น สนามตี คลี ข องพระสั งข์ อยู ่ ไ ม่ ห ่า งวั ด พระมหาธาตุ นั ก ที่ ใ นวิ หารหลวง ภาคเหนือ คือ คาวซอสุวรรณหอยสังข ภาคอีสาน
วัดพระมหาธาตุ ฝาผนังก็เขียนเรือ่ งสังข์ทอง เป็นฝีมอื ช่างครัง้ กรุงเก่ายังปรากฏอยูจ่ นทุกวันนี้ คือ สุวรรณสังขกุมาร สุวัณสังขาร ภาคกลาง คือ
ทางหัวเมืองฝ่ายตะวันตกก็อ้างว่า เมืองตะกั่วป่าเป็นเมืองท้าวสามนต์อีกแห่ง ๑ เรียกภูเขา บทละครนอกเรื่องสังขทองสมัยอยุธยา และฉบับ
ลูก ๑ ว่า เขาขมังม้า อธิบายว่าเมื่อพระสังข์ตีคลีชนะได้ขี่ม้าเหาะข้ามภูเขานั้นไป พระราชนิพนธในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลา-
นภาลัย และภาคใต คือ เรื่องสังขทองคํากาพย)
เมื อ งทุ ่ ง ยั้ ง ในจั ง หวั ด อุ ต รดิ ต ถ์ เชื่ อ กั น ว่ า เป็ น เมื อ งของท้ า วสามล * สถานที่ ที่ เรี ย กว่ า
เวี ย งเจ้ า เงาะ เชื่ อ กั น ว่ า เป็ น เมื อ งของสั ง ข์ ท องกั บ นางรจนา ซึ่ ง ถู ก ท้ า วสามลเนรเทศมาจาก
เมืองทุ่งยั้ง อ�าเภอตาคลี จังหวัดนครสวรรค์ มีต� านานที่อธิบายชื่ออ�าเภอว่าเป็นสถานที่ตีคลีของ
พระสังข์
* หมายเหตุ ค�าว่า สามล ในบทละครนอกรวม ๖ เรื่อง พระราชนิพนธ์รัชกาลที่ ๒ ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ
เขียน สามนต์ 137

บูรณาการเชื่อมสาระ
จากการเรียนการสอนนิทานไทย เรื่องสังขทองที่เปนบทละครนอก นักเรียนควรรู
ครูบูรณาการเชื่อมโยงความรูเขากับกลุมสาระการเรียนรูศิลปะ วิชานาฏศิลป
1 ปญญาสชาดก มีเนื้อหาสาระพรรณนาถึงเรื่องราวเกี่ยวกับจริยวัตรของ
ซึ่งเรื่องสังขทองเมื่อนํามาแตงเปนบทละครนอก ก็มีการนํามาจัดการแสดง
ตัวละครเอกในเรื่อง คือ พระพุทธเจา เมื่อครั้งเสวยพระชาติเปนพระโพธิสัตว
โดยมีองคประกอบในการจัดการแสดงที่ตองใชความรูทางตัวบทจากวรรณคดี
ซึ่งไดมีปณิธานมุงมั่นในการบําเพ็ญบารมีในชาติตางๆ อยางมั่นคง ไมยอทอตอ
และทารํา ดนตรี และองคประกอบการแสดงในวิชานาฏศิลป
ความยากเข็ญและอุปสรรคนานัปประการ โดยปรารถนาสูงสุดเพียงไดบรรลุ
พระสัมมาสัมโพธิญาณเทานั้น ซึ่งทายที่สุดของแตละชาติ พระโพธิสัตวจะ
สามารถบรรลุถึงสัมมาสัมโพธิญาณดวยบารมีที่ถึงพรอมตามแตละชาติ

มุม IT
ศึกษาเกี่ยวกับนิทานไทยเรื่องสังขทองเพิ่มเติม ไดที่ http://www.thaigoodview.
com/library/teachershow/nontaburi/chanatta_p/lakornnok/sec03p01.html

คูมือครู 137
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา
Engage Explore
อธิบายความรู Explain
1. นักเรียนอธิบายความสัมพันธของวรรณกรรม
เรื่องสังขทองกับสถานที่ตางๆ ในแตละทองถิ่น
• สังขทองในแตละทองถิ่นปรากฏหลักฐานตาม
สถานที่ตางๆ ในทองถิ่นอยางไร
(แนวตอบ ทางภาคเหนือเชื่อวาเมืองทุงยั้งเปน
เมืองทาวสามล มีลานศิลาแลงที่เปนสนาม
ตีคลีของพระสังข และปรากฏเรื่องพระสังข
บนฝาผนังเขียนที่วัดพระมหาธาตุใกลกับลาน
ศิลาแลง ที่เมืองตะกั่วปาทางตะวันตกมีเขา
ชื่อ “เขาขมังมา” เชื่อวาพระสังขตีคลีชนะแลว
เหาะขามภูเขานั้นไป ทางภาคอีสานที่จังหวัด
ชัยภูมิที่ตํานานเลาวาเรื่องสังขทองเกิดที่
พระธาตุบานแกงเรียก “หนองสามหมื่น” โดย
มีที่มาวา พระสังขตีคลีกับพระอินทรแลวลูก-
คลีตกลงในหนองนํ้าแหงนั้น แลวยังมีรูปสลัก
เจาเงาะกับรจนาหางจากบานแกง 9 กิโลเมตร
ทางเดินคดเคี้ยวเรียกชื่อวา “ทางไปบานเจา
เงาะ” ทางภาคใตมีบทแหลทําขวัญที่กลาวถึง
เรื่องราวของพระสังขกับนางรจนา)
2. ครูสุมนักเรียน 4-5 คน อธิบายเรื่องสังขทองที่
นักเรียนศึกษาคนความาหนาชั้นเรียน
Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
จังหวัดชัยภูมิมีต�านานที่เล่าสืบต่อกันมาว่า เรื่องสังข์ทองเกิดขึ้นที่บริเวณพระธาตุบ้านแก้ง
อ�าเภอภูเขียว จังหวัดชัยภูมิ พระสังข์ได้ตีคลีกับพระอินทร์ ลูกคลีไปตกในหนองน�้าใหญ่ ต้องให้คน
มาช่วยงมหาถึงสามหมื่นคน จึงเรียกสถานที 1 ่นี้ว่า หนองสามหมื่น ทิศเหนือของหนองน�้ามีลานหญ้า
ที่เชื่อว่าเป็นสนามประลองการตีคลีระหว่างพระสังข์กับพระอินทร์ นอกจากนี้ยังเชื่อว่ารูปสลัก
ชายหญิงที่หน้าผาบนผนังอุโมงค์ขนาดเล็ก ห่างจากบ้านแก้งไปทางทิศใต้ ๙ กิโลเมตร เป็นรูปเจ้าเงาะ
กับรจนา เส้นทางเดินไปยังอุโมงค์เป็นหลืบหินคดเคี้ยวเรียกชื่อว่า ทางไปบ้านเจ้าเงาะ
นิ ท านไทยเรื่ อ งสั ง ข์ ท อง นั บ เป็ น มรดกทางวั ฒ นธรรมและมี ค วามใกล้ ชิ ด กั บ สั ง คมไทย2
นอกจากเรื่องเล่าที่จดจ�าสืบต่อกันมาช้านานแล้ว ยังปรากฏในเพลงกล่อมเด็ก ปริศนาค�าทาย บทแหล่
ประกอบงานมงคลต่างๆ ด้วย ดังเช่น บทแหล่ท�าขวัญบ่าวสาว ส�านวนของนายพุ่ม คงอิศโร แหล่ถึง
การแกะบายศรีเป็นชั้นๆ ว่า
...แกะเป็นพระสังข์ เมื่อยังสรวมเงาะ ใคร่ได้นางรจนา มาเป็นภริยา พ่อแม่สาปไว้
ว่าลูกชัว่ ร้าย ท�าให้ขายหน้า นิรเทศจากเมือง แสนแค้นเคืองเวทนา ผัวเมียอยูศ่ าลา ปลายนา
ริมไพร รจนารักสนิท มิได้คิดอ่อนใจ ด้วยรูปทองอยู่ใน ใครไม่เล็งผล นางวอนผัวเย็นเช้า
ว่าพี่เจ้าผ่อนปรน อย่าให้น้องอายคน ทนแก่ความยากไร้ เจ้าเงาะปลอบประคอง แม่อย่าร�่า
ร้อง นิ่งเสียเถิดสาย พี่สบายกาย นางก็ยิ้มหัวเราะ ว่าเชิญเปลื้องคราบเงาะ เถิดหนาคุณพี่
เงาะกล่อมถนอมขวัญ แม่อย่าโศกศัลย์ให้แสนทวี...
(ที่มาจาก หนังสือวรรณกรรมสดุดีและแหล่ท�าขวัญของภาคใต้ อุดม หนูทอง รวบรวม)
เรื่องย่อนิทานไทย เรื่องสังข์ทอง
ท้าวยศวิมลมีมเหสีชื่อนางจันท์เทวี สนมเอกชื่อนางจันทา ไม่มีโอรสธิดา จึงบวงสรวงขอบุตร
พระนางทั้งสองได้ตั้งครรภ์ขึ้น เทวบุตรได้จุติลงมาเกิดในพระครรภ์ของนางจันท์เทวีและพระนาง
ได้ให้ก�าเนิดบุตรเป็นหอยสังข์ นางจันทาอิจฉาริษยามากจึงให้โหรท�านายว่าเป็นผลร้ายต่อแผ่นดิน
ท้าวยศวิมลหลงเชื่อจึงเนรเทศนางจันท์เทวีและหอยสังข์ออกจากเมือง
นางจันท์เทวีได้มาอาศัยอยู่กับตายายชาวไร่ ช่วยท�างานบ้านและเก็บผักหาฟืนเพื่อเลี้ยงชีพ
๕ ปีผ่านไป พระสังข์สงสารมารดาที่ต้องท�างานหนักจึงออกจากหอยสังข์เพื่อช่วยหุงหาอาหาร
ครั้ น นางจั น ท์ เ ทวี ท ราบจึ ง ทุ บ หอยสั ง ข์ แ ตก เมื่ อ นางจั น ทารู ้ ว ่ า พระสั ง ข์ ยั ง มี ชี วิ ต อยู ่ จึ ง ทู ล ยุ ย ง
ท้าวยศวิมลให้ประหารชีวติ พระสังข์เพือ่ ไม่ให้เป็นเสีย้ นหนามต่อแผ่นดิน พระสังข์ถกู จับไปประหารชีวติ
แต่มิได้รับอันตรายจึงถูกจับไปถ่วงน�้า เมื่อพระสังข์จมลงถึงเมืองบาดาล พญานาคได้เลี้ยงดูไว้
138

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
รูปทองที่ซอนอยูในตัวละครเงาะหมายถึงขอใด
1 การตีคลี ในสมัยโบราณมี 3 ประเภท คือ
1. ความมั่งมี
1. คลีชาง ผูเลนจะตองขี่ชางตี นิยมเลนกันมากในสมัยอยุธยา
2. ความดีงาม
2. คลีมา ผูเลนจะตองขี่มาตี นิยมเลนกันมากในสมัยกรุงรัตนโกสินทร
3. ความรํ่ารวย
3. คลีคน ผูเลนเดินหรือวิ่งตี การเลนคลีชนิดนี้จะเลนได 2 ลักษณะ คือ
4. ความเกงกลา
เลนคลีธรรมดากับเลนตีคลีไฟ หรือเอาลูกคลีเผาไฟแลวนําเอามาตี
นิยมเลนกันมากในชนบททองถิ่นภาคอีสาน เชน หนองคาย นครพนม วิเคราะหคําตอบ รูปทองที่ซอนอยูในตัวละครเงาะ หมายถึง รูปกายที่แทจริง
อุบลราชธานี ขอนแกน รอยเอ็ด มหาสารคาม เปนตน ของพระสังขที่ชุบบอเงินบอทองในถํ้าของนางพันธุรัต อีกนัยหนึ่งคําวารูปทอง
2 บทแหล ถายึดเอาบทรองเปนหลักแลวจะมี 2 แบบ คือ แบบที่ 1 เปนการรอง หมายถึง สิ่งที่ซอนอยูภายใน คือ จิตใจ ซึ่งขัดกับรูปลักษณะภายนอกที่เปน
กลอนแปดที่แบงออกเปน 2 วรรค เหมาะสําหรับใชรองจังหวะเร็ว และแบบที่ 2 เงาะปา ดังนั้น รูปทองจึงหมายถึง จิตใจที่มีความดีงาม ตอบขอ 2.
เปนการรองแหลดวยกลอนแปดเชนกันแตแบงเปน 3 วรรค รูปแบบนี้ดีผูรองสามารถ
แบงลมหายใจเขาออกไดมากขึ้น จึงสามารถใสลูกเลนเอื้อนเสียงไดตามความเหมาะ
สม และเหมาะสําหรับใชรองจังหวะที่มีความเร็วปานกลาง ออนหวาน นุมนวล

138 คูมือครู
 อธิบายความรู
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนสรุปเรื่องยอนิทานไทยเรื่องสังขทอง
ลงสมุด จากนั้นครูสุมนักเรียน 4-5 คน เลาเรื่องยอ
สังขทองตอกันหนาชั้นเรียน
(แนวตอบ ทาวยศวิมลมีพระมเหสีชื่อจันทเทวีได
คลอดลูกออกมาเปนหอยสังขถูกขับออกจากเมือง
ไปอยูกระทอมตายายที่ชายปา พระสังขไดออกมา
จากหอยสังขชวยแมกวาดถูบานหุงหาอาหาร
นางจันทเทวีมาเห็นเขาจึงทุบหอยสังขแตกทําให
พระสังขกลับเขาไปอยูในหอยสังขไมได พระสังขถูก
จับถวงนํ้า แตทาวภุชงคพญานาคราชชวยเอาไว
และสงใหไปอยูกับนางพันธุรัต พระสังขรูวานาง
พันธุรัตเปนยักษจึงขโมยรูปเงาะ ไมเทา เกือกแกว
เหาะหนีไปอยูบนเขา นางพันธุรัตขึ้นไปหาพระสังข
ไมได จึงไดมอบมนตมหาจินดา เรียกเนื้อเรียกปลา
ใหพระสังขกอนที่จะอกแตกสิ้นใจตายที่เชิงเขา
พระสังข์ออกจากหอยสังข์ ช่วยนางจันท์เทวีหุงหาอาหารและช่วยท�างานบ้าน พระสังขเหาะมาจนถึงเมืองสามลไดเขารวม
พิธีเลือกคูของพระธิดาทั้งเจ็ดของทาวสามล และ
ต่อมาพญานาคได้ส่งไปเป็นบุตรบุญธรรมของนางยักษ์ชื่อพันธุรัต นางได้เลี้ยงดูให้พระสังข์ รจนาพระธิดาองคสุดทองเห็นรูปทองที่ซอนอยูใน
อยู่อย่างสุขสบาย โดยนางได้แปลงตนเป็นมนุษย์ พระสังข์จึงไม่กลัว แต่ห้ามมิให้พระสังข์เข้าไปใน รูปเงาะจึงเสี่ยงมาลัยไปให ทาวสามลพิโรธขับไล
ที่หวงห้ามแห่งหนึ่งซึ่งมีบ่อเงิน บ่อทอง เกือกแก้วที่สวมแล้วเหาะเหินเดินอากาศได้ รูปเงาะที่สวม รจนาใหไปอยูกระทอมปลายนากับเจาเงาะ และ
ส�าหรับพรางกาย และไม้เท้ากายสิทธิ์ พระสังข์ได้แอบเข้าไปและพบของวิเศษเหล่านั้น พระสังข์ คิดกําจัดเจาเงาะ โดยการใหไปหาเนื้อหาปลาแขง
รู้ความจริงว่านางพันธุรัตเป็นยักษ์ จึงคิดหนีและตั้งใจตามหามารดา กับเขยทั้งหก หกเขยหาไมได จึงตองยอมตัดปลาย
อยู่มาวันหนึ่งนางพันธุรัตได้ออกไปหาอาหาร พระสังข์จึงแอบลงไปชุบตัวในบ่อทองสวมรูป หูและปลายจมูกแลกกับเนื้อและปลาจากเจาเงาะ
เงาะ และเกือกแก้ว ถือไม้เท้ากายสิทธิ์แล้วเหาะหนีไป นางพันธุรัตออกติดตามไปถึงภูเขาใหญ่แห่ง ทาวสามลยังคิดหาทางประหารเจาเงาะ รอนถึง
หนึ่ง พระสังข์ไม่ยอมลงไปพบนาง นางเสียใจจนอกแตกตาย ก่อนตายได้เขียนมหาจินดามนตร์ไว้ที่ พระอินทรตองหาทางชวย โดยการลงมาทาตีคลีชิง
แผ่นศิลาเชิงเขา พระสังข์ได้จดจ�าและจัดการปลงศพนางพันธุรัตก่อนที่จะเหาะไปจนถึงนอกด่านเมือง เมืองสามล ทาวสามลสงหกเขยไปสูก็สูไมได
ท้าวสามล แล้วไปอาศัยอยู่กับเด็ก เด็กๆ ชอบพระสังข์ในรูปของเงาะป่ามาก จึงตองยอมใหเจาเงาะไปสูแทน เจาเงาะถอดรูป
ท้าวสามลมีมเหสีชื่อนางมณฑา มีพระธิดา ๗ องค์ ท้าวสามลต้องการหาลูกเขยที่มีความ เปนพระสังขสูกับพระอินทรจนชนะ ทาวสามลจึง
ฉลาดมาปกครองบ้านเมืองจึงให้พระธิดาทั้ง ๗ องค์เลือกคู่ด้วยการเสี่ยงพวงมาลัย ธิดาทั้ง ๖ องค์ ยอมรับพระสังขกลับเขาเมืองและจัดพิธีอภิเษกให
ได้ เ ลื อ กคู ่ ซึ่ ง ล้ ว นแต่ เ ป็ น โอรสของกษั ต ริ ย ์ เ มื อ งอื่ น เหลื อ เพี ย งรจนาธิ ด าองค์ สุ ด ท้ อ งที่ ไ ม่ พ อใจ พระอินทรไปเขาฝนทาวยศวิมล เพื่อบอกเรื่องราว
ชายใดเลย แต่กลับเลือกเจ้าเงาะเป็นคู่ครอง ทั้งหมด ทาวยศวิมลจึงออกตามหาพระนางจันทเทวี
139 และพระสังขจนไดพบกัน)

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET เกร็ดแนะครู
ขอใดไมมีนํ้าเสียงประชด
ครูใหนักเรียนคนควาเนื้อเรื่องสังขทองที่แตงเปนบทละครนอก พระราชนิพนธ
1. อันผัวพี่ดีเหลือเปนเนื้อหนอ เห็นตอจะบุญหนักศักดิ์ใหญ
ในรัชกาลที่ 2 จากนั้นใหนักเรียนจัดกลุมเลือกตอนใดตอนหนึ่งที่นาสนใจ 6-8 บท
รูปรางนอยจอยอรอยใจ จงกอดไวเถิดคะอยาละวาง
มาอานทํานองเสนาะหนาชั้นเรียน พรอมทั้งถอดคําประพันธตอนที่นักเรียนเลือก
2. เออคะกระนั้นและจริงอยู รูปรางผัวกูไมสูเหมาะ
มาดวย
ที่ไหนจะงามพรอมเหมือนหมอมเงาะ ใครเห็นก็หัวเราะวารูปงาม
3. ถึงพี่จะรุงเรืองไปเบื้องหนา ก็ไมพึ่งวาสนาอยาอวดอาง
ดีแตจะมาพานรานทาง ไมอดสูใจบางหรออยางไร มุม IT
4. จงออกมาวากับลูกสาว ชางทําความงามฉาวอีคนชั่ว
เสียยศเสียศักดิ์ไมรักตัว เลือกผัวไดเงาะเห็นเหมาะใจ ศึกษาเกี่ยวกับบทละครนอกเรื่องสังขทองเพิ่มเติม ไดที่ http://www.aoluk.
วิเคราะหคําตอบ จากบทประพันธขางตน เปนตอนที่นางรจนาพระธิดาทาว ac.th/content/SangThong/
สามลเลือกคู โดยการโยนพวงมาลัยดอกไมไปใหเจาเงาะ ทําใหทาวสามล
และพี่สาวตางพากันดาวาติเตียนดวยถอยคําตางๆ ขอที่ไมมีนํ้าเสียงประชด
คือ ขอ 3. เพราะเปนการกลาวอยางตรงไปตรงมา แมจะมีการใชคําถามโดย
ไมตองการคําตอบแตก็ไมมีนํ้าเสียงประชด ตอบขอ 3.
คูมือครู 139
 ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand Evaluate
Engage Explore Explain
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนแตละกลุมรวมกันแสดงบทบาทสมมติ
นิทานไทยเรื่องสังขทอง แตละกลุมแบงการแสดง ท้ า วสามลเกิ ด ความอั บ อายและเสี ย พระทั ย มาก จึ ง ได้ คิ ด อุ บ ายก� า จั ด เจ้ า เงาะโดยสั่ ง ให้
เปนเหตุการณตางๆ ดังนี้ เขยทั้งเจ็ดหาปลามาถวาย พระสังข์ได้ถอดรูปเงาะไว้และท่องมหาจินดามนตร์เพื่อเรียกปลามารวมกัน
• พระมเหสีจันทเทวีไดคลอดลูกเปนหอยสังข เขยทั้งหกพบพระสังข์คิดว่าเป็นเทวดามาเฝ้าปลา จึงได้ขอปลาเพื่อน�ามาถวายท้าวสามล โดยแลกกับ
ถูกขับออกจากเมือง พระสังขไดออกมาจาก ปลายจมูก ต่อมาท้าวสามลให้หาเนื้อ เขยทั้งหกก็แลกใบหูเพื่อแลกกับเนื้อ ส่วนพระสังข์ได้น�าปลาและ
หอยสังข ชวยแมกวาดถูบานหุงหาอาหาร เนื้อมาถวายท้าวสามลมากกว่าเขยทั้งหก จึงเอาผิดไม่ได้
นางจันทเทวีมาเห็นเขาจึงทุบหอยสังขแตก เมื่อพระอินทร์เล็งดูด้วยเนตรทิพย์ เห็นนางรจนาได้รับความล� าบากจึงหาวิธีให้พระสังข์
ทําใหถูกจับไปถวงนํา ถอดรูปเงาะ พระอินทร์ทรงเครื่องทิพย์มาท้ารบ พระสังข์ได้ออกตีคลีสามารถเอาชนะพระอินทร์
• ทาวภุชงคพญานาคราชสงพระสังขไปอยูกับ ได้ครองเมืองต่อจากท้าวสามล หลังจากนั้นพระอินทร์ได้ตักเตือนท้าวยศวิมลให้อยู่ในศีลธรรม
นางพันธุรัต พระสังขรูวานางพันธุรัตเปนยักษ และไม่หูเบา ท้าวยศวิมลไปรับนางจันท์เทวีเข้ามาอยู่ในวังตามเดิม
จึงขโมยรูปเงาะ ไมเทา เกือกแกว เหาะหนี ก่อนกลับเมืองท้าวยศวิมลและนางจันท์เทวีได้เดินทางไปเมืองของท้าวสามลเพื่อตามหา
ไปอยูบนเขา นางพันธุรัตขึ้นไปหาพระสังข พระสังข์ โดยทั้งสองได้ปลอมตัวเป็นชาวบ้าน นางจันท์เทวีเข้าไปเป็นคนปรุงอาหารในวัง นางได้
ไมได จึงไดมอบมนตมหาจินดาเรียกเนื้อ แกะสลักผลฟักเป็นเรื่องราวครั้งอดีต พระสังข์เห็นก็จ�าได้ ในที่สุดท้าวยศวิมล นางจันท์เทวี และ
เรียกปลาใหแกพระสังขกอนสิ้นใจตาย พระสังข์ก็ได้พบกัน
• ทาวสามลและนางมณฑากําลังจัดพิธีเลือกคู
ใหธิดาทั้งเจ็ด นางรจนาพระธิดาองคสุดทอง ๔ บทวิเคราะห์
เห็นรูปทองของพระสังขที่ซอนอยูในรูปเงาะ 1
๔.๑ นิทานพืน้ บ้านในท้องถิน่ ต่างๆ
จึงเสี่ยงมาลัยไปให ทาวสามลพิโรธ ๑) นิทานพื้นบ้าน เรื่องสามกษัตริย์ จัดเป็นนิทานพื้นบ้านประเภท นิทานวีรบุรุษ
• ทาวสามลคิดกําจัดเจาเงาะ โดยการใหไปหา ซึ่งเป็นนิทานที่มีเนื้อหาว่าด้วยเรื่องราวของวีรบุรุษซึ่งผู้คนในท้องถิ่นเชื่อถือว่าเคยมีชีวิตอยู่จริงในช่วง
เนื้อหาปลาแขงกับเขยทั้งหก หกเขยหาปลา ต้นประวัติศาสตร์ของท้องถิ่น นิทานพื้นบ้านประเภทนี้ส่วนใหญ่ยังกล่าวถึงอิทธิปาฏิหาริย์ ความเก่ง-
ไมได จึงตองยอมตัดปลายหูและ กล้าสามารถ หรือวีรกรรมที่มีวีรบุรุษได้ต่อสู้กับชนชาติหรือเผ่าพันธุ์อื่นๆ ซึ่งนอกจากเรื่องพระร่วงแล้ว
ปลายจมูกแลกเนื้อกับปลาจากเจาเงาะ ยังมีนิทานพื้นบ้านประเภทนิทานวีรบุรุษอีกหลายเรื่อง อาทิ เรื่อง ลวจังกราช (ปู่เจ้าลาวจก) ขุนบรม
• พระอินทรลงมาทาตีคลีชิงเมืองสามล (ขุนบูฮม) พระร่วง ท้าวแสนปมขุนหลวงวิลังคะ เป็นต้น
เจาเงาะถอดรูปเปนพระสังขสูกับพระอินทร เรื่องสามกษัตริย์ ยังถือว่าเป็นนิทานวีรบุรุษประเภทแสดงวีรกรรมและอธิบายสถานที่
จนชนะ พระสังขอภิเษกกับนางรจนา คือ มีเนื้อเรื่องที่มุ่งแสดงสถานที่ส�าคัญทางประวัติศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับวีรบุรุษ เพราะว่าได้เน้น
พระอินทรไปเขาฝนทาวยศวิมล เพื่อบอก เรื่องการตั้งชื่อบ้านนามเมือง เช่น แม่ร่องช้าง หนองเอี้ยง บ้านตุ่น ห้วยแม่ตุน และแม่อิง และได้มี
เรื่องราวทั้งหมด ทาวยศวิมลออกตามหา การน�าชื่อบุคคลในประวัติศาสตร์มาผูกเป็นเรื่องอธิบายชื่อสถานที่ เพื่อแสดงว่าเป็นสถานที่ส�าคัญ
นางจันทเทวีและพระสังข ในประวัติศาสตร์ของท้องถิ่น
ส่วนเนือ้ เรือ่ งตอนทีก่ ล่าวว่าพระยาร่วงเป็นชูก้ บั พระชายาของพระยาง�าเมือง น่าจะเป็น
ตรวจสอบผล Evaluate เรื่องเล่าที่แทรกเข้ามาในสมัยหลัง แต่เมื่อได้เล่าขานกันสืบมาเป็นระยะเวลายาวนานจนเมื่อถึงสมัย
ที่มีการบันทึกเป็นหลักฐานลายลักษณ์อักษรจึงยังปรากฏเรื่องดังกล่าวแทรกอยู่ด้วย
1. นักเรียนเขียนเรื่องเลาเกี่ยวกับพระสังขใน
140
ทองถิ่นของนักเรียนลงสมุด
2. นักเรียนในชั้นรวมกันแสดงบทบาทสมมตินิทาน
ไทยเรื่องสังขทอง
กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
ครูสรุปความรูเกี่ยวกับบทพระราชนิพนธ “สังขทอง” ในพระบาทสมเด็จ- นักเรียนอานเรื่องยอสังขทอง แลววิเคราะหแนวคิดที่นักเรียนเห็นวา
พระพุทธเลิศหลานภาลัยวา เปนบทละครนอกที่นําเสนอเรื่องราวชีวิตของคนใน สามารถนําไปประยุกตใชในชีวิตจริงได โดยอธิบายใหเห็นวาจะนําไป
สังคมยุครัตนโกสินทรตอนตน โดยผสมผสานความบันเทิงใหนาติดตาม เชน ประยุกตใชไดอยางไร บันทึกลงสมุดสงครู
อิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย ความอิจฉาริษยา กิเลสมนุษย ไสยศาสตร อีกทั้งไดสอดแทรก
คติสอนใจหลายแงมุม สะทอนใหเห็นถึงวิถีชีวิตทั้งชาววังและชาวบาน ใหเห็นถึง
ขนบธรรมเนียมประเพณี คานิยม ความเชื่อ และภูมิปญญาของยุคสมัยนั้น กิจกรรมทาทาย

นักเรียนควรรู นักเรียนอานเรื่องยอสังขทอง แลวอธิบายเกี่ยวกับคุณธรรมที่สอดคลอง

1 นิทานพื้นบานในทองถิ่นตางๆ คือ นิทานในแตละทองถิ่นมีเนื้อเรื่องสวนใหญ
คลายคลึงกัน เพราะเมื่อนิทานตกไปอยูในทองถิ่นใดก็มักมีการปรับเนื้อเรื่องใหเขา
กับสิ่งแวดลอมของถิ่นนั้น สวนรายละเอียดจะแตกตางไปบางตามสภาพแวดลอม
และอิทธิพลของวัฒนธรรมความเชื่อของแตละทองถิ่น
140 คูมือครู
กับคําสอนทางพระพุทธศาสนา นักเรียนยกคุณธรรมจากเรื่องมาเทียบกับ
หลักธรรมคําสอนทางพระพุทธศาสนาใหเห็นความสอดคลอง บันทึกลงสมุด
สงครู
 กระตุน ความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู
Engage Explore Explain ขยายความเขาใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
กระตุน ความสนใจ Engage
ครูทบทวนเรื่องราวของนิทานพื้นบานและ
อย่างไรก็ตาม เรื่องสามกษัตริย์ มีเนื้อเรื่องบางตอนเป็นข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์ นิทานไทยทั้ง 5 เรื่อง โดยครูใหนักเรียนบอกเรื่องที่
เช่น พ่อขุนรามค�าแหงเป็นกษัตริย์ครองกรุงสุโขทัย พ่อขุนมังรายครองเมืองเชียงรายและพ่อขุน นักเรียนชื่นชอบที่สุด พรอมบอกเหตุผลประกอบ
ง�าเมืองครองเมืองพะเยา รวมทั้งเมื่อครั้งที่พ่อขุนมังรายย้ายราชธานีมายังเมืองเชียงใหม่ ได้มีการ
เชิญพ่อขุนรามค�าแหงและพ่อขุนง�าเมืองมาดูท�าเลการสร้างเมือง เป็นต้น สํารวจคนหา Explore
๒) นิทานพื้นบ้าน เรื่องอุสาบารส เป็นนิทานพื้นบ้านประเภท นิทานประจ�าถิ่น คือ 1. นักเรียนคนหาสถานที่ตางๆที่ปรากฏในนิทาน
เป็นนิทานที่เล่าหรืออธิบายถึงเรื่องราวของโบราณสถาน ความเป็นมาของชื่อบ้านนามเมือง สถานที่ พื้นบาน
และภูมิประเทศในท้องถิ่น โดยผูกเป็นเรื่องราวเพื่อแสดงภูมิหลัง หรือประวัติความเป็นมาเกี่ยวกับ 2. นักเรียนศึกษาบทวิเคราะหและขอคิดที่ไดจาก
ชื่ อ สถานที่ ที่ เ กี่ ย วพั น กั บ เนื้ อ เรื่ อ งและเชื่ อ ถื อ ว่ า เป็ น เหตุ ก ารณ์ ที่ เ กิ ด ขึ้ น จริ ง โดยมี โ บราณสถาน นิทานพื้นบานและนิทานไทยทั้ง 5 เรื่อง ซึ่ง
เป็นหลักฐานพยานปรากฏอยู่ ไดแก เรื่องสามกษัตริย เรื่องอุสาบารส เรื่อง
ชาวอีสานได้นา� ชือ่ ตัวละครในนิทานพืน้ บ้านเรือ่ งอุสาบารส คือ ท้าวบารส และ นางอุสา พระยากง พระยาพาน เรื่องเจาแมลิ่มกอเหนี่ยว
รวมทั้งเกร็ดของเนื้อเรื่องมาอธิบายชื่อสถานที่ เช่น คอกม้าบารส เป็นสถานที่ที่ท้าวบารสผูกม้าก่อน และนิทานไทยเรื่องสังขทอง
เข้าไปสืบหานางอุสาในเมืองพาน เป็นโขดหินทราย ๒ ก้อน ซ้อนเทินกันอยู่ มีความยาว ๑๕ เมตร กว้าง
๑๐ เมตร มีลักษณะเป็นห้องขนาดใหญ่ ๒ ห้อง หอนางอุสา เป็นหอค�าที่พระเจ้ากรุงพานสร้างให้เป็น อธิบายความรู Explain
ที่ประทับของนางอุสา เป็นก้อนหินทรายขนาดใหญ่ มีรูปร่างคล้ายดอกเห็ดที่ก�าลังบาน กว้าง ๕ เมตร
นักเรียนวิเคราะหความรูเกี่ยวกับสถานที่ตางๆ
ยาว ๗ เมตร สูงประมาณ ๑๐ เมตร ตอนบนเจาะเป็นห้องขนาดเล็ก ต้องท�าเป็นบันไดขึ้นไป
ที่ปรากฏในนิทานพื้นบาน
เมืองพะโค เป็นเมืองที่ท้าวบารสอภิเษกกับนางอุสา ปัจจุบันเรียกว่า บ้านพะโค อยู่ในเขตอ�าเภอเมือง
(แนวตอบ นิทานพื้นบานเปนนิทานที่มีเนื้อหา
จังหวัดหนองคาย วัดพ่อตา และ วัดลูกเขย เป็นวัดที่ท้าวบารสและพระเจ้ากรุงพานสร้างแข่งกัน
วาดวยเรื่องราวของวีรบุรุษของคนในทองถิ่นที่เชื่อ
เป็นวัดโบราณที่สร้างขึ้นโดยดัดแปลงจากหน้าผาธรรมชาติ ภายในมีพระพุทธรูปสลักอยู่ที่หน้าผา
วาเคยมีอยูจริง และนําไปเชื่อมโยงกับสถานที่ที่มี
จ�านวนมากและมีอฐิ โบราณซึง่ แสดงให้เห็นว่ามนุษย์กอ่ สร้างเพิม่ เติม เมืองพาน คือ แถบเขาภูพานน้อย ลักษณะโดดเดนในทองถิ่นนั้น ดังที่ปรากฏตอไปนี้
ในบริ เวณอุ ท ยานประวั ติ ศ าสตร์ ภู พ ระบาท ต� า บลเมื อ งพาน อ� า เภอบ้ า นผื อ จั ง หวั ด หนองคาย • นิทานพื้นบานเรื่องสามกษัตริยเนื้อเรื่องเนน
ซึ่งมีโบราณสถานสมัยก่อนประวัติศาสตร์ เช่น ถ�้าและเพิงหินที่ถูกดัดแปลงเป็นที่อยู่อาศัย ภายใน การตั้งชื่อบานนามเมือง ดังนี้ แมรองชาง
มีภาพเขียนสี เช่น ภาพคน มือ สัตว์ และภาพลายเรขาคณิต นอกจากนี้ยังพบพระพุทธรูปและ หนองเอี้ยง บานตุน หวยแมตุน และแมอิง
ใบเสมาหินขนาดใหญ่สมัยทวารวดีจ�านวนมาก • นิทานพื้นบานเรื่องอุสาบารสแสดงถึงภูมิหลัง
๓) นิทานพืน้ บ้าน เรือ่ งพระยากง พระยาพาน และเรือ่ งเจ้าแม่ลมิ่ กอเหนีย่ ว จัดเป็น และประวัติความเปนมาเกี่ยวกับชื่อสถานที่
นิทานพื้นบ้านประเภท นิทานประจ�าถิ่น เช่นเดียวกับนิทานพื้นบ้านเรื่องอุสาบารส คือ เป็นนิทานที่ ดังนี้ คอกมาบารส หอนางอุสา วัดพอตา
มีโครงเรื่องผูกพันกับสถานที่ ภูมิประเทศ หรือโบราณสถานในท้องถิ่นหรือเป็นเรื่องราวที่เล่าสืบทอด วัดลูกเขย
กันมา โดยน�าชื่อสถานที่ในท้องถิ่นมาเกี่ยวพันกับเนื้อเรื่องหรือตัวละครในเรื่อง และเชื่อกันว่าเป็น • นิทานพื้นบานเรื่องพระยากง พระยาพาน
เรื่องที่เคยเกิดขึ้นจริง โดยเรื่องพระยากง พระยาพาน อธิบายความเป็นมาของ พระปฐมเจดีย์ และ อธิบายความเปนมาของพระปฐมเจดียและ
พระประโทน และเรื่องเจ้าแม่ลิ่มกอเหนี่ยว อธิบายความเป็นมาของ มัสยิดกรือเซะ พระประโทน
141 • นิทานพื้นบานเรื่องเจาแมลิ่มกอเหนี่ยว
อธิบายความเปนมาของมัสยิดกรือเซะ
และศาลเจาแมลิ่มกอเหนี่ยว)

บูรณาการเชื่อมสาระ
จากเรื่องราวความเปนมาของนิทานพื้นบานแตละทองถิ่น ครูบูรณาการ
ความรูเขากับกลุมสาระการเรียนรูศิลปะ วิชาดนตรี-นาฏศิลป ซึ่งเกี่ยวของกับ
นาฏศิลปไทย นิทานพื้นบานเปนสวนหนึ่งการแตงเนื้อรองที่ใชสําหรับประกอบ
การแสดง นิทานพื้นบานสามารถประยุกตกับศิลปะการแสดง เรื่องที่นํามา
จัดการแสดงละคร เชน มโนราห สาวเครือฟา ไกรทอง เปนตน นาฏศิลป
พื้นบานเปนการแสดงนาฏศิลปของคนไทย 4 ภาค คือ ภาคเหนือ ภาคกลาง
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคใต ทั้งนี้เปนการแสดงที่สื่อความหมายใน
เรื่องประวัติศาสตร คานิยม ศาสนา ประเพณี พิธีกรรม วิถีชีวิตความเปนอยู
การประกอบอาชีพของชาวบานในแตละทองถิ่น นาฏศิลปพื้นบานเปนมหรสพ
อยางหนึ่งที่มีจุดมุงหมายเพื่อแสดงอารมณความรูสึกที่กอใหเกิดความบันเทิง
และความสนุกสนาน เพลิดเพลิน
บูรณาการอาเซียน
นิทานพื้นบานเปนนิทานที่มีอยูในทุกทองถิ่นของทุกประเทศ เปนวรรณกรรม
มุขปาฐะแรกเริ่ม กอนที่จะมีพัฒนาการทางภาษาในการบันทึกเปนลายลักษณอักษร
นิทานพื้นบานคือสิ่งที่แสดงใหเห็นวัฒนธรรมดั้งเดิมของคนในทองถิ่น จึงมิใชเพียง
ความสนุกเพลิดเพลินเทานั้น แตยังเปนสื่อนําไปสูการรูจักและเขาใจสังคม ชุมชน
ถิ่นกําเนิดของทองถิ่น ของประเทศ และการรวมเปนกลุมประเทศสมาชิกสมาคม
อาเซียนมากขึ้น ตัวอยางการจัดกิจกรรมที่ใชนิทานพื้นบานเปนสื่อกลางการเรียนรู
เกี่ยวกับอาเซียนสําหรับเด็กนักเรียนในประเทศไทย เชน กิจกรรม “พิพิธอาเซียน
สัญจร” กับ TK Park โดยมีจุดมุงหมายที่จะเผยแพรความรู สังคม และวัฒนธรรม
อันดีงามของไทยเราไปอีกทางหนึ่งดวย กิจกรรมนี้ถือวาเปนสวนหนึ่งในกิจกรรม
หนังสือเดินเทา TK Park เพื่อใหเด็กนักเรียนไดเขามาเสริมทักษะในการอานใหมาก
ยิ่งขึ้นกวาเดิมกับนิทานพื้นบานจาก 10 ประเทศ เพื่อศึกษาและสนุกกับวัฒนธรรมใน
ประเทศตางๆ อีกทั้งยังเปนการเชื่อมความสัมพันธของชนชาวพื้นเมืองตางๆ อีกดวย

คูมือครู 141
 อธิบายความรู ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา Explain Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Evaluate
อธิบายความรู Explain
นักเรียนสรุปขอคิดที่ไดจากการอานนิทานไทย
เรื่องสังขทอง ๔.๒ นิทานไทย เรือ่ งสังข์ทอง
(แนวตอบ จากนิทานไทยเรื่องสังขทอง ใหขอคิด นิทานพื้นบ้านเรื่องสังข์ทอง มีเนื้อเรื่องที่สนุกสนาน ให้ความเพลิดเพลิน เนื้อเรื่องมี
วา ไมควรตัดสินคนจากรูปลักษณภายนอก เชน หลากอารมณ์ ขณะเดียวกันก็สะท้อนความเชื่อบางประการที่สามารถน�ามาเป็นข้อคิดเตือนใจผู้ฟัง
เจาเงาะที่ภายนอกไมสวยงาม แตภายในนั้นเปนดั่ง ผู้อ่านได้ ดังต่อไปนี้
ทองมีจิตใจดีงาม ดังนั้น จึงไมควรตัดสินคนจาก ๑) คนดีย่อมตกน�้าไม่ไหลตกไฟไม่ไหม้ การอิจฉาริษยาของตัวละครฝ่ายอธรรม
รูปลักษณภายนอก) ในเรื่อง คือ นางจันทา เป็นผลให้นางจันท์เทวีต้องตกระก�าล�าบาก พระสังข์ต้องถูกจับถ่วงน�้า ต้อง
ผจญภัยต่างๆ แต่ท้ายที่สุดธรรมะก็ชนะอธรรม คนที่ท�าชั่วย่อมได้รับผลกรรมชั่วตอบแทน ด้วยความดี
ขยายความเขาใจ Expand ของพระสังข์จึงสามารถมีชัยเหนือศัตรูที่คิดร้าย สุดท้ายนางจันทาก็ได้รับโทษ นางจันท์เทวีได้กลับคืน
สู่วัง นอกจากนี้พระสังข์ยังมีความกตัญญูต่อมารดา เมื่อเห็นมารดาต้องท�างานเหนื่อยยาก พระสังข์
1. นักเรียนวาดภาพนิทานไทยเรื่องสังขทองตอน ที่ยังเยาว์วัยได้ออกจากหอยสังข์ ช่วยท�างานบ้านเพื่อแบ่งเบาภาระมารดา
ใดตอนหนึ่งที่นักเรียนชื่นชอบและระบายสีให ๒) ความรักอันยิ่งใหญ่ของแม่ที่มีต่อลูก นิทานเรื่องสังข์ทองท�าให้เห็นถึงความรัก
สวยงาม อันยิ่งใหญ่ของแม่อย่างนางจันท์เทวีที่รักลูกมาก มิได้รังเกียจ แม้ว่าลูกจะเกิดเป็นหอยสังข์ก็ยังเฝ้าดูแล
2. นักเรียบรวบรวมชิ้นงานทําปายนิเทศใน ด้วยความห่วงใย นางพันธุรัตที่เป็นยักษ์ก็เลี้ยงดูพระสังข์อย่างดีราวกับเป็นลูกแท้ๆ แม้สุดท้าย
หองเรียนหรือในวันภาษาไทย พระสังข์จะเหาะหนีนางไป นางก็ยังสอนมหาจินดามนตร์ให้พระสังข์ก่อนที่นางจะสิ้นใจตาย
๓) ไม่ควรตัดสินคนจากรูปลักษณ์ภายนอก ผูท้ มี่ รี ปู ลักษณ์ภายนอกน่าเกลียด เช่น
เจ้าเงาะ ภายในอาจมีรูปทองซ่อนอยู่
คนเรามักตัดสินกันทีร่ ปู ลักษณ์ภายนอก ดังบทละครนอก พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ ๒
พี่สาวทั้ง ๖ ของนางรจนา กล่าววาจาเยาะเย้ยน้องสาวของตนว่า
ชะนางคนดีไม่มีชั่ว ช่างเลือกผัวงามนักน่ารักใคร่
รูปร่างน่าหัวร่อเหมือนตอไม้ เอออะไรพุงโรสันหลังยาว
มันน่าเชยน่าชมสมประกอบ 1 พอชอบท�านองหม่อมน้องสาว
หูตาบั้งแบวเหมือนแมวคราว เขาเล่าลืออื้อฉาวช่างไม่อาย
นอกรีตนอกรอยน้อยหรือนั่น แร่รันไปรักอีมักง่าย
ให้พี่สาวชาวแส้พลอยวุ่นวาย อัปยศอดอายขายหน้าตา ฯ
2
แต่นางรจนา “นางเห็นรูปสุวรรณอยู่ชั้นใน รูปเงาะสวมไว้ให้คนหลง”
เนื้อเรื่องตอนนี้ให้คติสอนใจเกี่ยวกับรูปลักษณ์ภายนอกว่า บางครั้งคนที่มีหน้าตา
ไม่สวยงาม แต่จิตใจอาจดีงามก็ได้ การตัดสินความดีความชั่วของคนจาก
รูปลักษณ์ภายนอก จึงไม่ใช่สิ่งที่ถูกต้องเสมอไป

142

ขอสอบเนน การคิด
นักเรียนควรรู แนว O-NET
“นางเห็นรูปสุวรรณอยูชั้นใน รูปเงาะสวมไวใหคนหลง”
1 แมวคราว เปนแมวตัวผูที่แก รูปรางใหญ หนาตาดุนากลัว และมีหนวดยาว
คําที่ขีดเสนใตสอดคลองกับขอใดมากที่สุด
2 รูปเงาะ มีสํานวนที่ไดแนวคิดจากเรื่อง “สังขทอง” สํานวนวา “เงาะถอดรูป” 1. ภายในยอมแมลงวัน หนอนบอน
หมายถึง การแปลงภาพลักษณใหมแลวดูดีขึ้นกวาเดิมมาก หรืออยาตัดสินคนจาก ดุจดังคนใจราย นอกนั้นดูงาม
รูปลักษณภายนอก 2. ภายในยอมรสา เอมโอช
สาธุชนนั้นแล เลิศดวยดวงใจ
3. คือคนหมูไปหา คบเพื่อน พาลนา
มุม IT ไดแตรายรายฟุง เฟองใหเสียพงศ
4. คือคนเสพเสนหา นักปราชญ
ศึกษาเกี่ยวกับภูมิปญญาจากวรรณกรรมบทละครนอกเรื่องสังขทอง ความสุขซาบมวย ดุจไมกลิ่นหอม
พระราชนิพนธในรัชกาลที่ 2 http://amorna.blogspot.com/2008/10/blog-
post_13.html วิเคราะหคําตอบ “รูปเงาะ” หมายความวา รูปกายภายนอกดูไมงาม
แตภายในนั้นเปนอยางทองคํา ตรงกับขอ 2. หมายความวา ภายในนั้นดี
รสเปนเลิศ ตอบขอ 2.

142 คูมือครู
 ขยายความเขาใจ
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู Expand ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Evaluate
ขยายความเขาใจ Expand
นักเรียนเลาประสบการณที่เคยรูเกี่ยวกับ
บอกเล่าเก้าสิบ หอยสังขและหาขอมูลเพิ่มเติมจากแหลงการเรียนรู
ตางๆ เชน ผูรู อินเทอรเน็ต หองสมุด เปนตน
เหตุใดจึงใช้หอยสังข์ในง�นมงคล (แนวตอบ สังขเปนหอยทะเลกาบเดี่ยว เปลือกมี
เคยนึกสงสัยหรือไม่ว่าท�าไมในงานพิธีมงคล สีขาวบริสุทธิ์ เนื้อแข็งละเอียด พวกพราหมณถือวา
ต่างๆ เช่น งานมงคลสมรสจึงใช้สังข์เป็นเครื่อง สังขเปนของศักดิ์สิทธิ์และเปนมงคล เพราะหอย
รดน�้าแก่คู่บ่าวสาว หรือในงานพิธีกรรมต่างๆ จึงมี สังขสีขาว ไมมีลวดลายไฝฝาราคี อีกทั้งเปลือก
การเป่าสังข์เพื่อให้เกิดความเป็นสิริมงคล หอยนั้นเวียนขวา เมื่อเทนํ้าออกมานํ้าก็จะไหลเวียน
เนื่องจากมีต�านานเล่าขานว่า ยักษ์ตนหนึ่ง
นามว่าสังข์อสูร พบพระพรหมก�าลังบรรทมหลับ
ขวาอันเปนทิศทางที่ถือกันวาเปนมงคล แตเหตุผล
1
อยู่และมีพระเวทต่างๆ ไหลออกมาจากพระโอษฐ์ สําคัญที่สุดก็คือ พระนารายณซึ่งเปนเทพเจาของ
สั ง ข์ อ สู ร จึ ง ขโมยพระเวทนั้ น ไป เพื่ อ ไม่ ใ ห้ พ วก พวกพราหมณทรงสังขดวยอยางหนึ่ง ดวยเหตุที่
พราหมณ์ใช้พระเวทสวดอ้อนวอนพระพรหม และ พระนารายณทรงสังข พระนามหนึ่งของพระองคจึง
เทพเจ้าองค์อื่นๆ อีกต่อไป มีวา “สังขกร” แปลวา ผูมีสังขอยูในมือ ดวยเหตุนี้
พระนารายณ์เห็นการกระท�าของสังข์อสูรจึงออกติดตาม สังข์อสูรจึงกลืนพระเวทแล้วกระโดด พวกพราหมณจึงใชหอยสังขในพิธีมงคล ไมวาใช
หนีลงมหาสมุทร พระนารายณ์จึงเอานิ้วพระหัตถ์จับพระเวทดึงลากออกมาทางปากของสังข์อสูร
และสาปสังข์อสูรว่า “ขอให้เจ้าจงมีสภาพร่างกายแบบนี้ จงอยู่ในน�้าสืบไป อย่าได้ขึ้นมาบนบก
เปาหรือใชใสนํ้ามนต รวมทั้งใชหลั่งนํ้าแกคูสมรส
อีกต่อไป เมื่อชาวมนุษย์จะท�าการมงคลใดๆ จึงค่อยมาจับตัวเจ้าไปร่วมในงานพิธีมงคลนั้นๆ” ซึ่งเปนธรรมเนียมที่ไทยรับมาจากพราหมณ นํ้าที่
อย่างไรก็ตาม ในทางธรรมชาติหอยสังข์ทพ ี่ บเห็นโดยทัว่ ไป เป็นหอยสังข์อนิ เดีย (Indian Chank) หลั่งจากหอยสังขเพื่อใหคูบาวสาวอยูเย็นเปนสุข
เป็นหอยกาบเดี่ยวหรือหอยฝาเดียว เปลือกหนาและแข็ง มีสีน�้าตาล เมื่อเปลือกหลุดออกแล้ว หอยสังขนั้นนอกจากจะใชเปนเครื่องหลั่งนํ้า เพื่อ
จะท�าให้เป็นสีขาวทัง้ ตัว ขนาดความยาวของเปลือกประมาณ ๑๕ ซม. มีถนิ่ ก�าเนิดในมหาสมุทรอินเดีย ใหมีความสุขความเจริญแลว ยังใชเปาเพื่อใหไดยิน
ในประเทศไทย ค่านิยมในการนับถือหอยสังข์ว่ามีความศักดิ์สิทธิ์และเป็นสิ่งของที่เป็นมงคล
เสียง ใหเกิดความเปนสิริมงคลอีกดวย บางตํานาน
อย่างสูงนั้น ได้รับอิทธิพลจากคติความเชื่อของพราหมณ์มาตั้งแต่สมัยสุโขทัย
และบางความเชื่อก็วา ที่เรานําหอยสังขมาใชในพิธี
รดนํ้าสังข ก็เพราะวา สังข คือหนึ่งในสิ่งศักดิ์สิทธิ์
14 อยาง อันเกิดจากการกวนเกษียรสมุทรของเหลา
เทวดาและอสูร จึงถือเปนของสิริมงคลสําหรับคูบาว
สาว สวนประเพณีการใชนํ้าพระพุทธมนตบรรจุใน
สังข ก็โดยเหตุที่คนไทยเปนพุทธศาสนิกชน ดังนั้น
นํ้าที่เกิดจากการเจริญพระพุทธมนต จึงถือเปนสิ่ง
มงคลยิ่ง จึงทําใหในพิธีแตงงานไดนํานํ้ามาบรรจุใน
หอยสังข การรดนํ้าสังขจึงเสมือนเปนการอวยพรให
คูบาวสาวมีแตความเจริญรุงเรืองในชีวิตคู)

143

ขอสอบเนน การคิด
แนว O-NET นักเรียนควรรู
นักเรียนยกบทประพันธจากกาพยเหชมเครื่องคาวหวานที่มีเนื้อความของ
1 พระเวท เปนคัมภีรทางศาสนาที่พวกพราหมณไดรวบรวมขึ้นจากบทเพลงสวด
เกี่ยวกับเรื่องสังขทอง อธิบายความของเกี่ยวของบทประพันธที่ยกมา
ในเวลาทําศึกและการสังเวย เรียกวา ฤคเวท ซึ่งไดพูดถึงสภาพสังคมของชาวอารยัน
แนวตอบ บทประพันธจากกาพยเหชมเครื่องคาวหวานกลาวถึงเงาะถอดรูป และเพิ่งมาจารึกเปนตัวอักษรหลังการปรินิพพานของพระพุทธเจารวมพันปแลว
ความวา จากฤคเวทพวกพราหมณไดขยายเปน 4 คัมภีร เรียกวา จตุเพทางคศาสตร ไดแก
“ผลเงาะไมงามแงะ มลอนเมล็ดและเหลือปญญา 1. ฤคเวท บทสวดสรรเสริญเทพเจา
หวนเห็นเชนรจนา จาเจาเงาะเพราะเห็นงาม” 2. สามเวท บทสวดออนวอนในพิธีบูชายัญตางๆ
จากบทประพันธขางตนแสดงใหเห็นแนวคิดที่มีความของเกี่ยวกัน 3. ยชุรเวท บทเพลงขับสําหรับสวดหรือรองเปนทํานองบูชายัญ
กลาวคือ พระสังขสวมรูปเงาะ มีเพียงนางรจนาเทานั้นที่สามารถมองเห็น 4. อาถรรพเวท วาดวยอาคมทางไสยศาสตร
รูปกายที่แทจริงของพระสังขวางามดั่งทอง ดังนั้นกวีจึงเปรียบเรื่องนี้กับผล
เงาะวาภายนอกนั้นแมไมงาม แตเมื่อไดแกะเปลือกแลวจึงเห็นวาเนื้อหวาน
นากินเพียงใด และสังเกตไดวาบทละครนอกเรื่องสังขทองเปนพระราชนิพนธ
ในรัชกาลที่ 2 เชนเดียวกับกาพยเหชมเครื่องคาวหวาน แสดงใหเห็นวาใน
ขณะที่พระราชนิพนธบทเหชมผลไม เมื่อทอดพระเนตรผลเงาะทรงนึกถึงเงาะ
ถอดรูปในเรื่องสังขทอง
คูมือครู 143
 ตรวจสอบผล
กระตุนความสนใจ สํารวจคนหา อธิบายความรู ขยายความเขาใจ Evaluate
Engage Explore Explain Expand
ตรวจสอบผล Evaluate
1. นักเรียนสรุปขอคิดที่ไดจากการอานนิทานไทย
เรื่องสังขทอง
2. นักเรียนเลาประสบการณที่เคยรูเกี่ยวกับ ค�าถาม ประจ�าหน่วยการเรียนรู้
หอยสังขและหาขอมูลเพิ่มเติมจากแหลงการ
เรียนรูตางๆ ๑. เพราะเหตุใดนักเรียนจึงไม่ควรตัดสินคนจากรูปลักษณ์ภายนอก
๒. นักเรียนชอบอ่านนิทานหรือไม่ และคิดว่าได้รับประโยชน์อย่างไรบ้างจากการอ่านนิทาน
๓. “นิทานเป็นเครื่องมือส�าคัญในการอบรมสั่งสอนเยาวชน” นักเรียนเห็นด้วยกับค�ากล่าวนี้หรือไม่
หลักฐานแสดงผลการเรียนรู จงแสดงความคิดเห็น

1. แผนผังลําดับเหตุการณของนิทานพื้นบานเรื่อง
อุสาบารส
2. เขียนเรื่องราวที่นักเรียนไดฟงเพื่อนเลาประกอบ
ภาพมัสยิดกรือเซะและศาลเจาแมลิ่มกอเหนี่ยว
3. ภาพวาดนิทานไทยเรื่องสังขทอง

กิจกรรม สร้างสรรค์พัฒนาการเรียนรู้

กิจกรรมที่ ๑ แ บ่งกลุ่มนักเรียนไปรวบรวมนิทานพื้นบ้านประเภทต่างๆ แล้วน�าเสนอในชั้นเรียน

คนละ ๑ เรื่อง
กิจกรรมที่ ๒ จดั ป้ายนิเทศเรือ่ ง “นิทานพืน้ บ้านของเรา” วาดภาพประกอบให้สวยงามโดยน�าเนือ้ เรือ่ ง
นิทานมาจัดแสดงตามท้องถิ่นหรือภูมิภาคของนักเรียน
กิจกรรมที่ ๓ แบ่งกลุ่มศึกษาค้นคว้าพัฒนาการของนิทานพื้นบ้านไทยในสื่อในรูปแบบต่างๆ
เลือกหัวข้อตามความสนใจ เช่น นิทานพื้นบ้านไทยในภาพยนตร์ ละครโทรทัศน์
การ์ตูน เป็นต้น

แนวตอบ คําถามประจําหนวยการเรียนรู
1. นักเรียนไมควรตัดสินคนจากรูปลักษณภายนอก เพราะบางครั้งคนที่หนาตาไมเปนที่ชื่นชม แตอาจมีจิตใจดีงามก็ได ความดีความชั่วรายของคนไมสามารถดูไดจาก
รูปกายภายนอก แตจะดูไดจากการกระทํา
2. นักเรียนชอบการอานนิทาน และการอานนิทานทําใหไดรับประโยชน ดังนี้
• ใหความบันเทิงแกผูอาน
• นิทานบางเรื่องจะสอดแทรกความรูในหลายดาน เชน ขนบธรรมเนียมประเพณี พิธีกรรม ศาสนาและประวัติศาสตร
• นําขอคิดไปใชในการดําเนินชีวิตได
• ใหคําอธิบายความเปนมาของชุมชนและเผาพันธุ
• มีอิทธิพลตอศิลปกรรมพื้นบาน
3. นิทานเปนเครื่องมือสําคัญในการอบรมสั่งสอนเยาวชน เห็นดวยกับคํากลาวนี้ เพราะนิทานโดยทั่วไปมักมีแนวคิดสําคัญของเรื่องสอดแทรกอยูกับหลักธรรมคําสอนในทาง
พระพุทธศาสนาและสารประโยชน จึงมีสวนชวยปลูกฝงคุณธรรมและจริยธรรม พรอมๆ กับใหความบันเทิงแกผูฟง ในพฤติกรรมของตัวละครฝายดีและพฤติกรรมของ
ตัวละครที่ชั่วรายเปนแบบอยางใหผูฟงนํามาปรับใชใหเหมาะสมในการดําเนินชีวิต

144 คูมือครู
 กระตุน้ ความสนใจ ส�ารวจค้นหา อธิบายความรู้
Engage Explore Explain ขยายความเข้าใจ ตรวจสอบผล
Expand Evaluate
เปาหมายการเรียนรู
1. ทองจําบทอาขยานที่กําหนดและบอกคุณคา
บทอาขยาน บทอาขยาน
๑ การท่องจ�าบทอาขยาน 2. ประยุกตบทประพันธที่มีคุณคานําไปใช
อาขยาน (อา-ขะ-หฺยาน) ตามความหมายจากพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช ๒๕๕๔ ประโยชนในชีวิตจริง
หมายถึง บทท่องจ�า การเล่า การสวด เรื่อง นิทาน
ตัง้ แต่พทุ ธศักราช ๒๕๔๒ เป็นต้นมา กระทรวงศึกษาธิการได้ก�าหนดให้มกี ารท่องบทอาขยานในสถานศึกษา
ขึน้ ทัง้ นีเ้ พือ่ ให้นกั เรียนมีโอกาสท่องจ�าบทร้อยกรองทีม่ คี วามไพเราะ ให้คติสอนใจ ซึง่ เป็นการส่งเสริมให้นกั เรียนเกิด กระตุน้ ความสนใจ Engage
ความซาบซึ้ง เห็นความงดงามของภาษา และเห็นคุณค่าของภาษาและวรรณคดีไทยที่เป็นเอกลักษณ์และมรดก
ทางวัฒนธรรมของชาติ ซึ่งควรค่าแก่การรักษาและสืบสานให้คงอยู่ตลอดไป รวมทั้งยังช่วยกล่อมเกลาจิตใจให้น�าไปสู่ ครูยกบทประพันธตอไปนี้อานใหนักเรียนฟง
การด�าเนินชีวิตที่ดีงามอีกด้วย แลวใหนักเรียนตอบคําถาม
วัตถุประสงค์ในการอ่าน “แลวสอนวาอยาไวใจมนุษย
๑. เพือ่ ให้นกั เรียนตระหนักในคุณค่าของภาษาไทย และซาบซึง้ ในความไพเราะของบทร้อยกรอง
๒. เพื่อให้เกิดความภาคภูมิใจในความสามารถของกวีไทย
มันแสนสุดลึกลํ้าเหลือกําหนด
๓. เพื่อเป็นพื้นฐานในการแต่งค�าประพันธ์ ถึงเถาวัลยพันเกี่ยวที่เลี้ยวลด
๔. เพื่อให้เป็นสื่อในการถ่ายทอดคุณธรรม คติธรรม และข้อคิดที่เป็นประโยชน์แก่เยาวชน ก็ไมคดเหมือนหนึ่งในนํ้าใจคน”
๕. เพื่อส่งเสริมให้มีจิตส�านึกทางวัฒนธรรมของคนในชาติ • บทประพันธที่ครูยกมาเปนผลงานของใคร
บทอาขยานที่ก�าหนดให้ท่องจ�า แยกประเภทได้ดังนี้ และจากเรื่องใด
บทหลัก หมายถึง บทอาขยานที่กระทรวงศึกษาธิการเป็นผู้ก�าหนดคัดเลือกกวีนิพนธ์ที่มีคุณค่าทาง (แนวตอบ กลอนสุนทรภู จากเรื่องพระอภัย-
วรรณศิลป์และคติชีวิตให้นักเรียนทุกชั้นทั่วประเทศท่องจ�าทุกภาคเรียน
มณี ตอน พระฤๅษีสอนสุดสาคร)
บทรอง หมายถึง บทอาขยานที่ครูผู้สอนหรือสถานศึกษาเป็1นผู้ก�าหนดให้นักเรียนท่องจ�าเพิ่มเติมจาก
บทหลัก อาจเป็นบทร้อยกรองทีแ่ สดงภูมปิ ญ ั ญาท้องถิน่ เช่น เพลงพืน้ บ้าน เพลงกล่อมเด็ก บทกวีรว่ มสมัย ที่มีคุณค่า • บทประพันธที่ยกมาใหขอคิดอะไร
โดยก�าหนดให้ท่องจ�าภาคเรียนละ ๑ บท เป็นอย่างน้อย (แนวตอบ ใหขอคิดเรื่องอยาไวใจคน เพราะ
บทเลือกอิสระ หมายถึง บทอาขยานทีน่ กั เรียนแต่ละคนชืน่ ชอบและเลือกสรรมาท่องเองด้วยความสมัคร ใจคนคดเคี้ยวยิ่งกวาเถาวัลย)
ใจโดยความเห็นชอบของครูผู้สอนหรือสถานศึกษา แต่ต้องบอกได้ว่ามีเหตุผลอย่างไรจึงได้เลือกบทร้อยกรองนั้นๆ มา
ท่องเป็นบทอาขยานของตนเอง
ส�ารวจค้นหา Explore
๒ บทอาขยานระดับมัธยมศึกษาปีท ี่ ๑
นักเรียนศึกษาวัตถุประสงคและหลักการอาน
นิคมพจน์ กาพย์ห่อโคลง บทอาขยาน และอานบทอาขยานตามที่กําหนด
อย่า นิยมสิ่งร้ายชอบ ชมชั่ว
เห็น สนุกทุกข์ถึงตัว จึ่งรู้
กง จักรว่าดอกบัว บอกรับ เร็วแฮ อธิบายความรู้ Explain
จักร พัดเศียรร้องอู้ จึ่งรู้ผิดตน
อย่า นิยมสิ่งทุกข์ เห็น สนุกกลับทุกข์ทน นักเรียนอธิบายวา บทอาขยาน “บุพการี”
กง จักรว่าบัวจน จักร พัดตนจึ่งรู้ตัว กลาวถึงบิดามารดาอยางไร
(แนวตอบ กลาวถึงวาพอแมเปนผูที่มีพระคุณไม
อาจมีอะไรมาเทียบได หากไมมีพอแมก็เหมือนกับ
145
แสงสวางหมดไปจากโลกนี้ พระคุณของพอแมไมวา
จะทดแทนกี่ชาติก็ไมอาจหมด แมแตรอยเทาของ
พอแมก็มีคาแกการกราบไหวเปนมงคลชีวิต)

เกร็ดแนะครู
ครูจัดกิจกรรมการทองจําบทอาขยานตามตัวชี้วัดของการเรียนวรรณคดีและ
วรรณกรรม นักเรียนทองจําบทอาขยานที่กําหนด โดยจัดใหทองบทอาขยานเดี่ยว
คู หรือกลุม กลุมละ 4-6 คน ตามเวลาและจํานวนนักเรียนที่เหมาะสม

นักเรียนควรรู
1 เพลงพื้นบาน เปนเพลงของชาวบานซึ่งถายทอดมาโดยการเลาจากปากตอปาก
อาศัยการฟงและการจดจํา ไมมีการจดบันทึกเปนลายลักษณอักษร ขอที่นาสังเกต
ก็คือ ไมวาเพลงพื้นบานจะสืบทอดมาตามประเพณีและมุขปาฐะดังกลาวขางตน ทั้งนี้
มิไดหมายความวา เพลงทุกเพลงจะมีตนกําเนิดโดยชาวบานหรือการรองปากเปลา
เทานั้น ชาวบานอาจไดรับเพลงบางเพลงมาจากชาวเมือง แตเมื่อผานการถายทอด
โดยการรองปากเปลา และการทองจํานานๆ เขาก็กลายเปนเพลงชาวบานไป

คู่มือครู 145
 สนุกท อธิบายความรู้
กระตุ้นความสนใจ ส�ารวจค้นหา Explain ขยายความเข้าใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Expand Evaluate
อธิบายความรู้ Explain
1. นักเรียนอธิบายเกี่ยวกับวัตถุประสงคในการ
อานบทอาขยาน โอ้เรานี้ชั่ว ชอบกรรม ชั่วนา
(แนวตอบ วัตถุประสงคและหลักการอานบท เป็น อกตัญญูท�า โทษไว้
ดอก บัวยั่วเนตรน�า นึกชอบ
อาขยาน มีดังนี้ กลับเป็นจักรได้ ดั่งนี้กรรมสนอง
• ชวยใหเกิดความซาบซึ้งในเรื่องที่อานและเปน โอ้ตัวเรานั้น เป็น อกตัญญูมัวหมอง
ตัวอยางการใชภาษาที่ไพเราะ ดอก บัวยั่วจิตจอง บัว ผิดปองเป็นจักรไป
(พระยาอุปกิตศิลปสาร)
• ฝกการคิดวิเคราะหประเมินคาเรื่องที่อาน
• ชวยกลอมเกลาและจรรโลงใจใหประณีตมาก
รามเกี
1 ยรติ์ ตอน ศึกอินทรชิต
ขึ้นมีคติประจําตัว สอนใหระลึกถึงคุณธรรม
บุษเอยบุษบกแก้ว 2
สีแววแสงวับฉายฉาน
ที่ควรจดจํา ห้ายอดเห็นเยี่ยมเทียมวิมาน แก้วประพาฬกาบเพชรสลับกัน
• เปนตัวอยางการแตงคําประพันธตามรูปแบบ ชั้นเหมช่อห้อยล้วนพลอยบุษย์ บัลลังก์ครุฑลายเครือกระหนกคั่น
ของบทอาขยานที่ทองจํา ภาพรายพื้นรูปเทวัญ คนธรรพ์คั่นเทพกินนร 3
เลื่อนเมฆลอยมาในอากาศ อ�าไพโอภาสประภัสสร
• สงเสริมใหมีจิตสํานึกทางวัฒนธรรมของคน ไขแสงแข่งสีศศิธร อัมพรเอี่ยมพื้นโพยมพราย
ในชาติ เกิดความภูมิใจในความสามารถของ ดั่งพระจันทร์เดินจรส่องดวง แลเฉิดลอยช่วงจ�ารัสฉาย
กวีไทย) ดาวกลาดดาษเกลื่อนเรียงราย เร็วคล้ายรีบเคลื่อนเลื่อนลอยมา
(พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช)
2. นักเรียนอธิบายความรูเกี่ยวกับการทองจําบท
อาขยาน
นิราศภูเขาทอง
• การทองจําบทประพันธเรื่องรามเกียรติ์ ตอน
มาถึงบางธรณีทวีโศก ยามวิโยคยากใจให้สะอื้น
ศึกอินทรชิต ใหประโยชนในเรื่องใดบาง โอ้สุธาหนาแน่นเป็นแผ่นพื้น ถึงสี่หมื่นสองแสนทั้งแดนไตร
(แนวตอบ ทําใหเห็นคุณคาของภาษาไทยและ เมื่อเคราะห์ร้ายกายเราก็เท่านี้ ไม่มีที่พสุธาจะอาศัย
ซาบซึ้งในความไพเราะของบทประพันธ เกิด ล้วนหนามเหน็บเจ็บแสบคับแคบใจ เหมือนนกไร้รังเร่อยู่เอกา
ถึงเกร็ดย่านบ้านมอญแต่ก่อนเก่า ผู้หญิงเกล้ามวยงามตามภาษา
ความภาคภูมิใจในความสามารถของกวีไทย เดี๋ยวนี้มอญถอนไรจุกเหมือนตุ๊กตา ทั้งผัดหน้าจับเขม่าเหมือนชาวไทย
รูพื้นฐานในการแตงคําประพันธ และทําใหมี โอ้สามัญผันแปรไม่แท้เที่ยง เหมือนอย่างเยี่ยงชายหญิงทิ้งวิสัย
จิตสํานึกในวัฒนธรรมของคนในชาติ) นี่หรือจิตคิดหมายมีหลายใจ ที่จิตใครจะเป็นหนึ่งอย่าพึงคิด
ถึงบางพูดพูดดีเป็นศรีศักดิ์ มีคนรักรสถ้อยอร่อยจิต
• จากบทอาขยานเรื่องรามเกียรติ์ ตอน แม้นพูดชั่วตัวตายท�าลายมิตร จะชอบผิดในมนุษย์เพราะพูดจา
ศึกไมยราพ เปนบทรําพึงของตัวละครใด (พระสุนทรโวหาร (ภู่))
(แนวตอบ เปนบทรําพึงของพระลักษมณ
พระอนุชาของพระราม)
• บทอาขยาน “สักวา” ใหขอคิดเรื่องใด
(แนวตอบ ใหขอคิดเรื่องการพูดวาจะยากดีมี
จนอยางไรก็ตาม การพูดเปนสิ่งสําคัญที่สุด)
146

บูรณาการเชื่อมสาระ
นักเรียนควรรู ครูบูรณาการความรูเรื่องการอานบทอาขยานเขากับกลุมสาระการเรียนรู
ศิลปะ วิชาดนตรี-นาฏศิลป เรื่องการขับรอง การออกเสียง การรูประเภทของ
1 บุษบก เปนมณฑปขนาดเล็กแตดานขางโปรง เปนที่ประทับของพระมหากษัตริย
การขับรอง อวัยวะที่เกี่ยวของกับการขับรอง เพื่อใหรูจักพื้นฐานการบังคับเสียง
ในพระราชพิธี หรือเปนประดิษฐานปูชนียวัตถุ เชน พระพุทธรูป เปนตน
ซึ่งจะชวยใหการอานบทอาขยานไพเราะนาฟงยิ่งขึ้น
2 แกวประพาฬ เปนรัตนะ (แกว) ชนิดหนึ่ง สีแดงออน เกิดจากหินปะการังใต
ทะเล
3 ประภัสสร หมายถึง เลื่อมๆ พรายๆ มีแสงพราวๆ เหมือนแสงพระอาทิตย
แรกขึ้น หมายถึง ผองใส บริสุทธิ์ เชน จิตประภัสสร เขียนเปน ประภัสร ก็มี เชน
“ธรรมรสเรืองรองผองประภัสร เปนมิ่งฉัตรสุขสันตนิรันดร” (ชีวิตและงานของสุนทรภู)

146 คู่มือครู
 ขยายความเข้าใจ ตรวจสอบผล
กระตุ้นความสนใจ ส�ารวจค้นหา อธิบายความรู้ Expand Evaluate
Engage Explore Explain
ขยายความเข้าใจ Expand
นักเรียนทองจําบทอาขยานที่กําหนด พรอมทั้ง
สักวา บอกคุณคาที่ไดจากการทองจําบทอาขยานนั้น
สักวาหวานอื่นมีหมื่นแสน • นักเรียนจะนําขอคิดที่ไดจากบทอาขยานไป
ไม่เหมือนแม้นพจมานที่หวานหอม ประยุกตใชในชีวิตประจําวันอยางไร
กลิ่นประเทียบเปรียบดวงพวงพะยอม
อาจจะน้อมจิตโน้มด้วยโลมลม (แนวตอบ ตัวอยางเชน บทอาขยานสักวา
แม้นล้อลามหยามหยาบไม่ปลาบปลื้ม ทําใหเห็นความสําคัญของการพูด ใหเปนคน
ดังดูดดื่มบอระเพ็ดต้องเข็ดขม พูดจาดี และบทอาขยานบุพการีทําใหสํานึก
ผู้ดีไพร่ไม่ประกอบชอบอารมณ์
ใครฟังลมเมินหน้าระอาเอย ในพระคุณของบิดามารดา)
(พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงบดินทรไพศาลโสภณ)
ตรวจสอบผล Evaluate
บุพการี
1. นักเรียนถอดคําประพันธบทอาขยานที่นักเรียน
ใครแทนพ่อแม่ได้ ไป่มี เลยท่าน
ชื่นชอบได
คือคู่จันทร์สุรีย์ศรี สว่างหล้า
2. นักเรียนบอกคุณคาการทองจําบทอาขยานได
สิ้นท่านทั่วปฐพี มืดหม่น
หมองมิ่งขวัญซ่อนหน้า นิ่งน�้าตาไหล ฯ 3. นักเรียนสามารถประยุกตขอคิดจากบทอาขยาน
พ่อแม่เสมอพระเจ้า บนสวรรค์ ไปใชในชีวิตจริงได
ลูกนิ่งน้อมมิ่งขวัญ กราบไหว้
น�้าตาต่างรสสุคันธ์ อบร�่า หอมฤๅ
หอมค่าน�้าใจไซร้ ท่านให้หมดเสมอ ฯ หลักฐานแสดงผลการเรียนรู
ถึงตายเกิดใหม่ซ�้า ไฉนสนอง
คุณพ่อแม่ทั้งสอง สั่งฟ้า 1. การทองจําบทอาขยานตามที่กําหนด
น�้านมที่ลูกรอง ดูดดื่ม 2. การถอดคําประพันธบทอาขยาน
หวานใหม่ในชาติหน้า กี่หล้าฤๅสลาย ฯ
รอยเท้าพ่อแม่ได้ เหยียบลง ใดแล
เพียงแค่ฝุ่นธุลีผง ค่าไร้
กราบรอยท่านมิ่งมง- คลคู่ ใจนา
กายสิทธิ์ใส่เกล้าไว้ เพื่อให้ขวัญขลัง ฯ
(อังคาร กัลยาณพงศ์)

การท่องจ�าบทอาขยานที่มีคุณค่า นอกจากจะช่วยให้นักเรียนเห็นคุณค่าความงามและศิลปะทางภาษาแล้ว
ยังช่วยให้นกั เรียนเป็นผูใ้ ช้ภาษาได้อย่างมีชนั้ เชิงอีกด้วย กล่าวคือนักเรียนสามารถน�าข้อความหรือค�าประพันธ์ทที่ อ่ งจ�า
มาไปใช้ในการพูด การเขียน หรืออ้างอิงประกอบเรื่องราว ตลอดจนเป็นพื้นฐานในการแต่งค�าประพันธ์ ซึ่งจะแสดงให้
เห็นว่านักเรียนมีพื้นฐานทางภาษาอย่างดีและกว้างขวาง สมควรแก่การยกย่องชมเชยนั่นเอง
147

กิจกรรมสรางเสริม
เกร็ดแนะครู
นักเรียนเลือกบทประพันธจากวรรณคดีหรือวรรณกรรมเรื่องใดก็ได ครูยกตัวอยางบทประพันธจากวรรณกรรมเรื่องอื่นที่กลาวถึงบิดามารดา
ตามความสนใจมา 2-4 บท ใหนักเรียนคัดตัวบรรจงครึ่งบรรทัดลงสมุด นอกจากบทประพันธ “บุพการี” ที่นักเรียนทองบทอาขยาน โดยยกวรรณกรรมเรื่อง
พรอมทั้งบอกเหตุผลในการเลือกบทประพันธนั้นวา ใหคุณคาดานเนื้อหา “โคลงโลกนิติ” บทที่ 231 ความวา
วรรณศิลป และสังคมอยางไร จากนั้นใหนักเรียนพิจารณาวา บทประพันธ “คุณ แมหนาหนักเพี้ยง พสุธา
ที่นักเรียนยกมามีขอคิดที่สามารถนําไปประยุกตใชในชีวิตจริงไดหรือไม คุณ บิดรดุจอา- กาศกวาง
อยางไร เขียนอธิบายลงสมุด สงพรอมการคัดลายมือบทประพันธที่ชื่นชอบ คุณ พี่พางศิขรา เมรุมาศ
คุณ พระอาจารยอาง อาจสูสาคร”

คู่มือครู 147
กระตุ้นความสนใจ ส�ำรวจค้นหา อธิบายความรู้ ขยายความเข้าใจ ตรวจสอบผล
Engage Explore Explain Expand Evaluate

บรรณานุกรม
กรมศิลปากร กองวรรณกรรมและประวัติศาสตร์. ๒๕๒๙. รวมนิทาน บทเห่กล่อม และสุภาษิตของ
สุนทรภู.่ กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว.
กรมศิลปากร. ๒๕๐๖. ประชุมพงศาวดารภาคที่ ๑. กรุงเทพมหานคร : องค์การค้าของคุรุสภา.
กระทรวงศึกษาธิการ กรมวิชาการ สถาบันภาษาไทย. ๒๕๔๓. ประชุมโคลงโลกนิติ. กรุงเทพมหานคร :
สถาบันภาษาไทย.
กุหลาบ มัลลิกะมาส. ๒๕๑๘. คติชาวบ้าน. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยรามค�าแหง.
คุรุสภา. ๒๕๓๔. ชีวิตและงานของสุนทรภู่ ฉบับกรมศิลปากรตรวจสอบช�าระใหม่. พิมพ์ครั้งที่ ๑๔.
กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว.
ทองย้อย แสงสินชัย. ๒๕๔๖. ประชุมโคลงโลกนิติ ฉบับถอดความ. กรุงเทพมหานคร : สหธรรมิก.
ธวัช ปุณโณทก. ๒๕๔๙. นิทานพื้นบ้าน. พิมพ์ครั้งที่ ๒. กรุงเทพมหานคร : อักษรเจริญทัศน์.
นิยะดา เหล่าสุนทร, บรรณาธิการ. ๒๕๔๔. ประชุมจารึกวัดพระเชตุพน. พิมพ์ครัง้ ที่ ๖. กรุงเทพมหานคร :
อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.
นิยะดา เหล่าสุนทร. ๒๕๔๒. โคลงโลกนิต ิ : การศึกษาทีม่ า. พิมพ์ครัง้ ที่ ๓. กรุงเทพมหานคร : แม่คา� ผาง.
บุษบา ประภาสพงศ์ และคณะ. ๒๕๔๒. ประชุมสุภาษิตพระร่วง (รวม ๖ ส�านวน). กรุงเทพมหานคร :
สถาบันภาษาไทย กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ.
ประชากิจกรจักร (แช่ม บุนนาค), พระยา. ๒๕๑๖. พงศาวดารโยนก ฉบับหอสมุดแห่งชาติ. พิมพ์ครัง้ ที่ ๗.
กรุงเทพมหานคร : คลังวิทยา.
พระคลัง (หน), เจ้าพระยา. ๒๕๔๖. ราชาธิราช. พิมพ์ครั้งที่ ๑๖. กรุงเทพมหานคร : ส�านักวรรณกรรม
และประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร.
เยาวลักษณ์ ชาติสุขศิริเดช. ๒๕๔๔. เรียงถ้อยร้อยกรอง. พิมพ์ครั้งที่ ๒. กรุงเทพมหานคร :
อักษรเจริญทัศน์.
ราชบัณฑิตยสถาน. ๒๕๕๖. พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช ๒๕๕๔. กรุงเทพมหานคร :
ศิริวัฒนาอินเตอร์พริ้นท์ จ�ากัด (มหาชน).
ราชบัณฑิตยสถาน. ๒๕๕๐. พจนานุกรมศัพท์วรรณกรรมไทย ภาคฉันทลักษณ์. กรุงเทพมหานคร :
ราชบัณฑิตยสถาน.
สุพศิ ม่วงสวย และปรางทิพย์ เฉลิมวงษ์. ๒๕๔๕. ประชุมกาพย์เห่เรือ. พิมพ์ครัง้ ที่ ๔. กรุงเทพมหานคร :
โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว.
148

148 คู่มือครู
 Scale : 100% / ขนาดปก AL / จำนวนหนา 164 หนา / สันปกหนา 0.7 cm. / ราคา 350 บาท / พิมพ 4 สี (CMYK)

แ
เฉ จ
พา ก
สร้างอนาคตเด็กไทย ะค ฟ
รูผ
ู้สอ ร
น ี
ด้วยนวัตกรรมการเรียนรูร
้ ะดับโลก

คู่มือครู
˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÀÒÉÒä·Â ÇÃó¤´ÕáÅÐÇÃó¡ÃÃÁ Á. ๑
คูม
่ อ
ื ครู อจท.
ใช้ประกอบการสอนคู่กับหนังสือเรียน

วิธีการสอนเพื่อยกผลสัมฤทธิ์
เพิ่ม ผ่านกระบวนการเรียนรู้ 5Es

ข้อสอบวัดความสามารถ

เพิ่ม
ด้านการเรียนตามแนวสอบ
O-NET ใหม่

ตัวอย่างข้อสอบ O-NET
เพื่อชี้แนะเนื้อหาที่เคย
เพิ่ม ออกข้อสอบ

กิจกรรมบูรณาการทักษะชีวิต

ใหม่
และการทำงานตามแนวคิด
เศรษฐกิจพอเพียง

กิจกรรมเสริมสร้างประสบการณ์
พร้อม การเรียนรู้สอ
ู่ าเซียน

>> ราคาเล่มนักเรียนโปรดดูจากใบสัง
่ ซือ
้ ของ อจท. ภาพปกนีม
้ ข
ี นาดเท่ากับหนังสือเรียนฉบับจริงของนักเรียน
คู่มือครู บร. ภาษาไทย วรรณคดีฯ ม.1

บริษทั อักษรเจริญทัศน์ อจท. จำกัด

142 ถนนตะนาว เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร 10200
8 858649 122643
โทร. /แฟกซ์. 02 6222 999 (อัตโนมัติ 20 คูส
่ าย)
www.aksorn.com Aksorn ACT 350 .-
ราคานี้ เป็นของฉบับคูม
่ อ
ื ครูเท่านัน
้